Neden bitki çalışmaları?

www.plantcell.org/cgi/doi/10.1105/tpc.109.tt1009
Bitkiler, çoğu hayvanlar gibi çok
hücreli ökaryotlardır

Archaea Fungi Hayvanlar

Bacteria

Bitkiler

Ortak atalar Photo credits: Public Health Image Library; NASA; ©

Dave Powell, USDA Forest Service; tom donald
 Bitkiler çok çeşitlidir.

Eğreltiotu Otlar
Geniş
Çiçekli yapraklı
bitkiler bitkiler

Kara yosunları Tohumlu Cone-

bitkiler bearing
plants
Vasküler bitkiler
Bitkiler çok çeşitli
Yosunlar
bölge ve topraklarda
Liverworts büyüme yeteneği
Kara
bitkileri Yeşil alg geliştirmiştir.

Images courtesy tom donald

Bitkiler bizi mutlu eder

İş yerinde bitki
bulunan insanlar,
bitki bulunmayan
insanlara göre
işlerinden çok
daha memnun
olduğunu
belirtmişlerdir.

Dravigne, A, et al., (2008) HortScience 43: 183-187 ; Photo credit: tom donald
Bitkiler ilginç 75 yılda bir açan en kötü
kokulu çiçek.
canlılardır.
En büyük organizma (>
100m)
En büyük çiçek (~ 1m)

En uzun yaşayan (~ 5000

years)
Photo credits: ma_suska; Bradluke22; Stan Shebs
 Bitkiler olmadan yaşayamazdık.
•Soluduğumuz oksijenin
çoğunu bitkiler üretir.

•Besin ve yakıt olarak

kullandığımız kimyasal olarak
depolanmış enerjinin çoğunu
bitkiler sağlar.

•Bitkiler çok çeşitli yararlı

kimyasalları üretir.
 Oksijensiz yaşayamayız!

Oksijensiz ortam
Joseph Priestley,
solunum sırasında
hayvanların dışarı
“hasarlı” hava verdiğini
X
X fark etmiştir. Kapalı bir
kutuda tutulan bir
hayvan, bir süre sonra
ölür.
 Oksijensiz yaşayamayız!

Oksijen üretilir
Priestley, bitkilerin havayı
“onarma” yetenekleri
olduğunu da fark etti.
Günümüzde artık bitkilerin
fotosentez sırasında yan
ürün olarak oksijen ürettiğini
biliyoruz.
Bitkiler karbondioksidi besin olarak
kullandığımız enerjice zengin
moleküllere çevirirler.
CO2

Fotosentez işlemi ile

bitkiler CO2 gazını
şekerlere dönüştürür.
Bitkiler çok çeşitli kimyasallar üretir.

CO2
A vitamini

vanilin C vitamini

kafein

morfin
Neden bitki çalışmaları?

Nesli tükenmekte olan

bitkilerin ve tehlikedeki
çevrelerinin korunmasına
yardım etmek

Doğal yaşamla ilgili daha

çok şey öğrenmek

Besin, ilaç ve enerji

sağlamak için bitkilerin
daha fazla kullanılması
Photo credit: tom donald
Bitkilerle çalışmak bize dünyamız
hakkında da bilgi verir

Hücreler ilk kez bitkilerde gözlendi.

“Hücre”lerin kaşifi Robert Hooke tarafından şişe Şişe mantarı hücreleri fotoğrafı
mantarı çizimi

Photo credit: ©David B. Fankhauser, Ph.D

Virüsler ilk kez bitkilerden izole
edilmiştir

Virüsler bitkiler gibi insanları

da enfekte eder ve AIDS,
hepatit, SARS, kuş gribi, rahim
ağzı kanseri, su çiçeği ve
çocuk felci gibi hastalıklara
neden olur.

Tütün Mozaik Virüsü

Image Copyright 1994 Rothamsted Research.

 Mendel’in bezelye çalışmaları,
kalıtım yasalarını ortaya çıkarmıştır
 Mendel’in bezelye çalışmaları,
kalıtım yasalarını ortaya çıkarmıştır

… ve bazı insan hastalıklarının

anlaşılmasına yardımcı
olmuştur. Örneğin orak hücre
anemisi…
 Mendel’in bezelye çalışmaları,
kalıtım yasalarını ortaya çıkarmıştır
...ve hemofili ile genetik
temeli olan sayısız başka
insan hastalıkları.

Hemofili alleli taşıyan bir ailenin pedigrisi

 Mendel’in bezelye çalışmaları,
kalıtım yasalarını ortaya çıkarmıştır
Mendel’in araştırmaları bitki
genetiği ve bitki yetiştirme ile ıslah
çalışmalarının önünü açmıştır.

Tanınmış bitki
ıslahçısı
Norman Borlaug
1914-2009,
1970 Nobel
Barış Ödülü
 NEDEN BİTKİ
ÇALIŞMALARI?
Dünya nüfusu git gide artmaktadır...

Dünya nüfusunun
1950 (2.5 milyar) ile
2020 (7.5 milyar)
yılları arasında 3
katına çıkması
beklenmektedir.
Dünya nüfusu git gide artmaktadır...

Bitki çalışmalarının temel

amaçlarından biri besin
üretiminin arttırılmasıdır.
Günümüzdeki
değerlendirmelere göre
önümüzdeki 40 yıl içinde
besin üretiminin %70
oranında artması
gerekmektedir.
 Kötü beslenme ve açlık en çok
çocukların ölümüne neden olur.

2004 yılında, dünya çapında 60 milyon kişi ölmüştür.

(Source:  World Health Organization, 2008)

 Kötü beslenme ve açlık en çok
çocukların ölümüne neden olur.

Ölenlerden 10 milyon kişi,

düşük veya orta gelirli ülkelerde
yaşayan 5 yaşın altındaki
çocuklardır.

(Source: The State of the World's Children, UNICEF, 2007)

 Kötü beslenme ve açlık en çok
çocukların ölümüne neden olur.

Her yıl 5 yaşın altındaki 5 milyon çocuk

yetersiz beslenme ve ilgili nedenlerden
dolayı ölmektedir.

Bu da her 6 saniyede okul öncesi

çağındaki çocuklardan bir tanesinin
kaçınılmaz olarak ölmesi demektir.
 Kötü beslenme ve açlık en çok
çocukların ölümüne neden olur.

A vitamini eksikliği sonucu her yıl 1

milyon çocuk ölmektedir.

(Source: Vitamin and Mineral Deficiency, A Global Progress Report, UNICEF)

ABD, Kanada ve Avrupa Birliği’nde
yaşayan insanları etkileyen bir
hastalığa dünya nasıl tepki
gösterirdi?
 Küresel olarak, her yıl bir milyardan
fazla insan kronik açlık çekmektedir.
Bu sayı; ABD, Kanada ve AB nüfuslarının toplamından daha fazladır.

(Source: FAO news release, 19 June 2009)

 Her yıl iki milyardan fazla insan,
demir eksikliğine bağlı olarak kronik
anemik olmaktadır.
Bu da ABD, Kanada, AB ve Çin’in toplam nüfusuna yakındır.

(Source:  World Health Organization, WHO Global Database on Anaemia)

BİLİM İNSANLARI BU
KONUDA NELER
YAPABİLİR?
Bitki ile çalışan bilimciler açlığın
azalmasına;
 kuraklığa veya strese dayanıklı
 daha az gübre veya suya ihtiyaç duyan
 patojenlere dayanıklı
 daha besleyici
bitkiler geliştirilerek katkıda bulunabilir.
Bitki gelişimi bazen kuraklık stresi
yüzünden sınırlanabilir

Image source: IWMI

 Kuraklık stresi artan küresel
sıcaklıkla da bağlantılıdır
1961-1990 dönemine oranla 2071-2100
döneminde sıcaklık değişimi

Ilıman bölgelerde
sıcaklıktaki her 1°C artış
için ürün eldesi %~3-5
oranında düşebilir.

© European Communities, 1995-2009. Image Source: The PESETA Project

Hafif kuraklık stresi bile verimi
azaltır
Hafif kuraklık stresi fotosentez ve
büyüme miktarını azaltırken; aşırı
kuraklık stresi ölümcüldür.
Stres koşulları altında bile iyi gelişim
gösteren bitkilere gereksinim vardır

Isı ve kuraklık, bitki

büyümesini engeller ve
ürün eldesini azaltır
Stres koşulları altında bile iyi gelişim
gösteren bitkilere gereksinim vardır

Isı ve kuraklık, bitki

büyümesini engeller ve
ürün eldesini azaltır

Daha çok toprak ekime

ayrılmalıdır
Stres koşulları altında bile iyi gelişim
gösteren bitkilere gereksinim vardır

Isı ve kuraklık, bitki

Ağaçların uzaklaştırılarak büyümesini engeller ve
ekim için yer ayrılması ürün eldesini azaltır
atmosferde daha çok CO2
bulunmasına neden olur

Daha çok toprak ekime

ayrılmalıdır
 Tek bir genin değiştirilmesi bitkinin
kuraklık direncini arttırır

Kuraklığa dirençli

Yabani tip
İyi sulanmış 10 gün susuzluk 20 gün susuzluk Yeniden sulama

Yu, H., et al. Plant Cell 2008;20:1134-

1151
Daha büyük kök sistemi kuraklık
direncine yardım eder
Kuraklığa Kuraklığa
Yabani tip dirençli Yabani tip dirençli

Daha büyük kök

sistemi için
bitkilerin ıslah
edilmesi,
bunların
kuraklığa meyilli
bölgelerde
gelişmelerine
yardımcı olur.
Fideler Olgun bitkiler
Yu, H., et al. Plant Cell 2008;20:1134-
1151
 Gübreler, enerjiye bağımlı sınırlı
kaynaklardır

•Ekinlerin potasyum, fosfat, azot

ve diğer besinleri içeren gübreye
ihtiyacı vardır

•Potasyum ve fosfat, madenlerden

çıkarılan yenilenemez
kaynaklardır.

•Azot gübrelerinin sentezi yüksek

miktarda enerjiye ihtiyaç duyar.
Photo credits: Mining Top News; Library of Congress, Prints & Photographs Division, FSA-OWI Collection, LC-USW361-374
 Tarımsal gübre kullanımı çevresel
kirliliğe yol açar

Gübre kaçağı, sudaki

oksijen oranını
azaltarak o bölgede
hayvan yaşamının
imkansız hale geldiği
ölü bölgelerin
oluşmasına neden
olur.

Photo courtesy of NASA/Goddard Space Flight Center Scientific Visualization Studio)

Bitkinin besin alımı geliştirilebilir

Kökte daha etkili taşıma sistemleri,

gübre gereksinimini azaltabilir.

Yuan, L., et al. (2007) Plant Cell;19:2636-2652

 Çok yıllık bitkiler su ve besin alımını
çoğu tahıl bitkilerinden daha iyi yapar

Bilim insanları, tahılların

gübre ve suya
bağımlılıklarını azaltmak
için çok yıllık bitkilerle
tahılları
çaprazlamaktadırlar.

Land Institute’ten Wes Jackson, çok

yıllık bir buğday bitkisi akrabası
Thinopyrum intermedium’u tutarken
Photo credit: Jodi Torpey, westerngardeners.com
 Günümüzde iki ciddi hastalık
besinlerimizi tehdit etmektedir

Patateslerin çürümesine
neden olan Phytophthora
infestans, tehdit olarak
yeniden ortaya çıkmıştır.

Buğday gövdesinde mantar

hastalığına neden olan
Puccinia graminis tritici,
saldırgan bir forma
dönüşmüştür.
Photo credits: www.news.cornell.edu; www.fao.org
Çürüme patates bitkilerine zarar verir

Patateslerin çürümesi hastalığına

Phytophthora infestans neden olur.
1840’lardaki salgınlarda tahıllar harap oldu
ve Avrupa’da bir milyondan fazla insan
öldü.

Enfekte Tedavi edilmiş

. (Photo credits: USDA; Scott Bauer)

 Direnç genlerinin tanımlanması

Mantarla muamele edilmiş Muamele

edilmemiş
Dirençli Duyarlı
Genetikçiler direnç
sağlayan ve yenilebilen
bitkilere de aktarılabilen
geni buldular.
Soldaki bitki direnç genini
taşımaktadır ve hastalık belirtileri
göstermemektedir.

Song, J. et al.,(2003) PNAS 100: 9128-9133; Copyright (2003) National Academy of Sciences, U.S.A.
Buğdayda gövde mantar hastalığı bir
tehdit olarak ortaya çıkmaktadır.

•Ug99 olarak adlandırılmış

olan yüksek düzeyde
patojenik olan yeni ırk
Uganda’da 1999’da ortaya
çıkmıştır.

•Buğdayların çoğu, bu ırk

için dirence sahip değildir.

Enfekte buğday bitkisi

Photo credit: ARS USDA
Ug99, buğdayı her yerde tehdit etmektedir

Bu, küresel dikkat

isteyen, küresel bir
sorundur. Ug99 sporları
ülke sınırlarında
durmamaktadır...
– United Nations Food
and Agriculture
Organization (FAO)

Photo credit: ARS USDA

Mantar, rüzgar ile taşınmaktadır

Ug99, Uganda, Kenya,

Etiyopya, Sudan, Yemen,
ve İran’da bulunmakta;
yakın doğu ve doğu Afrika
ile orta ve güney Asya
bölgelerini de tehdit
etmektedir.

Sporları taşıyan rüzgar

akımları kırmızı ile
gösterilmiştir.
Photo credit: www.wheatrust.cornell.edu
Mantar, rüzgar ile taşınmaktadır

Buğday, bu tehdit
altındaki
bölgelerde
özellikle yoksul
kesim için ana
besin kaynağıdır.

Olası Ug99 geçişleri

Photo credit: www.wheatrust.cornell.edu
Bilim insanları uluslararası
takımlar halinde Ug99
yayılımını takip edip,
dirençli buğday ırkları
geliştirmektedirler.

Bu noktada, dirençli
ırkların büyük bir açlığı
önlemek adına
zamanında geliştirilip
geliştirilemeyeceğini
kimse bilmemektedir…
Photo credits: Bluemoose; FAO
 Bitki biyologları, hasat sonrası
bitkileri taze tutacak yöntemleri
araştırıyorlar
Hasat sonrası
meyveler yumuşar,
olgunlaşır ve
sonunda çürür.

Bu süreçler, meyveyi daha az çekici

kılar ve besleyici değerlerini düşürür.

Photo credits: Cornell University ; ARC

 Bitki biyologları, hasat sonrası
bitkileri taze tutacak yöntemleri
Hasat sonrası
araştırıyorlar
kayıplar %50,
tanecikli tahıl ise
daha fazladır.

Uygun olarak saklanmayan

patateslerde solanin üretimi ile
beraber yeşillenme olur.
Solanin zararlıdır ve yüksek
Mısır tanelerinde büyüyen Aspergillus küfü. miktarlarda zehirli olabilir.
Photo credits: Dr. C.M. Christensen, Univ. of Minnesota.; WSU; Pavalista, A.D. 2001
Bitkilerde geliştirilmiş besleyici içerik,
yetersiz beslenmeyi azaltabilir
Kıt kanaat beslenme genellikle
besleyici değildir. Vücutlarımızın
vitamine, minarele ve kaloriye
ihtiyacı vardır.
Açlık

A vitamini yetersizliği Anemi (küçük çocuklar)

Image sources: Petaholmes based on WHO data; WHO

Besinlerin vitamin (folat ve A vitamini gibi) ve
mikrobesin (demir, çinko ve iyodin gibi) takviyesi ile
güçlendirilmesi, dünyanın çoğu yerinde yetersiz
beslenmeyi oldukça azaltmıştır.
Photo credit: © UNICEF/NYHQ1998-0891/Giacomo Pirozzi
 Genetik olarak takviyeli besinler
Demirce zenginleştirilmiş
pirinç

()

Yabani tip (üstte) ve

antioksidanca
A vitaminince zenginleştirilmiş zenginleştirilmiş
pirinç domatesler
Photo credits: Golden Rice Humanitarian Board © 2007; Credit: ETH Zurich / Christof Sautter; Reprinted by permission
from Macmillan Publishers, Ltd: Butelli, E., et al., Nature Biotechnology 26, 1301 - 1308 copyright (2008).
 Bitkiler bize
besinden
daha fazlasını
sağlar

• tedavi edici yeni ilaçların kaynağı

• kağıt ya da kumaş için daha iyi lif
• biyoyenilenebilir ürünlerin kaynağı
• yenilenebilir enerji kaynağı sağlarlar.
Photo credit: tom donald
 Bitkiler ilaç olarak kullandığımız
yüzlerce bileşikleri üretir
• Aspirin kaynağı olarak söğüt (Salix) kabuğu (asetilsalisilik
asit)
• “Digitalis” kaynağı olarak yüksükotu (Digitalis purpurea)
(kalp sorunlarının tedavisi için)
• “Taxol” kaynağı olarak Pasifik porsuk ağacı (Taxus
brevifolia) (kanser tedavisi için)
• Kafein kaynağı olarak kahve (Coffea arabica) ve çay
(Camellia sinensis) (Uyarıcı)
Sıtma, milyonlarca insanı öldürmektedir

Dünyada sıtma açısından en yüksek riske sahip bölgeler

Hay, S.I., et al., (2009) PLoS Med 6(3): e1000048. doi:10.1371/

journal.pmed.1000048
 Bir protozoa olan Plasmodium
sıtmaya neden olur

Bir fare
hücresinin içinde
bulunan
Plasmodium

Image by Ute Frevert; false color by Margaret Shear.

Plasmodium enfekte sivrisinekler
tarafından insanlara bulaşır

Photo credit: CDC

Kınakına ağacı kabuğu, Plasmodium’u
öldüren bir bileşik olan “kinin”i içerir

Ama Plasmodium kinine karşı

bağışıklık geliştirmektedir; bu yüzden
yeni sıtma ilaçları bulunmalıdır.

Image credits: Köhler; CDC

 Cin ve kinin?
Tropikal bölgelerdeki
İngiliz askerlerine
sıtmayı önlemek için
kinin hapları verilmiştir.
Acı tadını hafifletmek
için kinin tatlı, sodalı su
(tonik) ve bazen de cin
ile karıştırılmıştır - “Cin
ve tonik”.

(Crown copyright; Photograph courtesy of the Imperial War Museum, London - Q 32160)
 Artemisia annua yeni antisıtma
aktivitesi olan bir bitkidir

Artemisinin

Artemisia, binlerce yıl boyunca Çinliler tarafından şifalı ot

olarak kullanılmıştır. 1972 yılında, aktif bileşen olan
artemisinin izole edilmiştir.
Photo credit: www.anamed.net
Bitki bilimcileri daha çok üreten
Artemisia geliştirmektedir

Photo credit: www.york.ac.uk/org/cnap/artemisiaproject/

 Bitki hücre duvarları, uzun
ömürlü önemli materyalleri sağlar

Ahşap başlıca,
bitki hücre
duvarlarından
oluşur.

Photo credit: tom donald

Hücre duvarları
Birincil bitki hücre duvarları çoğunlukla
karbonhidrat ve proteinlerden oluşur.

Bazı hücreler lignin içeren daha

sert bir ikincil hücre duvarı üretir.

Photo credit: www.wpclipart.com/plants; Zhong, R., et al., (2008) Plant Cell 20:2763-2782 .
 Ahşap ve lif her yerde kullanılır

Bitki lifleri ile Kağıt yapımında

yapılan giysiler kullanılan bitki lifleri,
(pamuk, keten) ondan önce papirüs

Tuval, keten
Bina ve mobilya veya kenevir
yapımında liflerinden
ahşap yapılılır
Rembrandt van Rijn (1631)
Bitkiler kağıt ve kumaş için lif sağlar

Pestlere dirençli ve daha iyi lif üreten

pamuk ıslah çalışmaları devam
etmektedir. Photo credits: Chen Lab; IFPC
Kağıtta kullanılan lifleri üreten kavak
bitkisinin genom dizisi tamamlandı

Genom bilgisi, kağıt üretiminde verimin

arttırılması için kullanılmaktadır.
Photo credit: ChmlTech.com
Bitkiler petrolü değişik amaçlar için
değişik ürünlere dönüştürebilir
Petrol Ne yazık ki, ölü organik
yenilenebilir materyallerin petrole
bir kaynak dönüşmesi milyonlarca
DEĞİLDİR yıl alır ve petrolümüz
bitmek üzere!

creativecartoons.org.
Bitkiler petrolü değişik amaçlar için
değişik ürünlere dönüştürebilir
Petrol Ne yazık ki, ölü organik
yenilenebilir materyallerin petrole
bir kaynak dönüşmesi milyonlarca
DEĞİLDİR yıl alır ve petrolümüz
bitmek üzere!
Büyüdüğüm
zaman fosil
yakıt olmak
istiyorum

creativecartoons.org.
Bitkiler biyoyakıt kaynağı olabilir
Şekerler, nişastalar ve
Güneş selüloz; etanole
ışığı fermente edilebilir.
enerjisi

Image source: Genome Management Information System, Oak Ridge National Laboratory
Bitkiler biyodizel kaynağı olabilir
Kolza, su yosunu ve soya fasülyesinden
elde edilen biyodizel, petrolden elde
edilen dizelin yerini almaktadır.

Image sources: Tilo Hauke, University of Minnesota, Iowa State University Extension.
Biyoenerji ekinleri, besin üretimini
veya maliyetini etkilememelidir

Miscanthus giganteus
hızlı büyüyen çok yıllık
bir biyoenerji bitkisidir
ve besin üretimine
uygun olmayan
topraklarda yetiştirilir.

Photo Illustration courtesy S. Long Lab, University of Illinois, 2006

Hücre duvarı selülozundan elde edilen
etanol, önemli bir enerji kaynağıdır

Mısır
sapları ve
diğer Etanol
tarımsal
atıklardan
elde edilen
hücre
duvarları

Image source: Genome Management Information System, Oak Ridge National Laboratory
 Bitkiler, biyoyenilenebilir ve
biyoçözünebilir maddeleri sağlayabilirler

Güneş
ışığı
enerjisi

Yenilenebilir bitki
materyalinden
plastik üretimi
Photo Illustration courtesy S. Long Lab, University of Illinois, 2006
 Bitkiler, biyoyenilenebilir ve
biyoçözünebilir maddeleri sağlayabilirler

Güneş
ışığı
enerjisi

Bilim insanları, bitkiyi

plastiğe dönüştürmenin
daha az maliyetli yollarını m a
arıyor. z un
b o
i yo
B
Photo Illustration courtesy S. Long Lab, University of Illinois, 2006
 Neden bitki çalışmaları?

Bitkilerle çalışmak, yaşam hakkında genel bilgimizi

arttırır ve bize tok, sağlıklı, korunaklı, giysili ve
mutlu olmamız için yardımcı olur.