Harbord Raporu

ABD’li General James Guthrie Harbord tarafından düzenlenip 24 Nisan

1920’de ABD Senatosuna sunulan manda ve Ermeni meselesi hakkındaki
rapor. I.Dünya Savaşı sırasında Fransa’da savaşan ABD Kuvvetleri
Kurmay Başkanlığını yapan General Harbord, ABD Hükûmeti tarafından
Türkiye hakkında incelemeler yapmak üzere oluşturulan komisyonun
başkanlığına atandıktan sonra 2 Eylül 1919’da İstanbul’a geldi. Kurtuluş
Savaşı sırasında Anadolu’ya geçerek 20 Eylül 1919’da Sivas’ta Mustafa
Kemal ile görüştü. Bu görüşmede Harbord’a, ulusal örgütlenmeyi ve
ortaya çıkış nedenini, yabancı devletlerin propaganda çalışmalarını
anlatan Mustafa Kemal; General Harbord’un, her şeye rağmen Ulusal
Mücadele’de başarıya ulaşılamazsa ne yapılacağına ilişkin sorusuna, “Bir
ulus, varlığını ve bağımsızlığını korumak için, düşünülebilen girişim ve
özveriyi yaptıktan sonra başarılı olur. Ya başaramazsa demek, o ulusu
ölü saymak demektir. Ulus yaşadıkça ve özverili girişimlerini
sürdürdükçe başarısızlık söz konusu olamaz” diyerek cevap verdi.
General, 25 Ekim’de Erzurum’a geçerek Kazım Karabekir ile görüştü.
Daha sonra Amerikan mandası ve Ermeni sorunları hakkında Doğu
Anadolu ve Kafkasya’da incelemelerde bulunan Harbord, Komisyon’un
hazırladığı ve Senato’ya sunduğu raporda, olası bir manda kararının
şartlarını, gerekçeleriyle birlikte açıkladıktan sonra gerekli koşulları
belirledi. Rapora göre,

1) Osmanlı Devleti’nin dış ilişkilerinin tam kontrolü: Osmanlı Devleti

dışarıda temsil edilmeyecek, Osmanlı Devleti’nde dış temsilci
bulundurulmayacaktır.

2) ABD’nin çıkarları aleyhine olan ekonomik ayrıcalıklar düzeltilecektir.

Osmanlı Devleti ile diğer devletler arasındaki ticarî anlaşmalara son
verilecektir.

3) Osmanlı Devleti üzerindeki ABD hâkimiyetini diğer büyük devletler de

garanti edeceklerdir. İstanbul ve civarı ABD’nin kontrolü altına
alınacaktır.

General Harbord manda lehindeki gerekçeleri şöyle açıklar: ABD,

bölgedeki Ermenilerin kurtuluşu için tek umuttur. ABD, bölgenin
sorumluluğunu üzerine almazsa Türkiye’nin kötü yönetimi sürecektir.
ABD’li generalin manda aleyhine ileri sürdüğü en büyük gerekçe, maddî
giderlerdir. Bölgeye 59 bin asker gönderilecek ve beş yılda 756 milyon
dolar harcanacağını, bölgeden sağlanacak gelirle bu giderlerin
karşılanacağını belirten Harbord, daha sonra gelir planına göre, önemli
limanlarda ABD gemilerinin bulundurulmasını ve Osmanlı
donanmasından da yararlanılmasını önerdi.