Professional Documents
Culture Documents
GİRİŞ
İmal usullerinden talaşsız imalat yönteminde oldukça sık kullanılan eksantrik presler,
mekanik pres olarak da bilinmektedir. Ülkemizde eksantrik pres üretimi geniş bir yelpazede
yaklaşık 250 firma tarafından yapılmaktadır. Bu kadar çok üretici olmasına karşın yaygın
kullanılan bir teknik bulunmamaktadır. Çoğunlukla tecrübeye dayalı yapılan üretimler
istenmeyen durumların oluşmasına, malzeme israfına ve aynı zamanda gelişme önünde
engellere neden olmaktadır.
Bu tezin amacı eksantrik pres imalatının kontrollü bir şekilde, mühendislik çalışmalarına
dayanan bir yapıya ulaştırılmasıdır.
Bu tezde, kesme kalıbıyla çalışacak bir firmanın ihtiyacına yönelik bir tasarım yapılmıştır.
Firmanın istediği çalışma tonajı 60 ton, eksantriklik 50 mm olup ölçüleri 710 mm x 550 mm
(uzunluk x genişlik) olan bir plaka kullanılmak istenmektedir. Plaka (tabla) ölçüleri DIN
55173 Alman standardıyla belirtilen 60 ton için standart ölçülerdir. Tüm hesaplamalar bu
ölçüler baz alınarak yapılacaktır.
Projelendirme aşamaları sırasıyla : Gövde grubu, krank grubu, başlık grubu, biyel grubu
şeklinde olacaktır. Bu gruplarda bulunan pres makinesi elemanları da yine kendi grupları
altında projelendirilecektir.
3
2. PRES GRUPLARININ PROJELENDİRİLMESİ
Firma üretim şekline uygun olarak C tipi pres seçilmiştir. Bu seçimi yaparken firmanın
hedeflediği üretim adedi, hızı, sac besleme şekli ve maliyet gibi parametreler göz önünde
bulundurulmuştur.
Yukarıda verilen pres yan ve ön görünüşlerinde belirtilen “plaka uzunluğu”, “plaka genişliği”
daha önce de belirttiğimiz gibi firma tarafından belirlenmiştir. Aynı zamanda maksimum
kalıp yüksekliğine bağlı olarak da “açıklık” diye adlandırdığımız ölçü elde edilmektedir. Bu
ölçülerin pres gövde tasarımında yerine koyulmasıyla krank milinin yatak merkezi
koordinatları kısmen de olsa belirir. Tam yerinin belirlenebilmesi için başlık kızak ve biyel
vida boylarının da seçilmiş olması gerekecektir.
Başlık kızak boyunun belirlenmesi için belirli bir yöntem yoktur. Bu değerler de ampirik
yöntemlerle elde edilir. Burada önemli olan nokta, müşteri isteğinde belirlenen eksantriklik
değeri referans alınmalıdır. Mumak Makine San. ve Tic. A.Ş.’de kızak boylarını elde etmek
5
amacıyla ampirik bir formül geliştirilmiştir:
Başlık Kızak Boyu = [en uzun plaka boyu / 2 + maksimum eksantrik değer] x 1,3 (2.1)
Konstrüktif anlamda tasarımın netleşmesi açısından ihtiyaç duyduğumuz biyel vidası ve diğer
elemanların ölçüleri ilerleyen aşamalarda belirtilecektir. Bunlarla beraber dişli çiftlerinin
yerleştirilmesi ve ağırlık merkezinin de ortada tutulması dış gövde tasarımında elemanların
pozisyonlanacağı noktaları kesinleşecektir.
Yg =
A .Y i gi
(ağırlık merkezinin bulunması) (2.2)
A i
2
Ixg = I xg i Ai Yg (Stainer teoremi-eylemsizliklerin ötelenmesi) (2.3)
I xg
Wxg (c: tarafsız eksene olan uzaklık) (2.4)
c
M eğ
eğ (2.6)
Wxg
formülleri kullanılacaktır.
6
Şekil 2.3. Pres kesit görüntüsü
Baskı kuvveti (F) etkisiyle pres gövdesinin ön kısmı tarafsız eksene göre çeki etkisiyle
gerilecektir. Arkada kalan kısım ise kuvvet ile tarafsız eksene göre moment kolunun karşı
tarafında kaldığından bası etkisiyle gerilecektir. Aynı zamanda yukarı doğru uygulanan baskı
kuvveti bütün kesiti çekmeye zorlayacaktır. Bütün bu hususlar dikkate alındığında bileşik
gerinimlerin toplanması ve toplam etkinin irdelenmesi gerekecektir.
7
Şekil 2.4. Baskı kuvvetinin oluşturduğu gerilmeler
Presin ön kısmında üstteki şekilden de görüleceği gibi çeki gerilmesiyle eğme gerilmesinin
toplamı etkirken, arka kısmında ise bu ikisinin farkı etkimektedir. Bunları hesaplarken ;
F
çeki (çeki gerilmesi) (2.7)
A
Presin ön kısmında :
8
Presin arka kısmında :
Elde edilen bu gerilmeler sonlu elemanlar analiz programıyla (T-Flex v. 9.35) doğrulanmaya
çalışılacaktır. Fakat bu değerlerle bilgisayar tarafından elde edilecek değerler arasında
farkların olması kaçınılmazdır.
Pres ön görünüşünden (Şekil 2.2) açıkça görülen yan saclar arası mesafe de plaka boyutlarına
bağlı olarak birtakım mukavemet hesaplarına göre bulunmaktadır. “Presin genişliği” diye
adlandırdığımız bu açıklığı projelendirirken plakayı maksimum şekilde mesnetleyecek yapıda
bir seçim yapmamız gerekecektir. Bu değere göre birçok değer de bağıl olarak değişecektir.
Krank miline uygulanacak momentin büyüklüğü, başlığın genişliği, yatak boyutları gibi
birçok parametre bu açıklıktan etkilenecektir. Birçok değişken olduğu için bize gereken ve
birinci önceliğe sahip olan plakayı maksimum şekilde mesnetleyen tasarım dikkate
alınacaktır. Ayrıca bu değerler uluslararası standartlarda yer almaktadır ve tasarımını
yaptığımız preste de standart ölçü kullanılmıştır.
Preslerde, pres boyutlarına oranla fazla güç gerektiği durumlarda angrenaj mili ile bir dişli
sistemi oluşturulur ve krankın uyguladığı moment tahvil oranında katlanır. Fazladan güç
istendiği durumlarda yapılması gereken volanın ebatlarının büyütülmesidir. Ancak pres
gövdesine kıyasla çok büyük bir volan hem dengesizliğe hem de tasarım açısından sakıncalara
yol açmakta, pres ölçüleri değişmektedir. Bu nedenle angrenaj uygulaması yaygın
kullanılmaktadır.
Angrenaj milinin ilettiği moment bizim için referans teşkil edecek fiziksel büyüklüktür.
Öncelikle angrenaj miliyle büyüklüğü katlanacak olan momente esas ihtiyacı olan krank
9
milini incelememiz gerekecektir.
Krank mili aşağıdaki şekilde de görüleceği gibi dönüşlerde eksantriklik yapacak şekilde
tasarlanan bir mildir ve biyelle birlikte bir mekanizma haline gelip dairesel hareketi öteleme
hareketine çevirir. Krank mili dinamiği detaylı olarak incelendiğinde maksimum gücün alt ölü
noktaya varmadan 30° içinde elde edildiği bilinmektedir. Tasarımlar bu 30° içinde maksimum
güç kullanılacak şekilde yapılacaktır Lisans tezi seviyesinde bir çalışma olduğundan krank
milinin dinamiği analiz edilmeyecektir.
Krank mili üzerinde konstrüksiyon gereği kama kanalları, eksantrik kavramanın şekil bağlı
olarak oturacağı geometri ve diğer geometriler bulunmaktadır.
Krank mili tasarımında önceliğimizi pres stroğuna bağlı olarak eksantrikliğe vermeliyiz.
Müşteri istekleri doğrultusunda ayarlanabilir stroklu ve sabit stroklu presler olabilir. Bizim
tasarımını yaptığımız pres ayarlanabilir stroklu istenmektedir ve strok 0-100 mm arası
değişmesi istenmektedir. Buna bağlı olarak;
şeklinde ifade edilir. Tasarımda krank mili eksantrikliği ve eksantrik kavrama eksantrikliği
10
eşit seçilip 25’er mm alınmıştır.
11
Bunun için;
L e
(2.13)
sin sin
T F . sin (2.14)
formülleri kullanılır.
Bu döndürme momentini sağlıklı şekilde karşılayacak krank mili kesit ölçüleri burulma
eğilmeye ve kesmeye göre kolaylıkla hesap edilecektir. Bunun için;
M krnkdön
b em (2.16)
W
.d 3
W (2.17)
12
Fyatak
kayma (2.18)
A
12
M ang .
max em (2.19)
G.I p
Angrenaj milinin sahip olması gereken döndürme momenti doğal olarak çevrim oranınca
katlanması gerekir. Bunun yanında dişli çiftlerinin çalışma verimi de bu döndürme momentini
etkileyecektir. Bu verim %100’ün altında olduğundan kesinlikle daha yüksek alınması
gerekecektir.
13
2 2
top eğ 3. b (2.21)
formülü kullanılacaktır.
Fyatak
P Pem (2.22)
L.D
Angrenaj sisteminde bir pinyon ve bir de büyük olmak üzere 2 adet dişli çark
kullanılmaktadır. Bütün gücün aktarıldığı nokta olması nedeniyle son derece hassas şekilde
projelendilirmesi gerekmektedir.
Dişli çiftin ölçülerinin bulunmasında öncelikle dişli tipi (helis, düz vs.) seçilerek bir başlangıç
yapılmalıdır. Mumak Mak. San. ve Tic. A.Ş’de bugüne kadar üretilen 60 tonluk C tipi
preslerde 5° açılı helis dişli kullanımı başarılı sonuçlar vermiştir. Gerek açı büyümesiyle
oluşacak eksenel yatak kuvvetlerini azaltma gerekse çalışma uyumu açısından yüksek
performans elde edilmiştir.
Dişli çark tipi ve açısı seçildikten sonra bir eksenler arası mesafe seçilerek dişi çapları elde
edilecektir. Bu aşamada;
14
( z1 z 2 ).ma
a (2.23)
2
mn
ma (2.24)
cos
formülleri kullanılarak modül, diş sayıları bulunur ve eksenler arası mesafe doğrulaması
yapılır. Dişli çark çaplarını ve genişliklerini elde etmek için ise;
d1 z1 .ma (2.26)
d 2 z 2 .m a (2.27)
B m .mn (2.28)
formülleri kullanılacaktır.
15
Şekil 2.7. Dişli çifti üzerindeki kuvvetler (pinyon ve büyük dişli)
M krnk dön
Fç (2.29)
d2
Fç
Fn (2.30)
cos
Fç . tan
Fr (2.32)
cos
Büyük dişli için gösterilen kuvvetlerin tepkileri doğal olarak pinyon dişli üzerine etkiyecektir.
Çizim üzerinde tekrar göstermeye gerek duyulmamıştır.
Diş dibi mukavemet hesabı için birtakım değerlerin tablolardan seçilmesi gerekmektedir.
16
Helis dişli, çevre hızı ve normal işçilik bakımından bu değerler hesaplamalar kısmında
tablolardan alınarak kullanılacaktır. Bunlara göre emniyetli gerilme değeri;
Fç
e K d .K fm . em (2.33)
m n . .B
şeklinde olmalıdır.
K d .Fç i 1
Pmax K m .K a .K .K . (2.34)
B.d 2 i
K m 0,35.E (2.35)
1
Ka 2
(2.36)
cos . tan
K cos (2.37)
1
K (2.38)
Bu veriler ışığında daha önce kabul yapıp seçtiğimiz rulmanlar ve krank kaymalı yatak
boyları kontrol edilir, emniyetliyse tasarıma devam edilir, değilse uygun düzeltmeler yapılır.
17
2.1.4 Biyel Grubu
Biyel kolu tam gücü krank alt ölü noktaya gelmeden kalan 30° içinde yapacağından düşey
eksenle çakışmayıp açılı bir şekilde pozisyonlanacaktır. Bu nedenle baskı kuvvetinden daha
yüksek bir kuvvete maruz kalacak ve bu da bası gerilmesi olarak sonuçlanacaktır. Biyel
vidasının küre ucu sayesinde uç tarafı serbest şekilde salınım yapacak ve son derece kaygan
bir yatakta çalıştığından biyel vidası hiçbir zaman sabit kalmayacaktır. Bu nedenle kuvvetin
yatay bileşenin biyel vidasını eğmeye çalışması söz konusu olmamaktadır. Biyel vidası bu
18
aşamada sadece bası gerilmesine karşı ölçülendirilecektir. Basıya karşı emniyet kontrolü için
öncelikle vida ucundaki kürenin çapının tayin edelim:
F'
P 2
Pem (2.39)
.d küre
4
F
F' (2.40)
cos
Bunun dışında biyel vidasını biyel koluna montaj şeklimiz vida-somun prensibine dayandığı
için biyel koluna ve vidasına açılması gereken uygun diş profilini de seçmemiz gerekecektir.
Bu seçimi yaparken diş dibi çapının maksimum mukavemetine ve diş ortalama çapındaki
ezilmeye bakacağız. Ezilme bakımından;
F'
P Pem (2.41)
z. .d 2 .t
Emniyetli basınca göre biyel vidasına açılması gereken diş sayısına ulaşılacaktır. Buradan
biyel kolunun uzaması gereken minimum ve maksimum uzaklığa göre biyel vidasının toplam
diş boyu elde edilecektir.
F'
em (2.42)
z. .d 3 .t
19
F'
2
(2.43)
.d 3
4
formüllerinden yararlanılır.
Aynı şekilde biyel koluna vidanın monte edildiği kesit yüzeyi için de ezilme kontrolü yapmak
gerekir;
F'
P 2
(2.44)
.d b.kolu
4
Genel olarak gayıt, kayıt vs. olarak adlandırılan başlık, preste kalıbın bağlanacağı ve doğrusal
hareketin elde edildiği son elemandır.
20
Başlığın altta kalan ve kalıbın bağlandığı yüzeyin baskı kuvvetlerine karşı dayanıklı olması
gerekir. Genelde küçük tonajlarda (150 ton aşağısı) kullanılan başlıklar dökme demirden imal
edilir. Başlığın alt alanına göre bir basınç hesabı yaparak emniyetli olup olmadığı kontrol
edilmelidir.
F
P (2.45)
Akoç
Aynı zamanda başlığın geometrisi karmaşık olduğundan sonlu elemanlarla ayrıca bir
mukavemet analizi yapılacaktır.
Eksantrik preslerde başlıkların kızak sayıları hassasiyet açısından önemlidir. Burada bir
mukavemet hesabından çok şekil bağlı bir yataklama düşüncesiyle hareket edilmelidir. Kızak
sayısı olarak 4, 8 kızak kullanılan presler vardır. C tipi preslerde ve özellikle aşırı hassas
konstrüksiyon istenmediği takdirde 4 kızak tercih edilir. Kızaklar aşınmaları tolere edecek
şekilde ya bronzla takviye edilir ya da dökme demirdeki grafitin yağlama özelliğinden
faydalanılarak bronz kullanılmaz.
Eksantrik preste iş yapmak için gerekli olan enerji elektrik motorundan alınır. Fakat iş
çevrimlerinde sürekli olarak motorun durup tekrar çalışması ve yeterli enerjiyi tek başına
sağlayabilmesi için yüksek maliyetli bir motora ihtiyaç vardır. Bunun yanında presin elektrik
tüketimi konusunda oldukça yüksek meblağlar elde edilir.
Volanın geometrisi itibariyle sürekli dönüp bir enerji depolayacağından dairesel formda
olması kaçınılmazdır. Dönme hareketinden kaynaklanan açısal hız ve kütlesinden
21
kaynaklanan ataletle bir dönme kinetik enerji depolar. Depolanan bu enerji preste iş yapmak
amacıyla kullanılır. Pres iş yapılmadığı anlarda dönmesine devam ederek bir enerji sürekliliği
meydana getirir. Volan için enerji ifadesini detaylandıracak olursak;
1
A . . 2 M volan (2.47)
2
.n
(2.48)
30
.D 4 .L.
(2.49)
32.g
Bu ifadelerle pres için gerekli olan volan ölçülerine ulaşabiliriz ve volanla birlikte çalışacak
olan kavrama tipi de momente bağlı olarak seçilir.
22
Şekil 2.10. Volan
Eksantrik preslerde alt ölü noktaya yaklaşırken taranan 30° derece içinde maksimum güç
verilir. Eğer kalıp bağlamada bir yanlışlık yapılırsa ya da iş parçası kalınlığı kalıbın
kapanmasına engel oluyor ve kesme kuvveti yeterli olmayacak kalınlıktaysa bir sıkışma söz
konusu olabilmektedir. Pres bu durumda alt ölü noktaya gelmesine rağmen kesme işlemi
tamamlanamayacağından muazzam bir kuvvetle sıkışma olacaktır. Buna sanayide “bindirme”
23
denmektedir. Bu durumda prese olası sıkışmalarda korumak ve aşırı yüklenmelerde kesilmek
üzere bir sigorta ilave edilir. Bu sigorta, kesiti belli bir kuvvete kadar dayanabilecek şekilde
dizayn edilmeli ve kesilme anında çökerek presin sıkışmasını da önlemelidir. Bu
gereksinimlerden hareketle en uygun tasarım aşağıdaki şekildeki gibi olmaktadır:
Mekanik sigortayı projelendirirken en zayıf kesit olan iç çaptaki çevresel alana gelen kesme
kuvveti üzerinde durulacaktır.Bunun için;
F
(2.50)
A
formülü kullanılacaktır.
24
Şekil 2.12. Eksantrik kavrama
25
Şekil 2.13. Eksantrik kavrama ve karşılığı montaj resmi
26
Diş başına gelen kesme kuvvetini bulmak için;
M krnk dön 1
. em (2.51)
rort Adiş
Dairesel geometriden oluşan diş kesit alanını hesaplayabilmek için bu alanı yamuk alanına
benzetiriz ya da toplam yüzey alanının yarısı bize dişlerin toplam kesit alanını verecektir.
2.2.3 Kamalar
Pres üzerine birçok yerde kama kullanma ihtiyacı olacaktır.Krank miline bağlı büyük dişli
angrenaj miline bağlı volan, pnömatik kavrama, ve pinyon dişlilerde kamalardan
yararlanılacaktır. Bu kamaların emniyetli çalışabilmesi için uygun şekilde kataloglardan
seçilmeleri gerekmektedir. Öncelikle angrenaj mili üzerindeki kamaları seçelim:
Angrenaj mili üzerinde volan ve pinyon dişli bulunmaktadır. Motordan iletilen momentin
volandan angrenaj miline sağlıklı geçebilmesi için kamaların ezilmeye ve kesilmeye karşı
uygun ölçülerde olmaları gerekmektedir. Sırasıyla ezilme ve kesilme açısından
incelendiğinde;
M ang
Fç (2.52)
rkama
Fç
P Pem (2.53)
t1 .l.n
Fç
em (2.54)
b.l.n
Aynı şekilde pinyon tarafında da moment aynı olacağından pinyon dişli içinde kalacak olan
27
kama boyutları da (2.52), (2.53), (2.54) no’lu formüllerden elde edilebilir.
Krank mili üzerinde bulunan büyük dişli için de benzer işlemler uygulanır;
M krnk dön
Fç (2.55)
rkama
ve yine aynı şekilde (2.53), (2.54) no’lu formüller bize büyük dişli içindeki kamanın
boyutlarını verecektir.
2.2.4 Plaka
Preste dişi kalıbın (alt kısım) bağlanacağı plaka presin bütün kuvvetine maruz kalmaktadır.
Bu nedenle emniyet sınırları içinde minimum şekilde şekil değiştirmesine izin verilmelidir.
28
Şekil 2.15. Plaka kesit resmi ve tarafsız ekseni
Plaka baskı altındayken orta eksenin göre eğilmeye çalışacaktır ve burada en çok etkilenecek
olan kısım en zayıf kesit Şekil 2.15’te gösterilmiştir. Bu kesite göre yapılacak mukavemet
hesaplarına göre emniyetli plaka ölçüleri belirlenir. Plaka ölçülerini projelendirmede;
Fbaskı .a
M plaka maks (2.56)
4
M plaka maks
eğ em (2.57)
W plaka
29
I plaka
W plaka (2.58)
h
formülleri kullanılacaktır. Bunun dışında plaka için kesme ve ezilme kontrolü yapmak
gerekirse yine daha önce bahsetmiş olduğumuz formüllerden yararlanabiliriz:
Fbaskı
kesme em (2.60)
Amesnet kesit
Fbaskı
P Pem (2.61)
A plaka
Eksantrik presleri çalışması eksantrik bir harekete bağlı olduğu için büyük başlık ve kalıp
ağırlıkları ile yüksek hızlar birleşince muazzam titreşimler meydana gelebilir hatta pres
olduğu konumundan çıkıp devrilebilir. Bu tip dengesizlikleri yok etmek veya azaltmak
amacıyla pres gövdesiyle başlık arasına pistonlar bağlanıp basınçlı hava yardımıyla başlığın
iniş hareketi yumuşatılır. Pnömatik piston denilen bu dengeleyiciler bildiğimiz silindir piston
mantığıyla çalışan elemanlardır. Hava bağlantısı olmadan kör tapa ile kullanılabilirler fakat
bir süre sonra sızıntılar nedeniyle iç basınç düşmeye başlayacağından verimli olmaz. Buna
karşılık hava bağlantılı olarak sürekli sabit basınçta tutulup verimli bir çalışma elde edilmesi
mümkündür.
30
Şekil 2.16. Pnömatik silindirin başlığa montajı
Pnömatik pistonları kullanma mantığı başlık ve kalıbın kendi ağırlıklarıyla bir kontrol ünitesi
gerektirmeden havayı sıkıştırmasına dayanmaktadır. Bunun için kataloglardan uygun ağırlığa
göre bir piston çifti seçmemiz gerekir. Tasarımını yaptığımız preste ortalama başlık ve
bağlanacak kalıp ağırlığı fazla olmadığından bir dengeleme pistonu uygulamasına gerek
duyulmamıştır.
Pres başlığına krank milinden aldığı eksantrik hareketi doğrusal olarak ileten biyel vidası,
alttan ve üstten küresel yataklarla yataklanmıştır. Küresel yataklamanın nedeni ise açısal
salınımlara izin vermesidir. Aksi takdirde zaten mekanizma çalışmayacaktır. Biyel vidasıyla
yatağı arasındaki en ufak gereksiz boşluklar makinenin verimsiz çalışmasına, yüksek seslere
ve makine ömründe azalmalara neden olur. Bu nedenle biyel vidasının küresi önce bir kızılla
31
takviye edilip daha sonra ince işlenmiş çelik bir yatakla yataklanır. Asıl önemli olan kürenin
altında kalan yataktır. Çünkü baskı kuvveti direkt olarak burada sönümlenir. Küre üstünde
kalan yatak ise sadece başlık ve kalıp ağırlığıyla bir basıya maruz kalacaktır ve mantıki olarak
başlığın ve kalıbın ağırlığını karşılayıp biyel kolundan düşmelerini engelleyecek formda bir
yapıya sahip olmalıdır. Şekil 2.16 ve Şekil 2.17’de görüldüğü gibi küresel formdaki
yataklarda projelendirilmesi gereken kesit gösterilmiştir:
32
Şekil 2.18. Biyel vida küresi üst yatağı
Küre alt yatağında basıya zorlanan kesit için ezilme kontrolü yapılır;
Fbaskı
P Pem (2.62)
Akürealtyatak
Küre üst parçada geometrisi itibariyle biyel vida küresini başlığa tutturmak için vida dişleri
açılmıştır.Aşağı doğru oluşan ağırlık kuvvetlerini bu dişler karşılamaktadır. Bu dişlerin profil
seçiminde ve hatve tayininde (2.41), (2.42), (2.43) no’lu formüllerden yararlanabiliriz.
33
3. TASARIM KAPSAMINDAKİ HESAPLAMALAR
Bu bölümde (2.1) no’lu bölümde projelendirilen C tipi 60 tonluk eksantrik presin ana
elemanlarının gerçek ölçüleri hesaplanacaktır.
Başlık Kızak Boyu = [en uzun plaka boyu / 2 + maksimum eksantrik değer] x 1,3 (2.1)
Başka bir kabulle 10.e = 10.50 = 500 şeklinde de alınabilir. Biz ortalama 485 mm olarak
alıyoruz.
Yg =
A .Y
i gi
(2.2)
A i
A-A kesiti için ön kabullerle seçtiğimiz sac boy ve kalınlıklarına göre 2.2 no’lu denklemle
ağırlık merkezini buluruz:
34
Şekil 3.1. Gövde A-A kesiti ölçülü resmi
2
I xg I xgi Ai Yg (2.3)
35
I xg
W xg (2.4)
c
1899222234
Wxg 1 7389970 mm 3 (presin açık-ön tarafı için)
257
1899222234
Wxg 2 4832627 mm 3 (presin arka tarafı için)
393
36
F=60000 kg (pres anma kuvveti)
M eğ
eğ (2.6)
Wxg
31920000
eğ 1 4,32 kg/mm2 (pres açık-ön tarafındaki eğilme gerilmesi)
7389970
31920000
eğ 2 6,61 kg/mm2 (presin arka tarafındaki eğilme gerilmesi)
4832627
F
çeki (çeki gerilmesi) (2.7)
A
60000
çeki 1,05 kg/mm2 (çekmeden oluşan çeki gerilmesi)
(650.25.2) (295.40.2) (50.10.2)
top 1,05 4,32 5,37 24 kg/mm2 (presin açık-ön kısmına etkiyen toplam gerilme değeri)
(Wellinger Gimmel – Werkstoff Tabellen Der Metalle St37-2 (DIN 1.0161) için dalgalı yükte
em 24 kg/mm2 )
Pres tasarımında önemli olan kuvvet budur. Çünkü pres gövdesini açmaya çalışan kuvvettir.
24
Bu durumda emniyet katsayısı s 5 çıkar. Bu değer de yeterli seviyededir.
5,37
37
top arka 1,05 6,61 5,56 24 kg/mm2
Bu değer de emniyet sınırları içindedir fakat ön kısımdaki toplam gerilme referans alınarak
tasarım yapılacağından bu değer önemsenmeyecektir.
Yg =
A .Y
i gi
(2.2)
A i
(600.25.300.2) (250.40.125.2)
Yg = 230mm
(600.25.2) (250.40.2)
38
2
I xg I xgi Ai Yg (2.3)
25.600 3 2 40.250 3
I xg 25.600.70 2 40.250.105 2 2 1298166667 mm 4
12 12
I xg
W xg (2.4)
c
1298166667
Wxg1 5644203 mm 3 (presin açık-ön tarafı için)
230
1298166667
Wxg 2 3508559 mm 3 (presin yere yakın kısmı için)
370
M eğ
eğ (2.6)
Wxg
16500000
eğ 1 2,9 kg/mm2 (pres açık-ön kısmındaki gerilme değeri)
5644203
16500000
eğ 2 4,7 kg/mm2 (presin yere yakın kısmındaki gerilme değeri)
3508559
Burada da presin açık kısmındaki eğilme gerilmesini referans alıp tasarım yapmalıyız. Çünkü
pres gövdesini açmaya çalışan gerilme buradaki gerilmedir.
39
Pres gövdesine hem A-A hem de B-B etkiyen bileşke gerilmelerin de bileşkesi alınarak en
kritik gerilme değeri elde edilmelidir.
24
Genel anlamda pres gövdesinin en kritik gerilmeye göre emniyet katsayısı s 4 tür.
6,1
Bu hesaplamalardan çıkan sonuca göre başta tasarım için seçilen sac kalınlıkları ve
yerleştirilmeleri yeterli bir dayanım göstermekte, pres gövdesi için emniyet durumunu
sağlamaktadır.
emax 100 / 2 25 25 = 50 mm
40
emin Strok min / 2 e2 e1 (2.11)
emin 100 / 2 25 25 0
e1 25 mm
e2 25 mm
L 10.50 500 mm
L e
(2.13)
sin sin
10.e e
2,86
sin 30 sin
T F . sin (2.14)
T 60000. sin 30 30000 kg emniyetli olması açısından bir katsayı ile çarpılıp presin o
kuvvete kadar dayanabilmesi, sınır yükleri biraz geçmesi durumunda hasar oluşmaması
amaçlanır.
T 30000.1,2 36000 kg
41
M krnk dön e.T (2.15)
M krnkdön
b em (2.16)
W
4140 (42CrMo4 ya da DIN 1.7225) malzeme için dalgalı yükte b em 30 kg/mm2 olarak
alınmıştır.
1800000
b em
W
.d 3
W (2.17)
12
.85 3
W 160778 mm3
12
1800000 30
b 11,2 30 kg/mm2 Bu durumda s 2,5 bulunur. Bu değer emniyet
160778 11,2
sağlanması açısından yeterlidir.
Fyatak
kayma (2.18)
A
42
Fyatak F /2 60000 / 2
kayma 2
em 2
1,32 kg/mm2 < 30 kg/mm2 elde edilir.
A .d krnk .85
4 4
M krnk dön .
max em (2.19)
G.I p
Krank mili boyunu ön kabul olarak l 905 mm alıyoruz. (1m’lik boy için em 1 / 4 )
1800000.905
max 4
0,04 0,25 emniyetlidir.
.85
8,1.10 3.
32
Fyatak
P Pem (2.22)
L.D
43
60000 / 2 30000
P 7 7 L 175 mm olarak seçildi. Burada yatağa gelen sadece
L.93 L.93
baskı kuvveti göz önünde bulundurulmuştur. Bunun dışında dişlilerden gelen radyal kuvvetler
de dişlilerle ilgili hesaplamalar kısmında hesaba katılarak yatak basınçları kontrol edilecektir.
Angrenaj mili için de aynı işlemler uygulanır. Yalnız angrenaj milinin bir ucunda oldukça
yüksek kütleli volan bulunduğundan bunu da hesaba katmak gerekecektir. Bileşke bir gerilme
oluşacaktır.Bunun için öncelikle ön kabul yaparak bir volan kütlesi seçiyoruz. Ön kabulde
volan kütlesini yaklaşık 230 kg kabul ediyoruz.
Ortalama volan genişliğini 120 mm olarak kabul edersek yukarıdaki şekilde de görüldüğü gibi
tahmini olarak verilen değerlere göre yataklama boyunun soluna pnömatik kavrama ve en sola
da volan oturtulacaktır. Buna göre volan ağırlık merkezinin yatak sonuna kadar olan mesafesi
182 mm olacaktır.Buna göre 182 mm den 230 kg’lık momenti göz önünde buludurmamız
gerekecektir. (Angrenaj mili malzemesi de DIN 1.7225 (42CrMo4 veya 4140) seçilmiştir)
Dinamik dalgalı yüklemelerde eğ em 50 kg/mm2’dir.
M eğ
eğ (2.6)
Wxg
230.182
eğ 3
em 0,45 50 kg/mm2 elde edilir. Emniyetlidir.
.78
16
44
M ang
b em (2.16)
W
514286
b 3
4,14 30 kg/mm2 . Emniyetlidir.
.78
12
Ön kabul olarak angrenaj milini krank mili boyuna yakın veya daha uzun alabiliriz. Angrenaj
mili boyunun 1115 mm olarak kabul ediyoruz.
M ang .
max em (2.19)
G.I p
514286.1115
max 4
0,02 0, 25 . Emniyetlidir.
. .78
8,1.10 3
32
2 2
top eğ 3. b (2.21)
50
top 0,45 2 3.7,04 2 12,2 50 kg/mm2. Emniyetlidir. Emniyet katsayısı s 4
12,2
olarak elde edilir ve yeterince iyi bir değerdir.
Angrenaj mili ile ilgili yatak seçimi yapmak gerekirse, göz önünde bulundurulması gereken
kuvvetler sadece volan ağırlığı olabilir. Deformasyona yol açacak büyük bir kuvvet
bulunmamaktadır. Fakat krank mili projelendirilmesi kısmında bahsedildiği gibi dişlilerden
gelen radyal kuvvetlerle sonradan tekrar kontrol edilecektir. Angrenaj mili rulmanlı yatakla
yataklanacağı için uygun model katalogdan seçilecektir.
45
3.1.3 Dişli Çarklar
Eksenler arası mesafe de gövde üzerindeki pozisyonlarına göre 400 mm olarak alınmıştır.
( z1 z 2 ).ma
a (2.23)
2
mn
ma (2.24)
cos
7
ma 7,03mm
cos 5
z 2 5.z1
( z1 5 z1 ).7,03
400 z1 19 diş ve z 2 95 olarak belirlenir.
2
d1 z1 .ma (2.26)
d1 19.7,03 133,57 mm
46
d 2 z 2 .m a (2.27)
d 2 95.7,03 667,85 mm
B m .mn (2.28)
M krnk dön
Fç (2.29)
d2
1800000
Fç 5390 kg
667,85 / 2
Fç
Fn (2.30)
cos
5390
Fn 5410 kg
cos 5
47
Fa Fn . sin Fç . tan (2.31)
Fç . tan
Fr (2.32)
cos
5390. tan 20
Fr 1969 kg
cos 5
Bu hesabı yapmadan önce birkaç değer tablodan okunmalıdır. Çevre hızı 2 m/sn ve normal
işçilik için Kd =1 ve 95 diş için form faktörü Kfm=2,21 seçilir.
Fç
e K d .K fm . em (2.33)
m n . .B
Büyük dişli çelik sac kıvrılarak imal edilmiştir. Malzemesi St60 olarak seçilmiştir. St60 için
dinamik gerilme dayanımı D 0,65. K 0,65.60 39 kg/mm2‘dir. em D / K ç K ç 1,5
5390
e 1.2,21. 16 39 / 1,5 26 kg/mm2 . Emniyetlidir.
7.1.105
48
K d .Fç i 1
Pmax K m .K a .K .K . Pem (2.34)
B.d 2 i
K m 0,35.E (2.35)
1
Ka 2
(2.36)
cos . tan
1
Yuvarlama noktası katsayısı K a 2
1,77
cos 20. tan 20
K cos (2.37)
1
K (2.38)
1
Profil kavrama oranı katsayısı K 1
1
Pem 0,25.HB
49
1.5390 5 1
Pmax 85,7.1,77.0,99.1. 45,6 50 kg/mm2 . Emniyetlidir.
105.667,85 5
M ang
Fç (2.29)
d1
514286
Fç 7700 kg
133,57 / 2
Normalde büyük dişli ile kuvvetlerin tepkilerinin aynı olması gerekirken kuvvet iletimindeki
verimi de göz önünde bulundurarak bu kuvvete dayanabilen bir pinyon elde etmemiz
gerekecektir.
Fç
Fn (2.30)
cos
7700
Fn 7730 kg
cos 5
Fç . tan
Fr (2.32)
cos
50
7700. tan 20
Fr 2813 kg
cos 5
Çevre hızı 10 m/sn ve normal işçilik için Kd =1,25 ve 19 diş için form faktörü Kfm=2,9 seçilir.
Fç
e K d .K fm . em (2.33)
m n . .B
Pinyon dişli silindirik malzemeden imal edilmiştir. Malzemesi 4140 (DIN 1.7225) olarak
seçilmiştir. 4140 (DIN 1.7225) için dinamik gerilme dayanımı
D 0,65. K 0,65.90 60 kg/mm2‘dir. em D / K ç K ç 1,5 ve profil kavrama oranı
7700
e 1,25.2,9. 38 60 / 1,5 40 kg/mm2 . Emniyetlidir.
7.1.105
K d .Fç i 1
Pmax K m .K a .K .K . Pem (2.34)
B.d 2 i
Pem 0,25.HB
1.7700 5 1
Pmax 85,7.1,77.0,99.1. 53 55,5 kg/mm2 . Emniyetlidir.
105.667,85 5
51
Dişli çiftinden kaynaklanan kuvvetlerin ilavesiyle rulman kontrolü yapmamız gerekecektir.
Fa 674
e 0,24 elde edilir. Angrenaj milinin pinyon tarafındaki yatağı tek bilyalı sabit
Fr 2813
rulmanla yataklamak istiyoruz. Bu nedenle katalogdan tek sıra bilyalı sabit rulmanlar
kısmında e=0,24 için X ve Y değerleri okunmuştur. X=0,56 ve Y=1,8
İşletme saati açısından tablo değerlerine göre seçilen rulmanın doğru olup olmadığını kontrol
edelim. Bunun için bir çalışma saati kabul etmemiz gerekir. İşletme devri 250 d/dak olarak
C
Lh=1600 saat seçilmiştir.Buna karşılık gelen değeri de 2.88 olarak tablodan okunur.
F
Uygun olup olmadığı kontrol edilir.
C
10 6 ( ) p 6 3
Lh F 1600 10 2,88 1592 elde edilmiştir. Buradan
60.n 60.250
Bu da seçilen rulmanın uygun olduğunu gösterir. Seçilen rulmanın teknik olarak kodu : ORS
Rulman kataloğundan 6215 ‘tir.
Angrenaj milinin diğer yatağı volan ağırlığını taşıyacağı için açısal oynamalara biraz da olsa
izin vermesi bakımından makaralı oynak rulman kullanılacaktır. Aynı firmanın makaralı
oynak rulman kataloğundan 222 16C kodlu rulman seçilir.
Krank milini yataklarken dişli kuvvetlerini göz önünde bulundurmamıştık. Tekrar geriye
52
dönüp bir sorun olup olmadığını kontrol etmemiz gerekecektir.
Fyatak
P Pem (2.22)
L.D
60000 / 2 30000
P 7 7 L 175 mm seçilmişti. Ama yeni durumda radyal
L.93 L.93
kuvvetleri de eklememiz gerekir:
Bir de krank mili dişli bağlanan uçtaki eğilme gerilmesinin hasara yol açıp açmayacağına
bakalım:
M eğ
eğ (2.6)
Wxg
Fr .l 1969.95
eğ 3
1,55 50 kg/mm2 . Emniyetlidir.
Wkrnk .85
16
Bunun dışında eksenel kuvvetlere karşı ekstra bir önlem alınmamış bu kuvvetler şekil bağlı
olarak, faturalarla tolere edilmiştir. Zaten helis açısı oldukça düşük seçilerek bu kuvvetler
minimize edilmişti.
Presin bütün gücünü başlığa aktaran organ olarak niteleyebileceğimiz biyel vidasının
53
öncelikle küre yüzey basıncına göre emniyetli olup olmadığını kontrol edelim:
F'
P 2
Pem (2.39)
.d küre
4
Buradaki açısı dişli kısmındaki ile karıştırılmamalıdır. Bu açı biyel kolunun tam güç
F
F' (2.40)
cos
60000
F' 60075 kg’dır.
cos 2,86
Kürenin çapını ön kabulle d küre 95 mm seçiyoruz. 4140 (DIN 1.7225) malzeme için yüzey
ak 70
emniyet basıncı Pem 14 kg/mm2 ‘dir.
s 5
60075
P 8,46 14 kg/mm2 . Emniyetlidir.
.95 2
4
Biyel vidasına açılacak dişlerin kontrolü için öncelikle biyel kolundaki ezilme kontrol edilir;
d 2 : Dişlerin ortalama çapıdır. t : Diş kesit yüksekliğidir. (Alan bulmada yardımcı olmaktadır.)
F'
P Pem (2.41)
z. .d 2 .t
54
Şekil 3.5. Biyel vida-kol bağlantısı kesit resmi
P
t
2
Biyel vidası diş üstü çapını ön kabul olarak d 75 mm seçiyoruz. Buna göre
d 2 70,353 mm, d 3 65,706 mm ve t h 7,257 mm değerleri tablodan okunur. Biyel kolu
Ak 42
malzemesi GGG42 olarak alınmıştır Pem 8,5 kg/mm2 ‘dir.
s 5
60075
P 8,5 z 5 diş elde edilir. Buradan diş açılması gereken vida boyu
z. .70,353.7,257
Strok değişimlerinde de biyel vidası hareket edip ileri geri oynama yapacağından 100 mm
(eksantrikliğin iki katı) daha vida açılmalıdır. Böylelikle toplam vida açılan boy
L 73 100 173 mm veya daha fazla olmalıdır. Tasarımın yaptığımız preste diş açılan vida
boyu 230 mm olarak seçilmiştir.
55
Vida diş dibinin kesilme kontrolü için;
F'
em (2.42)
z. .d 3 .t
60075
30 kg/mm2 . Bu gerilmeyi karşılayabilecek bir diş sayısı da buradan
z. .65,706.7,257
elde edilecek ve en büyük değer kullanılacaktır. Buna göre z 2 çıkar .Biz daha önceki
değeri koruyup onunla tasarıma devam ederiz.
F'
2
(2.43)
.d 3
4
60075
2
18 50 kg/mm2 . Emniyetlidir.
.65,706
4
F'
P 2
(2.44)
.d b.kolu
4
56
Şekil 3.6. Biyel kolu en zayıf kesit alanı
60075
P 13,25 ak 42 . Emniyetlidir. Emniyet katsayısı
.(100 2 65 2 )
4
F
P (2.45)
Akoç
57
Ön kabullerle yapılan bir tasarımda elde edilen başlık basınç alanı 53584 mm2
ak 60
çıkmıştır.Başlık malzemesi olarak da GGG60 seçersek Pem 12 kg/mm2 Buna
s 5
göre bir inceleme yaparsak;
60000
P 1,12 12 kg/mm2 . Emniyetlidir. Emniyet katsayısı s 12 / 1,12 11 ’dir.
53584
Volanın geometrisine bağlı olarak belirli hızda kazanacağı momenti hesaplamamız gerekiyor.
1
A . . 2 M volan (2.47)
2
.n
(2.48)
30
Preste kullanılacak motor kasnağı 135 mm olarak seçilmiştir. Volan çapı da ön kabulle
750 mm olarak alınmıştır.Buna bağlı olarak dakikada ortalama 1460 devirle dönen elektrik
1460
motoruyla tahrik olan kasnak kayışlarla volanı n 263 d/dak. ile döndürür.
750 / 135
.263
27,5 2 756,25(rad / dk ) 2
30
58
1
514286kgmm 514, 29kgm . .756,25 1,36 kgms2
2
.D 4 .L.
(2.49)
32.g
Toplam atalet momentini bulmak için volanın dairesel formlarını parçalayıp ayrı ayrı ele
59
alırız.
top 1,95 0,18 0,02 2,15 1,36 kgms2 . Bu sonuç volanın yeterli ölçülerde olduğunu
gösterir.
F
(2.50)
A
60
60000
32,5 37 . Pres kuvvetinin biraz üstündeki zorlamalara da izin veren bu
.98.(14 8)
ölçülerdeki sigorta yaklaşık olarak 60-65 tonluk kuvvete dayanabilir. Daha yüksek
kuvvetlerde kesilerek presin hasar görmesini engeller.
M krnk dön 1
. em (2.51)
rort Adiş
3.2.3 Kamalar
Önce angrenaj mili üzerindeki kamaları ölçülendirelim: Volan ile angrenaj mili arasındaki
kamaya bakalım.
Kama malzemesi olarak St50 seçilmiştir. Volan malzemesi daha yumuşak olduğu için volan
malzemesinin ezilmemesi için kama boyu kontrolü yapılır. DDD50 için emniyetli yüzey
K 50
basıncı Pem 10 kg/mm2.
s 5
M ang
Fç (2.52)
rkama
514286
Fç 13714 kg
75 / 2
Fç
P Pem (2.53)
t1 .l.n
62
Gerekli tablolardan 75mm çap için uygun kama genişlik ve yükseklik değeri alınır. Buna göre
mile gömülü kısım t1 9 mm, göbeğe gömülü kısım t 2 5,4 mm, genişlik b=22 mm,
yükseklik h=14 mm olarak alınır.(n: kama sayısı belirtmektedir.)
13714
P 10 l 76 mm. Biz 110 mm boyundaki kamalardan 2 adet kullanıyoruz.
9.l.2
ak 180
Kama kesilmesine karşı (kama için em 4,5 kg/mm2 );
s 4
Fç
em (2.54)
b.l.n
13714
2,84 3 kg/mm2 . Emniyetlidir.
22.110.2
Mil malzemesi göbek malzemesinden daha sert olduğu için göbeğe göre yapılan hesaplamalar
yeterlidir.
Aynı şekilde angrenaj milinin diğer ucunda bulunan pinyon dişli için de kama gerekmektedir.
Pinyon dişlinin genişliği önceden elde edildiği için kullanacağımız kama boyu sınırlı
olacaktır. Eldeki verilerin emniyetli olup olmadığını kontrol edelim:
Pinyon malzemesi ile angrenaj mili malzemesi aynı olduğundan biri için yapılan ezilme
kontrolü yeterli olacaktır. 4140 (DIN 1.7225 veya 42CrMo4) için
ak 70
Pem 23,5 kg/mm2 seçildi.
s 3
M ang
Fç (2.52)
rkama
63
514286
Fç 15824 kg
65 / 2
Fç
P Pem (2.53)
t1 .l.n
Gerekli tablolardan 65mm çap için uygun kama genişlik ve yükseklik değeri alınır. Buna göre
mile gömülü kısım t1 7,5 mm, göbeğe gömülü kısım t 2 4,9 mm, genişlik b=20 mm,
yükseklik h=12 mm olarak alınır. Ayrıca pinyon dişli genişliği B l 105 mm olarak
alınmıştır.
15824
P 20 23,5 kg/mm2. Emniyetlidir.
7,5.105.1
ak 180
Kama kesilmesine karşı (kama için em 4,5 kg/mm2 );
s 4
Fç
em (2.54)
b.l.n
15824
3,77 4,5 kg/mm2 . Emniyetlidir.
20.105.2
M krnk dön
Fç (2.55)
rkama
64
Şekil 3.11. Krank mili büyük dişli bağlantı çap ölçüleri
1800000
Fç 42353 kg
85 / 2
ak 38
Büyük dişli malzemesi St60 için Pem 15,5 kg/mm2
s 2,5
Fç
P Pem (2.53)
t1 .l.n
Gerekli tablolardan 85mm çap için uygun kama değerleri olarak mile gömülü kısım
t1 9 mm, göbeğe gömülü kısım t 2 6,4 mm, genişlik b=25 mm, yükseklik h=14 mm olarak
alınır
42353
P 15,5 l 151 Buna göre kama boyu standartlara göre 170 mm alınır.
9.l.2
ak 180
Kama kesilmesine karşı (kama için em 7,2 kg/mm2 );
s 2,5
Fç
em (2.54)
b.l.n
65
42353
4,9 7,2 kg/mm2 .Emniyetlidir.
25.170.2
3.2.4 Plaka
Plaka için uzunluk ve genişlik değerleri standartlardan gelen değerlerdir (550 x 710 mm2).
Bunu dışında kalınlığı ve plaka üzerindeki boşluğun yapılacak işe göre uygun olması gerekir.
Tasarladığımız presteki delik profili üstteki şekilde görülmektedir.
66
Şekil 3.13. Plaka üst ve genişlik kesit görünüşü
Yg =
A .Y
i gi
(2.2)
A i
(155.30.15.2 180.50.25.2)
Yg = 22 mm ( Şekil 2.15’te “b” olarak ifade edilen plaka
(155.30 180.50).2
üstünden ağırlık merkezine olan mesafe )
67
2
I xg I xgi Ai Yg (2.3)
155.30 3 2 180.50 3
I xg 155.30.7 2 180.50.33 2 2 24505200 mm4
12 12
I plaka
W plaka (2.58)
h
24505200
Wxg 1113873 mm3
22
Fbaskı .a
M plaka maks (2.56)
4
a : Plakayı mesnetleyen plakalar arası mesafe olmak üzere 390 mm olarak alınmıştır.
60000. 390
M eğ 5850000 kgmm
2 2
M plaka maks
eğ em (2.57)
W plaka
5850000
eğ 5,25 em
1113873
ak 34
Plaka malzemesi St37 için em 7 kg/mm2 ‘dir ve 5,25 7 kg/mm2 olduğundan
s 5
emniyetlidir. Seçilen ölçüler uygundur.
68
Mesnetler arasında kalan plaka alanının kesilme kontrolünü yaparsak;
Fbaskı
kesme em (2.60)
Amesnet kesit
ak 110
Dinamik şartlarda St37 için em 2,75 kg/mm2
s 4
60000
kesme 0,29 2,75 kg/mm2 . Emniyetlidir.
390.550
Fbaskı
P Pem (2.61)
A plaka
ak 240
Dinamik şartlarda St37 için Pem 6 kg/mm2
s 4
60000
P 0,015 6 kg/mm2 . Emniyetlidir.
550.710
69
ak 70
4140 (DIN 1.7225) malzeme için yüzey emniyet basıncı Pem 14 kg/mm2 ‘dir.
s 5
Fbaskı
P Pem (2.62)
Akürealtyatak
60000 60000
P 2
1,1 14 kg/mm2 . Emniyetlidir.
4. .d 4. .95 2
2 2
70
60000
P 2
8,3 14 kg/mm2 . Emniyetlidir.
.96
4
Biyel vida küresini üstten yataklayan parça yine alt parça gibi küresel parçanın rahatlıkla
salınım yapmasına izin veren bir geometriye sahiptir. Etrafında dişler açılarak şekil bağlı
engellemeyle başlığı aşağıya inişlerde taşıma görevi tamamen bu parça üzerindedir. Biyel
vidası üzerinde açılması gereken diş profilini önceki bölümlerde incelemiştik. Yine aynı
formda bir diş açacağız. Burada ekstra bir hesaplama yapmamız gerekmeyecektir. Biyel
kolundaki diş sayısı ve maruz kaldığı kuvvete bir oranla burada bir seçim yapacağız. Buna
göre 3.1.4 no’lu bölümde bulunduğu gibi 60075 kg ı 5 diş taşıyabilmekteydi. Küre üst
parçasının maruz kalacağı maksimum kuvvet ise başlık ağırlığı yani 150-200kg arasındadır.
Buna göre bir oran kurup en az diş miktarı elde edebiliriz. Bizim tasarımını yaptığımız preste
aşağıdaki gibi bir tasarım yapılmıştır.
71
4. PRES PARÇALARININ BİLGİSAYAR ORTAMINDA TASARIMI
Bu kısma kadar yapılan hesaplamalarla birtakım ölçüler elde edildi. Bu ölçüler ışığında pres
parçaları bilgisayar ortamında çizilebilir ve montaj açısından birbiriyle çalışacak elemanların
eksik olan ölçüleri saptanır.
Burada parçalara ait ölçeksiz ve ölçüsüz resimlere yer verilecektir. Ekler kısmında parçalara
ait teknik resimler yer alacaktır.
72
4.1.2 Krank ve Angrenaj Grubu
73
Şekil 4.4. Pinyon dişlinin bilgisayar ortamında tasarımı
74
4.1.5 Başlık Grubu
75
4.2 Pres Yardımcı Elemanları
76
4.2.3 Plaka
Şekil 4.11. Biyel vida küresi alt parçasının bilgisayar ortamında tasarımı
77
Şekil 4.12. Biyel vida küresi üst parçasının bilgisayar ortamında tasarımı
78
Şekil 4.14. Pres montaj resmi (koruyucu ekipmanlarla birlikte)
79
5. PRES PARÇALARININ SONLU ELEMANLAR YÖNTEMİYLE ANALİZİ
Presi oluşturan ana ve yardımcı parçaları bu kısma kadar bilinen yöntemlerle basite
indirgeyerek hesapladık. Fakat basit indirgeme işlemi bütün olarak presin nasıl etkileneceği
hakkında bize tam bir fikir vermeyebilir. Bu nedenle parçaların bütünüyle momentlerden ve
basınç kuvvetlerinden nasıl etkilendiğini anlamamız için sonlu elemanlar metodunu
kullanacağız. Analiz yaparken T-Flex Parametric CAD adlı programdan yararlanacağız.
80
5.2 Pres Gövdesini Analizi
Mumak Makine San. ve Tic. A.Ş’de üç boyutlu tasarım için Autodesk Inventor programı
kullanılmaktadır .T-Flex’te analiz yapabilmemiz için önce her iki programın da yüksek
verimle tanıyabildiği STEP formatında dönüşümler yapılır.
Analiz yapabilmemiz için program bizden birkaç parametre istemektedir. Öncelikle presin
sabitleneceği ve kuvvetlerin uygulanacağı yüzeyleri, ardından imal edildiği malzemeyi
seçmemiz gerekecektir.
Bu parametreler girildikten sonra program, pres gövdesini binlerce parçaya bölmek için
“mesh” işlemi uygular.
81
Şekil 5.2. Pres gövdesine “mesh” işlemi uygulanması
82
Şekil 5.3. Prese kuvvet uygulanan yüzeyler
83