Tahribatsız Muayene Usulleri

1) Genel Bilgiler

-örnekler

2) Yüzeysel ve İç Çatlaklardaki Hataların Oluşumu

3) Yüzeysel ve İç Çatlaklardaki Kalıntıları

4) Magnetik Toz ile Muayene

5) Flüoroskopik Muayene

-kullanılma sahaları

-hassasiyet

-kullanılan cihazlar

-üstünlükleri

-eksiklikleri

6) Radyografik Muayene

- x ışını radyografisi

-kaynak

-döküm

-dövme

-plastik parçalar

-monte edilmiş mamüller

-muayene edilen malzemeler

- x ışınları önem sırası

- hassasiyet
7) Gamma Işınları ile Muayene

-radyum tuzlar

-kullanılma sahası

-genel üstünlükleri

8) Magnaflux ile Muayene

-çalışma prensibi

9) Fluoresan Sıvı Emdirme Usulü ile Muayene

-uygulama şekli

-hatanın belirlenmesi

-uygulama alanı

10) Ultrasonik Reflekteskop

-kullanılma sahası

-çalışma prensibi

-hatanın derinliği

-hatanın büyüklüğü

-genel üstünlükler

-eksiklikler

-dalganın elde edilişi

-manyetik ostriktif efekt

11) Supersonik Thruray

-kullanılma sahaları
 -çalışma prensibi

-üstünlükleri

-eksiklikleri
12) Hipersonik Analizör

-kullanılma sahası

-çalışma prensibi

-üstünlükleri

13) Monaglo ile Muayene

Yazarlar: prof. Dr.Ruterde Lgrent

Çeviren: Doğan GÖÇER İ.S.T. TÜRK.TEK Haberleşme merkezi
 TAHRİBATSIZ KAYNAK MUAYENE YÖNTEMLERİ

Genel Bilgiler:

Hafif yapı konstrüksiyonları ve masraflar nedeni ile,

malzeme tasarrufu yapılması zorunluluğu giderek daha küçük
kesitli yapı parçalarının imalini gerektirdiğinden, iç hatalar daha
kuvvetli olarak tesirlerini gösterirler.

Kopma sonucunda insan hayatını tehlikeye düşürecek veya

büyük zararlara sebep olacak yapı parçaları için, parçanın
tamamı üzerinde gizli hataları ortaya çıkaracak 100% emniyetli
bir muayene yapılır.

Örnekler:

Taşıtların aksları ve direksiyon parçaları, basınçlı kaplar,

yüksek basınç armatürleri, kaynak dikişleri.

Muayenenin gayesi hatalı ham dökme veya dövme

parçalarını ve yarı mamülleri işlenmeden önce, veya hazır
parçaları yerine takılmadan önce ayırmaktır. Mümkün hatalar
örnek olarak aşağıda verilmiştir:

Yüzeysel ve İç Çatlaklardaki Hataların Oluşumu

Zımparalama (parlatma) sırasında soğutucu maddenin

eksikliği nedeni ile oluşan çatlaklar, çok ani su verme
neticesinde meydana gelen sertlik çatlamaları, döküm
parçalarında kendini çekme olayı kalıp tarafından engellendiği
durumlarda ortaya çıkan ısıl çatlamalar;

Heterojen yapının çok çabuk şekil değiştirmesi neticesinde

meydana gelen dövme çatlamaları, katlanma ve katmerler,
yüzeyden yapılan çabuk ısıtmalarda oluşan gerilme çatlamaları,
merkez yüzey tabakasından ayrılır veya ortadan çatlar.
Yüzeysel ve İç Çatlaklardaki Kalıntıları

Gaz kabarcıkları, cüruf parçacıkları, kum kalıntıları,

lunkerler, kaynak dikişindeki gözenekler ve birleşme hataları.

Bunların yanında ayrıca yanlış malzeme kullanma, hatalı ısıl

işlem (yüzey dekarbürüzasyonu, yanlış sertleştirme derinliği
veya yanlış merkez mukavemeti) gibi hatalar da görülür.

Hataların özel usullerin yardımı ile tanınabilmesi farklı

şekillerde olur ve numune içerisindeki hatanın büyüklüğü ile
durumuna bağlıdır.

Belirli bir durumda uygulanacak muayene usulünün

seçilmesine etki eden diğer faktörler muayene süresi ve
masraftır. Bu nedenle her muayene usulü belirli bir uygulama
alanına sahiptir.

MAGNETİK TOZ İLE MUAYENE

X ışınları ve gama ışınları malzemelerin iç kısımlarındaki

kusurları göstereceğinden yüzey yakınındaki görünmeyen
kusurları bulmak için diğer bir metoda ihtiyaç vardır.Bu ikinci
maksat için iki muayene vasıtası mevcuttur:Magnaflux ve
Magnaglo.Bunlar gerilme arttırıcı roller oynayarak yorulma
kırılmasına sebebiyet veren çatlaklar,yarı çatlaklar,kalıntılar ve
delikleri gösterirler.

Bu usuller demirhane,preshane v.s. ve dökümhanede kalite

kontrolü ve metotların inkişafı için,talaş kaldırarak şekil verme
atölyelerinde de hatalı malzemeyi,üzerinde pek fazla iş
yapılmadan evvel keşfedip atmak gayesi ile ve işlem
kontrolü,muhtelif imal safhalarındaki inkişaflar ve bitmiş
parçaların muayenesi için kullanılır.
 FLUOROSKOPİK MUAYENE

Cismin içerisinden geçen X ışınları röntgen filmleri yerine bir

fluoroskopik ekran üzerine düşürülür ve müşahit direkt olarak
gölge resmi görür.Açıkça burada zamandan tasarruf edilir.

Kullanılma Sahaları

Fluoroskopi cihazları kapalı tipte (elektrik çarpmayan ve ışın

geçirmeyen tipten) olup 160.000 Volta kadar çalışanları
mevcuttur.Bu sebeple bunlar hafif alaşımlar,püskürtme döküm
parçalarda boşluklar ve kalıntılar olup olmadığını kontrolde
kullanılır.İkinci büyük endüstriyel tatbikatında imalatı bitmiş
cihazların kontrolüdür.

Hassasiyet

Kusurların ekranda görülebilmesi için malzeme

kalınlığının %5 ile %15 i kadar olmalıdır.Mutehassıslar %4
mertebesindeki kusurları tespit edebilirler.

Kullanılan Cihazlar

Bir çok çeşit cihaz mevcuttur.

1.Çift-Makaslı Cihaz

Bu tip cihaz ile hem radyografi alınabilir hem de

fluoroskopik muayene yapılabilir.Bu ikinci işlem iki gaye ile
yapılabilir:

a- Hataların aranması
b- Parçanın radyografi için en elverişli pozisyonun aranması

2.Eliptik Konveyörlü Tünel tipi cihaz

Işınları geçirmeyen bir gözlem kulübesi içerisinde bulunan

bir teknisyen ekrana bakarak hayali görür ve hatalı parçaları
uygun bir tertibatla atar.İki yardımcı cihazın karşılıklı iki
tarafında durarak parçaları yükler ve uzaklaşırlar.
3.Devamlı Beslenen Kayış Koveyörlü Model

Bunda karşılıklı olarak iki teknisyen çalışır.Bu cihaz

dakikada 18 roketin patlayıcı maddesinin ateşleme
mekanizmasını ve diğer parçalarının hatalı olup olamadığının
muayene edilmesini mümkün kılmıştır.

4.Yüksek Parlaklıkta Ekranlı,İç Parçası Dönen Kabine Modeli

Tüp hareket ettittirilerek parça muhtelif açılarda muayene

edilebilir.Sıkı şartnamelere tabii döküm parçalarının muayenesi
için elverişlidir.

5-Yeni Foto Fluoroskopi Tekniği

Yeni foto fluoroskopi tekniğinde,kaide platformuna 70

mm’lik bir kamera yerleştirilerek fluoresan ekran üzerindeki
kısmi hayali fotoğrafı alınır.

Üstünlükleri

Yüksek parlaklıkta ekranlı Fluoroskopi üstünlükleri:

a) Çalışma süratlidir
b) Adi radyoskopi ve adi fluoroskopiye nazaran daha fazla hata
görülebilir
c) El işi yoktur
d) Çalışma masrafı azdır

Eksiklikleri

a) Hassasiyeti çok yüksek değildir

b) Vesika vermez
c) Azaltılmış ışıkta çalışmaya ihtiyaç vardır
 RADYOGRAFİK MUAYENELER

İnsan gözü , şeffaf olmayan malzemelerin ancak yüzeylerini

muayene edebilir; eğer bir metal veya plastik içersinde saklı
hataların tetkiki istenirse ışıktan daha fazla nüfuz edebilen bir
enerji şekli kullanılması lazımdır. X ışınları santimetrelerce
kalınlıkta çeliğin içerisinden geçip , bir radyografik film veya bir
flüoresan ekran üzerinde hataları gösterebilir. Veyahut X ışınları
Difraksiyonu ile bir maddenin analizi ve önceden maruz kaldığı
işlemler öğrenilebilir. İşlemlerin inkişafında ve kalite
kontrolünde 5 tip radyografik muayene usulü kullanılmaktadır ;
X Işınlar , Gamma Işınları , Fluoroskopi , Foto-fluoroskopi ve X
Işınları diffraksiyonu.

X Işını Radyografisi

Radyograf nedir? X ışını , dalga boyu görünen ışığınkinin

takriben 1/10.000’ i kadar olan ve görünmeyen bir ışınım enerji
çeşididir. Dalga boyları küçük olduğundan şeffaf olmayan
(opak) malzemeye , X-ışını huzmesinin gücü nispetinde nüfuz
eder. Eğer bu güç , bir cismin içersinden tamamıyla geçmeyi
temin edecek mertebede ise ve kafi zaman bırakılırsa , parçanın
öbür tarafına konulan özel bir film ekspoze olur. Develope
edilen negatif , yani radyograf , üzerinde bir “ hayal-resim” elde
edilir ; bunun içindeki açık ve koyu bölgeler, yoğunluk veya
kalınlık değişimini belirtir. Boşluklar , çatlaklar ve delikler X
ışınlarının geçmesini kolaylaştırdıkları için radyografta koyu (çok
kararmış) bölgeler halinde belirirler.
 hedefi bombardıman eden elektronlar X ışınları
husule getirilir.

ANOT

Radyograf bir cismin gölge resmidir. Koyu bölgeler

ışınların kolay geçtiği kısımları veya boşlukları gösterir.

Endüstride X ışınları için sayısız tatbikat vardır. En önemli

olanları aşağıdaki konularla ilgilidir;

1) Kaynak

• Kaynak tekniğinin inkişafına yardım etmek ,

• Basınçlı kaplarda olduğu gibi , X ışınları ile muayenelerin
mecburi olduğu yerlerde vesika temin etmek ,
• Kritik olmayan iş parçalarında , işçiliğin kalitesini iş
yerinde süratle kalitesini iş yerinde süratle kontrol
edebilmeyi temin etmek ,
• Tamir edilen kesitlerin kalitesini tespit etmek.

2) Döküm

• Gözenekli , kendini çekme boşlukları , gaz boşlukları ,

kendini çekme ve gerilme çatlakları , metal olmayan
kalıntılar , metalin yürümemesi gibi kusurları , memulu
ve dökümhane tekniğini inkişaf ettirmek gayesi ile
 kontrol etmek ; reddedilen parçaları , işleme
kayıplarını azaltmak ve döküm metalini kontrol etmek
• Kritik dökümlerde önemli kesitlerin hatasız olduğunu
göstermek
• Döküm kaynağı ile tamir edilen parçaların kalitesinin kontrol
etmek

3) Dövme

• Bir parçanın dövme tekniğini inkişaf ettirme sırasında

çatlama ve diğer hataların mevkilerini tespit etmek
• Kritik kabul şartlarına uymayan dövme parçaları
reddetmek
• Talaş kaldırarak işlemeden sonra meydana çıkacak olan
hataları önceden tespit etmek (mesela , kalıpların ve
takımların “bitirilmiş” yüzeyleri üzerinde gaz delikleri
olması istenmez. Talaş kaldırarak işleme sırasında
ortaya çıkacak yüzey altı boşlukların önceden tespiti
gerekir.)

4) Plastik Parçalar

• Bilhassa plastik içine yerleşecek olan parçaların

mevkilerinin kritik olduğu hallerde kalıp tekniğinin
inkişafına yardım etmek
• Elektriksel ve diğer tatbikat için kullanılacak ve çok sıkı
şartlara uyması icap eden plastik parçaların içinde
boşluk vs olup olmadığını kontrol etmek

5) Monte Edilmiş Memullar

• Mesela, elektrik enterrüptürleri, sayaçları ve keza saat

mekanizmaları gibi iç kısımlarının görünmesine imkan
olmayan mamüllerin kontrolü
• Yumuşak veya sert lehim yapılmış birleşme yerlerinde
istenilen bağlantının vuku bulunduğunu göstermek
• Saklı kısımların boyutlarını ölçmek
 X-ISINI FOKUSU

IS PARCASI

KASET

KUVVETLI ZAYIF KUVVETLI

GERI YANSIMA GERI YANSIMA GERI YANSIMA

ZEMINDEN VEYA DUVARLARDAN GERI YANSIYAN DAGILMIS

ISININ
RADYOGRAFI FILMINE ZARAR VERIR. BUNU ONLEMEK ICIN FILM
KASETININ ARKASINA KURSUN BIR LEVHA KONULUR.

X- ISINI
FOKUSU

FILTRE
d

IS PARCASI

KASET

a a c
a

b b b
DAGILMIS ISIMININ DIGER MEMBALARI :
(a) malzemeden gecen isinlar;
(b) kasetten gelenler; (c) yansima dagilimi:
(d) filtreden gecenler
 SILINDIRIKKAP

X-ISINI FOKUSU
FILM

KURSUN
DIYAFRAM

Muayene Edilen Malzemeler

X ışınları önem sırası ile aşağıdaki malzemelerin

muayenesinde kullanılır:

• Hafif alaşımlar
• Çelik
• Diğer metaller
• Plastikler

Atom ağırlıkları az, dolayısıyla geçirgenliği fazla olan

alüminyum ve magnezyum X ışınlarıyla muayeneye bilhassa
uygundur. Soğuma hızının büyük olduğu hallerde birçok önemli
kusurları ihtiva edebilen bu metallerden daha küçük ve daha
ucuz cihazlarla muayene edilebilir. Bu kusurlar şunlardır;

1) İri gözenekler,
2) Gerilme çatlakları (bilhassa magnezyumda)
3) Kendini çekme çatlakları
4) Haddelenmiş veya dökülmüş metalde gaz çıkmasının sebep
olduğu ufak gözenekler.

Hassasiyet
 Dikkatli kontrollerle metal kalınlığının %0,5 ile 1
büyüklüğündeki boşluklar radyograf üzerinde tespit edilebilir.
Mamafih %2 lik bir hassasiyet çok daha kolay temin edilebilir ve
A.S.M.E kazan şartnameleri de bu hassasiyeti talep eder.

Milimetre olarak radyografik nüfuziyet. Bu grafik 150.000-

voltluk bir cihaz ışınlarının muhtelif malzemeye nüfuziyetini
göstermektedir. 75.000- Voltluk bir cihaz ışınlarının nüfuziyeti,
bu değerlerin yarısı kadardır.

GAMMA IŞINLARI İLE MUAYENE

Radyum tuzlar;

X ışınlarına benzeyen, fakat daha küçük dalga boyunda

oldukları için daha büyük nüfuz gücüne sahip, Gamma ışınları
neşrederler. Bununla beraber, “insan yapısı” cihazlardakine
nazaran bu ışınımların şiddeti daha az olduğundan muayene
parçalarının daha uzun zaman ışıklandırmak icap eder.

Kullanılma Sahası

25 ile 500 miligrama kadar radyum tuzları ihtiva eden

kapsüller büyük dökme parçaların radyografisinde
kullanılmaktadır.
Yüksek bir X ışını cihazı ile temin edilene nazaran daha iyi
neticeler elde edilmektedir; çünkü gamma ışınımının şiddeti her
yönde az çok aynı, yani üniformdur. Bir diğer tatbikatta, bir
düzüne veya daha fazla parça muayene edilecekse, bunlar bir
çember şeklinde sıralanır ve merkezi bir kapsül yerleştirilir.
Gamma ışınları gittikçe genişleyen bir kullanılma sahası çelik
yapı kaynaklarının, bilhassa gemi inşaatındaki kaynakların
muayenesidir. Bu muayenelerde hatalı oldukları tespit edilen
kaynakların, hatalı kısımları keski ile alındıktan ve kaynaklar
tamir edildikten sonra, ayrı ayrı radyografileri alınır.

Genel üstünlükleri

Gamma ışınları yeterli zaman verilirse herhangi bir kalınlıkta

metale nüfuz eder. Radyum kapsülleri, atölyede veya dışarıda
muayene edilecek yere kolayca nakledilebilir. Teknisyenin
kolayına gelecek şekilde tertibat yapılabilir. Herhangi bir pahalı
alet veya tesisat muayene dolayısıyla faaliyetten geri
bırakılmaz.
Radyum muhtelif süreler için kiralanır.Gamma ışınları,X ışınları
kadar dağılmaz Bu yüzden flitrelere daha az ihtiyaç olur.

MAGNAFLUX İLE MUAYENE

Magnaflux ile muayenede hassasiyet geniş sınırlar içerisinde

değişebilir ve muayen bir tatbikat için en elverişli hassasiyet
seçilebilir.Yüzey altı düzgünsüzlükleri (çatlağa benzeyen kalıtılar
ve boşluklar) bu metotla belirir.

Çalışma Prensibi

Magnetik bir parça magnetize edildiği zaman süreksizlikler

(çatlaklar) mevzii kaçak alanlar doğmasına sebep olurlar.Bu
kaçak alanlar küçük manyetik tozların cezbedilmesi ile belli
olurlar.Tozların bir süreksizlikte toplanmasına
işaretlenir.Autenitik paslanmaz çelik ve Alcino gibi
ferromanyetik malzemeler hariç,demir ve çelik magnaflux ile
muayene edilebilir.

Herhangi bir bölgede belirli bir doğrultuda süreksizlik olup

olmadığını kontrol etmek için umumiyetle birbirine dik olarak iki
ayrı magnetizasyondan ibaret iki işlem yapılır.Nispeten
küçük,basit parçaların muayenesinde,bu iki işlem dairesel ve
boylamasına magnetizasyondan ibaret olup,bütün parça alanı
bir defada muayene edilir.

Dairesel magnetizasyon parçadan veya bir kısmından akım

geçirerek veya bir açıklıktan veya delikten iletken geçirerek
endüksiyonla usule getirilir.Akımın akış istikametine az veya çok
paralel hatalar dairesel alandaki inkitalarla belli olur.

Diğer taraftan parçanın eksenine dikey doğrultuda olan

hatalar boylamasına magnetizasyon ile belli olur. Bu
magnetizasyon parçayı bir selonoid veya bobin içerisine
koyarak veya cismin etrafına bir kablo sarmak suretiyle
indüklenir.
 BOYUNDURUK K U SU R
K U SU R

IL ET K EN

ILE TK E N
B O Y A M A M A G N ET IZA SY O N BO Y U N D U R U K V A SIT A SIY L A B O Y U N A
KUTUP KUTUP M A G N E TIZA SY O N
E L EK T R O DU EL EK T R OD U

K U SU R K U S UR

EK S EN E L BIR IL ET K EN IC IN D E N A K IM M ER K E Z
D O V M E P A RC A IC IN D E N D O G R U D A N D O G R U Y A G EC IRILE R EK CE V R ESE L M A G N ET IZA SYILE
O N TK E N
A K IM I G E C IR E C EK C E V R E SE L M A G N E TIZ A SY O N

K UT U P KUTUP
E L E K TR O D U E LE K T R O D U
K U SU R

K U SU R

S A R ILM IS B O B IN
E LE K T RO D L A R IL E C EV R ES EL
M A G N E TIZA SY O N

D O V M E PA R C A ICIN D EN IL E T K EN I BIRK A C
D E FA G E C IR ER E K C EV R E SEL
M A G N ET IZ A SY O N

Magnetizasyon için gerekli alternatif akım gerekse doğru

akım kullanılabilir. Doğru akım umumiyetle kaynakların ve
dökümlerin muayenesinde, alternatif akım ise temiz olarak
işlenmiş parçaların kontrolü için kullanılır; fakat şartlara göre
istisnalar yapılabilir.

İki tip muayene ortamı kullanılmaktadır. Yaş metotda,

magnetik parçacıklar bir hamur halinde hazırlanır ve yağ ile
karıştırılır. Bu suretle elde edilen banyo magnetize edilmiş
parçanın üzerine dökülür veya magnetize edilmiş parçalar
banyoya daldırılır. Yaş metod çok küçük yüzey süreksizlikler için
daha hassastır. Yüzey altı süreksizlikleri için daha hassas olan
kuru metotda ise magnetik tozlar magnetize edilmiş parça
üzerine serpilir veya üflenir.
 Muayene ortamı tatbiki magnetizasyonla aynı zamanda
veya ondan sonra olabilir. Bunlardan birincisine sürekli metod,
ikincisine de “rezidüel” metod denir.

FLÜORESAN SIVI EMDİRME USULÜ İLE MUAYENE

Uygulama Şekli

Yüzey çatlakları kapiler etki ile ıslatan sıvıları emerler. Sıvı

yüzeyden uzaklaştırıldığında çatlakların içinde artıklar kalır.

Hatanın Belirmesi

İkinci bir sıvının veya tozun yüzeye sürülmesinde sonra

kimyasal reaksiyonlar sonucunda çatlakların ağzında çatlağın
şeklini gösteren renkli işaretler oluşur. Bazı usullerde ultraviole
ışığı altında parlak bir ışık çıkaran sıvılar kullanılır (Met-l-Check
usulü ve UV-Apenol usulü).

Uygulama alanı

Sıvı emdirme usulü her çeşit malzemede yüzey çatlaklarının

tespiti için uygulanabilir.

Her türlü malzeme, bu arada bilhassa ostenitik paslanmaz

çelik, alüminyum, pirinç, bronz ve karbürlerden yapılan parçalar
emdirme usulü ile muayene edilirler. Bu usülde flüoresan bir
sıvı kullanılır. Ayrıca diğer metotlarla muayenesi güç olan
(uygun bir magnetizasyon metodu olmamasından vs.) mesela,
bilyeli yataklar gibi magnetik parçalar da aynı usül ile muayene
edilebilir. Bu muayeneler ya otomatiktir ya da grup grup yapılır.

Muayenede iş parçaları, kuvvetli bir flüoresan madde ihtiva

eden sıvı içine daldırılırlar (bazen püskürtme ve fırça ile sürtme
usulü tatbik edilir.) Emülsiyon haline gelebilen bir sıvı
kullanılmışsa müteakiben parçalar yıkanır; emülsiyon haline
gelmeyen sıvı kullanılmışsa bu sıvı silinerek veya solventlerle
yüzeyden uzaklaştırılır. Nihayet bir develope tatbik edilerek sıvı
kusurun derinliklerinden parçanın yüzeyine çekilir ve yüzeyde
süreksizliğin her iki yanında kısa bir mesafe içinde yayılır. Siyah
ışık altında bakıldığı zaman göze görünmeyen süreksizlikler
belirli hale gelir.
 ULTRASONİK REFLEKTOSKOP

Kullanılma sahası

Çatlaklar, boşluklar, kırıklar, kalıntılar ve ikinci derecede

önemli kusurlardan çekme boşlukları ve kabarmalar gibi yüzey
altı hatalarını, nispeten üniform kalınlıklardaki parçalarda 25
cm’den 10 m derinliklere kadar, tespit etmeye yarar.

Muayene neticeleri birçok etkenlere bağlıdır. Bu etkenleri

doğuran sebepler olarak: numuneyi, muayene ve ölçü aletleri
ile muayeneyi yapan kişiyi gösterebiliriz. Buna rağmen uygun
olan fiyatlar ve büyük derinliklerin dahi muayene edilebilmesi
imkanı; metallerde, plastik ve polimerlerde bu usulün çok
uygulanmasının başlıca nedenidir. Hata kontrolleri şu
parçalarda yapılır: dövme ve dökme parçalar, raylar, taşıtlar,
kaynak dikişi kontrolü, kalınlık ölçmeleri ve yapıştırılarak
yapılan bağlantıların muayenesi.

Röntgen ve gamma ışınları ile muayene:

Röntgen ve gamma ışınları fiziksel olarak haberleşme

tekniğindeki uzun, orta ve kısa dalgalar ile ışığa benzerler. Bu
dalgalar doğrusal olarak ilerleyen elektromanyetik dalgalardır.
Aralarındaki fark daha küçük olan dalga boyları ve bu nedenle
daha yüksek olan frekanslarındadır.

Küçük dalga boylarının atomlar arasından geçerek

maddenin içerisine girme, yeterli enerjiye sahip iseler (yüksek
frekans), maddenin içerisinden geçme kabiliyeti vardır. Gerekli
şart λ dalga boyunun kristal kafesindeki atomlar arası
mesafeden daha küçük olmasıdır.

Çalışma prensibi

İç kusurlar, malzeme içerisine süpersonik darbeler (0.5 ile

11 Mega hertzlik yüksek frekanslı, işitilmeyen ses) göndererek;
bu darbelerin malzemeye nüfuz etmesi ve karşı yüzden veya bir
iç kusurdan aks ederek gönderildiği noktaya dönmesi için geçen
zaman ölçülerek tespit edilir.
 Ultrasonik dalgalar metaller içerisinde, metalik titreşimler
halinde büyük bir hızla doğrusal olarak ilerler. Ancak sınır
yüzeylerinde kuvvetli olarak yansıdıklarından ilerleyen
ultrasonik dalgada bir zayıflama meydana gelir.

Sınır yüzeyi olarak çatlakları, metal ve kalıntı parçacıkları

(gaz cüruf) arasındaki ayrılma yüzeyi veya farklı yoğunluktaki
iki kristal arasındaki yüzeyleri gösterebiliriz.

Malzeme muayenesinde frekansları duyma sınırının (10.....

20000 Hz) üzerinde olan ve bu nedenle ultra ses dalgası olarak
adlandırılan ultrasonik dalgalar kullanılır. Metallerin
büyüklüğüne ve aranan hataya göre kullanılan frekanslar
0,5.....20MHz (1 MHz=106Hz=105 titreşim/saniye) arasındadır.
Hata ne kadar küçük ise muayene frekansı o kadar yüksek olur.

Ultrasonik dalgalarla muayenede, dalgaların hatalar nedeni

ile yansıyarak zayıflaması hatasız bir malzeme ile elde edilen
değerlerle mukayese edilir.

Hatanın derinliği

“Tarama hattı” aksettirilmiş olan katot-ışını osiloskopuna

bakar. Bir tam dalganın 25 mm. den 60 cm.ye kadar herhangi
bir derinliği temsil edebilmesi için “tarama hattı” nın dalga
formu münasip kontrol düğmeler ile sıkıştırılır veya genişletilir.
Seçilen frekansın elektriksel dalgalanmaları kristale tesir
ettirilerek, kristalin titreşmesi ve malzeme içersinde, saniyede
60 defalık fasıllarla birkaç mikro saniye süre ile bir ses huzmesi
göndermesi temin edilir. Her fasılada geri kalan zaman, bu defa
bir alıcı olarak vazife gören kristalin; akseden titreşimlerin
zaptetmesine, onları elektriksel dalgalanmalara dönüştürmesine
ve bunların da osiloskop ekranı üzerinde görülmesine yarar.
“Tarama Hattı” üzerinde görülen zirve (peak)’ ler sırasıyla
şunlara işarettir:

1)Başlangıç darbesi,
2)Malzemedeki kusur,
3)Arka yüzden gelen akis
 “Araştırma hattı” evvelce muayyen bir derinliğe göre
ayarlandığı için, hatanın derinliği, 3-4 mm hata sınırı dahilinde
tespit etmek mümkündür.

Hatanın büyüklüğü

Orantılı bir şekilde; yüzeye yaklaştıkça daha küçük hataların

tespit edilebileceği tabidir. Hatanın yalnız ses dalgasına dik olan
kısmı bir işaret verir. Bu suretle kristali parçanın yüzeyinde
dolaştırarak, kusurun bu yüzeye paralel bir düzlem üzerindeki iz
düşümü bulunabilir. Küçük hataların en büyük boyutları, hata
kayboluncaya kadar muayene frekansını azaltmak sureti ile
bulunabilir. Kaybolduğu anda hatanın en büyük boyutlu
ultrasonik dalga boyuna eşittir.

Genel üstünlükleri

Parçanın istenilen herhangi bir noktası muayene edilebilir.

Takriben 100 kg ağırlığındaki deney cihazı bir araba üzerine
monte edilmiştir. Bu suretle kalite kontrolü için fabrika
içerisinde, dolaştırılması ve kontrol edilecek parçaları yerinde
muayene etmek mümkündür.

Eksiklikleri

Düz yüzeyler için kullanılan yassı kristaller 300 mm den

küçük çaplı hadde silindirler üzerinde kullanılamaz. Hali hazırda
yandan muayene edilebilen en küçük çubuğun çapı 25 mm dir.

Ultrasonik dalganın elde edilmesi:

Bazı kristaller mesela, kuvars mekanik gerilmelerin tesiri ile

(elastik şekil değiştirme oluşturan tesirler) elektriksel olarak
yüklenirler. Bu durumda belirli bir elektrik gerilimi
ölçülür(piezoelektrisite, piezo= basmak). Olayın tersi ise, belirli
bir elektrik gerilimi bağlandığında görülür; parçada uzunluk
değişimleri ortaya çıkar. Yüksek frekanslı bir alternatif akımın
tesiri ile kuvars, alternatif gerilimin taktına bağlı olarak,
titreşimler yapar. Piezeolektriksel titreşim cihazlarının dalgaları
yayınlam ve dalgaları yine geri alma özelliği vardır. Frekans
bölgesi >200 kHZ..... 250 MHz.
Manyetik ostriktif efekt (manyetik şekil değiştirme olayı)
 Ferromanyetik malzemeler manyetik alan içerisinde bir
uzunluk değişimi gösterirler. Manyetik bir alternatif alan
içerisinde alternatif gerilim taktı ile mekanik titreşimler
yaparlar. Frekans bölgesi 10..... 200 kHZ.

Her iki titreşim kaynağı da, şayet kendi öz frekansı

(ölçmelere bağlıdır) bağlanan alternatif akımın frekansı ile aynı
ise (rezonans), en iyi tesir derecesinde çalışır.

Kuvars titreşim kaynağı, bir titreşim bastırıcı, iletim kablosu

ve bunları içerisinde barındıran bir kutu ile muayene probu
(kafası) denilen bir ünite meydana getirir. Muayene probu
numune üzerine takılır.
SÜPERSONİK THRURAY

Kullanılma sahaları

İmal edilen parçaları, nokta kaynaklarının sağlamlığı, levha

mamullerde laminasyon olup olmadığı, birbiri üzerine sıvanmış
ve kaplanmış malzemelerin arasındaki bağın kalitesi ve
sinterlenmiş malzemelerin homojenliği bakımından muayene ve
standart bir malzeme ile mukayese etmeye yarar.

Çalışma prensibi

Hipersonik analizör cihazındaki gibi, iş parçası, yağ veya su

içerisinde bulunan iki kristal arasından geçirilir. Bir kristal
ultrasonik titreşimler oluşturur, diğeri de bunları tutar.

Üstünlükleri

Bu cihaz, herhangi bir cins malzemenin kusurlarını aramak

için ucuz, süratli bir vasıtadır. Bir operatöre iki günde “Thruray”
i kullanması öğretilebilir.

Eksiklikleri

Parçanın kusurlu olup olmadığı anlaşılır; kusurun büyüklük

ve derinliği belli olmaz. Bu sebeple bu cihaz yalnız, standarttan
herhangi bir ayrılmaya müsade edilmeyen ve operatörün gayrı
muntazamlık veya hata hakkında hüküm vermesi istenmeyen
yerlerde kullanılabilir.

HİPERSONİK ANALİZÖR

Kullanılma sahası

Hipersonik analizör adı verilen cihaz seri halinde imal edilen

mamul veya yarı mamullerdeki ayrılma veya ince boşlukların
tespiti için elverişlidir.

Çalışma prensibi

Her ne kadar havada ultrasonik ses huzmesini taşıyabilirse

de malzemeyi bir su banyosunda muayene etmek lazımdır. İki
kristal kullanılır. Biri verici, diğeri alıcıdır. Malzeme veya iş
parçası aralarında sürekli bir ultrasonik huzme bulunan bu iki
kristal arasından geçirilir. Alıcı kristalin zaptettiği ses enerjisi
elektrik enerjisine dönüştürülerek bir kaydedici vasıtasıyla
kaydedilir. Alınan enerjideki herhangi bir değişiklik kaydedicide
kaleme bir zirve çizdirir ve geçen malzemenin üzerinde hatanın
bulunduğu bölgeye bir işaret konulur.

Üstünlükleri

Cihaz oldukça süratle çalıştırılabilir. El işlerini mekanik

olarak yapacak tertibat hazırlanabilir. 0.025 mm inceliğindeki
ayrılmalar tespit edilebilir. Çelik, alüminyum, fosfor bronzu,
berilyum, bakır, pirinç, plastikler ve ekstrüzyon mamulleri
muayene edilebilir.

MANAGLO İLE MUAYENE

Managlo adı verilen Flüoresan magnetik toz ile muayene,

kama yeri açılmış miller, dişliler, diş açma bıçakları ve bazı
benzer mamuller gibi karışık biçimde olan iş parçaları üzerindeki
küçük ve gölgeli işaretleri bulmakta teknisyene yardımcı olmak
üzere kullanılmaktadır. Muayene karartılmış bir yerde, ultraviole
ışık veya siyah ışık altında yapılır. İşaretler parlak, yeşilimsi-sarı
flüoresan çizgileri halinde görülür. Bu işaretler magnaflux
endikasyonlarından daha kolaylıkla fark edilirler.
 TAHRİBATSIZ KAYNAK
MUAYENE YÖNTEMLERİ

HAZIRLAYAN :

SİNAN EMEKSİZ

İNCELİYEN :

MUSTAFA
KÖROĞLU

BÖLÜM :

METAL İŞLERİ

NO :

011460039