Röleler (Bitirme Tezi)

TC.
KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
ELEKTRİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
BİTİRME TEZİ
KONU:
RÖLELER
Çalışmayı yapan:
EFE İSMAİL SAYAR
TEZİ YÖNETEN:
Öğr. Gör. Belike URAL
İ Z M İ T- 1 9 9 8
İÇİNDEKİLER
İçindekiler...........................................................................1
Önsöz.................................................................................2
Teţekkür.......................................................................
...... 3
1. Röleler............................................................................5
1.1 Kontrol Röleleri...........................................................6
1.2 Mekaniksel Tutmalı AA Röleleri.......................................7
1.3 Termostat Röleler.........................................................9
2.Koruma Röleleri...............................................................10
2.1 Bağımsız Sekonder Koruma Rölesi..................................11
2.2 Bağımlı (Ters Zamanlı) Sekonder Koruma Rölesi...............13
2.3 Toprak Hatası Rölesi...................................................17
2.4 Monofaz Topraksız Sekonder Aşırı Akım Rölesi................18
2.5 Trifaz Topraksız Sekonder Aşırı Akım Rölesi....................18
2.6 Trifaz Topraklı Sekonder Aşırı Akım Rölesi......................19
3. Sekonder Koruma Yardımcı Röleleri................................... 20

3.1 Tekrar Kapama Rölesi..................................................20
3.2 UDR Serisi Röle İhbar Kombinasyonu............................21
3.3 Gerilim Kontrol Rölesi.................................................25
3.4 ER-3Y Yardımcı Röle..................................................26
3.5 AR-01 Korna Rölesi....................................................27
3.6 EF-10 Blink Röle........................................................28
3.7 EK-01 Elektronik Korna.............................................29
3.8 Bucholz Rölesi............................................................29
3.9 Diferansiyel Röle........................................................31
4. Gerilim Koruma Röleleri...................................................32

4.1 FKR-Gerilim Kontrol Rölesi.........................................32
4.2 GKR-1 Aşırı Gerilim Kontrol Rölesi..............................34
4.3 DGR-1 Düţük Gerilim Kontrol
Rölesi.............................34
4.4 MK-01 Motor Faz Koruma Rölesi..................................35
4.5 FR-01 Faz Sırası Rölesi..............................................36
5.Motor Aşırı Akım Koruma Röleleri.......................................37

5.1 Termik Aşırı Akım Rölesi..............................................38
5.1.1 Eriyici Alaşımlı Termik Birimler..............................39
5.1.2 Bimetalli Aşırı Yük Röleleri....................................39
5.2 Manyetik Aşırı Akım Röleleri........................................41
5.3 Zaman Sınırlamalı Aşırı Yük Röleleri ............................42
5.4 Ani Açmalı Akım Röleleri (Manyetik Açak).....................42
6.Zaman Röleleri.................................................................44
6.1 Pistonlu Zaman Röleleri...............................................44
6.2 Havalı Zaman Röleleri..................................................46
6.3 Motorlu Zaman Röleleri...............................................48
6.4 DA. Seri Zaman Röleleri..............................................49
6.5 Manyetik Zaman Röleleri.............................................50
6.6 Kondansatörlü Zaman Röleleri......................................51
6.7 Elektronik Zaman Röleleri............................................52
6.8 Termistörlü Zaman Röleleri..........................................53
6.9 Termik Zaman Röleleri................................................54
6.10 Programlı Zaman Röleleri...........................................55
6.11 Zaman Rölelerinin Seçimi............................................56
7.Endüstriyel Kontrol Röleleri................................................58

7.1 Start Röleler..............................................................58
7.2 Otomatik Senkron Motor Yol Vericileri............................59
7.2.1. Devre Dışı Röleler................................................59
7.2.2. Kutuplu İkaz Frekans Rölesi...................................59
7.3. Dengeleyici ve Sabit Zaman Kontrollü Yol Verme.............61
7.3.1. Zıt EMK Denetleyicileri ve Gerilim Duyarlı Röleler.....61
7.3.2. İkaz Hızlandırma Rölesi.........................................61
7.3.3. İkaz Kesilme Rölesi..............................................61
7.4 Dört Hızlı İki Sargılı (Değişken Kutuplu) Motor Denetleyicisi
7.4.1. Zorlama Röleleri..................................................63
7.4.2. Hızlandırma Röleleri.............................................63
7.4.3. Yavaţlatma
Röleleri...............................................63
7.5. Rotoru Sargılı Motorları Otomatik Hızlandırma....................65
7.6. Motor Kilitleme Rölesi...................................................66
7.7. Ani Durdurma...............................................................66
8. Reaktif Güç Kontrol Rölesi................................................67

8.1 Ölçme ve Karşılaştırma Ünitesi......................................67
8.2 Anahtarlama Ünitesi.....................................................69
8.3 Aşırı ve Düşük Gerilim Koruması....................................69
8.4 Faz Açısı Ölçme ve Yön Belirleme Ünitesi........................71
8.5
Mikroişţlemci.............................................................7
1
Kaynaklar..........................................................................72
Özgeçmiţ.........................................................................
..73
Ürün Katalogları..................................................................74
Önsöz
Günümüzde elektrik, sanayiden tıbba kadar, en büyük

binalardan an küçük konuta kadar her alana girmiştir. Elektrik
günlük yaşama o kadar girmiştir ki, tehlikeli olabileceği tamamen
unutulmuştur. Oysa endüstriyel tesislerde ve konut- larda sıkça
arızalara rastlanmakta ve her yıl binlerce kişi elektrik arızalarından
kaynaklanan kazalara uğramakta, birçok işgücü ve maddi kayıplara
neden olmak- tadır. Sonuç olarak üretim akış planları bozulmakta ve
ülke ekonomisine zarar vermektedir.
İşte bu tür arızaların ve aksamaların önüne geçilebilmesi için,
her türlü elektrik devresinin açılıp kapatılmasını sağlamak, ana
devreyi aşırı akım, aşırı gerilim, düşük gerilim gibi birçok
tehlikelere karşı korumak veya çalışma süresini belirli zaman
dilimlerine göre kumanda etmek, sistemdeki reaktif güç kontrolünü
sağlamak amaçları altında bir çok röle çeşidi vardır.
Bugün bir çok firma röle üretimi gerçekleştirmektedir ve bir
çok röle çeşidi vardır. Bunların başlıcaları Siemens, AEG,
Telemechanic, Federal Elektrik, Entes gibi isimler sayılabilir. Bütün
bu kadar çeşitliliğin sonucu olarak istenilen değerde ve istenilen
amaçta röle kolaylıkla bulunabilmektedir ve aynı zamanda bu röleler
fiyat bakımından da çeşitlilik arzetmektedir.
Bu projemde, rölelerin tanımı,amaçları, piyasada bulunan ve
kullanılan röle- lerin teorik olarak çalışma prensipleri, kullanım
değerleri, şekilleri ve çeşitli markaların kataloklarının yanısıra bir
takım motor devrelerinde kullanılan yardım- cı rölelere yer
verilmiştir.
Günümüzde rölelerin kumanda alanındaki önemi, PLC’nin
gelişmesi ile azalmasına rağmen, koruma ve kontrol alanındaki
önemi tartışılmaz bir boyuttadır.
Teşekkür
Bu projemin hazırlanmasında bana yardımcı ve destek olan
değerli hocam Öğr. Gör. Sn. Belike Ural’a teşekkürlerimi
sunuyorum.
1.Röleler
Küçük güçteki elektromanyetik anahtarlara röle adı verilir.
Röleler elektro- mıknatıs, palet ve kontaklar olmak üzere üç
kısımdan oluşurlar. Elektromıknatıs bir demir nüve ve üzerine
sarılmış bir bobinden meydana gelir. Röle bobini DA’la çalışacaksa
demir nüve bir parçadan yapılır. Artık mıknatısıyetten ötürü paletin
demir nüveye yapışık kalması, nüvenin ön yüzeyine konmuş küçük
bir plastik parçayla önlenir. AA’la çalışacak rölelerin demir nüvesi
sac paketinden yapılır. Rölenin titreşim yapması demir nüvenin ön
yüzüne konmuş bakır halkayla önlenir. Demir nüve üzerinde bulunan
bobin bir veya birkaç sargıdan oluşur. Röle bobininde birkaç
sargının bulunması, rölenin değişik gerilimlerde kullanılmasını
sağlar.
Rölenin paleti kontakların açılıp kapanmasını sağlar. Palet bir
yay vasıtasıy- la veya yer çekimi kuvveti nedeniyle demir nüveden
uzakta bulunur. Röle kontaklarının yapımında gümüş, tungsten,
paladyum, civa metalleri ve tungsten-gümüş, palladyum-gümüş,
platin-rutenyum alaşımları kullanılır.
Şekildeki röle devresindeki anahtar kapatıldığında, bobinden
geçen akım rölenin enerjilenmesine sebep olur. Enerjilenen demir
nüve, paleti kendisine çeker. Palet üzerinde bulunan kapalı kontaklar
açılır, açık kontaklar kapanır. Röle bobini AA’da çalışıyorsa, bobin
normal gerilimin %85’i ile %110’u arasındaki bir gerilimde normal
olarak çalışabilir. Rölenin paleti ise bobin geriliminin %80’i ile
%85’i arasında çekilebilir. Bobin geriliminin %50’si ile %60’ı
arasında röle paletini bırakabilir. Eğer röle bobini DA’la çalışıyorsa,
normal geriliminin %80’i ile %110’u arasındaki gerilimlerde bobin
normal olarak çalışabilir. Röle geriliminin %75’i ile %80’i arsındaki
gerilimlerde ise,röle paletini çekebilir. Bobin geriliminin %20’si ile
%50’si arasındaki değerlerde röle paletini bırakabilir.
DA’da çalışan röleler ile AA’da çalışan röleler arasında önemli
bir farklılık vardır; bu da DA’da çalışan bir rölenin bırakma
geriliminin, AA’da çalışan bir röleninkinden daha küçük olmasıdır.
Bu nedenle DA’da çalıştırılacak olan rölelere başlama anında büyük,
daha sonra küçük gerilim uygulanır. Bunu sağlamak için röleler
şekillerdeki gibi bağlanır.
Şekil a’daki devrede R direnci M kontağı ile kısa devre
edilmiştir. Bu nedenle devreye gerilim uygulandığında,M röle bobini
normal gerilimi ile çalışır ve paletini çeker. Palet çekildikten sonra
M kapalı kontağı açılır, R direnci bobine seri olarak bağlanır. Bobin
daha küçük bir gerilimde çalışmasına devam eder. Çünkü bu küçük
gerilim paleti çekik tutmaya yeterli gelir. Şekil b’deki devrede röle
bobininde iki sargı bulunur veya röle bobini üç uçludur. Devreye
gerilim uygulandığında küçük dirençli sargı devreye girer. Bu
sargıdan geçecek büyük akımın oluşturacağı manyetik alan paleti
çeker. Palet çekildikten sonra küçük dirençli sargı devreden çıkar,
büyük direçli sargı devreye girer. Eğer röle bobini üç uçluysa,
devreye gerilim uygulandığında bobinin bir parçası devreye bağlanır,
diğer parçası M kontağıyla kısa devre edilir. Bobinden geçen akımın
oluşturacağı büyük manyetik alanla palet çekilir. Palet çekildikten
sonra rölenin M kontağı açılır ve sargının tamamı devreye bağlanır.
Bobin direnci arttığı için bobinden geçen akım azalır. Fakat
bobinden geçen bu küçük akımın oluşturacağı manyetik alan paleti
çekik tutmaya yeterli olur.
1.1 Kontrol Röleleri

Manyetik kontrol röleleri; büyük motor yol vericileri ve
kontaktörlerin bobinleri ile, kontrol devrelerini açıp kapatmak için
bir yardımcı eleman olarak ; küçük motorlar, selenoidler, elektrikli
ısıtıcılar, pilot lambalar,sesli sinyal cihazları ve çeşitli röleler gibi
küçük yükleri ise doğrudan kontrol etmek için kullanılırlar.
Bir manyetik röle, elektromıknatısı enerjilendiğinde elektrik
kontaklarını açan yada kapatan bir elektromıknatıs tarafından
çalıştırılır. Elektromıknatısın enerjisi kesildiğinde, yay kuvveti ve
ağırlık etkisi ile kontaklar tekrar konum değiştirir. Röleler,
genellikle kontak kapasitesini yükseltmek yada daha fazla kontak
ekleyerek çok sayıda pilot elemanı çalıştırıp durdurmak için
kullanılır.
Rölelerin çoğu kontrol devrelerinde kullanılır ve elektriksel
değerleri en fazla 600 V çalıştırabilecekleri düşük akım (0-15A)
seviyelerini gösterir. Manye- tik rölelerde, motoru aşırı yükten
koruma düzeneği yoktur. Bu tip röleler genel olarak iki iletkenli
kontrol sistemlerinde kullanılır.
Röleler, güç devrelerini doğrudan çalışıtırmak yerine kontrol
devrelerini açmak ve kapatmak için kullanılır. Rölelerin yaygın
uygulama alanları olarak ; motor yol vericilerinin ve kontaktörlerin
bobinleri ile diğer rölelerin kontrolü ve selenoidlerin çalıştırılması
sayılabilir. Röleler ;küçük ama birçok karmaşık kontrol sisteminin de
en önemli anahtarlama elemanıdır. Ev ve sanayi aydınlatma devrele-
rinde ve bağımsız aydınlatmalarda düşük gerilim röle sistemleri
yaygın olarak kullanılır.
1.2 Mekaniksel Tutmalı AA Röleler

Mekaniksel tutmalı röleler elektromıknatıs tarafından
çalıştırılır. Ancak , röle paleti çekildikten sonra mekaniksel bir
düzenekle palet çekili tutulur ve rölenin bir kontağı tarafından
elektromıknatıs devreden çıkarılır. Böylece bu röleler mekaniksel
olarak konumlarını korurlar ve kontaklarını kapattıktan sonra
bobinlerinden hiçbir akım geçmez . Bu nedenle, çok sayıda büyük
rölenin sürekli olarak çalıştırılması gereken yerlerde ,önemli
miktarda elektrik enerjisi tasarrufu sağlanacaktır. Manyetik tutmalı
rölelerle karşılaştırıldığında , manyetik rölelerin kontakları
elektromıknatıs bobinin uçlarındaki gerilime göre kontaklarının
konumunu korurken, mekaniksel tutmalı röleler; sadece kontrol
elemanının bir etkisine göre kontaklarının konumunu korurlar.
Şekildeki devrede, start butonuna basıldığında akım, L1’den
start butonunun kontaklarından ve kapalı bobin koruma
kontağından L2’ye geçerek M bobini enerjilenir .Bu durumda röle
çalışmış ve mekaniksel olarak kilitlenmiş olur. Aynı anda M
kontakları kapanacağından devre şalteri de kapalı ise lambalar
yanacak- tır. Stop butonuna basıldığında ;bobin koruma kontakları da
konum değiştirmiş durumda olduğundan röle bobini enerjilenir.
Böylece rölenin kilidi kurtarılacağından M kontakları açılır ve
lambalar söner .Bu tip rölelerin çalıştır- ma bobinleri sürekli devrede
kalacak şekilde tasarlanmaz. Bu nedenle, bobinin yanmasını önlemek
için koruma kontakları yardımıyla bobinler otomatik olarak devreden
çıkarılır .Bobin koruma kontakları ,enerjilenen röle bobinine göre
konum değiştirirler.
Mekaniksel tutmalı röleler elektromekanik elemanlardır.Bu
elemanlar, sessiz çalışma, enerji tasarrufu ve devre bağlantısının
kesintisiz olması istenen sistemlerdeki anahtarlama devrelerinin
emniyetli ve uygun parçalarıdır. Örneğin, otomatik üretim
sistemlerinde enerji kesilmesi sırasında, devrenin konumunu
koruması oldukça önemlidir. Bu sistemlerde enerji geri geldikten
sonra başlangıçtan itibaren değil de, sistem kaldığı yerden itibaren
çalışmasına devam etmelidir. Bu tür rölelere; hastane, okul ve resmi
binalarda kullanılan kontrol sistemlerinde ihtiyaç duyulur.
Mekaniksel tutmalı röleler genellikle manyetik elemanların AA
karakteristiklerinden ötürü olan titreşimin az olması istenen yerlerde
kullanılır.
Mekaniksel tutmalı röleler,takım tezgahlarının kontrol
devrelerinde de çok kullanılır. Bu röleler; sınır anahtarları, zaman
röleleri, yol verici kilitlemeleri, fotoelektrik piller ,diğer kontrol
röleleri ya da itmeli butonların çalışması ile bir devreyi açıp
kapatabilirler. Genellikle mekaniksel kilitlemeli röleler 10-15A’e
göre üretilirler.
1.3 Termostat Röleler
Termostat röleler, rölenin açık yada kapalı uçlarını birleştiren
ve yavaş yavaş hareket eden bir elemana sahip 3 iletkenli ölçü tipi
termostat kontrollarında yada diğer pilot kontrollarda kullanılır.
Termostat kontrol elemanının kontakları genellikle bir yol verici
bobininin akımını taşıyamaz. Bu nedenle, yol verici ile termostat
kontrol elemanı arasında bir termostat rölesi kullanılmalıdır .
Termostat kontrol biriminin hareketli elemanı kapalı kontağa
temas ettiğinde röle enerjilenir ve mühürleme kontağı üzerinden
enerjili konumunu korur. Hareketli eleman açık kontağa temas
ettiğinde termostat rölesinin bobini kısa devre edilmiş olacağından
röle açılır.Bu durumda R direnci devrededir. R direnci genellikle
rölenin içerisine yerleştirilmiştir ve güç kaynağının kısa devre
olmasını önler. Termostat kontakları birbirine yapışmamalı yada
birbirine çok yakın ayarlanmamalıdır. Aksi halde direncin yanmasına
neden olunabilir. Ayrıca termostat elemanının akım değeri, rölenin
çalıştırılması anında oluşan ani akıma uygun olmalıdır.
2.KORUMA RÖLELERİ
Enerji dağıtım sistemlerinde transformatör, jeneratör, enerji

nakil hattı gibi ekipmanları kısa devre ve toprak kaçağına karşı
korumak için kullanılırlar. Bu koruma işlemi gerçekleştirilirken göz
önüne alınacak en önemli kural “Selektif Koruma” şartını
sağlamaktır. Selektif korumanın amacı şebekenin herhangi bir
bölümünde meydana gelen arızayı minimumda sınırlamak için ,yalnız
arızalı bölümü en kısa zamanda devre dışı bırakmaktır .Selektif
koruma planlaması yapılırken şebekenin tümü göz önünde
bulundurulmalıdır,buna ek olarak ,şebekeye gelecekte yapılabilecek
ilaveler de dikkate alınmalıdır .Selektif korumanın gerçekleşebilmesi
için,dağıtım hattı üzerinde yer alan koruma rölelerinin
koordinasyonunun sağlanması gerekir ki,bunu sağlamak için, Bağımlı
ve Bağımsız sekonder koruma röleleri kullanılır.
Elektrik santralleri, şalt merkezleri, trafo postaları, enerji
iletim ve dağıtım şebekeleri,yük dağıtım merkezleri, fabrikalar ve
benzeri yerlerde ortaya çıkabilecek arızalara karşı bu tür röleler
kullanılmaktadır. Elektrik devrelerinde görülen belli başlı arızalar
şunlardır :
•Kısa devreler
•Aşırı yüklemeler
•Gövdeye veya toprağa kaçak
•Düţük veya yüksek gerilim
•Ters akım
•Dengesiz yüklemeler
2.1 Bağımsız Sekonder Koruma Rölesi

1-Aynı dağıtım hattı üzerinde bulunan rölelerin ,aynı işlem
karakteristiğine sahip olması gerekir.
2-Aynı dağıtım hattı üzerinde bulunan rölelerin açma
gecikmelerinin “Zaman Basamağı” şeklinde ayarlanması gerekir.
Yani, bir enerji dağıtım sisteminde, kaynaktan itibaren sıralanmış
röle dizisinde, açma zamanları kaynağa en yakın olanın açma zamanı
en uzun olmak üzere basamak şeklinde azalacak durumda ayarlanır.
Yani kaynak dibindeki rölenin açma gecikmesi en uzun ,hat
sonundaki röleninki en kısa olacaktır .Bu işlem gerçekleştirilirken
röleler arasında en az “0.5 Sn’lik” bir koordinasyon zamanı bırakmak
gerekir. Şekilde aynı hat üzerinde sıralanmış bir röle dizisinin
basamak zamanları görülmektedir.
Burada röle açma zamanlarını seçerken dikkat edilmesi gereken

önemli bir nokta da kaynağa en yakın rölenin açma zamanının
seçilmesidir .Bu süre selekti- viteyi sağlayacak kadar uzun ,fakat
kaynağı koruyacak kadar kısa olmalıdır , çünkü kaynağa yakın
noktalarda daha büyük hata akımları oluştuğundan, şebeke- de daha
büyük hasar söz konusudur. Bu sakınca nedeniyle ters zaman
karakteris- tiğine sahip (Bağımlı Koruma Röleleri ) röleler
geliştirilmiştir.
BKR Serisi Bağımsız Sekonder Koruma Röleleri

a)BKR-13T : Trifaz toprak korumalı sekonder aşırı akım
koruma rölesi
b)BKR-13 : Trifaz sekonder aşırı akım koruma rölesi
c)BKR-11 : Monofaz sekonder aşırı akım koruma rölesi
d)BKR-11T : Toprak hatası rölesi
Çalışma Prensibi :
BKR Serisi rölelerin faz ve toprak koruma birimleri ,akım ayar
değerleri farklı olmakla birlikte, aynı çalışma ilkesine sahiptirler. Bu
nedenle, yalnızca monofaz topraksız sekonder koruma rölesi
anlatılmıştır.
Şekilde görüldüğü gibi,tek bir faz birimi 7 ayrı bölümden

oluşmaktadır. Röle girişindeki akım trafosundan gelen akım bilgisi ,
“giriş devresi”(2) tarafından filtre edilerek ve düzenlenerek “akım
ayar ve start devresine”(3) ve ani açma devresine (5) iletilir. (3) nolu
devre ,giriş devresinden akım bilgisini ,ayarlanan akım değeri ile
karşılaştırır. Eğer gelen akım değeri ,ayarlanan akım değerinden
büyük ise ,röle üzerindeki “Yeşil Işık” söner. Akım ayar devresinin
ayarı “I>A” düğmesi ile yapılır. Yeşil ışık söndüğü anda (4 nolu)
“gecikme zaman devresi” çalışarak zaman sayma işlemini başlatır.
Ayarlanan süre sonunda ,arıza durumu devam ederse çıkış rölesini
(7) çektirir ve koruma fonksiyonu gerçekleşir. Gecikme zaman
devresi ayarı 0.1ile10 sn. arasında olmak üzere “t (sn)” düğmesi ile
yapılır.
Ani açma devresi (5), I>A ile ayarlanan I akımının 3 ila 10 katı
olarak ayar imkanı sağlar. Gecikmesiz olarak çıkış rölesini çektirir.
Hafıza devresi (6) ,çıkış rölesini komutun hangi devreden
geldiğini belirler ve rölenin ön panelinde yer alan “ani” veya
“gecikmeli” ikaz ışığını yakar. Arıza durumu ortadan kalkmış olsa
bile “Reset” butonuna basılmadan ikaz ışığı sönmez
Ayarlama :
Ayar işlemi ön panelde yer alan ayar düğmeleri ile
gerçekleştirilir.
Faz I>A :Açma akım ayarı 2.5-10 A arası ayarlanabilir.
t (sn) :Gecikme zamanı 0.1-10 sn arası ayarlanabilir.
I»=k.I»A :Ani açma ayarı I>A’nın 3-10 katı arası
Örnek :
I (A) :3 A
t (sn) :3 sn
I»=k.I»A :4 değerine ayarlanmış olsun
Bu koruma rölesinin akım devresinde ,arıza halinde 3 A’in
üzerinde bir arıza akımı akacağı kabul edilerek yapılmıştır. Hat
akımı 3A’i aştığı taktirde “I>A” ikaz ışığı söner ,zaman sayımı
başlar ve 3 sn. sonunda röleyi çektirerek devreyi açar. Arıza
akımının “3A x4 :12A” aşması halinde ani devresi çalışır ve
gecikmesiz olarak devreyi açar.
Toprak :
I>A :Açma akım ayarı 0.6-3 A arası ayarlanabilir.
t (sn) :Gecikme zaman 0.1-10 sn arası ayarlanabilir.
I»=k.I»A:Ani açma ayarı I>A’nın 3-10 katı arası .
Test İşlemi :
Rölenin ön panelinde yer alan test butonuyla gerçekleştirilir.
Ani açma düğmesi “10” konumuna alınarak rölenin ani açma
yapması önlenir. Test butonuna basıldığı anda “I>A” yeşil ikaz ışığı
söner ve zaman sayımı başlar. Ayarlanan zaman gecimesi sonunda
röle çeker ve gecikmeli açmanın gerçekleştiğini belirleyen ikaz
ışığını yakar ve ışık reset butonuna basılana kadar yanık kalır. Eğer
röle üzerinde hem faz ,hem toprak koruması yer alıyorsa , gecikme
zaman ayarı daha kısa olan koruma rölesi açma komutunu verir .
Teknik özellikler :
1- Akım ve Zaman Ayarları :Potansiyometre ile sürekli ayarlanabilir
2- Zaman Devresi
Faz ve Toprak :0.1 - 10 sn. arası ayarlanabilir
Ayar Hatası :% 5
3- Akım Devresi
Anma Akımı : In
In Faz :5 A
In Toprak :1 A
Aşırı Yük Akımı : 2 x In Sürekli
4- Akım Ayarları
Gecikmeli Açma Akımı :2.5 - 10 A Faz (0.5 -2 In)
: 0.6 - 3 A Toprak (0.6 - 3 In)
Ayar Hatası : % 5
Ani Açma Akımı : I>A x (3 - 10)
Ayar Hatası : % 5
Ani Açma Zamanı :60 msn
5- Yardımcı Beslenme :24 V ,110 V DC , ±10
İstek üzerine değişik yardımcı besleme geriliminde çalışan
cihaz yapılabilir
6- Kontaklar
Faz : 1 Adet NO kontak
Toprak: 1 Adet NO kontak
Kontak Akımı :5A
Max. Kapama Gücü : 1250 VA , 250 W DC
Max. Kesme Gücü : 1250 VA AC , 250 W DC
7-Ortam Sıcaklığı : -5 C ; +50 C
8-İzolasyon : IEC -255 ‘e göre
a)Bütün terminaller-Toprak arası:2 kV/50 veya60 Hz.1 dk
b)Akım girişleri hariç bütün terminaller-Akım uçları arası
2 kV/ 50 veya 60 Hz. 1 dk.
9-Yüksek Frekans Gürültüsü
Etkilenmediği Gürültü Seviyesi :2.5 ve 1 kV - 1 MHz
Bağlantı Şekli : Klemensli
10-Boyutlar :144 x 144 x 165 mm. Tip PR 14
Ağırlık : 1.8 kg
Pano Pencere Genişliği : 140 x 140 mm.
2.2 Bağımlı (Ters Zamanlı) Sekonder Koruma Rölesi
1-Aynı dağıtım hattı üzerinde yer alan koruma rölelerin eş
zaman karakte- ristiğine sahip olması gerekir.
2-Aynı dağıtım hattı üzerinde yer alan koruma rölelerin açma
gecikmesi “Akım / Zaman Basamağı” şeklinde ayarlanması
gerekmektedir. Başka bir deyişle kaynaktan uzaklaştıkça ayarlanan
“Akım / Zaman Basamağı” küçülmelidir, böylece hat sonundaki röle
en küçük açma gecikmesine sahip olacaktır. Bu durum şekilden daha
iyi anlaşılabilir.
Görüldüğü gibi en kısa açma zamanı R4’te gerçekleşmektedir

ve kaynağa doğru açma zamanları uzamaktadır. Ayrıca eş zaman
karakteristiğine sahip röle kullanımının önemi görülmektedir. Çünkü
aksi halde eğriler birbirini keseceğinden selektivite sağlamak
mümkün olmaz.
IKRSerisiBağımlı(Ters Zamanlı)Sekonder Koruma Rölesi

a)IKR-23T :Trifaz toprak korumalı sekonder aşırı akım koruma
rölesi
b)IKR-23 :Trifaz sekonder aşırı akım koruma rölesi
c)IKR-21 :Monofaz sekonder aşırı akım koruma rölesi
d)IKR-21T :Toprak hatası rölesi
Çalışma Prensibi :
IKR Serisi rölelerin faz ve toprak koruma birimleri ,akım ayar
değerleri farklı olmakla birlikte,aynı çalışma ilkesine sahiptirler. Bu
nedenle, yalnızca monofaz topraksız sekonder koruma rölesi
anlatılmıştır.
Şekilde görüldüğü gibi ,tek bir faz birimi 7 ayrı bölümden
oluşmaktadır. Röle girişindeki akım trafosundan gelen akım bilgisi ,
“giriş devresi”(2) tarafın- dan filtre edilerek ve düzenlenerek “akım
ayar ve start devresine”(3) ve ani açma devresine (5) iletilir. (3) nolu
devre ,giriş devresinden gelen akım bilgisini, ayarlanan akım
değeri ile karşılaştırır. Eğer gelen akım değeri ayarlanan akım değe-
rinden büyük ise,röle üzerindeki “Yeşil veya Sarı Işık” söner. Akım
ayar devresinin ayarı “I>A”düğmesi ile yapılır. Yeşil ışık söndüğü
anda (4 nolu) “gecikme zaman devresi” çalışarak zaman sayma
işlemini başlatır. Ayarlanan süre sonunda, arıza durumu devam
ederse çıkış rölesini (7) çektirir ve koruma fonksiyonu gerçekleşir.
Gecikme zaman devresi ayarı “t” düğmesi ile yapılır.
Gecikme zamanı röle ile birlikte verilen zaman karakteristik
eğrileri üzerinden hesaplanır. Röle üzerinde yer alan her ”t” değeri
için grafikte akım katlarının fonksiyonu olarak bir ters zaman eğrisi
verilmiştir. Grafik üzerinden görüldüğü gibi arıza akımı büyüdükçe
gecikme zamanı kısalmaktadır.
Ani açma devresi (5) ,(I>A)ile ayarlanan I akımının 3 ila 10
katı olarak ayar imkanı sağlar ve gecikmesiz olarak çıkış rölesini
çektirir. Hafıza devresi (6), çıkış rölesini açtıran komutun hangi
devreden geldiğini belirler ve rölenin ön panelinde yer alan “ani
veya gecikmeli” ikaz ışığını yakar.
Ayarlama :
IKR Tipi röleler 3 değişik tip olarak imal edilmektedir.
a)Normal ters zamanlı (Normal Invers Time )
b)Çok ters zamanlı (Very Invers Time )
c)Aşırı ters zamanlı (Extremely Invers Time )
Değişik koruma ihtiyaçları için kullanılan bu 3 tip röle değişik
Akım / Za- man karakteristiğine sahiptir.Örnek olarak çok ters
zamanlı bir röleyi incele- yelim
Röle üzerinde aşağıdaki ayar düğmeleri yer almaktadır ,
I>A :Açma akım ayarı 2.5-10 arası ayarlanabilir
t (sn) :Gecikme zaman eğrisi seçici ,her “t” değeri için grafikte bir
zaman akımı eğrisi yer alır.
I»=k.I»A :Ani açma ayarı I>A ‘nın 3 -10 katı arası
Örnek :
I>A :6 A
“t” :2 sn
I»=k.I»A :6 değerine ayarlanmış olsun
Grafik üzerinde görüldüğü gibi, koruma rölesi ayarlanan akımın

1.15 katında start etmekte ve zaman sayımını başlatmaktadır.
Gecikme zamanı “t” düğmesi ile seçilmiş olan 2 eğrisi üzerinde
hesaplanır. “I A ” ile tanımlanmış arıza akımını , “I” start akımının
1,2,3,4,5,6 katları için açma zamanları aşagıdaki tabloda
verilmiştir :
I (A) IA (A) IA /I t
(sn)
6 6.6 1.1 5.8
6 12 2 1.6
6 18 3 1.2
6 24 4 0.84
6 30 5 0.64
6 36 6 Ani Açma
Test İşlemi :
Rölenin ön panelinde yer alan test butonuyla gerçekleştirilir.
Ani açma düğmesi “10” konumuna alınarak rölenin ani açma
yapması önlenir. Test butonuna basıldığı anda “I>A” yeşil ikaz ışığı
söner ve zaman sayımı başlar. Ayarlanan zaman gecimesi sonunda
röle çeker ve gecikmeli açmanın gerçekleştiğini belirleyen ikaz
ışığını yakar ve ışık reset butonuna basılana kadar yanık kalır.
1- Akım ve Zaman Ayarları :Potansiyometre ile sürekli
ayarlanabilir
2- Zaman Devresi
Çalışma Değeri :I x 1.15
Çalışma Eğrileri : Normal Ters Zamanlı IKR 20 Serisi
Çok Ters Zamanlı IKR 30 Serisi
Aşırı Ters Zamanlı IKR 40Serisi
Hata Sınıfı Akımda : % 5
Zamanda :%5 1.5xIn değerinin üzerinde.
%5’ten daha az
3- Akım Devresi
Anma Akımı : In
In Faz :5 A
In Toprak :1 A
Aşırı Yük Akımı : 2 x In Sürekli
4-Akım Ayarları
Gecikmeli Açma Akımı :2.5 - 10 A Faz (0.6 -3 In)
: 0.6 - 3 A Toprak (0.6 - 3 In)
Ayar Hatası : % 5
Ani Açma Akımı : I>A x (2 - 10)
Ayar Hatası : % 5
Ani Açma Zamanı :60 msn
5-Yardımcı Beslenme :24 V ,110 V DC , ±10
İstek üzerine değişik yardımcı besleme geriliminde çalışan
röle yapılır.
6- Kontaklar
Faz : 1 Adet NO kontak
Toprak: 1 Adet NO kontak
Kontak Akımı :5A
Max. Kapama Gücü : 1250 VA , 250 W DC
Max. Kesme Gücü : 1250 VA AC , 250 W DC
7-Ortam Sıcaklığı : -5 C ; +50 C
8-İzolasyon : IEC -255 ‘e göre
a)Bütün terminaller-Toprak arası:2 kV/50 veya60 Hz.1 dk
b)Akım girişleri hariç bütün terminaller-Akım uçları arası
2 kV/ 50 veya 60 Hz. 1 dk.
9-Yüksek Frekans Gürültüsü
Etkilenmediği Gürültü Seviyesi :2.5 ve 1 kV - 1 MHz
10-Boyutlar :144 x 144 x 165 mm. Tip PR 14
Ağırlık : 1.8 kg
Pano Pencere Genişliği : 140 x 140 mm.
2.3 Toprak Hatası Rölesi

Toprak Rölesi 3 fazın yıldız noktasından toprağa akan akımı
ölçer. Şebeke yükünün dengeli olması halinde yıldız noktasından
toprağa akan akım sıfırdır. Küçük dengesizlikler halinde ise küçük
değerlerde akım akar. Eğer fazlardan birinden toprağa kaçak olursa
bu denge bozulur ve toprağa büyük bir akım akar ve röleyi çalıştırır.
Bu akımı ölçmek için şekildeki gibi bağlantı yapmak gerekir.
2.4 Monofaz Topraksız Sekonder Aşırı Akım Rölesi
Her faz için ayrı röle kullanılarak trifaz koruma yapılmak
istendiğinde 3 adet monofaz sekonder röle şemadaki gibi bağlanarak
yapılır. Bu tür koruma,arızanın hangi fazda olduğunun bilinmesi
istendiğinde kullanılır.
2.5 Trifaz Topraksız Sekonder Aşırı Akım Rölesi

Trifaz korumayı tek röle ile gerçekleştirmek için şemadaki
bağlantı yapıla- rak kullanılır.
2.6 Trifaz Topraklı Sekonder Aşırı Akım Rölesi
Trifaz koruma ve toprak korumasını tek röle ile
gerçekleştirebilmek için şemadaki bağlantı yapılır.
3.Sekonder Koruma Yardımcı Röleleri
Koruma sisteminin ana elemanı olan “Aşırı Akım Sekonder

Koruma Rölesi- nin” uygulamasında koruma hücresinde yer alması
gereken yardımcı elemanlara ihtiyaç vardır. Uygulama amacına bağlı
olarak bu yardımcı rölelerden biri, birkaçı veya hepsi bir arada
koruma sistemi bünyesinde kullanılır. Bu amaçla aşağıdaki yardımcı
röle sistemleri imal edilmişlerdir :
• TKR-12 :Tekrar Kapama Rölesi

• UDR Serisi :Röle İhbar Kombinasyonu
• ER-3Y :Yardımcı Röle
• AR-01 :Alarm Korna Rölesi
• EK-01 :Korna
• EF-10 :Blink Röle (Flaţör)
3.1 Tekrar Kapama Rölesi
TKR Serisi Tekrar kapama rölesi ,aşırı akım sekonder koruma
röleleri ile birlikte kullanılmak üzere geliştirilmiştir. Enerji dağıtım
sistemlerinde koruma ekipmanlarının önemli bir parçasıdır. Dağıtım
şebekesinin orta ve yüksek gerilim hatlarında meydana gelen
arızaların %80’i şebekeyi geçici olarak devreden çıkar- makla
ortadan kaldırmaktadır,çünkü bu süre, elektrik arkının deiyonize
olması için yeterli olmaktadır. Bu işlem hatlarda meydana gelen
geçici arızaların uzun elektrik kesintilerine neden olarak,
kullanıcının zarar görmesini önler.
Bu amaçla geliştirilen “TKR-12” rölesi koruma düzeninden
gelen arıza ihbarını değerlendirir ve kesiciyi ,seçilen kapama
adedine ve zaman gecikmelerine uygun olarak tekrar devreye sokar.
Eğer arıza durumu ortadan kalkmışsa kesici kapanır ve sistemde
elektrik kesintisi olmaz,arıza durumunun devam etmesi halinde
tekrar kapama işlemlerinin bitiminde devreyi açar ve dağıtım
şebekesinin enerjisini keser.
Kullanım ve Çalışma Prensibi :

Röle üzerinde 3 tane zaman ayarı yer almaktadır.
A- 1.Kapama Zamanı :1. Kapama için istenilen bekleme
süresini ayarlar.
B- 2.Kapama Zamanı :2. Kapama için istenilen bekleme
süresini ayarlar.
C- 3.Kapama Zamanı : Kesicinin kilitlenmesi için istenilen
bekleme süresini ayarlar
Ayrıca röle üzerinde “2 tane anahtar” , “3 tane sinyal ışığı”, “1

Mekanik numaratör” yer almaktadır.
•Tekrar Kapama Adedi Anahtarı : Tekrar kapama adedini 1-2 adet

olarak seçmek için kullanılır.
•Serviste - Servis Dışı Anahtarı :Röleyi servis dışı etmek ve son
açma işleminden sonra röleyi resetlemek için kullanılır.
•24 V DC Işığı :Röle DC yardımcı gerilimin var olduğunu gösterir.
•İşlem Işığı :Tekrar kapama rölesinin işlem durumunda olup
olmadığını gösterir.
•Son Açma Işığı :Arıza durumunun devamı sonucunda,açma
işleminin ger- çekleştiğini ve kesicinin devreyi kesin olarak açtığını
belirler. Röle servis dışı anahtarıyla resetlenene kadar bloke kalır ve
ışık yanmaya devam eder.
•Mekanik Numaratör :Gerçekleţen tekrar kapama adedini
sayar.
Tekrar kapama adedini “1” olarak seçelim.Bağlantı şemasından

görüldüğü gibi, bağlantı klemensinin 2 no’lu ucuna uygulanan aşırı
akım rölesi kontağı kesiciyi açtırdığı anda “Tekrar kapama rölesinin”
1. kapama zaman devresinde zaman sayımını başlatır ,ayarlanan
zaman sonunda kesiciye klemensin 10 no’lu ucundan tekrar kapama
komutunu gönderir. Tekrar kapatma komutuyla birlikte, kilitleme
zaman devresi çalışmaya başlar. Bu durumda 2 ihtimal söz
konusudur.
I-Ayarlanan kilitleme zamanı içerisinde ikinci bir arıza akımı
gelmez ,röle kendi kendini resetleyerek ,yeni bir tekrar kapama
işlemi için hazır duruma gelir.
II-Ayarlanan kilitleme zamanı içerisinde ikinci bir arıza akımı
gelir ve röle son açma durumunu geçerek kesiciyi açtırır ve röle
servis anahtarıyla resetlenene kadar bu durumda kalır, yeni bir işlem
yaptırmaz .
Tekrar kapama adedi “2” olarak seçildiğinde, kilitleme zaman

devresi kesiciye iletilen “2inci” kapatma komutuyla birlikte
çalışmaya başlar ve I.,II. şıklarda anlatılan işlemler aynen geçerli
olur.
Bütün bu fonksiyonlara ek olarak, rölenin bağlı bulunduğu
kesici herhangi bir nedenle elle açıldığında röle tekrar kapama işlemi
yapmaz.
Teknik Özellikler :
Zaman Ayarları : 1. Kapama Zamanı :4-80 sn.
2. Kapama Zamanı :4-80 sn.
Kilitlenme Zamanı :4-80 sn.
Ayar Hatası : + %5
Tekrar Kapama : 1-2 ,ön panelde yer alan anahtar ile seçilir.
Tekrar Kapama Sayısı : Ön panelde yer alan “Elektro-Mekanik
Numara- tör” ile
sayılır.
Servise Alma :Ön panelde yer alan anhtar ile alınır.
Yardımcı Gerilim : 24 V AC , ±25
Ortam Sıcaklığı : -10 C ,+55 C
Çıkış Kontakları :2 Adet normalde açık kontak.
Kontak akımı :10 A
Kapatma gücü : 2500 VA
Boyutları : 144 x 144 x 165 mm. Tip PR 14
Pano Pencere Genişliği : 140 x 140 mm
Ağırlık : 1 kg.
3.2 UDR Serisi Röle İhbar Kombinasyonu

Trafo merkezlerindeki koruma sistemlerinde, işlem kontrol
sistemlerinde, enerji dağıtım santrallerinde alçak ve yüksek gerilim
tesislerinde kullanılır. Sis- temde olabilecek arızaları ihbar düzenine
ileterek akustik ve optik ihbar alınma- sını sağlayan UDR serisi
röleler 2 tip olarak üretilmektedirler.
a) UDR-10 On İhbarlı Röle

UDR-10 ihbar sayısı fazla olan tesislerde kullanılır ve 10 ihbar
ünitesinden oluşur. İç bağlantı şemasında görüldüğü gibi ,koruma
düzeninin “k” kontağı üze- rinden alınan arıza ihbarı “R” rölesini
çektirir. “R” rölesi ,”r” kontağı üzerinden kendisini kilitler. Aynı
anda “r 3 ” kontağı da ışıklı ihbar göstergesindeki ilgili sinyal
lambasını yakar. Cihaz içindeki “j”rölesi de kontağını kapatıp açar
ve ilgili klemens uçlarına kısa süreli bir impuls gönderir. Bu uçlara
bağlı “AR-01” Korna rölesi bu impuls ile kilitlenerek “EK-01”
kornanın çalışmasını sağlar. “R” rölesi- nin “r 2 ”kontağı ise değişik
amaçlar için veya toplam ihbar çıkışı için kullanılır.
İşletme gerilimi : 24 V DC , ±%20
110V DC , ±%15
Röle bobini gücü : 1.5 W
Çıkış Kontakları :Kontak Akımı :6 A
:Max. Kontak Gücü :1250 VA ,250 W DC
Montaj : Pano içine dikey
Boyutlar :Tip UR 28
Ağırlık : 2 kg.
B 1 :Korna susturma butonu (Uyarı sonrası çalışan kornayı

susturmak için)
B 2 :İhbar silme butonu (Işıklı ihbar silmek için kullanılır)
B 3 :Lamba test butonu (Tüm lambalar yanar)
b) UDR-06 Altı İhbarlı Röle
UDR-06 İhbar sayısı kısıtlı olan tesislerde kullanılır ve 6 ihbar
ünitesinden oluşur. İç bağlantı şemasında görüldüğü gibi UDR-06
,UDR-10’dan farklı olarak röleler 3’lü grup halinde monte
edilmişlerdir. Bu montaj şekli kullanıcıya kumanda ve ihbar
gerilimlerini ayırma olanağı sağlar. Dolayısıyla 3 giriş açma
kumandası, 3 giriş ihbar için kullanılır.
Bu özelliklerin dışında çalışma prensibi UDR-10 ile aynıdır ve
“K” kontağı üzerinden alınan ihbarla “R” rölesi kilitlenerek çalışır
,farklı olarak “J” rölesi korna rölesi görevini yapar ,harici korna
rölesi “AR-01” bağlamak gerekmez.“R” rölesinin “r 2 ” kontağı ise
değişik amaçlar için kullanılabilir.
B 1 :Korna susturma butonu (uyarı sonrası çalışan kornayı susturmak

için )
B 2 :İhbar silme butonu (ışıklı ihbarı silmek için kullanılır )
B 3 :Lamba test butonu (B 3 ’e basıldığında bütün lambalar yanar )
İşletme Gerilimi : 24 V ,±%20 ;110 V DC , ±%15
Röle Bobin Gücü : 1.5 W
Çıkış Kontakları : Kontak Akımı 6 A
Max. Kontak Gücü : 1250 VA ,250W DC
Ortak Sıcaklığı : -5 C ,+50 C
Montaj :Pano İçine Dikey
Boyutlar :Tip UR 28
Ağırlık : 2 kg.
3.3 DK-05 Gerilim Kontrol Rölesi

DC kesildi rölesi diye de adlandırılan gerilim kontrol
rölesi,yüksek ve alçak gerilim tesislerinde kumanda geriliminin
kontrolü için geliştirilmiştir. Kumanda geriliminin kesilmesi veya
kısa devre olması halinde radar düzenini uyarır, akustik ve optik
ihbar alınması sağlar.
S 1 : Ana kumanda anahtarı
S 2 : İhbar kesme anahtarı
F 1 : 5A sigorta
F 2 : 5A sigorta
R : Sinyal lambası
Klemens : 9 adet
Kontrol edilecek kumanda gerilimi ve diğer çıkışlar için cihaz

üzerinde 9 adet bağlantı klemensi yer almaktadır.Kumanda gerilimi
P 1 -P 2 uçlarına uygulanır, S 1 anahtarı “1” konumuna alındığında “R”
rölesi çeker.
1-2 no’lu klemens uçlarından kontrol edilmiş DC gerilim alınır.
Normal çalışma halinde cihaz üzerindeki ikaz lambası sönüktür,
herhangi bir arıza nedeniyle kumanda gerilimi kesilir veya bir kısa
devre sonucu F 1 -F 2 sigortalarından biri atarsa “R”rölesi bırakır.
Şemadaki “Çok hücreli Y.G tesisinde DK-05” uygu- lamasını göz
önüne alalım.
“R” rölesinin bırakması sonucunda, 5-5 nolu klemenslere ihbar

gerilimi uygulanmış oldugu için, cihaz içindeki “L” lambası yanar.
Rölenin “r 2 ” kontağı “S” anahtarı üzerinden, 4 nolu klemens
uçlarından ihbar röle kombinasyonuna arıza ihbarını iletir, böylece
tüm hücrelerin kumanda gerilimi kontrolları toplam ihbar olarak röle
kombinasyonunda değerlendirilir.
Arıza devam ettiği sürece,toplam ihbarın ışıklı ihbar tablosunda
kalmasını önlemek için “S 2 ” anahtarı “0” konumuna alınır ve ihbar
silinir, DK-05 üzerindeki ihbar ise yanmaya devam eder,böylece röle
kombinasyonu yeni ihbarları değerlendirmeye hazır hale gelir.
Sistemdeki arıza giderildikten sonra “DK-05” yeniden devreye
alındığında “S 2 ” anahtarı tekrar “1” konumuna alınmalıdır,aksi halde
toplam ihbar çıkışından akustik ve optik ihbar alınır. Boşta kalan
“r 3 ”kontağı ise çeşitli maksatlar için kullanılabilir, şemadaki
uygulamada 7 nolu klemensten hücreye DC kesildi ihbarı vermek
için kullanılmıştır.
İşletme Gerilimi : 24 V DC ,± %20
110 V DC ,± %15
Çıkış Kontakları : Kontak Akımı : 6A
Max. Kontak Gücü : 1250 VA ,250 W DC
Boyutlar :Tip PK 04
Ağırlık : 0.5 kg.
3.4 ER-3Y Yardımcı Röle

ER-3Y Serisi röleler ,koruma ve kumanda sistemlerinde
yardımcı eleman olarak kullanılmak amacıyla geliştirilmişlerdir.
Kumanda sistemlerinde,düşük bobin harcaması ve yüksek kontak
gücü nedeniyle kontak çoğaltmak amacıyla kullanılırlar. ER-3Y
kullanmanın diğer faydası ,ana kumanda cihazının kontak yükünü
hafifleterek ömrünü uzatmaktır. Çünkü herhangi bir arıza durumunda
3Y kolayca değiştirebilinir, fakat koruma cihazının değişmesi
masraflı olur.
110 V DC,± %15
Çıkış Kontakları : 2W + 1S ; 2W +1Ö
Kontak Akımı : 10 A
Max. Kontak Gücü : 1250 VA ,250 W DC
Montaj : Pano İçine Dikey veya klemens rayına
Boyutlar :Tip PK 10
Ağırlık : 0.3 kg
3.5 AR-01 Korna Rölesi

AR-01 Korna Rölesi ,ihbar sisteminde yer alan korna ,siren gibi
akustik sinyallerin kumandası için geliştirilmiştir. AR-01 Korna
rölesi,İhbar Röle Kombinasyonundan alınan ihbar impulsuyla (min
15ms) çeker ve 1 nolu klemensi üzerinden kendisini kilitler. 2-3 ve
4-5 nolu klemens uçlarına çıkarılmış 2 adet açık kontak korna, siren
gibi akustik sinyal cihazlarını çalıştırır. Korna susturma butonuna
basılana kadar akustik ihbar devam eder.Rölenin ihbar giriş uçları a 1 -
a 2 uçlarıdır. Bu röle ile yapılmış uygulama örneği ve iç bağlantı
şeması aşağıda gösterilmiştir.
110 V DC ,± %15
Röle Bobini Gücü : 1.5 W
Min. Uyarma İmpulsu : 15 msn
Çıkış Kontakları : 2 Adet NO
Kontak Akımı : 6A
Max. Kontak Gücü : 1250 VA ,250W
Montaj : Pano İçine Dikey veya Klemens Rayına
Boyutlar : Tip PK 10
Ağırlık : 0.3 kg
3.6 EF-10 Blink Röle
İhbar sistemlerinde,akustik ve optik ikazların kesintili
çalışması için kullanılan bir flaşör röledir. İhbar sistemlerinde kolay
dikkat çekmek için ikazın kesintili olması istenmektedir, bu nedenle
EF-10 bu sistemlerin önemli bir parçasıdır. EF-10, a 1 -a 2 uçlarına
uygun işletme gerilimi uygulandığı anda çalışmaya başlar. Çıkış
rölesi, 1-10 sn arası ayarlanabilir zaman aralıklarıyla 0.5 sn’lik
impulslar üretir, çıkış kontaklarına bağlanan herhangi bir optik veya
akustik ikaz cihazını kumanda eder. Bu işlem a 1 -a 2 bobin uçlarına
gerilim uygulandığı sürece devam eder. Bu çalışma şekli aşağıdaki
diyagramdan daha iyi anlaşılabilir.
110 V DC ,± %15
220 V AC ,± %15
Harcanan Güç : 1.5 W DC
1.8 VA AC
İmpuls Süresi : 0.5 sn
İmpuls aralığı : 1-10 sn ayarlı
Çıkış Kontakları : 1 Enversör
Kontak Akımı : 6A
Max. Kontak Akımı: 1250 VA ,250 W DC
Boyutlar :Tip PK 10
Ağırlık : 0.5 kg
3.7 EK-01 Elektronik Korna

İhbar sistemlerinde akustik uyarı cihazı olarak kullanılmak
üzere geliştiril- miştir. Tamamen elektronik yapıda olan korna
yüksek ses verimine karşılık, yardımcı kaynaktan çok az güç
çekmektedir. Ses verimi piezo-hoparlör kullanı- larak arttırılmıştır,
çok gürültülü bir ortamda dahi diğer seslerden kolayca ayırd
edilebilecek, 3 kHZ kesintili bir ses üretilmektedir. Bağlantı klemens
uçlarına gerilim uygulandığında çalışmaya başlar. DC kornalarda ters
bağlantıya karşı koruma tedbiri alınmıştır, polarite yanlış
uygulandığında korna çalışmaz, polarite değiştirilerek çalışması
sağlanır.
3.8 Bucholz Rölesi

Güç Transformatörlerinde meydana gelen bir iç arızada, gaz
oluşumunun etkilerini araştıran BUCHOLZ ,kendi adıyla anılan bir
röleyi gerçekleşmiştir. Rölenin mekanik yapısını oluştururken,gaz
birikimi ve yağ akış hızı gibi özellik- leri değerlendirmiştir.
Basit yapısı nedeniyle ucuz olmasına rağmen, iç arızada
oldukça süratli bir koruma elemanıdır. Arıza anından itibaren 50-100
msn. içinde çalışmasının müm- kün olduğunu göstermiştir.
Röle, trafo kazanı ile yağ genleşme kabı arasını birleştiren boru
arasına bağlanır. Rölenin dış kabı dökme demirden yapılmış olup,
içerisinde trafo kaza- nından çıkan hava kabarcıkları veya gazın
etkisi ile hareket edebilen iki şaman- dıra vardır. Isınma veya yanma
sonucunda trafo kazanında oluşan gaz veya hava kabarcıkları,
şamandıraları etkileyerek önce alarm devresini kapatarak ikaz
verdirir ,daha sonra trafonun primer ve sekonderine konulmuş olan
kesici bobin- lerini etkileyerek arıza daha da büyümeden trafoyu
devre dışı eder.
Bucholz Rölesinin çalışmasından sonra, rölenin üst kısmında
toplanan gazın incelenmesi halinde, arıza oluşumu hakkında bilgi
edinmek mümkündür. Bu amaca yönelik olarak Bucholz rölesinin üst
kısmı cam kap içine alınır yada bu kısma gözetleme penceresi
yerleştirilir. Cam kap veya gözetleme penceresinden, oluşan gazın
miktarı ve renginin belirlenmesi sonucu, arıza hakkında belirli bir
bilgiye sahip olunabilir ;
1) Toplanan gazın miktarı, arızanın büyüklüğü hakkında bilgi
verir
2) Toplanan gazın renginden arızanın nedeni %80 oranında
anlaşılır
a-Beyaz renkli gaz ,kağıt izolasyonunun yandığını
b-Siyah veya Gri renkli gaz ,izolasyon yağının yandığını
c-Sarı renkli gaz ,ağaç kısımların hasara uğradığını
d-Renksiz olan gaz ise hava olduğunu belirler.
Şişenin içindeki gaz ,rölenin üzerindeki boşaltma musluğundan
boşaltılır- ken kibrit yanaştırılarak çıkan gazın yanıcı olup olmadığı
kontrol edilir. Yanıcı ise transformatörde iç arızanın olduğu anlaşılır.
Bucholz Rölesini Çalıştıran Arızalar :

Bir kısmı amacına uygun olmamasına rağmen Bucholz Rölesini
çalıştıran arızalar ve arızanın şekline göre çalışan devreleri
aşağıdaki gibidir,
Arızanın Şekli Çalışan Devre

•Nüve arızası Alarm
•Elektrikli devrede kötü temas durumu Alarm
•Güç trafosunun primer yada sekonder
sargısında oluşan; sarımlar,sargılar Alarm ve Açma
veya sargı tank arızası
•Yağ seviyesinin dütmesi durumu Önce Alarm sonra Açma
•Yağ sirkülasyon pompasının
hava emmesi durumu Alarm ve Açma
•Deprem durumu Alarm ve Açma
3.9 Diferansiyel Röle

Generatör ve trafoların sargılarının korunmasında kullanılır.
Generatörün her iki tarafına akım trafosu konmuştur. Normal
çalışmada röle uçlarındaki gerilim sıfırdır. Çünkü her iki trafonun
eşit ve zıt yönlü akımları röleyi çalıştırmaz. Fazlardan birinde arıza
varsa, rölede bir gerilim oluşur. Bunun sonucu röle kesiciye kumanda
ederek devrenin açılmasını gerçekleştirir. Diferansiyel rölenin
gereksiz yere devre açmalarına engel olmak için, bir zaman rölesi ile
birlikte kullanılması uygun olur.
4.Gerilim Koruma Röleleri
Gerilim Koruma Röleleri şebekede oluşan gerilim

düzensizliklerine karşı işletmede kullanılan Elektrik, Elektronik
kumanda sistemi, motor gibi ekipman- ları korumak için
kullanılırlar. Bu amaçla aşağıdaki tiplerde imal edilirler :
1-FKR Serisi Gerilim Kontrol Rölesi
2-GKR-1 Aşırı Gerilim Kontrol Rölesi
3-DGR-1 Düţük Gerilim Kontrol Rölesi
4-MK-01 Motor Faz Koruma Rölesi
5-FR-01 Faz Sırası Rölesi
4.1 FKR Serisi Gerilim Kontrol Rölesi
a)FKR-3A (Trifaz Gerilim Kontrol Rölesi) :

Trifaz, alt-üst gerilim sınırı her faz için ayrı olarak
ayarlanabilen 1-60 sn. ayarlı açma gecikmeli bir koruma rölesidir.
Tamamiyle elektronik yapıda olup 10A’lik çıkış kontağı vardır.
Bu gerilim rölesi şebeke gerilimini doğrudan alçak gerilim
tarafından kontrol etme imkanı sağlar. Röle üzerinde her faz için yer
alan alt ve üst sınır ayar düğmeleriyle kontrol edilmek istenen
gerilim bölgesi ayarlanır. Ani gerilim tepelerinden etkilenerek hatalı
açmalar 1-60 sn’lik açma gecikmesiyle önlen- miştir. Ayrıca cihaz
üzerinde her faz için, gerilim değerinin, ayarlanmış olan gerilim
değerine göre düşük,normal veya yüksek olduğunu gösteren ikaz
ışığı vardır. Çıkış rölesi gerilimin normal değerlerinde çekili
durumdadır ve kontakları kapalıdır. Anormal gerilim değerlerinde
ayarlanan gecikme süresi sonunda röle bırakır ve kontağı açar,
gerilimin normal hale dönmesiyle kendini resetler ve röle çekerek
kontağını kapatır.
b)FKR-3B (Trifaz Gerilim Kontrol Rölesi) :
Trifaz, alt-üst gerilim sınırı her faz için ayrı olarak
ayarlanabilen 1-60 sn. ayarlı açma gecikmeli bir koruma rölesidir.
Tamamiyle elektronik yapıda olup , 1 adet 10A’lik çıkış kontağı
vardır.
Bu gerilim koruma rölesi,bir yüksek gerilim tesisinde,gerilim
ölçü trafosunun sekonder uçlarından elde edilen 100V gerilimin
kontrolü için kullanılır. Sekonder gerilimi belirli bir çevirme
katsayısıyla primer gerilime eşdeğer oldu- ğundan ,100V gerilim
değerinin kontrolü, bize şebeke gerilim değerini kontrol etme imkanı
sağlar.Röle üzerinde her faz için yer alan alt ve üst sınır ayar
düğmeleriyle kontrol edilmek istenen gerilim ayarlanır. Ani gerilim
tepelerinden etkilenerek hatalı açma olmaması için 1-60 sn’lik açma
gecikmesi cihaz üzerinde yer almaktadır. Ayrıca cihaz üzerinde her
faz için, gerilim değerinin, ayarlanmış olan gerilim değerine göre
düşük,normal veya yüksek olduğunu gösteren ikaz ışıkları ile ,çıkış
rölesinin konumunu gösteren ikaz ışığı vardır.
Çıkış rölesi gerilimin normal değerlerinde çekili durumdadır ve
kontakları kapalıdır. Anormal gerilim değerlerinde ayarlanan
gecikme süresi sonunda röle bırakır ve kontağı açar, gerilimin
normal hale dönmesiyle kendini resetler ve röle çekerek kontağını
kapatır.
c)FKR-1B (Mononfaz Gerilim Kontrol Rölesi) :
Monofaz ,alt-üst gerilim sınırı ayarlı, 1-60 sn açma gecikmeli
bir koruma rölesidir,tamamiyle elektronik yapıda olup 1 adet 10A’lik
çıkış kontağı vardır.Bu gerilim koruma rölesi monofaz sistemlerde
gerilim kontrolü için kullanılır. Doğrudan şebeke geriliminin
kontrolü 220 V AC veya ölçme trafosunun 100V çıkışından kontrol
için 100 V AC,girişli olarak imal edilmektedir. Çalışma ve ayar
prosedürü trifaz tiplerin aynısıdır.
4.2 GKR-1 Trifaz Aşırı Gerilim Kontrol Rölesi

Trifaz ani açmalı bir aşırı gerilim koruma rölesidir. Tamamiyle
elektronik yapıda olup 6A gücünde bir çıkış kontağı vardır. Üç fazlı
kumanda sistemlerinde, kompanzasyon panolarında aşırı gerilimden
ekilenen “Kondansatör”, elektronik kumanda sistemleri, motorlar
gibi ekipmanların korunması için kullanılır. Doğru- dan şebekeye
bağlanarak cihaz üzerinde yer alan ayar düğmesinden gerilimin üst
sınırı ayarlanır. Şebeke gerilimi bu değeri aştığında röle ani olarak
çeker ve kontağını kapatır. Gerilim normale döndüğünde röle kendini
resetler ve kontağını açar.
4.3 DGR-1 Düţük Gerilim Kontrol Rölesi

Üç fazlı sistemlerde,düşük gerilimden zarar gören elektronik
kumanda ve kontrol sistemleri ,motor gibi ekipmanların
korunmasında kullanılır. Uzun süreli bir enerji kesintisinden sonra
ani olarak enerji geri gelirse, makinanın zarar görme ve çalışanların
kazaya uğrama ihtimali vardır. Bu nedenle böyle durumlarda motorun
hemen çalışmaya başlamasını önleyen elemanlar kullanmak gerekir.
Motorun yeniden çalışmasını önleyen yöntemlerden bir tanesi, düşük
gerilim kontrol rölesidir. Bu eleman,bir manyetik yol verici ve ani
kontaklı itmeli buton merkezi ile kullanıldığında kısa süreli enerji
kesilmesinden sonra motor besleme kaynağına otomatik olara geri
bağlanacaktır.Enerjinin kesilme süresi,düşük gerilim kontrol
rölesinin ayarlanan zamanını aşarsa yada durdurma butonuna
basılırsa motor otomatik olarak tekrar çalışmayacaktır. Bu durumda
başlatma butonuna basılarak motor yeniden çalıştırılmalıdır
Düşük gerilim kontrol rölesi doğrudan şebekeye bağlanarak
cihaz üzerinde yer alan ayar düğmesinden gerilimin alt sınırı
ayarlanır. Şebeke gerilimi ayarlanan değerin altına düştüğünde
normalde çekili olan röle ani olarak bırakır ve çıkış kontağı konum
değiştirir. Gerilim normale döndüğünde röle kendini resetler ve
tekrar çekili konuma döner.
4.4 MK-01 Motor Faz Koruma Rölesi
Sanayi tesislerinde yaygın olarak kullanılan elektrik
motorlarının 2 faza kalarak aşırı ısınması ve yanması sıkça rastlanan
arıza kaynaklarından biridir. Motor korumasında vazgeçilmez bir
eleman olan “Termik Manyetik Röle”, gerek elektromekanik yapısı
,gerekse akımının demaraj akımının karşılanabilmesi için akım
ayarının yüksek tutulması nedeniyle koruma işleminde yetersiz
kalmaktadır.
Bu olumsuz etkileri ortadan kaldıracak şekilde tasarlanmış
bulunan MK-01 Motor Koruma Rölesi başlıca üç ayrı koruma
fonksiyonunu yerine getirir :
a)Motorun herhangi bir nedenle 2 faza kalması
b)Her 3 faz mevcut olduğu halde, fazlardan birisinin
geriliminin, nominal değerinin %20 altına düşmesi veya yükselmesi
c)Motor srgı ısısının 110 C’nin üstüne çıkması (Bu koruma tipi
için PTC termistör kullanıllır).
Yukarıda belirtilen 3 olumsuz durumdan herhangi birinin ortaya
çıkması halinde, MK-01 rölesi, 0.2 sn’de motor kontaktörünü açarak
motoru devre dışı bırakır.
4.5 FR-01 Faz Sırası Rölesi

Girişe gelen R,S,T fazları doğru sıralandığı taktirde çıkış veren
FR-01 Faz sırası rölesi ,ters faz olayının hayati önem taşıdığı trifaz
sistemlerin korunmasın- da kullanılmak üzere geliştirilmiştir.
Eğer girişteki R,S,T fazları doğru sırada ise röle üzerindeki ışık
yanar ve çıkış rölesi bırakık konumdadır. Eğer fazlar ters ise, ışık
söner ve çıkış rölesi çeker. Bu konumda iki fazın yerini değiştirmek
yeterli olacaktır. Genellikle FR-01 faz sırası rölesinin kullanıldığı
alanlar, Gemi pompa sistemleri ve hava kompresörleridir.
Faz kesilme ve değişme rölelerinin, motorları, makinaları ve
insanları faz kesilmesine ve değişmesine karşı korumak için başka
şekillerde tasarımları da bulunmaktadır. Örneğin, faz hattına seri
bağlanan akım duyarlı bir devre ile yol vericinin bobin devresine
bağlanan bir röleden meydana gelen bir röle çeşidi olabilir. Algılama
devresi sürekli olarak motorun hat akımını algılar. Eğer bir faz
kesilirse ,algılama devresi bunu hemen algılar ve bir rölenin yol
verici bobinini açmasına ,dolayısıyla motorun devreden
çıkarılmasına neden olur.
5.Motor Aşırı Akım Koruma Röleleri
Bir elektrik motoruna aşırı yük binse de kendiliğinden durmaz

ve yanıncaya kadar çalışmaya devam eder. Eğer motor belli bir
süre,motor sargılarının yalıtkanlığını bozacak seviyede iç yada dış
ısı etkisine maruz kalırsa bozulacak ve yanar.
Bu problemin çözümü ,ihtiyaç duyulan güçten daha büyük güç
kapasitesi olan bir motor kullanmak olabilir.Ancak aşırı yüklenmenin
dışında,motorun ısın- masına neden olabilecek başka etkenler de
olduğundan bu pratik bir çözüm değil- dir. Bir motor soğuk iklime
sahip bölgelerde ,sıcak iklime sahip bölgelere göre daha az ısı ile
çalışacaktır. Yüksek çevre sıcaklığı da motora normalden daha fazla
akım çekiyormuş gibi etkiler ve motor sargılarının yalıtkanlığını
bozar
Motorun yetersiz soğutması da yüksek ısıya neden olur.
Motorlar, üzerle- rindeki yüksek ısıyı dışarıya verecek düzeneğe
sahip olmalıdır.Ağır yükle yol verme anında oluşan yüksek darbe
akımıda motorun ısınmasına neden olur. Nor- mal yüklerdeki darbe
akımıda ısıya neden olabilir.Gerilim dalgalanması, düşük gerilim
ve faz kesilmesi gibi bir motorun ısınmasına neden olan bir çok
etken vardır.Ayrıca,motorun dönmesini zorlaştıran (kilitli rotor
durumu gibi) etkilerde ısınmaya neden olur. Bütün bu ısı
değişiklerine, kendi kendisini ayarlayacak bir motor tasarlamanın
güçlüğü açıktır.Bu nedenle, motoru aşırı ısınmadan koruyacak
çeşitli elemanlara ihtiyaç duyulmaktadır.
Bir motor için en uygun aşırı yük koruması ,özellileri motorun
ısınma eğrisine çok benzeyen akım duyarlı bir eleman kullanmaktır.
Bu eleman, motor tam yükünü aştığında motor devresini açacaktır.
Koruyucu elemanın en uygun çalışma şekli; küçük,kısa ve aşırı
yüklerde motorun çalışmasını sürdürmesi,ancak sürekli aşırı
yüklerde motoru kısa zamanda devreden çıkarmasıdır. Bu amaçla,
çift elementli, zaman gecikmeli sigortalar kullanılabilir ,ancak
yenilenememesi ve değiştirilmek zorunda olması, bu elemanların en
önemli sakıncasıdır.
Aşırı yük röle düzeneği motor korumasının kalbidir. Bir
motor ,ancak aşırı yük rölesi izin verdiği sürece çalışabilir. Çift
elementli sigortalar gibi aşırı yük rölelerinin karakteristikleri,
motorun yol alma sürecindeki darbe akımını koruyacak şekildedir.
Bununla birlikte aşırı yük röleleri ,motorun normal çalışması
sırasında tam yük akımının üstündeki küçük aşırı yüklerde de koruma
sağlar. Sigortaların aksine aşırı yük röleleri normal konumlarına geri
alınabilir. Böylece hiç bir parça değiştirilmeden yeniden
kullanılabilir. Aşırı yük rölelerinin kısa devre koruması yapmadığı
unutulmamalıdır. Kısa devre koruması genellikle ayırıcı şalterlerin
kutusuna yerleştirilen sigortalar ve devre şalterlari gibi aşırı akım
koruyucu elemanların görevidir.
Bir motor tarafından çekilen akım, motor yükünün ve motor
ısısının doğru bir ölçüsüdür. Bu nedenle ,motoru aşırı yükten
korumak için kullanılan aşırı yük röleleri genellikle motor akımına
bağlanır. Motor akımı röleden geçerken onun çalışmasını etkiler.
Eğer tehlikeli bir aşırı akım geçerse bu akım ,bu akım röleyi
çalıştırarak manyetik yol vericinin kontrol devresini açar ve motoru
hattan ayırır Böylece motorda maksimum çalışma ömrü sağlanır.
Motoru aşırı ısıdan korumak üzere, aşırı yük yada normal
çalışma koruması sağlamak amacıyla ,çekilen akımı belirli bir
değerde sınırlayabilmesi için yol vericilerde aşırı yük röleleri
kullanılır. Motora uygun koruyucu aşırı yük rölele- rinin ve ısıtma
elemanlarının büyüklüğünü ,ulusal elektrik yönetmelikleri belirler.
Denetleyici, normal olarak motorla aynı odaya yada aynı alana
yerleştirilir. Bu nedenle aynı çevre sıcaklığına maruz kalır. Termik
aşırı yük rölesinin açma karakteristiği, motorun etkilendiği gibi
odanın sıcaklığından etkilenir. Bu durum, motor sargılarını tehlikeli
sıcaklıklarda açan termik bir röle elemanının seçilme- siyle sağlanır.
Aşırı bir akım çekildiğinde röle, yol vericinin enerjisini keserek
motoru durdurur.
Aşırı yük röleleri, Termik ,elektronik ve manyetik röleler olarak
sınıflandı- rılabilir. Manyetik aşırı yük röleleri sadece aşırı akımlara
tepki gösterir ve sıcak- lıktan etkilenmez. Adından da anlaşılacağı
gibi termik aşırı yük rölelerinin çalışması ,çevre sıcaklığının
yükselmesine ve aşırı yük akımının neden olduğu sıcaklığa bağlıdır.
Termik aşırı yük röleleri ;eriyici alaşımlı ve bimetalli olmak üzere 2
alt gruba da ayrılabilir.
5.1 Termik Aşırı Akım Rölesi

Bu rölenin bimetalli ve eriyici alaşımlı olmak üzere iki çeşidi
vardır. Üç fazlı sistemlerde termik aşırı akım röleleri genellikle her
fazın üzerine, nadiren de iki fazın üzerine konur. Bu röleler ya bir
kapalı kontağı müşterek olarak kumanda ederler veya herbiri
kendisine ait kontağı açarak motoru korumuş olur. Termik aşırı akım
röleleri çeşitli akım değerleri için yapılırlar. Her termik aşırı akım
rölesi belirli iki akım değeri arasında çalışır. Röle üzerinde bulunan
bir ayar vidasıyla, rölenin istenen motor akımına ayarlanması
sağlanır.
5.1.2 Eriyici Alaşımlı Termik Birimler

Şekilde,ısıtıcı eleman ve lehim kabından oluşan eriyici alaşım
birimi gösterilmiştir. Lehim kabı ,mandallı çarkı belirli bir konumda
tutar. Isıtıcı elemandan aşırı motor akımı geçtiğinde lehim yığınını
eritir. Bu durumda mandallı çark, eriyen lehim içerisinde serbestçe
dönebilecektir. Yay kuvvetinin de etkisiyle mandallı çark dönerek
yol vericinin kontrol devresindeki normalde kapalı kontakları açar ve
motoru durdurur. Motor tekrar çalıştırılmadan ve aşırı yük rölesi
normal konumuna alınmadan önce lehim yığının katılaşması için bir
soğuma sürecine ihtiyaç duyulur.
Eriyici alaşımlı termik birimler değiştirilebilir. Bunlar, ısıtıcı

eleman ve lehim kabı arasında sabit bir ilişkiyi sağlayan parçalı bir
yapıya sahiptir. Sonuç olarak bu birim, alanında çok kullanılabilir
yapmak için üretim sırasında ayarlanmıştır. Bu önemli özellik,diğer
aşırı yük rölelerinde yoktur. Farklı büyüklükteki motorlara uygun
açma akımları elde etmek için geniş bir değiştirilebilir ısıtıcı birim
seçeneği sunulmuştur. Bunlar, farklı tam yük akım değerleri olan
motorlarda tam bir aşırı yük koruması sağlar.Termik birimler,akım
değerine göre ve motrun tamyük akımına uygun olarak seçilir. Motor
devresi ile seri bağlandığından ,yol vericiye yerleştirilmiş bu ısıtıcı
elemanlar olmadan motor çalışmaz.
5.1.3 Bimetalli Aşırı Yük Röleleri

Bu elemanlar özellikle iki tip uygulamada kullanılmak üzere
tasarlanır : Otomatik yeniden kurma ve bimetalli röle uygulamaları.
Otomatik yeniden kurma özelliği ,bu elemanın elle kurma işleminin
kolayca gerçekleştirilemediği yerlere monte edildiği ve otomatik
konumda iken ayarlanabileceğini ifade eder.
Otomatik yeniden kurma konumunda, bir açma işleminin
ardından röle soğuduktan sonra röle kontakları otomatik olarak
yeniden kapanacaktır. Yeniden kurma butonuna erişmek güç
olduğunda bu özellik önemli bir üstünlüktür. Otomatik (iki iletkenli)
pilot kontrol elemanlarıyla kullanıldığında, otomatik yeniden
kurmalı aşırı yük röleleri tercih edilmez. Çünkü bir aşırı yük
nedeniyle kontaklar açıldıktan sonra röle kontakları otomatik olarak
bir süre sonra geri kapanacağından ,aşırı yüke neden olan arıza
bulunup giderilmeden motor otomatik olarak yeniden çalışacaktır.
Aşırı yüke neden olan arıza giderilmediği sürece motorun çalışması
tekrarlanacak ve kısa süreli de olsa tekrarlı darbe akımı ve aşırı yük
akımının toplam etkisi nedeniyle motor yanacaktır.
Çoğu bimetalli röleler, ısıtıcı birimlerinin normal değerinin
%85’inden %115’ine kadarlık değerlerde devreyi açacak şekilde
ayarlanabilir. Bu özellik, bir büyük röle yeterli koruma
yapmadığında ve kullanılan ısıtıcı birim, gereksiz açıp kapama
yaptığı zamanlarda yararlıdır.
Bimetalli rölelerde kontrol devresinin hareketi, birleştirilmiş
iki metalin genleşme farkından dolayı ortaya çıkar. Hareket ,ısı
altında kaldığında metaller- den birinin diğerinden daha fazla
uzamasından dolayı meydana gelir.Bir U şeklin- deki metal şerit bu
tip röleyi ayarlamak için kullanılır. U şerit ve U’nun merkezine
yerleştirilmiş ısıtıcı bir eleman, ısıtıcı elemanın montaj bölgesindeki
değişmelere- bağlı olarak meydana gelebilecek düzensiz ısınmaları
dengeler. Bu motor yol vericisi yükle seri bağlandığından, motor
çalıştırılmadan önce yol verici, aşırı yük rölesine yerleştirilmiş
ısıtıcı elemanlara sahip olmalıdır.
5.2 Manyetik Aşırı Akım Röleleri
Manyetik Aşırı Yük Röle bobini; motolarla doğrudan seri yada
akım trans- formatörleriyle dolaylı olarak bağlanır. Sonuç olarak
manyetik röle bobini,motor akımını taşıyabilecek kadar büyük
sarılmalıdır.Bu tip aşırı yük röleleri,ısıya göre değil akım şiddetine
bağlı olarak çalışırlar.
Manyetik aşırı yük rölesi bobin, demir nüve ve kontak olmak
üzere üç kısımdan oluşur. Normalde kapalı olan kontak kumanda
devresine konur. Rölenin bobini motor akımını taşır.
Şekilde sembolü ve yapısı verilmiş olan aşırı akım rölesinin
bobininden normal değerinin üzerinde bir akım geçerse, demir nüve
yukarıya doğru çekilir. Demir nüvenin yukarıya doğru hareketi,
kapalı kontağın açılmasına sebep olur. Manyetik aşırı yük röleleri
şekildeki gibi üç fazlı bir sistemde genellikle her fazın üzerine birer
tane, bazen de yalnız iki fazın üzerine birer tane olmak üzere
konulur.
Aşırı akım rölelerinin her birinden geçecek aşırı akım, kumanda
devresindeki kapalı kontağın ve kontaktörün açılmasına neden olur.
Kontaktör devre dışı olunca, güç devresindeki M kontakları açılır ve
motor şebekeden ayrılır.
Üzerinden geçen fazla akım nedeniyle atan bir aşırı akım rölesi,
kurma butonuna elle basılarak yeniden kurulur. Tabiatıyla aşırı akım
rölesini kurmadan evvel, rölenin atmasına neden olan arızayı
gidermek gerekir. Bütün takım tezgah- larında ve brülörlerde
kullanılan aşırı akım röleleri elle kurulurlar. Bazı ev tipi cihazlarda,
örneğin buzdolaplarda kullanılan aşırı akım röleleri, belirli bir
sürenin sononda otomatik olarak kurulurlar. Aşırı akım rölelerini
yapan bazı firmalar, röle üzerine bir vida koyarlar. Röle bu vidayla
ya elle veya otomatik kurulacak şekle ayarlanır.
Manyetik aşırı yük röleleri ,devam eden aşırı akımlara karşı
büyük motorların sargılarını korumak için de kullanılır. Tipik
uygulamaları ,bir taşıyıcı bantın ön kısmı aşırı yüklendiğinde bantı
durdurmak ve motor akımından dolayı oluşan torku sınırlamaktır.
5.3 Zaman Sınırlamalı Aşırı Yük Röleleri

Zaman geciktirmeli aşırı yük röleleri ,yağ içerisinde bulunan
karşıt ağırlık prensibine göre çalışır. Röle bobininden geçen motor
akımı, palet üzerinde bir manyetik çekme kuvveti oluşturur. Bobinde
oluşturulan manyetik akı,yağa daldı- rılmış bir pistona bağlı paleti
kaldırmaya çalışır. Röle bobininden geçen akım arttığında,manyetik
akı da artar. Ağırlık kuvveti yenilir ve palet ve piston yukarı doğru
hareket ettirilir. Bu yukarı hareket süresince yağ, piston içindeki
geçiş boşlukları arasından geçmeye zorlanır. Sonuç olarak
kontakların çalışması gecik- tirilir. Bir valf diski; pistonda değişik
büyüklüklerde bulunan geçiş boşluklarını açmak yada kapatmak için
döndürülür. Bu hareket ,yağ akış miktarını değiştirir, böylece zaman
geciktirme faktörünü ayarlar. Yukarı doğru hareketin hızı (nüve ve
pistonun) doğrudan aşırı yükün değerine bağlıdır. Yük akımı ne
kadar büyük olursa ,yukarı doğru hareketi o kadar hızlı olur. Yukarı
doğru hareket hızı arttıkça rölenin açma süresi azalır.
Bu ters zaman karakteristiği,rölenin,zararsız geçici aşırı
yüklerden yada normal yol alma akımlarından dolayı çalışmasını
engeller.Bu durumda çalıştırma bobini,nüve ve pistonu yeteri kadar
kaldırıp, aşırı yük kontaklarını çalıştırmadan önce hat akımı normal
değerine düşer fakat, aşırı akım uzun süre devam ederse
nüve,kontakların çalışmasını sağlayacak kadar çekilir.Hat akımı
arttığında, rölenin açma zamanı azalır. Açma akımının ayarı, aşırı
yük röle boninine göre palet nüvesi ayarlanarak yapılır. Yağ geçiş
kanalları ayarlanarak ve küçük bir yağ deposu kullanılarak hızlı
açma sağlanır. Pistonda bulunan bir valf, motoru yeniden çalıştırmak
için devrenin ani olarak ilk konuma geri dönmesi sağlanır. Böylece
ilk konuma dönmeden önce akım çok düşük bir değere getirilmelidir.
Bu hareket, röle motoru hattan ayırdığında otomatik olarak yapılır.
Manyetik aşırı yük rölelerinin, hem elle hem de otomatik olarak ilk
konumuna geri alınan kontak çeşitleri vardır.
5.4 Ani Açmalı Akım Röleleri (Manyetik Açak)

Ani Açmalı Akım Röleleri ;belirli bir yük sınırına ulaşıldığında
motoru hemen hattan ayırmak için kullanılır. Örneğin ,bir marangoz
makinasına giren bir parça ani akım yükselmesine neden olduğunda,
bir ani açmalı akım rölesi motoru ani olarak durdurur. Tıkanma
nedeni giderildikten sonra, aşırı yük giderildiğinde röle kendi
kendini ilk konumuna geri alacağından motor derhal çalışmaya
başlar. Bu tip röleler, bir tıkanmadan dolayı mekanik kırılmaları
önlemek için taşıyıcı bantla d a kullanılır. Ani açmalı akım röleleri,
ters zaman karakteristiğine sahip değillerdir. Bu yüzden bir aşırı yük
rölesi gerektiren normal uygulamalarda kullanılmamalıdır. Ani
açmalı akım röleleri özel amaçlı röleler olarak düşünülebilir.
6.Zaman Röleleri
Zaman röleleri kontrol rölelerine benzer ancak,zaman

rölelerinin kontakları, röle bobini enerjilendikten yada enerjisi
kesildikten sonra gecikmeli konum değiştirecek şekilde
düzenlenmiştir. Bir çok endüstriyel kontrol uygulamasında, zaman
ayarı yapılabilen ve isteğe uygun hizmet yapabilen zaman rölelerine
ihtiyaç duyulur. Belirli bir uygulamaya uygun zaman rölesini
seçebilmek için öncelikle yapılacak hizmetin istekleri belirlenmeli
ve mevcut elemanların çalışma karakteristikleri bilinmelidir. Çok
çeşitli uygulamalar için uygun özelliklere sahip birçok zaman rölesi
üretilmektedir.
Zaman rölelerinin, biri düz zaman rölesi, diğeri ters zaman
rölesi olmak üzere iki çeşidi vardır. Düz zaman röleleri, röle bobini
enerjilendikten sonra gecikme yaparlar. Yani röle bobini
enerjilendikten belirli bir süre sonunda, rölede bulunan kapalı bir
kontak açılır, açık olan kontak kapanır. Düz zaman rölelerinde
bobinin enerjisi kesildiğinde, kapanmış olan kontaklar ani olarak
açılır, açılmış olan kontaklar ise ani olarak kapanır.
Ters zaman röleleri, röle bobininin enerjisi kesildikten sonra
gecikme yaparlar. Yani röle bobininin enerjisinin kesilmesinden
belirli bir süre sonunda, evvelce kapanmış olan kontaklar açılır,
açılmış olan kontaklar da aynı gecikmeyle kapanır. Ters zaman
rölelerinde bobinler enerjilendiğinde, kapanmış olan kontaklar ani
olarak açılır, açılmış olan kontaklar ise ani olarak kapanır.
Bazı firmaların yapmış olduğu zaman röleleri, hem düz zaman
rölesi ve hem de ters zaman rölesi olarak kullanılabilir. Zaman
rölesinin düz veya ters çalışır duruma getirilmesi, her firmanın
imalatında değişik olur. Zaman rölelerinin kontakları genellikle
küçük olarak yapılırlar. Bu nedenle kontaklar büyük akımları
taşıyamazlar. Başka bir deyişle zaman röleleriyle güç devrelerinin
kumandası yapılamaz
Kumanda devrelerinde çeţitli prensiplere göre
çalişan çeşitli zaman rölesi türü vardır;
6.1 Pistonlu Zaman Rölesi

Manyetik esasa göre çalışan yağlı pistonlu zaman röleleri ,600
V’a kadar AC yada DC gerilimlerde kullanılabilir. Kontaklar demir
nüvenin hareketi ile konum değiştirir. Selenoid bobinin manyetik
alanı, demir nüveyi, yağ dolu bir deponun içerisinde hareket edebilen
bir pistonun ağırlığına zıt yönde bir kuvvetle kaldırır. Bu tip röleler
çok duyarlı değildir. Pistonlu zaman rölelerinde, röle bobini ikinci
bir kez enerjilenmeden önce pistonun yağ deposunun dip kısmında
normalde bulunduğu yere tam olarak geri dönmesi sağlanmalıdır.
Piston normal yerine dönmeden röle tekrar çalıştırılırsa, rölenin
zaman ayarı hatalı sonuç verecektir. Pistonlu zaman röleleri ,bobini
enerjilendikten sonra gecikme yaparlar ve kontakları normalde açık
yada kapalı olabilir.
Pistonlu zaman rölelerinin düz ve ters çalışan iki çeşidi vardır.
Düz zaman rölesinde bobin enerjilendiğinde, demir palet yukarıya
doğru çekilir. Palete bağlı olan yay da pistonu yukarıya doğru çeker.
Yalnız pistonun yukarıya olan hareketi oldukça yavaş olur. Çünkü B
hücresindeki yağın, C kanalı ve ayarlı D deliği yo- luyla A hücresine
geçmesinde karşılaştığı direnç pistonun hareketini güçleştirir. Bu
nedenle bobin enerjilendiğinde, palete bağlı 3-4 nolu normalde
kapalı kontak hemen açılır. 1-2 nolu normalde açık kontak ise hemen
kapanır. Pistona bağlı olan 5-6 ve 7-8 nolu kontaklar ise belirli bir
zaman sonunda piston yeteri derecede hareket ettiğinde açılır veya
kapanırlar. Bobinin akımı kesildiğinde, palet ve piston ani olarak
aşağı düşerler. Çünkü pistonun üzerindeki klape, pistonun aşağıya
doğru hareketinde hemen açılır. A boşluğundaki yağ klapenin
deliğinden B boşluğuna kolayca geçer. Bu da pistonun paletle
birlikte süratle aşağıya doğru hareket etmesine sebep olur. Bu
yüzden bobin akımı kesildiğinde, kapanmış olan kontaklar hemen
açılır, açılmış olanları ise hemen kapanırlar. Röle üzerinde bulunan
D deliği daraltıldıkça, B boşluğundaki akışkanın A boşluğuna geçişi
güçleşir ve pistonun hareketi yavaşlar. Yani bobin enerjilendikten
sonra, kontakların konum değiştirmesine kadar geçecek zaman
büyümüş olur.
Ters zaman rölesinin bobini enerjilendiğinde, palet ve piston
çok kısa bir zaman içerisinde yukarıya çekilirler. Çünkü pistonun
yukarı hareketinde, piston üzerindeki klape hemen açılır. B
boşluğundaki yağ, klape deliğinden A boşluğuna kolayca geçer.
Zaman rölesinin bütün kontakları hemen konum değiştirirler. Yani
kapalı kontaklar açılır, açık kontaklar kapanır. Bobin akımı
kesildiğinde, palet hemen aşağıya düşer. Palete bağlı olan
kontaklardan kapanmış olanlar hemen açılır, açılmış olan kontaklar
ise hemen kapanırlar. Piston aşağıya çabuk olarak inemeyeceğinden,
ona bağlı olan kontaklardan 5-6 nolu kapanmış kontak geç açılır.
Daha önceden açılmış 7-8 nolu kontak ise gecikmeyle kapanır.
Pistonun aşağıya geç inmesinin nedeni,A boşluğundaki akışkanın D
deliğinden ve C kanalından B boşluğuna geçerken karşılaştığı
güçlüktür. Zaman rölesinde bulunan bu delik vida ile daraltılır veya
açılırsa, gecikmeli kontakların konum değiştirmesi için geçecek
zaman ayarlanır.
Aşırı yük rölelerinin aksine pistonlu zaman röleleri, kontaklar

yada anahtarlar üzerinden doğrudan güç kaynağına bağlanan
gerilim bobini tarafından çalıştırılır. Aşırı yük röleleri ise motor yük
akımından etkilenen bir akım bobini ile çalışır.
Pistonlu zaman röleleri çok çeşitli uygulamalarda

kullanılabilir :
•Motor yol vericilerinde kullanılan kontaktörleri kontrol etmek için
•Soğutma sistemlerindeki valflerin açılma yada kapanma zamanını
ayarlamak için,
•Çalışma sırasında bir gecikmeye ihtiyaç duyan herhangi bir
uygulama için.
Bu tip zaman rölelerinde pistonun geri dönüş zamanının hassas

olması zorunlu değildir. Bu rölelerde ,bir yağ cinsi olmayan silikon
piston sıvısı kullanılır. Bu sıvı, çevre sıcaklığındaki değişiklikler
nedeniyle yağın vizkozitesinin değişmeinin, zaman ayarı üzerine
olan etkisini en aza indirir.
DC motorları çalıştırmak için çok kontaklı pistonlu zaman
röleleri kullanılır. Bu tip zaman rölelerinin bobini enerjilendiğinde
kontaklar, rölenin her bir kapanışında doğru bir zaman gecikmesi
sağlayabilir.
6.2 Havalı Zaman Röleleri

Havalı zamanlayıcıların yapısı ve performansı, endüstriyel
uygulamaların çoğunda bu röleleri üstün kılmıştır. Havalı
zamanlayıcıların karakteristikleri ;
•Çevre sıcaklığı yada atmosfer basıncındaki normal değişikliklerden
etki- lenmezler,
•Çok geniş sınırlar içerisinde zaman ayarı yapılabilir,
•Tekrar çalışma doğrulukları iyidir,
•Çok çeţitli kontak ve zamanlama düzenekleri vardır.
Bu tip röleler, bir mıknatıs düzeneği tarafından mekaniksel

olarak çalıştırı- lan havalı zaman geciktirme birimine sahiptir.
Havalı rölelerde zaman geciktirme işlevi,sıkıştırılmış sentetik
kauçuk körük yada diyaframın etkisiyle dar bir kanal- dan havanın
geçişi ile sağlanır. Zaman ayarı ,ayarlı bir iğne valf ile kanal yada
delik aralığı değiştirilerek yapılır.
Havalı zaman rölelerini enerjileme yada enerjisini kesme
işlemi; itmeli butonlar ,sınır anahtarları yada termostat röleler
gibipilot elemanlarla kontrol edilir. Zaman rölelerinin bobini
tarafından çekilen enerji çok küçük olduğundan, zaman rölelerinin
çalışmasını kontrol etmek için duyarlı kontrol elemanları
kullanılabilir. Havalı zaman röleleri ,otomatik kontrol sistemlerinde
ve motorlara yol vermede kullanılır. Takım tezgahlarının kontrolü,
sıralı işlemlerin kontrolü, endüstriyel işlemler ve yük taşıma bantları
gibi doğruluk gerektiren tekrarlı işlem uygulamalarında otomatik
kontrol bir zarunluluktur.
Havalı zamanlayıcılarda 2 tip zaman geciktirme düzeneği
vardır. Birinci düzenekte ,röle bobini enerjilendikten sonra ,ikinci
düzenekte ise röle bobininin enerjisi kesildikten sonra gecikme
sağlanır.
Bobini enerjilendikten sonra gecikme yapan şekildeki zaman
rölesinde, çalıştırma bobini (O) enerjilendiğinde, selenoid etkisi
nedeniyle selenoid paleti (A) çekilir. Bunun sonucu olarak, B
çubuğunun üzerindeki basınç kalkacağı için E körüğünün içerisine
yerleştirilen W yayı B çubuğunu yukarıya doğru iter. B çubuğu
yukarıya doğru hareket ederken ,merkezi bağlantılı C
mekanizmasının, sustalı mekanizmanın ucunu yukarıya doğru hareket
ettirmesine neden olur. Bu hareket ,D parçasının yukarıya doğru
çekilerek kontakların konum değiştirmesini sağlar. Körüğün açılma
hızı, tabandaki iğne valfin konumuna bağlıdır. Bu iğne valfin
konumu, selenoidin paletini çekmesi ile kontakları çalıştırıncaya
kadar körüğün açılması arasında geçen zaman aralığını belirler. İğne
valf yaklaşık tam kapatılırsa, havanın valften geçmesi ve körüğün
açılması için oldukça uzun bir zaman ayarı elde edilir.
Selenoidin enerjisi kesildiğinde ağırlığın ve geri alma yayının
etkisi ile A paleti açılır. A paletinin aşağıya düşmesi ile B kolu da
aşağıya doğru itilir ve zamanlayıcının hemen hemen ani olarak ilk
konumuna geri alması sağlanır.
Bu tip zaman rölesinin enerjisi kesildikten sonra gecikme
sağlayan düzene- ğinde, selenoid 180 derece döndürülmüştür. Buna
göre çalıştırma bobini (O) enerjilendiğinde A paleti aşağıda tutulur
ve B kolu da itilmiş olacağından körük tam sıkışmış konuma geçer.
6.3 Motorlu Zaman Röleleri
Bir kontrol,kesin bir çalışma ve durma işlemine yada ardışıl
işlemler sırasına sahipse genellikle motorlu zamanlayıcılar kullanılır.
Motorlu zamanlayıcılarda bobin yerine senkron motor vardır. Bu tip
bir rölede motorun devir sayısı bir sıra dişli ile uygun bir değere
düşürülür. Düşük devirle dönen dişli ise, rölenin kontaklarını
kumanda eder. Şekilde motorlu zaman rölesinin yapısı ve sembolleri
gösterilmiştir.
Bu rölede motor enerjilendiğinde, motor dişlisi ok yönünde

döner ve A dişlisini de çok yavaş olarak gösterilen yönde döndürür.
A dişlisinin üzerindeki P pimi dönme esnasında kontak çubuğuna
vurur. Normalde kapalı 1-2 nolu kontak açılır, normalde açık 3-4
nolu kontak kapanır. Böylece motorun çalışmaya başladığı an ile,
kontakların konum değiştirdiği an arasında bir gecikme sağlanmış
olur. P pimi çubuğa vurduğunda, motoru frenler ve durdurur. Rotor
durduğu halde, motor sargılarından bir akımın geçmesi, motor için
bir sakınca yaratmaz. Çünkü zaman rölesinin motoru, rotoru
kilitlenmiş olarak çalışacak şekilde imal edilir. Motor akımı
kesildiğinde, bir yay dişlileri tekrar başlangıç durumuna getirir.
Dolayısıyla kapanmış olan kontaklar açılır, açılmış olan kontaklar
kapanır. Motorlu zaman röleleri düz zaman rölesi olarak imal
edilirler ve çok uzun zaman gecikmeleri sağlanabilir.
Motorlu zaman rölelerinin önemli bir uygulama alanı, yük
altındaki motorların belirli bir süre bir yönde, sonra durarak ters
yönde döndüğü çamaşır makinalarının kontrol edilmesidir. Motorlu
zamanlayıcılar, büyük motorların arasıra çalışmasını gerektiren
yerlerde de kullanılır. Motorlu zamanlayıcılar genellikle, ortak bir
mil üzerine yerleştirilen ayarlı kamaları döndüren küçük bir senkron
motordan meydana gelir.
Tipik Özellikleri :
Min. zaman gecikmesi : 0.05 saniye
Max. zaman gecikmesi: 3 dakika
Min. geri alma zamanı: 0.075 saniye
Doğruluk : Ayarlanan değerin %10’u
Kontak değerleri :
AC DA
6.0 A, 115V 1.0 A , 115 V
3.0 A, 230V 0.25 A ,230 V
1.5 A, 460V
1.6 A, 550V
Çalıştırma Bobinleri : Bobinler 600 V, 60 Hz’e kadar AC, ve 250 V

DC gerilimlerde çalışabilir.
Kontak Çeşitleri : NO ve NC , kadmiyum-gümüş alaşımlı.
6.4 DA Seri Zaman Röleleri

Genellikle bir rölenin ismi,onun temel amacını ,yapısını ve
çalışma prensibini tanımlar.DA zaman röleleri diğer tip zaman
rölelerinden yapı bakımın- dan daha basit, fiyat bakımından daha
ucuzdurlar. Bu tip zaman röleleri basit birer röleden başka bir şey
değildirler. Yalnız kullanılan yardımcı elemanlarla, rölelerin
çalışmalarında gecikme temin edilmektedir.
DA Seri rölelerinin genel bir uygulama alanı, DA motorlarının
yol alma zamanlarını ayarlamaktır. Örneğin şekilde verilen rölenin
bobini, motorun yol verme direncine seri bağlanır. Böylece motorun
yol alma akımı rölenin bobininden de geçer. Rölenin kontakları ise
yardımcı bir devreye bağlanabilir
Rölenin kontakları genellikle bir manyetik kontaktörün bobinini
kontrol etmek için kullanılır. Rölenin paleti hafiftir ve çok hızlı
çalışacak şekilde yerleş- tirilmiştir. Motorun yol alma akımı röle
bobininden geçtiğinde, röle paletini çeker ve kontaklar açılır. Bobin
akımı belirli bir değerin altına düştüğünde ,yayın kuvveti ile palet
geri açılır ve kontaklar kapanır. Bobinin ,paleti çekme kuvvetini
yaya karşı kaybettiği anda akım değeri, yay ayarlanarak değiştirilir.
6.5 Manyetik Zaman Röleleri
Bir bobinden geçen akım artıyorsa öz indiksiyon etkisiyle
oluşan EMK,o bobindeki akımın artışına zıt bir etki meydana
getirir.Bobinden geçen akım azalı- yorsa öz endükleme EMK’ı
bobindeki akımın azalmasına karşı koyar.
Manyetik zaman rölelerinin bazıları bir demir nüveyi saran içi
boş bir bakır silindir üzerine sarılan bobinden meydana gelir. Diğer
manyetik zaman rölelerinde bakır kaplanmış bobinler kullanılır. Her
iki tip zaman rölesinde de rölenin enerjisi kesildiğinde zaman
gecikmesi sağlanır.
Bobinin enerjisi kesildiğinde akım hızla sıfıra doğru düşer.
Akımın düşme- siyle bobindeki akı azalırken kısa devre durumundaki
bakır silindiri keser ve bakır silindire bir gerilim endükler. Bu
gerilim bakır silindirden kısa devre akım- ları dolaştırır. Bu akımın
nüvede oluşturacağı akı bobinin enerjisi kesildikten sonra röle
paletinin bir süre daha kapalı kalmasına neden olur. Bu rölelerde
zaman gecikmesi, bobinin sarım sayısı ve manyetik devredeki demir
miktarı ile ayarlanır.
Röle bobini enerjilendiğinde N nüvesi M paletini çeker. Aynı
anda yayın gerilmesi ile paletin çekilme yönüne zıt bir kuvvet
oluşur. Bakır bilezikteki endükleme akımı tarafından oluşturulan akı
sıfıra doğru düşerken ,belirli bir değerde zıt yay kuvveti ile palet
açılır. Paletin açılma anı ,nüve ve palet arasına ince bir bronz parça
sıkıştırılarak da değiştirilebilir. Bu parça kalınlaştıkça akı zayıflar
ve palet daha kısa sürede açılır.
Manyetik zaman röleleri, DA motorlara yol verirken kullanılan
kademeli dirençleri devre dışı etmek için kullanılabilir. Bu tip
rölelerin paletlerinin hareketi oldukça hızlıdır. Zaman gecikmesi,
ayarlı bir yay ve manyetik olmayan palet simi kullanarak
değiştirilebilir.
6.6 Kondansatörlü Zaman Röleleri

Bir kondansatörün DA güç kaynağına bağlanarak yüklendiğini
ve sonra da röle bobini üzerine boşaldığını düşünelim. Oluşan kapalı
devredeki direncin, endüktansın ve kondansatörün kapasitesinin
değerlerine bağlı olarak bobinde endüklenen akım yavaş yavaş
azalacaktır.
Bu tür zaman rölesinde bobin uçlarına bir kondansatör bağlıdır.
Devredeki A anahtarı kapatıldığında röle enerjilenir. Kapalı kontak
açılır, açık kontak kapa- nır. Bu arada kondansatör üreteç
geriliminde şarj olur. Anahtar açıldığında bobinden geçen üreteç
gerilimi sıfır olur. Fakat şarj olmuş kondansatör, bobin üzerinden
boşalmaya başlar. Kondansatörün aynı yönde dolaştıracağı akımın
oluşturacağı manyetik alan, paleti bir müddet daha çekik tutar.
Kondansatör boşaldığında palet açılır. Açılmış olan kontak kapanır,
kapanmış olan açılır.
Kondansatörlü zaman rölesi ters zaman rölesi olarak çalışır. Bu
tip zaman rölelerinde kondansatör ve bobinin değerlerine göre, diğer
zaman rölelerinden daha fazla gecikme sağlanabilir.
Röle,paletini I 1 akımında bırakacak şekilde ayarlanırsa t 1 zaman
gecikmesi, akım I 2 ’ye düşünceye kadar bırakmayacak şekilde
ayarlanırsa t 2 zaman gecikmesi elde edilir. Zaman gecikmesini
değiştirmek için bir ayarlı direnç kullanılabilir. Burada açıklanan
direnç-kondansatör teorisi,endüstriyel elektronik ve yarı iletken
kontrol devrelerinde de kullanılır. Kondansatörlü zamanlayıcılar
oldukça hassastır ve motor yol verme kontrollerinde ve bir çok
endüstriyel işlemlerde kullanılır.
6.7 Elektronik Zaman Röleleri

Diyot, transistör gibi yarı iletken elemanların kullanılmaları
yaygınlaştıkça, elektronik zaman röleleri de mekanik tipteki zaman
rölelerinin yerlerini almaya başladılar. Örneğin mekanik yapıdaki
merdiven otomatikleri yavaş yavaş uygulamadan kalkmakta, onların
yerine elektronik veya transistörlü merdiven otomatikleri
almaktadır.Şekilde ters çalışan bir elektronik zaman rölesi
verilmiştir.
Bu devrede NPN tipi bir transistör kullanılmıştır. Bu
transistörün şekildeki bağlanışı durumuna göre emiter-beyz uçları
giriş, emiter-kollektör uçları çıkış uçlarıdır. Bir transistörde emiter-
beyz giriş uçları arasındaki gerilim küçükse, emiter-kollektör çıkış
uçları arasındaki direnç çok büyüktür. Giriş uçları arasın- daki
gerilim büyüdükçe, çıkış uçları arasındaki direnç küçülür.
Ţekildeki devrede A anahtari açıkken, transistörün giriş

gerilimi sıfırdır. Bu durumda çıkış uçları arasındaki direnç en büyük
değerdedir. Röle üzerinden çok küçük bir akım geçmekte fakat bu
akım paleti çekmeye yeterli gelmemektedir. A anahtarı
kapatıldığında, üretecin pozitif kutbundan gelen akım C1
kondansatörünü çok kısa bir zaman içerisinde şarj eder. R1 direnci
şarj akımını sınırlar. Bu direnç aynı zamanda R2 potansiyometresi
devreden çıkartıldığında, üretecin kısa devre edilmesi önlenir.
Transistörün emiter-beyz uçlarına bağlı olan C1 kondansatörün- deki
gerilim nedeniyle, transistörün emitör- kollektör uçları arasındaki
direnç en küçük değerine iner. Röleye seri bağlı olan transistörün
çıkış direncinin değeri küçülünce, röleden geçen akım artar. Röle
paletini çeker ve kontaklar durumlarını değiştirirler. A anahtarı
açılsa da, röle bir müddet daha çalışmaya devam eder. Çünkü
kondasatör uçlarındaki gerilim transistörü iletimde tutar. C1
kondansatörü hem beyz-emiter devresinden, hem de R2
potansiyometresi üzerinden boşalır. R2 potansiyometresinin değeri
küçültüldükçe, C1 kondansatörünün boşalması hızlanır. C1
kondansatörü boşaldıkça, uçları arasındaki gerilim küçülür. Aynı
zamanda beyz-emiter uçları arasındaki gerilim küçüleceğinden,
emiter-kollektör arasındaki direnç büyür. Röleden geçen akım azalır.
Röle akımı belirli bir değerin altına düştüğünde, röle paletini bırakır
ve kontaklar normal konumuna dönerler. Röle paleti bıraktığı anda,
C1 kondansatörü tamamen boşalmış değildir. Palet bırakıldıktan
sonra da, C1 kondasatörü boşalmaya devam eder. Bunun sonucu
olarak da röle akımı gittikçe azalır. A anahtarının açılmasından belli
bir süre sonra kontaklar konum değiştirdiğinden şekildeki devre bir
ters zaman rölesi olmuş olur. Kontakların konum değiştirmelerine
kadar geçecek zamanı etkileyen eleman C1 kondansatörüdür. Bu
kondansatörün boşalma zamanını uzatmakla, kontakların konum
değiştirmeleri geciktirilmiş olur. C1 kondansatörünün boşalma
zamanı da R2 direnciyle ayarlanır. Yani elektronik zaman rölesinin
zaman ayarı R2 potansiyometresi ile yapılır.
Elektronik zamanlayıcılarda ,zamanlamanın durumunu gösteren
ışıklı ledler bulunur. LED ,zaman rölesi enerjisizken söner
,zamanlama sırasında yanıp söner ve röle enerjili iken ışık verir.Bu
zamanlayıcı standart endüstriyel kontrol rölesi bağlantıları için
uygundur.
6.8 Termistörlü Zaman Rölesi

Bu tip zaman rölesinde, bir termistör bir röle ile seri bağlanır.
Böylece normal bir röle,zaman rölesine çevrilmiş olur.Şekildeki
devrede kullanılan termistör, direnci sıcaklıkla değişen bir
elemandır. Direncin sıcaklıkla değişim katsayısı termistörde
negatiftir. Karakteristik eğriden görüleceği gibi, sıcaklık derecesi
arttıkça, termistörün direnci azalır. Bakır, alüminyum ve demir gibi
madenlerin sıcaklık katsayıları pozitiftir. Bu madenlerin sıcaklık
dereceleri yükseldikçe dirençleri artar.
Şekildeki devrede A anahtarı kapatıldığında, röleden ve

termistörden bir akım geçer. Bu akım küçük değerde olduğundan röle
enerjilenemez.Röle bobininden akım geçtiği halde, rölenin paleti
çekilmez ve kontaklar normal durumlarını korurlar. Devreden geçen
küçük değerdeki akım, termistörün ısınmasına sebep olur. Isınan
termistörün direnci azalır. Devrenin toplam direnci düşünce devreden
geçen akım artar.Üzerinden geçen akım artınca termistör daha çok
ısınır ve direnci daha da azalır. Devre akımının değeri rölenin çekme
akımına ulaştığında röle paletini çeker. Açık olan kontak kapanır,
kapalı olan kontak açılır. Röle devresine akım verildikten belirli bir
süre sonra kontaklar durum değittirdikleri için, şekildeki röle bir
zaman rölesi gibi çalışmış olur. Röle paletini çektikten sonra rölenin
empedansı büyür, devrenin akımı azalır. Bu nedenle termistördeki
sıcaklık yükselmesi sona erer ve devre kararlı çalışmaya başlar.
Devredeki A anahtarı açıldığında kontaklar ani olarak normal
konumlarına dönerler.
6.9 Termik Zaman Röleleri

Zaman gecikmesi ile kapalı bir kontağın açılması veya açık bir
kontağın kapanması, bu rölelerde ısı ile sağlanır. Termik zaman
röleleri kontak, bimetal ve ısıtıcı olmak üzere üç kısımdan meydana
gelir. Termik zaman rölesinde, ısıtıcı eleman seramikten yapılmış bir
tüp üzerine sarılır. Isıtıcının çekeceği akımı sınırlamak için, ısıtıcıya
seri olarak bir R direnci bağlanır.
Bimetal seramikten yapılmış tüp içinde bulunur. Bimetal, uzama
katsayıları farklı iki madeni şeridin birleştirilmesinden meydana
gelir. Isıtıcı eleman devreye bağlandığında, sıcaklık derecesi
yükselmeye başlar.Seramik tüpte doğan ısı bimetale geçer. Bimetalin
sıcaklık derecesi yükseldikçe sağa doğru eğilmek ister. Mikro
anahtarlardaki gibi mekaniki bir tertibat, bimetalin yavaş hareketine
mani olur. Bimetalde doğan eğilme kuvveti uygun bir değere
yükseldiğinde, bimetal ani olarak sağa doğru hareket eder. Normalde
kapalı kontak açılır, açık kontak kapanır. Böylece başlama anına
göre, kontaklar zaman gecikmesiyle konum değiştirmiş olur.
Şekildeki termik zaman rölesinde, bimetal ve ısıtıcı aynı

elemandır.Bu zaman rölesinde bimetal, bir transformatörün düşük
gerilimli sekonder sargısına direkt olarak bağlıdır. Transformatörün
primeri devreye bağlandığında, sekonder sargıda doğan gerilim U
şeklindeki bimetalden akım dolaştırır. Bimetalin direncinden ve
geçen akımdan dolayı meydana gelen ısı, bimetalin sıcaklık
derecesini yavaş yavaş yükseltmeye başlar. Sıcaklık derecesi arttıkça
bimetalin yukarıya kıvrılmasına sebep olacak kuvvet de büyür. Bu
kuvvet uygun değere yükseldiğinde, bimetal yukarıya doğru ani
olarak kıvrılır. Bimetalde sıcaklığın aniden yükselmemesinden
dolayı, transformatörün devreye bağlandığı an ile, kontakların
konum değiştirdiği an arasında bir zaman farkı doğmuş olur.
Kumanda devrelerinde görevlerini tamamlayan termik zaman
rölelerinin, hemen devreden çıkarılmaları gerekir. Aksi halde bir
sistemin durdurulup, hemen çalıştırılmasında aksaklıklar meydana
gelir. Örneğin termik zaman rölesi otomatik yıldız-üçgen şalterde
kullanılmışsa ve yıldızdan üçgene geçtikten sonra zaman rölesi
devreden çıkarılmamışsa, sistemin durdurulup ara verilmeden
yeniden başlatılmasında, ısıtıcı elman ve bimetal soğuma fırsatı
bulamaz. Kontaklar normal konumlarını almadıklarından, motor ilk
önce yıldız çalışacağına direkt olarak üçgen çalışmaya başlar. Yani
arzulanmayan bir çalışma meydana gelmiş olur.
Bu rölelerin yapılışlarının basit, maliyetlerinin düşük olmaları
başlıca üstünlükleridir. Yalnız bu rölelerde zaman ayarları geniş
sınırlar içinde yapılamaz.
6.10 Program Röleleri

Program röleleri bir çeşit motorlu zaman rölesidir. Motorlu
zaman rölele- rinde genellikle zamanla çalışan bir normalde açık, bir
de normalde kapalı kontak bulunur. Buna karşılık program
rölelerinde zamanla çalışan normalde açık ve normalde kapalı bir
çok kontak bulunur. Bu kontaklar istenilen sırada ve zamanda
çalıştırılabilirler. Program rölelerinde kontakları açıp kapatacak olan
üzerlerinde kamları taşıyan mil bir senkron motorla döndürülür.
Böylece kontakların hep aynı zamanda çalıştırılması sağlanmış olur.
Bu tip rölelerde kendi kendine yol alan bir senkron motor kullanılır.
Motor çalışmaya başladığında mil ve üzerindeki kamlar dönmeye
başlar, kamlar da kontakları açıp kapatırlar. Senkron motorun akımı
kesildiğinde kamların dönüşü durur,motor tekrar enerjilendiğinde
kamlar kaldıkları yerden itibaren tekrar dönmeye devam ederler.
Program röleleri 10 sn. ile 3 saat arasında gecikme sağlarlar.
6.11 Zaman Rölelerinin Seçimi
Belirli bir uygulama için zaman rölesi seçerken aşağıdaki
etkenler dikkate alınmalıdır :
• İhtiyaç duyulan zaman gecikmesi
• İhtiyaç duyulan zaman değeri
• İzin verilebilir hata
• Çalışma çevrimi ve geri gelme zamanı
• Maliyet
• Diğer istekler
İhtiyaç Duyulan Zaman Gecikmesi : İhtiyaç Duyulan Zaman

Gecikmesi , makinanın tipi yada zamanlayıcının kontrol edeceği
işlem tarafından belirlenir. Bu zaman gecikmesi 1 sn’den birkaç
dakikaya kadar değişebilir.
İhtiyaç Duyulan Zaman Değeri : Zaman değeri deyimi,

zamanlayıcının ayarlanabileceği çeşitli zaman aralıklarını ifade eder.
1sn, 100sn yada 1sn ile 100 sn arasında herhangi bir zaman
gecikmesine ayarlanabilen zamanlayıcılar vardır. Bir makina yada
işlemde kullanılmak üzere zamanlayıcı seçilirken zamanlayıcının
değeri,makina yada işlem tarafından ihtiyaç duyulabilecek çeşitli
gecikme sürelerini sağlayacak kadar geniş olmalıdır.
İzin Verilebilir Hata : Bütün zamanlayıcılarda çeşitli hatalar

oluşabilir. Yani, aynı değere arka arkaya yapılan zaman ayarları
arasında artı yada eksi zaman sapmaları olabilir. Hata miktarı
zamanlayıcının çeşidine ve çalışma şartlarına göre değişebilir. Bu
hata genellikle ayarlanan değerin yüzdesi ile ifade edilir. Herhangi
bir zamanlayıcının hata yüzdesi; zamanlayıcının çeşidine, çevre
sıcaklığına (özellikle düşük sıcaklıklar), bobin sıcaklığına,güç
kaynağının gerilimine ve zamanlayıcının çalışma çevrimleri
arasındaki sürenin uzunluğuna bağlıdır
Çalışma Çevrimi ve Geri Gelme Zamanı : Bir elektrik devresi

açıldığında yada kapatıldığında zamanlayıcı, çalıştırıcı eleman
olabilir. Bu durumda, uygulama süreci başlamadan önce zaman
gecikmesi oluşur. Belirli bir işlem tamamlanır tamamlanmaz
zamanlayıcı devresi kendi kendini ilk konumuna geri alır.Zamanla-
maya ihtiyaç duyulan her defasında bu devre enerjilenmeli yada
enerjisi kesilmelidir. Diğer bir zamanlayıcı çeşidine “işlem
zamanlayıcı” adı verilir. Bir devreye bağlandığında, bu zamanlayıcı
sıralı işlemleri kontrol eder. Enerjisi kesilinceye kadar
zamanlayıcının çalışma çevrimi tekrarlanır.
Zamanlayıcı seçiminde önemli bir nokta da zamanlayıcının geri
gelme hızıdır. Geri gelme zamanı, röle düzeneğinin orjinal konumuna
geri dönmesi için ihtiyaç duyduğu zamandır. Bazı endüstriyel
işlemler rölenin ani olarak geri gelmesini gerektirir. Bazı işlemler
ise yavaş geri gelme zamanına ihtiyaç duyabilir. Bir zamanlayıcının
geri gelme zamanı, zamanlayıcının çeşidine ve zaman geciktirme
süresine göre değişebilir.
Maliyet : Belirli bir uygulamanın isteklerini karşılayacak birkaç

elektromanyetik röle bulunuyorsa, çalışan parçası en az olan röleyi,
yani an basit zamanlayıcıyı seçmek gerekir. Çoğu zaman bu
zamanlayıcı da en ucuzu olacaktır.
Diğer İstekler : Elektromanyetik yada yarı iletken
zamanlayıcıların seçiminde bazı ek etkenlere de dikkat edilmelidir :
• Güç kaynağının çeşidi
• Kontak değerleri
• Zamanlayıcının kontakları; genellikle NO ve NC kontakları bulunur
• Sıcaklık değeri; bazı zamanlayıcıların doğruluğu sıcaklıkla değişir.
Donma sıcaklığının altındaki değerler, zamanlayıcının doğruluğunu
etkiler.
•Boyutlar; Zamanlayıcının yerleştirileceği yerin boyutları da
önemlidir.
7.Endüstriyel Kontrol Röleleri
7.1 Start Röleler
Start röleler, monofaz motorlarda yardımcı sargı ve
kondansatörü belli bir devirden sonra sevre dışı eden ünitedir. İmalat
sekillerine göre 3 çeşittir ,
a) Santrüfüj Anahtar : Motor devrinin %75’ine ulaştığında mil
üzerindeki ağırlıklar dönmeden dolayı savrularak milden uzaklaşır.
Uzaklaşırken de bilezik ok yönünde çekilir ve kontak açılır. Yardımcı
sargı ve kondansatör devre dışı olur.
b)Manyetik (Topak) Röle : Motora enerji verildiğinde motor

akımı ana sargıdan üç misli akım çeker. Bu akım rölenin bobininden
geçer ve çekirdeğe bağlı x ve y kontakları kapanır. Motorun yardımcı
sargısı devreye girer ve motor dönmeye başlar. Motor normal hızını
alınca motor akımı normale döner ve bobin çekemez hale gelir,
kontak açılır. Motorun gücüne göre röle seçilir.
c) Isınan Telli Röleler (Delco) :Motor çalışmaya başladığında
yardımcı ve ana sargı devrededir. Normal olarak platin iridyum tel
ısınır, uzar ve S kontağı açılır, yardımcı sargı devreden çıkar. Motor
çalışırken fazla akım çekerse platin iridyum biraz daha uzar ve “M”
kontağı da açılır, motor devre dışı olur. Delco aynı zamanda termik
röle görevi görmektedir.
7.2 Otomatik Senkron Motor Yol Vericileri

Otomatik Senkron Motor Yol Vericileri, yol verme işlem
sırasını otomatik olarak gerçekleştirmek için senkron motorlarla
kullanılabilir. Bu denetleyici, motorun çalışma sırasını otomatik
olarak yürütür ve böylece rotor alanı, stator döner manyetik alanı ile
eş zamanlanır.
7.2.1 Devre Dışı Röleler

Senkron motorlar, motor için normal olacak belirli bir zaman
sürecinde yol alır, hızlanır ve senkron hıza ulaşırsa, sincap kafes
sargısı yada yol verme sargısı aşırı ısınmayacaktır. Ayrıca motor,
senkron hızda çalışmaya devam etmelidir. Bu şartlar altında, motorun
bütün koruması, stator sargılarındaki 3 adet aşırı akım rölesi ile
yapılacaktır. Ancak sincap kafes sargısı, sadece yol verme amacıyla
tasarlanır. Motor, senkron hızın altında bir hızla çalışmasını
sürdürürse sincap kafes sargısı aşırı ısınacak ve zarar görecektir.
Bu,max.kilitli rotor süresi sadece 5-7 sn. olan bazı senkron
motorlarda olağandışı bir olay değildir.
Yol verme sargısını korumak için otomatik senkron yol vericiler
üzerinde devre dışı röleler kullanılır. Rölenin normalde kapalı
kontakları, aşağıdaki şartlar altında hat kontaktörünün enerjisini
kesmek için açılacaktır :
• Belirli bir zaman gecikmesinden sonra motor hızlanamaz ve eş
zamanlama değerine ulaşamazsa,
• Motor,eş zamanlamadan ayrıldıktan sonra tekrar eş zamanlama
durumuna dönmezse,
• İkaz sargısında endüklenen akımın değeri, devre dışı rölesinin nüve
ayarı ile belirlenen bir değerini aşarsa.
Sonuç olarak motor aşırı ısınmadan önce stator sargısının
enerjisi kesilir.
7.2.2 Kutuplu İkaz Frekans Rölesi

Bir senkron motora, sincap kafes sargısı ile motor mümkün
olduğu kadar yüksek bir hıza ulaştırılarak ve daha sonra DA ikaz
gerilimi uygulayarak yol verilir. İkaz devresi doğru ve uygun
değerleri uygulamayı ve kesmeyi sağlayan elemanlar, kutuplu bir
ikaz frekans rölesi ile bir reaktördür.
Frekans rölesinin manyetik nüvesinde bir DA bobini (C),
endüklenen bir ikaz akımı bobini(B) ve kontaklara bağlanan sapmalı
bir palet (A) bulunmaktadır C bobini, DA ikaz kaynağına bağlanır.
Bu bobin röle nüvesinde sabit bir manyetik akı oluşturur. Bu akı
rölenin kutuplanmasına neden olur. Röle nüvesindeki bu manyetik
akının üzerine, B bobininden geçen, endüklenen rotor ikaz akımı
tarafından oluşturulan alternatif manyetik akı bindirilir. A paletine
etki eden akı, alternatif akım B bobini ile doğru akım C bobini
tarafından oluştu- rulan akılara bağlıdır. B bobini, her bir çevrimde
artı ve eksi genlikleri birbirine eşit olan bir alternatif akı oluşturur.
Böylece A paletinden geçen bileşke akı, B bobininin akısı C
bobininkine zıt olduğu zaman daha çok büyüktür. Şekil (A)’da, B
bobinin akısı C bobininin akısına zıttır ve rölenin A paletini çeken
kuvvetli bir akı oluşmuştur. Bu durum şekil (C)’deki alt eğri ile
gösterilmiştir. Bir yarım çevrim sonra B bobini tarafından
oluşturulan akı yön değiştirir ve A paletinden daha az bir akı geçer.
Bunun nedeni, C bobinin akısının çoğu A paleti üzerinden daha uzun
bir yol izlemesi gerektiği için B bobininin akısının paleti daha fazla
çekmemesidir. Bileşke akı zayıflar ve bu akı şekil (C)’de üst eğri ile
gösterilmiş- tir. Röle paleti, röle palet akısının üst eğri ile gösterilen
endüklenen ikaz akımı dalgasının peryodu sırasında açılır.
Motor senkron hıza yaklaşırken B röle bobininde endüklenen

rotor ikaz akımının genliği azalır. Röle palet akısının değeri, A röle
paletinin daha fazla kapalı kalamadığı bir noktaya düşer. Bu anda
röle açılarak S kontağı kapanır ve endüklenen ikaz akım dalgası
üzerinde işaretlenen noktada DA ikaz gerilimi uygulanır. İkaz
gerilimi, okla gösterilen yönde uygulanır ve kutup olarak uygu-
landığı noktadaki endüklenen ikaz akımının kutbuna zıttır.Bu
koşul,ikazı gerçek- leştirmek için ihtiyaç duyulan zamanı
dengelemek için gereklidir.
Şekilde frekans rölesinin normal çalışması gösterilmiştir.
Senkron motora yol verildiği anda DA ikaz gerilimi röle bobinine
uygulanır. Tam gerilim yada düşük gerilim yöntemleri kullanarak
stator sargısı enerjilendiğinde, stator sargı- sından ve 3 adet aşırı
yük rölesinden hat akımı geçmeye başlar.
7.3 Dengeleyici ve Sabit Zaman Kontrollü Yol Verme
Bu tip denetleyiciler, motora bağlanan yüke bağlı olarak yol
verme zaman aralıklarını otomatik olarak ayarlar. Örneğin bir ağır
yük, motorun yenmesi gereken daha fazla bir atalete sahip
olduğunda zıt EMK’nın oluşabilmesi için daha uzun bir zamana
ihtiyaç duyulur. Böylece daha uzun bir yol süresine ihtiyaç duyar.
7.3.1 Zıt EMK Denetleyicileri ve Gerilim Duyarlı Röleler

DA motorları yol alırken endüvi uçlarında üretilen zıt EMK
küçüktür. Motor hızlandıkça zıt EMK artar. Motorun endüvi
uçlarındaki gerilim belli bir değere vardığında bir röle, uygun
zamanda yol verme direncini azaltmak üzere enerjilenir. Şekilde zıt
EMK ile hızlandırma prensibinin kullanıldığı DA motor
denetleyicisinin hat şeması gösterilmiştir.
Başlatma butonuna basıldığında M kontatörü enerjilenir ve ana

M kontakları kapanır.Bu durumda akım,L1’den R1-R2 dirençleri
üzerinden, endüviden (A1-A2) ve seri ikaz sargısından (S1-S2) L2’ye
geçerek devresini tamamlar. Kontaktörün açılmasını önlemek için M
bobininin mühürleme kontağı (M) kullanılır. Mühürleme kontağı,
başlatma butonunun uçlarını şöntler.
R1 ve R2 uçlarında çok fazla gerilim düşümü olur ancak,
endüvi uçlarında zıt EMK oluşmaz. Motor hızlandıkça akımı azalır.
Endüvi uçlarındaki zıt EMK, tam gerilimin belli bir yüzdesine
ulaştığında A rölesi (endüvi uçlarına bağlanan) A kontaklarını
kapatır. Böylece R1-R2 dirençleri devreden çıkarılır.
A rölesi gerilim duyarlı bir röledir. Bu röleler genellikle DA
motorların endüvi gerilimini algılamak için kullanılır.Bu gerilim
motor hızının bir gösterge- sidir. Gerilim duyarlı röleler aşağıdaki
uygulamalarda yaygın olarak kullanılır : Yük asansörlerin
denetleyicilerinde, ani durdurmalarda ve dönüş yönü değiştir-
melerde, çok kademeli yavaşlatma ve hızlandırma devrelerindeki
endüvi şönt kontaktörlerinde. Bu rölelerin açma ve kapatma değerleri
ayarlanabildiği için birçok uygulama alanından bir tanesi, motor yol
vericisi gibi hızlandırma kademelerini kontrol etmektir.
Daha büyük motorlar ve yükler için hızlandırma kademesini
arttırmak için ek röleler ve dirençler kullanılabilir. Ek röleler, motor
hızlanırken uygun zamanlarda dirençleri devreden çıkaracak şekilde
ayalanmalıdır.
7.3.2. İkaz Hızlandırma Rölesi

İkaz hızlandırma rölesi yada tam ikaz rölesi, ayarlanabilir hızlı
motorları kontrol etmek için yol vericilerle birlikte kullanılır. Bu tip
röleler ,yol verme süresince tam ikaz sağlarlar ve ani hı
değişikliklerinde endüvi akımını sınırlan- dırırlar.İkaz hızlandırma
rölesinin bobini,motor endüvisi ile seri bağlanır. Kalkınma anında
bir akım darbesi oluştuğunda yada ani bir hız artışı,aşırı bir endüvi
akımına neden olduğunda bu röle kontaklarını kapatır. Kapanan
kontaklar şönt ikaz reostasını devreden çıkarır. Yol verme sırasında
tam şönt ikaz akımı sağlanır ve hız değişiklikleri sırasında aşırı
endüvi akımları önlenir.
7.3.3. İkaz Kesilme Rölesi :

İkaz Kesilme rölesi tek kutuplu bir kontrol rölesidir. Rölenin
kontakları, ana kontaktörün kontrol devresine bağlanır. Rölenin
bobini iseşönt ikaz sargısına seri bağlanır. Şönt ikaz akımı kesilirse
röle bobininin enerjisi kesilir ve röle kontakları, motor yol verici
devresini açarak motoru besleme hatından ayırır. İkaz kesilme rölesi,
ikaz devresi kaza ile açıldığında motor hızının aşırı artması- nı
önlemek amacıyla yol vericiye eklenebilen bir güvenlik elemanıdır.
7.4 Dört Hızlı, İki Sargılı (Değişken Kutuplu) Motor

Denetleyicileri
Dört Hızlı, değişken kutuplu sincap kafesli motorlar, bağlantısı
değiştirile- bilen iki adet sargıya ve her bir sargı için iki değişik hıza
sahiptir. Standart yol vericiler genellikle, herhangi bir hızla yada
düşük hızdan yüksek hıza değiştirerek bir motoru başlatabilir. Bir
yüksek hızdan düşük hıza geçiş yapma- dan önce, durdurma butonuna
basılmalıdır. Bu düzenek, yüksek hızda çalışan bir motorun düşük
hızda çalışacak şekilde bağlanmasıyla oluşan aşırı hat akımından ve
darbe etkisinden motoru ve çalıştırılan makinayı korur.
7.4.1. Zorlama Röleleri

Standart yol vericilerde zorlama röleleri bulunmaz. Bu röleler
motorun, en düşük hızla çalışmaya başlamasını yada hızlanmanın
kademeli olarak yapılmasını sağlar. Bununla birlikte ,kullanılan
motor tipi yada çalıştırılan yükün karakteris- tiği, özel bir çalıştırma
sırası gerektiriyorsa, istenen çalışmayı sağlayan 3 çeşit röle
bulunmaktadır.
Zorlama Röleleri kullanıldığında,yüksek hız seçilmeden önce
motorun düşük hızla çalıştırılması gerekmektedir. Motor sadece
düşük hız butonuna çalıştırılabilir. Başka bir butona basılırsa hiçbir
şey olmayacaktır. Bu düzenek, motorun ilk olarak yükü sadece düşük
hızla hareket ettirmesini sağlar. Yüksek hızdan düşük hıza bir geçiş
yapılmadan önce stop butonuna basılması gerekir.
7.4.2. Hızlandırma Röleleri

Yol verici, bir hızlandırma rölesiyle donatılmışsa en son hız,
basılan buton tarafından belirlenir. Motor, önce düşük hızla çalışır
ve sonra seçilen hıza ulaşıncaya kadar otomatik olarak ard arda hız
kademe ile hızlandırılır. Herbir hız değişikliğinde belirli bir zaman
aralığı geçmelidir. Her bir zaman aralığı, bağımsız zaman röleleriyle
sağlanır. Yüksek hızdan düşük hıza bir geçiş yapılmadan önce stop
butonuna basılması gerekir.
7.4.3. Yavaţlatma Röleleri

Çalışma şekli olarak Hızlandırma rölelerine benzer.
Aralarındaki fark, bu rölelerin yüksek hızdan düşük hıza kademeli
bir yavaşlatma kontrolü sağlaması- dır. Yüksek bir hızdan düşük bir
hıza geçiş yapıldığında, motor ve çalıştırılan makina çok büyük
gerilme kuvvetleri oluşur ve motor arzu edilen hıza düşemez. Motor
yavaşlarken, hız geçişleri arasında belirli bir zaman aralığı
sağlanırsa bu tip gerilmeler önlenir.
Üç iletkenli itmeli buton devresi ve yavaşlatma röleleri
kullanarak, uygun butona basılarak motorun çalıştığı hızdan daha
düşük herhangi bir hızı seçmek mümkündür. Bu butona bir kez
basıldığında, yüksek hızda motoru çalıştıran kon- taktörün enerjisi
kesilir ve zaman röleleri enerjilenir.Ayarlı bir zaman aralığıdan
sonra zaman röleleri, motoru düşük hızla çalıştıran kontaktörü
enerjiler. Düşük hızlar ard arda seçilirken, yüksek hız sargısını
ayırma ve düşük hız sargısını bağlama arasındaki geçiş zamanında
bir artış bulunmaktadır.
Basınç anahtarları ve seviye anahtaları gibi kontrol elemanları,
motorları çeşitli hızlarda kontrol etmek amacıyla kullanıldığında
yavaşlatma röleleri de kullanılmalıdır. Sadece motor üreticileri bu
tür uygulamalara uygun olduğunu ve yavaşlatma rölelerinin gerekli
olmadığını bildirdikleri zaman bu röleler kullanıl- mayabilir.
7.5. Rotoru Sargılı Motorları Frekans Rölesi Kullanarak

Otomatik Hızlandırma
Sabit geciktirmeli zamanlayıcılar yada dengeleyici
zamanlayıcılar, rotoru sargılı motorların hızlandırmasını kontrol
etmek için kullanılabilir. Genellikle havalı yada statik rölelerden
meydana gelen sabit geciktirmeli zamanlayıcılar en büyük yük
akımına göre ayalanır ve yük değişmişse de aynı ayarda kalır.
Dengeleyici zamanlayıcıların çalışması, uygulanan yüke bağlıdır.
Diğer bir ifade ile motorun, hafif yükte daha çabuk ve fazla yükte
daha yavaş hızlanmasına izin verilir. Frekans röleleri, dengeleyici
zamanlayıcıların bir çeşididir. Bu röleler elektriksel rezonans
prensibine göre çalışır.
Şekilde,itmeli butonlarla çalıştırılan basit bir frekans röle
sistemi görülmektedir. Bu sistem, paralel bağlı iki kontaktör bobini
(A ve B) ile B bobinine seri bağlı bir kondansatörden oluşmuştur. Bu
bağlantıyla 3 kademeli otomatik hızlandırma gerçeklettirilir. Motor
çalıştırıldığı anda, A ve B bobinlerinin uçlarında tam gerilim
endüklenir ve bu nedenle de normalde kapalı A ve B kontakları
açılır. Bu durumda motorun sekonderine dirençlerin tamamı
bağlanmıştır. Motor hızlandıkça sekonder frekası azalır. Frekansın
azalması, B bobininin paletini bırakarak B kontaklarını kapatmasına
ve rotor devresi direncini azaltarak motorun hızlan- masını
sürdürmesine neden olur. Kondansatörün direnci, alternatif akımın
direncine bağlıdır. Motorun hızlanması arttıkça A bobini de paletini
bırakarak A kontaklarını kapatır ve motor daha fazla hızlanır.
Normalde kapalı kontaklar kullanıldığı için motorun sekonderi tam
olarak kısa devre edilemez. Sekonder tam olarak kısa devre
edilebilmiş olsaydı ,elektronlar en az direnç olan yoldan akacak ve
motorun ilk çalıştırılması anında A ve B bobinlerine hiç enerji
uygulanamayacaktı.
Frekans röleleri, bir çok üstünlüğe sahiptir ;

• Pozitif tepki
• Frekans, rezonans değerin altına düşerken çalışma akımı da hızla
düşer
• Bu tip röleler bir rezonans devresiyle çalıştıkları için doğrulukları
sürek- lidir
• Devresi basittir
• Çevre değişiklikleri ve besleme gerilimi dalgalanmaları röleyi
etkilemez
• Motor yükündeki artış, yol alma zamanını arttırır.
7.6. Motor Kilitleme Rölesi

Motor Kilitleme rölesi, motorun yol alma devresi
enerjilenmedikçe anahtar kontaklarının kapanmasını önleyen
mekaniksel parçalara sahiptir. Güvenlik özelliği, motor mili kaza ile
dönerse ani durdurma anahtarının kontaklarının kapanmaması ve
motoru çalıştırmamasını sağlar. Kilitleme röleleri, çalışanları,
makinayı ve işlenen ürünü korumak için devrelerin standart
isteklerine cevap vermelidir.
7.6.1. Zaman Rölesi Kullanarak Ani Durdurma

Bu kontrol devresi motorun yük şartlarındaki değişiklikleri
dengelemez. Şekildeki devre, zamanlayıcı bir defa ayarlandıktan
sonra sabit yük durumu için kullakılabilir. Motor normal çalışırken
A’daki olağandışı durum,durdurma anahtarına ani olarak basılır ve
normalde açık kontak devresi tamamlanamazsa motor frensiz
duracaktır. Olağandışı durum durdurma butonuna, normalde açık
devresini tamamlayacak şekilde basılırsa kapalı TD ve R kontakları
üzerinden S kontaktörü enerjilenir. S kontaktörü kapanır ve motora
ters tork uygulayacak şekilde motoru yeniden bağlar.Röle bobininin
enerjisi kesildiğinde TD kontağının açılması geciktirilebilir. Zaman
gecikmesi, motor milinin hızı sıfıra geldiği ya da yaklaştığı bir
noktada TD kontağını açacak şekilde ayarlanır.
8. Reaktif Güç Kontrol Rölesi
Reaktif Güç Kontrol Rölesi, ţönt kapasitö rlerle otomatik

reaktif güç kompanzasyonu yapılan tesislerde, çeşitli yük
durumlarımda gerekli sayıda kondansatör grubunu devrede
bulundurmak, güç katsayısını ayar edilen değerde tutmak için
kullanılmaktadır. Röleler, sahip olduğu kademe sayısına bağlı olarak
(2 kademeden 10 kademeye kadar) 7 ayrı tipten oluşmaktadır.
Üzerindeki dijital Cos metre sayesinde, kompanze edilen sistemin
güç katsayısı izlenebilir.
Rölenin mikroişlemci denetimli olan anahtarlama mantığı,
kondansatör gruplarının gereksiz yere devreye girip çıkmasını
önlediği gibi, sahip olduğu “dönerli sistem” ile tüm kondansatör
gruplarının zaman içinde eşit sayıda kulla- nılmasını sağlar.
Çalışma İlkesi :
Röle şekilde görüldüğü gibi 5 ana üniteden oluşmaktadır ;
• Ölçme ve Karşılaştırma
• Anahtarlama
• Aşırı ve Düşük Gerilim Duyucuları
• Faz Açısı Ölçme ve Yön Belirleme
• Mikroiţlemci
8.1. Ölçme ve Karşılaştırma Ünitesi

Bu ünite tesisin reaktif gücünü sürekli ölçmekte ve rölenin ayar
değerleri ile karşılaştırmaktadır. Rölenin ön panelinde bulunan “C/k”
ve “Cos Q” ayar düğmeleri bu üniteye aittir.
a) C/k Ayarı
“C/k” Ayarı ile kompanze edilmemiş bölgenin (yani
kondansatör devreye sokma değeri ile kondansatör devreden çıkarma
değeri arasında kalan bölgede) genişliği ayarlanmaktadır. Bu nedenle
ayarın çok iyi yapılması gerekmektedir. C/k değeri gerekenden büyük
bir değere ayarlanırsa, röle sağırlaşacağından iyi bir kompanzasyon
sağlanamayacaktır. Tersi durumda ise röle çok fazla
hassaslaşacağından kondansatör grupları gereksiz yere devreye girip
çıkacak, sistem salınıma geçecektir.
C/k ayarı 0.05 ile 1.2 arasında kesintisiz olarak
ayalanabilmektedir. Bu orantıda “C” birinci kademedeki
kondansatörün kVAr cinsinden değeri, “k” ise kullanılan akım
trafosunun dönüştürme oranıdır.
Gerekli C/k ayarı her ne kadar tablodan alınmakta ise de, bazen
trafolar güçlerinin çok altıda çalıştırıldığından veya örneğin 400/5 A.
akım trafosu konması gereken tesise, ülkemizde sık rastlandığı gibi
600/5 A.gibi yanlış seçilmiş bir akım trafosu konulduğundan
kompanzasyon tam yapılmamaktadır. Bu durumda alet üzerinde yer
alan Cos Q metrenin gösterdiği değerin indüktif 0.9-1 olacak şekilde
C/k ayarı ile düzeltma yapılmalıdır. Eğer çekilen enerjisi çok az ise
röle sağırlaşacağı için C/k tablodakinin altında bir değerde
olmaktadır. Mesela 1. kademe 20 kVAr,akım trafosu da 600/5 ise ve
sistemin yükü de 60 kW yani 120 A ise röle C/k ayarı 0.17 değil, Cos
Q okuyucusundan 0.9-0.95’e göre ayarlanır ve 0.05 olduğu görülür.
Tasarımda alınan tedbirle şebeke gerilimine bağlı olarak
kompanze edilme- miş bölgenin genişliği kendiliğinden genişlemekte
veya daralmaktadır.
b) Cos Q Ayarı :
Cos Q ayarı 0.80 ile1.00 arasında kesintisiz olarak
yapılabilmektedir. Bu ayar ile, “C/k” ayarı ile seçilen kompanze
edilmemiş bölgenin orta noktasının hangi Cos Q değerine karşılık
olacağı belirlenmektedir. Sistemin güç katsayısı ortalama hangi
değerde tutulmak isteniyorsa Cos Q ayar düğmesi o değere
getirilmelidir.
c) Sinyaller
Tesisin çektiği reaktif güç, ayar edilen değerden fazla
olduğunda rölenin ön panelindeki “Kompanzasyon Düşük” sinyali
yanar. Bu durmda mikroişlemciye ‘kondansatör al’ komutu gider. Bu
sinyali alan mikroişlemci ‘son çıkan son girer ’ kuralına uyarak sırası
gelen grubu devreye almak üzere anahtarlama ünitesine sinyal
gönderir. Kompanzasyon tamamlanmadığı sürece “Kompanzasyon
Düşük” sinyali mikroişlemciye gidecek, o da 15 sn. aralıkla sırası
gelen kondansatör gruplarını devreye almak üzere anahtarlama
ünitesine komut göndermeye devam edecektir. Gerektiği kadar
kondansatör grubu devreye alındığında “Kompanzasyon Normal”
sinyali yanacaktır.
Tesisin çektiği reaktif enerji azalıp ta kondansatör grubu
miktarı gerekenden fazla olduğunda “Kompanzasyon Aşırı” sinyali
yanacaktır. Bu durumda mikroişlemciye ‘kondansatör çıkar ’ komutu
gider. Bu komutu alan mikroiş- lemci ‘ilk giren ilk çıkar ’ kuralına
uyarak sırası gelen kondasatör grubunu devreden çıkarmak üzere
anahtarlama ünitesine sinyal gönderir. Bu sinyal gönderme 15 sn.
aralıklarla gereken miktarda kondansatör grubu devreden
çıkarılıncaya kadar devam eder. Denge kurulduğunda tekrar
“Kompanzasyon Normal” sinyali yanar.
8.2. Anahtarlama Ünitesi

Mikroişlemciden gelen sinyallere göre anahtarlama ünitesindeki
IEC ce VDE standartlarına uygun 250 V, 10 A kontak kapasiteli
yardımcı röleler ile kondansatör gruplarını devreye alacak
kontaktörler enerjilenir veya enerjisi kesilir. 1:2:2… sistemine göre
kondansatör seçimi yapıldığında 1. Grup kondansatör, diğer
kondansatör gruplarının yarı büyüklüğünde olduğundan her
kondansatör ihtiyacında (eğer devrede değilse) önce 1.grup devreye
alınarak ihtiyacın karşılanmasına çalışılır. (İhtiyaç devam ediyorsa
‘son çıkan son girer ’ kuralına uygun olarak sırası gelen kondansatör
gruplarının 15 sn. aralıklarla devreden çıkarılmasına devam edilir.
1.Grup, her kondansatör ihtiyacında veya fazlalığında öncelikle
devreden alındığı veya çıkarıldığı için kondansatörlerin muhtemelen
arızalı olabilecek deşarj dirençlerine güvenmeksizin tekrar devreye
alınmadan önce yeterince deşarj olmalarını sağlamak amacıyla bu
grup devreye alınmadan önce her defasında 30 sn. beklenir.
8.3. Aşırı ve Düşük Gerilim Koruması
a)Aşırı Gerilim Koruması
Şebeke geriliminin çok yükselmesi halinde, kondansatörlerin
aşırı gerilim nedeni ile arızalanma yada ömürlerinin kısalmasını
önlemek için cihaz içinde bir aşırı gerilim koruması bulunur. Şebeke
gerilimi 1.15 U N değerini 2 sn.den daha uzun bir zaman aştığında
mikroişlemci ünitesi anahtarlama ünitesine “bütün grupları devreden
çıkar” komutu verir. Aşırı gerilim devam ettiği sürece ön panelde
“Aşırı gerilim” sinyali yanacak ve bu arada gerekse bile hiçbir
kondan- satör grubu devreye alınmayacaktır.
Ţebeke gerilimi normale döndükten (1.1 U N ’ in altına
düşdükten) sonra “Aşırı gerilim” sinyali 1 dk. Süreyle yanmaya
devam edecek ve röle bu süre için- de gerekse bile kondansatör
devreye almayacaktır. Ancak bu 1dk.lık sürenin tamamlanmasından
sonra röle, kaldığı yerden kondansatör grubu anahtarlamaya devam
edcektir. Cihazın enerjisi kesilmediği sürece mikroişlemci,
kondansatör gruplarının sırasını belleğinde saklamaktadır.
b) Düşük Gerilim Koruması

Genellikle reaktif güç kontrol röleleri, herhangi bir önlem
alınmazsa, 1-2 sn’lik veya kısa süreli gerilim kesilmelerinde veya
çok büyük gerilim düşmelerinde kontaktörler açılıp kondansatörleri
devre dışı yaptığı halde,röle içindeki filtre kondansatörlerinin henüz
boşalmaması nedeni ile reset olmamakta, 1-2 sn. sonra gerilim tekrar
geldiğinde ,gerilim kesilmeden önce kaç grup devrede ise tekrar aynı
grupları devreye almaktadır. Kondansatör grupları henüz 1-2 sn. önce
devre dışı olduklarından,deşarj olmadan tekrar gerilim uygulandığı
için bir anda kondansatörlerin uçlarında nominal gerilimin 2 katına
varabilecek değerde bir gerilim oluşabilmektedir. Bu durum gerek
kondansatörlerin,gerek tesisi besleyen trafonun, gerekse tesisin
beslediği techizatın arızalanmasına neden olabilmektedir
Böyle bir durumu önlemek için rölenin içinde bir düşük gerilim
koruması (sıfır gerilim sistemi) bulunur. Röle, şebeke gerilimi 170
V’un altına düştüğünde veya 100 ms’lik kesintilerde bile reset
olarak, devredeki bütün kondansatörleri devre dışı bırakır. Şebeke
normale döndüğünde röle, kondasatör ihtiyacı varsa 30 sn’lik
beklemeden sonra önce 1.Grup daha sonra gerekiyorsa 15 sn.
aralıklarla diğer grupları devreye alacaktır.
8.4. Faz Açısı Ölçme ve Yön Belirleme Ünitesi
Blok şemada görüldüğü gibi rölenin çalışabilmesi için gerekli
olan aynı fazın gerilim ve akım bilgileri aynı zamanda faz açısı
ölçme ve yön belirleme ünitesine gelmektedir. Bu ünite ve
mikroişlemci denetiminde 320 msn’lik bir periyot içerisinde bir
taraftan faz açısı arka arkaya 16 defa ölçülmekte ve bu ölçümlerin
periyot sonunda ortalaması alınmakta,diğer taraftan da yön
belirlemektedir. 320 msn’lik periyot sonunda bulunan faz açısının
karşılığı olan CosQ değeri mikroişlemci tarafından bellek
ünitesinden bulunarak 3 basamaklı olarak ışıklı dijital göstergeye
aktarılmaktadır. Bu arada akım veya gerilimden hangisinin önde
olduğuna göre “IND” veya “CAP” ledlerinden biri yanmaktadır.
“CAP” ve “IND” lambalarının ikisinin de birden yanmadığı
zaman yük tamamen rezistiftir. Röleden geçen akım 200 mA’ den az
olması veya tamamen kesilmesi durumunda CosQ metre ünitesi
“1.00” olara sabit bir değer göstere- cektir. Bu durumda ölçülecek
CosQ hatalı olabileceğinden, rölenin hatalı bir değer yerine uyarıcı
sabit bir değeri göstermesi programlanmıştır.
8.5. Mikroişlemci
Mikroişlemci, ünitelerden gelen bilgilerle rölenin tüm
fonksiyonlarını denetler. Kondansatör ihtiyacı veya fazlalığı
doğduğunda “ilk giren ilk çıkar ve son çıkan son girer” kuralına
uygun olarak anahtarlama ve sinyal ünitelerine gerekli komutları
verir. Aşırı ve düşük gerilim şartlarında anahtarlama komutla- rını
verir. CosQ ölçümünü ve yön tayinini denetler. Röle bağlantısında
polarite hatası olduğunda göstergede “0.00” göstererek uyarır.
Kaynaklar :
•Elektrobank- Zafer Ürgüplü, Ankara 1997
•Elektrik Motorları Kontrolü- Walter N.Alerich (Çeviren:
M.Gökbulut)
•Elektrik Bilgi-İşlem-Adnan Peşint, MEB İstanbul 1980
•TEK Dergisi- Ekim 1992
Özgeçmiş :
Ocak-1974 yılında Almanya’nın Lübeck kentinde doğdum. İlk
öğrenimimi orada tamamladıktan sonra 1984’te Türkiye’ye geldim.
Orta ve Lise öğrenimimi memleketim olan Denizli’de tamamladım.
1992 yılında Yıldız Üniv. Kocaeli Müh. Fak. Elektrik Müh.
Bölümünü kazandım ve şu anda okulu bitirme aşamasındayım.

Röleler (Bitirme Tezi)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Röleler (Bitirme Tezi)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TC.

3. Sekonder Koruma Yardımcı Röleleri................................... 20

4. Gerilim Koruma Röleleri...................................................32

5.Motor Aşırı Akım Koruma Röleleri.......................................37

7.Endüstriyel Kontrol Röleleri................................................58

8. Reaktif Güç Kontrol Rölesi................................................67

Günümüzde elektrik, sanayiden tıbba kadar, en büyük

1.1 Kontrol Röleleri

1.2 Mekaniksel Tutmalı AA Röleler

Enerji dağıtım sistemlerinde transformatör, jeneratör, enerji

2.1 Bağımsız Sekonder Koruma Rölesi

Burada röle açma zamanlarını seçerken dikkat edilmesi gereken

BKR Serisi Bağımsız Sekonder Koruma Röleleri

Şekilde görüldüğü gibi,tek bir faz birimi 7 ayrı bölümden

Görüldüğü gibi en kısa açma zamanı R4’te gerçekleşmektedir

IKRSerisiBağımlı(Ters Zamanlı)Sekonder Koruma Rölesi

Grafik üzerinde görüldüğü gibi, koruma rölesi ayarlanan akımın

2.3 Toprak Hatası Rölesi

2.5 Trifaz Topraksız Sekonder Aşırı Akım Rölesi

3.Sekonder Koruma Yardımcı Röleleri

Koruma sisteminin ana elemanı olan “Aşırı Akım Sekonder

• TKR-12 :Tekrar Kapama Rölesi

Kullanım ve Çalışma Prensibi :

Ayrıca röle üzerinde “2 tane anahtar” , “3 tane sinyal ışığı”, “1

•Tekrar Kapama Adedi Anahtarı : Tekrar kapama adedini 1-2 adet

Tekrar kapama adedini “1” olarak seçelim.Bağlantı şemasından

Tekrar kapama adedi “2” olarak seçildiğinde, kilitleme zaman

3.2 UDR Serisi Röle İhbar Kombinasyonu

a) UDR-10 On İhbarlı Röle

B 1 :Korna susturma butonu (Uyarı sonrası çalışan kornayı

B 1 :Korna susturma butonu (uyarı sonrası çalışan kornayı susturmak

3.3 DK-05 Gerilim Kontrol Rölesi

Kontrol edilecek kumanda gerilimi ve diğer çıkışlar için cihaz

“R” rölesinin bırakması sonucunda, 5-5 nolu klemenslere ihbar

3.4 ER-3Y Yardımcı Röle

3.5 AR-01 Korna Rölesi

3.7 EK-01 Elektronik Korna

3.8 Bucholz Rölesi

Bucholz Rölesini Çalıştıran Arızalar :

Arızanın Şekli Çalışan Devre

3.9 Diferansiyel Röle

Gerilim Koruma Röleleri şebekede oluşan gerilim

4.1 FKR Serisi Gerilim Kontrol Rölesi

a)FKR-3A (Trifaz Gerilim Kontrol Rölesi) :

4.2 GKR-1 Trifaz Aşırı Gerilim Kontrol Rölesi

4.3 DGR-1 Düţük Gerilim Kontrol Rölesi

4.5 FR-01 Faz Sırası Rölesi

5.Motor Aşırı Akım Koruma Röleleri

Bir elektrik motoruna aşırı yük binse de kendiliğinden durmaz

5.1 Termik Aşırı Akım Rölesi

5.1.2 Eriyici Alaşımlı Termik Birimler

Eriyici alaşımlı termik birimler değiştirilebilir. Bunlar, ısıtıcı

5.1.3 Bimetalli Aşırı Yük Röleleri

5.3 Zaman Sınırlamalı Aşırı Yük Röleleri

5.4 Ani Açmalı Akım Röleleri (Manyetik Açak)

Zaman röleleri kontrol rölelerine benzer ancak,zaman

6.1 Pistonlu Zaman Rölesi

Aşırı yük rölelerinin aksine pistonlu zaman röleleri, kontaklar

Pistonlu zaman röleleri çok çeşitli uygulamalarda

Bu tip zaman rölelerinde pistonun geri dönüş zamanının hassas

6.2 Havalı Zaman Röleleri

Bu tip röleler, bir mıknatıs düzeneği tarafından mekaniksel

Bu rölede motor enerjilendiğinde, motor dişlisi ok yönünde