Soğutma Si̇stemi̇ Elamanlari Ve

T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
MEGEP
(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN
GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)
ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ
SOĞUTMA SİSTEMİ ELAMANLARI VE

SOĞUTUCULAR
ANKARA 2007
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;
• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı

Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında
kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim
programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik
geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).
• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye

rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış,
denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve
Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.
• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği

kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve
yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.
• Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki

yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden
ulaşabilirler.
• Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak

dağıtılır.
İÇİNDEKİLER
AÇIKLAMALAR .............................................................................................................. iii

GİRİŞ ..................................................................................................................................1
ÖĞRENME FAALİYETİ–1.................................................................................................3
1. SOĞUTUCULAR TANIMI, YAPISI VE ÇALISMASI ...................................................3
1.1. Soğutucunun Tanımı .....................................................................................................3
1.2. Soğutucunun Yapısı ......................................................................................................3
1.3. Soğutucunun Çalışması .................................................................................................4
1.4. Isı Transferi...................................................................................................................4
1.4.1. Kondüksiyon (İletim) .................................................................................................6
1.4.2. Konveksiyon (Taşıma)................................................................................................7
1.4.3. Radyasyon (Işınım) ....................................................................................................7
1.5. Gizli Isının Sihiri...........................................................................................................7
1.5.1. Isı Transfer Oranları ...................................................................................................9
1.6. Isı..................................................................................................................................9
1.7. Sıcaklık .......................................................................................................................10
1.8. Soğutma ......................................................................................................................10
1.9. Soğutucu Akişkan .......................................................................................................10
1.10. Doyma Sıcaklığı........................................................................................................10
1.11. Doyma Basıncı ..........................................................................................................11
1.12. Yoğuşma Sıcaklığı ....................................................................................................11
1.13. Soğutmanın Termodinamik İncelenmesi ve Isı Transferi Yöntemleri .........................11
1.13.1. Termodinamiğin Uygulama Alanları.......................................................................11
1.13.2. Termodinamiğin 1. Kanunu ....................................................................................11
1.13.3. Termodinamiğin 2 Kanunu .....................................................................................11
1.13.4. Soğutma Çevrimleri................................................................................................12
1.13.5. Gelişmiş Buhar Sıkıştırmalı Soğutma Sistemleri .....................................................15
UYGULAMA FAALİYETİ ...............................................................................................18
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .....................................................................................19
ÖĞRENME FAALİYETİ–2...............................................................................................20
2. SOĞUTUCU ELEMANLARI........................................................................................20
UYGULAMA FAALİYETİ ...............................................................................................25
ÖĞRENME FAALİYETİ–3...............................................................................................27
3. SOĞUTMA SİSTEMİNİ OLUŞTURAN ELEMANLAR YAPISI VE GÖREVLERİ .....27
3.1. Ekovat (Kompresör, Sıkıştırıcı) ...................................................................................28
3.1.1. Pozitif Sıkıştırmalı Kompresörler..............................................................................30
3.1.2. Santrifuj Kompresörler .............................................................................................31
3.2. Kondenser (Yoğunlaştırıcı)..........................................................................................32
3.2.1. Su Soğutmalı Kondenserler ......................................................................................34
3.2.2. Hava Soğutmalı Kondenserler ..................................................................................35
3.2.3. Evaporatif Kondenserler ...........................................................................................36
3.3. Drayer .........................................................................................................................38
3.4. Kılcal Boru..................................................................................................................39
3.4.1. Kapiler Boru Kullanımının Avantajları .....................................................................39
3.4.2. Kapiler Boru Kullanımının Dezavantajları ................................................................39
3.4.3. Kapiler Borunun Değiştirilmesi ................................................................................40
i
3.4.4. Kılcal Boru Seçimi ...................................................................................................40
3.5. Evaportör ....................................................................................................................41
3.5.1. Hava Soğutucu Evaporatörler ...................................................................................42
3.6. Dönüş Borusu..............................................................................................................44
3.7. Soğutma Gazı (R134a) ................................................................................................44
3.7.1. Soğutucu Akışkanlarda Aranılan Özellikler ..............................................................47
3.7.2. Soğutucu Akışkan Çeşitleri.......................................................................................48
3.7.3. Yağlama Yağları ......................................................................................................52
3.8. Termostat ....................................................................................................................56
3.9. Soğutmada Arıza Tespiti .............................................................................................57
3.9.1. Evaporatördeki Hatalı Yük .......................................................................................60
3.9.2. Kötü Yük Dağılımı ...................................................................................................62
3.9.3. Tıkalı Dağıtım veya Serpantin Devreleri ...................................................................63
3.9.4. Soğutucu Basınç Düşürme Cihazı Yanmış veya Yanlış Ayarlanmış Termostatik
Genleşme Valfi ..................................................................................................................64
3.9.5. Kılcal Borular...........................................................................................................65
3.9.6. Gereğinden Küçük Boyutlandırılmış Soğutucu Hataları ............................................65
3.9.7. Soğutucu Miktarının Belirlenmesi ............................................................................66
3.9.8. Sistemin Soğutucu İle Doldurulması .........................................................................67
3.9.9. Arızalı Fan Motoru veya Tahriği...............................................................................69
3.9.10. Soğutucu Kontrol Cihazının Sızdırması ..................................................................72
3.9.11. Düşük Ortam Sıcaklığı............................................................................................73
3.9.12. Gerekenden Küçük Boyutlandırılmış Ünite.............................................................73
3.9.13. Titreşim..................................................................................................................73
3.9.14. Gürültü...................................................................................................................74
CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................78
KAYNAKLAR ..................................................................................................................79
ii
AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD 522EE0113
ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi
DAL/MESLEK Elektrikli Ev Aletleri
MODÜLÜN ADI Soğutma Sistemi Elemanları ve Soğutucular
Soğutma sistemi ve elemanlarıyla ilgili bilgi ve
MODÜLÜN TANIMI
becerilerin kazandırıldığı öğrenme materyalidir.
SÜRE 40/32
ÖN KOŞUL
Soğutma sistemlerinde kullanılan elemanların
YETERLİK yapısını, bu sistemlerin elektrik ve mekanik şemalarını
öğrenmek.
Genel Amaç
Gerekli atelye ortamı ile soğutma sistemi
donanımları sağlandığında her türlü soğutma sisteminin
yapısını, soğutma sistemi elemanlarını ve soğutma
sisteminin prensip şemasını tanıyarak güvenli, verimli,
amaca ve tekniğine uygun bakım ve onarım
yapabileceksiniz.
Amaçlar
1. Soğutucu sistem elemanları ve soğutucuların,
MODÜLÜN AMACI çeşitleri çalışma şekilleri kullanım amaçlarını, bakım
onarım ve arızalarını giderme işlemleri ile ilgili
yeterlikleri kazanabileceksiniz.
2. Soğutma sistemi elektrik ve soğutma sistemi
şemalarını okuyabileceksiniz.
3. Uygun ortam sağlandığında soğutma sistemini
oluşturan elemanları tanıyarak, bu parçaların
yapısını, görevlerinin neler olduğunu öğrenebilecek
ve bu konuda bakım ve onarım yapabileceksiniz.
Atelye ortamı, Takımhane, takım çantası, el aletleri

panosu, kontrol ve vida sıkma aletleri, ölçüm cihazları,
EĞİTİM ÖĞRETİM anahtar takımları, lehimleme malzemeleri, diğer faydalı el
ORTAMLARI VE ve güç araçları donanımları, soğutucu ve soğutma sistemi
DONANIMLARI elemanları, soğutucu cihaz ile ilgili kataloglar, teknik veri
kaynakları, İş güvenliği ile ilgili ekipmanlar.
iii
Bir soğutma sistemi (arızalı veya sağlam) elemanını
soğutucu üzerindeki kısımlarından söküp, daha sonra yine
çalışma prensibine ve mekanik şemasına aykırı olmayacak
ÖLÇME VE şekilde monte edebilecektir
DEĞERLENDİRME Tamamlamış olduğu işlemlerin sonunda ilgili işleme
ait oluşturulmuş test ve uygulama sınavlarını
gerçekleştirecektir.
iv
GİRİŞ
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,
Bu modül sonunda edineceğiniz bilgi ve beceriler ile günümüzde artık olmazsa olmaz
haline gelen soğutucuları daha iyi tanıyacak, bunların imalatında ve gelişiminde önemli
roller alacaksınız.
Bir maddenin veya ortamın sıcaklığını onu çevreleyen hacim sıcaklıgının altına
indirmek ve orada muhafaza etmek üzere ısının alınması işlemine soğutma denir.
En basit ve eski sogutma şekli, soğuk yörelerde tabiatın meydana getirdiği buzları
muhafaza edip bunları sıcak veya ısısı alınmak istenen yerlere koyarak soğutma
sağlanmasıdır. Kışın meydana gelen kar ve buz’u muhafaza ederek sıcak mevsimlerde bunu
soğutma maksatları için kullanma usulünün m.ö. 1000 yıllarından uygulanmakta olduğu
bilinmektedir. Bu uygulamanın bugün dahi yurdumuzun bazı yörelerinde geçerli bir soğutma
şekli olduğu görülmektedir. Diğer yandan, eski mısırlılardan beri geceleri açık gökyüzünü
görecek tarzda yerleştirilen seramik testilerde suyun soğutulabileceği bilinmektedir. Bu
soğutma şekli, gökyüzünün gece karanlıktaki sıcaklığının mutlak sıfır (-273) derece
seviyesinde olmasından ve ışıma (Radyasyon) yolu ile ısının gökyüzüne iletilmesinden
yararlanılarak sağlanmaktadır.
Uygulama alanında ilk defa 1860 yılında Dr. James Harrison

(Avusturalya) üretim işlemi sırasında birayı soğutmak maksadıyla
mekanik soğutmayı başarıyla kullan-mıştır. Sistemde soğutucu
akışkan olarak Sülfirik Eter kullanılmıştır. 1861 de Dr Alexander
Kirk kömür ısısı ile çalışan ilk Absorpsiyonlu soğutma aygıtını
gerçekleştirmiştir. Konutlarda kullanılmak maksadıyla soğutucu
(Buzdolabı) yaptı. Otamatik olarak çalışan buzdolapları 1918 de
Kelvinatör Company tarafından imal edilmeye başlandı ve ilk sene
67 dolap satıldı. 1918-1920 yılları arasında toplam 200 dolap
yapılarak satıldı. Absorpsiyon prensibiyle çalışan otamatik bir
buzdolabı da (Electrolux) 1927 yılında amerika’da satışa çıktı.
Soğutma’nın tarifinden, bunun iki fiziksel değere, yani sıcaklık ve

ısı değerlerine bağlı olduğu görülmektedir. Gerçekte bu iki değer
birbirine yakinen bağlıdır. İzotermik ve Adyabatik işlemler ile kütle
transferi dışında bu iki değer beraberce artıp azalırlar.
1
2
ÖĞRENME FAALİYETİ–1
AMAÇ
Soğutucu sistem elemanları ve soğutucuların, çeşitleri çalışma şekilleri kullanım

amaçlarını, bakım onarım ve arızalarını giderme işlemleri ile ilgili yeterlikleri
kazanabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır:
Ø İş güvenliği ile ilgili gerekli bilgileri edininiz.

Ø İnternet ortamından faydalanarak, soğutucunun tanımını öğreniniz.
Ø Bir beyaz eşya servisine gidip, soğutucu elemanlarını ve soğutucuları tanıyınız.
Çalışmalarınızı, kullanacağınız bir ses ve görüntü kaydedicisiyle zenginleştirebilir,

daha sonra elde edilen bu metaryelleri, atelyede bilgisayar ortamında sınıfla
paylaşabilirsiniz.
1. SOĞUTUCULAR TANIMI, YAPISI VE

ÇALISMASI
1.1. Soğutucunun Tanımı
Bir maddenin veya ortamın sıcaklığını, onu çevreleyen hacim sıcaklığının altına
indirilmesi ve orada muhafaza etmek üzere ısının alınması işlemine denir.
1.2. Soğutucunun Yapısı

Soğutma sistemi; ekovat, kondanser, drayer, kılcal boru, evaparatör, dönüş borusu,
soğutma gazı ve termostattan meydana gelmiştir.
3
Şekil 1.1: Soğutma çevrimi
1.3. Soğutucunun Çalışması

Öncelikle, soğuk gibi bir şey olmadığını biliyor muydunuz? Bir şeyi soğuk olarak tarif
edebilirsiniz ve herkes ne demek istediğinizi anlar, ama aslında soğuk sadece ve sadece bir
şeyden daha az ısı içeren başka bir şey anlamına gelir. Asıl olay daha az ve daha çok ısı
miktarıdır. Soğutmanın tanımı ise ısının taşınması ve başka bir yere yerleştirilmesidir.
Bir malzeme soğutulacaksa, aslında ondan ısı alınacaktır. Eğer ılık bir içeceğiniz varsa
ve diyelim 25°C ise ama siz bu içeceği 4°C olarak içmeyi tercih ediyorsanız; onu bir süre bir
buzdolabına koyarsınız, ısı ondan bir şekilde alınır ve siz daha az sıcak bir içecek sahibi
olursunuz. (Ah pardon, yani daha soğuk bir içeceğiniz olur.) Ama bir de şu durumu düşünün;
dolaba koyduğunuzda 4°C olan içecek çıkardığınızda 3°C olmuş. İkisi de soğuk ama biri
diğerinden daha az ısı içeriyor. Yani soğuk maddeler bile ısı içerirler ve daha az ısı içerme
durumuna geçebilirler. Bu durumun limiti o malzemeden tüm ısının alınmasıdır. Bu sınır
mutlak sıfır noktasıdır ve teorik olarak –273°C ile tarif edilir. Bu sıcaklığa ancak laboratuar
ortamında elektriksel süper iletkenler vasıtası ile çok yaklaşılmıştır.
1.4. Isı Transferi

Isı transferi konusu bugün mühendisliğin tüm dallarında uygulama sahası bulmakta ve
fakat denilebilir ki Makine Mühendisliğinde bu daha da geniş olmaktadır. Makine
Mühendisliği, ısı transferi ilmini ısıtma, soğutma, klima, havalandırma konularında başka
içten yanmalı motorlarda, buhar üretiminde, ısı değiştirgeçlerinin dizaynında ve Makine
Mühendisliğinin daha pek çok dallarında geniş ölçüde kullanmaktadır.
4
Isı transferi teorisi geniş ölçüde ileri fizik ve ileri matematik uygulamaları ile
irdelenebilmekte, çoğu problemlere ancak basitleştirmek suretiyle ve bazı kabuller yapmak
suretiyle matematiksel bir çözüm getirebilmektedir.
Soğutma işleminin gerçekleştirilebilmesinde soğutma sisteminin bir çok yerinde ısı

alış-verişi olayı meydana gelir ve soğutma sahasında ısı transferi başlı başına en geniş yeri
tutmaktadır. Soğuk odaların ısı tecritinden evaporatör ve kondenser dizaynına, soğuk odada
muhafaza edilen çeşitli tür maddelerden kompresör gövdesindeki ısı akımlarına kadar
soğutma sisteminin hemen her elemanında ısı transferi olayı meydana gelmektedir. Önce,
soğutulan ortamın kendisi ısı transferi olayına maruz kalır ki, bunun nedeni, soğutulan
ortamın normal olarak civar hacimlerden soğutulan ortama doğru bir akış meydana
getirmesidir. Soğutulan hacme giren ısı, soğuk odanın kendi içinde bulunan veya meydana
gelen ısı ile (soğutulan mal, aydınlatma, motor, insanlar, v.s) ve kapı açılmalarında meydana
gelen dış hava sirkülasyonunun ısısıyla birleşir ve çoğalır. Evaporatör/soğutucu tarafından
alınıp soğutucu akışkan/refrijeran maddeye geçirilen ve “Soğutma Yükü” diye adlandırılan
ve toplam ısı, Buhar sıkıştırma çevriminde kompresör tarafından sıkıştırma işlemiyle
kondensere sevk edilir. Kondenser, evaporatörden alınan ısı ile kompresörün sıkıştırma
işlemi sırasında harcanan enerjinin ısıl karşılığı toplamını soğutma çevriminden uzaklaştırır.
Görüldüğü gibi, ısı transferi sistemin bir çok elemanında defalarca meydana gelmektedir,
ayrıca soğutucu akışkanın sistemin değişik yerlerinde sıvı ve gaz halde oluşu ve konum
değişikliğine uğraması sırasında “Kütle Transferi” olayı ile de karşılaşılır.
Maddeler nasıl daha soğuk olur?
Isı transferi olayı 3 değişik şekilde olmaktadır ve bunlar;
Ø Kondüksüyon (İletim)
Ø Konveksiyon (Taşıma)
Ø Radyasyon (Işıma), diye adlandırılmaktadır
Şekil 1.2: Soğutma yöntemleri

Yukarıdaki son iki yol kapsamlı olarak soğutma ekipmanlarının tasarımlarında
kullanılır. Eğer iki maddeyi birbirlerine değecek şekilde bırakırsanız ve biri sıcak diğeri
soğuksa, ısı sıcak maddeden soğuk maddeye doğru akar. Buna kondüksiyon denir. Bu eğimli
bir yüzeyde aşağı doğru yuvarlanmaya çalışan top örneğinde olduğu gibi yerçekimi
kuvvetine benzer, kolay anlaşılabilecek bir durumdur. Eğer bir tabak yemeğe hava üflerseniz
bir şekilde soğur. Yemekteki ısının bir bölümü hava molekülleri vasıtası ile taşınır. Buna
konveksiyon denir. Eğer bir şenlik ateşindeki parlayan bir kor parçasını tekme ile
uzaklaştırırsanız kor parçasının yavaş yavaş ışığını kaybettiğini be söndüğünü
gözlemlersiniz. Aslında kor parçası radyasyon vasıtası ile ısısını yayar veya diğer bir deyişle
5
kaybeder. Radyasyon ile ısı yayma için maddenin parlaması gerekmez, her şey çevresi ile
dengeye gelebilmek için bu metotların kombinasyonlarını kullanır. Görülebileceği üzere, bir
maddeyi soğutmak yerine bu maddeyi kendinden daha soğuk bir malzeme ile başbaşa
bırakmak ve gerisini doğadan beklemek yeterli olacaktır. Soğutma sisteminin asıl mekanik
özelliklerine oldukça yaklaşmamıza rağmen öncelikle açıklanması gereken bazı özellikler
daha var. Şimdi onları görelim.
Maddenin Halleri
Maddenin herkesin bildiği üzer 3 hali vardır; katı, sıvı ve gaz. Burada bizim için
önemli nokta bir maddeyi katı halden sıvıya ve sonra gaz fazına geçirmek için o maddeye ısı
vermek gerekliliğidir. Aynı mantıkla, maddeyi gaz fazından sıvıya ve sonra katı faza
getirmek için de o maddeden ısı alınması gerekir.
Isı enerji türüdür ve ısının transferi de gene Termodinamiğin 1. Ve 2. Kanunları altında

meydana gelmektedir. Her üç ısı transferinde de bir sıcaklık farkı gelmekte, ısı yüksek
sıcaklık tarafından alçak sıcaklık tarafına doğru akmakta ve bir kaynağı terk eden ısı miktarı
onu alan elemanların ısı artışına eşdeğer olmaktadır.
1.4.1. Kondüksiyon (İletim)
Isı iletimi bir ortam içerisinde bulunan bölgeler arasında veya doğrudan doğruya fiziki
temas durumunda bulunan farklı ortamlar arasında, atom ve moleküllerin fark edilebilir bir
yer değiştirmesi olmaksızın bunların doğrudan teması sonucu meydana gelen ısı geçişi
işlemidir. Termodinamiğin II. Kanununa göre ısı yüksek sıcaklıkta bulunan bir bölgeden
düşük sıcaklıktaki bir bölgeye akar. Kinetik teoriye göre bir maddenin sıcaklığı, bu maddeyi
meydana getiren moleküllerin veya atomların ortalama kinetik enerji ile orantılıdır. Kinetik
enerjinin fazla olması iç enerjinin fazla olması demektir. Kinetik enerjinin fazla olması
demektir. Kinetik enerjinin fazla olması, iç enerjinin fazla olması demektir. Bir bölgede
moleküllerin ortalama kinetik enerjisi, sıcaklık farkından dolayı bitişik bölgedeki
moleküllerin ortalama kinetik enerjilerden fazla ise, enerjileri fazla olan moleküller bu
enerjiyi komşu olan moleküllere iletirler.
Isının çeşitli malzemeler üzerinden iletilme oranı

Ø Malzeme kalınlığı
Ø Kesit alanı
Ø Malzemenin iki tarafındaki sıcaklık farkı
Ø Malzeme ısı iletkenliği
Ø Isı akışının süresi gibi faktörlere bağlıdır.
Yüksek ısı iletkenliğine sahip metaller, bizzat soğutma sisteminin kendisi içinde
kullanılır. Çünkü hızlı bir ısı transferinin hem evaporatör hem de kondenserde meydana
gelmesi istenir. Evaporatörün içinde ürün veya hava, boruların içindeki soğutucudan daha
yüksek sıcaklıktadır ve düşük sıcaklığa doğru bir ısı transferi olur. Oysa kondanserde,
soğutucu buhar kondenserin geçer ve etrafında dolaşan soğutma ortamından daha yüksek
sıcaklıkta yine burada da, düşük sıcaklığa doğru bir ısı transferi olmaktadır. Bu ısı transferi
yöntemleri iletimdir.
6
1.4.2. Konveksiyon (Taşıma)
Konveksiyon, akışkan hareketi ile enerji taşınımı işlemidir. Ortam bir sıvı veya gaz ise,
akışkan haraketi ile ısı enerjisi bir bölgeden diğer bir bölgeye sıcaklık farkından dolayı
transfer edilecektir. Isı transferinin en önemli konusu konveksiyondur. Isı değiştiricilerinde
akışkanlar, katı cisimler (yüzeyler) ile birbirinden ayrılmış olduklarından, konveksiyon, bir
yüzey ile akışkan arasındaki enerji taşımında en önemli ısı transferi mekanizmasıdır.
Soğutucunun içindeki hava konveksiyon akımının sonucuna ait başlıca örnektir.

Buzdolabının soğutma serpantini ile, temastaki hava soğur ve bu yüzden de yoğunluğu
artarak, buzdolabının dibine inmeye başlar. Bu şekilde, yiyeceklerden ve odanın ısısını
çekmiş olan buzdolabının duvarlarından ısı çeker.
Hava ısıyı soğuduktan sonra genleşir, yoğunluğu azalmaya başlar ve ısının çekildiği
soğutma serpantinine ulaşana dek yükselir. Konveksiyon çevrimi, hava ile serpantin arasında
sıcaklık farkı olduğu sürece devam eder. Piyasa tipi ünitelerde, dolabın içine plakalar
yerleştirilebilir. Bunun amacı konveksiyon akımlarının, serpantinin etrafında arzu edilen
hava akış şekillerini almaya yönlendirilmesidir.
1.4.3. Radyasyon (Işınım)
Bir cismi meydana getiren elemanter taneciklerin ısıl hareketi, elektromagnetik ışıma
şeklindeki enerji neşretmelerine sebep olur. Sıcaklığın artması, taneciklerin hareketini ve
dolayısıyla ışıma şiddetini arttırır.
Radyant ısı, koyu renkli veya donuk cisimler veya maddeler tarafından kolayca
soğurulur. Oysa açık renkli yüzeyler veya malzemeler, ışık ışınlarını olduğu gibi, radyant ısı
dalgalarını da yansıtırlar. Bundan dolayıdır ki ısı dalgalarını da yansıtırlar. Bundan dolayıdır
ki buzdolabının açık renkte imal edilir.
Cisimlerin bazıları bu yapılan ışıma enerjisini soğurur, bazıları yansıtır, bazıları da

içlerinden daha serbestçe geçmelerine müsaade ederler. Yalnız mükemmel bir boşluktan
serbestçe geçerler. Yapılan bu enerji dalgaları soğurgan başka bir ortama tesadüf ettiklerinde
enerjilerini bu ortama transfer ederek bu ortamın ısıl hareketini arttırırlar. Böylece ısı
enerjisi, neşredilen sitemden, ışımayı doğuran sisteme transfer edilmiş olur. Sistemlerden
birinin sıcaklığı azalırken diğerinin sıcaklığı artar. Bütün cisimler sürekli olarak ısıl ışıma
neşreder.
1.5. Gizli Isının Sihiri

Isı miktarının ölçümünün yapılabilmesi için bir yol bulunması gerekliliği çok önceleri
bulunmuştu. “Daha az ısı” ya da “daha çok ısı” ya da “külliyetli miktarda ısı” deyimlerinden
daha kesin değerlere istenmişti. Bu başarmak için oldukça kolay bir görevdi. 1 LB (0,454kg)
suyu aldılar ve bu suyu 1°F (0,556°C) ısıttılar. Bu işlemi yapmak için gerekli ısı miktarına da
1 BTU (British Thermal Unit) dediler. Soğutma endüstrisi o günden bu güne boyu
açıklamayı kullanmaktadır. Örneğin 6000 BTU lık bir klima alabilirsiniz. Bu birim saatte
7
6000 BTU ısının yer değiştirmesini sağlayabilen bir ürünü açıklar. 12.000 BTU luk bir diğer
ürün aynı zamanda 1 Ton olarak da adlandırılır. 1 Ton’da 12.000 BTU vardır.
1 LB suyun ısısını 40° F ‘dan 41°F ‘a artırmak için 1 BTU gerekir. Yine 1 LB suyun
ısısını 177°F ‘dan 178°F ‘a artırmak için de 1 BTU gerekir. Ancak 1 LB suyun ısısını 212°F
‘dan 213°F ‘a artırmak için 1 BTU kullanmayı denerseniz bunda başarısız olduğunuzu
görürsünüz. Su 212°F ‘da kaynar ve daha fazla ısı almaktansa gaz fazına geçer. Maddenin
kaynama noktasında çok çok önemli bir olay olur. Küçük bir deney yapar ve 1 LB suya her
defasında 1 BTU ısı eklerseniz, su sıcaklığının yine her defasında 1 derece arttığını
görürsünüz. Bu 212 dereceye varıncaya dek sürer. Sonra bir şeyler değişir. BTU ‘ları
eklemeye devam edersiniz ancak su hiçbir zaman daha sıcak olmaz. Su gaz fazına geçer ve 1
LB su buharlaşma için 970 BTU alır. Buna buharlaşmanın Gizli Isısı denir ve 1 LB su için
970 BTU’dur.
Ee daha ne, soğutma efektinin nasıl çalıştığını ne zaman söyleyeceksiniz diyebilirsiniz.

Orada durun. Daha prosesi anlayabilmeniz için gerekenin ¾ ünü öğrendiniz. Bu suyun oda
sıcaklığında kaynamasını engelleyen şey nedir diye sorsam ne dersiniz? Eğer yeteri kadar
sıcak değil derseniz, üzgünüm ama yanlış. Suyun kaynamasını engelleyen tek şey suyun
yüzeyine baskı yapan hava moleküllerinin basıncıdır. Suyu 212 dereceye kadar ısıtır ve ısı
vermeye devam ederseniz, yaptığınız hava basıncını yenmek ve sıvı halinden kaçmasına izin
vermek için su moleküllerine yeterli enerjiyi vermekten başka bir şey değildir. Eğer suyu
hava basıncı olmayan uzaya çıkarırsanız direk olarak buhar olur. Eğer aynı suyu daha az
hava basıncı olan Everest tepesine çıkarırsanız, orada yaptığınız deneyde kaynama için daha
az ısıya ihtiyaç olduğunu görürsünüz. (212 °F dan daha az ısıda kaynayacaktır.) Yani, su
normal atmosfer basıncında 212 derecede kaynar. Basıncı azaltınca kaynama noktasını da
azaltırsınız. Denemek için laboratuar ortamında suyu koyduğunuz kapalı kabın içindeki
basıncı bir pompa ile emerseniz, oda sıcaklığında buharlaşmanın başlayacağını görürsünüz.
Yüzeyindeki hava basıncını yenmek ve gaz fazına geçiş için sıvılara ısı vermek
gereklidir. Sıvının üzerindeki basınç azaltılırsa buharlaşmanın da daha kolay olacağını
öğrendik. Şimdi aynı olaya farklı bir açıdan bakalım. Aynı mantıkla, buharlaşan sıvının
ortamdan ısı emdiğini söyleyebiliriz. Güneşe konulan karpuzun soğuması aynı prensiple
oluşur. Böylece, sudan daha düşük bir kaynama noktasında buharlaşan bir akışkan bulmak
mekanik soğutmanın gelişmesinde aranan ilk adımı oluşturur.
Kimya mühendisleri bu işte kullanılmak üzere aranan doğru kimyasalları bulmak için
yıllarca çalıştılar. Çok düşük kaynama noktasındaki hidroflorakarbon soğutucu akışkan
ailesini geliştirdiler. Bu kimyasallar normal atmosfer basıncında 0°F’ın altında
kaynamaktadır.
Mekanik Soğutma Sistemi’nde dört ana bileşen vardır:
8
Şekil 1.3: Mekanik soğutma sistemi
Kompresör; piston ve benzeri metotlarla soğutucu gazı sıkıştıran ve kondansere
gönderen buhar sıkıştırma pompasıdır. Kondanser, sıkıştırılmış sıcak gazdan aldığı ısıyı
dışarı veren ve bu yol ile sıvı hale yoğuşmasına sebep olan ısı eşanjörüdür. Sıvı haldeki
soğutucu akışkan daha sonra sınırlayıcı bölüme gelir. Bu aygıt, akışkanın küçük bir delikten
geçmesini sağlayarak akışı sınırlar ve basınç düşümüne sebep olur. Bir akışkanın basıncı
düştüğünde ne olur? Eğer kaynama noktası düşer ve buharlaşması daha kolay olur
diyorsanız, doğrusunuz. Ve akışkan buharlaştığında ne olur? Çevresinden ısı aldığı
konusunda mutabık değil miydik? İşte bu ciddi bir durumdur ve şimdi soğutmanın nasıl
olduğunu öğrendiniz. Bu olayın yani buharlaşmanın olduğu yerin adı da evaporatördür.
Buradaki akışkan döngünün tamamlanabilmesi için tekrar kompresöre gider. Soğutucu
akışkan ısıyı emmek ve başka bir yere transfer etmek üzere tekrar tekrar kullanılır.
Soğutmanın tarifini anımsadınız mı? (Isının taşınması ve başka yere yerleştirilmesi)
1.5.1. Isı Transfer Oranları
Soğutma çevriminde optimize edilmek istenen bir nokta da ısı transfer oranıdır.
Soğutma sistemlerinde çok iyi ısı iletkenliğine sahip olan bakır ve alüminyum gibi
materyaller kullanılır. Diğer bir deyişle ısı bu malzemeler içinden kolayca akar. Isı transfer
yüzeyini artırmak ısı transferini artırmak için başka bir yoldur. Küçük motorlardaki
pistonların etrafında soğutma kanatçıklarına dikkat ettiniz mi? Bu ısı transfer yüzeyini
artırarak ısı transfer oranını artırmaya bir örnektir. Sıcak motor, istenmeyen sıcaklığı geçen
hava işe temas halindeki kanatçıklar vasıtası işe çok kolayca atabilir. Hava soğutmalı
kondanserler ve evaporatörler gibi soğutma sistemi ısı transfer elemanları çoğunlukla bakır
boru ve alüminyum kanatçıklar işe yapılır. Daha sonra fanlar yardımı işe havanın
kanatçıkların içinden daha fazla miktarda geçmesi sağlanır.
1.6. Isı
İki sistem arasında (veya sistem ile çevresi arasında) sıcaklık farkından dolayı
gerçekleşen enerji geçişi diye tanımlanmıştır.
Başka bir anlatımla, enerji sadece sıcaklık farkından dolayı gerçekleşmişse ısı diye
tanımlanır. Bu tanımdan açıkça görüldüğü gibi, aynı sistem arasında ısı geçişi olmaz.
9
Hissedilebilen veya ölçülebilen ısıya “duyulur ısı” denir.
Bir hal değişimi sırasında çoğu maddenin, sıcaklığında bir artış olmadan katıdan sıvıya
dönüşeceği bir erime noktası olacaktır. Bu noktada, eğer madde sıvı haldeyse, kendisinden
ısı alınır, madde de sıcaklığı değişmeden katılaşır. Bu işlemlerden her birinde olaya katılan
ve sıcaklıkta değişiklik oluşturmayan ısı, “ergime gizli ısısı” olarak bilinir.
1.7. Sıcaklık
İki cisim temas halinde bulundukları zaman birinden diğerine ısı enerjisi aktarılıyorsa,
birinci cismin sıcaklığı, ikinciden daha yüksektir denir. Sıcaklığı duyumuzla da anlayabiliriz,
vücut sıcaklığı 36,5 °C olduğuna göre, cisimleri ellediğimiz zaman, elimizden sıcak veya
soğuk olduğunu anlarız. Termodinamikte mutlak sıcaklıklar kullanılır, santigrat sisteminde –
273,16 °C Fahrenheit sisteminde ise –459,6 °F kullanılır.
Kelvin derecesi = TK = t°C + 273 Rankin derecesi = TK = t°F + 460
1.8. Soğutma
Soğutma bir sıvının halini değiştirerek ısının bir yerden başka bir yere iletilmesidir.
Sıcaklık farkı olduğu sürece ısı pek çok değişik şekilde iletilebilir. Dolayısıyla istenen
sonuçlara bağlı olarak soğuk sıvı, ısıyı sıcak nesneden çekebilir (soğurabilir) veya sıcak sıvı
nesnelere ısı verebilir. Fakat bir hal değişimi olmaksızın elde edilen sonuçlar bir soğutma
sistemi veya soğutma etkisi sebebiyle değildir.
İstenilen sonucu elde etmek için iş enerjisinin “soğutma sistemi” şeklinde düzenlenmiş
mekanik elemanlar kullanılmasına mekanik soğutma denir.
Soğumalı Soğutma; bir yerden bir yere iletimi için gerekli koşulları oluşturmak üzere
ısı enerjisinin kullanılmasıdır. Isı enerjisi, iş enerjisine çevrilerek istenen sonuçlar, mekanik
soğutma sistemindeki aynı prensiple elde edilir.
1.9. Soğutucu Akişkan

Isıyı, buharlaşmayla ya da sıvı halden buhar hale kaynayarak soğuran ve sıvı halden
buhar hale yoğuşarak geri bırakan kimyasal bileşimlerdir. Pek çok değişik soğutucu akışkan
kullanılmaktadır ve belli bir tanesinin seçimi de, hangi koşullar altında çalışacağına bağlıdır.
1.10. Doyma Sıcaklığı

Verilen bir basınçta saf maddenin kaynamaya başladığı sıcaklık (Tdoyma) olarak bilinir.
10
1.11. Doyma Basıncı
Verilen bir sıcaklıkta, saf maddenin kaynamaya başladığı basınç (Pdoyma) olarak
tanımlanır. 100 °C ’de suyun doyma basıncıda 101,325 kPA olur. [4]
1.12. Yoğuşma Sıcaklığı

Buhar halindeki bir sıvının buhar olarak kalabilmesi için duyulur sıcaklığın yoğuşma
sıcaklığından yüksek olması gerekir. Eğer buhardan, duyulur sıcaklığın yoğuşma sıcaklığının
altına düşmeye başlayacağı noktaya kadar ısı enerjisi çekilirse, buhar sıvılaşır ve yoğuşur.
Sıvılar için kaynama noktası ile yoğuşma sıcaklığı aynıdır. Basıncı düşürmek,
kaynama noktasını veya yoğuşma sıcaklığını arttırır.
1.13. Soğutmanın Termodinamik İncelenmesi ve Isı Transferi

Yöntemleri
1.13.1. Termodinamiğin Uygulama Alanları
Tüm mühendislik uygulamaları madde ile enerji arasında bir etkileşim içerir,
dolayısıyla termodinamiği ilgilendirmeyen bir çalışma alanı düşünmek zordur.
Termodinamiğin uygulama alanlarını yaşamımızın içindedir. Termodinamiğin bazı
uygulama alanları insan vücudu, iklimlendirme sistemleri, uçaklar, otomobil motorları,
termik veya nükleer güç santrallerin tasarımında ve soğutma sistemlerinde kullanılır.
1.13.2. Termodinamiğin 1. Kanunu
Termodinamiğin birinci kanuna göre, “enerji, ne yoktan var edilebilir, ne de vardan

yok edilebilir, ne de vardan yok edilebilir, yalnızca şekil değiştirilebilir”.
Enerjinin kendisi, iş yapabilme kabiliyeti olarak tanımlanır ve ısı enerjisinin bir

şeklidir. Aynı zamanda enerjinin son şeklidir, çünkü tüm enerji şekilleri eninde sonunda
ısıya dönüşür. Başka çok bilinen enerji şekilleri de vardır; mekanik, elektrik, kimyasal.
Bunlardan bir şekilden diğerine kolaylıkla dönüştürülebilir.
1.13.3. Termodinamiğin 2 Kanunu
Termodinamiğin ikinci kanununa göre, “ısı enerjisini iletmek için, bir sıcaklık farkı
oluşturmalı ve korunmalıdır.” Isı enerjisi, yoğunluk ölçeğinde yukarıdan aşağı doğru iletilir.
Yüksek sıcaklıklı bir maddeden çıkan ısı, düşük sıcaklıklı bir maddeye doğru hareket eder.
Bu işlem sıcaklık farkı var olduğu sürece devam eder. Çoğunlukla, sıcaklık farkı ne kadar
düşük olursa, ısı transfer oranı da o kadar düşük olur.
11
1.13.4. Soğutma Çevrimleri
1.13.4.1. Ters Carnot Çevrimi
Carnot çevrimi, verilen bir sıcaklık aralığında en yüksek ısıl verime sahip çevrimdir.
Tersinir bir çevrim olduğu için, Carnot çevrimini oluşturan hal değişimleri ters yönde de
gerçekleşebilir. Hal değişimlerinin ters yönde gerçekleşmesi, ısı ve iş etkileşimlerinin
yönlerinin değişmesi anlamına gelir. Sonuç, ters Carnot çevrimi adı verilen çevrimdir. Ters
Carnot çevrimine göre çalışan bir soğutma makinesi veya ısı pompası, Carnot soğutma
makinesi veya Carnot ısı pompası diye adlandırılır.
Bir soğutucu akışkanın doyma bölgesi içinde gerçekleşen ters carnot çevrimini ele
alalım. Hal değişimi sırasında, soğutucu akışkana, TL sıcaklığındaki soğuk ortamdan, sabit
sıcaklıkta QL miktarında ısı geçişi olur. Akışkan daha sonra izantropik bir hal değişimiyle 3
haline sıkıştırılır ve hal değişimi sonucunda sıcaklığı TH olur. 3–4 hal değişimi sırasında,
soğutucu akışkandan TH sıcaklığındaki ortama, sabit sıcaklıkta ısı geçişi olur ve daha sonra
akışkan 1 halin e izantropik olarak genişleyerek çevrimi tamamlar. 4–1 hal değişimi sonunda
akışkanın sıcaklığı TL olur. 3–4 hal değişimi sırasında soğutucu akışkan, yoğuşturucuda
doymuş buhardan doymuş sıvıya dönüşür.
Ters Carnot çevrimi, belirli sıcaklıklardaki iki ısıl enerji deposu arasında çalışan en
etkin soğutma çevrimidir fakat aşağıda belirtilen nedenlerle Carnot çevriminin uygulamaya
aktarılması olanaksızdır.
Isı geçişinin olduğu iki izotermal hal değişimi uygulamada gerçekleşebilir, çünkü
doyma bölgesinde basıncın sabit kalması, sıcaklığında doyma sıcaklığında sabit kalmasını
sağlar. Bu bakımdan 2–3 ve 4–1 hal değişimlerinin uygulamada gerçekleştirilmesi zordur.
Çünkü 2–3 hal değişimi bir sıvı buhar karışımının sıkıştırılmasını, başka bir değişle iki fazlı
akışkanla çalışan kompresörü gerektirir.
4–1 hal değişimi ise sıvı oranı yüksek bir karışımın genişlemesidir.
Bu sorunların, Carnot çevrimini doyma bölgesinin dışında gerçekleştirerek
çözülebileceği düşünülebilir, fakat bu kez ısı geçişi işlemlerinde sabit sıcaklık koşulunun
yerine getirilmesi zorluk çıkaracaktır. Bu nedenlerle ters Carnot çevriminin uygulamada
gerçekleşemeyeceği ve soğutma çevrimleri için ideal bir model oluşturamayacağı sonucuna
varılır.
1.13.4.2. İdeal Buhar Sıkıştırmalı Soğutma Çevrimi
Kısılma işlemi, sıvıyı bir kısılma vanasından veya kılcal borulardan geçirerek
yapılabilir. Bu şekilde elde edilen çevrim, ideal buhar sıkıştırmalı soğutma çevrimi diye
bilinir. Bu çevrimin genel çizimi ve T-S diyagramı aşağıdaki şekilde verilmiştir (Şekil 2.4.3.)
Buhar sıkıştırmalı çevrim soğutma makinelerinde, iklimlendirme ve ısı pompalarında en çok
kullanılan çevrimdir.
Bu çevrimi oluşturan hal değişimleri şöyledir.

12
Ø 1-2 Kompresörde izantropik sıkıştırma
Ø 2-3 Yoğuşturucuda çevreye sabit basınçta ısı geçişi
Ø 3-4 Kısılma (genişleme ve basıncın düşmesi)
Ø 4-1 Buharlaştırıcıda akışkana sabit basınçta ısı geçişi
İdeal buhar sıkıştırmalı soğutma çevriminde, soğutucu akışkan kompresöre 1 halinde

doymuş buhar olarak girer ve izantropik olarak yoğuşturucu basıncına sıkıştırılır. Sıkıştırma
işlemi sırasında, soğutucu akışkanın sıcaklığı çevre ortam sıcaklığının üzerine çıkar.
Soğutucu akışkan daha sonra 2 halinde kızgın buhar olarak yoğuşturucuya girer ve
yoğuşturucudan 3 halinde doymuş sıvı olarak ayrılır. Yoğuşma sırasında akışkandan çevreye
ısı geçişi olur. Soğutucu akışkanın sıcaklığı 3 halinde de çevre sıcaklığının üzerindedir.
Doymuş sıvı halindeki akışkan daha sonra bir genleşme vanası veya kılcal borulardan
geçirilerek buharlaştırıcı basıncına kısılır. Bu hal değişimi sırasında soğutucu akışkanın
sıcaklığı, soğutulan ortamın sıcaklığının altına düşer. Soğutucu akışkan buharlaştırıcıya 4
halinde kuruluk derecesi düşük bir doymuş sıvı buhar karışımı olarak girer ve soğutulan
ortamdan ısı alarak tümüyle buharlaşır. Soğutucu akışkan buharlaştırıcıdan doymuş buhar
halinde çıkar ve kompresöre girerek çevrim tamamlanır.
1.13.4.3. Gerçek Buhar Sıkıştırmalı Soğutma Çevrimi
Gerçek buhar sıkıştırmalı soğutma çevrimi, ideal çevrimden birkaç bakımdan farklıdır.
Bu farklılık daha çok, gerçek çevrimi oluşturan elemanlardaki tersinmezliklerden
kaynaklanır. Tersinmezliğin iki ana kaynağı, basıncın düşmesine neden olan akış sürtünmesi
ve çevreyle olan ısı alışverişidir. Gerçek buhar sıkıştırmalı çevrimin T-S diyagramı aşağıda
gösterilmiştir.
İdeal çevrimde buharlaştırıcıdan çıkan soğutucu akışkan kompresöre doymuş buhar

olarak girer. Bu koşul uygulamada gerçekleştirilemez, çünkü soğutucu akışkanın halini
hassas bir biçimde kontrol etmek olanaksızdır. Bunun yerine sistem, soğutucu akışkanın
kompresör girişinde biraz kızgın buhar olmasını sağlayacak şekilde tasarlanır. Burada amaç,
akışkanın kompresör girişinde biraz kızgın buhar olmasını sağlayacak şekilde tasarlanır.
Burada amaç, akışkanın kompresör girişinde tümüyle buhar olmasını güvenceye almaktır.
Ayrıca, buharlaştırıcıyla kompresör arasındaki bağlantı genellikle uzundur, böylece akış
sürtünmesinin yol açtığı basınç düşmesi ve çevreden soğutucu akışkana olan ısı geçişi önem
kazanabilir. Yukarıda sıralanan etkilerin toplam sonucu, soğutucu akışkanın özgül hacminin
ve buna bağlı olarak kompresör işinin artmasıdır, çünkü sürekli akış işi, özgül hacimle doğru
orantılıdır.
İdeal çevrimde sıkıştırma işlemi içten tersinir ve adyabatiktir, başka bir deyişle
izantropiktir. Gerçek sıkıştırma işleminde ise entropiyi etkileyen akış sürtünmesi ve geçişi
vardır. Sürtünme entropiyi arttırır, ısı geçişi ise hangi yöne olduğuna bağlı olarak entropiyi
arttırır veya azaltır. Bu iki etkiye bağlı olarak, soğutucu akışkanın entropisi sıkıştırma işlemi
sırasında artabilir (1–2 hal değişimi) veya azabilir (1–2 hal değişimi). Sıkıştırmanın
izantropik olmaktansa, 1–2 hal değişimine göre olması tercih edilir, çünkü kompresör işi bu
13
durumda daha az olacaktır. Bu bakımdan soğutucu akışkanın sıkıştırma işlemi sırasında
soğutulması, ekonomik ve uygulanabilir olduğu sürece yararlıdır.
İdeal çevrimde, soğutucu akışkanın yoğuşturucudan çıkış hali, kompresör basıncında

doymuş sıvıdır. Gerçek çevrimde ise kompresör çıkışıyla kısılma vanası girişi arasında bir
basınç düşmesi vardır. Akışkanın kısılma vanasına girmeden önce tümüyle sıvı halde olması
istenir. Doymuş sıvı halini uygulamada tam bir hassaslıkla gerçekleştirmek zor olduğundan,,
yoğuşturucudan çıkış hali genellikle sıkıştırılmış sıvı bölgesindedir. Soğutucu akışkan
doyma sıcaklığından daha düşük bir sıcaklığa soğutulur, başka bir deyişle aşırı soğutulur.
Bunun başka bir sakıncası yoktur, çünkü bu durumda soğutucu akışkan buharlaştırıcıya daha
düşük bir entalpide girer ve buna bağlı olarak ortamdan daha çok ısı çekebilir. Kısılma
vanasıyla buharlaştırıcı birbirine çok yakındır, bu nedenle aradaki basınç düşmesi küçüktür.
1.13.4.4. Gaz Akışkanlı Soğutma Çevrimleri
Bu bölümün başında, güç çevrimlerini karşılaştırmak için bir standart oluşturan Carnot
çevrimiyle soğutma çevrimleri için aynı işlevi gören ters Carnot çevriminin aynı hal
değişimlerinden oluştuğu, fakat bu hal değişimlerinin ters yönde gerçekleştiği belirtilmişti.
Buradan yola çıkarak, daha önceki bölümlerde incelenen güç çevrimlerinin, ters yönde
gerçekleştirilerek, soğutma çevrimi olabilecekleri düşünülebilir. Gerçekten de, buhar
sıkıştırmalı soğutma çevrimi, ters yönde çalışan bir Rankine çevriminin benzeridir. Bir başka
örnek, Stirling soğutma makinelerinin dayandığı ters Stirling çevrimidir. Bu bölümde gaz
akışkanlı soğutma çevrimi diye bilinen ters Brayton çevrimi incelenecektir.
Çevre sıcaklığı T0 olup, soğutulan ortam TL sıcaklığındadır. Gaz 1–2 hal değişimi
sırasında sıkıştırılır. Kompresörden çıktığında (2 hali), basıncı ve sıcaklığı yüksek olan gaz,
daha sonra sabit basınçta çevreye ısı vererek T0 sıcaklığına soğur. Bu işlemi, türbinde
genişleme izler ve genişleme sonunda gazın sıcaklığı T4’e düşer. (Bu soğutma etkisi. türbin
yerine bir kısılma vanası kullanarak gerçekleştirilebilir mi?) Son olarak gaz, soğutulan
ortamdan ısı çekerek T1 sıcaklığına yükselir.
Yukarıda belirtilen hal değişimlerinin tümü içten tersinirdir, bu nedenle çevrim ideal
gaz akışkanlığı soğutma çevrimi diye bilinir. Gerçek gaz akışkanlı soğutma çevrimlerinde,
sıkıştırma ve genişleme izantropik değildir, ayrıca sonlu büyüklükte bir ısı değiştiricisi için,
T3 sıcaklığı, T0 sıcaklığından daha yüksek olur.
T-s diyagramında 4–1 eğrisi altında kalan alan, soğutulan ortamdan çekilen ısıyı
göstermektedir. 1–2–3–4–1 hallerinin çevrelediği alan ise çevrime giren net işi simgeler. Bu
alanların birbirine oranı, çevrimin etkinlik katsayısıdır ve aşağıdaki gibi ifade edilir.
Gaz akışkanlı soğutma çevrimi, ters Carnot çevriminden farklıdır, çünkü ısı geçişinin
olduğu hal değişimleri sabit sıcaklıkta değildir. Hatta gaz sıcaklığı ısı geçişi sırasında önemli
ölçüde değişir. Bunun bir sonucu olarak, gaz akışkanlı soğutma çevriminin etkinlik katsayısı,
gerek buhar sıkıştırmalı soğutma çevriminden, gerekse ters Carnot çevriminden daha
düşüktür. Ters Carnot çevrimi daha az net iş gerektiren (1A3B1 alanı), daha çok soğutma
yapmaktadır.
14
Gaz akışkanlı soğutma çevrimlerinin etkinlik katsayıları düşüktür, fakat bu çevrimlerin
iki önemli özelliği vardır. İlk olarak, bu çevrime göre çalışan makineler daha basit ve hafif
elemanlar gerektirirler, bu bakımdan uçaklarda soğutma için elverişlidirler.
1.13.5. Gelişmiş Buhar Sıkıştırmalı Soğutma Sistemleri
Basit buhar sıkıştırmalı soğutma sistemleri, ucuz ve güvenli olmalarının yanı sıra
hemen hemen hiç bakım gerektirmez. Fakat endüstri uygulamalarında basitlikten çok
etkinlik önem kazanır. Bazı uygulamalar için basit buhar sıkıştırmalı soğutma çevrimi
yetersizdir ve iyileştirilmesi gerekir. Aşağıda, etkinliği artırmak için yapılan
düzenlemelerden birkaçı incelenecektir.
1.13.5.1. İkili Soğutma Sistemleri
Bazı endüstri uygulamalarında düşük sıcaklıklarda soğutma gerekir ve uygulamanın

sıcaklık aralığı, basit buhar sıkıştırmalı soğutma çevriminin etkin çalışabilmesi için çok
büyük olabilir. Büyük bir sıcaklık aralığı aynı zamanda daha çok basınç kayıplarına yol
açacak ve pistonlu kompresörün daha düşük bir verimle çalışmasına neden olacaktır. Bu gibi
durumlarda başvurulan yöntemlerden biri soğutmayı iki kademede gerçekleştirmektedir.
Başka bir değişle, birbiriyle bağlantılı çalışan iki soğutma çevrimi kullanılmaktadır. Bu
çevrimlere ikili soğutma çevrimleri adı verilir.
İkili soğutma çevrimi şekilde gösterilmiştir. İki çevrimin bağlantısı, üst çevrimin
(çevrim A) buharlaştırıcısı, alt çevrimde (çevrim B) yoğuşturucusu işlevini gören, bir ısı
değiştiricisi aracılığıyla olmaktadır.
Şekilde gösterilen iki çevrimde, çevrimlerdeki soğutucu akışkanların aynı olduğu

kabul edilmiştir. Bunun böyle olması zorunlu değildir, çünkü akışkanlar ısı değiştiricisinde
karışmamaktadır.
1.13.5.2. Çok Kademeli Sıkıştırma Yapılan Soğutma Sistemleri
İkili soğutma sisteminde, çevrimlerde aynı akışkan dolaşıyorsa, çevirmeleri birbirine

bağlayan ısı değiştiricisi yerine ısı alışverişinin daha iyi sağlandığı bir karışma odası veya
buharlaşma odası kullanılabilir. Bu tür sistemler çok kademeli sıkıştırma yapılan soğutma
sistemleri diye adlandırılır.
Bu sistemde sıvı soğutucu akışkan, birinci kısılma vanasında buharlaşma odası

basıncına genişler. Bu basınç iki sıkıştırma kademesi arasındaki basınca eşittir. Ani
genişlemeden dolayı, sıvının bir bölümü buharlaşır. Buharlaştırma odasından alınan doymuş
buhar (3 hali) alçak basınç kompresöründen çıkan aynı basınçtaki kızgın buharla (2 hali)
karıştırılarak, 9 halinde yüksek basınç kompresörüne girer. Buharlaşma odasının altında
biriken doymuş sıvı (7 hali), ikinci kısılma vanasından geçerek buharlaştırıcıya girer ve
burada soğutulan ortamdan ısı çeker.
15
1.13.5.3. Tek Kompresörlü, Çok Amaçlı Soğutma Sistemleri
Bir soğutucu-dondurucu birimi (buzdolabı) ele alınsın. Soğutucu bölümünde soğutulan

ürünlerin çoğunun içerdikleri su miktarı fazladır ve ortamın donma sıcaklığının üzerinde,
yaklaşık 5°C sıcaklıkta tutulması gerekir. Dondurucu bölmesinde ise sıcaklık yaklaşık –
15°C’dir. İyi bir ısı geçişinin olması için soğutucu akışkanın dondurucuya yaklaşık –25°C
sıcaklıkta girmesi gerekir. Eğer bir kısılma vanası ve bir buharlaştırıcı kullanırsa, soğutucu
akışkan soğutucu akışkan bölümünde de –25°C sıcaklıkta dolaşarak, akışkanın geçtiği
boruların çevresinde buz oluşarak gıda maddelerinin su yitirmesine yol açacaktır.
İstenmeyen bu durum, soğutucu akışkanı iki aşamalı bir kısılma işleminden geçirerek
önlenebilir. Soğutucu akışkan önce soğutucu bölme içindeki sıcaklığa karşı gelen daha
yüksek bir basınca, daha sonra da dondurucu basıncına (buna bağlı olarak sıcaklığına)
kısılabilir. Dondurucu bölümden çıkan soğutucu akışkan daha sonra tek bir kompresör
tarafından yoğuşturucu basıncına sıkıştırılır.
1.13.5.4. Gazların Sıvılaştırılması
Gazların sıvılaştırılması, soğutma uygulamalarının her zaman önemli bir bölümünü

oluşturmuştur, çünkü bilimsel araştırma ve mühendislikle ilgili bir çok işlem (proses),
kriyojenik sıcaklıklarda (-100°C’nin altında) gerçekleşir ve sıvılaştırılmış gazların
kullanılmasına dayanır. Örnek olarak, oksijen ve azotun havadan ayrılması, roketler için sıvı
yakıtların hazırlanması, çok düşük sıcaklıklarda malzemelerin özelliklerinin araştırılması,
süper iletkenlikle ilgili araştırmalar gösterilebilir.
Kritik sıcaklığın üzerindeki sıcaklıklarda, bir madde sadece gaz fazında bulunabilir.
Sıvılaştırılarak kullanılan üç önemli gaz, helyum, hidrojen ve azotun kritik sıcaklıkları
sırasıyla, -268°C, -240°C, -147°C’dir. Bu nedenle bu maddelerden hiçbiri çevre koşullarında
sıvı değildir. Daha da önemlisi, yukarıda belirtilen çok düşük sıcaklıkların yaygın olarak
kullandığımız soğutma yöntemleriyle elde edilmesi olanaksızdır. Bu durumda gazların
sıvılaştırılmasıyla ilgili olarak yanıtlanması gereken soru şudur: Bir gazı kritik sıcaklığının
altındaki bir sıcaklığa nasıl soğutabiliriz?
Gazların sıvılaştırılması için başarıyla kullanılan bazıları basit, diğerleri daha karmaşık
birkaç çevrim vardır.
Çevrimde dolaşan gaz (9 hali) ile çevrimden çekilen sıvılaştırılmış gazın yerine
çevrime eklenen tamamlama gazı (1 hali) karıştırılarak, 2 halinde çok kademeli kompresöre
gönderilir ve 3 haline sıkıştırılır. Ara-soğutma nedeniyle sıkıştırma yaklaşık olarak sabit
sıcaklıkta gerçekleşir. Yüksek basınçlı gaz bir ısı değiştiricisi veya ayrı bir soğutma
sisteminde 4 haline soğutulur ve ters akışlı bir ısı değiştiricisinde (rejeneratörde), çevrimde
dolaşan soğuk gaza ısı vererek 5 haline gelir. Son olarak gaz, doymuş sıvı-buhar karışımı
olan 6 haline kısılır. 7 halindeki sıvı kullanım için ayrılır, 8 halindeki buhar ise yeniden
çevrime döner ve jeneratörden geçerek 9 haline gelir. Çevrim sürekli akışlı bir sistemde
tekrarlanır.
16
Gazların sıvılaştırılması için kullanılan bu çevrim ve diğerleri gazların dondurulması
veya katılaştırılması için kullanılır.
Şekil 1.4: Buzdolabının çalışma prensibi
17
UYGULAMA
UYGULAMA FAALİYETİ
FAALİYETİ
İşlem Basamakları Öneriler

Ø Başka bir kaynaktan soğutucunun Ø İnternetten araştırabilirsiniz.
tanımını öğreniniz.
Ø Soğutucunun yapısı ve çalışması ile ilgili Ø Çalışmaları engellemeden, iş
olarak, bir beyaz eşya servisine giderek güvenliğini ön planda tutarak
izlenimlerde bulununuz. gözlemlemelisiniz.
18
ÖLÇME
ÖLÇME VEVE DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
A- ÖLÇME SORULARI
Aşağıdaki soruları cevaplayınız.
1. Soğutucunun tanımını yapınız.
2. Soğutucunun yapısında bulunan elemanlardan 3 tanesini yazınız.
3. Kondüksiyonun tanımını yapınız.
4. Soğutma sisteminin çalışma prensibini anlatınız.
B- OBJEKTİF TESTLER
Aşağıdaki sorulara doğru veya yanlış diye cevaplayınız.
1. Soğutma; Bir maddenin veya ortamın sıcaklığını, onu çevreleyen hacim sıcaklığının
altına indirilmesi ve orada muhafaza etmek üzere ısının alınması işlemine denir.
2. Konveksiyon, akışkan hareketi ile enerji taşınımı işlemidir.
3. Kondüksiyon elemanlar;Isıyı, buharlaşmayla ya da sıvı halden buhar hale kaynayarak
soğuran ve sıvı halden buhar hale yoğuşarak geri bırakan kimyasal bileşimlerdir.
4. Konveksiyon, akışkan hareketi ile enerji taşınımı işlemidir.
5. Doyma sıcaklığı; verilen bir basınçta saf maddenin kaynamaya başladığı sıcaklık
olarak bilinir.
6. Kırılma basıncı; verilen bir sıcaklıkta, saf maddenin kaynamaya başladığı basınç
olarak tanımlanır.
7. İdeal buhar sıkıştırmalı soğutma çevrimi; kısılma işlemi, sıvıyı bir kısılma vanasından
veya kılcal borulardan geçirerek yapılabilir.
DEĞERLENDİRME
Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili

konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz
Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.
19
AMAÇ
Soğutma sistemi elektrik ve soğutma sistemi şemalarını okuyabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlar olmalıdır:

Ø İş güvenliği ile ilgili gerekli bilgileri edininiz.
Ø İnternet ortamından faydalanarak, soğutuculara ait elektrik sistemleri ve
soğutma elemanlarının mekanik şemalarını temin ediniz.
Ø Bir beyaz eşya servisine gidip, soğutucu elemanlarını ve soğutucuları tanıyınız.
Ø Elinizde bulunan elektrik ve soğutma ile ilgili şemaları, bir kaç kere kendiniz
çiziniz.
Ø Çizmiş olduğunuz şemaların üstünde bulunan elemanların hemen yanlarına
kendi tanımlarını ve bir kaç özelliğini yazınız.
Çalışmalarınızı, kullanacağınız bir ses ve görüntü kaydedicisiyle zenginleştirebilir,
daha sonra elde edilen bu metaryelleri, atelyede bilgisayar ortamında sınıfla
paylaşabilirsiniz.
2. SOĞUTUCU ELEMANLARI
Şekil 2.1: Soğutucuların genel elektrik şeması
20
Şekildeki elemanlar sırasıyla şunlardır;
1.Kompresör
2.fan
3.termostat
4.kondanser fanı
5.İç aydınlatma balastı
6.İç aydınlatma starteri
7.iç aydınlatma floresan lambası
8.Kanopi floresan lambası
9.Kanopi starteri
10.Kanopi balastı
Şekil 2.2: Tek kapılı soğutucunun yapısı
Şekil 2.3: İki kapılı soğutucuların yapısı
21
Şekil 2.4: Nofrost soğutucuların yapısı
Şekil 2.5: Tek kapılı soğutucuların elektrik şeması
22
Şekil 2.6: İki kapılı soğutucuların elektrik şeması
Şekil 2.7: Nofrost soğutucunun elektrik şeması
23
Şekil 2.8: Bir fazlı asenkron motora yol verme şeması
Şekil 2.9: Yol verme rölesi
24
İşlem Basamakları Öneriler

Ø Çizim için gerekli olan teknik resim
gereçlerini hazırlayınız.
Ø Çizimini yapacağın soğutma elemanının
elektrik ve soğutma şemasını hazırlayınız. Ø Çizimi yaparken gerekli teknik resim
Ø Elinizde bulunan A4 kağıdına, çizim kurallarını göz önünde
ölçeklendirerek çiziminizi gerçekleş- bulundurunuz.
tiriniz.
Ø Soğutma elemanının katolog bilgilerine
bakarak yapmış olduğunuz çizimdeki
kısımlar ile ilgili kısa notlar alınız.
25
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME SORULARI
Aşağıdaki soruları cevaplayınız.
1. Tek kapılı soğutucunun elektrik şemasını çiziniz.
2. İki kapılı soğutucunun yapısını gösteren şekli çiziniz.
3. Soğutucu genel elektrik devre şemasını çiziniz.
DEĞERLENDİRME
Çizimlerininzi tamamladıktan sonra kitapta bulunan çizimlerle karşılaştırınız.
26
AMAÇ
Uygun ortam sağlandığında soğutma sistemini oluşturan elemanları tanıyarak, bu

parçaların yapısını, görevlerinin neler olduğunu öğrenebilecek ve bu konuda bakım ve
onarım yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlar olmalıdır;

İnternet ortamında soğutma sisteminin elemanları hakkında ister görsel ister teorik
olsun bilgi araştırması yapabilirsin. Bunun yanında beyaz eşya mağazalarına gidip katalog ve
broşür temin edebilirsin. Beyaz eşyaların tamirini bakımını ve onarımını gerçekleştiren
yetkili servislerle irtibata geçip, soğutma elemanının tamir öncesi sökülmesini, ardından
parçalarının genel yapısını ve bunun yanı sıra elemanlarının monte edilmesini inceleyebilir
bu konularda gerekli notlar alabilirsin.
3. SOĞUTMA SİSTEMİNİ OLUŞTURAN

ELEMANLAR YAPISI VE GÖREVLERİ
1.Sıcaklık Kontrol
2.Dondurucu Silindiri
3.Selenoid Valf
4.Kondenser
5.Su Ayar Vanası
6.Nem Alıcı Filtre
7.Kompresör
8.İç Ortam Sıcaklık Kontrol
9.Termostat
10.Akışkan İçin Selenoid (Manyetik) Valf
11.Otomatik Genleşme Valfi
12.Akışkan Besleme Kontrol Valfi
13.Isı Değiştirici Akümilatörü
14.Akışkan Besleme Kontrol Valfi
15.Soğutma Boru Demeti
Şekil 3: Soğutma elemanları
27
3.1. Ekovat (Kompresör, Sıkıştırıcı)
Kompresörünün sistemdeki görevi, buharlaştırıcı-soğutucu ısı ile yüklü soğutucu
akışkanı buradan uzaklaştırmak ve böylece arkadan gelen ısı yüklenmemiş akışkana yer
temin ederek akışın sürekliliğini sağlamaktır. Bunun yanısıra buhar haldeki soğutucu
akışkanın basıncını kondenserdeki yoğuşma sıcaklığının karşıtı olan seviyeye çıkarmaktır.
Kompresörün iki görevi vardır. Gazı sıkıştırır (yumurtaların ısısını üzerinde taşıyan
gazı) ve soğutucu akışkanı döngü içinde hareketlendirir. Böylece proses istenildiği sürece
tekrarlanır. Gazı sıkıştırmamızın sebebi tekrar sıvı fazına geçişi sağlayabilmektir. Bu
sıkıştırma gaza biraz daha fazla ısı yükler. Şekilde görevini yapan bir kompresör
görülmektedir. Yukarı ve aşağı hareketli pistonu ya da pistonları vardır. Pistonun aşağı yönlü
hareketinde akışkan buharı (gazı) silindir içine alınır. Yukarı yönlü harekette bu gaz
sıkıştırılır. Bu arada çekvalf gibi çalışan çok ince valfler vardır ki bunlar gazın sıkıştırılması
esnasında geldiği yere dönmesini engeller. Bu pistonlar açılıp kapanarak akışkan basıncını
istenen düzeye getirirler. Sıkıştırılmış sıcak gaz tahmin edebileceğiniz gibi boşaltma kanalına
gelir. Akışkan son temel komponente doğru yolculuğuna devam eder.
Şekil 3.1: Kompresör
28
Şekil 3.2: Rotary komp. Şekil 3.3: Hermetik genel komp.
Şekil 3.4: Vidalı yarı hermetik Şekil 3.5: Vidalı komp.
Şekil 3.6: Ticari komp. Şekil 3.7: Schrool komp.

İdeal bir kompresörde şu genel ve kontrol karakteristikleri aranır.
Ø Sürekli bir kapasite kontrolü ve geniş bir yük değişimi-çalışma rejimine
uyabilme
Ø İlk kalkışta dönme momentinin mümkün oldugunca az olması
Ø Verimlerin kısmi yüklerde de düşmemesi
Ø Değişik çalışma şartlarında emniyet ve güvenilirliği muhafaza etmesi
Ø Titreşim ve gürültü seviyelerinin kısmi ve tam yüklerde ve değişik şartlarda
belirli sevyenin üstüne çıkmaması
Ø Ömrünün uzun olması ve arızasız çalışması
Ø Daha az bir güç harcayarak birim soğutma değerini sağlayabilmesi
Ø Maliyetinin mümkün olduğu kadar düşük olması
29
Fakat bu karakteristiklerin tümüne birden sahip olan bir kompresör yoktur denilebilir.
Uygulamadaki şartlara göre yukarıdaki karakteristiklerden en fazlasını sağlayabilen
kompresör seçimde tercih edilir. Genel yapıları itibariyla soğutma kompresörlerini aşağıdaki
şekilde sınıflandırmak mumkündür.
3.1.1. Pozitif Sıkıştırmalı Kompresörler
3.1.1.1. Pistonlu Kompresörler
Bir silindir içerisinde gidip gelme hareketi yapan bir pistonla sıkıştırma işlemini yapan
bir tip kompresörlerde tahrik motorunun dönme hareketi bir krank-byel sistemi ile doğrusal
harekete çevrilir. Eski tip bazı çift etkili kompresörlerin yatık tip pistonlu buhar makinaları
ile hareketlendirilmesinde hiç dönel hareket olmadan da çalışma durumlarına rastlamak
mümkündür. Bugünkü pistonlu soğutma kompresörleri genellikle tek etkili, yüksek devirli
ve çok sayıda silindirli makinalar olup açık tip veya hermetik tip motor-kompresör şeklinde
dizayn ve imal edilmektedirler.
Pistonlu kompresörlerin uygulanma şartları, birim soğutucu akışkan soğutma

kapasitesine isabet eden silindir hacmi gereksinimi az olan ve fakat emiş/basma basınç farkı
oldukça fazla olan refrijeranlar için uygun düşmektedir. Amonyak, R-12, R-22, R-502 bu
refrijeranların en başta gelen türleridir.
Açık tip pistonlu kompresörlerin bugünkü silindir tertip şekilleri genellikle düşey I,V
ve w tertibinde 1 ila 16 silindirli ve tek etkili olup, yatık ve çift etkili kompresör dizaynı
hemen tamamıyla terkedilmiştir. Tam kapalı-hermetik tip motor-komresörlerde düşey
eksenli krank mili ve motor ile yatay eksenli silindir tertibi çok sık uygulanmaktadır.
3.1.1.2. Paletli Dönel Kompresörler
Dönel kompresörler, pistonlu kompresörlerin gidip gelme hareketi yerine sıkıştırma

işlemini yaparken dönel hareketi kullanırlar. Bu dönel hareketten yararlanma şekli ise
değişik türden olabilir (tek ve çift dişli, tek paletli, çok paletli). Çift dişli prensibine göre
çalışan ve çok sık rastlanan Helisel Vida tipi dönel kompresörler de vardır.
3.1.1.3. Helisel-Vida Tipi Dönel Kompresörler
1A/c)Helisel tip dönel kompresörler: Pozitif sıkıştırmalı kompresörler genel grubuna

giren bu kompresörlerin değişik konstrüksiyonu haiz birçok türüne rastlamak mümkündür.
Soğutma uygulamalarında halen en çok rastlanan helisel tip dönel kompresörleri, bariz
farklara sahip iki ana gurupta toplamak mümkündür; (1) tek vidalı/helisli tip, (2) çift vidalı
/helisli, dönel kompresörler. Ancak her iki tip kompresörün de çalışma prensibi ve
konstrüktif yönden birçok müşterek yanları vardır. Örneğin, basınçla yağın püskürtülmesi
suretiyle hem yağlama işleminin yapılması, hem sıkıştırma işlemi sırasında sızdırmazlığın
sağlanması hemde meydana gelen ısının gövdeden alınıp uzaklaştırılması, her iki tür
kompresörde de yerleşmiş bir uygulama şeklidir. Keza oranları, kapasite kontrolü
mekanizmaları ve ısı ekonomizeri tertipleri her iki tip kompresörde de benzer durumdadır.
30
3.1.2. Santrifuj Kompresörler
Buhar sıkıştırma çevrimiyle soğutma işlemi yapan santrifuj kompresörlerin, pistonlu

ve dönel paletli veya vida tipi kompresörlerden farkı pozitif sııştırma işlemi yerine santrifuj
kuvvetlerden faydalanarak sıkıştırma işlemini yapmasıdır. Santrifuj kompresörlerde özgül
hacmi yüksek olan akışkanların (daha geniş hacimlerin) kolayca hareket ettirmesi mümkün
olduğu için sık sık büyük kapasiteli derin soğutma (-100C kadar) işlemlerinde uygulandığı
görülür. Santrifuj kuvvetlerin büyüklügü hızların karesi ile doğru orantılı olduğundan giriş-
çıkış basıncı farklarının büyütülmesi devirin arttırılması ile veya rotor çapının büyütülmesi
ile yahutta kademe sayısı arttırılarak sağlanabilir. Bu nedenle santrifuj makinalarda
nadirende olsa 90.000 d/d gibi çok yüksek rotor devirlerine rastlamak mümkündür. Bu
yüksek devirlerin sağlanması için tahrik motoru ile komprösör mili arasına deviri yükseltici
bir dişli kutusu konulur. Yüksek devirli buhar veya gaz türbünleri ile direkt akuple şekilde
tahrik edilen santrifuj kompresörlere uygulamada rastlamak mümkündür.
Genel olarak tahrik gücü elektrik motorlarıyla sağlanır. Içten yanmalı motorlarla tahrik
edilen santrifuj kompresörlere seyrek de olsa rastlanabilir. Uygulamadaki kapasite sınırları
bugün 85 ila 10.000 Ton/Frigo arasında değişmektedir. Santrifuj kompresörlerde emiş ile
basma tarafı arasındaki basınç farkının santrifuj kuvvetlerden yararlanılarak sağladığı
yukarıda belirtmiştim. Bu basınç sağlanırken refrijerana önce bir hız (kinetik enerji) verilir
ve sonra bu hız basınca (potansiyel enerji) dönüştürülür. Bu dönüştürme işlemleri sırasında
mutlaka birçok kayıplar olacaktır ve basma tarafı basıncı dahada yükseldikçe bunlar daha da
artacaktır. Bu nedenle, santrifuj kompresörlerde basma basıncının mümkün olduğu kadar
emişten az bir farkla olması istenir. Buna rağmen uygulamada emiş-basma basınç farkı
değerleri 2 ila 30 arasında değişmekte ve her tür refrijeran ile santrifuj kompresör
kullanılabilmektedir. Fakat yukarıda izah edilen sebepden dolayı daha ziyade yoğuşma
basıncı düşük olan refrijeranlar santrifuj kompresörler için uygun olmaktadır (R-11 ve R-113
gibi) ve bu şartlar ancak klima uygulamalarına cevap verebilmektedir. Bu nedenle santrifuj
kompresörlere en çok klima sistemi uygulamalarında rastlanmasına şaşmamak gerekir. Derin
soğutma uygulamalarında genellikle çok kademeli kompresör kullanılır ve 10 kademeye
kadar yapılan santrifuj kompresörlere rastlamak mümkündür. Ayrıca santrifuj
kompresörlerin paralel ve seri bağlantı tertibinde hatta ara kademelerden değişik sıcaklık
uygulamaları için refrijeran bağlantısı yapılarak kullanıldığı zaman zaman görülmektedir.
Santrifuj kompresörlerin kapasite kontrolü genellikle refrijeranı emişte kısmak

suretiyle sağlanır. Bu maksatla emiş ağzına ayarlanabilir kanatlar konur. Kanatların
ayarlanması pnömatik, elektrik veya hidrolik vasıtalarla yapılabilmektedir. Kapasite kontrolü
maksadı için santrifuj kompresörlerde de rotor devrini değiştirme tarzı kullanılmaktadır. Az
da olsa uygulanan diğer kapasite kontrol sistemleri; Difüzör (çıkış) kanatlarının açılarının
ayarlanması, difüzör kanalının daraltılıp genişletilmesi, Rotorun (çark) geçiş kanallarının
daraltılması ve bunların birkaçının beraberce uygulanmasıdır.
Santrifuj kompresörlerin dizaynında çalışma kapasite sınırlarının ve devirlerinin gerek

kritik devir sayısı yönünden ve gerekse şok dalgalanmasının başlaması yönünden çok iyi etüt
edilmesi gerekir. Kritik devir sayısının 0.8 ila 1.1 katı değerleri arasındaki devirlerde kati
surette sürekli çalışmaya müsaade edilmez.
31
Şok dalgalanmasının durumu ise, değişik devirlerdeki Debi/Basınç koordinatları
üzerine inşa edilecek politropik verim ve Mach katsayısı eğrilerinin etüdü ile görülebilir.
Buradan bulunacak şok dalgalanması zarfının altındaki değerlerde çalışma şok dalgalanması
yapacaktır. Şok dalgalanması (surgıng) olayı varken refrijeran kompresör çıkışında sık sık
bir ileriye bir geriye yönelir. (takriben 2 saniyede yön değiştirir). Bu olayın neticesinde aşırı
gürültü, aşırı titreşim ve kompresörde aşırı ısınma meydana gelir ki devam etmesi halinde
gerek sistem tarafı gerekse kompresör tarafı bundan zarar görebilir. Keza tahrik motoru da
alternatif şekilde yüklenir ve yükü azalır ki bunun sonucu dönme hızı bir azalır bir artar.
Surging olayının tespitinde bu durumun mevcudiyeti bir ipucu olabilir. Motorun çektiği
akımın ölçülmesi de bu olayı teyit edecektir. Kompresördeki aşırı titreşimler ve gürültüler
daima bir anormal çalışmaya ve arızanın yaklaştığına işaret olarak kabul edilmelidir.
Santrifuj kompresörlerin rotorları (çark) açık tip veya örtülü tip şeklinde dizayn edilir
ve dökme aliminyum, kaynaklı aliminyum, dökme çelik, kaynaklı çelik, perçinli çelik gibi
malzemeden yapılır. Aluminyum, çeliğe nazaran daha yüksek bir dayanıklılık/ağırlık oranına
sahiptir ve daha hafif rotor ile daha yüksek devirlerde çalışılmasını mümkün kılar. Çelik
rotorlar ise 150C üzerindeki çalışma şartlarında üstünlük kazanır. Korosif refrijeran
uygulamalarında paslanmaz çelik uygun bir çözüm getirmektedir. Santrifuj kompresörlerde
de vida tiplerinde olduğu gibi eksenel ve radyal yükleri taşıyacak şekilde ayrı ayrı iyi bir
yataklama gereklidir. Eksenel yükler burada daha da fazladır.
3.2. Kondenser (Yoğunlaştırıcı)

Soğutma sisteminde refrijeranın evaporatörden aldığı ısı ile kompresördeki sıkıştırma
işlemi sırasında ilave olunan ısının sistemden alınması kondenserde yapılır. Böylece
refrijeran sıvı hale gelerek basınçlandırılır ve tekrar genleştirilerek evaporatörden ısı alacak
duruma getirilir.
Buhar ve gazların bir yüzeyde yoğuşması, yüzeyin vasıflarına bağlı olarak “Damla
veya film teşekkülü” tarzlarında oluşur. Damla teşekkülü ile yoğuşma (Dropwise
condensation) durumunda çok daha yüksek (Film teşekkülünden 4-8 defa daha fazla) ısı
geçirgenlik katsayıları sağlanabilmekte ve bu tercih edilmekte ise de uygulamada refrijeran
özellikleri ve kondenser imalatının ekonomik faktörlerle sınırlanmaları nedeniyle ancak film
tarzı yoğuşma ve az ölçüde de damla teşekkülü ile yoğuşma birlikte olmaktadır.
Kondenserdeki ısı alış verişinin 3 safhada oluştuğu düşünülebilir, bunlar;
Ø Kızgınlığın alınması
Ø Refrijeranın yoğuşması
Ø Aşırı soğutma.
Kondenser dizaynına bağlı olarak aşırı soğutma kondenser alanının %0-10’unu

kullanacaktır. Kızgınlığın alınması için ise kondenser alanının %5’ini bu işleme tahsis etmek
gerekir. Bu üç değişik ısı transferi şekline bağlı olarak kondenserdeki ısı geçirme katsayıları
ile sıcaklık araları da farklı olacaktır. Ancak kızgınlığın alınması safhasındaki ortalama
sıcaklık aralığının fazlalığına karşı daha düşük bir ısı transferi katsayısı mevcut olacak, fakat
32
aşırı soğutma sırasında bunun aksine sıcaklık aralığı daha az ve ısı geçirme katsayısı daha
fazla olacaktır. Yoğuşma sırasında ise her iki değer de alt-üst seviyelerinin arasında
bulunucaktır. Yapılan deneylerde ısı transferi katsayısının artmasının karşısında sıcaklık
farkının azalması (veya tersi) yaklaşık olarak aynı çarpım sonucunu vermektedir ve bu
değerlerin ortalamasını kullanmak mümkün olmaktadır. Hesaplamada sağladığı basitlik de
göz önüne bulundurularak kondenserlerin hesabında tek bir ısı geçirme katsayısı ile tek bir
ortalama sıcaklık aralığı değerleri uygulanmaktadır.
Şekil 3.8: Kondanser Şekil 3.9: Kondanser
Şekil 3.10: Duvar tipi Şekil 3.11: Coil tipi
33
Şekil 3.12: Tek katlı alt kondenser Şekil 3.13: Çift katlı alt kondenser
Genel olarak üç değişik tip kondenser mevcuttur;
Ø Su soğutmalı kondenserler
Ø Hava ile soğutmalı kondenserler
Ø Evaporatif (Hava-Su) kondenserler.
Uygulamada, bunlardan hangisinin kullanılacağı daha ziyade ekonomik yönden

yapılacak bir analiz ile tespit edilecektir. Bu analizde kuruluş ve işletme masrafları beraberce
etüt edilmelidir. Diğer yandan, su soğutmalı ve evaporatif kondenserlerde yoğuşum
sıcaklığının daha düşük seviyelerde olacağı ve dolayısla soğutma çevrimi termodinamik
veriminin daha yüksek olacağı muhakkaktır, bu nedenle yapılacak analizde bu hususun
dikkate alınması gerekir.
3.2.1. Su Soğutmalı Kondenserler
Bilhassa temiz suyun bol miktarda, ucuz ve düşük sıcaklıklarda bulunabildiği yerlerde
gerek kuruluş ve gerekse işletme masrafları yönünden en ekonomik kondenser tipi olarak
kabul edilebilir. Büyük kapasitedeki soğutma sistemlerinde genellikle tek seçim olarak
düşünülür. Fakat son yıllarda yüksek ısı geçirme katsayıları sağlanan hava soğutmalı
kondenserlerin yapılmasıyla 100 Ton/fr. kapasitelerine kadar bunların da kullanıldığı
görülmektedir.
Su soğutmalı kondenserlerin dizaynı ve uygulamasında boru malzemesinin ısıl

geçirgenliği, kullanılan suyun kirlenme katsayısı, kanatlı boru kullanıldığında kanat verimi
su devresinin basınç kaybı, refrijeranın aşırı soğutulmasının seviyesi gibi hususlar göz
önünde bulundurulur.
Bakır boru kullanılan kondenserlerde (halojen refrijeranlar) genellikle borunun et

kalınlığı azdır. Bakırın ısı geçirgenliği de yüksek olduğu için kondenserin tüm ısı geçirme
katsayısına kondüksüyonun etkisi azdır ve bu katsayı daha ziyade dış (refrijeran tarafı) ve iç
(su tarafı) film katsayılarının değerine bağlı olur. Halbuki, et kalınlığı fazla ve ısıl
geçirgenliği az (demir boru gibi) olan borular kullanıldığında, örneğin amonyak
kondenserlerinde, borudaki kondiktif ısı geçişi de tüm ısı geçirme katsayısına oldukça etgen
olur.
Kirlenme katsayısı, kullanılan suyun zamanla su tarafındaki ısı geçiş yüzeylerinde

meydana getireceği kalıntıların ısı geçişini azaltıcı etkisini dikkata almak maksadını taşır.
34
Kirlenme katsayısını etkileyen faktörler şunlardır:
Ø Kullanılan suyun, içindeki yabancı maddeler bakımından evsafı

Ø Yoğuşum sıcaklığı
Ø Kondenser borularının temiz tutulması için uygulanan koruyucu bakımın derecesi.
Bilhassa 50C’nin üzerindeki yoğuşum sıcaklıkları için kirlenme katsayısı,

uygulamanın gerektirdiğinden biraz daha yüksek alınmalıdır.38C’nin altındaki yoğuşum
sıcaklıklarında ise bu değer normalin biraz altında alınabilir. Su geçiş hızının düşük olması
da kirlenmeyi hızlandırır ve 1m/san’den daha düşük hızlara meydan verilmemelidir. Yüzey
kalıntıları peryodik olarak temizlenmediği taktirde kirlenme olayı gittikce hızlanacaktır, zira
ısı geçirme katsayısı git gide azalacak ve gerekli kondenser kapasitesi ancak daha yüksek
yoğuşum sıcaklığında sağlanabilecektir. Bu ise kirlenme olayına sebebiyet verecektir. Artan
kirlenme ile su tarafı direncinin artacağı ve bunun sonucu su debisinin azalarak yoğuşum
sıcaklığını daha da arttıracağı muhakkaktır.
3.2.2. Hava Soğutmalı Kondenserler
Bilhassa 1 hp’ye kadar kapasitedeki gruplarda istisnasız denecek şekilde kullanılan bu

tip kondenserlerin tercih nedenleri; basit oluşları, kuruluş ve işletme masraflarının
düşüklüğü, bakım-tamirlerinin kolaylığı şeklinde sayılabilir. Ayrıca her türlü soğutma
uygulamasına uyabilecek karekterdedir (Ev tipi veya ticari soğutucular, soğuk odalar,
pencere tipi klima cihazları gibi). Çoğu uygulamalarda hava sirkilasyon fanı açık tip
kompresörün motor kasnağına integral şekilde bağlanır ve ayrı bir tahrik motoruna ihtiyaç
kalmaz.
Hava soğutmalı kondenserlerde de ısı transferi üç safhada oluşur,
Ø Refrijerandan kızgınlığın alınması

Ø Yoğuşturma
Ø Aşırı soğutma.
Kondenserin alanının takriben %85 yoğuşturma olayına hizmet eder ki kondenserin

asli görevi budur. %5 civarında bir alan kızgınlığın alınmasına ve %10 ise aşırı soğutma
(subcooling) hizmet eder. Hava soğutmalı kondenserlerde yoğuşan refrijeranı kondenserden
almak ve depolamak üzere genellikle bir refrijeran deposu kullanılması artık usul haline
gelmiştir. Bundan maksat kondenserin faydalı alanını sıvı depolaması için harcamamaktır.
Havalı kondenserler, halokarbon refrijeranlar için genellikle bakır boru / aliminyum

kanat tertibinde, bazen de Bakır boru / Bakır kanat ve bakır veya Çelik boru / çelik kanat
tertibinde imal edilirler. Aliminyum alaşımı boru / kanat imalatlara da rastlamak
mümkündür. Kullanılan boru çapları ¼” ila ¾” arasında değişmektedir. Kanat sayısı beşer
metrede 160 ile 1200 arasında değişir, fakat en çok kullanılan sıklık sınırları 315 ila 710
arasında kalmaktadır. Bu tip havalı kondenserlerin ısı geçiş alanı ihtiyacı ortalama olarak 2.5
m/sn hava geçiş hızında, beher ton/frigo (3024 kcal/h) için 9 ila 14 m kare arasında
35
değişmektedir. Çok küçük, tabii hava akışlı kondenserler hariç tutulursa, hava ihtiyacı
ortalama beher kcal/h için 0.34 ila 0.68m3 /h arasında değişmekte olup buna gereken fan
motor gücü beher 1000 kcal/h için 0.03ila0.06hp civarında olmaktadır. Fan devirleri 900 ila
1400 d/d arasında olmalıdır. Kondenser fanları genellikle aksiyal tip olup sessiz istenen
yerlerde radyal tip kullanılabilir. Refrijeran yoğuşma sıcaklığı ise, hava giriş sıcaklığının 10-
20C üzerinde bulunacak şekilde düşünülmelidir. Genelde boruların durumu, kanat aralıkları,
derinlik (boru sırası) alın alanı gibi dizayn özellikleri hava debisi ihtiyacını, hava direncini
ve dolayısıyla fan büyüklüğü, fan motor gücünü ve hatta grubun ses seviyesiyle maliyetleri
etkiliyecektir. Bugünkü kondenserdizayn şekli sıcak refrijeranın üstten bir kollektörle birkaç
müstakil devreye verilmesi, yoğuştukça gravite ile aşağı doğru inmesi ve aşırı soğutma
sağlanarak gene bir kollektörden alınması şeklindedir.
Hava soğutmalı kondenserler, grup tertip şekline göre;
Ø Kompresör ile birlikte gruplanmış

Ø Kompresörden uzak bir mesafeye konulacak tarzda tertiplenmiş (split
kondenser)
olmak üzere iki sınıfa ayrılmaktadır. Kondenserden hava geçişi düşey ve yatay yönde
olacak tarzda tertiplenebilir. Diğer yandan, hava fanı, havayı emici veya itici etkiyle
hareketlendirecek şekilde konulabilir.
Bir soğutma sisteminin bekleneni verebilmesi, büyük ölçüde yoğuşma basınç ve

sıcaklığının belirli sınırlar arasında tutulabilmesiyle mümkündür.
Bu ise kondenserin çalışma rejimi ile yakından ilgilidir. Aşırı yoğuşum sıcaklık ve
basıncının önlenmesi kondenserin yeterli soğutma alanına sahip olmasıyla ilgili olduğu kadar
hava sık rastlanan bir durumdur. Bu nedenle, bilhassa soğuk havalarda çalışma durumu
devresinde yeterli debi ve sıcaklıkta havanın bulunmasıylada ilgilidir. Yoğuşma sıcaklık ve
basıncının çok düşük olması halinde ise yeterli refrijeran akışı olamamasına bağlı olan
sorunlar çıkmaktadır.
Örneğin, termostatik akspansiyon Vaf’inde yeterli basınç düşümü sağlanamamasından

dolayı kapasitenin düşmesi sık olduğunda, çok düşük yoğuşma basıncını önleyici tedbirler
alınır ki bunları iki grupta toplamak mümkündür;
Refrijeran tarafını kontrol etmek,

Hava tarafını kontrol etmek.
3.2.3. Evaporatif Kondenserler
Hava ve suyun soğutma etkisinden birlikte yararlanılması esasına dayanılarak yapılan

evaporatif kondenserler bakım ve servis güçlükleri, çabuk kirlenmeleri, sık sık arızalanmaya
müsait oluşları nedenleriyle gittikçe daha az kullanılmaktadır.
Evaporatif kondenser üç kısımdan oluşmaktadır.

36
Ø Soğutma serpantini,
Ø Su sirkilasyon ve püskürtme sistemi,
Ø Hava sirkülasyon sistemi.
Soğutma serpantininin içinden geçen refrijeran, hava soğutmalı kondenserde olduğu

gibi, yoğuşarak gaz deposuna geçer. Serpantinin dış yüzeyinden geçirilen hava, ters yönden
gelen atomize haldeki suyun bir kısmını buharlaştırarak soğutma etkisi meydana
getirir.(Aynen soğutma kulesinde olduğu gibi). Böylece kondenserdeki yoğuşma sıcaklığı ve
dolayısıyla basıncı daha aşağı seviyelere düşürülmüş olur. Serpantinin dış yüzeyi, ısı
transferi film katsayısının düşük oluşunun etkisini karşılamak üzere, alanı arttırmak için
kanatlarla techiz edilmektedir. Ancak, modern evaporatif kondenserlerde, boru dış
yüzeylerinde iyi bir ıslaklık elde edilmesi neticesi yüksek ısı transfer katsayılarına ulaşmakta
ve kanatsız düz borular kullanılmaktadır. Kondenserin alt seviyesinde bulunan su toplanma
haznesinden su devamlı şekilde bir pompa ile alınıp soğutma serpantinin üst tarafında
bulunan bir meme grubuna basılır ve memelerden püskürtülür. Bu suyun takriben %3-5
buharlaşarak (takriben 6 ila 7.5 litre/h beher ton /frigo için) havaya intikal ettiğinden, su
haznesine, flatörlü valf aracılığıyla devamlı su verilir. Ancak bu kondenserdeki su ilavesi
normal olarak sürekli artar ve çıkışta en yüksek seviyeye ulaşır. Suyun sıcaklığı ise
refrijerandan alınan ısı ile yükselme eğilimi gösterirken suyun buharlaşma ısısı almasıyla
sıcaklığı düşmeye başlar. Bunun sonucu, su sıcaklığı soğutma serpantinin girişinde yükselir
(hava yaş termometre sıcaklığı bu kısımda oldukça yükseldiğinden) ve sonradan, havanın
giriş yerine yaklaşınca sıcaklığı düşmeye başlar. Toplanma havuzunda su sıcaklığı, stabil bir
çalışmaya erişilince fazla değişmez.
Evaporatif kondenserler genellikle binanın dışına ve çatıya konulur, fakat bina içine
konularak hava giriş-çıkışları galvanizli saçtan kanallarlada sağlanabilir. Bina dışındaki
cihazların kışın da çalışması söz konusu ise donmaya karşı tedbir alınmalıdır. Bina içindeki
uygulamalarda ise, ıslak havanın atıldığı kanalın soğuk hacimlerden geçmesi halinde kanalın
içinde yoğuşma olacağı hatırda tutulmalı ve bu suyun toplanıp atılması için önlem
alınmalıdır. Bina içi uygulamaları, bir egzost sistemi ile entegre olarak uygulandığında
egzost fanı ve elektrik enerjisinden tasarruf sağlayacaktır.
Hava soğutmalı kondenserlerde olduğu gibi evaporatif kondenserlerde de soğuk

havalarda çalışma sırasında çok düşük yoğuşma basınçları oluşumunun önlenmesi gerekir.
Bu maksatla uygulanan tertipler;
Ø Vantilatör motorunun durdurulup çalıştırılması

Ø Hava debisini azaltıp çoğaltmak üzere hava akımına bir damper ve ayar
servomotoru kullanılması
Ø Vantilatör motorunun devrinin azaltılıp çoğaltılması olarak sayılabilir.
Bir evaporatif kondenserin ısıl perfonmansı, sadece havanın kuru veya yaş termometre
sıcaklıkları veya havanın giriş-çıkış entalpi farkları baz alınarak gösterilemez. Zira
37
püskürtülen suyun ve üflenen havanın sıcaklıkları girişten çıkışlarına kadar çok değişik
değerler gösterirler. Havanın yaş termometre sıcaklığı
Şekil 3.14: Evaparatör kondenser
3.3. Drayer
Soğutma sisteminin iç temizliğine bağlıdır. Sistemin içinde sadece kuru ve temiz
soğutucu akışkan ile kuru ve temiz yağ dolaşmalıdır. Akışkanın içine gerek sisteme
doldurmadan önce ve gerekse sistemin diğer elemanlarından bir miktar su karışabilir. Bu su
kılcal borunun evaporatöre giriş yerinde donarak sistemi tıkar ve soğutmayı önler. İçindeki
toz ve küçük parçacıklar da tıkama yapabilirler. Sistem içine su ve tozların girmesini
önlemek hemen hemen mümkün değildir. Bunlardan başka soğutucu akışkan içinde bazı
asitler de bulunabilir.
Kondenser çıkışına konulan kurutucu ve süzgecin (drayer ve süzgeç) görevi su ve

asitleri emerek tutmak küçük katı maddeleri de (toz vs.) süzmektir.
Kurutucu ve süzgeç (drayer ve süzgeç) şu kısımlardan ibarettir.

Bakır borudan gövde, kondenser içindeki basıncı mukaviim olarak yapılmıştır. Her iki
ucunda boruların girebileceği delikler vardır.
Ufak katı maddeleri tutabilecek ince tülbent delikli tel boruya doğru gelecek şekilde
takılır.
Nem emici madde özel surette yapılmış olan madde 4 – 5 mm emme özelliğinden
başka soğutucu akışkan içinde bulunabilecek asitleri de emerek tutma özelliği de vardır.
Şekil 3.15: Drayer kesiti

38
3.4. Kılcal Boru
Yoğuşturucu ile buharlaştırıcı arasına yerleştirilmiş iç çapı ve uzunluğu soğutma
sisteminin kapasitesine göre seçilmiş olup, çoğunlukla çapı 0.76 ile 2.16 mm arasında
değişen çok küçük çaplı bir boru kısmıdır. İç çapı çok küçük olduğu için kılcal boru adı
verilir. Esas itibariyle iki görevi vardır.
Kondenserden çıkan sıvı haldeki akışkanın basıncını düşürerek ve miktarını ölçerek

(gerekli miktarda) evaporatöre ulaştırır.
Kompresör durduğu zaman alçak ve yüksek basınç devreleri arasında bir köprü
vazifesi görerek yüksek basınç tarafındaki akışkanın alçak tarafına geçmesini sağlar. Bu
suretle her iki devre basıncı birbirine eşit olur (Dengeleme olayı) ve kompresör tekrar kalkış
yaparken büyük bir basınç yükü ile karşılaşmaz.
Kapiler boru en iyi, yükün az çok sabit olduğu soğutucular, dondurucular ve hatta
konutlarda ilgili ve küçük, ticari iklimlendirme sistemlerinde kullanılır. Eğer, sistem geniş
bir yük aralığında çalışması isteniyorsa; basınç düşürme ve soğutucu hacim kontrolünün
daha uygun şekilde yapılması gerekir. Bu durumda önerilen cihaz, termostatik genleşme
valfıdır.
Şekil 3.16: Kılcal boru

3.4.1. Kapiler Boru Kullanımının Avantajları
Maliyettir. Bu kullanımın geliştirilmesindeki temel amaç malzemenin maliyetini

düşürerek satış fiyatını düşürmek olmuştur.
Kapiler boru kullanmaktaki ikinci sebep başlatma torkunu düşürmektir. Bu avantaj

dolaşım yokken ortaya çıkar. Kompresör dolaşımı başlatırken, kompresörün karşı hareket
yapacağı bir basınç farkı oluşur ve ek başlatma torkuna ihtiyaç duyulur.
3.4.2. Kapiler Boru Kullanımının Dezavantajları
Daha önce de açıklandığı gibi kapiler borunun soğutucu akışını ayarlama kabiliyeti
yoktur. Bu yüzden, ünitedeki yük azalınca veya çoğalınca sistemin verimi, termostatik
genleşme valfı kullanan sistemlerdekinden daha yüksek oranda düşer.
Ünitede çevrim durunca, kapiler boru soğutucu akışını durdurmaz. Bu, kompresörün
başlatma torku gereksinimi için bir avantajdır, fakat kompresörün mekanik ömrü için
dezavantaj olabilir. Sistemdeki soğutucu miktarı ciddi biçimde kompresörün ömrünü
kısaltabilir.
39
3.4.3. Kapiler Borunun Değiştirilmesi
Kapiler boruyu, orijinali ile aynı uzunlukta ve boyda olan bir kılcal boru ile
değiştiriniz. Değişik uzunluk veya boyda olanla değiştirmeye kalkışmalıyız. Doğru boyda
kapiler borumuz yoksa, temin etmeliyiz.
3.4.4. Kılcal Boru Seçimi
Aşağıdaki nedenlerle, kılcal borular küçük soğutma aplikasyonlarında ekspansiyon

aracı olarak çokça kullanılırlar:
Ø Kolay anlaşılması
Ø Düşük maliyet
Ø Güvenilirlik: Oynak parça yok
Ø Normal Çalıştırma kompresörleri tekrar çalıştırmadan önce basınç eşitleyici
olarak kullanılabilir.
Bununla birlikte, aplikasyonların bütün bölümleri bilinemeyeceğinden ve performansı
etkileyebileceğinden seçim hassas bir işlem olarak kalır.
Eğer tesisatın ana elemanları kompresör, evaporatör, kondenser ile sınırlı ise ulaşılacak
aplikasyonlar ve fiziksel çalıştırma koşulları ekspansiyon aracının birkaç parametreyi
karşılamasını gerektirir.
Kılcal boru evaporatöre belirli gaz akışını izin vermelidir ve bunun belirlenmesi için
ana parametreler:
Ø Evaporasyon ısısı
Ø Kondansasyon ısısı
Ø Kılcala giren likit alt soğutma ısısı
Bu parametreler çalıştırma koşullarına bağlı olarak değişir. Sürekli çalıştırma, on / off
işlemi, startup düşük elektrik tüketimi durumlarında performansı optimize edecek bir kılcal
boru seçimi çok zordur. Bu nedenle, seçim her zaman bu parametreler arasında bir uzlaşma
şeklinde olacaktır. Kılcal boru seçimi kesin olarak bir matematik formülüne dayandırılamaz.
Yalnızca aşağıdaki çaplar kullanılmıştır:

-0.8 mm –1.0 mm –1.2 mm –1.5 mm –2.0 mm –2x1.2 mm –2x1.5 mm
Bazen, bir ara çapın daha iyi sonuç vereceği açıktır, örn. 1x1.2 mm arası. Bu
durumlarda, uzunluk ara kılcal için yaklaşık ‘inch’ olarak hesaplanabilir.
Çok uzun veya çok kısa kılcal seçilmemesi tavsiye edilir. Gerçekte, ideal uzunluğun
1.5 m ile 2.5 m olduğu düşünülebilir.
Kısa bir kılcal sapma riskini arttırır. Uzun bir kılcal, bazı durumlar hariç, özellikle kısa
devirli sistemler ile, aşırı basınca neden olarak, zamanı eşitleyerek çalıştırma koşullarını
değiştirmez. Bu aynı zamanda dizayn edilen çalıştırma koşullarına daha uzun sürede
40
erişilmesine neden olur. Her durumda, kılcal uzunluğu hiçbir zaman kılcalın iç çapının beş
bin katını geçmemelidir.
Kılcal sistem gaz dolumunun önemi onun seçimine bağlı değildir:

Az dolum düşük operasyon ısısına neden olur ve bu soğutma kapasitesini azaltır.
Fazla dolum yüksek boşaltma basıncı, kompresör aşırı dolumu, kompresöre doğru
likit taşıması, donma evaporatörde soğutma kapasitesi azalması gibi sonuçlara neden olur.
3.5. Evaportör
Bir soğutma sisteminde evaporatör sıvı refrijeranın buharlaştığı ve bu sırada
bulunduğu ortamdan ısıyı aldığı cihazdır. Diğer bir ifadeyle, evaporatör bir soğutucudur.
Kondenserden direkt olarak veya refrijeran deposundan geçerek ve direkt ekspansiyonlu
sistemde (kuru tip) ekspansiyon valfi, kılcal boru veya benzer bir basınç düşürücü elemanda
adyabatik olarak genişletildikten sonra Evaporatöre sıvı-buhar karışımı şeklinde giren
refrijeranın büyük bir kısmı sıvı haldedir. Evaporatörde ısı olarak buharlaşan refrijerana,
emiş tarafına geçmeden önce bir miktar daha ısı verilmesi ve 3-8°C arasında kızgınlık
verilerek kızgın buhar durumuna gelmesinin bir çok faydaları vardır. Bunların en başında,
kompresöre büyük zarar verebilen sıvı refrijeranın kompresöre gelmesi gösterilebilir. Sıvı
taşmalı tip evaporatörlerde ise refrijeran evaporatörde sıvı halde bulunur ve ısıyı alarak
buharlaşan kısmı bir sıvı - buhar ayırıştırıcısından (surge tank) geçtikten ve sıvı kısmı
ayıldıktan sonra buhar halinde kompresöre ulaşır. Sıvı refrijeranın evaporatöre beslenmesi
seviye kumandalı (flatörlü, manyetik. vs.) bir vana ile yapılır. Sıvı ayıştırıcı tankta biriken
sıvı refrijeran tekrar evaporatöre gönderilir ve soğutma işleminde yararlanır. Direkt veya sıvı
taşmalı tertiplerde çalışan evaporatörlerin hepsinde de refrijeran basıncı, kondenser
tarafındaki basıncı, kondenser tarafındaki basınca oranla çok daha düşüktür. Bu nedenle,
evaporatör tarafına sistemin alçak basınç tarafı adı verilir.
Evaporatörün yapısı; refrijeranın iyi ve çabuk buharlaşmasını sağlayacak, soğutulan

maddenin (Hava, su, salamura, v.s.) ısısının iyi bir ısı geçiş sağlayarak, yüksek bir verimle
alacak ve refrijeranın giriş ve çıkıştaki basınç farkını (kayıpları) asgari seviyede tutacak
tarzda dizayn edilmelidir. Ancak, bunlardan sonuncusu ilk ikisiyle genellikle ters
düşmektedir. Şöyle ki; iyi bir ısı geçişi ve ii iyi bir buharlaşma için gerekli şartlar iç ve dış
yüzeylerin daha girintili ve daha kolay ıslanır (kılcallığı fazla) olmasını gerektiren bu durum
basınç kayıplarını arttırmaktadır. Bu nedene, evaporatör dizaynı geniş tecrübe ve dikkat
isteyen, ayrıca deneylere sık sık başvurulan bir çalışma şeklini gerektirir. Bu çalışmaların
yönlendirilmesinde en başta gelen etken soğutulacak maddenin cinsi ve konumudur (sıvı,
katı, gaz). Ayrıca, refrijeran ısı alışverişi yaparken içinde bulunduğu ve haraket ettiği hacmin
durumu de evaportör dizaynında önemli değişikler meydana getirir. Burada, refrijeranın bir
boru serpantinin içerisinde hareket etmesi ve soğutulacak maddenin boruların dışından
geçmesi veya bunun tersi söz konusu olmaktadır ki bunlardan ilki genellikle kuru tip-direkt
ekspansiyonlu evaporatörlerde, ikincisi ise sıvı taşımalı tip evaporatörlerde uygulanmaktadır.
Refrijeranın boru içinden geçmesi halinde, akış hızının arttırılmasının içteki film katsayısını
ve dolayısıyla ısı geçişini arttırıcı yönde bir etkisi beklenir, fakat bu durum refrijeranın
basınç kayıplarını arttıracağı için akış debisini azaltacak ve kapasiteyi düşürecektir. Burada,
41
her iki etkenin durumu beraberce göz önünde bulundurup ısıl geçiş ve kapasitenin optimum
olduğu değerler saptanmalıdır.
Evaporatör tipleri, uygulamanın özelliklerine göre 3 ana grupta toplanabilir; (A) Gaz
haldeki maddeleri soğutmak için kullanılan evaporatörler (genellikle hava), (B) Sıvı haldeki
maddeleri soğutucu evaporatörler (Su, salamura, antifriz, metilen glikol, kimyasal
akışkanlar, vs.) (C) Katı maddeleri soğutucu evaporatörler (Buz, Buz paten sahası, metaller,
vs.)
Şekil 3.17: Evaparatör çeşitleri
Şekil 3.18: Evaparatör rezistansı

3.5.1. Hava Soğutucu Evaporatörler
Bu tip evaporatörlerde, havanın ısı geçirme katsayısı düşük olduğundan bunu telafi
etmek ve hava geçiş yüzeylerini arttırmak maksadıyla genellikle kanatçıklar ilave edilir. Isıl
film katsayısını daha da arttırmak üzere hava geçiş hızlarını arttırmak için vantilatörlerle
cebri bir hava hareketi sağlanabilir. Ancak, kanat ilavesi, gerekse motorla tahrikli vantilatör
konulması her uygulamada pratikman mümkün olmayabilir. Örneğin, ev tipi soğutucularda
ve küçük kapasiteli ticari tip dolaplarda (kasap dolabı, vitrin tipi dolaplar gibi), hatta bazen
küçük soğuk muhafaza odalarında gravite tipi veya tabii konveksiyonla hava sirkülasyonu
diye anılan evaporatörler kullanılmaktadır.
Gravite tipi, kanallı boru evaporatörlerde ısı geçirme katsayıları, 2-10 kcal/h.°Cm2
arasında değişmekte (Bakır boru – Alüminyum kanat imalat için) ve kanat sıklığı arttıkça
veya düşey yöndeki boru sıra sayısı arttıkça ısı geçirme katsayısı düşük değere
yaklaşmaktadır.
Cebir hava sirkülasyonu (Forced Convestion) evaporatörler daha az ısı geçiş alanı ile
daha yüksek kapasiteler sağlayabilmektedir ve uygulamanın duruumu müsaade ettiğinde
42
daima tercih edilir. Memleketimizde Erfos (Airforce) adıyla anılan bu tür soğutcular Ünit
soğutucu diye de tanımlanmakta ve hava hareketi çoğunlukla aksiyal/pervane tipi bazen de
radyal/santrifuj tip (kanalla hava iletimi ve aşırı basınç kaybı mevcutsa) vantilatörlerle
sağlanmaktadır. Bu cihazlar soğutucu soğutucu serpantin (Evaporatör) hava vantilatörü ve
damlama tavası ile saç dış muhafazadan meydana gelmektedir. Hava vantilatörü, üfleyici ve
emici şekilde çalışacak tarzda yerleştirilebilir.
Ünit soğutucu adı, vantilatörü ile birlikte olan komple bir soğutucuyu tanımlar.
Halbuki cebri hava sirkülasyonu daha genel kapsamlı bir tanımlamadır. Nitekim, vantilatörü
bulunmayan, örneğin bir klima santralı tarafından integral şekilde sağlanan bir soğutma
serpantini (evaporatörü) gene cebri hava sirkülasyonu olarak hesaplanır, dizayn edilir.
Cebri hava hareketi evaporatörleri 3 ana grupta toplamak mümkündür;
Ø Alçak hızlı soğutucular (Hava hızı 1-1,5 m/san),

Ø Orta hızlı soğutucular (2,5-4 m/sn),
Ø Yüksek hızlı soğutucular (4-10 m/san).
Fazla hava hareketi sakıncalı olan uygulamalarda (çiçek muhafazası, et kesim odası
gibi hava hareketinin 1 m/san. altında olması gereken haller) alçak hızlı soğutucular
kullanılmalıdır. Orta hızlı soğutucular genel soğutma uygulamalarında ve en sık kullanılan
cihazlardır. Yüksek hızlı soğutucular ise hızlı soğutma istenen hallerde, örneğin şok
tünellerinde ve özel hızlı soğutma işlemlerinde uygun bir soğutma şekli sağlar.
Ünit soğutucunun hava debisi ile evaporasyon sıcaklığının en doğru şekilde hesabı,
“oda duyulur/toplam” ısı oranının bulunması ve buradan gidilerek oda Aparat Çiğ
Noktasının (Room Apparatus Dew Point) psikometrik diyagram üzerinde saptanması ile
sağlanır. Bu tarz hesap, klima uygulamalarında daima yapılır, fakat ünit soğutucu seçiminde
pek tatbik edilmez, zira duyulur ısı oranının gerçek değerini tespit etmek çoğunlukla güçtür.
Bunun yerine aşağıdaki tabloda verilen yaklaşık değerlerden yararlanmak mümkündür.
Oda-Evap. Sıc. Relatif Nem Oda-Evap. Sıc. Relatif Nem

Fark Fark
5.6°C %85-90 13.8°C 55-60
8.3 75-80 16.6 45.50

11.2 65-70 19.4 40.45
Tablo 3.1: Oda-Evap. Sıcaklık farkında muhafaza edilebilecek ortalama oda nem seviyeleri
43
Bir soğutulmuş hacimde, sıcaklığın en düşük olduğu yer şüphesiz evaporatörün
yüzeyidir. Bu nedenle, oda nemi yeterli seviyede yüksek ise, oda havası evaporatör
üzerinden geçerken çiğ nokta sıcaklığının altına düşerek içerisindeki nem yoğuşmaya
başlayacaktır. Hatta, evaporatör yüzey sıcaklığı ile 0°C’nin altında ise, bu ne donacaktır da.
Oda sıcaklığı ile evaporasyon sıcaklığı farkını belirli sınırların altında tutmak suretiyle, oda
relatif rutubetini de belirli bir seviyede tutmak mümkündür. Yukarıdaki tablo, bu değeri
vasat bir oda veya dolap için vermektedir.
3.6. Dönüş Borusu

Soğutucuda buhar haline dönüşen gaz ekovat tarafından dönüş borusu ile emilir.
Sistemin alçak basınçlı kısmı burasıdır. Aliminyum ya da bakır borudan yapılır.
3.7. Soğutma Gazı (R134a)

Bir soğutma çevriminde ısının bir ortamdan alınıp başka bir ortama nakledilmesinde
ara madde olarak yararlanılan soğutucu akışkanlar ısı alış – verişini genellikle sıvı halden
buhar haline (soğutucu – evaporatör devresinde) ve buhar halden sıvı hale (yoğuşturucu –
kondenser devresi) dönüşerek sağlarlar. Bu durum bilhassa buhar sıkıştırma çevrimlerinde
geçerlidir.
Soğutucu akışkanların, yukarıda tarif edilen görevleri ekonomik ve güvenilir bir

şekilde yerine getirebilmesi için bazı kimyasal ve fiziksel özelliklere sahip olması gerekir.
Bu özellikler, uygulama ve çalışma şartlarının durumuna göre değişeceği gibi her zaman bu
özelliklerin hepsini yerine getirmek mümkün olmayabilir. Genel kayide olarak bir soğutucu
akışkanlığı aranması gereken özelliklerin hepsini birden her şart altında yerine getire bilen
üniversal bir refrijeran bir madde (soğutucu akışkan) mevcut değildir. Fakat, yukarıda da
belirtildiği gibi, uygulamadaki şartlara göre bunlardan bir kısmı aranmaya bilir.
Bilhassa emniyet ve güvenilirlik yönünden iyi olan, ayrıca iyi bir ısıl özelliği de sahip
olan refrijeran madde için 1920’ lerde yapılan araştırmalar Fluokarbon refrijeranların (florine
edilmiş hidro karbonların) bulunmasına sağlamıştır. Halo karbon (halojene edilmiş hidro
karbonlar) ailesinden olan fluo karbonlar, metan (CH4) veya etan (C2H6) içerisindeki
hidrojen atomlarından bir veya birkaçının yerine sentez yoluyla klor, flor veya brom
(halojen) atomları yerleştirmek suretiyle elde edilmektedir. Fluo karbonlardan en sık
rastlananlar; metandaki 4 hidrojen atomu yerine 2 klor ile 2 flor ikame edilen Dichloro –
difluoro – methane / CCl2F2 (freon – 12 veya R12) ve gene metandaki 4 hidrojen yerine bir
klor ile 2 flor atomu yerleştirilen Chlorodifluoromethane (freon – 22 veya R22) soğutucu
akışkanlarıdır. En sık rastlanan diğer soğutucu akışkanların tipik özellikleri aşağıda
özetlenmektedir.
44
Başlıca Saf Soğutucu Maddeler
Soğutucu Madde Kimyasal Tanımı Kimyasal Formülü
R11 (CFC11) Triklorflormetan CFCL3
R12 (CFC12) Diklorflormetan CF2CL2
R13 (CFC13) Klortriflormetan CCLF3
R13B1 (BFC13) Bromtriflormetan CBRF3
R22 (HCFC22) Klordiflormetan CHF2CL
R23 (HCF23) Triflormetan CHF3
R32 (HCF32) Diflormetan CH2F2
R113 (CFC113) Triklortrifloretan C2F3CL3
R114 (CFC114) Diklortetrafloretan C2F4CL2
R115 (CFC115) Klortentafloretan C2F5CL
R123 (HCFC123) Diklortrifloretan C2HF3CL2
R125 (HFC125) Pentafloretan CF3CHF2
R134a (HCF134a) Tetrafloretan C2H2F4
R141b (HCFC141b) Flordikloretan C2CL2FH3
R143a (HFC143a) Trifloretan CF3CH3
R152a (HCF152a) Difloretan C2H4F2
R290 (HC290) Propan C3H8
R600 (HC600) Bütan CH3CH2CH2CH3
R600a (HC600a) İzobütan CH(CH3)3
R717 Amonyak NH3
R718 Su H2O
R744 Karbondioksit CO2
R764 Sülfürdioksit SO2
Tablo 3.2: Başlıca saf soğutucu maddeler
45
Karışım İle Elde Edilmiş Başlıca Soğutucu Maddeler
Soğutucu Madde Bileşimi (Ağırlıkça)
R401A % 52 R22 + % 33 R124 + % 15 R152a
R402A % 38 R22 + % 60 R125 + % 2 R290
R404A % 44 R125 + % 4 R134a + % 52 R143a
R407A %20 R32 + % 40 R125 + % 40 R134a
R407B %10 R32 + % 70 R125 + % 20 R134a
R407C %23 R32 + % 25 R125 + % 52 R134a
R410A %50 R32 + % 50 R125
R500 % 73,8 R12 + % 26,2 R152a
R502 % 51,2 R115 + % 48,8 R22
R507 % 50 R125 + % 50 R143a
Tablo 3.3: Karışım ile elde edilmiş başlıca soğutucu maddeler
46
1 2) 3) 4)
5) 6) 7) 8)
Resim 3.19: 1) SUVA410 2) SUVA407 3) SUVA134A 4) R502

5) R404A 6) R22 7) R134A 8) SUVA502
3.7.1. Soğutucu Akışkanlarda Aranılan Özellikler
Pozitif buharlaşma basıncı olmalıdır. Hava sızmasını dolayısıyla havanın grtirdiği su

buharının soğuk kısımlarda katılaşarak işletme aksaklıklarına meyden vermesini önlemek
için buharlaşma basıncının çevre basıncından bir miktar üzerinde olması gerekir.
Ø Düşük yoğuşma basıncı olmalıdır. Yüksek basınca dayanıklı kompresör,

kondenser, boru hattı gibi tesisat olmalıdır.
Ø Buharlaşma gizli ısısı yüksek olmalıdır. Buharlaşma gizli ısısı ne kadar yüksek
olursa sistemde o oranda gaz akışkan kullanılacaktır.
Ø Kimyasal olarak aktif olmamalıdır, tesisat malzemesini etkilememesi, korozif
olmaması, yağlama yağının özelliğini değiştirmemesi gerekir.
Ø Yanıcı patlayıcı ve zehirli olmamalıdır.
Ø Kaçakların kolay tespitine imkan veren özellikte olmalıdır.(Koku, renk)
Ø Ucuz olmalıdır.
Ø Isı geçirgenliği yüksek olmalıdır.
47
Ø Dielektrik olmalıdır.
Ø Düşük donma derecesi sıcaklığı olmalıdır.
Ø Yüksek kritik sıcaklığı olmalıdır.
Ø Özgül hacmi küçük olmalıdır.
Ø Viskozitesi düşük olmalıdır
Ø Yukarıdaki özelliklerin hepsine sahip soğutucu akışkan bulunamamış duruma
göre özelliklerin bazılarından vazgeçilmiştir. Verilmiş buharlaşma ve yoğuşma
sıcaklıkları için gerçek çevrim soğutma etkinliği soğutma devresinde kullanılan
akışkanın cinsine bağlıdır. Akışkan seçiminde bu etken ayrıca göz önünde
bulundurulmalıdır. Soğutucu akışkanın suda erime durumunun da gözden uzak
tutulmamalıdır.
3.7.2. Soğutucu Akışkan Çeşitleri
3.7.2.1. R11
R11 (CCl3F), düşük basınçlı (0 °C de 0.40 bar) bir soğutucudur. Ağırlıklı olarak 350
kW – 10.000 kW soğutma kapasitesi aralığında olan santrifüj su soğutucu ünitelerde (chiller)
kullanılmaktadır. Bütün dünyada 60.000 adet su soğutucu ünitede R11 kullanıldığı tahmin
edilmektedir. Ozon tahribatı nedeniyle üretimi durdurulmuştur. Yanmaz ve kokusuzdur.
3.7.2.2. R12 (CCl2F2)
Bugün, soğutma maksadı ile en çok kullanılan soğutucu akışkandır. Zehirli, patlayıcı
ve yanıcı olmaması sebebiyle tamamen emniyetli bir maddedir. Bunlara ilaveten, en ekstrem
çalışma şartlarında dahi stabil ve bozulmayan, özelliklerini kaybetmeyen bir maddedir.
Ancak, açık bir aleve veya aşırı sıcaklığa haiz bir ısıtıcı ile temas ettirilirse çözüşür ve zehirli
bileşkelere ayrışır. Kondenserde, ısı transferi ve yoğuşma sıcaklıkları bakımından oldukça
iyi bir durum gösterir. Yağlama yağı ile tüm çalışma şartlarında karışabilir ve yağın
kompresöre dönüşü basit önlemlerle sağlanabilir. Yağı çözücü (Solvent) özelliği, kondenser
ve evaporatör ısı geçiş yüzeylerinde yağın toplanıp ısı geçişini azaltmasını önler.
Buharlaşma ısısının düşük olması sebebiyle sistemde dolaşması gereken akışkan debisi
fazladır. Fakat bu önemli bir mahzur olmadığı gibi küçük sistemlerde, akış kontrolünün daha
iyi yapılması yönünden tercih edilir. Büyük sistemlerde ise buhar yoğunluğunun fazlalığı ile,
birim soğutma için gerekli silindir hacmi R – 22, R – 500 ve R – 717 (Amonyak) dan çok
farklı değildir. Birim soğutma için harcanan beygir gücü de takriben aynı seviyededir.
3.7.2.3. R13
R13 (CClF3), -70 °C ile –45 °C arasında kullanılan düşük sıcaklık soğutucusudur. Az
sayıda endüstriyel soğutma tesisinde kullanılmaktadır.
48
3.7.2.4. R13B1
R13B1 (CBrF3), -70°C /-45°C aralığında endüstriyel soğutucularda kullanılmaktadır.

Yüksek ozon tüketme kapasitesi nedeniyle Montreal Protokolü kapsamında üretimi ve
tüketimi tamamen durdurulmuştur.
3.7.2.5. R22 (CHClF2)
Diğer fluo – karbon soğutucu akışkanlarda olduğu gibi R22’de emniyetle

kullanılabilecek zehirsiz, yanmayan, patlamayan bir akışkandır. R22, derin soğutma
uygulamalarına cevap vermek üzere geliştirilmiş bir soğutucu akışkandır, fakat paket tipi
klima cihazlarında, ev tipi ve ticari tip soğutucularda da, bilhassa daha kompakt kompresör
gerektirmesi (R12’ye nazaran takriben 0.60 katı) ve dolayısıyla yer kazancı sağlaması
yönünden tercih edilir. Çalışma basınçları ve sıcaklıkları R12’den daha yüksek seviyede ve
fakat birim soğutma kapasitesi için gerekli tahrik gücü takriben aynıdır. Çıkış sıcaklıklarının
oldukça yüksek olması sebebiyle, bunun aşırı seviyelere ulaşmasına engel olmak için
emişteki kızgınlık derecesini mümkün mertebe düşük tutmalıdır. Derin soğutma
uygulamalarında, aşırı çıkış sıcaklıkları ile karşılaşılabileceğinden (yüksek sıkıştırma oranı
sebebiyle) silindirlerin su gömlekli olması tavsiye edilir. Yağ dönüşünü sağlamak için
R12’ye nazaran daha dikkatli ve iyi işlenmiş dönüş boruları döşenmeli, derin soğutma
uygulamalarında muhakkak yağ ayırıcı konulmalıdır. R12 yağ ile daha çabuk ve iyi
karışmaktadır. Su ile ise R22 daha çabuk ve yüksek oranda karışır.
3.7.2.6. R114
R114 (CClF2), yanmayan ve zehirli özelliği olmayan bir soğutucu maddedir. 80 °C –

120 °C arasında endüstriyel ısı pompalarında kullanılmaktadır.
3.7.2.7. R123
R123 (CHCl2CF3), santrifüj soğutucu ünitelerde kullanılan ve R11’e en uygun olan

alternatif soğutucu maddedir. R11’evaporatör metalik olmayan malzemeleri etkileme gücü
daha fazladır. Dolayısıyla R123’evaporatör geçişte tüm kauçuk esaslı malzeme
değiştirilmelidir. R11’evaporatör göre daha düşük enerji verimine sahiptir. Zehirleyici
özelliği nedeniyle kullanıldığı ortamda ek tedbirler gerektirmektedir. 8 saat boyunca maruz
kalınacak maksimum doz 10 ppm’dir.
3.7.2.8. R134A
R134a (CF2CH2F), termodinamik ve fiziksel özellikleri ile R12’ye en yakın

soğutucudur. Halen ozon tüketme katsayısı 0 olan ve diğer özellikleri açısından en uygun
soğutucu maddedir. Araç soğutucuları ve ev tipi soğutucular için en uygun olan alternatiftir.
Ticari olarak da temini olanaklıdır. Yüksek ve orta buharlaşma sıcaklıklarında ve / veya
düşük basınç farklarında kompresör verimi ve sistemin COP (cofficient of performance)
değeri R12 ile yaklaşık aynı olmaktadır. Düşük sıcaklık için çift kademeli sıkıştırma
49
gerekmektedir. R134a, mineral yağlarla uyumlu olmadığından poliolester veya
poliolalkalinglikol bazlı yağlarla kullanılmalıdır.
3.7.2.9. R143A
R143a (CF3CH3), R502 ve R22 için uzun dönem alternatifi olarak kabul edilmiştir.
Amonyak kullanımının uygun olmadığı düşük sıcaklık uygulamalarında kullanılmaktadır.
Yanıcı özelliğe sahip olduğundan dönüşüm ve yeni kullanımlarda güvenlik önlemleri göz
önünde tutulmalıdır. Sera etkisi R134a’ya göre iki kat daha fazladır. R125 R134a ile birlikte
değişik oranlarda kullanılarak R502 alternatifi karışımlar (R404A gibi) elde etmek için
kullanılmaktadır.
3.7.2.10. R125
R125 (CF3CHF2), R502 ve R22 için uzun dönem alternatifi olarak kabul edilmiştir.
R143 gibi amonyak kullanımının uygun olmadığı düşük sıcaklıklar için düşünülmüştür.
Yanma özelliği yoktur. Ancak sera etkisiR134a’dan iki kat daha fazladır. R134a, R143a R32
ile (örneğin R404A veya R407A gibi) değişik oranlarda kullanılarak R502 alternatifi
karışımlar elde edilmektedir.
3.7.2.11. R152A
Ozon tahribatına neden olmayan ve sera etkisi çok düşük olan (R12’nin %2’si kadar)
R152a (C2H4F2), ısı pompalarında R12 ve R500 için alternatif olarak kabul edilmiştir. R12
ve R134a’dan daha iyi COP’a sahip olan R152a mineral yağlarla da iyi uyum sağlamaktadır.
Yanıcı ve kokusuz olan R152a zehirleyici özellik göstermez. Termodinamik ve fiziksel
özellikleri R12 ve R134a’ya çok yakındır. Bu yüzden dönüşümlerde kompresörde herhangi
bir modifikasyona gerek kalmaz. Hacimsel soğutma kapasitesi R12’den %5 daha düşüktür.
3.7.2.12. R401A
R22, R124 ve R152a’dan oluşan (ağırlıkça sırasıyla %52 / 33 / 15 oranında) ve R12

için alternatif kabul edilen zeotropik bir karışımdır. HCFC içerdiğinden nihai bir alternatif
olmayıp 2030 yılına kadar kullanılabilecektir. Bu soğutucu DUPONT tarafından SUVA
MP39 adıyla piyasaya sunulmuştur.
3.7.2.13. R402A
R22, R125 ve R290’dan oluşan (ağırlıkça sırasıyla %38 / 60 / 2 oranında) ve R502 için
alternatif kabul edilen zeotropik bir karışımdır. HCFC içerdiğinden nihai bir alternatif
HP80 adıyla piyasaya sunulmuştur.
50
3.7.2.14. R404A
R125, R134a ve R143a’dan oluşan (ağırlıkça sırasıyla %44 / 4 / 52 oranında) ve R502

için alternatif kabul edilen zeotropik bir karışımdır. HCFC içerdiğinden nihai bir alternatif
HP62 ve ELF – ATOCHEM tarafından FORANE FX70 adıyla piyasaya sunulmuştur.
3.7.2.15. R407A / R407B / R407C
R407A / R407B / R407C, R32, R125 ve R134a’dan oluşan (ağırlıkça sırasıyla %20 /
40 /40, %10 / 70 / 20 ve % 23 / 25 / 52 oranlarında) ve R502 için alternatif kabul edilen
zeotropik bir karışımlardır. Bu soğutucular ICI tarafından KLEA60, KLEA61, KLEA66 ve
DUPONT tarafından SUVA AC9000 (R407C) adlarıyla piyasaya sunulmuştur.
3.7.2.16. R410A
R32 ve R125’den oluşan (ağırlıkça %50 / 50 oranında) ve R22 için alternatif kabul
edilen yakın azeotropik bir karışımdır. Teorik termodinamik özellikleri R22 kadar iyi
değildir. Ancak ısı transfer özelliği oldukça iyidir. R22 – R410A dönüşümünde sistemin
yeniden dizayn edilmesi gerekmektedir. Bu değişim yapıldığı taktirde sistem verimi R22’ye
göre %5 daha iyi olmaktadır. Sera etkisinin yüksek olması en büyük dezavantajıdır. Bu
soğutucu ALLIED SIGNAL tarafından GENETRON AZ20 adıyla piyasaya sunulmuştur.
3.7.2.17. R500
R500, R12 ve R152a’dan oluşan bir azeotropik bir karışımdır. Karışım oranı ağırlıkça
% 73.9 R12, % 26.2 R152a’dır. Düşük oranda R12’ye alternatif olarak kullanılmaktadır.
R12’ye göre daha iyi COP değerine ve % 10 – 15 daha yüksek hacimsel soğutma
kapasitesine sahiptir.[11]
3.7.2.18. R502
R502, R22 ve R115’den oluşan bir azeotropik bir karışımdır. Karışım oranı ağırlıkça
% 48.8 R22, % 51.2 R115’tir. En çok kullanıldığı alan soğuk taşımacılık ve ticari
soğutuculardır. CFC içerdiğinden üretimi durmuştur. Düşük sıcaklıklarda yüksek hacimsel
soğutma kapasitesine sahiptir. –20, –40 °C aralığında R22’den % 1 ile % 7 arasında daha
yüksek olmaktadır. COP değeri çalışma koşullarına bağlı olarak R22’den %5 – 15 daha
düşüktür.
3.7.2.19. R507
R507, R125 ve R134a’dan oluşan (ağırlıkça %50 / 50 oranında) R502 için kabul edilen
bir alternatiftir. Bu soğutucu ALLIED SIGNAL tarafından GENETRON AZ50 adıyla
piyasaya sunulmuştur.
51
3.7.2.20. R717 (Amonyak)
Bugün, fluo – karbon ailesinin dışında geniş ölçüde kullanılmaya devam edilen tek
soğutucu akışkan Amonyak’dır. Zehirleyici ve bir ölçüde yanıcı – patlayıcı olmasına rağmen
mükemmel ısıl özelliklere sahip olması sebebiyle, iyi eğitilmiş işletme personeli ile ve
zehirleyici etkisinin fazla önem taşımadığı hallerde, büyük soğuk depoculukta, buz
üretiminde, buz pateni sahalarında ve donmuş paketleme uygulamalarında başarıyla
kullanılmaktadır. Buharlaşma ısısının yüksek oluşu ve buhar özgül hacminin de oldukça
düşük olması sistemde dolaştırılması gereken akışkan miktarının düşük seviyede olmasını
sağlar. R22’de olduğu gibi çıkış sıcaklıkları yüksek seviyeli olup kompresör kafa ve
silindirlerinin su soğutma gömlekli olması tercih edilir.
Amonyak yağ ile karışmaz, fakat karterdeki çalkantı ve silindirdeki yüksek hızlar
yağın sisteme sürüklenmesine sebep olur. Bu nedenle, gerek kompresör çıkışına yağ ayırıcı
koymak suretiyle, gerekse evaporatörden kompresöre yağın dönüşünü kolaylaştıracak tarzda
boru tertibiyle yağın kompresör karterine birikmesi sağlanmalıdır.
3.7.3. Yağlama Yağları
Soğutma kompresörlerinde kullanılan yağlama yağlarından, daha başka ve anormal bir

mekanik cihaz yağlamasından beklenenden çok daha fazla özellikler aranır, şöyle ki;
Yağ, sıkıştırılan soğutucu akışkanın basınç tarafından emme tarafına sızmasını

önlemelidir.
Soğutucu olarak yardımcı olmalıdır (yataklardaki ısıyı almalı ve karterde biriken ısının
dış cidarlara ve dolayısıyla çevreye iletilmesini sağlamalıdır).
Kompresörün içindeki hareket eden parçaların meydana getirdiği gürültüyü kısmen de

olsa yutmalıdır.
Hermetik ve yarım hermetik makinelarda, motor sargıları yağ ile temas edeceğinden,
yağın elektrik geçirgenliği çok düşük seviyede olmalıdır.
Ne kadar önlem alınırsa alınsın, yağlama yağının bir kısmı Kondenser ve evaporatöre
taşınır. Önemli olan, buralarda yağın toplanıp kalmaması ve fakat süratle tekrar kompresör
karterine dönmesidir. Bunu sağlamak üzere, yağlama yağı düşük sıcaklık seviyelerinde de
yeterince akıcı olmalıdır.
İyi bir ısı transferi sağlaması ve kompresöre çabuk döne bilmesi için yağın tüm çevrim
boyunca soğutucu akışkan ile iyi karışır. Özelliğini muhafaza etmesi istenir.
Yağ içinde asılı vaziyette (Suspendet) tortu, reçine, mumlaşan vaks gibi yabancı
maddeler bulunmamalıdır. Bunlar, kapiller boru veya ekpansiyon valfı yuvasına tıkayıp
soğutucu akışkan geçişini engeller, evaporatör iç yüzeyine sıvaşıp ısı transferini azaltır.
52
Bilhassa hermetik tip kompresörlere yağlama yağı bir defa konulur ve kondenserin
ömrü boyunca yenilenmeden dayanması istenir.
Nihayet en önemlisi yağlama yağının temasta bulunduğu; soğutucu akışkan. Metal

yüzeyler, motor sargılarının emayesi – izolesi ve sistemde bulunabilecek daha pek çok
madde ile kimyasal reaksiyonlara girip bozulmaması yani kimyasal yönde stabil olması
gerekir.
Bütün bu özellikleri bir arada yerine getiren ideal bir yağlama yağının mevcut
olmadığı söylenebilir. Fakat uygulamanın durumuna göre bazı özellikler diğerlerine göre
tercih veya feda edilebilir. Örneğin, viskosiyesi yüksek bir yağ kompresörde gaz basıncını
muhafaza yönünden iyi netice verirken gerek sistemden kompresöre dönüş zorluğu ve
gerekse evaporatör ısı transferini azaltıcı (iç yüzey sıvaşarak) yönlerden istenmeyen
durumlar meydana koyar. Bu tür yağın sürtünmeyi azaltıcı etkisi de daha azdır. Keza,
kimyasal yönden çok dengeli olan bir yağ çoğu zaman iyi yağlama özelliklerinden uzaktır.
Soğutma tesisatlarında kullanılan mineral yağlama yağlarını 4 ana grupta toplamak

mümkündür.
Ø Naftanik asıllı yağlar (doymuş – satüre hidrokarbonlar)
Ø Parapinik “asıllı yağlar” (doymuş hidrokatbonatlardır)
Ø Aromatikler
Ø Hidrokarbon asıllı olmayan yağlar (polar aromatikler veya resimler)
Genellikle yukarıdaki molekül yapısı tek başına ve saf olarak bir yağda bulunmayıp iki
grubun molekül yapısı beraberce görülür. Örneğin bir parapinik zincirini naftelik veya hoş
kokulu yapıyla birleştirilmesi gibi. Bu karmaşık yapıyı tarif ve analiz etmek genellikle 2
şekilde yapılır; karbon tarzı analiz ve moleküler analiz.
Mineral yağlar R–13, R–22 ve R–502 soğutucu akışkanlar ile zor karışır ve bu hem
kompresöre yağın dönüşünü güçlendirir hem de evaporatörde ısı transferini azaltır. Buna bir
çözüm getirmek üzere araştırmalar sentetik yağların bulunmasına yöneltilmiştir. Bulunan en
tatmin edici soğutma yağlama yağı cinsi Alkali – Benzerler olmuştur. Bu yağlama yağları,
halokarbon türü soğutucu akışlarda iyi çözülmesi yanında yüksek sıcaklıklara ve
oksidasyona karşı daha iyi dayanıklılık göstermektedir. Sentetik yağlardan bazılarını saymak
gerekirse; sentetik parapinler, poliglikoller, iki bağlı asit esterleri, Neopentil esterleri,
silikonlar, silikat esterleri, florin bileşikler sayılabilir.
Sentetik bir yapın soğutma uygulamasında kullanılmasında çok dikkatli olmak gerekir.
Bu tür bir yağ kullanırken muhakkak evsafı bilinmelidir. Mineral yağların kullanılmasında
çoğu zaman akıcılık (viskosite) dengeliliği ve sıcaklık altında çözülmeme özellikleri yeterli
sayılabilir. Ayrıca, mineral yağların çoğunda katkı maddeleri bulunmaz, hâlbuki sentetik
yağların hemen hepsi bir yan katkı maddesi konularak hazırlanır ve değişik iki sentetik yağın
birbirleriyle veya soğutucu akışkanla karıştırılması yağın tüm özelliklerini bozabilir. Bu
nedenle, sentetik yağların bir kompresörde kullanılması için mutlaka kompresör
imalatçısının tavsiyesine uyulmalıdır. Hatta aynı husus her çeşit yağlama yağının
kullanılmasında uygulanmalı, genel kayide olarak değişik cins yağlar birbirleriyle
karıştırılmamalıdır. Bir kompresöre yağ ilavesi gerekiyorsa ve kompresörde mevcut yağın
cinsi bilinmiyorsa, kompresördeki yağın tamamı boşaltılıp yeni yağ ile doldurulmalıdır.
53
Piyasa adı ve imalatçı firma isimleri ile en sık rastlanan ve kullanılan soğutma yağları
aşağıdaki listede verilmektedir.
Soğutma kompresöründe en önemli aranan yağlama yağı özelliği yağın akışkanlığını

ve sürtünmeyi azaltıcı özelliğidir. Bunu ise yağın viskosite sayısı belirler. Kompresör tip ve
büyüklüklerine göre tavsiye edilen yağlama yağı viskositeleri aşağıdaki tabloda
verilmektedir.
Yağla Yağı Viskositesi

Uygulama Kompresör Tipi ve Soğutucu Akışkan Cinsi
SSU (37,8 °C’ de)
A Vida tipi amonyak kompresörü 280 – 300
A Pistonlu amonyak kompresörü 150 – 300
A Pistonlu tip CO2 kompresörü 280 – 300
A Santrifüj tip R11 kompresörü 280 – 300
A Pistonlu tip R12 kompresörü 150 – 300
A Santrifüj tip R12 kompresörü 280 – 300
A Rotatif tip R12 kompresörü 280 – 300
A Pistonlu tip R22 kompresörü 150 – 300
A Pistonlu tip diğer halojen refrijeran kompresörü 150 – 300
A Santrifüj tip diğer halojen refrijeran kompresörü 280 – 300
A Rotatif tip diğer halojen refrijeran kompresörü 280 – 300
A Vida tipi diğer halojen refrijeran kompresörü 150 – 300
Yağ soğutma sistemine ve kompresör silindirine

B 150 – 300
giriyor ise
Yağ soğutma sistemine ve kompr. Girmiyor/cebri

B 500 – 600
yağlama
54
Yağ soğutma sistemine ve kompr.
B Girmiyor/çarpmalı 150 – 160
yağlama
Şekil 3.4: Soğutma kompresörleri için yağlama yağı viskoziteleri
Yağlama yağlarının analizinde esas alınan diğer özellikler; özgül ağırlık, moleküler
ağırlık, akma sıcaklığı, alev alma sıcaklığı, anilin noktası, yağın soğutucu akışkanda erimesi
(karışması) şeklinde sayılabilir.
Kısmen de olsa bütün gazlar mineral yağların içinde erir. Fakat bazı gazlar yüksek
derecede erime gösterirler. Diğer yandan bu erimenin oranı gazın basıncı ile cinsine ve yağın
sıcaklığına ve cinsine de bağlıdır. Refrijeran viskositesi yağ viskositesinden çok daha düşük
seviyede olduğundan yağ ile refrijeranın karışması sonucu yağın viskositesi azalır. Mineral
yağlarda çok az eriyen iki refrijeran madde, amonyak ve karbondioksit diğerlerinden
karakteristik bir ayrıcalık gösterir. Aşağıdaki tablo en sık rastlanan soğutucu akışkanların
mineral yağlarda erime (karışma) durumunu özetlemektedir.
Yüksek Orta
Tamamen Az
Oranda Seviyede Karışmaz (Çok az=
Karışma Karışma
Karışma Karışma
R – 11 R – 13Bl. R – 22 R – 13
R – 12 R – 501 R – 114 R – 14 Amonyak (20 °C ve Atm.
R – 21 R – 115 Basıncında % 0,3 ağırlık)
R – 113 R – 152a
R – 500 R – C318
R – 502 CO2 (20 °C ve Atm. Basıncında %
0,2 ağırlık)
Şekil 3.5: Yağ – Refrijeran karışma durumu

Yağlama yağının, soğutma sisteminde etkin olan diğer bir özelliği yağın düşük
sıcaklıklardaki mumlaşmasıdır (wax separation). Kapiller borulu küçük sistemlerde kapiller
borunun tıkanmasına ve soğutucu akışkan geçişini engellemesine sebep olur. Eksapsiyon
valflı sistemlerde de valf iğnesinin yapışmasına ve hareketinin engellenmesine sebep olur.
Bunu önlemek için uygulamanın cinsine göre, bilhassa derin soğutma yapan sistemlerde,
yağın mumlaşma sıcaklığının evaporatör sıcaklığının yeterince altında olmasına dikkat
edilmelidir.
Kompresör karterinde yağın aşırı şekilde köpürmesi (foaming) istenmeyen bir

özelliktir ve yağın cinsi ile ilgili olduğu kadar kompresöre aşırı miktarda sıvı refrijeran
gelmesi ile artış gösterir. Aşırı köpürme, yağın yağlama özelliğini ters yönde etkilediği gibi
motor sargılarındaki (hermetik kompresör) ve sürtünmeden gelen ısının kompresörden
uzaklaştırılmasını zorlaştırır. Yağlama yağının köpürmesini azaltan katkı maddeleri
mevcuttur. Fakat kompresör imalatçıları çoğunlukla bu katkı maddelerine ihtiyaç kalmadan
sitemin tertiplenmesini önermektedir.
55
3.8. Termostat
Soğutulacak hacim, soğutulacak akışkan veya evaporatör gibi kısımların sıcaklıkların
belirli değerler arasında kalmasını temin gayesi ile kumanda kontrol cihazlarıdır.
Termik genişleme valfında olduğu gibi termostatın hassa olan ucu (kuyruk) soğutma
devresinin sıcaklığı kontrol edilecek kısmına tesbit edilir. Ayar edilen sıcaklığa göre elektrik
devresi açılıp kapanarak kompresörü tahrik eden elektrik motoruna veya magnetik valfa
kumanda edilir.
Termostat esas olarak hassas uç, kapiler boru ve esnek bükümlü borudan meydana
gelmiştir. İstenen sıcaklık ayarına göre bir kutuplu değişken kontak üzerinden elektrik
devreye kumanda yapılır. Hassas uçta sıcaklık yükselmesi ile kapiler boru ve esnek bükümlü
boru üzerinden ona pim yay ile denge oluncaya kadar yukarıya hareket eder.
Diferansiyel termostatları büyük ve küçük sıcaklıklar arasındaki farka göre elektrik

devresini açar ve kapatır. Bu tip termostatlarda büyük sıcaklık ve küçük sıcaklıklar için iki
ayrı hassas uç bulunur. Ayar diski ile istenilen sıcaklık farkı ayar edilir. Küçük ve büyük
sıcaklık hassas uçlarının bulundukları ortam sıcaklıkları farkı azalınca ona pim geriye doğru
hareket eder. Ayar edilen sıcaklık farkına erişilince kontak kolu üzerinden kontak sistemi
devresi açılır. Sıcaklık, ayar edilen sıcaklık devresi açılır. Sıcaklık, ayar edilen sıcaklık
devresi takriben 2 C yi geçince devre yine kapanır.
Şekil 3.20: Termostatın yapısı
Şekil 3.21: Termik koruyucu
56
Şekil 3.22: Termostat çeşitleri
3.9. Soğutmada Arıza Tespiti

Bir soğutma sistemi, bir soğutucunun buharlaşması ve yoğunlaşma vasıtasıyla ısıyı, bir
ısı kaynağından bir ısı havuzuna transfer eden bir cihazdır. Ayrıca, soğutma sistemi sıvı
soğutucunun kayma noktasının kontrol edilmesiyle çalışır.
Bunu akılda tutarak, eğer ısı kaynağındaki ısı enerjisi yeterliyse, soğutma sistemi
uygun miktarda soğutucuya sahipse, soğutucu arzu edilen debide akıyorsa ve ısı havuzu
verilen ısıyı arzu edilen ölçüde soğurabiliyorsa, sistemin çalışması gerekir. Bu koşullardan
herhangi bir sapma, sıcaklık ve basınç ölçümlerinde yada üniteyi çalıştırmak için gerekli
elektrik akımında kendini gösterecektir.
Aşağıda verilenler, soğutma sistemi arızaları için önerilen nedenlerdir.
Ø Düşük emme basıncı

Ø Yüksek emme basıncı
Ø Yüksek basma basıncı
Ø Düşük basma basıncı
Ø Evaporatörde hatalı yük
Ø Kötü yük dağılımı
57
Ø Tıkalı dağıtım veya serpantin devreleri
Ø Kısıtlı veya tıkalı sıvı hattı
Ø Soğutucu basınç düşürücü cihazı yanmış (bozulmuş) veya yanlış ayarlanmış
Ø Gerekenden küçük boyutlandırılmış soğutucu hatları
Ø Soğutucu eksikliği
Ø Aşırı soğutucu dolumu
Ø Tıkalı kondenser
Ø Arızalı fan motoru veya tahriği
Ø Ünite yerleşimi
Ø Sistemde hava
Ø Kısıtlı sıcak gaz hattı
Ø Soğutucu kontrol cihazının kaçırması
Ø Yağla tıkanmış serpantin
Ø Düşük ortam sıcaklığı
Ø Kompresörün yanması
Ø Gerekenden küçük boyutlandırılmış ünite
Ø Titreşim / gürültü.
İster hava soğutmalı bir ünite (yüksek sıcaklık), ister bir buzdolabı (orta derecede
sıcaklık), isterse de dondurucu kabin (düşük sıcaklık) olsun, bir soğutma sisteminin çalışma
emme basıncı, evaporatördeki ısı yüküne bağlı olarak bir basınç aralığında bulunur.
Evaporatördeki ısı yükü de, evaporatöre giren hava veya sıvının miktarına ve / veya
sıcaklığına göre değiştiği için, kesin çalışma emme basınçları oluşturmak mümkün değildir.
Bu yüzden, bir soğutma sistemini çalışma emme basıncının, genellikle yüksek ya da düşük
olmadıkça, anlamlı bir değeri yoktur.
Normalde emme basınçları, yüksek sıcaklık aralığında soğutucunun 1 °C ila 18 °C

kaynama noktası değerleri arasında, orta sıcaklık aralığında –23 ila –15 C’ ta ve düşük
sıcaklık aralığında –32 ila –20 °C’ ta çalışırlar. Bu değerlerden çok daha düşük olan eşdeğer
emme basınçları, gazın kompresöre, kopresörün gazı sıkıştırdığı kadar çabuk geri
dönmediğini gösterir. Çok yüksek emme basıncı olması halinde ise, kompresör gazı, gazın
kompresöre geri döndürüldüğü kadar hızlın sıkıştırılmamaktadır.
Bu durum, sızdıran bir tankı bir hava beslemesinden doldurmakla karşılaştırılabilir.

Eğer hava tanka, tankı terk ettiğinden daha hızlı girerse, tank basıncı yükselecektir. Eğer
beslemesi, dışarı çıkan havadan daha az ise, basınç düşecektir. Soğutma sistemine gelince,
problem kompresöre dönen buharın hacminin azalmasının veya kompresörün soğutucu
buharıyla başa çıkamamasının sebebini belirlemektir.
Bir motor kompresörünün verimliliği, kompresöre giren gazın basıncına (emme tarafı)
ve kompresörden çıkan gazın basıncına (boşaltma) bağlıdır. Basınçtaki bu fark, sıkıştırma
diferansiyeli (oranı) olarak bilinir. Eğer emme basıncı düşer ve / veya boşaltma basıncı
yükselirse, basınç farkı artar ve kompresörün hacimsel verimi (kompresörün gaz pompalama
kabiliyeti) azalır. Tersine, eğer emme basıncı artar ve / veya boşaltma basıncı azalırsa bu,
sıkıştırma diferansiyelinde bir azalmaya yol açar, sıkıştırma hacimsel verimi artar.
58
Bunun anlamı, normal olarak çalışan bir soğutma sisteminde, evaporatörde geliştirilen
soğutucu miktarı ve kompresörün hacimsel veriminin, tanka giren hava miktarının, tanktan
sızan hava miktarına eşitlendiği ve tank basıncının sabit kaldığı zamanki gibi bir denge
noktasına eriştiğidir. Bu yüzden emme gazı denge noktası basıncı, yalnızca bu denge noktası
normal aralığın altında veya üstünde olduğunda önemli hale gelir.
Aşağıda sıralananlar düşük emme basıncının nedenleri olabilir:

Ø Soğutucu basınç düşürücü cihaz yanmış veya yanlış ayarlanmış
Emme basıncı, ısı soğurarak ve sıvı soğutucuya kaynatarak emme buharı üreten
evaporatörle, buharı sıkıştıran ve yüksek basınçlı sıcak buharı kondensere boşaltan
kompresör arasında bir dengedir.
Eğer her hangi bir sebepten, evaporatör buharlaştırma oranını arttırırsa veya kompresör
buharı sıkıştırma yeteneğini kaybederse, emme basıncı daha yüksek bir değerde dengeye
gelecektir. Doğal olarak, bir sistem devreye ilk girişinde emme basıncı, evaporatörde
birikmiş olan ısı yükünden dolayı yüksek olacaktır. Makul bir süre çalıştıktan sonra emme
basıncının normale düşmesi gerekir. Eğer yüksek olmaya devam ederse, bunun nedeni
evaporatördeki aşırı buharlaştırma oranı veya kompresörün pompalama oranının düşmesi ya
da ikisinin birleşimi olabilir.
Evaporatörde buharlaşma oranının aşırı olmasının nedeni şunlar olabilir:

Evaporatörde hatalı yük
Soğutucu basınç düşürücü cihaz yanmış veya yanlış ayarlanmış
Aşırı soğutucu dolumu
Kompresörün pompalama oranındaki azalmanın nedeni şunlar olabilir:

Ø Sistemde hava
Ø Soğutucu kontrol cihazının kaçırması
59
Yoğuşma ünitesindeki yüksek basma basıncına, kondenserin kompresörün çıkan
sıkıştırılmış gazdan ısıyı, gazın kompresörde sıkıştırıldığı kadar çabuk çekememesi yol açar.
Kondenserin ısı transfer etme kabiliyeti, kanatçık ve boru yüzeyinin her metrekaresinin
transfer oranı, kondenserden geçen havanın miktarı ve kondensere giren havanın sıcaklığı
(ünite çevresi) ile belirlendiğinden, bu faktörlerden birindeki herhangi bir değişme,
kondenser toplam transfer kapasitesini etkileyecek.
Aşağıdaki sıralananlar, kondenserin bir veya daha fazla transfer faktörünü etkileyecek
unsurlardır:

Ø Sistemde hava
Düşük düşü basıncına, kondenserin ısı çekme oranının normalden daha yüksek olması
veya kompresörün buhar pompalama oranında bir azalma olması sebep olur. Kondenser,
ısıyı buhardan istenilen oranda çektiği sürece, bunu sağlayacak kondenser sıcaklığı ve
basıncı istenen aralıkta olacaktır.
Eğer basma basıncının düşük olmasının nedeni, kompresörün pompalama oranının

düşmesi ise, problem şunlardan biri olabilir:

Ø Kısıtlı veya tıkalı sıvı hattı
Ø Soğutucu basınç düşürücü cihazı yanmış (bozulmuş) veya yanlış ayarlanmış
Ø Kompresörün yanması
Ø Eğer basma basıncının düşük olmasının sebebi, kondenserin ısı çekme oranında
bir artış ise, problem şu olabilir:
Ø Düşük ortam sıcaklığı
3.9.1. Evaporatördeki Hatalı Yük
Düşük emme basıncının en çok görülen sebebi, evaporatördeki yükün yetersiz

olmasıdır.
60
3.9.1.1. Hava
Hava transfer maddesi olduğu zaman, çoğunlukla yanlış vantilatör hızı, yüksek kanal
veya hava geçiş direnci (orta ve düşük sıcaklıklı uygulamalarda uygunsuz ürün yerleşimi),
kirli hava filtreleri veya kirli hava filtreleri olan bir serpantinin tıkalı olması, başlıca problem
nedenleridir. Sık sık, iki veya daha fazla sebebin birleşmesi de olur. Hava filtrelerinin kirli
olması hepsinden fazla problem yarattığı için:
Ø Başka kontroller yapmadan önce, ilk olarak hava filtrelerini kontrol ediniz ve
temizleyiniz veya değiştiriniz. Serpantinde yapılacak tüm sıcaklık düşümü
testleri ve de emme basıncı kontrolleri filtreler temizken yapılmalıdır.
Ø Hacim damperlerini veya hava kontrol damperlerini ayar değerlerinin
değişmediğinden emin olmak üzere kontrol ediniz. Ürünün hava yollarını
tıkamadığından emin olunuz. Sık sık, yeterli bilgisi olmayan insanlar yaratacağı
sonuçları düşünmeden hava damperlerini veya kontrol cihazlarını kapatarak
hava dağıtım sisteminde değişimlere yol açarlar.
Ø Vantilatör motorunu, vantilatörü ve tahriği (vantilatör kayış tahrikli ise) kontrol
ediniz.
Vantilatör motorun uygun şekilde yağlanmış ve serbestçe çalışıyor olmalı.
Vantilatör kasnağı temiz olmalı – kanatlar toz, kir veya diğer pisliklerle dolmuş
olabilir. Eğer kasnak kirli ise, yerinden çıkarılmalı ve tamamen temizlenmelidir. Fırçalamayı
denemeyiniz çünkü kötü bir temizleme, kasnakta dengesizliğe yol açar, aşırı titreşim ve
gürültü olur. Bu da, kasnağın parçalanmasına sebep olabilir.
Kayış tahrikli vantilatörlerde, vantilatör yatakları yağlanmalı ve serbestçe çalışıyor

olmalı.
Vantilatör tahriği iyi durumda ve uygun şekilde ayarlanmış olmalı. Çatlamış veya ağır
şekilde parlamış kayışlar değiştirilmelidir. Kayışın ağır şekilde parlamış olması kayışın çok
sıkı çalışmasından kaynaklanır. Düzgün ayarlama kayışı bastırma kabiliyeti gerektirir.
Kasnaklar arası mesafenin yarısı, mil merkezleri arasındaki her 12 cm. için 1 cm. dir.
Vantilatör hızı doğru ayarlanmış olmalı. Vantilatör hızı hava evaporatörden geçerken
havanın sıcaklık düşümünün ölçülmesi ile ayarlanır.
Genel olarak, yüksek sıcaklık uygulamaları (iklimlendirme) serpantinde 8 ila 14 °C’

lik orta derece sıcaklıklı uygulamalarda bu T 3 ila 8 °C ve düşük sıcaklıklı uygulamalarda
da, 3 ila 5 °C lik T ile çalışır.
Soğutma uygulamalarının çok çeşitli olmasından dolayı belli bir teçhizat parça için
uygun T’ nin belirlenmesinde teçhizat imalatçısı ile temas edilmelidir.
Bu problem, ısı transferi vasıtası sıvı olduğu zaman, çoğunlukla, sıvı soğutma
evaporatörün sıvı kısımlarının cidarlarındaki tortularından kaynaklanır. Eğer su
kullanılıyorsa bu, kireç tortuları olabilir veya soğutulacak sıvıdan çöken maddelerdir.
61
Bu tür aşırı tortuların birikip birikmediğini belirlemenin en iyi yolu, giriş basıncına
göre, serpantini terk eden sıvının basıncında bir kayıp veya düşüş olup olmadığını
belirlemektir. Aradaki fark serpantin sıvısı devresindeki akış direncini verecektir.
3.9.2. Kötü Yük Dağılımı
3.9.2.1. Hava
Serpantin soğutma havası söz konusu olduğunda serpantinin her devresinin, kendi
payına düşen soğutma yükünü, kaldıracağı eşit miktarda soğutma yükü (hava m3/dk) alması
gerekir. Hava serpantin üzerinde uygun şekilde dengelenmezse, serpantinin kapasitesi ve
verimi düşer. Bu dengesizliğin etkisi, basınç düşürme cihazı termostatik genleşme valfı
olduğu zaman, çoklu kılcal boru kullanıldığı zamandakinden farklıdır.
TG Valfları: TG valf kullanan çok devreli serpantinlerde, dağıtıcı ve besleyici borular

soğutucu akışını, TG valf üzerinden tüm devrelere eşit olarak bölerler.
En büyük potansiyel dengesizliğin bulunduğu yerdeki durum, havanın serpantine

girmeden önce 90 °C lif bir dönüş yapması gereken bir yerdedir. Hava bir köşeye
döndüğünde, santrifüj kuvvet üretilir, hava yön değiştirildiğinde bu kuvvet havanın, eğrinin
dış yarıçapın da toplanmasına neden olur. Sonuç olarak dıştaki serpantin bölümleri, içteki
serpantin bölümlerinden daha çok hava alacaklardır.
Her bölüme eşit miktarda soğutucu geldiğinden, akış eğrisinde iç yarıçapa en yakın
serpantin bölümlerindeki sıvı soğutucu tamamen buharlaşmayacaktır. Serpantinden sıvı
halde geçecek ve tüm serpantini terk eden gazı, normalden daha düşük bir sıcaklığa
soğutacaktır. Bu daha düşük gaz sıcaklığı, TG valfın, daha hafif yük taşıyan bölümlerin
ihtiyaçlarına göre kapanmasına sebep olacak ve serpantinin, yükü karşılamak için gerekli
soğutucunun geçeceği diğer bölümleri yükten yoksun kalmış olacaktır. Serpantinin tümünün
kapasitesi ve verimi büyük ölçüde düşecek, emme basıncı normalden daha düşük bir basınçta
dengelenecek ve sistemin toplam kapasitesi de azalacaktır.
Kılcal Borular: kılcal borulu serpantinlerde, serpantin devresinde yük dengesizliği, sıvı
kaybına yol açar, kompresöre sıvı geri dönüşü olabilir ve sıvı taşmasıyla, kompresör arızası
baş gösterebilir.
Eğer devrelerden biri, serpantindeki soğutucuyu kaynatacak kadar yeterli yük almazsa,
devrenin sonunda kalmış olabilecek bir miktar sıvı, devreden çıkar, emme hattına girer ve
kaynama işlemini tamamlamaya yetecek kadar ısı elde edilene dek bu hatta yol alır.
Yalıtılmış edilmiş emme hatlarında, mevcut ısı çoğunlukla, sıvı soğutucunun kompresöre
girmesini ve ona zarar vermesini önlemeye yetecek miktarda değildir.
Kullanılan basınç düşürme cihazına bakmazsızın, serpantin, her bir devrenin kesit
alanından geçen havanın sıcaklık düşümünün yaklaşık aynı olduğundan ve devrelerdeki
soğutucu sıcaklık artışının (kızdırma ısısı) aynı olduğundan emin olmak üzere kontrol
edilmelidir.
62
Zaman zaman, gerekli hava dağılımını garantilemek için, dönen kanatlar ve ayırıcı
damperler koymak gereklidir. Bunlar daima serpantinin giriş tarafına konulur. Serpantinden
hava dağılımı, serpantinin performansı açısından hiçbir zaman problem değildir.
3.9.2.2. Sıvı
Hava dengesizliği hakkında anlatılanlar, sıvı soğutmalı serpantinler için de geçerlidir.

Dengesiz yükler, kafa (dağıtıcı) plakası contaları yanlış değiştirmediyse veya conta hatalı
yerleştirildiği için, devreler arasında sıvı baypasına yol açmıyorsa, ender olarak problem
yaratırlar. Maalesef, su soğutmalı tiplerde, bu dengesiz yük, yalnızca düşük emmeli yük,
yalnızca düşük emme basınçları olarak kendini göstermekle kalmaz, çoğu zaman serpantinin
donmasına ve serpantin borularının zarar görmesine, serpantin sızdırmasına da yol açar. 150
tonluk bir vakumlu soğutucudaki soğutma devresinin, yanlış yerleştirilmiş bir su kafası
contasından dolayı donarak su ile dolması durumunda kurutulması zaman alıcı ve pahalı bir
işlemdir.
3.9.3. Tıkalı Dağıtım veya Serpantin Devreleri
Emme basıncının düşük olmasının başka bir sebebi, özellikle yeni tesislerde, dağıtım
ağzının, serpantin besleme borularının veya kılcal boruların tıkalı olmasıdır. Bu durum,
serpantin üzerinden hava dağılımının kötü olmasıyla aynı sonuçlara yol açar, çünkü
serpantin, emme basıncını uygun bir aralıkta tutacak kadar hızlı bir şekilde soğutucu buharı
üretememektedir.
Çıkan hava sıcaklığı testinin sonuçları, serpantin bölümünden çıkan gazın

sıcaklılığının, bölümün kalanının hava sıcaklığından oldukça daha yüksek olması ve bu
serpantin bölümünden geçen havaya ait uygun olmayan sıcaklık düşümünün ölçüldüğü testle
aynı olacaktır. Sonuç, kompresörün buharı sıkıştırma kabiliyetinin serpantinin buhar üretme
kabiliyetinden daha fazla olması ve sistemin normalden daha düşük bir serpantin ve sistem
kapasitesiyle çalışması olacaktır.
Serpantinlerin tıkanmasının tamir edilmesi, tamamen mekanik bir işlemdir. Ancak,

serpantin borularının kesilmesi, tıkanmayı baypas veya yok etmek için de olsa asla
yapılmamalıdır. Eğer tıkanıklık giderilemiyorsa, serpantinin değiştirilmesi daha iyidir.
Serpantin borularının baypas edilmesi veya besleme borularının kısaltılması, serpantin
bölümlerinin kapasitesinde bir dengesizliğe ve serpantin ve sistem kapasitesinin düşmesine
sebep olur. Kılcal boruların kısaltılması yalnızca borudaki basınç düşümünü azaltacak,
serpantin çalışma basıncını artıracak, soğutucu ve yük arasındaki sıcaklık farkını azaltacak
ve serpantin kapasitesini de düşürecektir. Tıkalı kılcal borular, sistemin tasarım
performansını elde etmek için, aynı ölçü ve uzunluktaki borularla değiştirilmelidirler.
Kısıtlı veya tıkalı sıvı hattı

Evaporatörün, normal bir emme basıncında kompresör kapasitesini tatmin etmeye
yetecek kadar soğutucu buharı üretmesi için, serpantinde kısıtlanmamış bir sıvı soğutucu
akışı olması gereklidir. Bunun anlamı, sıvı hattının, kondenserin çıkışında soğutucunun
alındığı noktadan itibaren, (eğer varsa) sıvı deposundan (receiver), kurutuculardan, izleme
63
camından, soğutucu kontrol cihazından (ör. sıvı hattı solenoid valfı) ve sıvı hattından
geçerek serpantinin girişindeki basınç düşürme cihazına kadar, kısıtlamalardan uzak olması
gerektiğidir. Kısıtlamalar veya tıkaçlar, eğer çalışmayı etkileyecek kadar ciddiyse,
çoğunlukla sıvının kaynama noktasını, soğutucunun genleşeceği bir noktaya indirecek kadar
ciddiyse, çoğunlukla sıvının kaynama noktasını, soğutucunun genleşeceği bir noktaya
indirecek kadar basınç düşümü üretirler. Bu, kısıtlama uçlarında yüzey sıcaklık
termometreleriyle ölçülebilecek bir sıcaklık düşümü yaratır.
Eğer sıvı hattında aşırı bir basınç düşümü olduğundan şüphe ediliyorsa, normal
yollarla yapılan araştırma sonuç vermez, gerçek sıvı basıncını okumak için basınç düşürme
cihazının hemen önüne bir basınç göstergesi takmak gerekebilir. Bu noktadaki sıvı basıncını
asla kompresör boşaltma basıncından 1,7 bardan daha aşağıda olmamalıdır. Eğer 1,7 bardan
daha yüksek bir basınç düşümü bulunursa, hattın sistematik olarak araştırılması gerekir.
İmalatçı (özellikle kılcal boru veya sıvı hattı kısıtlayıcısı kullanıldığında) basınç düşürme
fonksiyonunun bir parçası olarak küçük sıvı hatları kullanırsa, bu kuraldan istisnalar olabilir.
Bu hallerde, sıvı hattı ölçüsü ve uzunluğu değiştirilmemelidir.
3.9.4. Soğutucu Basınç Düşürme Cihazı Yanmış veya Yanlış Ayarlanmış

Termostatik Genleşme Valfi
Ünitenin üzerinde sevk edilen termostatik genleşme valfları, fabrikada ayarlanır ve bu

ayarlama, doğru yapılan bir kızdırma ısısı kontrolünden sonra olmadıkça asla
değiştirilmemelidir.
TG valfı, gaz, serpantinden geçerken kızdırma ısısının sabit olmasını temin etmek
üzere görev yaptığı için, valfın ayarının değiştirilmesi sonucu, valf açıldıysa yalnızca
serpantini taşırır veya valf kapatıldıysa serpantin kapasitesini azaltır. Bu yüzden, TG valfını
ayarlamadan veya değiştirmeden önce tüm diğer sorun olasılıklarını kontrol ediniz. Tüm
diğer olasılıklardan bir şey çıkmadıysa bile, valfta bir ayarlama yapmadan önce valf
gövdesini ve giriş filtresini sökünüz ve temizleyiniz.
Valfın, neredeyse kapalı bir konumda, tam kapalı bir konumda veya tam açık bir
konumumda sıkışmış olması mümkündür. Bazen kötü montajlardan dolayı kir, lehim veya
başka maddeler veya hatalı boşaltmadan dolayı donmuş nem, soğutucu sıvının valften akışını
kısıtlar veya evaporatöre sıvı akışını tamamen durdurur. Bu durumda, eğer ünitede bir düşük
basınç kontrol cihazı varsa, genleşme valfı kısmen tıkanınca ve evaporatöre yeterince sıvı
giremeyince, kompresör kısa devre yapacaktır (yani, sık aralıklarla durup çalışacaktır.)
Genleşme valfı tamamen tıkandığında, kompresör evaporatördeki basıncı, düşük

basınç kontrol cihazının kompresörü durduracağı olan devreyi kesme noktasına kadar
düşürecektir. Eğer sistemde düşük basınç kontrol anahtarı yoksa, kompresör motor sargıları
aşıra ısınana (motor soğutmasında buhar eksikliğinden dolayı) ve aşırı yük koruyucu devreyi
kesene dek hiçbir iş yapmadan çalışmaya devam edecektir. TG valfında oluşabilecek tek
gerçek arıza, güç elemanında yük kaybı olmasıdır. Valfteki diyagramın üsteki basınç kaybı
iç yayın iğneyi yatay yöneltmesini ve valfı kapamasını imkan verecektir. O zaman valf, tıkalı
bir valf gibi çalışacaktır.
64
3.9.5. Kılcal Borular
Kılcal borular, yalnızca istenen sonuçları elde etmek için, basınç düşümü ve kaynama
noktası düşümü yaratmak üzere sıvı soğutucu akışına yeterli direnci olan küçük çaplı sıvı
hatlardır. Kılcal borunun direnci, borunun uzunluğu ve iç çapı ile belirlendiği için,
karşılaşılabilecek tek problem tıkanıklığı olacaktır. Borunun iç çapı küçük olduğu için
temizlemek çok zordur ve tamamen değiştirilmesi tavsiye edilir. En iyi sonuçları elde etmek
için, yeni borunun eskisiyle aynı çap ve uzunlukta olması gerekir.
3.9.6. Gereğinden Küçük Boyutlandırılmış Soğutucu Hataları
3.9.6.1. Emme Hattı
Evaporatör, kompresör kapasitesine, normal emme basıncı aralığında dengeleyebilecek

kadar soğutucu üretilebilse bile, eğer emme hatları olması gerekenden küçük
boyutlandırılmışsa ve akış direnci çok yüksekse, emme servis valfi bağlantı kısmında ölçülen
emme basıncı çok küçük olacaktır. Bu aynı zamanda, kompresör veriminin düşük olması,
evaporatör çalışma sıcaklığının yüksek olması vb. ile birlikte sistem performansında bir
düşüş olması anlamına da gelir. Emme hattının doğru boyutlandırılması mecburidir.
3.9.6.2. Sıvı Hattı
Sıvı hattının, evaporatörün ihtiyaçlarına cevap verebilecek kadar sıvı taşıyamaması

olasılığı da vardır. Hattın olması gerekenden küçük boyutlandırılmasındandır. Sıvı hattında,
hattın minimum basınç düşümüne göre boyutlandırılması da çok önemlidir.
3.9.6.3. Soğutucu Eksikliği
Sistemin arıza yapmasının ve servise ihtiyaç duyulmasının en yaygın sebebi, sistemde

soğutucu kaybolmasıdır. Fabrikada monte edilen sistemlerde, sistemdeki basınç 17,5 Bar ila
21 Bar olarak ayarlanıp test edilir ve yılda 15. gr.lık soğutucu kaçağını ölçe bilecek
elektronik kaçak detektörleri ile kaçak testi yapılır. Sistemin sahada monte edilen kısmı da
aynı şekilde kontrol edilmelidir.
Her hangi bir anda sistemde soğutucu eksikliği belirlenirse, kaçağın yeri bulunmalı,
tamir edilmeli ve sistem tekrar doldurulmadan önce boşaltılmalıdır. Sızıntı kontrolü
yaparken, soğutma sistemindeki her cihazın tüm yüzeylerini kontrol ediniz. Bunun içine,
evaporatör ve kondenserdeki tüm borular, tüm fabrikada ve sahada yapılmış bağlantılar,
borunun baştan sona her yeri tüm bağlantı elemanları ve yerleri, hem de kompresördeki
elektrik terminalleri ve kompresörün kaynak bağlantıları girer.
Birinin içinden geçen borulara, serpantin kıvrımlarına vb. metal kanal montaj vidaları
konmuş olabilir; çocuklar birbirinden içinden geçen kondenser borularına çivi, tel vb.
batırmış olabilirler. Hiçbir zaman, sistemin herhangi bir kısmının fabrikada yapılmış veya
monte edilmişte olsa, gaz sızdırmaz olduğunu kabul etmeyiniz.
65
Sıvı soğutucu buharlaştığı zaman, soğutucunun kapladığı alan, birkaç kat artar.
Örneğin, 1 m3 S – 22, 55 m3’ lük buhara genleşir, S – 12 ise 68 m3’ e. Bu yüzden,
evaporatöre giren herhangi bir miktar S – 22 buharı (evaporatörde üretilmiyor), soğutma
etkisini, giren buhar miktarının 52 katı azaltır. Eğer soğutucu yükü düşük olduğu için, sıvı
hattında 1 m3’ lük buhar oluştuysa veya bu kondenserden sıvı hattına girdiyse, bu buhar
evaporatörde 52 m3’ lük buhar üretmek için gereken sıvının ısıyı soğuracak sıvı kapasitesi
azalmıştır. Bundan dolayı, maksimum çalışma kapasitesi elde etmek için soğutucu
serpantinin tam kapasite çalışmasını sağlamak üzere sistemde her zaman yeterince soğutucu
bulunması çok önemlidir.
3.9.7. Soğutucu Miktarının Belirlenmesi
Sistemde, düzgün çalışmaya uygun soğutucu miktarı, kullanılan basınç düşürme

cihazının tipine ve bir depo kullanılıp kullanılmadığı bağlıdır.
3.9.7.1. Deposu Olan Sistemler
Genleşme valfı, düşük taraf şamandırası veya sıvı seviyesi kontrol cihazı gibi depolar
kullanan sistemlerde, depoda, ısı toplama borusunda bir sıvı sızdırmazlığı temin edecek
kadar sıvı bulunduğu sürece soğutucu dolum miktarı kritik değildir. Bu sistemde uygun
dolumun ölçüsü, sistem maksimum kapasitede çalışıyorken, deponun yüksekliğinin üçte biri
veya yarısıdır. Yük azalınca, fazla soğutucu depoda toplanacak ve sıvı yüksekliği depo
yüksekliğinin yarısı veya dörtte üçü olacaktır. Depoda uygun sıvı yüksekli elde etmek için
yalnızca yeterince soğutucu eklemek gereklidir.
3.9.7.2. Deposu Olmayan Sistemler
Deposu olmayan sistemler, sistem hafif yükler altındayken kondenserin alt borularının
fazla soğutucu için depo görevi görmesine bağlıdırlar. Bu yüzden, sistemdeki soğutucu
dolum miktarı, depo kullanılan sistemlerde olduğundan çok daha kritiktir. Bu sistemleri
doldururken, doğru dolum miktarı, sıvını kondenserden çıkmadan önce doğru miktarda aşırı
soğutulmasını sağlayacaktır. Yükün nispeten sabit olduğu düşük sıcaklıklı ve orta sıcaklıklı
uygulamalarda, 5 ila 6 °C’ lik aşırı soğutma çoğunlukla, en iyi kapasite ve ünite verimini
getirecektir. İklimlendirme üniteleri, yükün daha çeşitli olmasından dolayı, çoğunlukla 5 ila
10 °C aşırı soğutmada çalışırlar. Aşırı soğutma testleri, minimum 18 °C ve maksimum 46 °C
normal dış ortam sıcaklık aralığında yapılmalıdır.
Bu aşırı soğutma değerleri çoğunlukla, kondenserin alt iki borusunun sıvı içerdiği ve
kondenser yüzeyinin geri kalanından daha düşük bir sıcaklıkta olduğu anlamına gelir. Bu,
standarda yani tasarım koşullarına ancak yakındır; dolayısıyla bu, sistemdeki sıvı miktarı
açısından hassas bir kontrol değildir. Kaba bir kontrol olabilir, çünkü, eğer yoğuşan
soğutucuyla sıvı soğutucu arasındaki fark, alt iki veya üç borudan çok daha fazlaysa, ünite
kesinlikle aşırı doldurulmuştur. Eğer alt borularda sıcaklık farkı hissedilmiyorsa, ünitede
soğutucu eksikliği vardır. Her iki durumda da, göstergeler ve termometreler takılmalı ve
mevcut koşulları belirlenmek için testler yapılmalıdır.
66
3.9.8. Sistemin Soğutucu İle Doldurulması
3.9.8.1. Deposu Olan Sistemler
Sistemin boşaltılması ve yeniden doldurulması veya sadece sıvı deposunda uygun

soğutucu seviyesi elde edilene kadar soğutucu eklenmesi mi gerekiyor? Buna verilecek
cevap şudur: Sistemde hiç sıvı soğutucu var mı, yoksa sadece soğutucu buharımı var?
Bunun için yapılacak çabuk bir kontrol, yoğuşma ünitesi sıcaklığı ve ortam
sıcaklığının eşitlenmesi için ünitenin bir süre kapalı tutularak, yoğuşma ünitesinin ortam
sıcaklığının belirlenmesi için askılı bir psikrometre kullanılmasıdır. Ünite sıcaklığı ortam
sıcaklığında iken yüksüz sistemdeki basınç, sistemdeki soğutucu tipine göre ortam
sıcaklığına karşılık gelen basınca eşitlenmelidir. Eğer basınç bu eşdeğerden düşükse
sistemde yalnızca buhar vardır ve boşaltıp, derin vakumdan başlayarak doldurulmalıdır. Eğer
basınç bu eşdeğerden yüksek ise, sistemde hava veya başka yoğuşmazlar bulunabilir. Burada
yine, sistem boşaltılmalı ve derin vakumdan başlayarak doldurulmalıdır.
3.9.8.2. Deposu Olmayan Sistemler
Deposu bulunmayan sistemlerde termostatik genleşme valfı olan sistemler için yük
120 gr. Soğutucuya kadar, kılcal borulu sistemler için de 15 gr. Soğutucuya kadar kritiktir.
Tüm durumlarda sistemdeki soğutucunun ağırlığı bilinmediği için, en iyisi sistemi boşaltmak
ve derin vakumdan itibaren doldurmaya başlamaktadır.
Aşırı soğutucu dolumu

Sistemdeki soğutucunun aşırı doldurulması, tıkalı bir kondenser, fan motoru veya
vantilatör motoru ve kasnağın yanması veya sistemde hava olması ile aynı belirtileri
gösterecektir. Basma basıncının yüksek olmasının sebebi, sıvı soğutucunun kondenser
borularında daha büyük bir yüzeyi kapsayarak, kondenserin ısı transfer kapasitesini
düşürmesidir. Sonuç olarak, kondenserden çıkan sıvı soğutucunun aşırı soğutulma miktarı,
normalden daha fazla olacaktır. Aşırı soğutulma miktarını artıracak tek şey, sistemde aşırı
derecede soğutucu olmasıdır. Aşırı soğutma, yalnızca kondenserdeki sıvı miktarından
etkilenir. Buna, sıvı hattındaki akış sınırlamaları veya sistemde aşırı soğutucu doldurulması
sebep olabilir. Soğutucu dolumu aşırı olduğu için, daha sonraki belirtiler sistemin tipine
bağlı olacaktır.
3.9.8.3. Termostatik Genleşme Valfli Sistemler
Termostatik genleşme valfı, evaporatördeki yük ihtiyacına göre evaporatöre soğutucu

akışını sınırlamak üzerek tasarlanmıştır. Bundan dolayı, sistemdeki soğutucunun toplam
miktarı, sistemde soğutucu azlığı veya basma basıncı aşırı yüksek olacak şekilde aşırı dolum
olmadıkça, termostatik genleşme valfının faaliyetini etkileyemeyecektir.
Aynı zamanda, termostatik genleşme valfı çevrim dışı durumda kapalı olduğu için
sistemde soğutucu fazlalığı olursa, bu fazlalık kondenserin ve deponun (varsa) içinde
kalacaktır.
67
3.9.8.4. Kılcal Borulu Sistemler
Bu tip sistemde kullanılan kılcal boru, sıvı soğutucuyu borudaki basınç düşümüne göre
geçirecektir. Dolayısıyla, herhangi bir sebeple boruya giren soğutucu üzerindeki basınç
artarsa, borunun akış kapasitesi de artar. Bu, serpantindeki soğutucu miktarının normalden
fazla olmasına sebep olur. Eğer sistem doğru olarak doldurulmuşsa, sistemde yalnızca
serpantini doldurmaya yetecek kadar soğutucu vardır ve yalnızca serpantin çalışma
sıcaklığında bir artma olabilir. Eğer sistem aşırı doldurulduysa, yine de, evaporatörü
dolduracak ve evaporatörden dışarı akarak, büyük ihtimalle kompresöre sıvı halde girecektir.
Bu, evaporatörden başka bir yerden alınan ısıyla oluşan buhar yüzünden sistem kapasitesini
düşürecektir. Eğer yeterli sıvı soğutucu kompresöre dönerse, kompresör yağdan yoksun
kalabilir veya yeterli miktarda yüzen yağ kompresöre girebilir ve yağ kitlesi kompresöre
zarar verebilir.
Çevrim dışı durumda, kılcal boru, sistemdeki basınçlar dengelenene kadar soğutucu
akışına izin verir. Bu, serpantinden fazla soğutucu akacak, emme hattından geçerek
kompresöre girecek demektir. Burada sıvı soğutucu yağı yüzdürür ve kompresörün dibine
çöktürür. Eğer sistemde yağı, kompresör sistemindeki yağ pompasına açılan girişin üstünde
yüzdürecek kadar soğutucu varsa, pompa yağ yerine sıvı soğutucu alacaktır. Sıvı soğutucu,
mükemmel bir solvent olduğu ve hiçbir yağlama özelliği içermediği için, tüm yağı,
pompadan yağ borularından ve yatak yüzeylerinden yıkayacaktır. Kompresör, bu yağ
eksikliğinden hemen etkilenecektir. Kompresör, bu yağ eksikliğinden hemen etkilenecektir.
Ayrıca, basıncın yağ seviyesinin üzerindeki kompresörde düşmesiyle, sıvı soğutucu,

kaynama noktası yağın sıcaklığının altına düştüğü için buharlaşır. Soğutucu buhar yağın
içinden geçer ve köpükleşmeye sebep olur. Köpük, kompresör muhafazasını doldurur, sonra
silindirlere açılan emme girişine (yüksek verimli motor kompresör sistemlerinde, motor
milinin tepesinde yağ ayırıcılar yoktur) ve silindirlere girer. Kompresör pistonlarının yağı
sıkıştırmaya çalışmasından kaynaklanan hidrostatik basınç, valfın parçalanmasına, mil veya
valf plakasının kısılmasına vb. yol açar. Buna her zaman aşırı soğutucu kitlesi gürültüsü ve
titreşim de eşlik eder.
Bu yüzden, kılcal boru sistemleri de, soğutucunun dolumu çok kritiktir. Eğer sistemin
doğru dolmadığından şüphe varsa, tüm sistemi boşaltınız ve ünitenin nominal değer
plakasında verilen değere göre yeniden doldurunuz. Dolum miktarını hassas olarak ölçmek
ve doğru miktarı yakalamak için soğutucu eklemek mümkün değildir. Boşaltıp yeniden
başlayınız.
3.9.8.5. Tıkalı Kondenser
Eğer bir otomobilin radyatörü böcekler, yapraklar, otlar, kir veya başka maddelerle
tıkanırsa, motor aşırı ısınacaktır. Benzer şekilde, soğutucunun veya iklimlendirme ünitesinin
kondenseri, böcekler, yapraklar, otlar ve başka maddelerle tıkanırsa, kondenserin ısı transfer
kapasitesi düşer, basma basıncı artar, akım çekimi yükselir vb. Bunlar, ünite yeterince aşırı
ısınıp devreden çıkarana dek sürer. Kondenser yavaş yavaş tıkandığı için, ünitenin bir süre
aşırı yüklü bir durumda yüksek basınç devre kesmesi olmadan çalışması mümkündür. Bu,
68
hem yüksek işletme maliyetine hem de elektrik kısımlardaki aşırı yükten kaynaklanan
elektrik problemlerine neden olabilir. Soğutma ve iklimlendirme üniteleri, her tam kapasite
çalışma mevsiminin başlangıcında, çoğunlukla yüksek sıcaklıklı mevsime yaklaşan
ilkbaharda baştan aşağı temizlenmelidir.
Isı pompalarında, “dış serpantinin” (kondenser), soğutma sezonunun başında

(ilkbahar), temizlenmesi iyi olur, ancak ısıtma sezonunun başında (sonbahar) mutlaka
temizlenmelidir. Dış serpantinde hava sıcaklıkları düşük olduğu için, ısıtma çevrimi
sırasında evaporatör haline geldiğinde, serpantin kapasitesini mümkün olduğunca yüksek
tutmak önemlidir. Kondenser genelde sert bir fırça ile veya süpürge ile temizlenebilir. Kafası
90° açıyla eğilmiş bir şişe fırçası gibi, sert yuvarlak tel saplı bir fırça, kanatlar arasındaki
düşey mesafeler için kullanılabilir. Kanatları eğmemeye dikkat ediniz.
Ağır kir ve toz tabakaları, kondenser yüzeyini Electro – Sol bulaşık deterjanın güçlü
bir solüsyonu, su veya piyasada bulunan serpantin temizleyicileri ile ısıtılarak ve bir bahçe
hortumuyla yıkayarak giderilebilir. Hortumu daima kondenserden hava akışının ters yönünde
tutunuz. Bu iş için basınçlı tip sprey temizleyiciler de mevcuttur. Periyodik temizleme işinizi
kolaylaştıracaktır. Eğer ağır bir kir tabakasının oluşmasına izin verilirse, temizleme işi zor ve
pahalı olacak, aşırı durumlarda kondenserin değiştirilmesi gerekecektir.
3.9.9. Arızalı Fan Motoru veya Tahriği
3.9.9.1. Kayış Tahrikli Motorlar
Kondenser fan motorunda ağır şekilde çekme veya takılma veya motoru yavaşlatan
başka elektrik problemler, kötü kayış, kayışın çok sıkı ayarlanması veya vantilatör
yataklarının sürüklenmesi veya takılması da yüksek basma basıncına sebep olur.
Vantilatörün hızını azaltan herhangi bir sürüklenme, sıkışma, takılma kondensere giden hava
miktarını sert bir şekilde kesecek, kondenser verimini düşürecek ve basma basıncını
yükseltecektir.
3.9.9.2. Pervaneli Tip Kondenser Fanları
Pervane tipi fanları olan ünitelerdeki kondenserden geçen hava miktarı, fabrikada
ayarlanır ve sahada değiştirilmez. Fandan geçen havanın akışına olan dirençte bir artış,
pervane tipi fanın çıkışını çok ciddi olarak etkileyeceği için, kondenser hava devresine direnç
eklemek mümkün değildir. Fabrikada tasarlanmış paketler hariç, ünitenin giriş veya çıkış
tarafında (ki ünite buna göre tasarlanır) hava kanalı konmasına izin verilmez.
Kondensere dengesiz hava girişi, ciddi fan arızalarına yol açabilir. Havanın zıt
taraflarda içeri alındığı ve ünitenin tepesinden dışarı verildiği büyük hava soğutmalı
kondenserlerde, ünitenin binaya veya diğer düşey yüzeye karşı yerleştirilmesi, ünitenin bir
tarafına giden havayı azaltacaktır. Havanın böyle azalması, fan kanatları girişinde dengesiz
basınca, kanatların aşırı esnemesine ve kanatlarda geniş ölçüde kırıklara sebep olacaktır.
Kondenser yüzeylerinden ve ünitelerin tepelerinden fırlayarak etrafa ve insanlara tehlike
yaratan kanatlar olmuştur.
69
Kondenserden hava miktarının, pervaneli fan motorunun hızının yavaşlamasıyla
azalması olasılığı da mevcuttur. Fan motorunun yanlış yağlanması veya motorda mekanik bir
sürtünme ve takılma, fan hızındaki bu düşünün en çok görülen sebeplerdir.
Fan motorunun ampreraj çekimini kontrol ediniz; motorun akın çekimi, ünitenin
üzerindeki motora ait nominal değer plakasında verilmiş olmalıdır. Marka plakasındaki
değeri aşan akımlar kontrol edilmelidir. Eğer kondenser fan motoru, sürekli kondansatör tipi
ise (ilk hareket sargı devresinde bir çalışma kondansatörü olması), motor üzerinde başka bir
işlem yapmadan önce bu kondansatörü kontrol ediniz. Eğer kondansatör kısa devre olduysa,
motor daha yavaş bir hızda çalışacak ve aşırı akım çekecektir. Genelde, aşırı akım çekilmesi,
motorun, otomatik ayarlı aşırı yük kesici üzerinden çevrim yapmasına yol açmaya yeterlidir.
Eğer kondansatör açıksa, motor çalışmaya başlayacak ve iki yönden birinde çalışacaktır.
Eğer rüzgar fanın geri doğru çalışmasına sebep oluyorsa, bu yönde çalışmaya devam
edecektir. Kondansatörde yapılacak çabuk bir kontrol, ünite kapalıyken fanın ters yönde
döndürülmesidir. Fan ters yönde dönerken, üniteyi çalıştırınız. Fanın durması, ters çevrilip,
doğru yönde çalışması gerekir. Eğer ters yönde çalışmaya devam ederse, kondansatör ya
açıktır yada elektrik bağlantısı yanlış yapılmıştır.
Pervane tipi fan motorlarının çoğu, yarı daimi yağlanan yataklar kullanırlar. İlk 2 yıl
içinde hiç yağlama gerekli değildir. 2 yıllık bir süreden sonra, yılda birden fazla olmamak
şartıyla, motora ½ çay kaşığı No.10 deniz motoru yağı veya özel elektrik motoru yağı veya
saf mineral yağ konulmalıdır. Üçü-Bir-Arada, Finol ve otomobil yağları gibi paslanmaktan
koruyucu yağlar kullanmayınız. Otomobil yağlarının hepsi deterjan, sabun ve diğer katkı
maddelerini içerirler.
3.9.9.3. Ünite Yerleşiminin Yeri
Hava soğutmalı bir yoğuşma ünitesinin yerleşimi veya bağımsız bir ünitenin yüksek
taraf kısmının yerleşimi çalışma açısından çok önemlidir. Kondenser, bir otomobilin
radyatörüyle karşılaştırılabilir. İkisi de, kanatçık alanından geçen havaya ısı transfer etmek
üzere tasarlanmıştır. Bir otomobili, radyatörün, önünde bir engelleme olduğu halde
çalıştırmak, motorun aşırı ısınması yol açacaktır; ön tampon garaj duvarına dayandığında bu
engelleme yalnızca motoru boşta döndürüyor olabilir. Arka kısmı ağır bir rüzgara maruz
kalacak bir şekilde park edilmiş bir otomobilin altından boşaltılan sıcak havayı geri
otomobilin önüne üfler ve radyatöre giren havayla karıştırır.
Otomobilin radyatörünü yöneten prensibin aynısı, yoğuşma ünitesinin kondenseri için

de geçerlidir. Bir kondenser ünitesini asla, rüzgarların boşaltım havasını ünitenin girişine
doğru üfleyeceği yerlere yerleştirmeliyiz. Aynı şekilde, ikinci bir ünitenin girişine girmeği
yerlerde, ikinci ünitenin daha yüksek sıcaklıkta olan havası birincisinin aşırı ısınmasına
sebep olacaktır.
Yoğuşma ünitesini asla, havanın bir binanın köşesine boşaltılması veya ünitenin bir
geçiş yoluna veya aralarında 3m’den az mesafe bulunan komşu binaların arasına
yerleştirilmesi gibi, boşaltım havasının engelleneceği yerlere yerleştirmeyiniz. Dekoratif
70
çiçekleri, çalılıkları üniteden uzakta bulundurunuz. Güzel görünürler ama çalışma ve bakım
açısından bakıldığında, pahalıya mal olurlar.
Sistemlerde hava
Basma basıncının yüksek olmasının en sık görülen sebeplerinden biri sistemde hava
veya başka yoğuşamazlar olmasıdır. Nemin giderilmesi amacıyla, kötü yapılan bir boşaltma
işi veya bu amaçla sistemin sadece suyunu akıtmak, sistemde hava kalmasına yol açabilir.
Aynı şekilde, eğer basınç testi için basınç oluşturmada kuru nitrojen veya kuru karbondioksit
kullanılıyorsa, bu yoğuşamaz gazlar kondenser içinde birikir. Kondenserde yer kapladıkları
için, sistem soğutucusunun kalan yeri işgal etmesi için daha fazla sıkıştırılması gerekir. Bu,
kompresörün gerekli ısı transferini yerine getirmek için daha yüksek basma basıncı
yaratması ihtiyacını doğurur. Ayrıca, yoğuşamazların kondenserin bir kısmını işgal
etmeleriyle, kondenserin bu kısmı, efektif kondenser ısı transferi alanında çıkar. Bu
kondenserin kalan bölümünü, soğutucu buhar ile ısı havuzu arasında daha yüksek bir sıcaklık
geliştirmeye zorlar, sonuçta basma basınçları yükselir. Sistemde yoğuşamazlar varsa,
çalışma basma basıncını azaltmak için onları temizleyip dışarı atmak gereklidir.
3.9.9.4. Tg Valfli Sistemler
Sistemde yoğuşamazlar bulunup bulunmadığını belirlemek için :

Yoğuşma ünitesini kapatınız.
Kondenser fan rölesi kontaklarını atlayınız veya kondenser fan motorunu, kompresör
kontaktörünün sıcak tarafına bağlayınız ve kondenser fan motorunu, basma basıncı minimum
basınca erişene dek çalıştırınız.
Bu basınç, kondensere giren havanın sıcaklığındaki (ünitenin ortam sıcaklığı)

soğutucunun, eşdeğer basıncının en fazla 0,34 bar üstünde olmalıdır. Örneğin, R – 22
soğutucusu kullanılan bir ünitede çevre sıcaklığının 32 °C olduğunu farz edelim, minimum
düşü basıncı 12,7 bar olacaktır; dolayısıyla, minimum düşü basıncı 13 bar veya daha az ise
sistemde yoğuşamazlar yoktur.
Eğer, basma basıncı yeterince düşmezse, yoğuşamaz gazları temizlemek gereklidir.

Bu, yoğuşma ünitesini kapalıyken ve kondenser fanı, atlayarak veya yeniden bağlantı
yaparak çalışırken, basma basıncı uygun miktara düşene kadar, gösterge manifoldunda
birikerek, minimum soğutucu kaybı olacak şekilde dışarı atılmasını sağlayacak şekilde kısa
zaman aralıklarıyla ve küçük miktarlar halinde yapılmalıdır. Sistem soğutucuyla
doldurulmadan önce, iyi bir vakum pompasıyla tamamen boşaltılarak, yoğuşamaz gazların
birikmesi önlenmiş olur.
3.9.9.5. Kılcal Borulu Sistemler
Sistemdeki basınçların, çevrim dışı durumda dengelerinin bozulması gerçeğinden

dolayı, kılcal boru sistemlerinde, yoğuşamaz gazların varlığını belirlemek mümkün değildir.
Bu yüzden, yüksek basma basıncının yoğuşamazlardan kaynaklandığından şüphe ediliyorsa,
üniteyi boşaltınız, sistemi boşaltınız ve tekrar soğutucuyla doldurunuz. Bu tip sistemde
yoğuşmazları araştırmak mümkün olamadığından, baştan aşağı boşaltma mutlaka gereklidir.
71
Kısıtlı sıcak gaz hattı
Uzak hava soğutmalı kondenserler kullanılan sistemlerde, boru bağlantıları vs.deki
aşırı lehimin yarattığı kısıtlılık olasılıkları, yüksek basma basıncı problemlerinin bir
kaynağını temsil eder. Bu, kompresörün basma basıncının yüksek olmasıyla ve borunun
kompresörle kısıtlama arasındaki kısmının yüklenmesinden dolayı basınçta ayni bir darbe
olmasıyla kendini gösterir. Ayrıca, kompresör durduğunda, boşaltma basıncı hızlı bir
şekilde, soğutucu yoğuşma sıcaklığının eş değeri olan normal basınca düşer. Genel olarak bu
tip bir kısaltma, yüksek basınçlı gazın kısıtlamadan geçerken çıkardığı, bir ıslığa veya
kaçıran bir lastikten çıkan havanın yaptığı melodik sese benzer sesten tespit edilir. Böyle bir
durumda, tüm sistemi boşaltmak, tıkalı bağlantıyı açmak, temizlemek tekrar lehimlemek,
sistemi boşaltmak ve doldurmak gerekir.
3.9.10. Soğutucu Kontrol Cihazının Sızdırması
Sıvı hattı selonitleri, plot çalışmalı termostatik çalışma valfları veya başka sıvı akışı
kontrol cihazları, ünitenin çevrimini sağlayacak bir emme basınç kontrol cihazıyla birlikte
kullanıldığında, emme basıncının emme basıncı kontrol cihazının devreyi tamamlama
noktasına yükselmesine ve cihazın kapanarak üniteyi çalıştırmasına yol açabilir. Kompresör
çok hızlı bir şekilde emme basıncını, emme basıncı kontrol cihazının devreyi kesme
noktasına düşürecek ve üniteyi kapatacaktır. Bu kısa çevrim faaliyeti, elektrik sistemine,
özellikle ilk hareket kondansatörüne zararlıdır, kondansatörün arıza yapmasına ve
muhtemelen kompresör motorun yanmasına yol açar.
Eğer cihaz, çevrim dışı durumda, kaçırıyorsa, bu çoğu zaman elektrikli termometreler
tarafından algılanabilir. Valfın giriş ve çıkışı arasında bir sıcaklık düşümü, cihazdan geçen
sıvı soğutucunun genleştiğine dair iyi bir göstergedir. Cihazın sistemden çıkarılması ve
temizlenmesi veya değiştirilmesi ve sisteminde düzgün çalışma için, boşaltıp tekrar
doldurulması gerekecektir.
Emme basıncının, soğutucu kontrol cihazının sızdırmasından değil de, boşta çalışan
kompresör vasıtasıyla geri dönen soğutucu nedeniyle yükselmesi mümkündür.
Yağlı tıkanmış serpantin
Serpantinde yağ birikmesini önlemek için emme hatlarının doğru boyutlandırılması

gerekir. Dolayısıyla, bu problemin ender ortaya çıkması gerekir. Yine de, bu problem
mevcut olabilir ve emme basıncının düşük, evaporatör kapasitesinin düşük olmasına ve
evaporatör kapasitesinin bir kısmını gördüğü için sistem kapasitesinde ciddi kayba sebep
olabilir. Evaporatör serpantinin içindeki devreler, serpantin içindeki basınç düşümünün, yağı
devreden temizlemeye yetecek kadar yüksek olmadığı bir noktaya kadar yağla dolacaktır:
Bu, termostatik genleşme valflı tip evaporatörlerde geçerlidir. Uygulanabilecek tek tedavi,
sistemin aşağı pompalanması veya boşaltılması, emme hattına uygun kapanları ve boru
meyillerinin yerleştirilmesi, sistemin boşaltılması ve yeniden doldurulmasıdır. Doğru olarak
doldurulmuş kılcal borulu sistemlerde yağ tıkanıklığı meydana gelmez.
72
3.9.11. Düşük Ortam Sıcaklığı
Hava soğutmalı soğutma ve iklimlendirme sistemleri, 18 °C’ lik bir minimum

kondenser ortam sıcaklığında çalışmak üzere tasarlanmıştır. Bunun altındaki sıcaklıklarda,
basma basıncı, basınç düşürme cihazının, emme basıncını uygun aralıkta temin etmek üzere,
evaporatöre yeterli sıvı soğutucu beslenmesi için çok fazla düşecektir. Sonuç olarak, sistem
kapasitesinde kayıp aşırı olacak, çalışma süresi artacak ve sistem bir düşük sıcaklık kontrol
cihazı ile kontrol ediliyorsa kısa devre olacaktır.
3.9.12. Gerekenden Küçük Boyutlandırılmış Ünite
Sistem, emme ve tahliye basınçları normal aralıkta, evaporatörden geçen havanın

sıcaklık düşümü istenen aralıkta, kondenserlerden geçen havanın sıcaklık düşümü istenen
aralıkta, kondenserden geçen havanın sıcaklık artışı istenen aralıkta ve motor – kompresör
donanımının akım çekimi de uygun bir değerde olacak şekilde çalışıyorsa, ünite beklediği
gibi çalışıyordur. İklimlendirilen alandaki sonuçlar hala tatminkar değilse, ünite
kapasitesinin, yükü karşılamaya yeterli olmaması mümkündür.
İklimlendirme yüklerinin tahmini için, Amerika iklimlendirme müteahhitleri

tarafından yayınlanan el kitapları en iyi bilgi kaynağıdır. Bu kitapta, ısıtma ve soğutma
işleminin hesaplama işlemine değinilmemiştir. Çünkü işlem çok hızlı bir şekilde
değişmektedir. Amerika iklimlendirme müteahhitleri el kitapları uygun bilgiler geliştirdikçe
güncelleştirilmektedir ve bu konuda mükemmel bilgi kaynaklarıdır.
3.9.13. Titreşim
Yoğuma öncesinde veya paket ünitede baş titreşim kaynağı motor kompresör
donanımıdır. Kompresördeki pistonun ve piston kolunun hareketinden dolayı, bu hareket
kompresör muhafazasına ve dolayısıyla ünite yapısına iletilmektedir. Normalde, iç
kompresörün titreşimi, kompresör montaj vasıtalarıyla, yeterli şekilde karşılanır ve emilir.
Kompresörün üzerindeki yük aşırı olduğu zaman, kompresörün daha ağır olan darbeleri
montaj vasıtalarını üstünden gelebilir ve ünite titreşimine sebep olabilir.
Bir miktar titreşim kaçınılmazdır, bu yüzden yoğuşma ünitesini veya paket üniteyi,
titreşimin duvarlara veya tavana ve dolayısıyla insanların bulunduğu alana iletilebileceği bir
yere yerleştirmeyiniz. Üniteyi hafif tahta zeminlerden, tavan arası zeminden, vb. uzak
tutunuz. Böyle yerlere koymak geriyorsa titreşim emici altlık veya madde kullanılması
gerekir; bunun yanında imalatçının talimatlarını tamamıyla izleyiniz. Emici maddenin fazla
kullanılması bazen yokluğundan daha kötü olabilir.
Düzgün dengelenmiş vantilatör şartları tahliye, tahrik edilmiş kasnakları ve iyi

durumda doğru ayarlanmış kayışı olan vantilatör sisteminden titreşim gelmesi imkansızdır.
Dengelenmiş veya zarar görmüş parçalar ise yalnızca değiştirilebilir.
Vantilatör çarkının dengesiz olmasının baş kaynağı kötü temizlenmedir. Vantilatör

kanatlarının temizlenmesi gerektiğinde, baştan aşağı bir temizlik gerekir. Kanatları yalnızca
73
fırçalamak, her kanattan tüm birikintiyi götürmeyecektir. Bu yapılmadıkça, pek çok
dengesizlik ve titreşim olacak, muhtemelen çarkın parçalanmasına dek uzanacaktır.
Pervaneli fanlar da, eğer kanatlar eğilmişse ve süzgün dönmüyorsa, titreşim yaratabilir.
Kanatların dönüşüne yandan bakıldığında, tüm kanatların aynı düzlemde hareket ettiği
görülmelidir. Böyle değilse, her kanattaki boşaltma basıncı farklı olacaktır ve bu farklılık
motor – kanat sisteminde titreşimler doğrulabilir. Bu titreşim, kanatların arıza yapmasına
sebep olacak kadar fazla olabilir. Eğer üniteyi hava girişi dengelenmemiş ise bu kanat
darbelerine ve ünitede titreşime yol açabilir.
3.9.14. Gürültü
Soğutma veya iklimlendirme sistemindeki gürültü üç kategoride sınıflandırılabilir:
Ø Hava
Ø Mekanik
Ø Soğutucu devresi
3.9.14.1. Hava Gürültüsü
Havadan dolayı çıkan gürültü çoğunlukla, yanlış yönlendirilmiş çok fazla havanın
kanallarda aşırı bir hızla dolaşmasıdır. Belli bir miktar hava gürültüsü olacaktır: İnsanın içine
girebileceği büyüklükteki soğutucuların içindeki cebri havalı vantilatörün tahliyesinden
dışarı havanın fışkırması, soğutucunun yoğuşma ünitesi bölümündeki kondenser fanının sesi,
iklimlendirme ünitesinin besleme ızgarasından gelen hava sesi. Hava hareketinin sesi aşırı
hale geldiği zaman gürültülü sınıfına sokulur. Bir fan serpantin ünitesinden çıkan hava
hızının, tavsiye edilen maksimum değeri 2,8 m/s.’ dir; bir iklimlendirme sistemindeki
besleme sayacından ise ızgaranın tasarımına bağlı olarak, 1,8 – 2 m/s.’ dir. Bu tip gürültü
problemleri en iyi, ızgaranın veya saç imalatçısından edinilecek bilgiden yararlanılarak
çözülür.
Sahada karşılanan hava gürültüleri çoğunlukla, iklimlendirilen alanın dışında,

genellikle diğer binalara yakın ve üniteden gelen seslerin şartlandırılan alanda bulunanların
dışındaki insanları ekleyeceği yerlere yerleştirilmiş olan hava soğutmalı yoğuşma
ünitelerinden gelir. Binaların birbirine 3 m.’ den daha yakın olduğu ara mesafede bulunan bir
hava soğutmalı ünitede, ünitenin ses dalgalarının, düşey yüzeyler arasında zıplaması ve
rahatsız edici olması beklenebilir. Bu özellikle, yoğuşma ünitesi, havanın karşı binaya doğru
verildiği, yatay tahliyeli tip ise böyledir. Bu durum öyle yaygındır ki hemen hemen tüm
imalatçılar, sesin büyük kısmını yukarıya doğru vermek için düşey tahliye ünitelerine
gitmişler ve yatay akışı en aza indirmeye çalışmışlardır.
Hava gürültüsü problemleri için en iyi tedavi, ses tuzağını önlemek için, teçhizatın
dikkatli yerleştirilmesidir. Eğer bu mümkün değilse ünite ile şikayet mahali yer arasına ses
soğurucu tamponlar konulması gerekebilir.
74
3.9.14.2. Mekanik Gürültü
Yoğuşma ünitesindeki aşırı mekanik ses, genelde aşırı titreşimden kaynaklanır.

Soğutma ve iklimlendirme ünitelerinde, ünitenin tabiatından gelen ve giderilmeyecek sesler
vardır; bunların katlanılması gerekir. Eğer bir hava klima cihazı, içine insan girebilecek
büyüklükte bir soğutucunun girişinin yanına yerleştirilmişse vantilatör sisteminin girişe
doğru olan mekanik sesinin duymaya hazırlıklı olunuz. Eğer bir iklimlendirme sisteminin
ısıtıcısı veya hava şartlayıcısı dönüş havası ağzından içeri bakıldığında, vantilatör çarkının
görülebileceği şekilde bir kabine konulmuşsa, vantilatörün mekanik sesini duymaya hazır
olunuz.
Mekanik gürültüyü sömünlemek için, havanın gözlemleyiciye terk ettikten sonra

vantilatör sistemine girene kadar en az iki kere 90° lik dönüş yapması gerekir. Bir
iklimlendirme sisteminde, dönüş havası ızgarası ile hava şartlayıcısının vantilatör bölümü
arasında iki 90°’ lik dönüş olması gerekir. Aşırı durumlarda, hava transfer vasıtası (dönüş
havası kanalı) akustik malzemeden seçilmelidir. Fiberglas tabakaların hava kanalı malzemesi
olarak popülerlik kazanmasının sebeplerinden biri budur.
Mekanik seslerde, soğutucu hatları vasıtasıyla, motor kompresör sisteminden boru

destek vasıtalarına iletilebilir ve titreşim ve gürültüye sebep olabilir. Hemen hemen tüm
soğutma ve / veya iklimlendirme ünitelerinde, eğer kompresör titreşimi aşırı ise kompresöre
bağlanan hatlarda titreşim devreleri kullanılır, örneğin dıştan yay montajlı tiplerde olduğu
gibi. Ancak, büyük ünitelerde bu pratik değildir. Bu tür uygulamalarda, titreşimin borudan
iletilmesini gidermek için hat titreşim pratik değildir. Bu tür uygulamalarda, titreşimin
borudan iletilmesini gidermek için hat titreşim damperi bölümü kullanılabilir. Bunun
yanında, eğer titreşimin gerileceği ve titreşim sönümleyicisine sıkıştıracağı bir konuma
yerleştirilirlerse, sönümleme çok çabuk yok olur ve buda soğutucu kaybı yaratır. İmalatçının,
montajın doğru yapılmasıyla ilgili talimatları çok yakından takip edilmelidir.
3.9.14.3. Soğutucu Devresi Gürültüsü
Zaman zaman, kompresör silindirlerinden gelen yüksek basınçlı sıcak buharın darbesi,
sıcak gaz hattında kondensere dek yüksek frekanslı bir titreşim oluşturulur. Hava soğutmalı
kondenseri uzakta bulunan soğutma sistemlerinde ve kompresörün, kondenser görevi gören
bina içi serpantininden uzakta bulunduğu ısıtma çevresindeki ısı pompalarında bu durum
daha çok görülür. Böyle bir durumda kompresörün sıcak gaz hattında bir susturucuya ihtiyaç
vardır.
75
ÖLÇME
VE DEĞERLENDİRME
A- ÖLÇME SORULARI
1. Ekovatın tanımını yapınız.

2. Ekovatın yapısını gösteren şemayı çiziniz.
3. Kondanserin çalışma prensibini açıklayınız.
4. Drayerin tanımını yapınız.
5. Evaparatörün tanımını yapınız
6. R134A gazı hakkında bilgi veriniz.
B- OBJEKTİF TESTLER
Aşağıdaki soruları doğru ya da yanlış olarak cevaplandırınız.
1. Kılcal borunun sistemdeki görevi, buharlaştırıcı-soğutucu ısı ile yüklü soğutucu

akışkanı buradan uzaklaştırmak ve böylece arkadan gelen ısı yüklenmemiş akışkana
yer temin ederek akışın sürekliliğini sağlamaktır.
2. Pistonlu kompresörlerin uygulanma şartları, birim soğutucu akışkan soğutma

kapasitesine isabet eden silindir hacmi gereksinimi az olan ve fakat emiş/basma basınç
farkı oldukça fazla olan refrijeranlar için uygun düşmektedir.
3. Soğutma sisteminde refrijeranın evaporatörden aldığı ısı ile kompresördeki sıkıştırma

işlemi sırasında ilave olunan ısının sistemden alınması drayerde yapılır.
4. Su soğutmalı kondenserlerin dizaynı ve uygulamasında boru malzemesinin ısıl

geçirgenliği, kullanılan suyun kirlenme katsayısı, kanatlı boru kullanıldığında kanat
verimi su devresinin basınç kaybı, refrijeranın aşırı soğutulmasının seviyesi gibi
hususlar göz önünde bulundurulur.
5. Hava soğutmalı kondenser; Soğutma serpantini, Su sirkilasyon ve püskürtme sistemi,

Hava sirkülasyon sistemi olmak üzere 3 kısımdan oluşmaktadır.
6. Bir soğutma sisteminde drayer, sıvı refrijeranın buharlaştığı ve bu sırada bulunduğu

ortamdan ısıyı aldığı cihazdır.
7. Soğutucuda buhar haline dönüşen gaz ekovat tarafından dönüş borusu ile emilir.
8. Soğutucu akışkanların, yanıcı patlayıcı ve zehirli olmaması aranan bir özelliktir.
9. Soğutucularda kullanılan termostatlar; soğutulacak hacim, soğutulacak akışkan veya

evaporatör gibi kısımların sıcaklıkların belirli değerler arasında kalmasını temin
gayesi ile kullanılan kumanda kontrol cihazlarıdır.
76
10. Termostat esas olarak hassas uç, kapiler boru ve esnek bükümlü borudan meydana
gelmiştir.
DEĞERLENDİRME
Yaptığınız değerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa öğrenme faaliyetlerini

tekrarlayınız.
Modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçları

uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz.
77
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI
1 D
2 D
3 Y
4 D
5 D
6 Y
7 D
ÖĞRENME FAALİYETİ-3 CEVAP ANAHTARI
1 Y
2 D
3 Y
4 D
5 Y
6 Y
7 D
8 D
9 D
10 D
78
KAYNAKLAR
KAYNAKLAR
Ø http://market.teksomar.com
Ø http://www.erbay.com.tr
Ø http://www.animationfactory.com
Ø http://www.sogutmaci.com
Ø http://www.meytek.com
Ø http://market.teksomar.com
Ø http://www.alperen.com.tr
79

Soğutma Si̇stemi̇ Elamanlari Ve

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Soğutma Si̇stemi̇ Elamanlari Ve

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ

SOĞUTMA SİSTEMİ ELAMANLARI VE

• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı

• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye

• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği

• Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki

• Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak

AÇIKLAMALAR .............................................................................................................. iii

Atelye ortamı, Takımhane, takım çantası, el aletleri

Uygulama alanında ilk defa 1860 yılında Dr. James Harrison

Soğutma’nın tarifinden, bunun iki fiziksel değere, yani sıcaklık ve

Soğutucu sistem elemanları ve soğutucuların, çeşitleri çalışma şekilleri kullanım

Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır:

Ø İş güvenliği ile ilgili gerekli bilgileri edininiz.

Çalışmalarınızı, kullanacağınız bir ses ve görüntü kaydedicisiyle zenginleştirebilir,

1. SOĞUTUCULAR TANIMI, YAPISI VE

1.2. Soğutucunun Yapısı

1.3. Soğutucunun Çalışması

1.4. Isı Transferi

Soğutma işleminin gerçekleştirilebilmesinde soğutma sisteminin bir çok yerinde ısı

Maddeler nasıl daha soğuk olur?

Isı transferi olayı 3 değişik şekilde olmaktadır ve bunlar;

Şekil 1.2: Soğutma yöntemleri

Isı enerji türüdür ve ısının transferi de gene Termodinamiğin 1. Ve 2. Kanunları altında

1.4.1. Kondüksiyon (İletim)

Isının çeşitli malzemeler üzerinden iletilme oranı

Soğutucunun içindeki hava konveksiyon akımının sonucuna ait başlıca örnektir.

1.4.3. Radyasyon (Işınım)

Cisimlerin bazıları bu yapılan ışıma enerjisini soğurur, bazıları yansıtır, bazıları da

1.5. Gizli Isının Sihiri

Ee daha ne, soğutma efektinin nasıl çalıştığını ne zaman söyleyeceksiniz diyebilirsiniz.

Mekanik Soğutma Sistemi’nde dört ana bileşen vardır:

1.5.1. Isı Transfer Oranları

Kelvin derecesi = TK = t°C + 273 Rankin derecesi = TK = t°F + 460

1.9. Soğutucu Akişkan

1.10. Doyma Sıcaklığı

1.12. Yoğuşma Sıcaklığı

1.13. Soğutmanın Termodinamik İncelenmesi ve Isı Transferi

1.13.1. Termodinamiğin Uygulama Alanları

1.13.2. Termodinamiğin 1. Kanunu

Termodinamiğin birinci kanuna göre, “enerji, ne yoktan var edilebilir, ne de vardan

Enerjinin kendisi, iş yapabilme kabiliyeti olarak tanımlanır ve ısı enerjisinin bir

1.13.3. Termodinamiğin 2 Kanunu

1.13.4.1. Ters Carnot Çevrimi

1.13.4.2. İdeal Buhar Sıkıştırmalı Soğutma Çevrimi

Bu çevrimi oluşturan hal değişimleri şöyledir.

İdeal buhar sıkıştırmalı soğutma çevriminde, soğutucu akışkan kompresöre 1 halinde

1.13.4.3. Gerçek Buhar Sıkıştırmalı Soğutma Çevrimi

İdeal çevrimde buharlaştırıcıdan çıkan soğutucu akışkan kompresöre doymuş buhar

İdeal çevrimde, soğutucu akışkanın yoğuşturucudan çıkış hali, kompresör basıncında

1.13.4.4. Gaz Akışkanlı Soğutma Çevrimleri

1.13.5. Gelişmiş Buhar Sıkıştırmalı Soğutma Sistemleri

1.13.5.1. İkili Soğutma Sistemleri

Bazı endüstri uygulamalarında düşük sıcaklıklarda soğutma gerekir ve uygulamanın

Şekilde gösterilen iki çevrimde, çevrimlerdeki soğutucu akışkanların aynı olduğu

1.13.5.2. Çok Kademeli Sıkıştırma Yapılan Soğutma Sistemleri

İkili soğutma sisteminde, çevrimlerde aynı akışkan dolaşıyorsa, çevirmeleri birbirine

Bu sistemde sıvı soğutucu akışkan, birinci kısılma vanasında buharlaşma odası

Bir soğutucu-dondurucu birimi (buzdolabı) ele alınsın. Soğutucu bölümünde soğutulan

1.13.5.4. Gazların Sıvılaştırılması

Gazların sıvılaştırılması, soğutma uygulamalarının her zaman önemli bir bölümünü