TEMEL

TEMEL MUHASEBE
MUHASEBE
MUHASEBEYE GİRİŞ 3
MUHASEBEDE KULLANILAN
FİŞLER VE DEFTERLER
 MUHASEBEDE KULLANILAN
FİŞLER
• Ticari işlemler, nitelikleri bakımından ;
1.Kasa ile ilgili işlemler,
2.Kasa ile ilgili olmayan işlemler şeklinde iki gruba ayrılır.
Kasaya giriş işlemlerine tahsil işlemi, kasadan çıkış işlemlerine tediye işlemi ya
da ödeme işlemİ denir. Tahsil ve tediye dışında kalan ve kasayı ilgilendirmeyen
işlemlere de mahsup işlemi denir.
İşlem hacmi fazla olan işletmelerde, belgelerden doğrudan yevmiye defterine
kayıt yapılmayıp, öncelikle bu belgelerde yer alan bilgiler muhasebe fişleri
üzerinde muhasebeleştirilmektedir. Bunun sonucu olarak kanuni defterler
üzerinde yapılabilecek hataların önlenmesi gerçekleştirilecektir.
Vergi Usul Kanunu belgelerin 7 gün içerisinde kaydedilmesi gerektiğini hükme
bağlamıştır.(V.U.K.Md. 219)
Kayıtların sürekli olarak muhasebe fişlerine dayanarak yürüten işletmelerde,
işlemlerin fişlere kaydedilmesi kanunda belirtilen 10 günlük süreyi uzatmaktadır.
Bu takdirde de fişlere de yer alan kayıtların kanuni defterler 45 gün içinde
yazılması zorunlu bulunmaktadır.
• Muhasebe fişleri;
• Kayıtlarda düzeni sağlar,
• Yanlış kayıt olasılığı azaltır,
• Kayıtların kontrolünü kolaylaştırır,
• Aynı nitelikteki işlemlerin toplu kaydına olanak sağlar.
• TAHSİL FİŞİ :
İşletmenin kasasına giren paraların ne için alındığını ve bu tahsilatın
karşılığında hangi hesaba veya hesaplara alacak kaydedileceğini
gösteren bir belgedir.
Tahsil fişinde, tutar kadar kasa hesabının borçlanması gerektiğinden
bu fişte borçlu hesap sütununa yer verilmez. Yalnız alacaklandırılarak
hesap veya hesapların gösterilmesi ve kaydı için alacaklı hesap sütunu
bulunur.
• TEDİYE FİŞİ :
İşletmenin kasasından çıkan paraların ne için ödendiğini ve bu ödeme
karşılığında hangi hesaba veya hesaplara borç kaydedileceğini
gösteren bir belgedir.
Tediye fişinde, kasa hesabının tutar hesabı kadar alacaklandırılması
gerektiğinden, fişte alacaklı hesap sütununa yer verilmez. Yalnız
borçlandırılacak hesap veya hesapların gösterilmesi için borçlu hesap
sütunu bulunur.
• MAHSUP FİŞİ :
Tediye ve tahsil dışında kalan, diğer bir ifadeyle kasa hesabını
ilgilendirmeyen işlemlerin kaydı için kullanılan belgedir.
Kasa hesabını ilgilendirmeyen işlemlere; hesaba karşılık senet
verilmesi, kredili alışlar, kredili satışlar, çek alınıp, çek verilmesi gibi
işlemler örnek olarak verilebilir.
 DEFTER TUTMA
GENEL ESASLAR
MAKSAT :
Mükellefler bu kanuna göre tutacakları defterleri vergi
uygulaması bakımından aşağıdaki maksatları sağlayacak
şekilde tutarlar.
Mükellefin vergi ile ilgili servet, sermaye ve hesap
durumunu tespit etmek.
Vergi ile ilgili faaliyet ve hesap neticelerini tespit etmek
Vergi ile ilgili muameleleri belli etmek.
Mükellefin vergi karşısındaki durumunu hesap üzerinden
kontrol etmek ve incelemek
(2365 Sayılı kanunun 23. maddesi ile değişen şekli)
mükellefin hesap ve kayıtlarının yardımıyla 3. şahısların
vergi karşısındaki durumlarını (emanet mahiyetindeki
değerler dahil) kontrol etmek ve incelemek (Madde 171)
DEFTER TUTACAKLAR
Aşağıdaki yazılı gerçek ve tüzel kişiler bu kanunun
esaslarına göre tutmaya mecburdurlar:
• Ticaret ve sanayi erbabı;
• Ticaret şirketleri;
• İktisadi kamu müesseseleri;
• (2365 sayılı kanunun 24 maddesiyle değişen şekli )
iktisadi kamu müesseseleriyle dernek ve vakıflara ait
iktisadi işletmeler ve defter tutma bakımından
tüccarların tabi oldukları hükümlere tabidirler.
(Madde 172)
• Serbest meslek erbabı;
• Çiftçiler
( 2365 sayılı Kanunun 24. maddesiyle değişen şekli )
iktisadi müesseseleriyle dernek ve vakıflara ait
iktisadi işletmeler defter tutma bakımından
tüccarların tabi oldukları hükümlere tabidirler.
(Madde 172)
 İSTİSNALAR
Defter tutma mecburiyeti aşağıda yazılı gerçek ve
tüzel kişiler hakkında uygulanmaz.:
• Gelir vergisinden muaf olan esnaf ve çiftçiler;
• (22.7.1998 tarih ve 4369 sayılı kanunun 81 inci
maddesiyle değişen ve 1.1.1999 tarihinden geçerli
olarak yürürlüğe girmeden önceki şekli) Gelir Vergisi
Kanunu’na göre kazançları basit usulde tespit
edilenler;
• Kurumlar vergisinden muaf olan;
– İktisadi kamu müesseseleri;
– (2365 sayılı kanunun 25 inci maddesiyle değişen şekli )
Dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler.
Yukarıdaki istisna hükümlerinin gelir veya kurumlar
vergilerinden muaf olmakla beraber vergilerden
birine tabi olan ve bu vergileri götürü usulde tespit
edilmeyen mükelleflerin muaf olmadıkları vergiler için
tutacakları defterlere şümulü yoktur. (Madde 173)
 HESAP DÖNEMİ
Defterler hesap dönemi itibariyle tutulur.Kayıtlar
her hesap dönemi sonunda kapatılır ve ertesi dönem
başında yeniden açılır.
Hesap dönemi normal olarak takvim yılıdır.
Şu kadar ki; takvim yılı dönemi faaliyet ve
muamelelerinin mahiyetine uygun bulunmayanlar için,
bunların müracaatı üzerine Maliye Bakanlığı 12 şer
aylık özel hesap dönemleri belli edebilir.
Yeniden işe başlama veya işi bırakma hallerinde,
hesap dönemi içinde bir yıldan eksik olan faaliyet
süresi, hesap dönemi sayılır.
Bu maddeye göre özel hesap dönemi tayin edilenlerin
ticari ve zirai kazançları, hesap dönemlerinin
kapandığı takvim yılının kazancı sayılır. (Madde 174)
 MUHASEBE USULÜNÜ SEÇMEKTE SERBESTLİK
Mükellefler bu kısmında yazılı maksat ve esaslara uymak şartıyla,
defterlerini ve muhasebelerini işlerinin bünyesine uygun olarak
diledikleri usulü ve tarzda tanzim etmekte serbesttirler.
(28.08.1991 tarih ve 3762 sayılı kanunun 1’inci maddesiyle
eklenen cümle) Ancak, Maliye ve Gümrük Bakanlığı; muhasebe
standartları, tek düzen ve hesap planı ve mali tabloların
çıkarılmasına ilişkin usul ve esasları tespit etmeye, bunları
mükellef, şirket ve işletme türleri itibariyle uygulatmaya ve
buna ilişkin diğer usul ve esasları belirlemeye yetkilidir.
Ticaret Kanununun ticari defterler hakkındaki hükümleri
mahfuzdur.
(4108 sayılı kanunun 4 üncü maddesiyle eklenen ve 2.6.1995
tarihinden yürürlüğe giren şekli) Maliye Bakanlığı, muhasebe
kayıtlarını bilgisayar programları aracılığıyla izleyen mükellefler
ile bu bilgisayar programlarının üreten gerçek ve tüzel kişilerce
uyulması gereken kuralları ve bilgisayar programlarının içermesi
gereken asgari hususlar ile standartları ve uygulamaya ilişkin
usul ve esasları belirlemeye yetkilidir. (Madde 175)
 DEFTER TUTMA BAKIMINDAN
TÜCCARLAR
T.T.K. ‘nun 66. md.’nde, tacir sıfatını taşıyan
gerçek ve tüzel kişilerin tutmak zorunda
oldukları defterler belirtilmiş ancak bir ayrım
yapılmamıştır. V.U.K. ise tutulacak defterleri,
tüccarları birinci ve ikinci sınıf tüccar
olmalarına göre ayrı ayrı
düzenlenmiştir.Kanunun 176. maddesine göre,
I. sınıf tüccarlar, bilanço esasına göre,
II. sınıf tüccarlar, işletme hesabı esasına göre
defter tutarlar.
BİRİNCİ SINIF TÜCCARLAR
(3239 sayılı kanunun 37 inci maddesiyle değişen şekli)
Aşağıda yazılı tüccarlar, I sınıfa dahildirler :
1) Satın aldıkları malları olduğu gibi veya malları işledikten sonra
satan ve yıllık alımlarının tutarı 2004 yılı için 80.000.000.000
TL yi ve satışların tutarı 109.000.000.000 TL yi aşanlar;
2) Birinci bentte yazılı olanların dışındaki işlerle uğraşıp da bir
yıl içinde elde ettikleri gayri safi hasılatı 2004 yılı için
44.000.000.000 TL ‘yi aşanlar;
3) 1 ve 2 numaralı bentlerde yazılı işlerin birlikte yapılması
halinde 2 numaralı bentte yazılı iş hasılatlarının beş katı ile
yıllık satış tutarlarının toplamı 2004 yılı için 80.000.000.000
TL yi aşanlar;
4) Her türlü ticaret şirketleri (Adi şirketler iştigal nevileri
yukarıdaki bentlerden hangisine giriyorsa o bent hükmüne
tabidir);
5) Kurumlar vergisine tabi olan diğer tüzel kişiler (Bunlardan
işlerinin icabı bilanço esasına göre defter tutmalarına imkan
veya lüzum görülmeyenlerin, işletme hesabına göre defter
tutmalarına Maliye Bakanlığınca müsaade edilir.);
6) İhtiyarı olarak bilanço esasına göre defter tutmayı tercih
edenler (Madde 177)
İKİNCİ SINIF TÜCCARLAR :
Aşağıda yazılı tüccarlar II. Sınıfa dahildirler :
1)177 inci maddeye yazılı olanların dışında
kalanlar;
2)Kurumlar vergisi mükelleflerinden işletme
hesabı esasına göre defter tutmalarına Maliye
Bakanlığınca müsaade edenler
Yeniden işe başlayan tüccarlar yıllık iş
hacimlerine göre sınıflandırılıncaya kadar II
sınıf tüccarlar gibi hareket edebilirler. (Madde
178)
 SINIF DEĞİŞTİRME

( I ) inciden ( II ) nci sınıfa geçiş:

İş hacmi bakımından I inci sınıfa dahil olan tüccarların durumları
aşağıdaki şartlara uyduğu takdirde, bunlar, bu şartların
tahakkukunu takip eden hesap döneminden başlayarak, II. sınıfa
geçebilirler:
1) Bir hesap döneminin iş hacmi 177 inci maddede yazılı hadlerden %
20 yi aşan bir nispette düşük olursa;
2) Arka arkaya üç dönemin iş hacmi 177 inci maddede yazılı hadlere
nazaran % 20 ye kadar bir düşüklük gösterirse. (Madde 177)
( II ) nciden ( I ) nci sınıfa geçiş:
İş hacmi bakımından II inci sınıfa dahil olan tüccarların durumları
aşağıda yazdığı şartlara uyduğu takdirde, bunlar, bu şartların
tahakkukunu takip eden hesap döneminden başlayarak, I. sınıfa
geçerler:
1)Bir hesap döneminin iş hacmi 177 inci maddede yazılı hadlerden %
20 yi aşan bir nispette fazla olursa;
2)Arka arkaya 2 dönemin iş hacmi 177 inci maddede yazılı hadlere
nazaran % 20 ye kadar bir fazlalık gösterirse. (Madde 180)
 BİLANÇO ESASINA GÖRE TUTULACAK
DEFTERLER, DEFTERLERİN TASDİKİ
VE TASDİK ZAMANI İLE DEFTER
TUTMA KURALLARI

• BİLANÇO ESASINA GÖRE TUTULACAK DEFTERLER

• Birinci sınıf tüccarların V.U.K. uyarınca tutmak zorunda
oldukları defterler şunlardır:
– Yevmiye Defteri
– Defteri Kebir
– Envanter Defter
– Kambiyo Senetleri Defteri
– Demirbaş ve Amortisman Defteri
– İmalat işleri ile uğraşanlar ayrıca imalat defteri
• Türk Ticaret Kanunu uyarınca tüzel kişi niteliğindeki
işletmelerde;
– Karar Defteri
YEVMİYE DEFTERİ
Kayda geçirilmesi gereken işlemlerin tarih
sırasıyla ve madde halinde düzenli olarak yazıldığı
defterdir. Yevmiye defteri ciltli ve sahifeler
müteselsil sıra numaralı olur. Mükellefler
diledikleri takdirde yevmiye defteri ve tutulması
zorunlu diğer defterlerinin müteharrik yapraklı
olarak kullanabilirler. (V.U.K. Md. 183)
Yevmiye maddelerinin en az aşağıdaki bilgileri
içermesi gerekir. (T.T.K. Md.70)
• Madde sıra numarası,
• Tarih,
• Borçlu hesap,
• Alacaklı hesap,
• Tutar,
• Her kaydın dayandığı belgelerin türü varsa tarih
ve numaralar.
DEFTERİ KEBİR
Yevmiye defterine geçirilmiş olan işlemleri
buradan alarak usulüne göre hesaplara
dağıtan ve tasnifli olarak bu hesaplarda
toplayan defterdir. (V.U.K. Md.184)
Defteri kebirdeki kayıtların en az aşağıdaki
bilgileri içermesi gerekir. (T.T.K. Md.71)
• Tarih,
• Yevmiye defter madde numarası,
• Tutar,
• Toplu hesaplarda, yardımcı nihai hesapların
isimleri
ENVANTER DEFTERİ

Envanter çıkarmak, bilanço günündeki

mevcutları, alacakları ve borçları saymak,
ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle
kesin bir şekilde ve ayrıntılı olarak tespit
etmektir.( V.U.K.Md.186 ) envanter esas
itibariyle defter üzerinde çıkarılır.
Envanter defteri ciltli ve sayfaları
müteselsil sıra numaralı olur. (T.T.K.Md.72)
DEFTERLERİN TASDİKİ
TASDİKE TABİ DEFTERLER
Aşağıda yazılı defterlerin bu bölümdeki esaslara
göre tasdik ettirilmesi mecburidir:
• Yevmiye ve envanter defteri,
• İşletme defteri,
• Çiftçi işletme defteri,
• İmalat ve İstihsal vergisi defterleri,( Basit
İstihsal Vergisi defteri dahil )
• Nakliyat Vergisi defteri,
• Yabancı nakliyat kurumlarının hasılat defteri,
• Serbest meslek kazanç defteri,
Bu kanunla cevaz verilen hallerde yukarıda yazılı
olanların yerine kullanılacak olan defterler de
tasdike tabi tutulur. ( Madde 220 )
TASDİK ZAMANI
Yasalarca tutulması zorunlu olan defterlerin noterlere
tasdik ettirilme zamanları aşağıdaki gibidir: ( V.U.K. Md.
221 )
1) Öteden beri işe devam etmekte olanlar defterlerin
kullanacağı yıldan önce gelen son ayda;
2) Hesap dönemleri Maliye Bakanlığı tarafından tespit
edilenler, defterlerin kullanacağı hesap döneminden önce
gelen son ayda;
3) ( 3239 sayılı kanunun 17 inci maddesiyle değiştirilen ve
1.1.1986 tarihinden itibaren yürürlüğe giren bent ) Yeniden
işe başlayanlar, sınıf değiştirenler ve yeni bir
mükellefiyete girenler, işe başlama, sınıf değiştirme yeni
mükellefiyete girme tarihinden önce; vergi muafiyeti
kalkanlar, muaflıktan çıkma tarihinden başlayarak on gün
içinde;
4) Tasdike tabi defterlerin dolması dolayısıyla veya sair
sebeplerle yıl içinde yeni defter kullanmaya mecbur olanlar
bunları kullanmaya başlamadan önce.( Madde 221 )
 BİLANÇO ESASINA GÖRE
DEFTER TUTMA
KURALLARI
• DEFTERLERE KAYIT KURALLARI
Vergi Usul kanunu 215.-219. Md.lerinde Kayıt Nizamı başlığıyla aynı kanuna
göre tutulacak defterlerde uyulacak kayıt kuralları verilmiştir.
Bu kurallar aşağıdaki gibidir:
– Defterler ve kayıtlar Türkçe tutulur,
– Defterler mürekkeple yazılır. Hesaplar kapatılıncaya kadar toplamlar
geçici olarak kurşun kalemle yapılabilir,
– Defterlerde çizilmeksizin boş satır bırakılamaz ve atlanamaz. Satır
aralarına yazılamaz,
– Defterlere yapılan kayıtlar silmek, karalanmak, kazımak suretiyle iptal
edilemez,
– Yevmiye defterinde yapılan kayıt hataları muhasebe kurallarına göre
diğer defterlerdeki hatalar üzerleri okunacak şekilde çizilerek
doğrusunun yanına yazılması ile düzenlenir.
– İşlemler defterlere 10 gün içinde kaydedilir. Ancak kayıt süresi devamlı
olarak muhasebe fişleri, bordro gibi yetkili amirlerin onayının taşıyan
belgelerden kayıtların yapılması halinde 45 gündür.
– Kasa ile ilgili işlemler günlük kasa defterine günü gününe kaydedilir.
• Yasalarca tutulması zorunlu olan defterler Türk Ticaret Kanunun 68. Md
uyarınca 10 yıl, Vergi Usul kanunun 253. Md.si uyarınca 5 yıl saklanmak
zorundadır.
 TUTULACAK DEFTER, DEFTERİN TASDİKİ
VE TASDİK ZAMANI İLE DEFTER TUTMA
KURALLARI

İkinci sınıf tüccarların V.U.K. uyarınca tutmak zorunda oldukları

defter ‘İşletme Hesabı Defteri’ dir.
İşletme hesabı defterinin sol tarafına gider, sağ tarafına ise
hasılat kısmı teşkil eder.
Defterin gider kısmında; satın alınan mallar veya yaptırılan
hizmetler karşılığında ödenilen veya borçlanılan paralar (tutarlar)
ve işletme ile ilgili bütün giderler yer alır. (Örneğin; elektrik, su
gideri vb)
Defterin hasılat kısmında; satılan mal bedeli veya yapılan hizmet
karşılığı olarak tahsil edilen paralarla tahakkuk eden alacaklar ve
işletme faaliyetinden elde edilen diğer bütün hasılat yer alır.
(Örneğin; alınan komisyonlar, faizler vb)
Gayrimenkuller; tesis, makine ve cihazlar, demirbaşlar ve
amortismana tabi varlıklar İşletme hesabı defterine
kaydedilemez. Ancak aşınma ve yıpranmaya tabi bu sabit
kıymetlerin amortismanları gider olarak diğer giderler sütununa
kaydolunabilir.
İşletme defteri hesabının sol tarafındaki gider
bölümünde; Sıra No, Kayıt tarihi, Alınan Fatura
veya Vesikanın Tarihi ve No’su, Açıklama,
Masraflar(Genel Giderler), Satın Alınan Emtia
(Mal)Bedeli, İndirilecek KDV ve Toplam sütunları
yer alır.
İşletme defteri hesabının sağ tarafındaki gelir
bölümünde; Sıra No, Kayıt tarihi, Alınan Fatura
veya Vesikanın Tarihi ve No’su, Açıklama, Alınan
Ücret ve Diğer Gelirler, Satılan Emtia (Mal)Bedeli,
Hesaplanan KDV ve Toplam sütunları yer alır.
İşletme Hesabı Esasına Göre tutulan defterlerde
tasdik ve tasdik zamanı, Bilanço Esasına göre
tutulan defterlerin tasdiki ve tasdik zamanı
bölümünde anlatıldığı gibidir.
İşletme Hesabı Esasına göre tutulan defterlerde
kayıt kuralları, Bilanço Esasına göre defter tutma
kuralları bölümünde anlatıldığı gibidir.