Gelecekteki mücadeleleri besleyecek geçmişteki

deneyimlerden dersler çıkarmak esas olarak yine bir

gelecek tahayyülü-tasavvuru ile birlikte yapılması
gereken bir işlemdir.

MASİS KÜRKÇÜGİL

Giriş: Geçmişin şiirselliği şart mıdır?
Altmışlardan bugüne 12 Mart ve 12 Ey-
lül'de darbelere maruz kalan sosyalist
hareket, 80'den bu yana çeyrek yüzyıldır
toplumun güç ilişkilerinde anlamlı bir al-
ternatif inşa edemedi. Genel olarak sınıf
ve toplumsal hareketlerin ağır bir dur-
gunluğa sürüklendiği bu dönemde, sos-
yalist hareketin derlenmesinin önünde
nesnel gerçeklikten kaynaklanan bir dizi
engel sayılsa da bunları öne çıkarmak bir
noktadan sonra kaderciliğe uzanabilir.
Yenilenmenin, canlanmanın belirtileri-
nin uzağında, neredeyse yanm yüzyıla
yaklaşan yakın tarihin değerlendirilme-
sinde kullanılacak ölçütlerin de pek sağ-
lam olamayacağı açıktır. Çünkü geçmi-
§in kıymeti harbiyesi kitle hareketinin
yeni bir yükselişinde anlaşılabilir. Ancak
2
aman zaman geriye dönüp bir tarihsel
bellek oluşturmak da bu canlanmanın
Mütevazı gereklerinden biridir.
Gelecekteki mücadeleleri besleyecek
Seçmişteki deneyimlerden dersler çıkar-
mak esas olarak yine bir gelecek tahayyü-
lü-tasavvuru ile birlikte yapılması gereken
bir işlemdir. Ortak bir gelecek tahayyülüne
sahip olmayanların ortak bir bilançoya
bağlanması da beklenmemelidir. Bir başka
ifade ile nihai hedefle bugünkü mücadele-
ler arasındaki bağlantıyı kuracak progra-
matik bir yaklaşımla tarihsel bir zemin
sağlanabilir.
Programatik bir yaklaşım, hem genel
bir döküm çıkarma hem de belli bir hare-
ketin doğrulanması, geleceğinin güvence-
de olması babında yürütülecek çabalar-
dan çok daha farklı bir eksende tartışmayı
gerektiriyor: Nasıl bir sosyalizm tasarlan-
maktadır ki buna göre sahip çıkılacak mi-
ras eleştirel bir değerlendirmeye tabi tutu-
labilsin?1
Geçtiğimiz beş yılda böylesi bir çerçeve
oluşturmak için uluslararası düzeyde ol-
dukça anlamlı deneyimler yaşanmıştır.
Programatik düzeyde çoğulcu, feminist,
ekolojist, aşağıdan dolayısıyla demokratik,
farklı toplumsal alanların ortaklaştınldığı
1)Kİ imisinin Orta Asva'va. kimisinin otuzlu vıllann stalinizminR
vönelmesi

bu hareketlerin sektarizmden ve dogma-
tizmden uzak, biiyuk miktarda ortak bir
yiiruyus. iginde oldugu soylenebilir. Bunun
di§inda sosyal demokrat veya Stalinist ge-
leneksel sol ge§itli bigimlenmelerle yer yer
kohnemi§ varligim surdurmustiir. Ancak
Latin Amerika'da one grkan hareketlere
bakildiginda kitanm tarihinde zaten onem-
li bir yer bulmayan Stalinist hareketlerin
herhangi bir gelisme kaydettikleri goriil-
memektedir. Aynca genel olarak umut va-
ad eden hareketlenmelerin siyasal parti-
lerden gok veya onun yamsira, sendikal ve
toplumsal hareketlerdeki yeniden yapilan-
malar oldugu unutulmamali.
Sosyalist hareketin kat ettigi mesafeyi
degerlendirebilmek igin her zaman oldugu
gibi as,agidakilerin, kimine gore pargalan-
mi§, ancak bir bagka agidan ce§itlenmi§
olan mucadele alanlannda ne gibi faaliyet-
ler siirdurduklerine bakmak gerekecektir.
Tarihin pek bereketli olmadigi donemlerde
teori imalatiyla boslugun giderilecegi zeha-
bma kapilanlann sesi biraz fazla giksa da
nihayetinde dogru dusiincelerin yeni mu-
cadeleler icinden filizlendigi her daim ken-
dini gosterir. Yani kimi akli ewellerin ma-
sa ba§inda pir a§kma iirettikleri teoriler de-
gil, nesnel gergekligin ugradigi degi§imlere
kar§i yeni muhalefet bigimlenmelerinin el-
de ettigi kismi basanlar, kazandiklan mev-
zilerle one cikan meselelerdir teorinin ye-
nilendigi alanlar.
Sosyalist hareketin bir vahiy gibi inme-
yip zorlu toplumsal mucadelelerin iginde
kendini insa ederek gelistigini hatirlarsak,
herhangi bir toplumda sosyalist hareketin
ve diisuncenin kokle§mesinin zaman za- ,
man one gikan miicadeleler veya azimsa-
namayacak dusuniirlerin zuhuruyla sinirli
olamayacagi, bu mucadele ve dus.uncele-
rin bir siyasal parade billurla§masi gerekti-
gi eklenmelidir.
Ya§adigimiz toplumdaki deneyimlerin
kiigiimsenmeden degerlendirilmesi pitrak
gibi ustanin peydahlandigi veya ikide birde
devrim e§igine gelindigi sanisim uyandir-
mamalidir. Uluslararasi yazmda adi anilan
bir Marksist dus.unurumuz yoktur. Teorinin
nisbi ozerkligi geregi bu Allahm bir emri ol-
mayip gerekli kosullann yanyana gelme-
mesine baglanabilir. Oldukga kesintili sos-
yalist tarihimizde siyasal olarak anlamli,
kitlelerin zihnine naks olan ve onlann 6z-
giirluk miicadelesinde rehber bir hareket
de olmamis.hr. Tabii ki herkesin kendi pen-
ceresinden azimsanmayacak miicadeleler
olmu§tur, ancak burada sozkonusu olan
kendi cenahmdakine degil siradan insanla-
ra bir anlam ifade eden mucadelelerdir. Ta-
rihsel bellegin en din ve anlamli oznesi olan
i§gi smifi ile emekgiler arasrnda soziinii et-
tigimiz tiirden siyasal; hatta geliskin bir si-
mfsal biling bulunmadigi gibi en basitinden
sendikal bilingte bile bir koturumle§me soz-
konusudur (i§gi smifmin siyasal bilinci, yani
kendi tarihi gikarlan igin mucadele bilinci
neredeyse hig olu§mami§tir, sendikal bi-
lincin zorlamp simfsal bilincin belirdigi
giinler igin ise paradoksal olarak daha radi-
Nesnel gergekligin ugradigi degi§imlere kar§i yeni
muhalefet bigimlenmelerinin elde ettigi kismi basanlar
kazandiklan mevzilerle one gikan meselelerdir teorinin
yenilendigi alanlar.
kal gibi goriinen 75-80 donemi degil, altmis.- nin karsisma bin yillardir surduriilen bir
li yillar gosterilebilir). ozgurluk mucadelesinin birikimi ve bir ge-
Yeni mucadelelerin tasiyicisi olacak lecek tasanmiyla ancak gikilabilecegi unu-
geng kusaklann ille de gegmi§e iliskin tarn tulmamaladir.
tesekkullu bir defter tutmasi gerekmez.
Ancak miicadelelerini tarihselle§tirmek Bir toplumda Marksizmin filizlenmesi
igin geleceklerini uzerine temellendirecek- Marksizmin bir iilkede filizlenmesinin be§
leri bir gegmis., bir deneyim birikimine ihti- sarti veya on emri kesfedilene kadar onun
yag duyarlar. Bu ihtiyag dayatmalarla, bas- kendi olusumuna, kaynaklanna bakma ve
ki ve zuliim gorenlerin yasadiklanni one oradan bir gikarsama yapma kolaycihgi
gikararak, sehitleri bayrak yaparak gideri- devam edecektir. Aslmda bu gergevenin
lemez. Kendi kendini konsolide etmenin baslangig olarak gok anlamli olmakla bir-
bu manevi unsurlanmn toplumsal karsili- likte bir dizi iilkedeki geli§meyi agiklaya-
ginin bulunmadigi, gesitli hareketlerin se- cak bir model olmadigi kesindir. Yine de
hitlerinin adlan etrafinda ytirutmeye gah§- kisaca Rus, Cin, Hindigini, italyan, Latin
tiklan siyasetin kendisiyle sinirh kalmasm- Amerika ve Amerikan (vbg.) Marksizmle-
dan anlasilabilir. Bu agidan gegmisimizde rin hikayelerine goz atmak gerekir.3
kimi toplumlarda oldugu iizere geni§ kitle- Somiirgelerde, metropol (ilkelerdeki
ler igin bir tiir programatik ifadeye sahip Marksist hareketten etkilenme, ABD ve
olan Zapata, Sandino, Bolivar, Marti, Che Latin Amerika'da gogmenlerin tasidigi
gibi simalar ortaya gikmamistir. Bu tur sol du§unce veya Jose Carlos Mariate-
gui'yi de besledigi (izere dis lilkelerdeki
simgeselle§tirmeler herhangi bir gevre de-
geziler ille de otantik olmayan, taklitgi
gil sokaktaki insanlar tarafindan igselle§ti-
bir Marksizmin olusmasma yol agma-
rildiginde politik bir anlam ifade eder.
maktadir. Latin Amerika Marksizminin
Gegmisle gelecek arasmdaki ili§ki neta-
kurucusu addedilebilecek Mariategui'nin
melidir.2 Higbir mucadeleye sifirdan basla-
1920'lerde italya'da i§gi Konseylerinin
nilmadigi, tarihte asla beyaz sayfamn agil-
yamsira pek dogrulanmayan bir iddiaya
madigi, dunyamn efendilerinin birikimleri-
2) "Marx'in Onsekiz Brumaire'de yazdigimn aksine, "geijmijin
siirselligi" olma-
dan gelecegin diijii de olamaz," der M. Ldwy. Diinyayi Degijtirmefe Uzerine, Ay-
nntiyay. s.168.
3) Michael Lowy'nin Lotin Amerika Marksizmi Fransizcasmda
kapsamh bir an-
toloji bulunmakta-, Beige yay; Pierre Rousset, La Resolution Chinoise icinde ozel-
likle Marksizm ve Dogu adli iicuncu boliirn; genel bir baki§ igin S.Sharm ve
d'Encaus'un Asya'da Marfesizm ue Milliyetfilife; Rus marksizmi icin bu sayidaki
 I

Türkiye sosyalist hareketi açısından böylesi bir

özerkleşme kapasitesi sözkonusu olmadığı gibi Ekim
Devrimi'nden nasiplenme babında alınan dersler de
alabildiğine üstünkörü olmuştur.

göre de Sovyetlerdeki müslüman komü-
nizmden etkilendiği söylenir.4 Mariâte-
gui'nin bugün için de anlamlı kılan hem
yaşadığı topraklardaki toplumların tari-
hine hem de emperyalizm çağında sınıf-
lar mevzilenmesi buradan hareketle de
devrim stratejisi konusuna ilişkin özgün
görüşleri belki de saf proteler bir hareke-
tin "gelişmediği" ülkelerde Marksist dü-
şüncenin ille de sınıfta kalması gerekme-
diğinin bir göstergesidir.
Düşünsel bir hesaplaşma, toplumda
kendinden önceki siyasi akımların, hakim
ideolojinin çapıyla da derinlik kazanmak-
tadır. Ancak "burjuva-aydınlanma" düşün-
cesinin batıdan silik kopyalar olarak ihti-
yaca ve bazen keyfe göre taşındığı bir ülke-
de böylesi "ilerletici" hesaplaşma da müm-
kün olmamıştır. Rus popülizminin zerresi
gözükmezken Çin'de muhafazakar kesim-
lerde beliren Batı karşıtlığından hareketle
durum vaziyeti kavrama çabasına da rast-
lanmamıştır. Öte yandan geniş anlamıyla
halk sınıflarının gündelik mücadele biri-
kimlerinden hareketle bir hat çizilmesi için
de gerekli malzeme oluşmamıştır. Her ne
kadar XIX. yy sonu ve XX. yüzyıl başların-
da bir işçi hareketi oluşmuşsa da bu tarih
-her ne demekse- "azınlıklar" a ait oldu-
ğundan tarihten silinmiş ve sonradan ge-
lenlerce de makbul addedilmemiştir. Hatta
Dr. Hikmet sanki ortada sıkı bir Leninist
4) Sultan Galiyev ve Sovyetler Birliği'nde Milli Komünizm, Benningsen-Wimbush, s.
parti varmışcasına azınlık solcularını
Bundçulukla suçlayabilmiş, lakin ömrü
boyunca o kapsam ve çapta bir hareketin
içinde olmamıştır (aslında bu suçlama
Bund hareketi hakkında hiçbir şey bilmedi-
ğini ve de bunu Lenin'den bir suçlama söz-
cüğü olarak aldığını göstermektedir).5
Ekim Devrimi'nin kendinden önceki
var olan sol hareketler üzerinde etkisi ol-
duğu gibi solun adının bile geçmediği ki-
mi ülkelerde bir dalga yarattığı bilinmek-
tedir. Ancak bunların genel olarak birer
kopyadan ibaret olmayıp kendi gerçeklik-
leri üzerine oturan hareketlerin nisbi bir
özerklik kazandığı eklenmelidir. Türkiye
sosyalist hareketi açısından böylesi bir
özerkleşme kapasitesi sözkonusu olma-
dığı gibi Ekim Devrimi'nden nasiplenme
babında alınan dersler de alabildiğine üs-
tünkörü olmuştur. Çinli genç devrimcile-
rin Sovyetlerde eğitimleri sırasında ol-
dukça radikal eğilimleri ile neredeyse ay-
gıt insanı olarak yetişen TKP'ilerin muka-
yesesi çarpıcıdır. Bu açıdan altmışlı yılla-
ra kadar politik tartışma ürünleri nere-
deyse yirmili yılların ilk yansının Aydın-
lık yazılan ve otuzlu yılların (özellikle Ke-
rim Sadi ve Dr. Hikmet Kıvılcımlı) bir kaç
risalesi ile sınırlı kalmıştır. Dr. Hikmet'in
yine aynı dönemde kaleme aldığı ancak
ölümünden sonra, terekesinden çıkartı-
lan ve yaşamında kendisinin asla kullan-
madiği yol dizisi ise özgün olmaktan ziya-
de uyarlama çabalanndan ibarettir.
Yirmiden altmışlara fikir düzeyinde
dünya sosyalist hareketinin yaşadığı çatış-
malar, mücadeleler, tartışmalar neredeyse
zerre kadar bir iz bırakmamıştır. Sosyaliz-
min hayati sorunlannda (örneğin İspanya
İç Savaşı'nda) otantik bir sese rast gelinme-
di. 1935'de Komintem'in feshinden önceki
son kongrede yönetim kademesinde bulu-
nan, kendi ülkesinde tam olarak ne yaptığı
belli olmayan Dr. Şefik Hüsnü, partisi yuka-
ndan kapatılırken hangi güç ilişkileri içinde
ve ne adına Komintern'de bulunduğunu
bizzat kendisi sorgulamış olmuyor muydu?
Ne kadar ilginçtir ki kendi partilerini dünya
sosyalizminin ulvi çıkartan adına tasfiye
edenler Nazım'ı da troçkist diye itham et-
mekten geri kalmıyorlardı! Böyle bir du-
rumda örneğin Moskova Mahkemeleri'nin
etik ve siyasal olarak nasıl bir etki yarattığı
sorusu bile abes kalmaktadır.
Türkiye komünist hareketi kraldan faz-
la kralcı bir tutumla "uluslararası komü-
nist hareketin" Kâbesini izlemiştir.
Stalinizm eleştirisinin en geç ve hatta ne-
redeyse laf olsun diye başladığı ülkenin
Türkiye olmasını bu "eski" ve "en eskiler"e
borçlu olduğumuzu unutmayalım. Yaratı-
cı bir Marksizmin zerresi gözükmezken
klasik sosyalist birikimi aktaracak veya
canlı tutacak bir çaba da sözkonusu değil-
dir. Polemiklerin ne kadar kişisel ne kadar
meseleye ilişkin olduğu ise tartışmalıdır.
selliğinin bir ölçütü de kendi toplumunda
dönüştürücü bir güç haline gelmesiyse bir
diğeri de kendini uluslararası ölçekte ne
tür bir yörüngeye oturttuğudur. Yirmili yıl-
larda Komünist Enternasyonal'in prestiji
her ne kadar Birinci Dünya Savaşı öncesi
deneyim ve düşünsel birikimi gölgede bı-
rakmışsa da devrimin önderleri aslında bu
dönemin mirasçılanydılar. Onlann ne tür
bir zihni dünya içinde yetiştiklerini atla-
yanlar dönemin -bütün derslerini bir tür
Ekim devrimi el kitabına (sonunda da bü-
tün külliyatı Leninizmin İlkelerini'nin üs-
tün körü bir okumasına) indirgeyerek
Marksizmi iğdiş etmişlerdir. Böylece em-
peryalizm, ulusal sorun, strateji meselesi,
sendika ve parti ilişkisi ve hatta toplumsal
formasyon gibi konular bu tartışmalann
asli unsuru olmayan Stalin'in uygun gör-
düğü bir çerçeveye oturtulmuştur.
Dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi
altmışlı yıllarda geleneksel solun iki kana-
dı (Stalinizm ve sosyal demokrasi) arasın-
da kağıt üzerindeki farklılıklar ne olursa ol-
sun yöneliş ve siyaset yapma tarzı açısın-
dan hemen hemen fark kalmamıştı (zaten
birçok ülkede otuzlu yılların ikinci yansın-
dan itibaren geleneksel solun iki kanadı ya
kavuşmuş ya da yakın ittifaklar içinde ol-
muşlardır). Bu durumda Marksizmin ken-
disi rafa kalkmış ve real politik uğraşlar
gündemi kaplamışür.
Altmışlı yıllara gelindiğinde Türkiye
solunda genel olarak hakim olan, batı Av-
 Yaygın kanı 27 Mayıs ve 1961 Anayasasının nisbi
özgürlük ortamıdır. Öznesi belirsiz bu tesbit son H • •
sıhatte olsunlann işçi sınıfının önünü açtığına v hT

vede yürüttükleri faaliyetler ile azımsan-
mayacak sendikal ve seçim başarılarına
paralel görüşlerdir. Derin bir yenilenme ih-
tiyacı olmadıkça aslında kaynağa, yani
doğrudan temel eserlere yönelmek de an-
cak meraklısının derdidir. Bu açıdan alt-
mışlı yıllarda sosyalistlerin bilinci hem bir
yandan zaten memlekette bir zamanlar
var olmuş bir mücadelenin devamı (Kema-
lizm) ve hem de kurumsal çerçevede ulaşı-
labilecek olan hedeflerdir.
Devralınan miras
TİP'in kuruluşu veya bir yıl sonra Aybar'a
teslim edilmesiyle başlansa da önceki dö-
nemlerden edinilen bir miras var. Ancak
bu mirasın herhangi bir kitlesel karşılığı
bulunmamakta. TKP ve onun dışında veya
çevresinde gelişen solun toplamının enca-
mı 1951-52 tutuklamalarında belli olmuş-
tur. Bundan sonraki tek açık girişim olan
Vatan Partisi ise daha da sınırlı bir çevreye
hitap etmiştir. Dolayısıyla miras ne kadar-
sa o kadar ancak düşünsel düzeyde geçer-
lidir. Bunun bir diğer anlamı TÎP'in kurulu-
şunda, işçi sınıfı içinde kendi bayrağı altın-
da bir mücadele deneyimine sahip bir kesi-
min olmaması, kuruculardan da anlaşıla-
cağı üzere bir tür sendikalist eğilimin siya-
sallaşmasıyla sınırlı kalındığıdır, yani sını-
fın siyasallaşması değil sendikacıların si-
yasete merak sarması sözkonusudur.
Solun zihniyet dünyası ise esas olarak
sosyal adalet ile sosyalizm arasında sıkış-
mıştır. Sosyalizme popülerlik kazandırma
kaygusunun yanısıra, örneğin Aybar'ın DP
listesinden bağımsız aday olmasının da
gösterdiği üzere înönücü olmayan ancak
Kemalizm'in bir tür ilericilik olarak nite-
lendirildiği hatta yer yer anti-emperyalist
ve de anti-kapitalist olarak kabul edildiği
bir zihniyettir bu. DP'nin kuruluş aşama-
sında kendini CHP'nin solunda gördüğü
kesin. Bazı TKP'lilerin Zeki Baştımar'ın iz-
niyle DP'ye girdiği söylenir (Mihri Belli ise
Şefik Hüsnü'nün DP'nin geleceğini önce-
den gördüğünü belirtmekte).
Kemalizmin sosyalizm yolunda hayırlı
bir adım olduğuna dair görüşlerin, genel
olarak altmışlı yıllardaki cuntacılara veya
asker sivil aydın zümre ile teşrikimesaiye
meraklı kesimlere yakıştınlmasına karşın
Behice Boran gibi Marksizm konusunda
Aybar'a göre daha Ortodoks kabul edilen
birinin de benzer bir görüşe sahip olması
kayda değer."
1960 darbesininden sonra farklı kanal-'
lardan öne çıkan eskilerin üçünün de (Dr.
Hikmet, Belli ve Aybar) birer risale/çağn ile
darbecilere yol yordam göstermeye yelten-
dikleri hatırlanırsa Aybar dahil olmak üze-
re aşağıdan olmaktan ziyade yukarıdan bir
gelişme umudunun ancak ve ancak taşın-
dığı söylenebilir. Aybar'ın sonraki gelişimi-
ne ters gibi gözükse de bu yukandan ve
devletlu sosyalizm türü bilindiği gibi aslın-
da Marx'a değil Lasalle'a aittir. Yani yukar-
dan, devlete akıl fikir vererek kazanımlar
elde etme...
27 Mayıs 1960
Toplumsal alanda yansıması olan herhan-
gi bir düşünsel birikim veya eylemin olma-
dığı bir dönemin ardından altmışlı yıllarda
sosyalist hareketin kendi mücadelesinin
ürünü olmayan ancak kendisine de bir mi-
lat yaşatanın neler olduğu tartışmalıdır.
Yaygın kanı 27 Mayıs ve 1961 Anayasa-
sı'nın nisbi özgürlük ortamıdır. Öznesi be-
lirsiz bu tesbit sonunda iyi sıhatte olsunla-
nn işçi sınıfının önünü açtığına varabilir.
Partiler düzeyinde on yıl boyunca CHP-DP
neredeyse oylan paylaşmış ancak ekono-
mik ve toplumsal gelişme sınıfların mevzi-
lenmesinde anlamlı değişikliklere yol aç-
mış (altmışlı yılların hemen başlannda bu
gelişmeler daha da hızlanacaktır), bunun
sonucunda nesnel gerçeklikte bir önceki
dönemle kıyas kabul etmez bir değişim ya-
şanmıştır. Bu yeni malzemeyle birlikte ge-
leneksel devletlu kesimlerden ve "geliş-
mekte olan" burjuvaziden açıkta kalan ke-
simlerin tarih sahnesine çıkışı gerçekleş-
miştir. Buna uygun olarak aydın taifesinde
de klasik TKP çizgisinden farklı batıdaki
sosyal demokrat gelişmelerden de etkilen-
miş yan yolda bir entelicensiya oluşmuş-
tur. Bu entelicensiya bir miktar üniversite
hocası, gazeteci ve yazar çizerden; doğru-
dan doğruya sınıfın meselelerinden hare-
ketle değil devlet planlama teşkilatı uz-
manlan formasyonuna sahip ülkenin me-
selelerine vakıf kişilerden oluşmaktadır.
İşçi sınıfı ise bu saflaşmada ağırlıklı
olarak DP'nin arkasındadır. Menderes'in
1 Mayıs 1960'da işçilerin bayramını kut-
laması tarihsel bir ironi olarak hatırla-
nabilir.
Altmışlı yılların daha başlannda Saraç-
hane yürüyüşü ve Kavel greviyle sınıfın
paldır küldür sahneye girişine tanık olu-
nur. Sendikacılar bir büyüme döneminde,

6) Aybar Mustafa Kemal'den uzun alıntılarla şu sonuca varmaktadır: "Tüm bu sözler fikir alanında sol-
culuktur. Bu yolda izlenecek politika, sol bir politikadır... emperyalizm ve kapitalizle savaşmayı ulusça
kurtuluşumuz için şart sayan..." (TİP Tarihi, cilt I, s.138) Daha açıkçası "Kemalizm, emperyalizme, kapi-
talizme karşı bir ideoloji..."
Dolayısıyla dönemin kemalistleri gibi kaybolmuş bir altın çağın bulunmasına yönelik olmasa da zihnen
bir kopuşu değil kesintiye uğramış bir gelişmeyi yeniden başlatmak perspektifi sözkonusudur. Rehire
Roran. 1968'de vavınlanan kitabında: "Kurtuluş Savaşı yıllarında ve hemen sonraki devrede aşağı
yetçi bir derebeylik niteliğindeki Osmanlı yönetimine ve geleneksel toplum düzenine karşı
verdiği mücadele sonucunda, varabileceği en ileri ideolojik noktaya vararak devrimcilik,
halkçılık, sonra da lâiklik, devletçilik ilkelerini ortaya attı. Bu ilkeler, kavramların gerçek
anlamlan incelenip tesbit edilerek, birbiriyle ilişkin olarak sistemleştirilebilseydi, sos-
yalizme varacak bir ideolojik çerçeve meydana gelirdi." s. 21; Ancak bundan bir yıl sonra
Emek dergisinde Bürokrasi Üzerine tartışmalar yazısında hem Avcıoğlu hem de Aybar,
Küçükömer polemeğinde araya mesafe koyarak "o şartlarda ilerici ve devrimci hareket-
 Dönüşümü yaratan unsur zaten varolan
aydınlar ve sendikalar veya onlann buluşması değil
işçi hareketinin bir yenilenme çağında oluşudur.

kendilerini mesleki kaygıların ötesinde bir
toplumsal konum içinde bulmuşlardır.
Toplumun tarihiyle bir sol tarih anlatı-
lacaksa, altmışlı yıllardaki siyasallaşmayı
yalnızca kimilerinin öne çıkardığı üzere 27
Mayıs'ın nisbi özgürlük ortamında değil
daha derinden bir takım gelişmelerin söz-
konusu olduğu dönüşümlede, işçi hareke-
tinin oluşumunda aramak gerekecek. An-
cak "önce kelam vardı" idealist yaklaşımı
egemen olduğu için sosyalist hareketin
oluşumu emekçilerin gündelik hayatında-
ki değişimlerde değil yukarıdan ve oldukça
tartışmalı "hayıflarda aramak gelenek ha-
line gelmiştir. Sınıfın kendi iç dinamiklerini
irdelemek yerine en küçük sektlerin
kendi aralanndaki tartışmalar bile kimi za-
man daha önemsenir olmuştur. Örneğin
TÎP'in oluşumunda sendikacıların ellerin-
de kalan partiyi birilerine teslim etmeye
karar verdiklerinde bir takım kişilerden
sonra Aybar'a gelmeleri çokça önemsenir.
Ama genel olarak işçi hareketinin yükseli-
şini ve sendikal hareketin önceki dönemle-
re oranla itibar kazanmasını, sosyalist so-
lun emekçiler nezdinde göreli olarak da olsa
ciddiye alınmasını TİP'in kurulmasına
bağlamak biraz da tarihi tersten okumayı
getirir. Burada dönüşümü yaratan unsur
zaten varolan aydınlar ve sendikalar veya
onlann buluşması değil işçi hareketinin bir
yenilenme çağında oluşudur.
Sosyalist solun ilginç bir paradoksu
karşı devrimci diye nitelediği DP ve AP dö-
çıkmış olmasıdır. Bu yeni kesim tarih sah-
nesine kenardan da olsa girerken kendisi- •
ne bu imkanı veren koşullan "ilerici"
CHP'nin değil DP-AP geleneğinin sağladığı
kanısındadır. İkinci bir 27 Mayıs sevdasın- ,
da olanların neden işçi sınıfı için pek fazla ;
birşey ifade etmediğini anlamak için, bu
kesime göre bunun ileri değil geriye dönüş
olduğu akıldan çıkarılmamalıdır.
Yanm kalmış bir 27 Mayısı tamamla-
ma, askerlerle birlikte siyaset yapma eğili-
mi aslında tarihin yanlış okunmasından da
kaynaklanmaktadır. 27 Mayıs'ın herhangi
bir ulusalcı, anti emperyalist yanı olmayıp
kapitalist sistem içinde patlayan lastiğin
değiştirilmesinden ibaret olduğu atlanıp
olmadık değerler vehmedilince -üstelik
bunlar solda envai çeşit oportünüst ve re-
vizyonist avının sınıf mücadelesinin başlı-
ca uğraşı olarak görülürken- yeniden milli
mücadele gibisine yeniden darbeye yöneli-
nilmiştir. Bu tür bellekte Yakup Cemüler,
Enverler ve yakın zamandaki Aydemirler
referans noktası olurken nesnel gerçeklik-
teki değişimler -hem de ülkenin tarihinde
sınıflaşmanın en çok hızlandığı bir dönem-
de- es geçilmiş ve hatta büyük bir basan ile
görmezden gelinilmiştir.
TİP'in kuruluşu
27 Mayıs sonrasında solun yeniden şekillen-
mesinde, geçmişten devraldığı miras olduk-
ça eşitsizdir. TKP geleneksel önderi Şefik
Hüsnü'yü kaybetmiştir, merkezi denebilecek
Bu kesimden gelen Dr. Hikmet ve Mihri Belli
ayn ayn bir takım fazla yankı uyandırmaya-
cak yayın faaliyetlerine girişir. Doğan Avcı-
oğlu'nun önderliğini yaptığı ve başlangıçta
oldukça geniş -dolayısıyla oldukça belirsiz-
kesimleri içeren YÖN girişimi ise altmışlı yıl-
larda siyasal tartışmalann odağı haline gelir.
Ancak soldaki ögütsel gelişme sendikacılann
TİP'i kurmalanyla, bambaşka bir seyir izler.
Dönemin ve toplumun tarihinin en büyük
hamlesini oluşturur.
TİP'in oluşumunu 27 Mayıs veya 61
Anayasası'na veya onun sağladığı "nisbi
özgürlük ortamı"na bağlamaya meraklı
olanlar varsa da kurucularının sendikacı
olması esas olarak işçi hareketinin dinami-
ğine bakılmasını gerektirmekte. Şu veya bu
şekilde ellili yılların sonlannda muhalefet
tarafından da dile getirilen, ancak daha
önceden de sendikacılann kafasında olan
grev ve toplu sözleşme hakkının sağlan-
ması yönündeki vaadler yeni yönetim ta-
rafından da (MBK) yerine getirilmedi.7
Bunun üzerine ancak on beş yıl sonra 1
Mayıslarda görülecek kalabalıkla mukaye-
se edilebilecek bir katılımın sağlandığı Sa-
raçhane mitingi yapıldı (31.12.196i). İstanbul
Sendikalar Birliği'nin düzenlediği bu mitin-
gin rakam ve talepleri mütevazı görülebilir
(gerçi şimdi hayal gözükmekte), ancak top-
lumun tarihindeki ilk büyük işçi mitingi
7) Aybar Nebioğlu'ndan naklen 1955-56 yıllannda daha sonra TİP kurucusu olacak olan
Güzelce.
Türkler, Nebioğlu, Şaban Yıldız'ın bir işçi partisi kurmaya niyetli oldukların belirtir (s.196).
8) "Biz emektar solcular yıllarca kabuğumuza çekilmiş, adeta toplumun dışında kalmıştık."
olarak ele alındığında özel bir anlam ifade
edebilir. (Elinde Türk bayrağı dev bir işçi
resmi "Bizim de sözümüz var!") Bu mitin-
gin içeriğinin siyaseten dikkate alındığında
oraya kitlenin İstanbul Sendikalar Birliği
tarafından toplandığı ve bu birliğin önemli
simalarının da daha sonra TİP kurucusu
olacağı atlanmamak. Ancak bu sendikacı-
lann dünya görüşünün bir siyasal bilinçten
ziyade sendikal bilincin yetersizliğini yaşa-
maktan sınıfsal bilince yöneliş arasında
bulunduğu söylenebilir. Parti felç olduğun-
da Aybar'dan önce kapısının çalınılması
düşünülen isimlerden birinin Z.F. Fındı-
koğlu olması bile arayışın ne kadar belirsiz
olduğunun bir göstergesidir.
27 Mayıs sonrasında öne çıkacak olan
işçi hareketi ve sosyalist hareket konusun-
da herhangi bir belirti bulunmamaktadır.
Namlı ve de gedikli sosyalistler büyük mik-
tarda bir kenarda veya henüz sürgün dönü-
şündedirler. CHP muhalefetine karşı DP ik-
tidarının baskılanyla hızlanan siyasallaş-
mada sosyalist solun esamesi bile okunma-
mıştır. 27 Mayıs'ın akabinde kimi solcular
fırsatı değerlendirip risale ve dergi yayınına
girişseler de gelişmelerin kıyısındadırlar.
Aybar nasıl da bir-iki avukatla hayali
bir işe girişip sendikacılann bir işçi partisi
kurmakta olduklannı öğrendiklerinde ken-
di tasanmlanndan vazgeçtiklerini anlatır.8
 TİP, Anayasa'nın savunucusu ve uygulanmasından yana
bir partidir. Sendikacıların meşruiyete olan mesleki
bağlantılarının daha da fazla olduğu 15-16 Haziran
olaylarında çoka açık olarak görülecektir.

Aybar, Kasım 1960'da Cemal Gürsel'e
gönderdiği bir mektubu bir ay sonra Anka-
ra'da bir basın toplantısıyla açıklar. Gürsel,
komünist partiyi uygun görmese de sosya-
list bir partinin kuruluşuna hayır deme-
mektedir. Aybar, demokrasiyi sola kayan
bir denge olarak tanımladığı bu mektup ve
basın toplantısı vesilesi ile Sıkıyönetim
mahkemesinde yargılanır. Beş yıla mah-
kum olur; temyiz karan bozar ve sivilde
beraat eder. Yani fikir özgürlüğü en umut-
lu olanlar için bile sivilde askeriyedikinden
daha fazladır.
Maden-İş. Lastik-İş, Basın-İş, Müskirat
Fedarasyonunun başkanlarının giriştiği
parti girişimi hakkında Aybar "Aydınlara
karşı adeta alerji duyuyorlardı" derken
sağlıklı sınıfsal bir refleksten ziyade mesle-
ki deformasyona dayanan bir haleti ruhi-
yeyi dile getirmektedir.9
Sendikacıların TİP'i ne diye hangi
amaçlarla ve nasıl bir dünya görüşü ile
kurdukları önemli. Aybar'm kendi anlatı-
mından meselenin solla pek ilişkisi olma-
dığı açık, hatta Aybar'm sicilli biri olmama-
sına rağmen başkanlık meselesi uzun tar-
tışmalara neden oluyor. Üstelik de bir yıllık
zaman zarfında parti ilk çıkışından öte he-
men hemen hiçbir gelişme kaydetmemesi-
ne rağmen. Sendikacıların alerji duydukla-
rı aydınların katılımıyla parti daha geniş
kesimler için bir inandırıcılık kazanıyor.
TİP'in kurucu sendikacılarının tanınmış ol-
maları bir vakaysa da bu tanınmışlık kendi
alanlarıyla sınırlı.
Aybar'a göre "Kemalizm, emperyaliz-
me, kapitalizme karşı bir ideoloji olduğu
için" (s.138) sendikacılara sosyalizm tarihin-
den, genel olarak işçi hareketi tarihinden
temellenecek bir program önerisi yerine
Mustafa Kemal'in konuşmalarını, özellikle
de Aralık 1921'deki konuşmasını öne sürer.
Bu hem onların ideolojik dünyalarına ya-
kın düşmektedir hem de oldukça meşru
bir zemin sunmaktadır. Bu meşruiyet ara-
yışı sonuna kadar sürecektir. TİP, Anaya-
sa'nın savunucusu ve uygulanmasından
yana bir partidir. Sendikacıların meşruiye-
te olan mesleki bağlantılarının daha da
fazla olduğu 15-16 Haziran olaylarında çok
açık olarak görülecektir
Aybar'm aşağıdan sosyalizme yatkın
olduğu izlenimi, aşağıdan hareketlenmeye
yatkın olduğu anlamına gelmez. Bu retori-
ğin arkasında aslından tam bir yukandan
siyaset yapma alışkanlığı bulunmaktadır.
Örneğin (s.i25) "1961 Anayasası'nın esprisi
bağımsızlıkçı, özgürlükçü, sosyal adaletçi
bir halk yönetiminin kurulması idi. Anaya-
sanın ilkeleri, temel maddeleri, halka ma-
ledüebilseydi, bugün Türkiye başka bir
noktada olurdu." demekte. Burada kimle-
rin ne diye böyle bir anayasa hazırladığı
belirsiz, bunun yanısıra da halkla anayasa
arasında bir ast-üst ilişkisi kurulmakta.
Sendikacıların parti kurma girişimi
TİP'le sınırlı kalmadı, ilkin on TİP kurucu-
sundan biri olarak seçilen, ancak kendisi
üye olmayı tercih eden Türk-İş başkanı
Seyfi Demirsoy bu kez Çalışanlar Partisi gi-
rişimi içinde yer alıyordu.10
İlginç bir durum (Aybar'dan naklen) Se-
nato Başkanının İstanbul Sendikalar Birli-
ği'ne gelip bir işçi partisinin kurulmasının
memleket için hayırlı olup ve hatta mutlak
lazım oluğu merkezindeki konuşmasıdır.
Çalışanlar Partisi, YÖN yazarlarının içinde
olduğu Sosyalist Kültür Demeği'nin de or-
taya çıktığı bir döneme denk geldi. Önemli
bir gelişme olmadı, ancak sendikaclann
partileşme ihtiyacı açısından kuvveden fii-
le çıkan ve çıkmayan iki girişimin varlığı
hangi ideolojik aralıkta konumlaiiıldığı açı-
sından önemlidir.
Yürümeyen, "varlığından bile kimsenin
haberi olmadığı" TİP'in başına Aybar'm ge-
tirilmesinden sonra sendikacılarla birlikte
aydınların, daha sonrada "Doğulular"m ka-
tılımıyla farklı bir yöneliş kazanılacaktır.
Ancak bu kesimin de siyasal bir geleneği-
nin, deneyiminin olmaması büyük miktar-
da adına sosyalizm denen aslında sosyalist
enternasyonalin içinde ve mesala solunda
ifadesini bulabilecek bir dünya görüşünün
uzun yıllar egemen olduğu söylenebilir.
Partiyi mücadele içinde inşa edilen bir
organ olarak değerlendirdiğimizde bunun
makul bir yanı vardır, çünkü devraldığı mi-
ras, üzerine oturduğu birikim bu kadar bi-
le değildir belki.
6. TİP'in altın yıllan
Kuruluşundan kapanışına TİP'in on yılı
şöyle dilimlenebilir:
>• 1961-62: Kuruluş ve atalet.
>• 1962-68: Aybar'm başkanlığa getiril-
mesiyle partinin canlanması ve 1968 yılın-
da hem parti içi ve hem de parti dışı geliş-
melerle krizin olgunlaşması.
>■ 1969: Seçim ve Aybar'm başkanlık-
tan ayrılmasıyla da belirginleşen dağılma
süreci.
>■ 1970: Emek grubunun yönetime gel-
mesi, diğer kesimlerin hepten çekilmesi.
TİP, Türkiye sosyalist hareketinin yata-
ğı olmuştur. Daha sonra muhalif olanlar
bile siyasete TİP saflannda atılmış olmala-
rını bir referans olarak gösterirler. Ancak
ideolojik düzeyde TİP'in görüşleri ne olursa
olsun, YÖN'ünkine benzer bir "hegemon-
ya"sı sözkonusu değildir. YÖN ilk yıllarında
solun neredeyse bütün eğilimlerini temsil
ederken o güne kadar kapsam ve etkinlik
itibarıyla kimseye nasip olmamış bir çeşit-

9) Aybar sendika yöneticilerini işçi sınıfının bir parçası olarak görmektedir (Sendika yöneticileri de, 10) Türk-lş başkanı Seyfi Demirsoy Sosyalist Kültür Demeği'nin kurucuları
işçi ya da köylü kökenlidir. Sendikacı olarak yaptıkları görev ise işçilere hizmettir." TİP Tarihi. Cilt I, arasında yer alırken NATO'yu, CENTO'yu desteklemeye devam etmesi öncesinde
sl27. Kendisinin sonraları öne çıkaracağı bürokrasi analizinde parti ve devlet bürokarsisine vurgu Çalışanlar Partisi projesinde yer almıştır. Ancak TİP'in beklenmedik gelişimi
yapacaktır, oysa daha yola çıkarken sendika bürokrasisine açık kart vermiştir. rekabete yeltenmelerine engel olmuştur.
 Altmışlı yıllar dünyanın birçok ülkesi için
Marksizmin yeniden canlandığı bir on yılı
temsil ederken Türkiye'de işin abesine
henüz başlanılmaktadır

lilikte memleket meselelerini ve dünya
hallerini tartışır. Klasik bir YÖN-TİP veya
daha ileride Sosyalist Devrim-MDD saflaş-
masının uç noktalannda bulunanlar bile
YÖN sayfalannda yazar.
Ancak geriye dönüp bakıldığında kendi
dışındakiler veya toplumun diğer kesimle-
rinde gedikler açan tartışmalar hayli sınırlı
olup bugün için kullanışlı değildirler. Açılan
tartışmaların büyük miktarda örneğin
Kadro kalıntısı, kalkınmacı, doğrusal bir
ilerleme zihniyetini taşıması ve Kemalizm-
le kendi arasında illaki bir devamlılık ilişki-
si kurmaya yönelmesi, yani bir kopuş pers-
pektifine sahip olmaması esastır. Çeşitlili-
ğin kaynağı ise daha sonraki billurlaşma-
nın henüz sözkonusu olmamasıdır. Yani
İsveç Sosyalizminden veya Arap Sosyaliz-
minden sözedilirken veya ATÜT (Asya Tipi
Üretim Tarzı) tartışması açılırken bunların
varacağı siyasal sonuçlara ilişkin ortak bir
beklenti yoktur. Bir tür sol münazara mer-
kezi konumundadır. Ancak derginin yö-
rüngesi nihayetinde Devrim dergisine va-
racak tutarlılıktadır.
Altmışlı yıllar dünyanın birçok ülkesi
için Marksizmin yeniden canlandığı bir
on yılı temsil ederken Türkiye'de işin
abesine henüz başlanılmaktadır." Bu açı-
dan bakıldığıda iktidar, devrim stratejisi,
perspektif gibi sözler havada uçuşsa da
uçuşmasa da bunların içini dolduracak
11) Bizde kalkınma-azgelişmişlik meseleleri tartışılırken 1964'te Küba'da planlama tartışmalan
yapılmakta; ekonomi politik konusunda emeklemeler başlarken Emest Mandel, Marksist
Ekonomi El Kitabı'nı yazmış bulunmaktadır.
bir düzey yoktur.
Emekleme çağında etkileşim, model
arayışı belirsizdir. Daha açıkçası ideolojik
olarak net bir çizgiden söz edilemez. Sos-
yalist tarih içinde kendini konumlaştıran,
bir sürekliliği temsil etmeye yönelen bir
hareket değildir TİP. Daha sonra özellikle
"Çekoslovakya Olayı" vesilesiyle bir saflaş-
ma öne çıkacaktır, ancak bu saflaşmaya
rağmen taraflar büyük miktarda "yerel",
aslında eklektik kalacaklardır. Aynı yıllar-
da görüşleriyle öne çıkanlar arasında -ken-
disine her ne kadar bir izm eklense de esas
olarak TİP başkanı olduğu için- Aybar sayı-
labilir. Şu anda akla gelmese de kitaplarıyla
ve makaleleriyle (Yön'de Doğan Avcıoğ-
lundan sonra en çok yazan, daha sonra
Ant'ın kurucuları arasında yer alan ve TÎP
programını kaleme alanlardan) öne çıkan
Fethi Naci'dir. Edebiyattan gelip edebiyata
giden Fethi Naci'nin azgelişmişlik, askeri
döktatörlükler gibi konular üzerine yazdık-
ları çorak arazide bir takım uyarlamalar
çerçevesindendir. Arazinin çoraklığını Se-
lahattin Hilâv aşağıdaki kelimelerle dile
getirirken, sonraki yıllarda da sözünü etti-
ği boşluğun doldurulmadığını unutmamak
gerekir:
Bugün, 1967 yılında Türk toplumunu
Marksist açıdan ele alıp inceleyen tek bir eser
yoktur elimizde. Demek ki kendi özelliklerimizi,
toplumcu bir anlayışla ortaya koyup didiklemiş
değiliz. Ortalama Türk toplumcusunun bilinci
ve anlayışı, bir yandan, Batı toplumlarına uy-
gulanan Marksist metodun ortaya döktüğü so-
nuçlardan; öte yandan Cumhuriyet deuri ideolo-
jisinin "İlericilik-Gericilik", "Batıcılık-Doğucu-
luk", "Laiklik-Yobazlık" kavramları içine sokuş-
turduğu soyut ve aldatıcı bir düşünce tarzında
kurulmuştur... Başarısızlık, Türk toplumcusu-
nun, kendi öz teorisini kuramamasından ve hâ-
kim sınıfların ideolojilerinden ve düşünce biçim-
lerinden sıynlamamasmdan gelmektedir. (Felsefe
Yazılan, YKY, s.83)
Dönemin önemli tartışmalan işçi sınıfı-
nın varlığı-yokluğu, askerlerin durumu gibi
hususlardır. Bunların yanısıra pek de
masum olmayan ancak katılanların bile
bunun farkına varamadığı Osmanlı top-
lum yapısı tartışması öne çıkar. Bu tartış-
manın teorik olarak bir anti Stalinizmi ve
öte yandan da devrim stratejisi meselesini
öne çıkarması gerekirken gerekli siyasal
sonuçlar çıkanlamadan açıkta bırakılmış-
tır. Türkiye'de kapitalizmin gelişmesi, yan
feodallik gibi konular giderek kendim şekil-
lendiren bir Marksist tartışma ortamını
göstermektedir. Yine de teorik bakımdan
henüz temel kitaplann önemlilerinin basıl-
mamış olduğu bir ortamda bu tartışmalar
sınırlı ve "mesleki" denebilecek bir düzeyde
kalmaktadır.
Türkiye sol hareketi açısından ilk id-
dialı kitabın bir Marksist değil de esas ola-
rak bir kemalist tarafından yazılmış ol-
ması oldukça çarpıcıdır. Doğan Avcıoğ-
lu'nun o güne kadar rastlanmadık derece-
de kapsamlı ve yer yer kendi iddialarını
bile sorgulayan (örneğin Ermeni mesele-
sindeki gaspçılık gibi) ve açıkça ifade edil-
meyen (Kürt sorunu gibi) meseleleri ele
alan Türkiye'nin Düzeni adlı kitabı yakla-
şım itibarı ile, Niyazi Berkes'in önceden
çıkmış kitaplanndakinden ve OscarLan-
ge'nin (sosyal adalet yayınlarında çıkan
Mısır'da verdiği bir konferansın metnin-
den ibaret olan) Kalkınma Yöntemleri kitap-
çığından farksızdır. Çünkü nihayetinde
mevcut durumdan çıkmak için önerilen
yol kapitalist olmayan kalkınma yoludur
ve bunun öznesi de tabii ki yetersiz kapi-
talistleşme koşullarında emekçiler değil
asker-sivil aydın zümredir. Aslında bir ri-
sale ile rahatlıkla ifade edilebilecek bu dü-
şünceler tam bir ayıklanmadan yığılmış
malumat deryasında hedeflerinden uzak-
laşmıştır. Zamanına göre çok satanlar
arasında yer alan kitabın kendi birinci de-
recede muhataplarından ziyade MDD'çi-
lerin ideolojik hazinesi haline gemesi ise
tarihin bir cilvesi olsa gerek.
TİP'in gelişiminde 1965 seçimleri
önemli bir rol oynar. Ulusal Artık Siste-
mi'nin getirdiği imkânla 15 milletvekili-
nin meclise girmesi siyaseten, zihinlerde
kalan, egale edilemeyen %3'lük oy ora-
nından çok daha etkili olmuştur. Çünkü
böylece TİP meclis kürsüsünden bir gedik
açarak ve her fırsatı çok iyi değerlendire-
rek hemen hemen siyasetinin en önemli
ayağı saydığı parlamenter faaliyeti değer-
lendirmiştir.

Kasım 1966'da Malatya'daki ikinci kon-
gre haziran ayındaki senato seçimlerinde
%3.9 oyla bir sandalyenin kazanılmasının
ardından yapıldı. Bu kongre TİP dışındaki
sosyalistlerin, özellikle eski TKP'lilerin -ar-
tık TKP var mıdır, kim temsil ediyor, bu ko-
nuda TKP'lilerde de bir fikir birliği yoktur-
öncülük ettiği MDD görüşünün partide
azımsanmayacak bir yankısı görülüyordu.
Kongre metni emperyalizmin işbirlikçisi
olarak gördüğü sözde milli kapitalistler dı-
şında emperyalizme karşı mücadele, ke-
malist dış politika gibi yine bir sosyalist
devrime açılan talepler ve mücadele çağrı-
sıyla değil anayasal çerçevede, parlamen-
ter bir mücadeleyle Aybar'ın kendi tabiri
ile dengeyi sol lehine değiştire değiştire yü-
rümeyi hedefliyordu.
Malatya kongresi her ne kadar MDD'ci-
lerin tasfiyesine açıldıysa da TİP'in bilinçli
olmasa da önemli kazanımlanndan birinin
fiilen terk edildiği anlamına geliyordu.
1962-1968 döneminin TİP'ini farklılaştıran
öğelerden biri o güne kadar ortak bir geç-
mişe sahip olmayan farklı kesimleri yan-
yana getirip bir tür özerklikle birliklerini
sağlamasıdır. Bu üç kesim aydınlar (bunlar
da kendi aralarında bir birlik oluşturmaz-
lar), sendikacılar ve "doğulular"dır. Ay-
bar'm liderliğinde TİP geniş kesimlere ses-
lenirken ardında her birine parti içinde belli
bir alan açılmış olan bu üç kesimin farklı
dinamiklerin baskısıyla yeni yönelişlere
girmeleri, eski yapının çözülmesine yol aç-
mıştır. TİP'in bölünmesindeki saikleri çok
derin kaygıların yanısıra sendika bürokrat-
ları için giderek mesleki, aydınlar için eski
söylemin yetersizliği ile yeri arayışların be-
lirmesi ve "doğulular" için de partinin yerel
örgütlerinin başlattığı 1967'deki Doğu mi-
tinglerinden başlayarak, özellikle gençlik
kesiminden gelen DDKO'nun kurulmasıyla
somutlanan bir başka tarih ihtiyacında
aramak gerekir. Malatya kongresinde
MDD'dlerin tasfiyesinin partinin kimyası-
nı bozduğunu ve benzer gelişmelere ve ge-
rilemelere de bir başlangıç oluşturduğunu
belirtemek gerek.
1967'de yapılan Doğu mitinglerinin bir
dizi açıdan önemi var. İlki buralarda mi-
ting yapılmasını gerekli kılan gelişmeler,
ikincisi partinin ve özellikle Aybar'ın bura-
daki mitinglerde o güne kadar rastlanma-
dık bir biçimde açıkça farklı muamele gö-
rüldüğünün, horlandığının altının çizilmesi
ve sonuncusu da iktidan herşeyden fazla
tedirgin etmesidir. TİP ve buradan kay-
naklanan hareketlerin Kürt meselesindeki
tutumu (TİP'in 12 Mart sonrası kapatılma
gerekçesidir aynı zamanda) "radikal-,
ler"den daha radikal olmuştur. MDD hare-
ketinin "milli" duruşu geleneksel olarak
Kürt meselesiyle mesafeli olmasına yol aç-
mış ve bu durum yetmişli yıllar için de belli
istisnalar dışında geçerli olmuştur
TİP'in Kasım 1968 kongresi sonun baş-
langıcı olarak görülebilir. Dünya ölçeğinde-
ki önemli gelişmeler bir yana Türkiye'de
Haziran ayı itibanyla başlayan öğrenci,
temmuz ayı itibanyla başlayan işçi olayla-
Malatya kongresi her ne kadar MDD'cilerîn '
tasfiyesine açıldıysa da TİP'in bilinçli olmasa da
önemli kazanımlanndan birinin fiilen terk
edildiği anlamına geliyordu.
nndan ders çıkarmak yerine parti içi ege- nasıl gördüğü ve sandığından hareketle ih-
menlik ve basitçe Çekoslovakya meselesi- tiyacına uygun tartışmaları öne çıkartmış
ne indirgenen "teorik" tartışmalar ağırdan ve başka ülkelerdeki 68'in aksine hızla "ay-
öne çıkar. Çekoslovakya meselesi yalnızca kın" tartışmaları mahkum ederek oldukça
Türkiye'de değil Venezüella'dan Yunanis- basit bir reçete ile harekat planı hazırla-
tan'a geleneksel komünist partilerinde de maya varmıştır. Radikalizmin ölçütleri ne-
derin bölünmeler yaratır. Mesele farklı bir ler olabilirse onlarla bakıldığında bir "san-
mücadele tarzından ziyade oralarda da ge- ki" durumu vardır.
nellikle SSCB'ye bağlılık meselesedir. Biz- Dünyanın birçok ülkesine bakarak 68
deki durum biraz ilginçtir, çünkü TİP gele- öğrenci olayları başlangıçta kendi alanı ile
neksel bir KP gibi SSCB'ye bağlılık temeli sınırlı kalmış, toplumun diğer kesimlerinin
üzerine gelişmediği gibi başlangıçta Behice sorunlarıyla kendi sorunlarını birleştirecek
Boran'ın da farklı bir tutum takınmamış bir özelliğe sahip olmamıştır. Hızla hafıza-
olması, bu konuda bir refleksten çok gecik- lardan silinen Hukuk Fakültesinde şiar
meli bir intikal halinin olduğu söylenebilir."sağ sol yok boykot var"dır. Üniversite işgali
Her zamanki gibi bir üçüncü yol olabilir hükümet tarafından neredeyse makul
ancak güçsüzdür. İki tarafa da yakın dur- karşılanmış, herhangi bir baskı uygulan-
madan partinin temel sorunlarına, herkesi mamıştır. Üniversite işgalinden ziyade
kapsayacak bir yaklaşım önerenler tabii ki temmuz ayında ABD 6. Filosunun İstan-
belli bir gücü temsil etmedikleri için dikkate
bul'a gelişi ile çıkan olaylar Vedat Demirci-
alınmayacaklardır. Bu kongrede Aybar'ın oğlu'nun öldürülmesiyle sonuçlanınca bir-
sac ayağındaki aydınların artık yerlerinde den hareket radikal bir boyut kazanmıştır.
yeller esmektedir. Sendikacılar ve Doğulu Gençlik hareketi serpilirken, TİP'in du-
delegeler Aybar'ı kurtanr ancak muhalefet rumunu en iyi belirten: dönemin en tanın-
de GYK'daki gücünü artırır. Bir yıla kalma- mış öğrenci önderi Harun Karadeniz'in Şu-
dan Doğulular da geri çekilir; böylece Aybar bat 1969 eylemlilikleri vesilesi ile söylediği
döneminde fiilen kurulan sendikacılar-ay- şu sözlerdir: "Özellikle TİP ortalarda yoktu.
dmlar-"Doğulular" bileşimi dağılır. Daha doğrusu bizimle hiç ilgisi yoktu."1'
Gençlik hareketinin radikalleşmesinde
1968'in "a la turca"hğı ve ■m i esen rüzgarın yanısıra kısa vadeli bir darbe
MDD'nin yükselişi ^'beklentisi de egemendi. Sanki iktidar kene
1968 sonrası gençlik radikalizasyonu nes «indi de TİP Aybar'ın dediği gibi 1969'da J''!
nel gerçeklikten hareketle değil, kendini (başa güreşerek mi bu işi yapacaktı, yoksa
12) Harun Karadeniz. Olaylı Yıllar ve Gençlik, s.237.
 Türkiye'de 68'in düşünsel bir rönesans olmamasının
nedenlerini, bir radikalleşme ihtiyacı belirdiğinde o güne
kadar varolan düşünsel birikimin yetersizliğinin bir tür
eylem şablonlarıyla ikame edilmesinde arayabiliriz.

gençlerin hazırlayacağı bir 28 Nisan, 27 bir başka açıdan sendika bürokrasisi işçiler lanna yapılan yığmağın bir günde oluş- dan bir baskıyla veya sosyalist hareketin
Mayıs'ın tekrarı mı olacaktı! TİP'in içe ka- için siyaseten kendine yeterli görünen bir madığı anlaşılabilir.16 Kanlı Pazar işçi ha- yükselişiyle değil içerden gerçekleşiyordu.
panması karşısında böylesi bir beklentinin sendika fetişizmi yaratarak onlan bir an- reketinde bir gerilemeye neden olmamış, Soldaki parçalanmanın da buna para-
de umutlandırdığı gençlik radikalizasyonu lamda kilitlemiş, doyurmuştur. ancak siyasal düzeyde sendikacıların geri lel bir seyir mi izlediği yoksa yeni bir baş-
Kemalizme iyice bulanmış bir sosyalizmin Gençlik hareketindeki radikalleşmeye çekilmesi, TİP'in krize girmesi, gençlik langıç için eski konum ve yapılanmala-
verdiği meşruiyetle harekette bereket ara- paralel olarak TİP krizdeyken ve bu kriz- hareketinin kendi içinde bölünmeye baş- rından mı 'arındığı tartışmalıdır. Ancak
den sendikacılar da nasiplenirlerken işçi lamasıyla kendini ifade edebilecek bir altmışların bütününe bakıldığında 12
maktaydı.13
hareketi de kendince bir radikalleşmenin alan oluşturamamıştır. Mart günleri solun en güçlü değil en zayıf
MDD'nin ilk zaferi TİP'in denetiminde
içindedir. Bunun bir göstergesi hem işçi Türkiye'de 68'in düşünsel bir rönesans olduğu günleri göstermektedir. 1969'dan
1965'de kurulan FKF'de genel başkanılığı
hareketi ve hem de sosyalist hareket açı- olmamasının nedenlerini, bir radikalleşme 12 Mart'a halkın nabzının sola meylettiği-
Doğu Perinçek'in kazanmasıyla gerçekle-
sından 12 Mart öncesindeki önemli bir dö- ihtiyacı belirdiğinde o güne kadar varolan ni gösterir bir belirti yok. Ancak yukarıda-
şir. Bir yıl içinde bu örgütte MDD'ci olma-
nemeç noktası olan 16 Şubat 1969 günü düşünsel birikimin yetersizliğinin bir tür kiler arasındaki bu çatırdamaya paralel
yan bannamayacaktır. MDD'nin daha son-
yapılan ve tarihe "Kanlı Pazar" olarak geç- eylem şablonlarıyla ikame edilmesinde değilse bile neredeyse eşzamanlı olarak
raki çeşitlenmesine bakarak denebilir ki
mesine rağmen esas adı "Emperyalizme arayabiliriz. sosyalist solda dağılma, yeniden derlen-
Mihri Belli egemenliğinde bütünlüğün sağ-
Karşı İşçi Yürüyüşü" olan gösteridir. Kanlı Radikalleşmenin maddi zeminini anla- me ve her seferinde daha da küçülen bir
landığı ilk ve tek dönemdir bu.
Pazara 40 bin kişi katıldığı söylenmekte. Bu mak için DP'den gelip AP ile devam eden kesimle işgörme hali vardır.
1968'in hızla unutulan bir Özelliği Tem-
rakamın içinde önemli oranda işçi bulun- cephenin bugüne kadar devam eden parça- 69'dan itibaren gençlik hareketinde bir
muz ayında başlayan fabrika işgalleri ol-
makta ve her türden solcu da birlikte yer lanmışlığının, çeşitlenmesinin (DP, MNP) bu yükseliş değil parçalanma süreci izlemek
muştur.14 15-16 Haziran da dahil olmak
almaktadır. 15-16 Haziran olaylarına her- yılllarda başladığını hatırlamak yeterli. Top- mümkündür. 68'de herkes ayrımlarıyla
üzere kendiliğinden eylemler sendika bü-
kes kendince katılmıştır, orada fiili bir bir- lumda derin bir siyasal anaforun belirmesi birliktedir; 69'da MDD-Sosyalist Devrim
rokrasisini aşabilmişken sosyalist solun
liktelik vardır, ancak Kanlı Pazar'da son kimine göre 12 Mart'm Genel Kurmay Baş- saflaşması keskinleşir (TİP içinde tasfiyeci-
strateji tartışmalarında bu gelişmeler an-
kez farklı kesimler, yoğun bir işçi katılımıy- kanı Memduh Tağmaç'ın sözüyle toplumsal likten şikayet edenler ele geçirdikleri ilk ik-
lamlı görülmemiştir.15 Olası bir buluşmada
la ABD 6. Filosuna karşı ortak bir eylemlilik uyanışa bağlanabilir. Ancak henüz ekono- tidar deneyiminde aynı yola başvurmakta
eylem içinde karşılıklı olarak öğrenme im-
içinde yer almışlardır. mik ve toplumsal bir krizin baş göstermedi- bir an bile tereddüt etmezler." Ancak hızla
kânı değerlendirilmemiş ve ancak 12 Mart
1968-1969'daki grev ve işgal dalgasına ği bir ortamda anaforu toplumsal-sımfsal ne MDD içinde bir birlik kalır ne de sos-
sonrasında sendika bürokrasisi tabanı üze-
yeniden bakıldığında 15-16 Haziran olay- ayrışmaya ve dolayısıyla beklentilerin daha yalist devrim diyenlerin arasında; yetmiş
rinde ciddi bir denetim uygulayabilmiştir,
keskin ifadesine bağlamak gerekecektir. Si- sonrasına tohumluk veren bu dağılma 15-
yasal partiler yelpazesindeki renklilik eski 16 Haziran 1970 işçi eylemlerine rağmen
13) Ender anı yazarlarından biri İstanbul'daki Haziran 69'da Ordu darbe yapacaksa sürekli işgal iktidar bloğunun çatladığını, ancak yenisi yeniden gözden geçirilmez. 15-16 Haziran
yapalım deyu İlhan ağabeyi ziyaretlerini anlatır. Zihni Çetiner, Ölümü Paylatılar Ama!., s.156-157
için yeterli gücün henüz belirmediğinin gös- olaylarının 12 Mart öncesi sosyalist hare-
14) Harun Karadeniz, Olaylı Yıllar ve Gençlik adlı kitabında ilk kez grevdeki Derby fabrikasından
gelen birinin işgali nasıl yapabileceklerini sormasını anlatır, s.137. tergesiydi. Üstelik bu çatırdama merkez sol- ket açısından bir turnusol isevi görebilece-
15) Geleneksel olarak Türk-tş'in sol kanadı olarak görülen TtP'li sendikacılar altmışlı yıllarda yönetimin
grevlere ve genel olarak hareketliliğe karşı davranışlarının zirveye çıktığı 1966 yılındaki kimi grevlere
karşı durunca, sendika bürokrasisinin kendi iç gerilimleriyle birlikte yeni bir yapılanmaya yönelmiştir.
16) Türkiye'de İşçi Sınıfı ve Sendikacılık Hareketi, Yıldınm Koç, s.
114'te işgal
1967 yılında DtSK'in kurulması sendikal hareket içinde rekabeti artırırken, sendikal bürokrasinin sol
dalgasının bir dökümünü verir.
kanadının hareket alanı da genişlemiştir. İşçiler arasında DİSK'e yöneliş başlamış, göreli olarak
hareketlenmelerinin önü açılmıştır.
17) Mart 1971 tarihli broşürde "ideolojik mücadelenin yanında proeleter
devrimci YENİYOL • BAHAR 2006 I 85

Î4 I YENİYOL • BAHAR 2006

 15-16 Haziran olaylan patlak verir. Düzen güçlerinin
kendilerini derleyip toparlamalarında önemli bir olay
olan bu gelişme solun herhangi bir eğilimini bir yeniden
değerlendirmeye sürüklemez.

ği rahatlıkla söylenebilir. Bir olayın hazırla- THKP kadrolarım oluşturanlar Aydınlık

Sosyalist Dergiye Açık Mektup (yayım Ocafe ziran'a katılmış, ancak herhangi bir yeni- belirttiler. Daha üç gün önce işçi sınıfının objek-
yıcısı olunmasa da hiç değilse içinde fiilen den değerlendirme ihtiyacı doğmamıştır., M
1971!) metnini yayınlayarak Mihri Belli'den tif varlığını dahi tartışma gereğini duyan Prole-
yer aldıktan ve sonuçlarını bizzat yaşadık- Tipik bir kendiliğinden hareketliliğinin
kopacaklardır. Aslında Ekim 1970 Dev- ter Devrimci Aydınlık (olmayan proletarya?) ni-
tan sonra zihniyetinin zerre kadar etkilen- ürünü olan 15-16 Haziran olaylan ilk ateşi
Genç kongresinde Ankara ve İstanbul fii- hayet bir işçi sınıfının varoluşunu belirtmesi ile
mediği ender durumlardan biridir bu olay. veren DİSK yönetiminin beklentilerinin
len ayn ayrı kendi organlarını oluştur- kendi kimliğindeki bir boşluğun giderildiği kanı-
Kısa bir özetlemeyle, Ekim 1969'da çok ötesine geçerek onlan da kendi du-
muşlardır. Bu arada THKO ayn bir seyir sına varmıştır herhalde." (Yeniyol, Haziran 1989)19
FKF'nin adı Dev-Genç olarak değiştirildi- rumlannı düşünmeye zorlamış, DİSK'ten
izlerken, Dr. Hikmet Kıvılcımlı da aynı anda 68 üniversite işgallerinin hemen ardından
ğinde zaten MDD egemenliği kesindi. Ka- biraz daha düşük bir katılım bekleyen hü-
her iki Aydınlık ve bir süredir demo- işçilerin fabrika işgallerine girişmeleri ve
sım ayında ise Aybar genel başkanlıktan kümeti paniğe sürüklemiş ve bizzat olayla-
kartik devrimci kesilen ANT'a yazmayı ih- 15-16 Haziran 1970'de yine bütün
istifa ediyordu. Bir iki ay sonra Kürtler de rın içinde yer alan solun önde gelen kesim-
mal etmeden bir çevre edinmektedir. beklentileri altüst ederek ilk kez fetih duy-
TİP'ten geri çekilmeye başlamışlardı." lerinin ise siyasal tahayyüllerinin ötesine
THKP kadrolarını oluşturanlar nezdinde gusunu yaşamaları kendi deneyimleri ile
1969 seçimlerinin hayal kırıklığı varolan geçmiştir. Ancak solun bu önde gelen ke-
bütün bu süre boyunca Dr. Hikmet'in iti- durum vaziyeti sorgulayan ve sendikal
parti içi gerilimleri artırmış ve TİP bir bakı- simleri olayın anlamını irdelerken sanki
barı sürecek ve Mihri Belli'ye yönelik pole- mücadelenin sınırlarını zorlayan bir işçi
ma artık sonun başlangıcına doğru yol al- senaryosunu kendi ellleriyle ve kendileri
miklerde bol bol referans verilecektir. Ne- sınıfının varlığının kanıtıdır. Parti olma-
mıştır. MDD ise tarihinin zirve noktasında- için yazmışcasma kendi doğulanmalann-
redeyse altı aya kalmadan kağıtlar yeni- dan bu enerjinin açığa çıkarılması oldukça
dır, ancak gençlik dışında ilişkileri oldukça dan başka bir şey görmemişlerdir. Kitle ha-
den ve yeniden dağıtılmaktadır. Bu arada zordur. Ama partinin de çok daha elverişli
sınırlı olduğu gibi kendi içindeki gerilimler reketliliğinden öğrenme kapasitesi açısın-
egemen bloktaki parçalanmalar, bölgedeki koşullarda, hatta işçi sınıfının kendili-
de hızla TİP'le çatışmasını aratmayacak dan bu acizlik aslında 12 Mart'a uzanan
gelişmeler, ordu içindeki kıpırdanmalar ğinden hareketlerinin yoğunlaştığı ve et-
düzeye çıkmaktadır. sonraki aylardaki solun sanki kaderini hız-
parlamenter sisteme müdahale edecek iş- kinleştiği bir dönemde krize girmesi mari-
Ekim 1969'daki Dev-Genç kongresin- landınrcasma içe kapanmasında kendini
leyişleri öne çıkarmaktadır. fetin esas olarak tam. da gerçekleşmeyen
den sonra bir yanda Mihri Belli ve daha göstermiştir.
15-16 Haziran olaylan patlak verir. Dü- buluşma-kaynaşmada olduğunu göster-
sonra ondan aynlarak THKP'yi oluştura- Günün çeşitli kanatlarıyla sosyalist hareketi
zen güçlerinin kendilerini derleyip toparla- mektedir. İşçi hareketinin işgal, grev tar- ;
cak olanlar birkaç ay içinde Doğu 15-16 Haziran olaylarından dersler çıkarmak
malarında önemli bir olay olan bu gelişme zmdaki eylemliliklerin, ille de çok yüksek
Perinçek ve çevresinden koparlar (Aydınlık yerine iman tazelemekle yetindiler. TİP'liler
solun herhangi bir eğilimini bir yeniden de- bir bilinç düzeyine denk gelmediği.şöyle-,
dergisinin 15. sayısı böylece iki ayn dergi MDD'cilere karşı işçi sınıfının nesnel varlığının
ğerlendirmeye sürüklemez. Birbirinden ba- nebilirse de bu tür eylemlerin kimi zaman
olaark yayınlanır: Proleter Devrimci ve Ay- ve tarihi öncülüğünün altını sürekli olarak çiz-
ğımsız bir şekilde irili ufaklı her grup -her çevrede yerleşik olan ailelerin de katılı-
dınlık Sosyalist Dergi -ayrılık sonrası kapak dikleri için, kendilerinin olaylarca doğrulandığını
dağılma sürecinde olduğu gibi büyük par- mıyla güvenlik kuvvetleriyle çatışmalara
renklerinden dolayı bolşevizm-menşeviz- belirttiler. MDD'cilerden Aydınlık Sosyalist
çaların yamsıra kıyıda köşede kendilerine kadar vardığı ve örneğin 15-16 Haziran
mi aratmayacak bir kırmızı-beyaz Aydın- Dergi "milli ordu", "işçi ordu elek milli cephede"
göre mücadeleyi sürdüren azımsanmaya- olaylarından sonra, kasım ayında Ada-
lık rekabeti oluşur). Geride kalanların bir- gibi sloganların atılmasından dem vurarak, ha-
cak çevreler de bulunmaktadır- 15-16 Ha- na'da Bossa fabrikasındaki işgalde oldukça
liği çok fazla sürmeyecek, daha sonra reketin millici yanını vurguladılar ve işçilerle sert çatışmalar olduğu hatırlanmalıdır.
dayanışmanın bir yurtseverlik görevi olduğunu 1969 Haziran-te,mmuz aylarında Ço-
18) Kürt sol hareketi DDKO ile bağımsızlaşmaya başlamış, bu eğilim yetmişli
yıllarda daha da güçlenerek kendi mecrasını oluşturmuştur. Ortak bir siyasal
kültürden beslenmekle birlikte aynca değerlendirilmesi gerekir. Yine de bu
19) Daha geniş bilgi için Turgan Annır-Sım Öztürk'ün 15-16 Haziran kitabının î'.'jO'.1
değerlendirme esas olarak sonraki dönem için anlamlıdır.
3. bölümüne bakınız. Sorun yay, 1976, s.109 i 'fni't ,,TH,
 Çorum'daki Alpagut işçileri biriken alacaklarını tahsil
etmek üzere üretime ve yönetime el koyarak tahsilatı
gerçekleştirdiler. Böylece ilginç ve tarihsel denebilecek
bir denetim-yönetim deneyimi gerçekleştirdiler.

um'daki Alpagut işçileri biriken alacakla-
ını tahsil etmek üzere üretime ve yöneti-
ne el koyarak tahsilatı gerçekleştirdiler.
Şöylece ilginç ve tarihsel denebilecek bir
lenetim-yönetim deneyimi gerçekleştirdi-
er. Aralık 1969'da Gamak'ta Şerif
Ay-;ün'ün öldürülmesi ise direnişlerin
nere-ere uzanabileceğinin trajik bir
belirtisiydi.
rarüşmalann dökümü
3u dönemdeki sosyalist kültürümüzün
■nanzarayı umumiyesi için Çetin Yetkin'in
Soldaki Bölünmeler kitabı yeterince anlamlı-
dır. 15-16 Haziran öncesi hazırlanan ve da-
na genel bir ibare ile 12 Mart sonrasında bir
dizi hareketin sahiplendiği çizgiler henüz
biçimlenmeden yapılan görüşmeleri de
içeren bu kitaptaki tartışmalar bir döne-
min bilançosu için malzemenin beş aşağı
beş yukan ne olduğunu göstermektedir.
Tank Zafer'in Meşrutiyet için Cumhuri-
yetin labaratuvan demesi gibi altmışlı yıl-
lan da sosyalist hareketin sonrasının bir
labaratuvan gibi görmek oldukça yaygın.
Ancak bu labaratuvara bakıldığında de-
neylerin el yordamıyla yapıldığı, önceden
hazırlanmış birtakım siyasal görüşlerin ve
hele hele gelişkin bir programın ve iktidar
perspektifinin bulunmadığı gözlenmekte.
Bir önceki ve bir sonraki dönemden farklı
olarak ise bu dönemin başlannda kalem
oynatanlann önemli bir kısmı Marksizmin
rahlei tedrisinden geçmemiş olsalar da hiç
değilse kendi alanlannda toplumda hatın
sayılır aydınlar (gazeteci, yazar, hukukçu,
mimar olarak mesleklerinin erbabı;
Marksizmle tanışıklıkları sınırlı olsa da
memleket meseleleri hakkında donanımlı)
iken ilk kez açıkça bu günlerde yola yeni çı-
kanlar da görülür.
Kabaca altmışlann tartışma konulan
şöyle özetlenebilir:
Gelenek: Bu genel olarak dünya sosya-
list geleneğinden çok eski tüfeklerle ilişkili-
dir. Yoksa kimsenin Gramscici veya Lu-
xembourgcu diye nitelendiği sanılmasın.
TKP'nin kemik kadrosu TİP'in gelişiminin
dışında kalınca bir tür hak iddiasında bu-
lunmuşlar, TİP'liler de onlan dıştalamanm
yollannı aramışlardır. Ancak tasnifi daha
katagorik hale getiren Dr. Hikmet Kıvılcımlı
en eskilik mertebesini kendisine ve Şefik
Hüsnü'ye ayırarak, eski, yeni ve en yeni diye
siyasi olmaktan hayli uzak bir rütbe
ayarlamasıyla bu işin ne kadar gayn siyasi
■olduğunu göstermiştir (Rusya'da olsa en
eski Plehanov olacaktır!). TİP'in gelişimine
kadar bütün bu aynmlann siyasi anlam ve
önemi ise açıkta kalmaktadır. Hatta Şefik
Hüsnü ile Dr. Hikmet'i değil Mihri Belli'yi
yanyana getirmek belki daha makuldür.
Toplumsal formasyon/sınıfların ko-
numlanışı: Altmışlı yılların en önemli tar-
tışmalarından birini oluşturmakta. O gün-
lerde, geride ciddiye alınabilir herhangi bir
çalışma bulunmadığından Türkiye'de ka-
pitalizmin gelişme seyri ve ondan önce de
Osmanlı toplum yapısı üzerine bir tartış-
ma neredeyse hayati bir önem kazanmış-
tır. Aslında tartışmanın masumiyetinin
göstergesi çığır açıcı tartışmanın mantıken
olması gereken en son yerde Yön dergisinde
başlamış olmasıdır. Selahattin Hilav'm
başlattığı tartışma o gün itiban ile siyasal
sonuçlan kestirilmese de kemalist gelene-
ğin zeminini sorgulamaktadır. Bu tartışma
kapitalizmin gelişkinliği, dolayısıyla milli
burjuvazinin varlığı yokluğu ve kemalist-
lerle ittifak meselesine kadar uzanmıştır.
Osmanlı toplum yapısını merkezi feodal
olarak görmeyenler ülkenin yan feodal ol-
madığını, milli burjuvazinin bulunmadığını
ve de asker sivil aydın zümrenin hayırlı
birşey addedilemeyeceği konusunda büyük
miktarda hemfikirdirler. Toplumun
tarihinde kapitalist ilişkilerin sıçrama kay-
dettiği bir dönemde nesnel gerçekliği irde-
lemekten aciz, kafasındaki kırk yıllık yan-
feodal, yan-sömürge şablonu hayata daya-;
tan bir siyasetin acısı sonraki yıllarda da
çekilecektir.
Mücadele: Sınıfların konumlanışını de-
ğerlendirmeye göre ille de şart olmaması-
na rağmen sınıf mücadelesindeki taraflar
ve buna uygun ittifaklar çizilmektedir. Ge-
cikmiş ve yanm kalmış bir demokratik
(burjuva) devrimin sahibi milli burjuvaziyi
es geçerek yapılamayacağı gözönüne alı-
nırken, örneğin Rusya'dakine benzer bir li-
beral burjuvaziden bile sözedilemeyecek
bir ortamda Kemalistler, asker-sivil aydın
zümre başlığı altında kategorileştirilerek
acilen öncülüğe görevlendirilmişlerdir
(Milli burjuvazi örneklemeleri ise makama
ve şarap sektörü ile sınırlı kalmıştır!).
TİP'te somutlanan genel hat ise bu karma-
şık yollara sapmadan işçi sınıfının öncülü-
ğünde sosyalizmi kurma hedefidir. Ancak
bu hedefe ilişkin yollar kurumsal çerçeve
içinde doğrusal gelişmeden ibarettir. Sos-
yalizm sınırlı bir çevreye sesleneceğinden
seçmenin toplumsal-sınıfsal bileşiminde
kırsala doğru bir genişleme makul görülür
ve böylece köylülük umut haline gelir.
Siyasal ortamın değerlendirilmesi ko-
nusunda ortaklaşılan 27 Mayıs kutsaması
olsa da buradan çıkan sonuç tam ters nok-
talara uzanmaktadır. Anayasanın tam ola-
rak uygulaması ilkesinde anlaşık olanlar-
dan TİP örneğin 1965 seçimlerinden sonra
1969'da başa güreşmeyi mümkün görür-
ken, MDD'ciler Filipin tipi demokraside
sosyalist bir mücadele verilemeyeceğini
söylemeye kadar vardırmaktadırlar (bu ke-
sim Ekim 1970 tarihinde yine de bir yasal
parti kurma girişiminde bulanarak yıllardır
söylediklerini tekzip etmek durumunda
kalmıştır). Ancak gündelik eylem hattı me-
selesinde TİP özellikle meşruiyet sınırlan
içinde kalmaya özen gösterirken MDD'ciler
bu namüsait ahval ve şerait altında top-
lumsal talepler çerçevesinde değil de polis-
le çatışma türünden sokak eylemlerini
mümkün ve gerekli görebilmektedirler.
Milli Demokratik Devrim ve Sosyalist
Devrim tartışması bir program tartışması
değildir (program meselesini TİP'te ilk
önemseyenlerden İdris Küçükömer 1968
kongresinde her kanadın katılımıyla prog-
ramın sosyalist bir program haline getiril-
 Maoizmin yeni çehresini irdelemekten aciz olanlar
tarihte belki de ilk ve son kez Stalin'den Leninizmin
İlkeleri ile, Kültür Devrimi Maoizmiyle Guevarizmi
yanyana getirmişler, Kemalizmi de ihmal etmeyerek
radikal bir sol harekete girişmişlerdir.

meşini önerir). Çünkü esas olarak her iki
kesim de demokratik görevlerin ağırlıkta
olduğu bir "devrim"den sözetmektedirler.
Tabii ki bu devrimin öznesinin, öncüsünün
kim olacağı her iki cenahta zıt yorumlara
neden olmuştur. Ancak devlet ve devrim
babında, devrimcilerin de devletle bir kan
uyuşmazlıkları olduğu söylenemez.
Altmışlı yıllardaki sınıf mücadelesi yeni
bir evreye doğru evrilirken eski dönemin
emektarları, kırklı ve ellili yıllarda siyasal
formasyonlanm almış olanlar bu gelişme
dinamiğinin dışında eski ve büyük miktar-
da kendiliğinden tükenmiş sorunsalların
çerçevesine sıkışıp kalmışlardır. Ancak yeni
evrenin sözcüleri gibi gözükenlerin de
kendi deneyimlerini gerçekleştirebilme
aralığının darlığı ve hazırlıksızlıkları aslın-
da bir sonraki evreye, yani yetmişli yıllara
taşınan siyasal ve ideolojik mirasın on yılın
birikimiyle orantısız derecede zayıf olmasını
getirdi.
Model arayışı: Yetmişli yılların eşiğine
kadar bir model tartışması yoktur. İlginç
bir biçimde geleneksel olması gereken
Ekim modeli Maoizmin keşfedilmesine
denk gelen dönemde benimsendiğinden
değil rekabet olsun diye ortaya çıkmıştır.
Aslında Milli Demoratik Devrim-Sosyalist
Devrim tartışması ittifaklar politikası açı-
sından belli farklılıklar taşısa da, cuntacılık
aradan çıkartıldığında birden bire anlam-
sızlaşır. Hem TİP'in programının sosyalist
20) Aydın Çubukçu, Pmfcsts, sayı 6.
bir program olmaması hem de 1965 seçim
lerinden çıkartılan dersler doğrultusunda
giderek köylülüğe önem verilmesi nede
niyle zaten mevcut durumla sosyalist dev
rim arasında bir köprü kurmaktan uzak
olan talepler demokratik düzeyle sınırlı
kalmaktadır. Esas farklılıklar program me
selesinde ve hatta sınıfların mevzilenme-
sinde, toplumsal formasyon değerlendir
mesinde değil mücadele tarzındadır. Yok
sa iki Stalinist hizbin demokratik devrim-
sosyalist devrim tartışması dünyanın her- ■
hangi bir yerinde rastlanmayan tarihsel bir
garabettir. Bu garabetin bir uzantısı bugün
de bu geleneği sürdürdüklerini iddia eden
lerde görülmektedir.
> düzende mümkün bir gedikten kendisi-
Model arayışında partikülarizme dudak;
ısırtan bir olay Maoizmin başına gelenleri
dir. 1967 Kültür Devrimi'nin yarattığı or-j
tamda Maoizmin yeni çehresini irdelemek-;
ten aciz olanlar tarihte belki de ilk ve son
kez Stalin'den Leninizmin İlkeleri ile, Kül
tür Devrimi Maoizmiyle Guevarizmi yanya*
na getirmişler, Kemalizmi de ihmal etmeT
yerek radikal bir sol harekete girişmişlerdir.
Maoizmin Türkiye'de varolan ideolojik
kalıplara göre nasıl çarpıtıldığına ilişkin
"içeriden" bir değerlendirme var.20 Kabaca
Kemalist önkabullerin aslında maoist ol
maktan çok menşevik bile olmayan bir
zihniyetle sürdürüldüğü ilk maoist çıkışlar
sözde radikal gibi gözükse de fiiliyatta kar
şı, çıktiğı TİP'in her açıdan sağında yer al-
maktaydı. Radikal maoist akımlar ise -ör-
neğin TÎKKO- başta yapısal tesbitlerde de-
ğil mücadele tarzında esas olarak farklılaş-
mışlardır. Bu kesimin, Kemalizm konusun-
da kopuşları önemli olmakla birlikte resmi
Maoizmin neredeyse statükoyu meşrulaş-
tıran hegemonyasına karşı her hal ve şerait
altında kelam etmenin yerine mücadeleye
yönelmeleri önemli olmuştur. (Maoist
kesimde, bugün de aşağıdan siyaset yap-
manın yollarını anyanlann büyük politika
yapma geleneğinden gelmediği hatırlan-
malıdır.)
12 Mart 1971
Sosyalist hareket, yaşadığı dünyayı an-
lamak, güç ilişkilerini değerlendirmek ve
ne yol açmak açısından fukaralığı hama-
setle gidermeye çalışmıştır. 12 Mart'a
doğru hızlı adımlarla ilerlenirken sanki
gidişatı durdurmak yerine hızlandırmak
için koşuşturuluyordur. Muhtıranın ve-
rildiği gün TÖB-DER, DİSK ve Dev-
Genç'in "reformları" destekleyen dekla-
rasyonun ardından ne kadar bir 9 Mart
beklentisi olursa olsun kendi işini başka-
sına gördürme sanısıyla başkasını işini
görme marifeti bulunmaktadır. Bunun
bir diğer anlamı yaklaşan felaketi anla-
maktan acizlik ve dolayısıyla felakete
karşı bir savunmayı örgütlemek yerine
tam gaz felakete dalmaktır.
12 Mart'a gidişin okunması konu-
sunda yaşanan miyopluğun benzerinin
12 Eylül'de de tekrarlandığı gözönüne
alınırsa siyasal analiz (somut durumun
somut tahlili), belli bir çalışma varsayı-
mı içinde mücadele etme konusunda
çocukluk evresini bir türlü geçmemiştir
sosyalist hareket. Bu güç ilişkilerini,
durum-vaziyeti değerlendirme fukara-
lığı darbeye giderken devrim beklentisi
sosyalist hareketin elindeki avucunda-
kini hesapsız kitapsız harcamasına
varmıştır.
12 Mart döneminde bu durum yalnız-
ca gençler açısından değil örneğin TİP ve
MDD'nin eskileri ve de en eskileri açısın-
dan da gecelidir (Kıvılcımlı "Ordu Kılıcını
Attı" derken trajik sonunu hiç beklemi-
yordu herhalde). 12 Mart'ın nasıl karşı-
landığına ilişkin tartışmalar bir yana
konsa da birilerinin uzun süre 141-142
koşullarında sosyalist parti kurmak
mümkün değildir diye TİP'e solculuk
sattıktan sonra tam da darbeye kıl payı
kala yasal parti hazırlığına girişmesi, bir
diğerlerinin on yıllık partinin gövdesini
doktriner bir değişime uğratarak hamle
yapmaya yeltenmeleri gibi hususlar
Marksizm konusunda kat edilen mesafe-
nin de göstergeleridir.
Güç ilişkilerini yukarıdan değerlen-
dirmeyi marifet sayanlar kendilerini de
bir anda güçlerinin çok ötesinde bir siya-
sal misyonla donanmış hissetmişlerdi.
Bunun bir diğer anlamı kitlelerden hare-
ketle değil kendi hayallerine göre siyaset
yapmaktır.
 [l960'LARDA SOSYALİST HAREKETİN OLUŞUMU]
Che'nin solun her kesiminde hüsnü kabul gördüğü bu
evrede "ya bir sosyalist devrim ya da bir devrim
karikatürü" formülasyonunu anlamayarak zorlama ve
eklektik formülasyonlar üretmenin marifet sayılması
bunun en belirgin örneğidir.

Evrensellik mi millilik mi? Bu durumda kesinlikle bir önceki dö- ça zor olacaktır. Altmışlı yılların sonlarına radikal değildir, ancak sistemin bu düzeyde
1968'in böylece düşünsel bir yenilenmeye nemin ideolojik konumlanışından bir ko- kadar solun o günün dünya Marksizmine bir solu bile kabullenmesi mümkün olmadı-
neden olmadığı hatta o güne kadar kemik- puşun sözkonusu olmadığı rahatlıkla söy- değmediğini anlamak gerekir. Batı veya ğından kendi eyleminin içeriği gereği değil
leşmiş bir Stalinizmden sözetmenin müm- lenebilir. Altmışlı yılların sonlarında belir- Doğu Marksizmi ile değil tabii ki evrensel kendisine reva görülen muameleden ötürü
kün olmadığı açıkken giderek ideolojik net- meye başlayan hızlandırılmış bir şekilde Marksizmle yapılacak herhangi bir paralel daha solda gözükmüştür.
lik adına Stalinizmin iki türünü yeniden kitapları karıştırma ihtiyacı bir yenilenme okuma o türden meseleler üzerine bir tar- Altmışlı yıllann ortalanndan itibaren La-
ürettiği görülür: Maoizmin dünya ölçeğin- için gereken ardalandan yoksun olunduğu tışmanın değil bir okumanın bile olmadığı- tin Amerika radikal soluna (devrimci solu-
deki popülaritesiyle öne çıkan radikal söy- ve de sanıldığının aksine bir kitlesel dene- nı gösterir. na) bakıldığında bizdeki en radikal hareket-
lemli Stalinizm ve daha ziyade geleneksel yimin yarattığı sorunlarla cebelleşilmediği Bu durumda altmışlann solunun kendi- lerin oralardaki geleneksel partilerin görüş-
SSCB referansıyla beliren aslına daha sadık için başka dünyalarda az rastanır bileşim- sini Marksizm aynasında mı gördüğü yoksa lerinden farksız bir durumda olduklan anlı-
bir Stalinizm. Hatta ortada bir troçkizm he- ler ortaya çıkmaktadır. Örneğin Emek der- yerel-ulusal bir çerçevede mi ifade ettiği şılır. Bir başka deyişle bizdeki radikal orada-
yulası olmamasına rağmen, sıkı Leninistlik gisindeki yazılarda Marxism Today gibi bir açıklık kazanır. Doğan Avcıoğlunun Türki- ki reformistlerin söylemini, reformistler ne-
taslamanın bir gereği olarak troçkizme sal- dergiden kanak gösterilmesi makul iken ye'nin Düzeninin ortalama bir solcunun fikri redeyse oradakilerin radikallerin söylemine
dırılar mecburi addedilmiştir.21 yanında da genelikle Latin Amerika'da i cephanesini oluşturduğu, İlhan Selçuk daha yakındır. Örneğin oralarda bizdeki ke-
Che'nin solun her kesiminde hüsnü ka- merkezci-radikal hareketlere yakın okumalarının azımsanmayacak bir öneme malizmle paralel ele alınabilecek olan popü-
bul gördüğü bu evrede siyasal görüşlerinin Monthly Reıuieu girebilmektedir (Hal Dra- sahip olduğu bir solun henüz geleneksel sol- lizmden bir kopuş sözkonusu iken bizde da-
hemen hemen hiçbir karşılık görmediği, per "bağımsız ama yine de amorf bir dan koptuğunu iddia etmek 12 Martta giri- ha sıkı bir kemalist söylem ulusal kurtuluş
"ya bir sosyalist devrim ya da bir devrim Stalinist politika savulmaktadır" der MR len kıskacın yalnızca dışandan oluştuğu ze- adına öne çıkar. Milli burjuvazinin bağımsız
karikatürü" formülasyonunu anlamayarak için). ri habını da uyandınr. bir politik özne oluşu Latin Amerika solu
zorlama ve eklektik formülasyonlar üret- Üç beş kitaplık bir sosyalizm yazınının TİP'in ideolojisinde Marksizmi, sosyal- için refıormizmle aynşmanın asgari unsuru
menin marifet sayılması bunun en belir- sözkonusu olduğu bir devirde herhangi bir- demokrasiyi ve kemalizmi bir arada gören- olarak görülürken, bizde ya bir yerlerde var-
gin örneğidir.22 ideolojik hesaplaşmadan sözetmek olduk- ler bunu bir zenginlik olarak sunsalar bile dır önkabulü veya askerlerle ikamesi tercih
bu üçünden tutarlı bir bileşim oluşturmak ediler, en önemlilerinden biri de kapitalizm
21) Bu konudaki ilginç teorik açılımlardan biri Ant dergisinde Stalin'in Leninizmin îlteeleri'nden alıntıyla kimseye nasip olmadığı gibi real politik-kri- öncesi ayakbağlanna vurgu yapmaktan çok
beslenen Mao'yu da ihmal etmeyen Kesintisiz Devrim tartışmaları sırasında (Sayı 3, Temmuz 1970
"Sosyalizmin Zaferi tçin Kesintisiz Devrim) gerekli gereksiz Troçki göndermeleri yapılırken bu arada tik tutumlarda sistemden bir kopuş değil bağımlı kapitalizmin kendisine yönelinir.
Ernest Mandel'in Marksist Efeonorni El Kitabı da "....bütün dünyada olduğu gibi, Türkiye'de de tam tersi gerçekleşmiştir. Dolayısıyla para- Tabii bir de sayfalar boyu karşı çıkılan sos-
devrimcilerin mutlaka okumaları gereken temel eserlerden biri" diye takdim edilebilmesidir. Tabii daha
ilginci özgün teorisiyen diye kabul edilen Dr. Hikmet'in gidereyak Nazım Hikmet'e belden aşağı
doksal bir biçimde sosyalizme ülke çapında yalist devrim Latin Amerika solunun alameti
saldırırken onun troçkistliğine gösterdiği sağlam gerekçelerde (!) görmek mümkündür. Bu da hem etik hem bir inandırıcılık kazandınrken aslında çok farikası iken bizde aşamalı devrimin var-
de teorik olarak bulunulan yeri gösterir. "O, sosyal ve psiküojik yapısı ile, Troçkizmi bilmeden Troçki idi."
Kim Suçlamış, Yol Yayınlan, 1979, s. 60.
22) "...yerli burjuuazi, emperyalizme karşı -eğer bir zamanlar gerçekten uardıysa- direnme yeteneğini Politzer, Stalin, Mao, Nikitin diye devam ederken üç de telif bulunmaktadır. Sadun Aren'in 100 Soruda
kaybetmiştir Ekonımi El Kitabı, Fethi Naci'nin Emperyalizm Nedir'i ve Stalin'in Diyalektik ve Tarihi Materyalizmi ile nasıl te lif
ue şimdi sadece onun dümen suyunda gitmektedir. Başka bir seçenek yoktur: Ya sosyalist deurim ya da bir deurim edilebileceği anlaşılamayacak olan Selahattin Hilâv'ın Diyalektik Düşüncenin Tarihi. Althusser'ciliğin Latin
karikatürü." (Üçüncü Dünya Halklarına Mesaj) Amerika'daki ilginç macerası için bkz. M. Löwy, Note sur la reception de l'Althusserisme en Amerique
23) Yetmişli yıllarda teorik bir yenilenme için öne çıkanlan Althusser aslında altmışlı yılların Latine, Contre Althusser Pour Marx içinde s. 311 (ikinci baskı) Emek dergisindeki teorik keşmekeşin en
sonunda belirgin göstergesi daha radikal hareketlerin teorik cephanesine yakışacak olan Leo Huberman, Henry
kriz karşısında TİP'te Ortodoks marksizme sarılan Emek çevresinde takdim edilmiştir. Kenan Somer'in Magdoff, Baran gibi Monthy Reuieıu yazarlannın Sedat Özkol ve M. Kutlay'm yazılarında arzı endam
"Neden Althusser?" başlıklı sunuşuyla Althusser'in "Marksist İlkeleri Nerede Bulacağız?" yazısı iki sayıda etmesidir.

yasonlan, ulusal demokratik devrim, de-
mokratik halk devrimi formülasyonlan en
uç hareketlerin bile kalkanları olur.
Aybar'ın gerek Milli Mücadeleyi değer-
lendirişi, gerekse İttihatçı politiklan savunu-
su, Kıbns konusunda hükümete savaş yetki-
sinin verilmesini kabul etmesi gibi hususlar
aslında ulusalcılığın yalnızca bir meşruiyet
aracı olarak değil idelojik olarak benemsen-
diğini göstermekteir. Kıbns meselesinde üs-
telik de Behice Boran'ın dedeği gibi anti em-
peryalist bir gerekçe ile oy verilmişse durum
daha vahimdir.
Bu açıdan "hürriyetçi sosyalizm"in bazı
özellikleri oldukça milli yani başkaları için
hayırlı olmayan bir çerçevede kalmaktaydı.
İnsanlık kimi zaman Aybar'ın gözünde dar
bir toprak parçasına sığabiliyordu.
12 Mart'ta Aybar'ın Erim hükümetine
Anayasayı tam olarak uygulayacağına ina-
nıp güven oyu vermesi kendisinin o güne ka-
dar alemeti farikası olan kimi görüşlerinin
kağıt üzerinde kaldığını göstermektedir.
Birçok ülkeye bakıldığında altmışlı yılla-
rın deneyimleri bugün için önemli anlamlar
ifade ederken, ayakta kalan siyasetleri veya
onlann parçalarını açıklarken kırk yıl sonra
12 Mart öncesi için genel olarak, açık söyle-
mek gerekirse TİP'in de kendisinin çok bi-
linçli olarak kurgulamadığı ancak bir tür ço-
ğulculuğu (ki bu siyasal olmaktan çok sektö-
rel -sendikacılar, kürtler ve aydınlar- bir ço-
ğulculuktur) sürdürebildiği, hemen hemen
hareketin birliğinin meşruiyetini temsil eder
gibi olduğu, sosyalizme özellikle 1965 seçim-
leri ile kazandırdığı inandjn^ı^rigşşgadıg^
imkanlarla TİP deneyımjnde.n spz edılme}c-
tedir.
Dev-Genç ise hızla kendi içinde aynştığı
ve farklı siyasal yönelişlere ihtiyari bir durak
olduğu için bağımsız bir deneyim olarak öne
çıkmamıştır. Bir başka ifadeyle kimse Dev-
Genç'li değildir veya herkes Dev-Gençli'dir.
Ancak insanlar öncelikle yetmiş sonunda or-
taya çıkan örgütlerle kendilerini ifade eder.
Moda tabirle bir üst kimlik değil alt kimliktir.
Manevi olarak 12 Martta düzenin acıma-
sızca katlettiği önderlerine sahip çıksalar da
yetmişli yılların oluşumları kendilerine has
ve bir önceki dönemden çok daha belirgin
yönelişlere sahip olurlar.
Sonuç yerine
Türkiye sosyalist hareketi altmışlı yıllara gir-
diğinde ardında bir kalkış noktası olarak an-
lamlı bir birikim bulunmamaktaydı. Hemen
hemen ciddiye alınabilir bir sınıf hareketi ol-
madığı gibi şu veya bu şekilde sınıf hareketi-
nin sorunlarıyla donanmış bir kadro yoktu.
Teorik birikim geleneksel solun oldukça ele-,
menter bilgilerinden ibaretti. Altmışlı yıllarla
birlikte çıkılan yolda hemen hemen bütün,
kadrolar el yordamıyla ve büyük miktarda
geçmiş Stalinist çarpıtmaların ürünü olan
bir ideolojiyle hareket ediyordu. Bu ideoloji
bağımsız bir sınıf politikası oluşturabilecek
çapta olmadığı gibi böylesi bir yönelişten zi-
yade bir yanıyla parlamentarist bir yanıyla
proletaryanın dışındaki "ilerici güçlerin" ta-
rihsel misyonuna bel bağlamıştı.
Yeni sorunlarla yüzleşen genç kuşak kendi
mücadelesi içinde yaşanmış olanlann derslerine
ihtiyaç duyduğu oranda geçmiş, tarihselleşecektir,
yani geleceğe taşınacaktır.
Altmışlı yıllarda yayınlanan sol kitapla-
rın bir dökümü teme! bir eğitimin ne kadar
zor olduğunu göstermektedir. Dünya sosya-
list hareketinin tarihsel birikiminden olduğu
gibi güncel gelişmelerinden de uzak olan
sosyalist hareket esas olarak sokağın şekil-
lenmeye başlamasıyla hızla bir arayış girmiş
ve bu arayış içe patlamalarla mevcut yapıları
daraltmış ve sonunda kitle kanallarını tı-
kamıştır. Bu içe doğru patlamalar alelacele
edinilen bir suçlama söylemiyle, bir Marksist"
jargonla sürdürülmüş ve her seferinde yeni-
den bir parçalamaya uğramıştır.
Hemen hemen hiçbir kesim kendi iddi
alarını irdeleyebilecek kadar zamana sahip
olmamış veya kendi bağımsız deneyimlemii
gerçekleştirememiştir. Kuruluş dönemindeki,
arızalar neredeyse dönem boyunca devam
etmiş, bir sosyalist hareketin oluşumu için
gereken deneyimli öncü bir işçi kesimin, or
ganik bir aydın kesimin belli bir siyasal prog
ram çevresinde buluşmasının şartlan oluş
mamıştır. İşçi kesiminde ortaya çıkması ola
sı gelişmelerin genel olarak sol tarafından
fazla nazan dikkate alınmadığı, genç dev
rimcilerin kimi zaman ancak ziyaretçi ol
dukları işçi sınıfının siyasal dünyalannda yer
almadığı gözönüne alınmalıdır. TİP için işçi
sınıfı sendika üyesi ve seçmen olmanın öte
sinde siyasal bir özne olarak fazla birşey ifa
de etmemiştir. Aybar'a yakıştırılan işçicilikte
de temel noksanlık bağımsız bir işçi hareke
tinin önünü açacak herangi bir perspektifin
bulunmayışıdır.
'
12 Mart bir yenilgidir ve kimilerinin iddia
ettiği gibi de siyasal olmayan örgütsel bir ye-
nilgi olması da mümkün değidir, çünkü bu
lafazanlıkta gözardı edilen husus örgüt
de-'hen şeyin siyasetin ta kendisi olduğunun
es geçilmesidir. 12 Mart sonrası önemli sol
hareketlerin belirtik bir biçimde olmasa da
sür-dürücüsü olduklarını iddia ettikleri 12
Mart öncesi hareketlerin "izleyicisi"
olmamaları kendilerine bu yenilgiden
küçüsenmeyecek 'ancak kısmi, yanri kimi
tekrarlardan satanıma babında dersler
çıkardıklannı göstermektedir.
Yine de gelecek kuşaklar için bu dönem-
de Verilen mücadelelerin aksaklıklan önemli
dersler taşımaktadır. Hareketin iç ve dış ço-
ğulculuğunun zedelenmesi zincirleme kaza-
ları getirmiş, hareketin inşasının giderek ay-
gıt inşasına, kendini inşaya yöneldiği her ev-
rede sektarizm öne çıkmış ve bir dizi çocuk-
luk hastalığı boyvermiştir.
Sosyalist hareketin çok büyük derslerinin
zaferlerin değil yenilgilerin ürünü olduğunu
unutmamak gerekir. Altmışların ve bir son-
raki dönemin, yani yetmişlerin sosyalist ha-
reketin en fazla deneyimi biriktirdiği dönem
olmasına rağmen, aradan geçen çeyrek yüz-
yıldan sonra bu dönemlerin yeni kuşaklar,
gençler, emekçiler, kadınlar için ifade ettiği
anlam giderek azalmaktadır. Yeni sorunlarla
yüzleşen genç kuşak kendi mücadelesi
içinde yaşanmış olanların derslerine ihtiyaç
duyduğu oranda geçmiş, tarihselleşecektir,
yani geleceğe taşınacaktır.
YENİYOL • BAHAR 2006 I 95