T.e.

ANKARA DNivERSiTESi

SOSY AL BiLiMLER ENSTiTDSU

FELSEFE VB DiN BiLiMLERi (DiNLER TARiHi) ANABiLiM DALI

Tez Damsmam Do~.Dr. Ahmet Hikmet ErogIu

Hazrrlayan Emine Zebra Turan

ANKARA-2004

T.e.

ANKARA DNiVERSiTESi

SOSYLA BiLiMLER ENSTiTusD FELSEFE VE DiN BiLiMLERi(DiNLER TARiHi) ANA BiLiM DALI

BUDizM'DE MANASTIR HAY ATI

Ytiksek Lisans Tezi

Tez Jiirisi Dyel,

Imzasi

~\~

Tez Smav Tarihi .

BUDizM'DE MANASTIR HAYATI

i<;iNDEKiLER

- -

ONSOZ ID

. .

GIRIS 1

A. Konunun Amaci ve Onemi 1

B. Konunun Kapsami ve Yontemi 2

C. Budizm'de Temel Kavramlar ve Budizm'in Kutsal Kitaplan .4

1) Budizrn'deki Temel Kavramlar 4

2) Budizm'in Kutsal Kitaplan 14

a) Tripitaka'run Olusumu 14

b) Tripitaka'mn Boldmleri 21

ba. Sutta Pitaka 21

A. st

I. BOLU BUDiZ

1)

2) Buda'nm Hayati 34

3) Buda'nm Manastir Hayatmm Ortaya Cikisma Etkisi ve Manastir Hayatmm

Baslangici 37

B. BUDizM'DE MANASTIRHAYATININ YAYILISI. 44

1) Budizm'de Manastir Hayatmm Ya~1 .44

2) Budizm'in Yayilma Esnasmda Ortaya Cikan Farkh Manastir Ekolleri .49

3) U~ Biiyiik Ekolde Manasnr Hayan .50

a) Theravada Ekoliine Bagh Manasnr Hayan .51

b) Mahayana Ekoliine Bagh Manastir Hayati.. 53

I

c) Vajrayana Ekollme Bagh Manasnr Hayati .55

n.BOLUM

BUDiST MANASTIR HA YATININ MAHiYETi VE KURALLARI .57

A MANASTIR HA YATININ (SANGHA TESKiLATININ) 57

MAHiYETi

B. MANASTIR (SANGHA TESKiLATINDAKi) HAYATINDA Ki

KURALLAR. 61

1) Manasnra G~ Kurallan 63

2) Manasurdaki Diger Kurallar 65

3) Budist Kesislerin Hiyerarsisi, 69

4

C. m

4) Kesislerin Laiklerle Illskileri 85

SO NU c::: .................................................................................................•................... · ..... 89

. .

BmLIYOGRAFYA 92

II

ONSOZ

Giiniimiizde Ban toplumlarmda Budizm'e cok biiyiik. ilgi vardir, Bu neden1e, Ban diinyasmda Budizm'le ilgili cahsmalar oldukca fazladir. Ancak:, Tiirkiye'de bu konuda yapilan cahsmalann sayisi azdtr. Bunun bashca nedenlerinden biri Budizm'in kutsal kitaplannm Sanskritce ya da Palice olusu ve Tiirkiye'de Sanskrit ve Pali dill iizerine cahsan ilim adamlannm cok az olmasidir, Bu cahsmalarm Ban iilkelerine gore Tiirkiye'de daha az olmasmm bir baska nedeni ise Bati'da Hint kiiltiiriiniin Tiirkiye'ye gore daha iyi bilinmesi ve Hint kiiltiiriin Ban'da daha eskiden yerlesme imkam bulmasidir. Halbuki Tiirkiye'de Budizm denildiginde akla ilk gelen yoga, meditasyon, pozitif ener bilinmemekt

Ttirl

oniinde cok Budizm'e bi

Budizm'i taruma noktasmdaki cahsmalar son derece snnrhdir. Ban'da Budizm'e ilgi 19. y.y'da baslarms ve 0 donemden itibaren bu konudaki eserler Ban dillerine cevrilmistir. Tiirkiye'de daha yeni yeni bu konunun iizerinde durulmaya baslanrmsnr.

Giiniimiizde Hint kiiltiirii ve benzer Dogu mistisizrni ile ilgili olarak Tiirkiye'de bir cok yaym yapilmaktadir. Bu yaymlarda Budizm bir felsefe, bir yasam bicimi gibi sunu1makta ve kamuoyu yanhs bilgilendirilmektedir. Bu sebeple Budizm'in objektif olarak arastmlmasr gerekmektedir.

Budizm dini cok eskiye dayanan bir gelenege sahiptir. En eski bekar rahipler teskilan Budizm'de gorii1mii~tiir. Zoot bayatma oldukca onem veren Budizm'in, diger

III

dinlerin ziiht hayatma etki ettigi ileri siiriiJmektedir. Bu baknndan da Budizm'deki

manastir hayatmm bilinmesi onem arz etmektedir.

Budizm'i anlamak iyll, oncelikle Buda'nm hayatnu anlamak gerekmektedir.

Buda'nm hayatmda ziiht yasannsr cok onemli bir yer tutmaktadtr. Zaten Sangha

teskilatmt kuran kisi kendisidir. Buda'dan sonra bu teskilat gelismeye ve yayIlmaya

devam etmistir, Buda'dan sonra Budizm'de farkh mezhepler ortaya yJktlW- gibi, farkh

manastir ekolleri de karsnmza cikmaktadir,

Cahsmarmzda bir girls ve iki bOlfun bulunmaktadtr. Giriste konunun onemi,

amaci, snnrlan, kapsann, kaynak1an ve metodu hakkmda bilgi verilmistir, Birinci

bOlfunde ise Budizm'de manasnr hayatmm ortaya yIkI§l ve manasnr hayatmm ya~l ele

..;1 ..... ; .. • ,

ventmisttr. •

manasnr ha:

destek olan

babam Ahmet Turan'a da te~kkiirii bir bore bilirim.

IV

GiRiS:

A. KONUNUN AMACI VB ONEMi

Budizm inancmm temelinde "Buda'ya SlglD11'1II1, Dhamma'ya siguunm,

Sangha'ya s18uurnn" ifadesi yer almaktadir. Aynca Budizm'in temel felsefesi

Nirvana'ya ulasmak ve onda yok olmaknr.

Budizm'e gore, bu dinin uy ana inane unsurundan biri olan Sangha

teskils

onem

Nirvai

ulasar

yasan

kazarulmasmda ve ogrenilmesinde de rahiplerin rolil cok buyiiktiir. Bu nedenle

Sangha'yi anlamadan Budizm dinini anlamak oldukca zordur.

Mistik felsefe, yoga pratigl, meditasyon ve manastir hayati Budist

geleneginde yer alan bashca konulardir. Bu konularIa ilgili Tiirkiye'de yaymlar ve

kitaplar basilmakta, konferanslar seminerler diizenlenmekte, hatta toplu

meditasyon uygu1ama1an yaptlmaktadrr, Ancak, bunlarm tam olarak dini mahiyeti

Tiirk toplumu tarafindan bi1inmemektedir. Bu tiir uygu1amaIann Budizm'deki dini

mahiyetinin anlasilmasma katki saglamak da tezimizin amaclanndandir.

1 Dictionnaire du Bouddhisme, Albin Michel, Paris 1990, 443

2 Maurice Percheron, Le Bouddha et le Bouddhisme, Bourges 1968, 45~46

1

Tezimizin amaci sadece manasnr hayatmm yapisnn, kuraI1anru, islevini ortaya cikarmak degil, aym zamanda Budizm'i yayan, belirli normlara oturtan Sangha teskilanm anlayarak Budizm' deki diger unsurlan kavramada bir koprii rolil iist1enmektir.

Tezimizin baska bir amaci cia, TUrk toplumuna, yoganm, meditasyonun sadece psikolojik olarak rahatlama amaciyla yapilan uygulamalardan ibaret olmadigi, bu uygulamalarm aym zamanda dini bir ibadet oldugu da ortaya koymaktrr.

B. KONUNUN KAPSAMI VB YONTEMi

icin bOliin etmel kollru

Buda hayattayken herhangi bir bOliinmeye maruz kalmayan Budizm, onun vefatmdan sonra Hinayana ve Mahayana Budizm'i oImak iizere iki biiyiik kola aynlrmsnr. Biz bu iki koldan ayn ayn bahsetmek yerine genel an1amda manastir hayatrm ele almayi tercih ettik. Ancak, bu teskilan incelerken mezhepler arasmdaki farkhhklara da kisaca deginmeye ~ah§tIk. Cok farkh mezheplerin mevcut oldugu Budizm'de her mezhebin Sangha teskilatmi ele almak yerine kurulusundan itibaren, Sangha teskilatmm tarihi seyrini kisaca inceledik. Bu siirecte; teskilatm yapilanmasmi, genislemesini ve yayilmasim arasnrdik. Bu

2

teskilatlanmanm zamanla hangi boyutlara geldigine baknk ve giiniimiizdeki konumuyla layaslamaya cahsnk.

Konumuzun iyi anlasihnasnn saglamak icin, oncelikle Buda'dan onceki donemde Hindistan yoresinde dini ve siyasi yaptyi incelemeye cahsnk,

Budizm'de ki manasnr hayati, buyfrk olyude bu dinin kutsal kitapIarma dayanmaktadir. Bu yiizden tezimizde Budsitlerin kutsal kitaplan olan Tripitaka hakkmda da bilgi verdik. Bu cercevede, ozellikle manastir hayanm dogrudan konu edinen Vinaya Pitaka'dan daha cok bahsettik. Vinaya Pitaka'nm Fransizca derlemesinden faydalamna imkam bulduk.

Budlzi Tnrkc eserler eserlei layas J kitaplardan yararlandik. Fransizca y~ eserlerden olan Andre Bareau, La voix du Bouddha ; Edward Conze, Le Bouddhisme; Bernard Faure, Le Bouddhisme ; RAGard, Le Bouddhisme ; Denis Gira, Com prendre Le Bouddhisme ; Joseph Masson, Le Bouddhisme; Kogen Mizuno, Les Principes Fondamentaux du Bouddhisme ; Maurice Percheron, Le Bouddha et Le Bouddhisme ; John Snelling, L'essentiel bu Bouddhisme; Lilian Silburn, Le Bouddhisme; Albin Michel, Dictionnaire du Bouddhisme; Peter Harvey, Le Bouddhisme; Jacques Brosse, Le Bouddha; David-Neel Alexandra, Le Bouddhisme du Bouddha; Andre Migot, Le Bouddha ; Ananda K.Coomaraswamy

3

et i. B. Homer, La pensee de Gotama-Le Bouddha ; Edward Conze, Le bouddhisme; Mohan Wijayaratna, Les Moniales Bouddhistes isimli cahsmalan kullandtk. Bunun dismda giiniimiiz Budizm'ini tannnak icin bu dinle ilgili bazi internet sitelerini de dolasnk. Aynca Budizm hakkmda yazilan makale ve dergilere de goz atnk.

Budizm'i bir felsefeden cok din olarak:, objektif bir sekilde ele aldik. Konuya tarafsiz bir sekilde yaklasarak, manastir hayanm ana esaslanyla ele aldik. Budizm'i ele ahrken deger yargrsi ortaya koymadik. Konuyu tasviri bir sekilde inceledik. Zaman zaman manstir hayan ile ilgili diger dinlerdeki anlayis ve

Budizm.' deki

belli bash kavramlan anlayabilmek icin Hinduizm'deki

kavramlardan da haberdar olmak gerekmektedir; ~iinkii iki dinde de ortak kavramlar vardir, Budizm'de bulunan bu kavramlar Buda'nm sozleriyle alakahdir.

1) Budizm'deki Temel Kavramlar

Budizm'de manasnr hayanm anlayabilmek icin her seyden once bu dindeki belli bash bazi kavramlan ele almarmz gerekmektedir. C;iinkii Budizm'i anlayabilmek icln ele ahnmasi gerekli, olan bir cok kavram bulunmaktadrr.

4

Biz, konumuz acismdan ozellikle manasnr hayatiyla birinci derecede

ilgili olan kavramIan burada ele aldik. Boylelikle bu kavramlarm her gectigi

yerde ayn ayn bir aciklama yapmamayi hedefledik. Ciinkii manastir hayanm

irdelerken bazi kavramIan tekrar etmek zorundayiz. Bu arada bazi kavramlarm

hem Budizm'de hem de Hinduizm'de aym oldugunu belirtmek gerekmektedir.

Ciinkii, bu iki dinde birbirine yakm kavramIan bulmak cok normaldir.

KavramIan aciklamarmzm diger bir nedeni de, Budizm'e yabanci olan

herhangi birinin Budizm'in en azmdan mahiyetini anlamasmi saglayabilmektir,

Ele alacagnmz kavramIann en onemlisl ve ilki "Buda" kavranndir.

anlarr

gelme

buldu

Budi2

kisidir. Budistler, gecmis diinya caglannda birkac Buda'nm buhmdugunu ve

gelecekte de yine diger Buda'larm var olacagnn kabul etmekle birlikte icinde

buhmdugumuz diinya devrinde yalmzca bir Buda'nm, yani Gautama'nm varhgmi

benimserler.f

Aynca Buda sozciigu Budizm'de bir mertebeyi anlatmaktadir. Ancak

genel gorii~e gore Buda kavrarm ile M.O 563-483 yillannda yasayan Gautama Bouddha kastedilmektedir." Sakya kabilesine mensup olan prens Buda, Budizm'in

3 Bernard Faure, Le Bouddhisme, Evreux 1996, 15.

4 Richard. A. Gard, Le bouddhisme, Geneve 1966, 13. 5 Gard, 70-71.

6 D.Gira, Comprendre Le Bouddhisme, Paris 1989,25.

5

kurucusu olup, Budizm'i ogretileriyle etrafina yaymis bir kisidir. Pall dilinde ve

Theravada mezhebinde Buda, diger kisilerden bilgi bakimmdan ve tannsal gii~ler baknnmdan iistiin olan ~iye denilmektedir. 7

Dharma: Budizm'deki temel kavramlardan birisi de "dharma" dir. Pall

dilinde dhamma olarak telaffuz edilen, ama Sanskritce bir kelimeden geldigi kabul

edilen dharma kavrann, kanun, kamat kanunu anIamma gelmektedir. Bu kavram

Hint dinlerinde cok an1amh bir kavramdtr. Hinduizm'de Dharma, geni§ anlamda

adet, fazilet, hak, vazife ve odev, dar anlamda ise ayin ve her kast i~in ongoriilen

vazife i~in kullamhr. Budizm'de ise dharma, hem Buda'nm ogretilerini, hem de

varhgt sartlandiran kuvvetleri ifade eder.

ve Vi

Dharn

felsef

Budizm'de Dharma'nm bir diger ismi de "Abu Dharma" dir, Nitekim

Budist kutsal kitaplarmm ikiye bOliindiigu varsayilrms ve Abu Dharma'nm bu

bOlUmlerden birisi oldugu soylenmistir. Abu Dharma denen bu bOliimde ytiksek

ablak, meditasyon ve basiret gibi konular yer almaktadir. 10

TUm bu farkh manalardan cikartacagirmz sonuc; Dharma, Buda'nm

ogretilerini toplayarak taraftarlarmm olusturdugu ogretidir. Boylelikle Dharma

7Gard,71.

8 Edward Conze, Le Bouddhisme, Paris 1995, 32. 9 Gard, 95.

lOBkz. M.Percberon, 41.

6

hem teorik ogretiyi, hem de Buda'mn pratik ogretisini ifade etmektedir. Kisaca

Dharma Budizm'in temel ogretisidir.

Sangha: Tezimizin ana konusunu teskil eden sangha da Budizm'in temel

kavram1armdan birisidir. Samgha, sankha da denilen bu kavram pall dilinde ve

Sanskritee'de aymdir ve Budist rahipler topluhigunu ifade etmektedir. Bu kavram,

aym zamanda Budizm'de rahipler teskilatmm ozel ismidir, kesisler topluluguna

verilen ortak addir, Bu kavram Buda'mn yamnda olusan cemaatin zaman1a ozel

bir ismi olmustur." Sangha bir toplulugu ifade ettigi gibi, ortak mekanizmayla

hareket eden, farkh gelenekleri de icinde banndtran bir ekoliin de semboliidiir.

Sangh

kabul

evleri

Budist rahiplerin yasam tarzmm en belirgin ozelligidir.13

Cok agtr kurallan ve sartlan kabul eden bu kesisler kurtulusa ulasmak

iyin sangha'ya girmislerdir.i"

Sangha teskilan dort bOliimden olusmaktadir; erkek kesisler, kadm

kesisler, laik erkekler ve laik kadmlar. Budizm'de erkek kesislere upasakas ( pall

dilinde bikkhu), kadm kesislere ise upasikas (pall dilinde bhikkhuni)

denilmektedir; bikkhu terimi aym zamanda da diinya esyalarmdan kopan ~i

11 D.Gira, 88. 12 Gard, 205.

13 John Snelling, L'Essentiel bu Bouddhisme, Dorset (France) 1997, 30. 14 Encyclopedie bu Bouddhisme, Paris 1999,445.

7

demektir. 15 Sangha teskilan Budizm'in elit tabakasidir bit baknna, ~iinkii gercek manadaki Budist ke~~ olandir." Laikler manasnrlarm maddi desteklerini

sagladiklan i~in Sangha'ya dahildirler. Laiklerin sangha teskilatmdaki yerini ileri

ki bOliimlerde uzunca ele alacagiz, Bazi ekollerde ozellikle de Mahayana ekoliinde laikler de yUceltil.tni$it.17 Kesisler grup halinde yasamalanna ragmen laikler ve

kesisler arasmda tam bit kardeslik hakimdi. ~iinkii kesislerin tiim maddi

Ihtiyaclarmi karsilayan laikler Nirvana'ya ulasmasalar da kesislerin ulasma ortamIarun saglamak zorundaydilar."

Sangha teskilan kendi kendine, bagnnsiz bit sekilde yiiriiyen ve sadece

cekilei

denihr

Vihare

Aynca de kullamlmaktadrr.r" Aym zamanda vihara; Budistler ve Caynistlerce kesislerin

bit araya geldikleri ve gezindikleri hallere verilen addir.

Nirvana: Sanskritce bit kavram olan nirvana acilardan ve eylemden

kurtulma anlamma gelmektedir, Ancak bu kavrarru ifade etmek gii~tiir.

Sanskritce'de "nir" olumsuzluk edandir, "va" ise esinti demektir, Bu kavram Pall

15 Mohan Wijayaratna, Les Moniales Bouddhistes, Paris 1991, 13. 16 Conze, 62.

17 Faure, 52.

18 E.Conze, Le Bouddhisme dans son essence et son developpement, Paris 1911,61. 19 Peter Harvez, Le bouddhisme, Paris 1990,258.

20 Sinasi Giindiiz, "Vihara", Din ve Inane S5zlfi~ii, Konya 1998, 384.

8

dilinde nibbana seklinde kullamhr, Nibbana'nm kelime an1atru ise iifleyerek

serinlemek demektir. 21

Bu kavram siirekIi ohislann ya da kIsrrdongiilerin sona ermesini ifade

etmekle birlikte, tamamen kaybolus anlamma da gelmektedir. Ayru zamanda bu kavram bir seyin ortadan kaybolup gitmesi an]arnmJ da ~rr.22

Buda'dan once bu kavram, oliimden sonra gerceklestirilecek bir ruh

ha1ini ifade etmekteydi. Nirvana bir balama tam bir bilinc halinde olmaknr,

Aynca, Buda'nm kendisi nirvana'nm tanmmn yapmad~l i~in, nirvana'run ii~ ~e~it

tannm vardtr. Bu tammlardan birincisine gore Nirvana, diinya hayatmdan

aIemit

halidit

hayan.. ,

tammlayanlar da vardir, Buna gore, ruhsal gelismenin bir neticesi olan Nirvana, kisinin mistik yollarla ulasabilecegl bir ruh halidir.26 Budizm'e gore Tannlar bile

Nirvana'ya ulasmak i~in insan bedenine girerler.27

Yukanda genel tarumlanm verdigimiz Nirvana kavranu Budizm'in iki

biiyiik mezhebi olan Hinayana ve Mahayana'da daha ozel bir an1am ifade

etmektedir. Hinayana mezhebine gore Nirvana yokluk demektir. Mahayana

21 D.Gira, 62.

22 Encyclopedic du Bouddhisme, 461. 23 Gard, 18.

24 Faure, 116.

25 Percheron, 63. 26 Conze, 11 O.

21 Percheron, 42.

9

mezhebi ise Nirvanayi, ruhun kavustugu metafizik bir mutluluk olarak

algilamaktadir. Nirvana bir cesit aynlmayi ifade etmekle birlikte, bu varhktan yok

olma degildir, yok olan sey arzu ve ihtiraslardtr. Nirvana, sadece kesislerin u1a§tlgl

bir derecedir ve Budizm'de nihai hedefi ifade etmektedir."

Nirvana kavrami Vedalar ve Upanisadlar gibi eski doneme ait Hindu

metinlerinde gecmemekle birlikte, Bhagavad Gita'da ve Mahabharata

destanlarmda da yer almaktadtr. Buralarda 0, tannsa1 aIemle birlik icindeld

kurtuhnus ruh1arm mekam anlammda kullamlmaktadrr.P

Nirvana kavrarm son olarak da bir sonii§ii ifade eder. Sondttrtllen ~ey ise

arzular ve isteklerdir. Buda'ya gore

gelme

oldiirl

onceL

karma eylem, eylemler biitiinii an1annna gelir. Bu hayatla baska bir hayatm

arasmdaki bagr ifade eden karma bir sebep-sonuc ili§k:isidir.33 Karma kavrann

Hint dinlerinde ortak ku11am1maktadtr. Bu kavram hem Hinduizm'de, hem de

Budizm'de vardir. Karma kavrami eski Vedalar devrinde goziikmez,

Upanisadlarla ortaya cikar.

28 Gira, 65.

29 Giindiiz, "Nirvana", 286. 30 Gira, 63-64.

31 Percheron, 62-63. Ayrmtilt bilgi icin Eugene Burnhouf, introduction a L'histoire du Bouddhisme indien, Paris 1876.

32 Jean Varenne, "Budizm", Din Fenomeni (cev, Mehmet Aydin), Konya 1995, 363. 33 Percheron, 9.

10

Karma, gelecek hayattaki sosyal farkhWdar, gelecekteki iyi-kotii

kaderin oneeki hayatta yapilan iyi-kotii isler sonucu olustugunu ifade eden bir

kavramdir. Buda'dan onceki donemde karma boyle billnmekteydi. Buda'ya

gore, her sey yaptlan fiile, 0 da anlayisa baghdrr. Budizm'de karma, anlasilmasi

zor bedeni bir gUy olarak gortilmektedir. Buda, kast sistemini reddettigi icin karmayi iradi bir davramsa baglarmstir. 34

Trans: Trans, ahlak ve disiplin semboliidiir. Sanskrit dilince samadhi

olarak nitelendirilen bu kavram Budizm'de eok onemli bir yere sahiptir.

Yunanca "synthesis" kavrannyla esit gortllen samadhi yogunlasmak manasma

kavrar

Transs

teknik

alrrlar.37 Bunun iyin rub cok onemlidir. Roo farkh hallere gecerken kullamldig;

iyin, bir OZ benlikten bahsedemeyiz. Viicud diinyadan kaybolsa bile rub Samsara'yi gerceklestirmeden kaybolmaz."

Samsara: Hintlilerde yaygm olan bu inarnsa gore, rub siirekli bir

kIsrrdongiiniin icerisinde olnp, siirekli goy halindedir. Samsara bir baknna

ruhnn siirekli gOy etme olayidir. Bu sebeble ruhun kurtulusu icin ruhu, dogum

ve om carkmdan kurtarmak gerekmektedir. ROOu degismezliginden,

34 D.Gira,20.

35 E.Conze, Le Bouddhisme dans son essence, 115

36 Bloomfield;Cain; Jaffe; Kory; Transandantal Meditasyon (cev Nahit Oralbi), istanbul 1975, 32-33. 37 Percheron, 74-75.

38 Percheron, 58.

11

tekranndan, bikkmhgmdan, karmasikhgmdan kurtannak gerekir." Kimine gore Tannlar bile bu kisirdonguden kurtulamamaktadrrlar."

Budizm'de samsara ke1imesini vipaka kelimesi ifade etmektedir. Kim:i

kaynaklarda vipaka tesadiifi bir dogustur, eylemle alakah bir §ey degildir. Kimi kaynaklarda ise dogru olan eylemin karsihgidir. 41

Budizm'de tekrar varolusu gerceklestirmek icin olen biri olfuniiniin

ardmdan diinyaya geri gelir. Buda bu dirilmeyi belli bir zaman dilimine yaymarmsnr. Dolayisiyla olen kisi hemen tekrar dogar ya da belli bir zamandan sonra tekrar dogar.42

toplur

smifla

olusm

dahil olmayanlara da "Parya" denilmektedir. Hint inancma gore insanlar,

yaranci Tann Brahma'nm ye§itli uzuvlarmdan yaranlnnsnr, Brahmanlar, kast sisteminde en onemli ve en listte tutulan ki§ilerdir.45 KastIarda bir diger kasta

geyi§, diger bir kastla evlilik miinasebeti bu yolIarla herhangi bir kansnn

kesinlikle kabul edilmez. Kisinin hangi kasta ait oldugu dogumundan itibaren bellidir ve bunu y8.§8l11 boyu degistirme imkam da yoktur. Kast sistemi astrlar

39 Ekrem Sankcioglu, Baslangictan Giinfuniize Dinler Tarihi, Isparta 2002, 191. 40 D.Gira, 20.

41 Encyclopedie du Bouddhisme, 462. 42 Encyclopedie, 463.

43 Percheron, 45.

44 Pluridictionnaire Larousse, Nancy 1982, 235. 45 G.Tfuner-A.Kiiciik, 99.

12

boyu Hint toplumunun temel yapismi olusturmus ve varhgnu giiniimiize degin

siirdiirm~tiir. 46

Buda, kast sistemine karsi yIknu.§ ve kisinin Nirvana'ya ulasmasmda kast

sistemini bir engel olarak gonn~. Nitekim Buda, kendi toplumunda kast

sistemini tamamen ortadan kaldmmsnr.

Mahayana: Biiyiik yoI, ya da biiyiik araba an1amma gelen bu kavram bir

Budist mezhebine verilen addir." Biitiin toplumun kurtulusunu gaye edinen

bu mezhebin ne zaman dogdugu bilinmemekle birlikte, mensuplan tarihsel

Bouddha'yi tannlastmms; onun baslangictan beri var olan ilabi bir varhk

Maha;

olabile

yaygtt

ve~

inamslann Budizm'e girmesine de neden olmustur." Mahayana mezhebinde samsaradan sadece Buda'nm metoduyla kurtulunur.V

Hinayana: Kiiyiik araba ya da kiiyiik yol an1amma gelen bu kavram, Budizm'in diger ikinci biiyiik mezhebinin ismidir.52 Muhafazakar ve gelenekci

bir yapiya sahip olan bu Budist mezhebe gore, Buda acilardan kurtuIma ve

46 Gtlnduz, "Kast ",215.

47 E.Conze, Le bouddhisme dans son Essence, 139~140. 48 Turner- Kii~i1k, 169.

49 Glindflz, " Mahayana "~ 242. 50 Percheron, 106.

51 Percheron, 105~106. 52 Faure, 114.

13

aydmlanma yolunu ogreten bir rehberdir." Hinayana mezhebi bir 90k kola

aynlrms o1mak1a birlikte bunlardan en onem1i1eri Theravadin ve Servastivadin

ekolleridir. Giiniim:uzde Theravadin ekolii yaygm konumdadir. Hinayana mezhebi ozellikle Seylan, Tayland ve Burma'da yaygmdrr.54 Hinayana

mezhebinin en onemli metinleri Pall dlllndedir." Hinayana mezhebi Buda'nm ogretilerinin ahlaki yonfi iizerinde israr etmektedir." Ciinkii onlara gore,

insarun mutsuzlugu dunyevi arzulanndan fieri gelmekte ve bundan kurtulmanm tek yolu da, bu istegi yok etmektir.57 Hinayacilar, Bodhisatvalara ve roger

Budalara, varhklan Gautama'runki gibi ispat edihnedigi i9in inanmazlar.58

Pita

sekillenmistir. Bu yiizden kitaplarm olusumu ve i9erigi hakkmda bilgi

verecegiz,

a) Tripitaka'nm Olu§U1Du

Kutsal kitaplarm toplanmasi ve yazilmasi Budizm'deki en tarnsmah

ve en kansik konulardan bir tanesidir. Bu sebeple detaylara 90k fazla

inmeden farkh gorii~lere yer vermeye cahsacagrz, Budist kutsal kitaplan

53 Faure, 16.

54 Gfindiiz, "Hinayana maddest", 172. 55 Faure, 24.

56 E.Conze, Le bouddhisme dans son essence, 139-142. 57 Aydm, 366.

58 Percheron, 103.

14

toplannns ve bunlara Tripitaka denilmistir, Budistlerin kutsal kitaplarmm

olusmasi belirli bir siirec icinde olmustur, Kutsal kitabm olusturulmasmdaki

en biiyi.ik sorun, Buda oldiikten sonra ortada yazili bir metnin

bulunmamasidir. Yazih bir metin olmadigt gibi Buda'nm zamanmdan kalma

herhangi yazih bir dokiimana da rastlamlmarmsnr, Buda'ntn Oliimiinden

sonra bir taknn rivayet hatalan olmus olsa da bu kitaplann Buda'nm hayanm ve 0 donemdeki tarihi olaylan ele aldig; kabul edilmektedir. M.O 1. astrda

yapilan birinci konsil ile kutsal kitaplartn toplamp yazilmasi arasmda gecen

zaman tam olarak bilinmemektedir. Ama §U da bir gercek ki, 0 donemden

Bar]

kurs _

tarafindan halka §ifahl bir sekilde aktanlrmstrr. Bunlar kulaktan kulaga

yillarca nakledilmistir. Bu ogretiler cok daha sonralan yaztya gecirilmistir.

Kutsal metinler Palice ve Sanskritce yazihmstrr. Sanskritce

Hindistan'da kul1amlan yaygm, eski bir dildir, Palice ise Sanskritce'ye gore

daha yeni bir dildir. Asltnda, Buda'nm konustugu dilin "Mahagdi" adi altmda Pali diline yakm bir dialekt oldugu da dii§iiniilmektedir.62

59 Mizuno Kogen, Les Principes Fondamentaux du Bouddhisme, Vannes 2000,15.

60 A§oka M.O 307 yilmda dogmus ve M.O. 264 yihnda Magadha krah olmustur. M.O 260 yilmda ise kutsal kral Han edilen bu kisi M.O 250 yihnda Budizm'i kabul etmistir. Budizm'in yayilmasmda cok biiyiik rol oynayan A§oka hakkmda bilgi icin bak Encylopedie du Bouddhisme, 48-49.

61 Percheron, 85.

62 Bkz Andre Migot, Le bouddha, Paris 1959, 87.

15

Hinayana mezhebinin kutsal kitaplan Pallce'dir. Mahayana

mezhebininki ise Sanskritce'dir, Bu kitaplar konsillerde gelenekler iizere

uygun bir sekilde derlenmistir, Bunun dismda bu kutsal kitapIarm

yorumlannns sekilleri de vardir. Tripitaka'nm yorumlan arasmda en cok

bilinen Bouddbaghosa'dir. "Milinda'nm sorulan" bu konuda ikinci sirayi almaktadir.f

Palice ve Sanskritce dilleri dismda kutsal kitaplar Cince ve Tibetce'ye

daha sonralan ise Mogolca, Japonca, Kambocca ve Sengalce'ye de

cevrilmistir, Pall dilindeki kutsal kitaplar Theraslarm (yani eskilerin) kutsal

Rajagriha'da 500 rahip bulusmus ve bir konsil dtizenlenmistir, Yaptlan ilk Budist konsil'in bu oldugu samlmaktadrc/" Nitekim bir yak alime gore ise

Pall dilindeki kutsal kitaplarm yaziya gecirilmesine yaptlan bu ilk konsilde

karar verilmistir,

Coguna gore ashnda baslangieta bir tane sepet vardi, 0 da Suttalar'di, En son yazikltgi sarulan Abhidhamma Pitaka 3. konsilde, yani M.O 253'te

63 Migot, 86,

64 Percheron, 85.

16

Patalipoutra'da yapilan konsilde duzenlenmistir, Ama bu kitap sepeti miladi I. asra yakm bir zamanda yazrya g~irilmi§tir.65

Buda Oldiigiinde hanrasi haIa yaygmdt ve onun yanmda vakit geciren

kesisler hayattaydi, Bilgilerin taze ve Buda'ya yakm kesislerin hala hayatta

olmasmdan dolayi, kesislere inananlar arasmda herhangi bir gorU~ aynhgl da

yasanmamaktaydi. AIDa zamanm gecmesi, otorite boshigu ve kutsal

kitaplarm yazilmanus olmasi tarusmalan da beraberinde getirmistir, C;iinkii

Buda herhangi bir sekilde ogretisini sistemlestirmemistir, sadece kendisine

sik soruIan sorulara cevap vermekle yetinmistir, Buda oldiigiinde sorunlar

basl

dok

Am

kita

viinL- bunlarm kutsal kitaplandir.

En ge~ anlamda kutsal kitaplann yaziya gecirilmesi M.S. I. asirda

baslarms ve iiy asrr kadar devam etmistir; yani bu islem, Buda'nm oliimiinden

yaklasik dort asir soma gerceklesmistir,

Kutsal kitabm olusumunda bir baska sorun da Sanskritce kutsal

kitaplarmdan elimize bir biitiin halinde ulasmamis olmasi ve bize ulasanlann

da parca parca olmasidir.

65 Percheron, 85. 66 Gira, 115-116.

17

Asirdan asira sOzlii olarak nakledilen kutsal kitap gelenegi, M.S. 1.

asirda Sri Lanka'da yazrya gecirilmistir, Theravadin mezhebindekiler

tarafindan ele alman kitaplar Palice yazihmstir, Daha soma M.S. II. asirda

Sanskritee olan kutsal kitaplar olusturulmustur, imparator Konishka

Kasmir'deki konsilde bu kitaplan yaziya gecirtmistir,

SuttaIarm ilk sekilleri Sanskritce'den diger dillere ve farkh dialektlere

cevrilmistir, En sonunda Sanskritce olan kutsal kitaplar otorite kabul ed~tir.67 AIDa sunu belirtmek gerekir ki Tripitaka Theravada geleneginin

kabul ettigi kutsal kitap biitilniidiir.

Vajr

Sam

kach

ekoI

sonralan bu kitaplar Sanskritce'den diger dillere yevrilmi§tir.68

Metinler ilk etapta ezberleniyordu ve rabiplerin yazma gibi herhangi

bit dertleri yoktu. Nitekim kral Asoka'nm oglu Mahindra, Seylan'a bir

manasnr kurmaya geldiginde orada bu metinleri ezbere okumus ve oradaki

kesislerden ezberlemelerini istemistir, Bu neden1e e1imizde bulunan en eski

ve en saglam kaynagm Seylan'dan kalan Tripitaka oldugunu savunan

go~ler bulunmaktadir. M.S.1. asirda Sri Lanka' h kesisler metinleri Pall

dilinde yazmislardir. Bu metinler son seklini ahncaya kadar birkae evreden

67 Ayrintrh bilgi icin bak Jacques Brosse, Le Bouddha, Paris 1997. 68 Gard, 51.53.

18

gecmis ve yillann gecmesiyle birlikte bu metinlerde bir takim degisiklikler de

Budist kutsal metinlerinden, Sutta PitakaIar'm orijinalligini korudugu soylenmektedir, fakat yine de bazi Budistler bu konuda hemfikir degildirler.7o

Nitekim Buda'nm en yakm ogreneisi olan Ananda'nm bizzat kendisinin Buda'dan aldlgl egitim sonueu Suttalar'i yazdig; da soylenmektedir."

Sonradan bu kitaplan derlemek i~in bazi konsiller dtizenlenmistir. Bu

konsillerde §ifahi olarak konusulan ve kimi ke§~ler tarafindan yazilnus

dokiimanlar toplammsnr. Ayn bir gOrU§e gore Buda Oliinee de

ogretinin cabuk ve genis bir sekilde yayilmasi i~in Buda, kesislerlne popiiler

olan dialektlerde kutsal ogretisini yaymalanm da emretmistir. Buda, tiim

Hindistan'i dolasarak kurtulus ogretisini yaynnstir. 0, Ganj havzasmdan pek

uzaklasmarmstir, ama onun mfuitleri gidebildikleri her bolgede Dhamma'yi

anlatnnslardir.

° donemde Hindistan'da bulunan bir cok dialekt Budist kesisler

tarafindan kullarulmaktaydi. Bu dialektler arasmda Pali dill Hindistan'm orta

69 Percheron, 86.

70 Percheron, 85-86. 71 Percheron, 85.

72 Mizuno, 14.

19

bOlgesinde kullaruhyordu. Dolayisryla Budizm'de yer alan bazi kelimeler ve kavramlar Pall diliyle ve dialektlerle iC ice ~tir.73 Zamanla Budizm'e

giren bu kavramlar dinin parcasi haline gelmistir, SWam olarak: aktanlrms,

daha sonra yaziya gecirilmis ve kurulan manasnrlarda ezbere okunmus bu dokiimanIar giiniimiize kadar ulasrmsnr. 74

Budizm'de her grubun kendine gore bir gelenek kitabi vardir. Buna

bir de Budizm'in elastik yapismi eklersek kanon daha da genisler. viinkii

yeniliklere acik olan bu din her iilkenin konumuna gore sekillenmistir,

Degisik kiiltiirlerden de etkilenen Budizm dini en cok Hindistan' da degisirne

Bu

buh

kun

belli

ulas _

Sangha teskilatmm en biiyiik gdrevlerinden birisi kutsal kitaplarm

toplanmasi ve yazilmasi olmustur. Kesisler once Pallce'de sonra

Sanskritce'de ve daha sonra da farkh dillerde olan kutsal kitaplan

derlemislerdir. Bu derleme yillar, hatta asirlar siirmii~. M.S. II. asirda

Sanskritce olarak: derlenen kitaplar daha sonra IV. ve V. astrda Cince' ye

cevrilmistir ki, Cince terciimeler en eski ve en cok olan terciimelerdir. 77

73 Gard, 53-55. 74 Gard, 51.

75 aynntih bilgi icin bak Migot. 76 Brosse, 137.

77 Brosse, 135.

20

Tibet'e Budizm'in girisi VII. asrrda olmustur, Bu nedenle Kutsal

kitaplar Sanskritce'den VII. ve VIII. asirda Tibetce'ye cevrilmistir. Tibetce

terciimeler daha nettir ve orijinal olan Sanskritce'ye en yakm olanlardrr. Ama

Hintli gramerciler klasik bir model oturttuldan icin Tibetce'ye terciimeler

kolaylasnnsnr, Bu tercfuneler sayesinde de Budizm kutsal kitabi elimize kadar ~~rr.78

b) Tripitaka' run Boliimleri:

Budizm'in kanonik kitaplar biitilnii olan Tripitaka daha once

bu kitap oldukca teferruathdrr. Vinaya kitabma gore gercek Budistler

rahiplerdir; Ciinkii Budist kurallanmn tiimiiyle uygulanmasma en cok onem

veren onlardrr. 80

ba. Sutta Pitaka

Suttalar bes bOliime aynlnnstir: Dighanikaya, Ma.tihimanikaya,

Samyuttanikaya, Anguttaranikaya, Khuddakanikaya, Bu bOliimlerin iceriginl

srrayla ele alacagiz. Suttalar Sanskritce de dort bOliimden, Palice'de ise bes

78 Migot, 87.

79 aynntih bilgi icin Andre Bareau, Recherches sur la Biographie du Bouddha dans les Sutta Pitaka et Ies Vinaya Pitaka Anciens, Paris 1963.

80 D.Gira, 96"97; Conze, 62; Faure, 55.

21

bOliimden olusmaktadir, Suttalar uzunluk1arma gore dilzenlemistir. Kimine gore Sanskritce Suttalar kaybolmus, sadece Palice olanlar ~rr.81

Birinci b5liim: Dighanikaya, uzun dilimIerin ozeti manasma gelen bu

risale budist doktrinin anlatumyla baslamaktadir. Farkh meslek sahibi

kisilerin aydmlanmasi konusu islenen bu risalede statfinfin onemsizliginden

bahsedilmektedir. Dighanikaya'da ikna edici bir iislupla ahlak ogretimi ele

ahnir. y ~ olan felsefi dii~finceleri ele alan bu kitap aynca gelmis gecmis

eski Budalan da anlatmaktadir. Gercek bir Buda'da bulunmasi gereken

ozellikler ele ahmr.82

ikinci b5liim: Majjhimanikaya Kitabrdrr ki Buda'mn konusmalanm

asu

iizeJ

olm

en s

O~fincii bohlm: Samyuttanikaya Kitabi Buda'mn farkh konulardaki

vaazlanm icermektedir. Bu kitapta Buda'mn Benares'deki yaptig; meshur

konusma da bulunmaktadir. Buda, bu kitapta aydmlanmasmm nasil

gerceklestigini ve orta yola nasil ulastigrm anlatmaktadir, Aynca Buda'mn

aydmlanmasmdan sonra yaptlgl bir vaazi da bu risalede yer almaktadir.

Dordtmcu bOliim: Anguttaranikaya, Bu bir ek kitap seklindedir ve

diger kitapIara gore de cok eskidir. Budizm'in sistematik hale gelmesini

anlatmaktadir. Buda'mn tavsiyelerinin de yer aldigi bu kitapta, kisinin daima

81 Brosse, 135-136.

82 Fernard Cornte, Les livres sacres, Paris 1990, 16-19.

22

~iiphe icinde olmasi gerektigi anlanlmaktadrr. Budist olan kisinin disandan yonetilemeyecegi, Nirvana'nm iy aIemde gereeklesecegi iizerinde durulur. 83

Besinci bOliim: Khuddakanikaya, En hacimli kitap koleksiyonu oImasma ragmen, Budistler Icindekilere pek fazla deger vermemektedirler. Bu kitabm 15 tane alt bOliimii vardir. Dhammapada en meshur ve en siirsel olamdir. Buda'nm ahlaki ogretilerinin en onemli olanlanm ele alan bu kitabm Udana bOliimiinde siirler, Hivuttaka bOliimiinde Buda'ya ait sozler, Suttanipata'da da Nirvana, yashhk ve oliim yer almaktadir. Khuddakanikaya kitabmm alt bOliimlerden birisi de Vimanavatthu kitabidir. Vimfulavatthu kitabmda ahlaki bikayeler ve erdemin vurgulandigi sozler yet almaktadir, Pet kaI erd

en

ge~ geyirdigi anlatilmaktadir. Aynca ill hikayesi de bu kitapta anlanlmaktadir.

Niddesa kitabi Sutralarm bir endeksi seklindedlr ve Buda'nm ilk talebelerinden olan Sariputta'nm yorumuna da yer vermektedir. Patisambhida kitabi Dharma'nm teorik anlanmidrr. Apadana'lar kitabi ise ilk miiritlerin paylasim hikayelerini anlatmaktadir. Buddhavamsa ise Buda'nm kendi hayanm anlattig; kitaptrr. Buda bu kitapta kendinden once gelmis olan Buda'lan anlatmaktadrr. En son olarak Cariya Pitaka ise gidisat sepetidir. Jataka'daki gecen hikayeleri ele almaktadir. Buda'nm elde etmis oldugu 10

83 Comte, 15-21.

23

biiyiik fazileti ( bonkoriiik, iyilik, terk, usluluk, eminlik, sabir, kararhhk,

yardimlasma, ruhsal esitlik, dogruluk) anlatmaktadrr."

bb. Abhidhamma Pitaka

Tripitaka'nm iiy sepetinden biri olan Abhidhatmna kitabi M.O.V.y.y'da Budist gruplar arasmdaki crkan anlasmazhklar sonueu ortaya

y~trr. Her grubun kendine gore bir doktrin anlayt§l vardir, Farkh okullar

arasmda herhangi bir derleme yapilmaksizm Tripitaka'nm iiyiincii sepeti olan

be. Vinaya Pitaka

Disiplin sepeti de denen bu kitapta manastir kurallan yer

almaktadrr, Bu kitap, ah1aki bir kurallar biitiiniidiir ve manasnr disiplinini anlatmaktadir. Ozellikle rahip ve rahibelerin uymalan gereken kurallan ihtiva

etmektedir .

Vinaya Pitaka'da uzun hikayeler vardir ve koru rahipler

elestirilmektedir. Mesela kitapta koru rahipler denilen rahiplerle sunlar

84 Comte, 15-21. 85 Conze, 189.

86 Fernard Comte, 15-21.

24

kastedilmektedir. K~ istifadeei, disiplinsiz ve k6tfi ahlaki tasiyanlar, Vinaya Pitaka kendi icinde aynea b61funlere aynlmaktadir.f"

I. B61fun, Bhikkun'bhanga'drr. Bayan kesislerle alakah olan bu

kitapta Buda'nm klZ(itgl 227 bata yer almaktadrr. Zina, hirsizhk, adam

61dfumek, meleklestigini iddia etmek bu batalardandrr. Bunlan yapanlar

topluluktan anhr. Mastfirbasyon, bir kadmla ~kiye girme, oviiefi sozler,

zinaya yaklasma, birini kfiyiik dfi§Urme, yanlt§ yere ev yapma, iftira ve

aynmcihk gibi durumlarda rahibin gecici bir sUre i~in topluluktan

atilmasmm gerektigi ifade edilir. Aynea bu bohrmde bir kadmla karsilasmak,

itiraf etmesi gerekmektedir. Bu kitapta bu itirafin nasil yaptldlSt anlanhr ve

ogretilir. Kurallarm bulundugu kitap olan Patimokkha, manastir kurallarmm

en eskisi olarak kabul edilir. Bu kitapta gfizel yasarnanm kurallan ve

kavgalan azaltmarun recetesi verilir.

Vinaya'nm II. bOlfimiinfin ismi Bhikkhunivibhanga'drr, bu kitapta

bayan kesisleri ele ahr ve Bhikkuvihanga'nm iyerigi gibidir. Bu kitap

batalarm neler oldugunu icermektedlr. Hata kabul edilen eylemler coktur ve

kadmlara uygulanan eeza erkeklerlnkinden daba agrrdir, Buda kadm rahipleri

87 Comte, 16. 88 Comte, 16.

25

teskilata alma konusunda uzun stire tereddiit etmistir, Her iki bOliimde de,

anlanlan hatalar mutlaka ilginc, siiriikleyici ve yasannns bir olaydan

almrmstrr, Bununla verilen ve uygu1anacak olan kuraI1arm daha anlasir bir sekilde kesislere ulasnnlmasi hedeflenmistir. 89

Kitabm sonunda ibadetler, ortler, gelenekler, topluluktan aynhk ve

kopmalara dair hikayeler ve bu kopmalan engelleme yontemleri, ozel

durumlarda uygulanacak hukuki onlemler; suclu olan ke~~lerin

barmdmlmasi, kavgalan dindirme, farkh statiideki ke~~lerin odevleri,

kesislerin torenlerden cikanlmalart, bayan kesislerin egitimleri ve secimleri gibi konular yer almaktadir."

89 Conze, 140~143. 90 Comte, 16.

26

I. BOLUM

BUDiZM'DE MANASTIR HAYATININ ORTAYA C;IKISI VE YAYILISI

A. BUDiZM'DE MANASTIR HA YATININ ORTAYA CIKISI

Budizm'de manastrr hayatmm ortaya ~~1D1 anlayabilmek icin ilk once, bu dinin kurucusu olan Buda'nm dini telkinlere baslamadan onceki hayat siirecini bilmek gerekir. Ciinkii Buda, sistemini, yaydIgI ve yet~igi ortama, gecirdigi hayat tecriibelerine gore kurmustur, Budizm'in kurucusu Bl Bl 00

~a

insanlara da yaymaya karar vererek vaazma baslarmstir.

Buda, ilk etapta ogretisini sazlii olarak yaymaya baslarmsnr. Zaman1a onun etrafinda bir cok taraftar toplanrms, bunlardan bir kisrm onunla yola devam etmis, bir kismr da gorii~lerini begenmeyip ondan aynlrmsnr, Boylece Budist Manasnr Hayati her seyi terk ederek Buda'nm etrafina toplanrms olan rahiplerle baslannstir. Buda Dhamma'yi cevresindekilere aciklamakla cevresinde bir cemaat olusturmustur,

Buda'nm vaazlan sayesinde olusan taraftarlar ve rahipler toplulugu, onun inane ve dii§iiucelerini yaymaya devam ederek Budizm'i diinyamn

27

onemli dinlerinden biri haline getirmislerdir, Budizm'in yayilmasmda en etkili rolii Buda'nm olusturdugu bu kesisler teskilati yani Sangha teskilan tistlenmistir,

Kesislik miiessesesi Budizm'de onemli bir yere sahiptir. C;iinkii gercek kurtulus yani aydmlanma ke~~ olmaktan gecmektedir. Manastir hayatma girmeyen yan Budisttir, tam Budist olmus sayilmaz, Buda, hem Budizmin yayilmasi icin, hem de Dharnma'nm dogru bir sekilde anlanlmasr i~in kesislerinin her birini ayn yonlere gcndererek insanlara tebligde bulunmalanm lstemis ve bOylece Budizm hizla yaytlnustir.

Fark gozetmeksizin tum insanlara hitap etmesinden ve yayilmayi

an

an

ya ibc

Budizm 2 yol iizerinden yayilmistir, bir Glmey-Ban'dan, bir de Orta Asya'dan Cin'e dogru yayilnnsnr. M.S. I. y.y'da Kesmir'den yola cikarak Pakistan' a ve Afganistan'a kadar yayilrmstrr, M.S.III.y.y'dan itibaren Budizm kiiltfuii Endonezya'da yayIlmaya baslamisnr, Budizm Cin'e IV. asirda girmis, oradan da Kore'ye geemistir. Budizm'in yayihrken en sikmn ~ektigi iilkenin Cin oldugu samlmaktadir. C;iinkii Cin'de Konflieyanizm mevcuttu ve Cin kiiltfuii Hindistan'dan tamamen farkhydi, V.y.y'da Birmanya ve Tayland'a, VI. y.y'da Japonya'ya giren Budizm, VII. y.y'da ise

28

Tibet'e girmis ve yayihrusnr." Boylelikle 7J3rnanla ve kesisler sayesinde

Budizm'in ogretisi biiyiik bir cografyada hakim duruma gelmistir,

Budizm'in yayilmasiyla birlikte, manastir hayan da ona paralel

olarak yayilrmsnr, Manastrr hayati her ne kadar Buda ile ba~~ olsa da,

tamamen Buda'nm eseri degildir. Buda'dan once de ziiht ve manasnr hayati

ile ilgili fikir, inany ve uygulamalar vardi, Ancak snurlan tamamen yi.zihni$,

kurallan sistematik hale getirilmis bir durumda degildi, Buda'nm yaptigi, bu

anlayislardan etkilenerek manasnr dii~iincesini kurumsal bir yapiya

kavusturmaknr. Buda'nm aydmlanmasiyla ortaya cikan mistik yasam

sadece Buda zamanmda degil Buda'dan sonra da gelismeye devam

en

uy

Budizm'in olusum siirecini irdelemek gerekmektedir. Budizm'de mevcut

oIan bazi ~ ve uygulamalar diger dinlerden gecmistir, Mesela yoga ve

meditasyon bu uygulamalardandrr. Zaten Buda, yeni bir din getirmek icin

ortaya y~, bir bakima eski dini (Brahmanizm'i) reforme (1S1ah)

etmek icln gelmistir. 92

Budizm, Hindistan'daki dini yapiya biiyiik bir farkhhk

katmadigmdan, asm bir tepkiyle karsilasmadan 0 donemdeki Hint toplumu

tarafindan kabul gormii¢ir. Buda'dan onceki donemlerde 0 havzada da

91 Lilian SiIburn, Le bouddhisme, Paris 1977, 373-374.

92 Ananda Coomaraswamy, Hinduizm ve Budizm ( cev ismail Taspmar ), istanbul 2000, 73.

29

farkh dinler mevcuttu. Ozellikle Hindistan'm cok koklii ve cok eski bir dini gecmisi vardi, 93 Nitekim tamamen bir vazgecme sekli olan manasnr hayen

ilk defa ortaya cikmarmstir. Boyle bir yasam sekli, Hindistan'da Buda'dan

once de mevcuttu. Brahmanlar Vedalann ogrenimi iyin genclik yillarmda

10 sene kadar dini bir riyazet egitiminden gecerler ve normal hayata oyle

baslarlardi, Hatta hayatlarmm sonlanm meditasyon ve yahnzhkla geciren

Brabmanlar da vardi, Bu egidmi aldiktan sonra oliinceye kadar ziiht hayanm

tercih eden Hindular da vardi, Brahman kesisler diinyadan tamamen

vazgecerler ve dilencilikle gecinirlerdi baslarmda onlara yol gosteren, onlan

oldiikten soma yeni bir hayat daha yasamaktadir,

Biitiin bu inanislardan dolayi 0 donemdeki insanlar kurtulusu

Brahmanlarda aranuslardr, Brahmanlann farkh gorevleri vardi; bunlarm

arasmda en onemll gorevleri kurban kesmekti. Kurtulusa ulasmamn en

onemli yollanndan biri olarak kabul edilen kurban kesme Brahmanlarm

siirekli yaptiklan bir gorevdi, Brahmanlar kurbanlart tannlanna adarlar ve kurban keserlerken belli bash dualar okurlardi, 95

93 Coomaraswamy, 73.

94 David-Neel Alexandra, Le Bouddhisme du Bouddha, Paris 1977. 225-227. 95 D.Gira.21.

30

Brahmanlann kutsal saydiklan kitaplarmdan olan Vedalar, giiniimiizde Hinduizm'de haIa onemli bir yer tutmaktadir. Ozellikle Rigveda kitabi, kuzeyban Hindistan kiiltiiriine iliskin en onemli kaynakJardan birisidir.96 Buda'dan oneeki donemde Vedalar ilk kez yaziya gecirilmistir. Vedalara inananlar kurban keserlerdi, kurbanlan en giizel kesen1er ise Brahmanlardi, Bu yiizden Hindistan havzasmda din adamlan el iistiinde tutulurdu. Brahmanlar Veda kitaplanm kullamrlardi ve Tann ile insanlar arasmda bir koprii vazifesi gordiiklerini iddia ederlerdi,

Brahmanizm'de kurban kesmenin amaclarmdan birisi de oliimden sonraki hayatlarmda daha iyi bir hayat sfuebilm.ekti Kurbanlan adarlarken 1 )

sistemidir. Bu sisteme gore belirli bir sosyal statUye bagh olan insanlar belirli bir smrfa dahil edilmekteydi. Bunun dismda, Hinduizm inanemda var olan samsara, karma, tenasiih, yoga gibi inanclar 0 donemde yasayan toplum tarafindan benimsenmisri, Y illardir Brahman yogiler meditasyon yapiyorlardi. Bu neden1e Budizm tum bu ortamlardan bagimsiz olarak ortaya ctkmarmstir, Hinduizm'de var olan bazi inamslar Budizm tarafindan da kabul gormii~ ve devam ettirilmistir, Hint dinlerindeki ortak inamslardan karma ve tenasiih Budizm'de de vardir. Cilecilik hayan ya da

96 Hermann Kulke und Dietmar Rothennund, Hindistan Tarihi (cev Miifit Giinay), Ankara 2001,58.

31

daha genis bir kapsamda manastir hayati Vedik Tannlarda ve

Brahmanizm'de zaten eskiden de mevcuttu. 0 donemde yogiler admdaki

kesisler meditasyon ve yoga yapiyorlardi. Kurtulus arayismda olan

Buda'nm, evden kacmca ilk etapta cileci kesislere gitmesi belki de bu .. d dir97

yuz en .

Her ne kadar karma inaner Budizm'de bulunsa da Hinduizm'deki

karma inancmdan farkhhklar arz etmektedir. Hinduizm'de kast sistemine

dayah bir karma bulunmasma karsihk, Budizm'de ise iradi davramsa dayah, anlasilmasi ZOf bedeni bir giic olan bir karma inaner vardir."

Budizm 0 doneme cok ~Ir1 bir yenilik getirmemistir. Budizm

d

I

h

f

oliimsiizliigii inaner ortaya cikrmstir. Ruhun oliimsiizliigii inancma gore ise

ruh bir bedenden cikmak yerine 0 ruh Oliimsiizliik kazanmaktadir. Ruhun

kurtulusa ermesi oliimsiizliigiinii kazanmasi demektir. Budizm'de eger ruh

Nirvana'ya ulasrmssa sorun yoktur ve Oliimsiizliigiinii de bu sekilde

kazanmistir. Budizm'de onemli olan ruhun kurtulusudur. Budizm'den farkh

olan, tekamul inancma gore ise, ruh bir bedenden coop digerine gecis

97 Percheron, 7.

98 Tiimer - Kiicfik , 192-193.

32

yapar, gecmis hayatmda yasadiklan neyse simdiki hayatta da onun

karsihgm; abr.99

o doneme ait onemll diger bir nokta da Brahmanizm'de iki onemli

unsurun buhmmasrydi; atman ve brahman. Atman, insarun icinde var olan

bir diialitedir, insanm icinde var olan bir hayat ve bilim prensibidir.

Brahman ise ilk etapta ilk gUytUr ve bu gUy kurbanlar sayesinde ortaya

cikmaktadir, Brahman kutsal sozliiklerle, kurbanla adeta ozde~le~~ir.

Brahman Hrristiyanhk'ta soz konusu olan Kutsal Ruh'un vazifesini

gormektedir.lOO

Budizm, Brahmanizm'den etkilenirken Brahmanlarm zayifhgmdan

B

a1

H

krallar kendi gUylerinin ellerinden gitmemesi icin, Brahmanlan desteklemeyerek Budizm hareketinin gtlclenmesini saglamislardir.'?'

Bunun dismda askerler de, gficlerinin ellerinden gitmesinden

rahatsiz olduklan icin Brahmanlardan desteklerini eekmislerdir.

Budizm kast sistemine karsi oldugu iyin Brahmancihgr bit sekilde

Ialklestirmis oluyordu. Ciinkii kast sistemIerinde askerler ve krallar din

99 Percheron, 6-7. 100 Percheron, 8. 101 Percheron, 6.

33

adamlarmdan daha alt seviyedelerdi. En list kasta Brahmanlar vardi, bu da kral1arm hosuna gitmemekteydi.

Kisaca ozetlemek gerekirse Buda'nm 0 hDIgeyi rahat bir sekilde etkisi altma almasmm nedeni, hem Brahmanlann otoritelerinin Budizm'in ~tktlgl belgelerde az olmasi, hem de askerle krallarm Brahmanlar'dan uzaklasip Budizm'i desteklemeleridir.

Budizm Brabmanizm'le i~ i~e olunca karma, samsara, yoga ve meditasyon gibi inamslarm ve uyguIamalann yogun oldugu bir ortamda ortaya ciknnsnr. OnIardan farkh oIarak Buda kurbanlara, atmanlara, kast sistemine de karsi cikrmsnr,

yihr hOI! gelmektedir. Buda ozel bir ad degil, sadece bir sifattrr, Bundan dolayi Siddbarta Gautama ilk Buda degildir; inamsa gore gecmiste ve gelecekte sayisiz Buda vardir. Ama Budizm tarihinin tamdigi tek ve gercek Buda ise Siddharta Gautama' drr. 102

Budistler arasmda Buda'nm ya§adlgl tarih konusunda gorU§ birligi yoktur. Ancak, kaynaklarm cogu Buda'nm M.O. 563-480 yillan arasmda yasadignn bildirmektedir.

102 Conze, 39 ; Gira, 30.

34

Gautama'run babasi, kimi kaynaklara gore Sakya yoresinin krah, kimi

kaynaklara gore ise Kapilavastu sehrinin yoneticlsiydi. Her ne olursa olsun,

Buda bir ksatriya (aristokrat) kastma mensuptu. Buda'run dogumu bir efsane

seklinde anlanhr, Buna gore; Buda'run annesi Maya oghma hamileyken bir

riiya gormii~. Riiyasmda oglunun ileride cok meshur bir sahsiyet olacagi ona

bildirilmistir, Hatta bir keresinde Maya, Bouddha'nm kendi karnma beyaz bir fi1

seklinde girdigini de gormii~. Riiyaya gore Maya gokyiiziinde bnlutlann

arasmdadir; kendisini muhtesem bir saraya gotUriirler, fi1 orada gogsiine girer,

ama Maya hicbir acr cekmemlstir, Vine bu rivayete gore, Maya dogumunu bir

incir agaci altmda yaprmsnr. Tannlar, Buddha'yi bulmuslar ve onu beyaz

kor

esn

ina

diinyaya geldigi sam1an Gautama, eskiye ait yasannlan da bildigi

soylenmekteydi.l'"

Baska bir rivayete gore Maya giizel bir ziiht hayan yasiyordu, Bundan

dolayi, kralice Maya cennete Tann tarafindan ~~rr. Cennette kaldlgl yedi

gii.n icinde Tannlar onu cok kutsal bulduklan icin, Gautama kendiliginden

babasiz olarak Maya'dan dogmustur. Hatta aym rivayete gore, hicbir tann onun babasi olmayi kabul etmemistir.l'"

103 Percheron, 19"20.

104 Bkz Gard; Gira; Conze; Andre Bareau, La voix du Bouddha, Paris 2000, 19. 105 Percheron, 20.

35

isa dogdugunda Gautama gibi konustugu soylenmektedir. Gautama'run

kendi kendine diinyarun en iyisi olacagnn soyledigi ve seytam yenecegine dair

sOz verdigi rivayet edilmektedir. 106

Siddharta dogdugunda babasi falc:tlara damsnus ve oglunnn cok meshur

biri olacagmi, hatta Bouddha olacagmi ogre~ir. Babasi bunlara inanmayrp

Himalayah bir sihirbaza damsnnsur, Sihirbaz, Gautama'da bulunan, Buda

olacagma dair 32 isareti babasma sayrmsnr. Bunu ogrenen kral, oglunun

saraydan cikmasma engel olmustur, Bu nedenle, sarayda oglunu hep zevk icinde

yasatrmsnr. Btitiln diinya giizelliklerini yasamasma ragmen babasi Siddharta'yi

ogrenme yetenegine bayran kalnnslardir .

29 yasmdayken Gautama ailesini ve evini terk etmis ve ziiht hayanm

tercih etmistir. Ger~ek hayatm saray hayatmdan cok farkh oldugunu dii~ilnen

Buda, aln yil boyunca agtr bir ziiht hayati yasannsnr, Fakat 0, asm ziiht

bayatmdan tatmin olmamis ve "gerceg]" aramaya koyulmustur. Gautama'nm,

once bir ihtiyarla, ardmdan bir hastayla ve en sonunda bir oliiyle karsdasmast

hayatmda iz brrakan olaylardandtr.

106 Percheron,20.

107 Percheron,21-32.

36

Y oida bir Bikkhuyla kar~I1a~~ olan Gautama, aradignn bulamaymea Brahman kesislerden atman inamsmi ogrentrli§tir. Ama Gautama aradigmi 0 kesislerde de bulamaymea kesislerin her seyi zorlastirdigmr dii~iinerek onlan da terk etmistir. Buda kar~I1a~tlgl kesislerden kiprrdamadan oturmayi, nefis terbiyesini ve orueu ogrentrli§tir.

Buda asil gercege "Bo" agacmm altmda e~rni$ ve talim hayan daha cok bu olaym ardmdan baslarmstir.

Kimi Hiristiyan kaynaklara gore, Barlaam ve Josaphat'm tarihi hikayeleri Buda'nm hayat hikayesiyle benzerlik tasnnaktadir. Bu hikayeye gore Prens Josaphat da Hintli bir kralm ogluydu, sarayda herkesten uzak yasiyordu, Bir gun

sa

ya di 01

3)Buda'mn ManastIr HayatIDID Ortaya ClkI~IDa Etkisi

ve

ManastIr Hayatmm Baslangier

Buda'nm yasamma iliskin hanralar kesin o1mamak1a birlikte, onun hakkmdaki kimi rivayetler hikaye tarzmda, kimisi de efsane tarzmda kitaplarda anlanlmaktadir, Buda'nm yasamma dair oykiiler Vinaya ve Sutta Pitakalar'da dagnnk sekilde bulunmaktadir. Buda'nm konusmalanm ve bu konusmalann Pall dilindeki yorumlanm iceren Tripitaka'larm Buda'yla

108 Faure, 11-12.

37

ilgili giiniimiize ula~mJ~ en eski kaynak oldugunu ileri siirenler vardtr. Ama

giiniimiizde Buda'nm hayatma en yakm sayilabilecek kaynak olarak Asvaghosa'nm Buddhacarita'si gosteri1mektedir.109

Buda'nm y~Igl tecriibelerin manasnr hayatma etkisini belirtmek

icin onun hayatmdan bazi kesitleri tekrar hanrlatmak gerekir. 0, Prens

Gautama olarak saray eglenceleri i~inde yasarken yirmi dokuz yasmda

gercek acilan ( yashhk, hastahk ve Oliim) kesfetti ve gercek hayatm saray hayatmdan cok daha fakh oldugunu anladr.!'" Bu neden1e yirmi dokuz

yasmda saraydan kacn, Bir kesisten etkilenip, kimine gore krrk dokuz gim,

kimine gore alb ay, kimine gore aln yil siiren bir ziiht hayan yasadi. Buda,

d

arkadaslanna ilk vaazmi vermlstir.'!' Buda, ogretisi olan Dhamma'yi 0

giinden sonra cevresindekilere aciklamaya baslarmstir. Buda'nm vaazlan

devam ettikce her meslekten insan1ar ona intisap etmeye baslanns ve

boylelikle yavas yavas cevresinde, ileride Sangha diye adlandiracagnmz bir

cemaat olusmustur. Sangha Budist topluluguna verilen ad ve her inananm Slgmac$ ii~ unsurdan da biridir.112

109 Biiyiik Larousse, S5z1iik ve Ansiklopedi ,IV, Larousse 1986, 1968. 110 Gira, 32.

111 Bareau, 35-36. 112 Faure, 52.

38

Buda Dhamma'yi etrafina anlattikca cemaati cogalmisnr. Buda'nm

etrafinda dolasan bu cemaat, zamanla orgiitl~ ve Sangha ismini

alrmsnr. Sangha teskilatmda hem erkek, hem de kadm rahipler yer

almaktadir. Erkek rabiplere kisaca "bkikkhu", kadm kesislere de

"bhikkhuni" denrnektedir .113

Buda rahipler teskilanm kurmus ve kendisi gezgin bir rahip gibi

gittigi yerlerde ogretisini anlatnusnr. Bunun dismda, 0, gidernedigi bazi

bolgelere de rnisyonerler gondermistlr. Bu misyonerler gittikleri yerlerde

hem Dhamma ')'1 insanlara anlatrmslar hem de kendilerine ait binalar

kurmuslardir. Zarnanla bu binalar manastirlara donii~mii~. 0 donemde

b

k

t<

E

yagrnurlan doneminde kesisler evlere cekilirler ve Buda ile birlikte ders

yaparlardi, Bu evler daha sonra viharalara cevrilmis ve bu viharalarda

yasayan topluluklara da Sangha ad! verilmistir. Boylelikle Budist manasnr

hayati yavas yavas sekillenmistir. Kesisler zarnanla manastirlara

yerlesmislerdir. Manasnrlarda Buda ile birlikte yasadiklan ivin ondan daha cok istifade ~lerdir.115

113 Gard, 209. 114 Bkz, Gard, 115 Faure, 57.

39

Kesisler zaman1a daba cok bilgi sahibi olarak dinlerini etraflanna

yaymaya baslannslardir. Onlar, misyonerlik vasitasiyla Budizm'i diger

ii1ke1ere anlatarak yayIhnasma neden ohnuslardir, Aneak: onlarm basanlan

girdikleri her iilkede yonetimin, insanlarm ve genel an1amda toplumun

kendilerine verdigi destek oramnda olmustur,

Buda hicbir aymm yapmaksizm ( kadm, erkek, zengin, fakir), her ttir

insana ogretisini aciklarmsnr. Buda'ya gore herkesin aydmlanmasi ve dini

yasamasi miimkiindiir. Boyle bir esitlik getirdiginden dolayi Buda, toplum

tarafindan biiyiik destek gorm~. Sangha teskllanmn gelismesl de bu

Buda'mn vaazlanm takip etmek suretiyle disandan topluluga kat~tr.117 ilk kesisler manasnrlarda tam bir teskilatlanmaya sahip degillerdi, Ogretiyi yaymakla gorevli olan bu teskilatm mensuplanm Buda kendi

egitmi§, dnzenlemis ve ohneden once Sangha teskilatmm k.urallanm

belirtmistir, Buda icin en onem1i olay bu kesislerin Nirvana'ya

ulasmalanydi, Buda hayattayken ke~~lerin davramslanm bizzat kendi takip

ederdi, Nitekim Buda'ya gore davrams ile dii~Unee arasmda mii~ bir

116 Joseph Masson, Le Bouddhisme, Paris 1975,14. Il7 Masson, 14.

40

paralellik vardi ve kisi ir; haIini davramsiyla disanya muhakkak

yansltmit.118

Buda teskilatm kurulusundan itibaren kadmlar baric herkese

manasnra girls hiirriyeti vermistir, Ona gore, hem hayat kurallarmm, hem de

d~Uncenin dogru yone yonlendirilisi ancak bOyle bir manastir hayanm yasamakla miimkiin olmaktaydi, 119 Ciinkil Nirvana'ya ulasmak kesislikten

gecerdi,

Sangha cemaati gfiniimiizde bilinen en eski ke~i§ teskilatlanndandir.

Ancak sunu da unutmamak gerekir ki, 0 donemde manastir hayatnn

de yardrmci oluyordu.

Manasnr hayanm tercih eden kesisler, fir; temel seyi kendilerine esas

kabul etmektedirler. Bekaret, fakirlik ve itaat. Ama hepsinin gayesi

Dhamma'yi korumaya cahsmak ve gelecek nesillere Dhamma'yi

aktarmaktrr. Asirlar boyunca Budizm dini hem kesislere, hem de laiklere bir

hayat tarzi sunmustur. Bu zaman zarfinda manasnr teskilatlan ogretinin

118 Percheron, 92. 119 Percheron,91. 120 Masson, 15.

41

canh tutulmasmda biiyiik: etkide bulunmuslar, ogreti-pratik dengesinin korunmasnn sag~1ardrr.121

Buda'nm kurdugu sangha teskilan tarih boyunca de~ime ve

gelisime ugrarmstir. Manasnr hayatmdaki degi§im, bu teskilatlarm

yayilmasi ile paralellik gostermistir, Bu baknndan sangha teskilanmn

yayihsmdan da burada bahsetmek gerekir.

Buda ogretisini etrafindaki kesislere 20 yil boyunca yogun bicimde Hindistan'm kuzey-dogusundaki Ganj havzasmda yaymt§tlr.122 0, manasnr

hayanm tercih eden rahiplere ogretiyi daha detayh bir sekilde anlanrken, yanmdaki laiklere dhamma'yi daha basit bir sekilde ~tkhyordu.123

B

imkam bulmustur. Bu yayilma misyonerlik vasitasiyla olmustur. Bunun en

onemli nedeni ise Buda'nm su soziidiir:" Yola koyulunuz, cok insanm iyiligi

i~in yola koyulunuz ".124

Budizm yaytlma ve destek acismdan en biiyiik destegi kral

Asoka'dan gormii~. Asoka III. asirda farkh bolgelere misyonerler

gondermis ve onlan desteklemistir. Hatta kral Asoka' run 84000 tane stupa

121 Gard, 207~ 208.

122 Bkz, Kulke ve Rothermund. 123 Mizuno, 20.

124 Gira, 136.

42

ve manasnr yaptlgt soylenmektedir. 125 Kral Asoka doneminde Budizm

hem Ban'ya hem de Dogu'ya dogru yayihmsnr. OgretinID Yunanistan'a

kadar yayIldtgl rivayet edi1mektedir. Kimi arasnrmacilar misyonerlerin Ingiltere'ye ve Fransa'ya kadar gittiklerini bile iddia ederler.126

Budizm'in yayilmasma paralel olarak manastrr hayan da yayilrmstir.

Kesisler gittikleri bOlgelerde halk ve devIet destegini almislar ve bu destekle

manasnrlar kurmuslardir, Onlar sadece manasnr kurmakla kalmanns,

hastaneler ve okullar da kurmuslardir,

Budizm yayihrken ogred her yerde aym sekilde anlasilmarmsnr,

Hinayana ve Mahayana gibi iki biiyiik kola aynlrmsnr, Bolgelere gore

inamslar arasmda farkliliklar ortaya cikmaya baslarmsnr. Mesela V. asirdan

VIII. asira kadar Mahayana ekolii Nepal'e, Tibet'e, Cin'e ve Nippon'a

yayilrmstrr. Soguk olan bolgelerde meditasyon uygulamasi daha da artmis

ve manasnr hayan oralarda daha yogun bir sekilde yasanrmsnr.

Budist kesisler en biiyiik zaferlerini Sri Lanka'da elde etmislerdir.

Asoka'nm OZ oglu, Mahindra Budizm'i oraya kadar gotiirmii§tiir. Sri

125 Mizuno, 19. 126 Percheron, 83. 127 Gira, 113.

43

Lanka'da yerle~ olan Budizm sekli Theravada Budizm'idir.128 Budizm

ozellikle Cin ve Japonya'da cok biiyiik yeni1ik1erle ~~~trr.129

Budizm'in ya~ oldugu iilkeleri teker teker ele a1mak oldukca gii~tiir. 130 Budizm toplam 30 tane iilkenin dini ve kiiltiirel yapisnn etkilemls bir

dindir. Ancak Budizm bu ilerlemesini surdurememistir. Cogu bolgelerde

19. ve 20. asirda Budist kurumlar ya gerilemis, ya tamamen ortadan kalkrms, ya da yerini Hinduizm'e ve Islam'a birakmistir.

B. BUDizM'DE MANASTIR HA YATINlN YA YILlSI

manasnr hayannm kurucusudur; ama Oldiigiinde yerine kimseyi tayin

etmemistir. Budizm'de manasnr hayan cok farkh yerlere yayilmisnr,

Kesisler yayilma konusunda ellerinden geleni yaprmslardir. Yayildrgr her

bolgeye gore bir sekil alrmslardir Budizm'de manasnr hayan yayihrken

farkh ekoller meydana cikrmsnr. Bu ekollerde uygulamalar da bazr

farkhhklar da vardtr,

128 Gira, 139. 129 Faure, 85.

130 Bkz, Henri Bechert et Richard Gombrich, Le Monde du Bouddhisme, Paris 1984.

44

1) Budizm' de Manasnr Hayanmn Y ayIlI~1

Buda oldiikten soma gelenek, ozellikle bu kesisler sayesinde

yayilnns ve ogreti bunlar sayesinde orijinal kalabilmistir. Buda kendi

Sanghasmt sistemlestirmemis ve 5lmeden once teskilatm basma herhangi

birisini de tayin etmemistir, Ama kimine gore Buda 5ldiikten sonra yerine,

Sangha'nm basma miiridi olan Mahakashyapa gecmistir. Bu kisi

Rajagriha'da bir konsil toplarmsnr. Bu konsile 500 ke~~ kanhms

aralarmdaki anlasmazhklan gidermeyi ve Dhatnrna'nm netlesmesini tarnsnnslardir.'!'

Mahakashyapa'nm ekoliine ise "ltila" aknru denmistir, Bu aktm ise

giizel ah1akm sembolize edildigi bir aknndir, Daha soma Sariputra admda

biri cikmisnr, 0 da hissi bilgiye cok onem veren bir aktm olan "prajna"

denen aknrun temsilcisidir, Daha soma ise Mandgalyayana admda biri sihirli gii~lerin temsil edildigi "rddhi" akmmn kurmustur. 132 Biitiin bu

sahislar Buda'dan soma ylknu§ olan 4 biiyiik akrmm temsilcisidir.

Budizm oncelikle Buda'nm dogdugu Magadha bolgesinde

yayilrmsnr, Bu nedenle oralarda bit cok manasnrlar kurulmustur, Daha

131 Brosse, 121. 132 Migot, 211.

45

soma ogret~ 0 bOlgeden 2 kol seklinde yaythnaya devam etmistir. Dogu'da

Patalipoutra'dan Kaucambi'ye ve Mathura'ya yayiltmstir, Budizm'in

yayildigi bOlgelerde manasnrlar kurulmus ve zaman ilerledikce manasnr

hayatmm diizenini saglamak iyin bir kanunname gerekliligi ortaya

Budizm yayildikca manasnrlar kurulmus ve buralar kesisleri

banndmmsnr. Kesisler Buda'nm y~gl yerleri gezmisler ve kutsal

saydiklan yerlere de gitmislerdir, Herhangi bir baskam olmayan bu teskilat

eger bu kadar uzun sUre devam ettiyse, bu Buda'ya olan baghhklan

Metodik bir sekilde teskilatlamnarms olan Sangha teskilan, girdigi her yerde farkh sosyal tabakalarla karstlasnnsnr. Toplumda farkh gorii~lerle

karsilasan bu teskilat yaylldlgI bOlgelere gore de ~ekil alrmsnr, Mesela

Kuzey bolgelerinde yagmura ve mevsime gore hareket eden kesisler, steak

mevsimlerde ise Dhamma'yi an1atmak iyin yola cikarlardi, Yagmur

mevsimlerinde kesisler laiklerle iliskilerini genisletme firsan buluyorlardi,

C;iinkU, aylarca manasnrlarda kaldiklan iyin laikler onlara yiyecek ve

giyecek yardtmmda bulunuyorlardt.

133 Migot, 209-210. 134 Brosse, 83.

46

Manastrr hayatmm yayilma siirecinde, manastrrlarda kesisler ziraat

ve hayvancihkla ugrasmazlardi, Kesislerin geciminin tamamnn laikler

iistlenirlerdi. Hindistan fakir bir Ulkeydi ve koylerde yasayan insanlar ancak

kendi karmlarnu doyurabiliyorlar ve ke§~lere de cok fazla katkida

bulurumnyorlarch. Bu nedenle kesisler, kiiyiik gruplar halinde siirekli koy koy dola$rrlardl.135

Kesisler zamanla kendi memleketlerinden 0 kadar yak uzaklasnlar

ki, geriye donmeleri imkansiz hale geldi. Genis bir cografyaya yaytlan

manastrrlar belirli bir merkeze baghdirlar. Buda'nm ya§adlgl bu merkez

erisemeyeceklerini dii§iiniiyorlarch.137

Kesisler dogma konusunda degil de, disiplin konusunda bazi hatalar

yapmaya baslannslardi, Kesislerin boyle hatah durumlan merkeze

iletiliyordu. Bu nedenle disiplin kuraIlanm bir an once yaziya gecirme

ihtiyaci meydana gelmisti,

Nitekim M.S. 1. yiizyllda Vinaya Pitaka adi altmda kurallar biitiinii

yaziya gecirilmeye baslanrmsn, Ancak bu yazma ~i birkac asrr siirmii~.

135 Bkz, H.Kulke ve D.Rothermund. 136 Migot, 225-226.

131 Percheron, 102.

47

Vinaya'nm toparlamp yazilmasmda 2 kisinin rolii cok biiyiiktiir; Upali denen kesis Vinaya'da cok onemli birisidir, 0 hem disiplinin hem de ritiiellerin sahibiydi. Upali'nin hocasma verdigi cevaplar sayesinde Vinaya Pitaka olusmustur. lkinci ~i ise Ananda'dir. 0, daha cok ezberindekilerini okuyarak Dhamma'nm toparlanmasma yardrmci olmustur. Tripitaka'da ki Suttalar bu yiizden hep" bunu ~yle duydum" diye baslamaktadir.l'"

Manasnr hayan yayIhrken kimi yerlerde cok biiyiik siyasi destek de gormii¢ir. Mesela Kral Asoka Budizm'in yaytlmasmda en etkili olan isimlerden birisidir. Asoka M.S. 260 yihnda tahta gecmis, herhangi yazih bir tas ku do Se

vermistir. Kral Asoka'nm bazi bOlgelerde Yunan saldmlarma Ugrad~l da olmus ve 0 bolgelerde Ananda mecburen misyonerlik faaliyetlerini azaltrmsnr,

Kral Asoka'dan sonra kral Piyasadi ortaya ~~ ve Budzim'in yaytlmasma katkida buhmmustur. Bu kral bir cok manasnrlar yaptmms ve dini yasantiyi yaygm hale getirmistir,

Budizm'in yayilmasiyla birlikte manasnr hayatmm da yayilmasi cok biiyiik engellerle karsilasmamisnr. Brahmanizm'de ve Hinduizm'de

138 Brosse, 122.

48

denizleri gecerek misyonerlik yapmak dinen yasaktrr. Bu dinlere gore herhangi bir denizi okyanusu gecen kisi kastmi kaybetmektedir, dolayistyla dinini de oraIara gidip yayamaz.139 Ama Budizm kasti kabul etmedigi i~in deniz1eri asnns ve Hinduizm'in ve Brahmanizm'in giremedigi bolgelere rahatca girebilmistir.

Fakat VII. ve VIII. asirlarda Miisliimanlarm 0 bOlgelere yonelmesiyle birlikte, Budist manasnr hayatmda bir gerileme donemi baslarmsnr.

Budizm'in Yayllma Esnasmda

B

aynhklan olmustur. Bunlan yozmek maksadtyla kesisler bir tak:nn konsiller duzenlemislerdir,

ilk yapilan konsilde kutsal kitaplann yazilmasma karar verilse de uzun bir siire ke~~ler manastrrlarda ogretiyi kitap ohnaksizm yaymislardrr. Birinci konsilden sonra Budizm'de laik ve Budist ke~~ aymmi iyice netlik kazanrmstrr. Nitekim Sangha teskilatmda daha cok otoriter ve disiplinli bir hayat tarzi ortaya ctkrmsnr.

139 Migot, 226.

49

3. konsil ise Paliputra'da yapihmsur. Bu konsilde Sangha teskilan iki

biiyiik kola aynlrmstir. En biiyiik kopma Mahasfunghikas ve Sthavira admda iki ayn ekoliin ortaya cikmasiyla sonuclennnstrr."" Sangha teskilatmm

yayilmasr esnasmda bu 2 biiyiik gB~ aynltgJ. devam etmistir,

Mahasamghikas mezhebi toplulugun ilk seklini korumus ve yaythnaya Byle devam etmistir. Bunlara daha sonraki asamada Mahayanistler denmistir,

Sthaviras mezhebi ise, laiklerle, bayan kesisleri Sangha teskllanna hi~ kabul etmemeyi ve aristokrat bir yaPlyt arzulamaktadn.'?' Bunlara da

Theravadinler denmistir, Vaisali'de yapilan 2. konsilden de bahsetmistik.

Daha sonra daha farkh aynlmalar da OOZ konusu

hay

kOll

3) iJ~ Biiyiik Ekolde Manasbr Hayab

Buda o1meden Bnce herhangi bir bollmmeye maruz ka1mayan Budizm

zamanla farkh ekollere aynlrmsnr. Bu ekoller yaptlan her konsilin ardmdan

biraz daha sekillenmislerdlr. Her Budist ekol manasnr hayatmi kendi

anla~ma gore yasannsnr, Her ekoliin yasam sartlan ve kurallan da farkhdir,

Buda'nm Bliimiinden sonra u~ten daha fazla ekol meydana cikrmsnr, Fakat

biz Budizm'de Bnem tasiyan 3 buyiik ekole yer vermekteyiz. Bunlar sirasiyla,

Theravada, Mahayana ve Vajrayana ekolleridir.

140 Brosse, 124. 141 Migot, 214.

50

a) Theravada Ekoliine Bagh Manastrr Hayau

Theravada ekohine bagh manastrrlar ozellikle Birmanya'da, Kambocya'da, Seylan'da, Laos'ta, Penang bolgesinde ve Tayland'da yaytlnusnr. Bu ekoller daha cok Pall dilini kullanmaktadrrlar.

Theravada ekoliine bagh oIan kesislerin manastrr hayanm kisaca ele alahm, Bu ekolde ergenlik ~agma ulasrms herkesin birkae ay manastrr hayanm yasamalan beklenir. Genelde manasnra giren ~i istedigi sure kadar orada kalabilmektedir. Fakat muson yagmurian doneminde ozellikle

Bu gfu

kal

rna

Aday kesisin giinlUk hayan ~oyle baslamaktadir: Manastrrda zi1 en gee sabah 4'te calmakta ve kesisler kalkmaktadrrlar. Tuvalet ve temizlik ihtiyaclanm goren kesisler 3 tane san elbise giymektedirler. Bu elbiselerin srrasiyla isimleri ~yledir : sabong, ciiwaun(civara), sangkhaa. Ktyafetlerini giydikten sonra da tiitsiiler yakilmakta ve kendi odalannda bulunan Buda'mn heykelinin onfinde diz ~kmektedirler. Odalanndan aynldlktan sonra karsilastiklan herkese selam vermekte, ~iikranlanm sunmakta ve biraz da meditasyon yapmaktadrrlar. Biitfin bunlann ardmdan ikili gruplar halinde

51

biiyiik bir meydana gelmektedirler. Her ke~i§ giinah islediyse diger

arkadasma bunu itiraf etmekte ve tovbe etmektedir .142

Biitiin bu eylemler gtines dogmadan bitmis olur. Bunlarm ardmdan kesisler kendi odalarma cekilmekte ve ozel ktyafetlerini cikarmaktadrrlar,

Birkac dakika dinlenmenin ardindan tekrar "ke~i§" ktyafetlerini iki omuz1anm kapatacak sekilde giymektedir. Kesisler ellerine dilencilik taslanru almakta ve dilenmek iyin yoIa cikmaktadir, Sabah 7'de ke~i§ manastmna donmii~ olur. Her ke~i§ buldugu ya da topladigi yiyecelderi ortaya koymakta ve dileyen ke~i§ diledigini almakta serbesttir. Kiiyiik manastirlarda genellikle hep birlikte ' .. n :.ft\".!r

yak kaldirarak dua etmektedirler. Baskanlan da kesislere donerek kutsal kitaptan bazi bOliimler okumaktadrr.

Sabah 9'da baskan, ke~i§ adaylarma yanm saat Vinaya'yi ve Dhamma'yi ogretmektedir. Ayin sonunda biitiin kesisler odalarma cekilmektedirler. Ama manastir baskanma hizmet etmek iein birkac gorevli ke~i§ sirasiyla salonda nobete kalmaktadrrIar.

Diger kesisler odalarma cekildikten sonra orada odevlerini hazirlamaktadirlar. Vinaya Pitaka'dan bOliimler okuyup ezberlemektedirler .

142 Bkz Gard, 220-230.

52

Saat 11 'de bir saati bulabilen ikinci yemeklerini yemektedirler. Bu yemek ya kesislerin topladtklan aziklardan ya da mutfakta ascilarm pisirdiklerinden olusmaktadir. Daha sonra kesisler tekrar odalanna cekilmekte ve Vinaya'dan bOliim1er okumaktadrrlar.

Kesisler kisa bir banyonun ardmdan saat 5'ten saat 6'ya kadar dinlenmektedirler. Bu sefer u~uncii zi1 calmakta ve kesisler ikinci kez hepsi ikili gruplar halinde giderek salonda toplanmaktadrrlar. Hep birlikte Suttalar'm okundugu bu toren sabahkinden daba uzun siirmektedir. Toren bitiminde kesisler odalarma cekilmekte ve eger odevleri yoksa dinlenmeye gecmektedirler. Odevleri olan kesisler bunlan yapmakta, hocalarmdan tavsiye alar dinl

errn

Mahayana Budizm'ine bagh devletler sunlardir: Japonya, Kore, Vietnam, Hong-Kong, Malaca ve Singapur'un bazi bolgeleri, Mahayana Budistleri sadece kesislerin degil, aym zamanda da toplumun her ferdinin iyi insan olmasmi istemektedirler. Bu mezhebe gore, dilencilik onemlidir, ~iinkii ~i bir bakima boyun egmeyi bu sekilde ogrenmektedir. Kesisler sokaklarda gezerek bahsis toplatnakta ve yolda kimseyi gdremezlerse de 'ho' diye seslenmektedirler. Kesisler sokaklarda grup halinde gezmekte ve kimseyi gormemek icin yere kadar uzanan sapkalar takmaktadirlar.

143 Bkz Gard, 220-230.

53

Bunun dismda bazi zengin aileler kesislere giinlUk bagislar yapmaktadirlar. Mesela ekinlerin yaygm olarak i§lendigi sonbahar mevsiminde kesisler koylere gitmektedirler. Bu ekolde toprakla ugrasan 90k ke§i§ bulunmaktadir. Aralarmda bi9bir fark olmaksizm kimi odun toplamaya, kimi sebze ekip dikmeye, kimi ise su getirmeye gitmekteydi. Manasnnn idaresi en eski olan kesise aittir. Iclerinde bir ~94 bir muhasebeci, bir bekci, Buda heykelleriyle ilgilenen bir hizmetkar, bir miidiir, bir de baskan bulunmaktadtt. Alti ayda bir bu gorevlilerin yerleri tamamen degismektedir,

Sabah saat 10' da kahvalti toplu bir sekilde yapilmaktadir. Aksam

soyll aynl

ve 1

dual ezbere, kimi zaman ise ogrenmek amaciyla yiiziinden okumaktadirlar. En sonunda kesisler sirasiyla Suttalar'i hep bir agzmdan okumaktadirlar.

Bunun dismda ortadan Buda'nm heykeli olan, ozenle tefris edilmis bir meditasyon salonuna gecilmekteydi, Kesisler sirasiyla Buda'nm heykelinin oniinden saygiyla gecmektedirler,

Aksam saat 9'da uyumadan once kesisler tekrar Suttalar'dan bir bOliim okumaktadirlar, Her ke§~in odasmda kendine ait bir tek ortfrsii bulunmaktadir.

54

Sabah saat 3.30'da uyanan kesisler lavaboya gitmekte, suyu kisith harcamaktadirlar. Kesisler belirli donemlerde manasnrdan dl§aflya hiy cikmayip meditasyon yapmakta ve bu donemler §u tarihlere tekabill etmektedir; Mayis-Agustos arasi ve Kasim-Subat arasi,

Her gun aday ke§i§ hocasma gitmekte ve dersini vermektedir. istege gore yazm veya kism sonunda ke§i§ manastm birakip gidebilmektedir. Manasnrlarda kalan kesisler gorevlerine devam etmekte ve yiikseJme imkanma sahlp olmakradirlar.l'"

mee

eko' yap]

yeri Budizm ogretisinin aeiklamasmm ve yorumunun yapudlgl bir yerdir. Meditasyon yeri admdan da anla§Uacagl iizere yoga ve meditasyonun yapudlgl odadir. Kuliibeler de kesislerin kendilerine ait ozel odalandir.

Bu manastirlarda, dini bilgiler dismda mantik, §iir, tarih ve dil bilgisi ( ozellikle Sanskrhce) gibi dersler ogretilmektedir. Seminerin basmda bir baskan, birkac asistan ve 50'ye yakm ogrenci bulunmaktadrr.

Gtines dogmadan zi1 e§liginde kesisler kalkmaktadirlar. Yanm saat ieinde hepsi toplanma salonunda bulusmaktadirlar. Kirk bes dakikahk ayin

144 Gard, 227- 235.

55

sonunda kesisler kahvalti iyin kendi odalarma cekilmektedlrier. Herkes kendi yemegini hazirlarnaktadir, yiinldi kesislerin yemekleri okul tarafmdan takdim edilmemektedir. Yemekler peynir, yay ve kurutulmus etten olusmaktadir, Sabah 8 gibi ikinci bir zil calmakta ve dersler baslamaktadir. Talebelerden birinin tiim snnfa en son dersi tekrar etmesiyIe yeni ders baslamaktadir.

Tibet manasnrlannda olrunan kutsal kitaplar Suttalar'dan bir bOIiim oIan Satralar'drr. Parcalara bOlUnmii~ oIan Satralar ogrenciler tarafindan ezberlenmektedir. Suttalar daha cok ibadet esnasmda okunmaktadir, Ders toplam 2 saat siirmekte ve ogle 12'ye dogru herkes odasma cekihnektedir, Kesisler biraz dinlendikten sonra 2'ye dogru, bir asistanm yan1arma gitmekte

dab

ve :

yan

cev

olur. Yemekten sonra ogrenciler birbirlerini ziyaret etmekte ve cogu ke~~ yatmadan once bir saate yakm meditasyon yapmaktadrr. Manasnr hayan bu ekolde toplam 3 yil, 3 ay ve 3 gUn siirmektedir. 145

145 Gard, 237-240.

56

n; BOLUM

RUDisT MANASTIR HA YATININ MAHiYETi VE KURALLARI

Budizm'de manasnr hayatmm y~ ve ya~ siirecini inceledikten soma mahiyeti hakkmda arnk bilgi verebiliriz. Budizm'de manastir hayan zaman1a sekillenmis olup ilk eta pta kurallar konulmarmsnr. Zaman1a kurallar bir kitap halinde toplanmisnr. ismi Vinaya Pitaka olan bu kitabm derlenmesinden soma kesisler uygulamalarda asm aynbk:lar yasamamakla birlikte, Budizm'de mezheplere gore bir uygulama farki bulunmaktaydi, Genel itibariyle manasnr hayatim tercih etmis olan kisi Nirvana'ya ulasmak

kal

ar2 mil

edi

A. MANASTIR HA YATININ (SANGHA TESKiLATININ) MAHiYETi

Manastir hayatmm onemi Sangha teskilatmdan

kaynaklanmaktaydi, t;iinkii Nirvana'ya ulasan kisiler sadece kesislerdi. Budizm'de ogretiyi orijinal halde tutan ve yasayanlar da sadece kesislerdi. Bu nedenle manasnr hayanm en iyi sekilde temsil eden Sangha teskilan onun mahiyetini anlamanuza yardimci olacaknr. Manasnr hayati bir yasam sekli ve bir yasam tercihidir. Her manasnnn kendine ait bir yasam tarzi

57

bulunmaktadrr. Mesela bazi yerlerde kesislerin astroloji gibi farkh konularla

ugrastiklan soylenmektedir. Bazi yerlerde ise kesislerin doga iistii giiclerle ilgilenip, hatta cinleri kova1adtklan da rivayet edilmektedir. 146

Buda'nm kendi elbiselerini cikartip dilenci elbiselerini giymesi

Budizm'de mistik ya da manastir hayatma gecmenin semboliidiir. Diinya

hayanm terk edip manasnr hayatmi tercih etmis olan Buda diger kesisler icin

de ilk omektir.147

Buda, manastir hayatmm statik degil, dinamik bir yapisi olmasmi

istemistir. Kesis, kendi manastrrmda kapah bir sekilde yasamakla dinini ya

da ogretisini diger insanlara ogretmezdi. Buda'ya gore gercegi bulan kisi

iru

bu

Bl

ko

ve Nirvana'ya ulasma sansi herkesin esit olabilirdi. <;iinkii Buda iyin manasnr

hayatma girme, kisinin bu hayan benimseme bicimidir.

Budist manastrrlarm yapilan da buhmduklan bolgelere gore

farkhltklar arz etmektedir. Mesela steak bolgelerde kesisler acik havada

kahrlardi ve manastirlann ieine sadece uyumak ve muson yagmurlanndan

korunmak amaciyla girerlerdi. Ama mesela Tibet gibi soguk bolgelerde

manastir binalan daha kahndir ve kale seklindedir. Kesisler bu bolgelerde

146 Percheron, 101. 147 Masson, 123.

148 Coomaraswamy- I.B.Homer, La Pen see de Gautama, Le bouddha, Paris 1993, 90-91.

58

manasnrlardan fazla disan cikmazlardi. Toplann, meditasyon salonlan ve kUtiiphaneler igerdedir.149 Zaten okuma ve egitim manastrrlarda cok onemli bir yer teskil ettiginden dolayi bunlar icerdeydiler.

Manasnr hayanm yasayan kesisler eok gezmelerine ragmen, siirekli neden yer de~irdllderl de tam olarak anlastlmamaktadir, Herhalde gerektiginde ve ogrenme amach bir yer degisimi sOz konusuydu. Mesela kesisler ayda bir kez meditasyon amach, kabirlerin yanmda uyumaktaydtlar. Gezmeye basladiklannda da, daha cok kesisler misyonerlik yapmak iyin yola y1karlardl.

ve Seylan gibi yerlerde giim~ hatta altm malzeme bile kullamlrrustrr,

Aynca manasnrlar tenha yerlerde yapilmisnr. Ciinkii kesislerin sakin ve telassiz bir hayat yasamalan gerekmekteydi. Rahipler insanlardan zaman icerisinde hep uzaklasnnslardir, Manasnrlann uzak ve tenha yerlerde, hatta hazen dag baslannda yaplltm.$ olmalannm nedeni belld de bundan kaynaklanmaktadrr. Ke§~ler diinya hayatmdan kopmak iein toplumdan ayn ve uzak yerlere manasnrlar kurmuslardir. Boyle olunca ke~i§ler i~in ogrenme ortami ~ ama halkm da ogrenme imkam kisnlanmistrr. Halbuki

149 Percheron,lOO.

59

Buda ogretiyi herkese yayma emri vermistir, Nirvana'ya ulasma sartlan

sadece bu gibi manasnrlarda tam saglannns goziikmektedir. Kesisler bazen

tek, bazen de grup halinde bir yasam siirmekteydiler. Manastirlarda her

kesisin ayn bir OdaSI vardi, fakat kesisler hizmetlerde ve cahsmalarda grup

halinde 0lurlardl.15o

Budist kesisin hayati genellikle manasnrda gecmekteydi. Binalann

icinde kutsal kitap okuma yerleri, mutfak, yatakhane ve kiyafet odalan vardi,

Bu nedenle dilencilik icin disanya cikmak zorunda kahyorlardi, Buda'nm

arzu ettigi manasnrlar sadece toplanma amaciyla yapilan sade ve kendi icinde

bir biitiinliik arz eden manasnrlardi, Bu nedenle Buda manastirlan kurarken

bir

ber

par

ide

adamis oldugu bir hayatti. Halbuki diger dinlerde dnnyayr terk etmis, kendi

adma manastir hayanm tercih etmis kesisler vardi. Budizm bu ozelligi ile

diger dinlerden aynlmaktadir.P"

Manasnr hayanm yasayan kesise hem kisisel, hem de toplumsal

gorevler dusmektedlr. Budizm'de kendini manastira adarms bir ke~~ hicbir

kotiiliik yapamaz, ~iinkii 0 kurtulus yolundadir. Ama aym zamanda da laikler

i~in kesisler ogretiye uyan en giizel modellerdir ve Iaiklere Dhamma'yi

150 Masson,123.

151 Bkz, Percheron. 152 Bkz, Faure.

60

ogretmek kesislerin belli bash gorevlerindendir.P" Budizm'de en biiyiik

aymm kesisler ve lailder arasmdadtr. Ciinkii Budizm dini, ke~~ler sayesinde

yayihms ama lailder sayesinde de maddi gelir saglanrmsnr. Kesisler ilk

onceleri dilencilikle gecinmelerine ragmen zamanla laiklerin evlerine gitme ruhsanru bile ahmslardir, 154

Buda, ke~~leri i~in ne tam bir zevk hayan, ne de tam bir (Hiim hayan

istemis, bunun tam ortasmi arzu etmistir. Buda'nm arzu ettigi manastir hayati

zamanla deg~ik1ik1ere ugramisnr. Bekarbk kurah en onemli ii~iincii

kuralken bu zaman]a degisime ugramisnr, Mesela Kesmir'de su anda evli

KURALLAR

Hem erkek kesislerin, hem de kadm kesislerin manastir hayatnn

tercih ettikten sonra uymalan gereken belli bash kurallar vardir. Bu kurallar

Vinaya Pitaka'da belirtilmistir, Aynca, herhangi bir konuda konulmus olan

bir kural varsa onun mutlaka neden meydana geldigl ve hangi olaydan sonra

ortaya ~tktlgt da Vinaya'da belirtihnistir,

153 Percheron, 91. 154 Conze, 63.

155 Conze, 66.

156 Bkz, Masson ve Conze.

61

Herhangi hir kuralm 0 donemde neden kaynaklandigmi Vinaya'dan rahatca anlayabiliriz. Vinaya' da islenen her hangi bir gilnah karsihgmda hangi cezanm verilecegi belirtilmistlr. Bu kitapta kimi kurallann Buda tarafindan, kimi kurallarm ise sonradan miiritleri tarafindan konuldugu bilinmektedir .

Zamanla farkh gruplara aynlan Sangha teskilan aym zamanda yaylhnaya da devam etmistir, Ama bu gruplardan kimileri bazi kurallan benimsememis, bazilanm da benimsemistir. Bu nedenle her grubun kendine has bir kurallar biitiinii ve bir de yorumu vardir. Bazi Budist gruplar bir taknn kurallan yok sayrmslardir. Ornegin Theravada ekolii Vinaya Pitaka'run 4 bi vi1

Pc:

Kl uygu1ama1ar ve kesislerin kIyafetleriyle ilgili konular yer almaktadir. Pariva'da ise ayrmtilar ve Vinaya Pitaka'mn Qzeti yer almaktadir.

Mahayana Ekolii ise Vinaya'mn 2 biiyiik bOliimden olustugunu ileri surer, Onlar da sunlardan olusur: Bhiksu Vinaya ve Bhiksuoi Vinaya. Vinayana'daki biitiin kural1ara da Pratimoksha denmektedir.P"

157 Wijayaratna, 18-19.

62

1) Manasnra Giri~ Kurallari

Manasnra giren ~i once adayhktan baslar. Almasi gereken bir yol

ve egitim vardir. Bu egitimin sonuclanmasiyla birlikte Nirvana'ya ulasmis

kabul edilmektedir. Bu siirey boyunca adaya yol gosteren hocalan vardir ve

siirecin basa.maklanru stra sira takip eder.

Kesis olmak isteyen kisi, once bu istegini kendi adma istemelidir. Bu

topluluga girmek isteyen ke~~, oncelikle manasnr baskanmdan manasnra

giris talebinde bulunur. Boyle bir talebin ardmdan ke~~ adayi 2 hocaya tabii

oIur; bunlardan biri entelektiiel hocasi, yam ''upadhyaya'', bu hoca ke~~in

edilir ve kesisin iizerine su dokiiliirdii. Ardmdan kesise 3 tane layafet

verilirdi. Biitiin bu esyalar elden ele alnus oldugu son seylerdir, Bundan soma

dilencilik yapacag; icin, ke§~ sadaka dismda hiebir seyi elden almayacakttr.

Bunlan yapttktan sonra aday ''upasaka'' olurdu. Yam bu ke§~ artik laik bir

ke§i§ olmus kabul edilirdi.

Bu giris toreni Oliller ve diriler iyID yapilan bir duanm ardmdan sona

ererdi, Ke§~ bu torenin sonunda yere su serper ve ke§~ adayi ardmdan 108

kural dedigimiz ke§~ kurallanm dinlemek zorundadir. Bu kurallan okuyan

158 Brosse, 73~74. 159 Percheron, 99.

63

eski bir rahiptir.160 Kurallarm ardmdan ke~i~ler okuma ve meditasyon yapar

ve kutsal kitaptan bOliimler okurlar. Boylelikle artik kesisin ogretimi

Sangha'ya girls 7 yasmda baslayabilir, 7 yaslannda manastira giren

cocuga "pabbaja" denilmektedir. Bu cocuk 10 temel kurala uymayi kabul eder.161 Manasnra giren aday eger cocuksa ailesinin izni gereklidir ve adayda

bulasici herhangi bir hastahk bulunmamahdir. 20 yasma gelmis adaym ke~~

olmasi iyin yeterli bilgiye sahip olmasi ve diger ke~~lerin onayi

gerekmektedir.

yapilir

adayu:

denen

Aynce

( adam oldiirme, hirsizhk, oviinme, cinsel iliski) 9igneyemez.163· Bu torenin

akabinde aday, teskilata tam olarak girmis sayilmaktadrr.

Bir Budist kesisin egitimi 21 yasma kadar devam etmektedir. 21

yasmda gelen kesisi damsmam list kurula tanmrdi, Ke~~ bu egitime

basladiktan sonra arnk cemaate ve toplnluga kabul edilirdi. Bundan sonra ke§~ blitiin kura11ara uymaktadrr. Ozellikle uymasi gereken 5 ana kural vardir;

oldiirmemek, calmamak, zina yapmamak, yalan sOylememek, alkol

160 Percheron, 99.

161 Harvez, 261~262. 162 Faure, 53.

163 Faure, 53.

64

kullanmamak. Ke~~ oncelikle hizmetli sayilmaktadir, d.aha sonra adaya tam ke~~ denilmektedir. En sonunda kesis Sangha'ya girdikten 10 yil sonra ise tamamen ozgiir sayilmakta ve dilerse aynlabilmektedir.

Kesisler arasmda belirli bir hiyerarsik siralama yoktur. Kisaca bir

kesisin mertebelerini ~oyle srralayabiliriz;

1. klesha; yeni manasnra girmis olan kesise denmektedir.

2. gati; d.aha iyi sartlarda dirilmeyi hak eden kisiye denir.

3. aryamarga; kotilliigu, arzuyu ve vurdumduymazhgi atan kisiye denir.

Budizm' de kesisin manasnra girerken uymasi gereken kurallar oldugu gibi manasnra girdikten sonra da uymasi gereken bir cok kural vardir. Bu kurallardan kimi genel, kimi ise ozeldir. Genel kurallar arasmda en onemli olanlardan bin, ke~i§:in miilkiyet hakkmm olmamasidrr. Ciinkii Budist kesislerin gecim kaynaklarmdan birisi dilencilik, digeri ise laiklerin yardnmdrr. Kesisler bu yemeklerini dilencilikle elde ederler. Dilencilik icin bir tasa sahip olan rahip icin aynca bu tas, bir otorite semboliidiir. Sayet rahip bu tasmi bir baskasma verirse otoritesini ve1'1:I1i§: sayihr. Dilenirken

164 Brosse, 72-73.

65

rahip hi~ konusmaz, bir sey istemez ve aldigmm kar§mgmda tesekkur de

etrnez. Ke§i§ dilencilik yapmakla kendini alcalrms hissetmez. Dilenmek ke§i§

icin bir nefis terbiyesidir. Budizm'de dilemnek bir ekol ve disiplin aracidir.

CiinkG. Buda'ya gore dilenmek kisiyi kibirden korur ve kesise azIa yetinmeyi

ogretir. Kesisin manastirdaki ozel esyalan sunlardir; 3 parea kiyafet, 1 jilet,

catal, igneler, sijzge~, yelpaze, kerner, tas ve tencere.165 Bunlar zaruri olan

ihtiyaclandrr, Ke~i§ icin yanmda bunlan bulundurmak gayet normaldir, izin

verilmistir de. Ciinkii bu objeler rniilk sayilmazlar,

Manasnr hayatmm onemli ikinci kurah ise kesislerin siddetten uzak

Siddetin her tiirliisiinden uzak kalarak nefis1erini terbiye ederler. Budizm'de

her tiirlii kotii saydacak eylem yasaklannustrr. Kesisler kendi aralarmda da

kavga etmezler, birbirlerine karst tam bir itaat sdz konusudur.

Manasnr hayatmda ii9iincii onemli kural ke§i§in bekar kalmasidir.

Kansma ve cocuklanna asm baglanarak Nirvana'dan uzaklasir dii§iincesiyle

bu kural sart kosulmustur. CiinkG. Buda'ya gore bir kadm meditasyona

engeldir. Bir rivayete gore ise Buda aylarca kendi babasmm 2.e§ini (sut

annesini) manasnra kabul etmeyerek kapmm oniinde birakrmsnr. Buda yillar

165 Percheron, 94. 166 Percheron, 94.

66

sonra kadmlann topluluga girmesine izin vermis ve kadmlan manastir

hayatma kabul da etmistir, ileriki bOliim1erde bu konu aynntth bir sekilde

irdelenecektir. Budizm'de manastir hayatmdaki bekarhk kurah 2000 yildir

siirmektedir. Erkek kesisler bu yasaktan dolayt ellerini kadmlara bile

dokunmazlar.

Bu kural bazi kesisler i~in cok biiyiik onem arz etmektedir. Bu

kurallara sunsiki bagh olan ke~~ler disi ata binmeyi bile reddederler.

Kadmlara bakmamak i~in bazi kesisler yiizlerini yelpaze ile gizlerler. Bir

Budist ke~~ kazara bir bayanla aym arabaya b~ olsa da kesinlikle ona ne

vesile oldugu kabul edilmektedir.l'"

Budizm'de genel itibariyle cinsel iliski kurmaya ya da evlenmeye

sadece laiklerin hakki vardir, Ama laiklerden bekarhk kurahna uyana biiyiik

ovgii sunulmaktadir. Budizm'de esas olan nokta, en cok arzu edilen seyi

btrakabilmektir. Budizm'de bekarhgi kutsal kitaplara dayandiran gorii§ler de

vardir. Budist kutsal kitaplara gore ilk insanlann cinsel bir ozellikleri ya da

arzulart yoktu, bunu insanlar sonradan uydurdular. Bunun dismda Budist

167 Percheron, 94. 168 Masson, 127.

67

kutsal kitaplanna gore insanlar arasmdaki karsihkl; sevgi maddi degil,

tamamen manevi olmahdir. 169

Kesislerin uymasi gereken en onemli 3 biiyiik kural bunlardir.

Onlarm uymalan gereken ikinci derecede kurallar da vardir. Bu kurallardan

bazilan ahlaki boyutla alakahdir, Mesela k~i§ gece yatarken sagma

yatmahdtr, elbiselerini kendi yikamahdir, sehirden uzak yasamahdir,

elleriyle sapur supur yemek yememelidir, ~ doluyken konusmamahdir,

komsusuna ve komsusunun mahna kotU gozle bakmamahdir.V" Sosyal

alanda da kesisler icin bazi yasaklar mevcuttur. Kesisler tiyatro ve miizik

§oleni gibi faaliyetIere kanlamazlar. C;iinkii buralara gitmek icin para

b

a

Bu

tas

da, erkek ke~i§ kadm kesisin yanmda giyinemez.l72 Kapah alanlarda bir

erkek kesisin yalmz bir bayan ke§i§le oturmasi yasaknr. Bunun bashca nedeni

ise Sangha'nm birligini korumak ve erkek ke~i§in boyle bir girisimde

bulunmasim engellemektir. Bir kadm kesisin bir erkek ke§i§i sikayet etmesi

yasak arna bir kadm kesisln hemcinsinin sucunu gizlemesi ise biiyiik: sue; kabul edilir. 173

169 Masson, 128. 170 Percheron, 92. 171 Masson, 122. 112 Percheron, 96. 173 Harvey, 268.

68

3) Budist Kesislerin Hiyerarsisi

Budizm'de tarn bir hiyerarsiden bahsetmek miimkiin olmamakla birlikte bir alt iist iliskisi mevcuttur. Bu iliski manastmn diizenini saglamaktan ote gecmez; dini bir mahiyeti de yoktur. Manastrr hayatmda kesisler genel olarak 4 gruptan olusmaktadir; bikkhular denilen erkek kesisler, bikkhuniler denilen kadm kesisler, upasakas denilen laik erkekler ve upasikas denilen laik kadmlar.174

Genelde en dii§iik: mertebe cocukluk donemidir. Daha oncede belirttigimiz gibi cocukken manasnra girme ya§l 7 ya cia 8 olabilmektedir.

ya§1 kim

l{].y~

hay _

o1acak bir hocasi bulunmaktadtr. (baba-ogul iliskisine benzer bir ili§ki)

Ke§~in Vinaya'cia gecen 200 kurah kesin kabul etmesi gerekmektedir. Manasnra giren bir ke~~in omiir boyu ke~~ olmasi beklenir, ama bazen kesis rnanastm terk edebilir. Siirekli kendilerini manastirlara adanns olan kesisler sayesinde manastir hayan devarn etmektedir. Bazi bolgelerde Budistler manasnra olgunlasmak icin, ya cia yeterli bir dini egitimi a1mak icin girmektedirler. Nitekim bu egitim sonunda cia orayi terk ederlerdi.

114 Gard, 209.

69

Manastmn basmda diger kesislerin secmis oldugu bas kesis

bulunrnaktadrr. Bu baskan idari baskandir, Ciinkii, Buda'dan beri gelen bir

gelenek olarak evrensel bir baskan yoktur. B~ ke~~in kendi ozel evi vardrr ve ~ogu zaman kesislerden ayn kalmaktadir. Onemli ve idari isler genelde ona yaptmhnaktadrr. Laikler de ona yardnn etmektedirler.i"

Budizm'de Hrristiyanhktaki gibi bir ruhbanhktan sOz etmemiz

miimkiin degildir. Herbangi bir hiyerarslden 0 rnanada soz edemeyiz. Saygi

olarak ilerlemis ke~~ler vardi, Mesela kutsal kitap bilgisi, diger kesislerle

iletisimleri sayesinde ke§~ler manevi bir iistiinliik kazanabilirlerdi. Aday

20 ya

veri

tamk

kadm

sahitlik yaparlar. Ama bayan kesislerde en az 20 yasma gelmis olmah ve evlilerse 2 yil bazrrhktan gev~ olma sarti aranrr.177

Genelde Budizm manastmnda ruhbanbk gibi bir smrflandrrma

yoktur, Bazi kesisler kutsal kitap konusunda, bazilan meditasyonda, bazilan

egitim konusunda kendilerini yetistirmektedirler, Kimsenin kimseye herhangi

bir iistiinliigii yoktur. Sadece y~ konusunda

oncelik ve sonrahk

olabilmektedir.

175 Masson, 132. 176 Masson, 132. 177 Faure, 54.

70

Kesislerin arasmda en bilgili, en saygi goren ki§i daha yiiksek kabul

edilmektedir. Ama geneI1ikle yiiksek goreve atanan kesisler secimle gelmekte

ve bu secim butiin topluluga soru1maktachr. Onlar da secimlerini

yaprnaktadrrlar.

4) Kadm Keslslerin Kurallarr

Buda doktrinini aciklarken kadm ve erkek aymmi yapmannsnr.

Ancak daha onceki bOliimlerde bahsettlgimiz gibi Buda kadmlarm manasnra

girmesine ilk etapta izin vermemistir. Kadm kesislerin manastm, erkek

konu5

sebebl

Buda,

Ancak sut annesi Buda'ya bu teklifi 2 kez daha gotiirm~ ve olumlu bir cevap

alamarmsnr, En sonunda dayanamayip saclanm kesen ve ke~~ elbiselerini

giyen Mahapajapati Buda'nm manastmnm kapisma gelerek yalvarnns ve

aglarmsnr. Butfin bunlara sabit olan Ananda dayanamaytp Buda'dan sut

annesini manasnra kabul etmesini rica etmistir, Buda da bu kadmlan doktrine

uyarlarsa ve ilerde gelecek olan 8 kurala da uyarlarsa kadmlan manasnra kabul edebilecegini sOyle~ir .179

178 Percheron, 96. 179 Wijayaratna, 22.

71

Ashnda Mahapajapati sadece kendi iyin bir istekte bulunmustur

ama Buda biitiin kadmlara manasnra girme hakki vermistir. Bdylece kadmlann manastira kabul edilmeleri Ananda denen ke~~ sayesinde geryek1e~~ir.180

Buda'nm 0 donemde kadm kesislerl manasnra kabul etmesi cok biiyiik bir

yeniliktir. CUnkii diger dinlerde hie bOyle bir durum sOz konusu degildir.

Kutsal kitaplarda, Buda'nm toplulugun ihtiyaclanm goz oniine

a1arak, sorulara cevap verdigi de cogu zaman ayJkya gorii1mektedir. Vinaya

Pitaka'ya bakngnmzda da ihtiyaylara gore bazi kuraIlann zamanla sekillendlginl gormekteyiz, Buda kadmlarm da zamanla manasnra girmek

onceden hesaplarms olabilirdi.

belirgi

konuh

kural

girme'

Brahmanizm'de kadmm herhangi bir yeri olmadigmi dii~iirsek

Buda da bu gelenegi siirdiirmek yerine kadmlan manasnra almayi kabul

etmistir, Hint toplumunda kadm ke~~ler oImakla birlikte manasnr hayatma kabul edilen ya da ruhban snnfma dahil edilen yoktur.181 ilk kez Buda

kadmlan manasnra almayi kabul etmistir.

Aynca kUyUk capta kadm kesislerden bazilan tecaviize ugraymea,

boyle bir seyin tekrar vukuu bulmamasi icin, Buda kadmlan manasnra kabul

etme geregi gormii~. Buda bu saymm artmasmi da beklemis olabilir. Kadm

180 Faure, 81.

181 Harvey, 263.

72

sayisi artmca bir topluluk olusturmak ve ona bagh olmak Buda'ya gore daba kolay olmustur.

Buda'nm kadmlara yasak koymus olmasi belki de kadm kesislerin erkek kesislerle birlikte olduklarmda dedikoduya sebep olabilmeleri noktasmdandir. Buda kesislerin kendi aralarmda cinsel iliski yasamalarmdan endise duymaktaydi; buna ek olarak da kadmlarm gezgin bir dilencilik hayatmi giivenli bir sekilde nasil saglayacaklan konusunda da en~liydi.182

Erkek ve kadm kesislerin hem iliskilerini belirleyen, hem de Buda tarafindan konulmus olan ve kadm kesislerin uymalan gereken 8 kural ~oyledir:

1. Kadm ke~~ ya~l her ne olursa olsun mutlakla erkek ke~~e

sormak zorundadtrlar.

4. Muson donemi bitiminde erkek kesislere tovbe ya da itiraf yapmak zorundadirlar,

5. Kadm ke~~ ancak 2 yil sonunda ve erkek kesislerin onaymdan gectikten soma gercek manada kesis olabilir.

6. Hicbir surette kadm ke~~ erkek k~~i elestiremez.

7. Kadm kesisler erkek kesislere kesinlikle ders veremez.

182 Bkz, Harvey.

73

8. Kadm ke§~ hemcinsinin hatasim kesinlikle gizleyemez. 183

Bu kurallarm kadm kesislerin manastirdaki yerini belirledigi gibi,

onIann fonksiyonlanm da kisnlarmsnr, Ama Buda kadm kesislere bu kuraIlan

koyduktan sonra bikkhuni toplulugunun kuru1masma yardimci olmustur,

Buda toplulugu korumak adma bu 8 on kurah koymustur. Bunun

dismda kadmlarm uymasi gereken daha bir cok kural bulunmaktadrr.

Erkeklerde toplam

manastir kural sayisi 250 iken kadmlarda bu rakam

348'dir.184

Buda kadmlara bu kurallan getirirken erkeklere de aynca bir kural

kolay

o1sun

C;ok

bir gercektir ki, manasnra giren yogu kadm zaten fist snnfa ya da zengin smifma dahillerdi. ilk manasnra giren kadm kesisler hem genclerdi, hem de saghkhlardl.185 Bazilan manastira girmeyi din (ogretiyi yasama), bazilan ise

sekiiler hayattan kurtulmak adma, bazilan ise maddi sikmnlardan kurtulmak

adma girmislerdir,

Kadm ke~~ler her baknndan erkek ke~~lere bagh olduklan gibi aym zamanda da ibadetlerini gerceklestirirken de erkeklere baghdtrlar. 186

183 Wijayaratna, 30. 184 Faure, 54.

185 Wijayaratna, 34. 186 Harvey, 264.

74

Manasnra girisi cografi baktmdan ele alacak olursak, ilk kadm

ke~~lerin Annam, Cin, Kambocya ve Siyam'a yerlestiklerini gorliriiz. Bu kadmlar kafalanm erkek kesisler gibi kaznrmslar, beyaz giyinmisler,

kiyafetlerini kendileri dokumuslar ve dikmisler, kura11an sikica takip etmisler, ama siirekli erkek ke§~ler tarafmdan da gozetilmi§lerdir.187

Cin'de kadm kesisler cok kapah, ulasilmaz yerlerde yasiyorlardi.

Kore'de kadm ke§i§ler coktu; batta onlann Vinaya'ya en iyi uyduldan

soylemnektedir. Japonya'da ise kadm kesislerin dini statiileri cok dii§iiktiir.

0n1arm tek baslanna ayin yapmalan bile yasaknr. Tibet'te, manasnr hayan

daha ozgiir bir ortamda gerceklesmistir. Hindistan'dan herhangi bir §ey talep

yap]

aile1

bien

Bazi bolgelerde ise erkekler gibi sadece dilencilikle gecinen kesisler

vardir. Bu kesisler manasnrlara bagh okullarda dhamma'yi ogretirler, hastanelere yardun ederler ve sorunlu gene insanlarla ilgi1enirler.188

Birmanya'da ise kadm kesisler bagimsiz manasnrlarda yasamakta,

laiklerin yardnmyla ve dilencilikle gecinmektedirler. Bu kesisler aynca hem laiklere, hem de cocuklara ders vermektedirler. 189 Her bolgedeki kadm

kesislerin statuleri ve yasam bicimleri bOylelikle farkhhk arzetmektedir.

187 Percheron, 96. 188 Bkz, Harvey.

189 Harvey, 265-266.

75

Kadm kesislik erkek kesislikten sonra kurulmustur. Daha once de

anlatngmuz gibi kadm kesislerden Mahapajapati Gotami Buda'nm ileri siirdiigii 8 ana kurah kabul ettikten sonra manastira kabul edilmi§tir.190

Kadm kesisin manasnra girisinde tek toren diizenlenirdi, 0 da

" upasampada'dir'V" Bu torenden sonra gercek egitim baslar. Aday ke~~ bir

hocaya teslim edilirdi ve biitiin tophiluga bu k~~ tanmhrdi. Topluluga

tamnlan bayan ke~~ elleri bitlslk ve dizleri yOme~ bir sekilde topluluga

saygi gosterirdi, Boylelikle bu saygmm ardmdan ke~i~ sangha'ya girmis

kabul edi1irdi. 2 yI1 siiren bir egitime tabii tutulurdu.

EvU

hoc

aile:

top]

yap.

alacaknr, tam ke~~ ohnak icin tUm topluluk kabul etmis olacak. Burada esin

izni cok onemlidir.

190 Wijayaratna, 43. 191 Wijayaratna, 44. 192 Wijayaratna, 55.

76

C. mrotsr KESiSLERiN YASAM BiCiMLERi

Budist kesisler manastir hayatmi tercih ettiklerinde, siki bir riyazete

tabii tutulmaktadtrlar ve artik geri don~ yoktur. Manasnra giren bir ke~~ diinya hayatmdan uzaklasrms saytlmaktadtr.193 Nitekim Buda'da cok liiks bir

hayan terk etmistir. 0, zengin ktyafetlerini ~tkar:tm§ ve fakir elbiselerini

giymistir, Bu nedenle Budist kesisler de aymsmi yapmahdtrlar. Budist bir

keslsin zengin olmasi dii~iinii1emez.194 Manasnra yeni giren bir ke~~

yiyecegini kendi dilenir, eski birakilmis, yirnlrrns ktyafetler giyer, kendi Ilacmi

bitki

sand

iban

1) Ke~i~lerin Hayat Felsefesi

Manasnrlarda biitiin kesisler kendi aralarmda kardes sayilmaktadirlar.

Manastirlann herhangi bir kutsalhgi yoktur, bu binalar sadece toplanma

yerleridir. Kesisler manasnrlarda birlesirler ve orada kutsal kitaplarmdan

bOliimler okurlar ya da belirlenen giinlerde bu manasnrlara gelirler. Laikler ise

193 Bkz Gira, 80.

194 Coomarasmawy-Horner, 93. 195 J. Masson, 125.

196 J. Masson, 125.

197 Conze , 63.

77

kesislerden dhamma'yt ogrenirier ve tovbe ederler. Laiklerin istifade ettikleri bir baska yer de manasnrlarm kiitiiphaneleridir.

Kesisler kimi zaman gezmekte, kimi zaman ise manasnrlarda ka1maktadrrIar. Onlar bazi durum1arda sifa dagitmaktadirlar. Ciinkii bu konuda da bilgi sahibi olmak zorundadirlar.

Yagmur donemlerinde kesisler topiu haide magaralarda ya da manastirlarda yasamaktadirlar. Buda'nm gercek miiritleri onun gibi davranmahdirlar, bu nedenle ziiht hayatnu tercih ettiklerinde agrr sartlarla ~1 karsiyaydilar,

Kesis, manasnr hayanm kendi kurtulusu icin tercih etmistir, 0, bu

kul ~

gel

egi

Nirvana'ya ulasan kisiler onlardir, Kesislerin hayat felsefeleri dhamma(yani kutsal ogreti tarafindan sekillenmlstir. Bu nedenle kesisler kendi kafalarma gore bir hayat yasamazlar, En biiyiik felsefeleri diinya hayatmdan uzak olabilmektir. Daha sonra kesigler duygularm kontrolii olan "upekkha'yi" gerceklestirirler, Bu, bir baknna ruhun e~itligi derecesidir. Insanlarm bu mertebeye ke§i§ler sayesinde ulasacaklan dii§iiniiImektedir.198

Kesislerin meditasyon, ezberleme, okuma gibi beyin jimnastigi gereken seylerde tam bir sessizlik hakimdir. Nirvana'ya ulasmak icin tam bir manevi

198 Masson, 134.

78

bekleyis havasi gerekmektedir ve bu aydmlanmayi her kesisin aym derecede

gerceklestirmesi beklenemez.

Ke~~ bans icinde olmahdir, sakin bir hayat siirmelidir. Manastrr

hayatmda ke~~ aciyt inkar etmemektedir, hatta aciya tesvik edilmektedir. Bu

aci Nirvana'ya ulasmca ortadan kalkmaktadrr.199

Kesislerin hayatmda din tamamen hakimdir. Kesisler bedeni arzularmi

oldiirmii~lerdir. Bu sebeple parfiim siirmezler, sark; ve gosteri izlemezler.

Miilkiyet haklan olmayan kesisler altm veya giim~ bir esyaya sahip olmazlar,

herhangi bir liiks yasamazlar. Onlarm, para kazanmalan yasak oldugu gibi para bulundurmalan da yasaktrr.200 Bunlann dismda tiyatro ve miizik faaliyetleri de

ke

ye

ge

2) Kesislerin ibadetieri ve Sosyal Faaliyetleri

Kesislerin sosyal hayatlan tamamen dini hayatlartyla baglannhdir. Bir

kesisin manasnr hayanm diizenleyen Vinaya Pitaka aym zamanda onun sosyal

hayatnn da diizenlemektedir. Giinkii ikisi birbiriyle tamamen iliskilidir. C;i.inkii

gezgin oIan kesisler zamanlarmm cogunu yoga ve meditasyonla gecirirler,

199 Gira, 123.

200 Coomarasmawy-Horner, 116. 201 Masson, 122.

79

Kesisler her tiirlii eziyet ve bedeni acidan uzak durarak, dii~iincelerini

temizlemeye ve tutkularrm en aza indirerek Nirvana'ya ulasmaya

cahsmaktadirlar,

Kesisler, ibadetlerini Vinaya Pitaka'ya gore yapmaktadirlar, Laiklere

egitim vermek de onlarm ibadetlerinin bir parcasidir. C;iinkii laikler, bu

kesislerin tUm maddi ihtiyaclanm saglamaktadirlar,

Kesislerin, dogaiistii guclerinin olduguna inamlmaktadrr. Bu nedenle

kesislerin ruh cagmna, ruh cikarma, hipnoz ve gelecegi tahmin etme gibi

gorevleri de bulunmaktadir. Onlarm gorevlerlnden biri de bu kotii ruhlardan

laikleri korumaknr. Budizm'de bu dogaiistii ritiieller oylesine yaygmdir ki her

eko

ugraslan olan kesisler bazr biiyiik manastrrlarm yapnnma da bizzat kanlmrslardtr, 203

Kesislerin bireysel etkinlikleri azdrr. C;iinkii, manasnr uygu1amalan

onlann tiim vakitlerini almaktadrr. Cogu vakitlerini diger arkadaslanyla ya

da ibadetle gecirmektedirler, Tabii en cok zamanlarmt kutsal kitabi okuyarak

gecirirler,

Kesislerin en yaygm yapnklan uygulama kitap okumadir. C;iinkii

Vinaya Pitaka onlarm aym zamanda sosyal hayanrn da diizenlemektedir.

2()2 Bkz, Harvey.

2()3 Encyclopedie du Bouddhisme, 445.

80

Vinaya Pitaka'da gecen her kurala "patimokkha" denmektedir.i'" Bu

patimokkhada'ki her kural Buda'nm belirli bir davramsa verdigi cevapla

olusturulmustur,

Kesisler her dolunayda bu Patimokkha'yt ezbere okumaktadrrlar.

Bu, ayda iki kez olmaktadir (dolunay ve yeniayda). Baslangicta kesisler bu

okumayi herkesin oniinde giinahlanm itiraf etmek icin yapmaktaydilar. Ama

daha sonra bu acik itiraf bir kesisin diger bir kesise gizli itirafi haline

Ama Patimokkha'yi eskiden kesislerin basi okur, diger kesisler bunu

sessizce dinler ve dinlemeleri digerlerin katildiklan an1amma gelmekteydi.

P

vardir.

Hindistan'm giiney manastirlannda kesisler ikiye aynlmaktadirlar,

birincileri sadece ezber yapmakta ve ogretmektedirler. Bunlara

"ganthadhura" adi verilmektedir. Ikinci kesislere ise vakitlerini iC;

diinyalanyla geeirmekte, sadece meditasyon yapmaktadirlar. Bunlara ise

"vipassana-dhura" denilmektedir.i'"

204 Harvey, 266. 205 Harvey, 275.

81

Kadm ke~~ler erkek kesislerden daha cok meditasyon

yapmaktadirlar.F" Bazi ke~~ler hem meditasyon yapmakta, hem de ezber

yapmaktadirlar. Bu kisiden kisiye degismektedir. Bazi kesislerin daha bilgili

olduklan icin biiyiik manastirlarda gorev aldtklan da gortilmektedir. Bu

kesisler uzak yerlere gidip diger kesisleri egitmektedir. Ancak, cok sayida

ke~~ bu gruba dahil degildir,

Kesisler hem Vinaya Pitaka'yi, hem de Tripitaka'nm diger

bOliim1erini cahsirlar. Bu kitaplarm cesitli yorumlanm yaparlar ve yazarlar.

Bu sayede, Budistlerin yasadiklan bolgelerde matbaa gelistirilmis, birkac yazi

~e~idi ortaya ~~rr. Budizm'in yayrhnasmda kutsal kitaplarm cahsilmasi

ko

bil

elbiselerini dikerler ve binalarm tamiratIyla ilgilenirler. Bunlar, aynca

yakacaklanm temin ederler, ayinler i~in hazirhk yaparlar ve manasnrlarm

t """;'7H;';"; .... ; d .. t1 . 1 208 ermzngmi e us emr er.

Bazi bOlgelerde bahcelerin baknntyla ve mutfak isleriyle ugrasmak

i~in disardan hizmetliler gelir. Bazi kesisler sanatla ugrasmakta ve bu sayede

manastirlarda cok giizel eserler olusmaktadir.i'"

206 Bkz, Coomarasmawy. 207 Harvey, 277.

208 Harvey, 284.

209 Bkz, Gard.

82

Budizm'de de daha oncedc belirttigimiz gibi sibir, biiyii konulan

mevcuttur. Bu tiir kotiiliik1erden korunmak iyin BudistIer kesislere miiracaat

etmektedirler. Evlilik, degum, 6liim gibi konularda yardnn iyin Budist

kesislere basvurulmaktadir, Hatta iyi bir hasat icin vatandaslar bile kesislerden yardnn istemektedirler. 210

Budist kesislerin nikah kiyma gibi bir gorevleri yoktur. Ancak onlar,

Oliim merasimlerinde aktif rol almaktadirlar. Budizm'de Buda .zamanla

tannlasmisnr, ona dua edilmeye baslanrmstir. Bu nedenle zamanla Buda'nm

heykelleri djkj]mi~ ve ke§~ler bunlara tazim gostermeye baslamislardir.

ve Kore'de gri rengindedir ve Japonya'da siyah renktedir. Kuzey ve Ban

Budizm'inde kesisler torenlerde safran renginde ozel bazi kiyafetler giyerler.

Bazen Japonya'da yiiksek kesislerin ipekten sal almalarma izin verilmektedir.

Dilenme tasi da bir Budist ke~~in ktyafeti sayrhrdi, 211

Saclan ve sakallart tamamen kesilmis olan kesislerin ktyafetleri

yopliik1erden ve mezarbklardan toplanmis, eski piiskii, yirnk ptrnk giysilerden olusmaktadir. 0 eski kumaslan toplarlar ve sanya boyarlardl.212

210 Conze, 95. 211 Harvez, 262.

212 Dictionnaire du Bouddhisme, 107.

83

Kiyafetlerle ilgili bilgiler son derece smrrh olmakla birlikte her bolgenin ayn bir kiyafet tarzi olmasi da konumu anlatmada biraz sikmn yaratmisnr.

Kadm kesislerin egitimini erkek kesisler iistlenirdi. Her 15 giinde bir kadm kesisler erkek kesislerden ''uposatha'' Dill tarihi hakkmda ve egitim hakkmda bilgi alacaklardir, Kadm kesisler erkek kesislerin huzurundan ayda 2 kez gecmek zorundadirlar. Kadm kesisler disiplin ve dharma konusunda bilgiyi onlardan ogrenirlerdi. Kadmlarla ilgi1enen erkek kesislerin yonetim tarafindan ozel izinleri bulunmaktaydi, Aynca hangi kesisin hoca olma yetkisine sahip oldugu Vinaya'da uzunca belirtihnistir. ( bilgili olmak,

gt 01

zo

kalmamak icin konmustur. Mesela erkek ke~~ bayan kesisle yola cikamazdi, Aralarmda akrabahk iliskisi dismda bir yakmhk soz konusu olamadigr icin bayan ke~~ izinsiz erkek kesisin yanma giremezdi. Hoca olan erkek ke~~ bayan kesisle 2 yil boyunca ilgilenirdi. Atamasi yapildiktan sonra kadm ke~~ kolay kolay hocasmdan kopamazdi. Sayet hoca basansiz olup kadm ke~~i yetistiremediyse, ogrencisini daha egitimli bir hocaya teslim ederdi. Kadm ke§~ 8 kuraldan birini cignerse topluluktan direk atihrdi. Bu biiyiik hatalara "parajika" denir. Bunlar; escinsellik, hirsizhk, cinayet, kibir, bir erkegin

213 Wijayaratna, 64.

84

dokunmalarma ses crkartmamak, kadm ke~~ arkadasmm giinahun gizlemek,

topluluktan anlan bir erkek kesisle gorli~mek, kendini arzulayan bir erkekle

gorli~mek. Herhangi bir kii~iik sue islediklerinde belli cezalar vardir.

Bayan kesislerin klyafetlerlyle ilgili durum Patimokkha'run

"pacittiya" bOlfuniinde yer almaktadrr, 214

Erkek kesisler ilk onceleri civara giyerlerdi, bunlar ottan yapihrdi.

Fakat 20 y:tl sonra laiklerin verdikleri civaralan kabul ettiler, Kadm kesisler

ise 1aik1erin verdikleri kumastan civaralar yaparlardi. Kadm kesislerin

kiyafetleri 5 bOlfunden olusurdu: "sanghati"; manto denen disan elbisesi,

''uttarasanga''; disan elbisesinin iistiine tii~ "antavasaka"; i~ camasir,

Laik denen ~i ke~~ olmayan, manasnrda yasamayan ama Buda'run

ogretisine inanan kisidir. Budizm'de laiklerin rolii kesisler kadar onemlidir.

Ciinkii, bu kesislerin gecimlerini laikler iistlenmektedirler. Ama Budizm'de

laikler diinya hayatmi tercih ettikleri icin kesislerden bir adnn geride kabul

edilmektedirler. Bir baknna bunlar dini acidan ikinci snnf vatandas kabul edilmektedir.215 Laikler de belli kurallara uymak zorundadirlar. Ozellikle

214 Wijayaratna, 102. 215 Masson, 122.

85

onlarm uyduklan bes tane esas kural vardir: Oldiinnemek, calmamak, yalan soylernemek, alkol kul1anmarnak ve her tiirlll pislikten uzak durmak.216

Laikler i~in acik tovbe itirafi yoktur. Laikler i~in en esas yasak Sangha

teskilatma dahil olamamaknr. Sangha'ya girememelerinin nedeni ise ailevi

sorumlu1uklan ve diinyevi ~leridir. Lailder de meditasyon yapmaktadtrlar

ama onlarm Nirvana'ya ulasmasi imkansizdrr, ~iinkii Nirvana'ya sadece

kesisler ulasrrlar,

Sangha'daki dini teskilata laiklerin kattlma haklan yoktur, onlar

sadece kesislere yardtm etmektedirler.

Laikler Budizm'in yayilmas; i~in caba sarf etmislerdir, Mesela

kin

do;

sm

etn

Buda'ya bagh olan bir laik ikinci hayatmda kesis olabilmekteydi. Bu neden1e

laikler kendilerini kesislere karsr her acidan sorumlu hissetmektedirler. Buda'nm zaten laiklerden bekledigi ve istedigi teskilan ayakta tutmakttr.217

Kesisler laiklere iyi omek olarak onlan bir bakima kotiiliik1erden

korumaktadtrlar. Genelde manastirlarda kiitiiphaneler bulunmakta ve laikler

gelip bu kiitiiphanelerden yararlanabilmektedirler. Kesislec laiklerin dini

hizmetinde de gorev yapmaktadirlar, ozellikle cenaze torenleri bu gorevlerin

basmda gelmektedir

216 Gira, 98. 217 Bkz Gard.

86

Laikler manastirlara sadece arsa degll para yardnnmda da

bulunmaktadirlar. Bu paralarla yeni binalar yapilmakta yash ya da ihtiyac

sahibi insan1ara hizmet gotiiriiImektedir. Kesisler laiklerin cocuklanmn

egitimiyle de ilgilenmektedirler. Genellikle Budist erkekler bu egitimden

yararlanmaktadrr. Kesislerin egitimi okumayi, yazmayi, dini temeli ve aritmetik dersleriyle s1tl1fhdrr.218

Vinaya, kesislerin parayla bir meslek edinmelerine karst cikmaktadir.

Bu sebeple, yogu ke~~in tibbi bilgisi ileri seviyededir. Laikler ke~~lerin nbbi durumlarma da miidahale ederek yardrmci olmaktadirlar.r'"

Karsihkh bu kesis-laik iliskisi siki bir sekilde ilerlemistir. Nasil ki

Tat

laik

ilgil

oldi

sOy

Budizm'de ke~~lerin verilen zekatIan kabul etmeleri sarttrr. Ciinkii bu

sayede laiklerin yeri yiikselmektedir. Laiklerin verdikleri bag~lar sadece

kesislerin mah degil, aym zamanda da tiim Budist toplulugunun ortak mahdir.

Ama bazi manastrrlarda asm liikse kacan ke§~ler de olmus ve bunlar disiplin

kurallanm yigne~lerdir. Bu gibi durumIarda laiklerin kesislere oIan guvenleri

azalmis ve laikler maddi katkilanm cekmislerdir. Bazi bolgelerde Budizm'in

yokii§ii belki de bu neden1edir.

218 Harvey, 287.

219 Bkz Conze, Gira.

87

Laiklerle kesisler arasmda cok siki bir iliski vardrr; bazi bolgelerde

lailder kesisleri evlerine yemege davet etmektedirler. Bazen de lailder kendi

evlerinde yemek yapip manastrrlara gotiinnektedirler. Kesisler Nirvana'ya

ulasmak iyin yasarlar ama lailder karmalanm ilerletmek icin yasarlar, Bu

yiizden ke~~lerin ~lgl Budizm' e Nirvanik Budizm, laiklerin ~lgl Budizm' e ise Karmik Budizm denmistir. 220

Laiklerle kesisler arasmdaki iliski karsrltklr paylasnna dayanmaktadrr.

Laiklerin kesislere yaptIW bagislarm bir de saygr boyutu vardrr. Yiyecek ba~l

en onemli ve giinliik olan bagislardandtr, Her Budist laik: aile en az bir kesisin

yeme ve iemesinden sorumludur. Yapilan bagislarm miktan kadar maliyeti de

dal

0,

Bw

220 Faure, 53. 221 Masson, 14.

88

SONU<::

Budizm'de manastir hayan Buda ile baslanus ve zamanla sekillenmistir. Budizm'de rahipler cok biiyiik onem tasnnaktadirlar, ~iinkii Nirvana'ya sadece onlar ulasirlar, Manasnrlar sayesinde Budizm farkh bolgelere daha cabuk yaytlma imkam bulmustur, Aynca kesisler kutsal kitaplarm toplanmasmda ve yazilmasmda cok biiyiik bir rol ustlenmislerdir. Tripitapa denen kutsal kitaplan rabipler toplamislardrr. Tripitaka'nm bOliimii olan Vinaya Pitaka ke§i§lerin hayat tarzmi belirledigi i~in cok onem arz etmektedir. Bu kitapta sangha teskilanyla kura11ar buhmmaktadir, Vinaya Pitaka hem ahlaki kurallan i~erir hem de manasnr disiplinini kapsamaktadtr.

Ke~

geri te§l

Uyt atm

Buda y~gt donemden etkilenmis olup, 0 donemde var olan bazi inanclan manastir hayatmm icine alrms ve bazilanm da degistirmistir, Ornegin manasnrda kast sistemini reddetmistir. Oysa ki Hinduizm'de manasnr hayanru kast sistemi belirler. Manasnr hayati 0 donemde zaten Hinduizm'de vardr, Kesisler ziiht hayatmi yasiyorlar ve bunlara da yogiler denmekteydi.

Buda oldiikten sonra Budizm iki biiyiik kola aynlrmstir, Mahayana ve Hinayana Budizm'i. Dolayisiyla manasttrlarda iki biiyiik hatta iiy biiyiik kola aynlnnslardir. Her ekoliin ayn bir manasnr hayatI bulumnaktadtr.

89

Sangha teskilan bilinen en eski bekar rahipler teskilan oldugu icin son derece onemlidir. Sangha teskilatmda sikr bit disiplin hayan yasanmaktadtr. Bekarhk, fakirlik ve itaat etme manastmn en onemli kurallandtr. Cemaate girls herkese aciktrr, isteyen girebilirdi. AIDa kadm kesisler ilk eta pta manastira kabul edilmemistir. Ananda sayesinde kadmlar manasnra kabul edilmislerdir, AIDa kadm kesislerin kurallan hem daha coktur, hem de daha agirdir,

Kesisler rnanasttrlarda silo bir dini egitim siirecinden gecmektedirler, Belirli saatlerde belirli eylemler yapmak zorunda olan ke~~ler, aym zamanda da laiklerin egitimlerini iistlenirler. Bu arada kesisler dilencilikle gecinirler. Kesisler maddi bir destekleri de laiklerin katkilandir, Kesislerin ortak hedetleri dha Nir kes ugr

manastir hayatnn kurallar koyarak sistematik hale getirmistir. Manastrrlardaki kurallar cok agirdir. Kesisler belirli saatlerde belirli eylemler yapmak zorundadirlar, Her Budist ekoliin manasnr hayati farkhhk arz etmektedir.

Manastrrlar ilk etapta insanlardan uzak mekanlara kurulmuslardi, Ciinkii Budizm' de kesisler dtlnya yasammdan uzak dururlardi, Miilk hakki oJrnayan kesislerin gecimlerini laikler iistlenirlerdi. Kesislerin egitimleri belli yillara aynlmis ve 0 yillarda egitimlerini tamamlarlardi, Manasnra giren bir ke~~ egitimi bittikten sonra dilediginde cikabilirdi. Manastrra girerken belli kurallar

90

vardir. Bayan kesislerin uymalan gereken kurallan daha coktur. Bayan kesisler erkek kesislerden hem ders ahrlar, hem de onlara tabii olurlar.

Manasnra giren ke§~ hoca1arma tabii olur ve onlardan egitim ahrdi, Bu egitimin sonunda aday olan ke§~ tam ke§~ olurdu. Kesislerin giymek zorunda olduklan layafetleri de vardir. Her ke§~ once kendi kurtulusu iyin soma da toplumun kurtulusu icin manastm tercih etmektedir.

Budizm'de manastir hayanm Vinaya Pitaka diizenledigi iyin, manastm diizen1eyen ya da yiirliten bir lider yoktur. Sadece manastrrlarda yash olan, kutsal bilgisi en iyi olan ve aym zamanda da Nirvana'ya ula§mI§ olan ke§~ daha fazla saygi gormektedir. Bilgelik yashhktan daha onemli oldugu icin eger iki~ bala1

nede

ogre giiniimiizde aynen gecerlidir, Fakat eskisi kadar tUm kurallara dikkat edilmemektedir. Zamanla bekarhk gibi bazt kurallar, bazi bOlgelerde ortadan tarnamen kalkmisnr.

91

BiBLiYOGRAFYA

Alexandra; David-Neel , Le Bouddhisme du Bouddha, Paris 1977 Aydm; Mehmet, Dinler Tarihine G~, Konya 1996

Bareau; Andre, La voix du Bouddha, Paris 2000

Bechert; Henri-Gombrieh; Richard, Le Monde du Bouddhisme, Paris 1984

Boecel; F ; Johannes; Pratik Meditasyon Teknigi (cev Ercan Tuzcular), istanbu11996 Bloomfield- Cain- Jaffe- Kory; Transandantal Meditasyon ( cev Nahit Oralbi), istanbu11975

Brosse; Jacques, Le Bouddha, Paris 1997

Biiyiik Larousse, Sozliik ve Ansiklcpedi, IV, Larousse 1986 Comte; Fernard, Les livres Sacres, Paris 1990

Conze; Edward, Le Bouddhisme, Paris 1995

Conze; E Coomara immortel Coomara

2000

Demirci; Demirci; n..Ul

Encyclopedie du Bouddhisme, Encyclopedia Universalis, Albin Michel, Paris 1999 Faure; Bernard, Le Bouddhisme, Evreux 1996

Gard A; Richard, Le bouddhisme, Geneve 1966

Gira; Denis, Com prendre Le Bouddhisme, Paris 1989

Grimm; George, The Doctrine of the Bouddha, the Religion of Reason and Meditation, Akademik Berlin 1958

Giindiiz; Sinasi, Din ve Inane Sozliigii, Konya 1998 Gtmgoren; llhan, Buda ve Ogretis~ istanbu11988 Harvey; Peter, Le Bouddhisme, Paris 1990

Herrigel; Eugene, Zen Budizm'i Yolu, istanbu11995

Kaya; Korhan, Buddhistlerin Kutsal KitapIan, Ankara 1999

92

Kulke; Hermann- Rothermund; Dietmar, Hindistan Tarihi ( cev Miifit Giinay), Ankara 2001

Mascaro; Juan, Dhammapada( Gercege Giden YoI), (cev M.Ali I~1ID.), istanbu11997 Marquette; Jacques, introduction ala Mistique Comparee, Neuilly ( Seine), 1967 Masson; Joseph, Le Bouddhisrne, Paris 1975

Migot; Andre, Le Bouddba, Paris 1959

Mizuno; Kogen, Les Principes Fondamentaux du Bouddhisme, Vannes 2000 Pfandt; Peter, Mahayana Texts Translated into Western Languages, Koln 1986 Percheron; Maurice, Le Bouddha et Ie Bouddhisme, Bourges 1968 Pluridictionnaire Larousse, Nancy 1982

Ruben; Walter, Eski Metinlere Gore Budizm( cev: Liitfii Bozkurt), istanbu12000 Sankcioghi; Ekrem, B~langwtan Giiniimiize Dinler Tarihi, Isparta 2002

Silburn; Lilian , Le bouddhisrne, Paris 1977

Snelling; . Suzuki; r Varenne; W lstanb

Tiirner; G atta; W; j

Wijayara1 Yitik; Ihsan Ali, Hz Meryem ve Efes (Dinler Tarihi Yazilan), Izmir 2001

93