Evcil Hayvanlarda Yaş Tayini

• Hayvanların yaş tayininde, erken yaşlarda

kesici (incisiv) dişler kullanılır.
• Mandibular olanlar yaklaşım açısından
tercih edilir.
• İnsisiv dişlerdeki (İ) değişimlere ilaveten
kalıcı premolar (P) ve molar (M) dişler de
dikkate alınmalıdır.
• Kalıcı dişlerin çiğneme yüzeylerinde
(facialis occlusialis) görülen aşınmalar ve
süt dişlerindeki dökülmelerden yaş
tayininde yararlanılır.
Dişlerin gelişimi ve yapısı
• Süt dişleri ve kalıcı dişler aynı embiryonik yapıdan
köken alırlar ve belirli dönemlerde süt dişlerinden
kalıcı dişlere bir değişim gösterirler.
• Bu değişim süreci
– büyüme,
– kalsifikasyon,
– erupsiyon,
– attrisyon,
– rezorpsiyon ve repetition (değişme)
aşamalarını kapsar.
 Dişin Anatomik Yapısı
• Evcil memelilerde dişler brachiodont (basit) ve
hypsodont (komplex) olmak üzere iki tip yapı
gösterir.
• Brachiodont dişlerin corona dentis’leri kısadır ve
diş çıkışını tamamladıktan sonra gelişimleri durur.
Kedi, köpek ve ruminantların incisiv dişleri bu tip
dişlere örnek olarak gösterilebilir.
• Hypsodont dişlerin corona dentisleri geniştir ve
hayat boyu uzama yeteneğine sahiptirler.
Ruminantların molar ve premolar dişleri ile
equidelerin birinci premolar dişi hariç tüm dişleri
hypsodont özelliktedir.
 Dişin Katmanları
• Bir diş longitudunal olarak ikiye
bölündüğünde, içten dışa doğru
– Fildişi (Substantia eburnea-Dentinum),
– Mina (Substantia adamantina-enemalum),
– Sementum (Substantia ossea) olmak üzere 3
tabakadan oluştuğu görülür.
Bu sıra ruminantların incisiv dişleri ve
carnivorların tüm dişleri için geçerlidir.
• Ruminantların molar ve premolar dişleri ile
equidelerin tüm dişlerinde bu tabakalar
central ve periferal olmak üzere iki sıra
halinde bulunur.
 Şekil, fonksiyon ve yerleşim yerlerine göre
diş grupları
• Evcil memeliler yaşamları boyunca iki dentisyon
gösterirler (Diphyodont).
• Bu dentisyonlarda ağızda birbirlerinden farklı yapı
ve özelliğe sahip diş grupları bulunur
(Heteredont).
• Karnivorlarda dişler gerek savunma, gerek saldırı
amaçlı ve gerekse beslenme şeklinden dolayı
oldukça özelleşmiştir. Bu dişler gelişmiş bir köke
sahiptirler, oldukça keskindirler ve corona
dentislerinde canin diş hariç değişik sayıda ve
büyüklüklerde tuberküller bulundururlar.
• Brachyocephalik köpekler dışında üst çene diş
kemeri alt çene diş kemerinden daha uzun ve daha
geniştir. Bu nedenle çene kapandığı zaman dişlerin
büyük bir çoğunluğu homoloğu olduğu dişlerle
temas etmez.
 Diş grupları

• Dentes incisivi (İncisiv-Kesici

Dişler)
• Dentes canini (Canin-Köpek Dişleri)
• Dentes premolares (Premolar Dişler)
• Dentes molares (Molar Dişler)
 Süt dişleri ve kalıcı dişler arasındaki
farklar
• Süt dişleri
– Üzerinde bulunan cementum tabakasından dolayı
parlak beyaz renktedir.
– Cavum dentis permanent dişlere göre daha geniş
ve kısadır.
– Dökülme dönemine yakın dönemlerde iyice aşınmış
ve yapısı iyice bozulmuştur.
• Kalıcı dişler
– Corona dentis’deki cementum tabakası
aşındığından dolayı sarı beyaz renktedir.
– Geniş bir kök ve occlusal yüze sahiptir, büyük ve
sağlam bir yapısı vardır.
 Evcil Hayvanlarda Süt Dişleri ve Kalıcı
Dişlerin Dağılımı ve Sayıları
SÜT DİŞLERİ KALICI DİŞLER
(Dentes Decidui) (Dentes Permanentes

Dİ DC DP DM DT İ C P M PT

Equide 3/3 0/0 3/3 0/0 24 3/3 1/1 3-4/3 3/3 40-42

Sığır 0/4 0/0 3/3 0/0 20 0/4 0/0 3/3 3/3 32

Koyun 0/4 0/0 3/3 0/0 20 0/4 0/0 3/3 3/3 32

Keçi 0/4 0/0 3/3 0/0 20 0/4 0/0 3/3 3/3 32

Köpek 3/3 1/1 3/3 0/0 28 3/3 1/1 4/4 2/3 42

Kedi 3/3 1/1 3/2 0/0 26 3/3 1/1 3/2 1/1 30

 Atlarda Yaş Tayini

• At dişleri hypsodont tiptedir.

• Yani bu dişlerin radix dentis’inde
bulunan foramen apicis dentis
geniştir ve yaşam boyu açık kalır,
dolayısıyla bu dişler yaşam boyu
uzama yeteneğine sahiptir (yılda 2
mm).
Atlarda Diş Formülleri
Süt Dişleri Kalıcı Dişler

3i 1c 3p 3İ 1C 3(4)P 3M

= 28 = 40 (42)

3i 1c 3p 3İ 1C 3P 3M
 Atlarda Yaş Tayini Kriterleri

• 0-4 yaşta süt dişleri ve kalıcı dişler izlenir.

• İlerleyen dönemlerde dişlerin çiğneme
yüzeylerinde meydana gelen aşınmalardan
yararlanılır.
– Arpacık çukuru (infindibulumun kesit yüzeyi)
– Diş yıldızı (pulpanın kesit yüzeyi)
– Galvayne oluğu (10-30 yaşlarda önemlidir).
Galvayne oluğu

• Dişin labial yüzeyinde bulunur.

• 10-30 yaş arasında önemlidir.
 Dişler Çıkış Dönemi Dişler Değişim dönemi
1 Prenatal ve doğumdan 1
Id I 2,5-3 yaşında
1 sonraki 1 gün 1
2 3-4 haftalık 2
Id I 3,5-4 yaşında
2 (nadiren 8. haftadan sonra) 2
3 3
Id 5-9 aylık I 4,5-5 yaşında
3 3
1 1
I/Cd Nadiren çıkar. I/C 4-5 yaşında
1 1

AT Pd
2
2
P
2
2
2,5 yaşında

3 Prenatal veya doğumdan 3

Pd P 2,5 yaşında
3 sonra 1. hafta 3
4 4
Pd P 3,5 yaşında
4 4
İ : İncisiv 1 6-9 aylık
C : Canine M (nadiren 14
P : Premolar 1 aylıktan sonra)
M : Molar
2
d : deciduous M 2-2,5 yaşında
2
3
M 3,5-4,5 yaşında
3
1 haftalı İd 1
k
1 aylık İd 2
5-6 aylık P1
8 aylık İd 3
1 yaşınd İd 1 ve İd 2 tamamlanmış ve M 1 çıkmıştır.
a
2 yaşınd İd 1 ve İd 2’de arpacık çukuru görülür ve M 2
a çıkmıştır.
2,5 yaşınd Kalıcı İ 1 ve P 2 çıkar.
a
3 yaşınd PAtlarda 0-3 yaş arası dişlerde dentisyonun aşamaları
3 çıkar.
a
At 2 ve 3 yaş
3,5 yaşında Kalıcı İ 2 çıkar. M 3 (3,5-4 yaşta) çıkmıştır

4 yaşında P 4 ve M 3 çıkmıştır.

4,5 yaşında Kalıcı İ 3 çıkar.

5 yaşında İ 1 ve İ 2’de arpacık çukuru görülür.

4-5 yaşlarında aygırlarda İ 4 veya canin diş
görülür.
6 yaşında İ 1’de arpacık çukuru kaybolur.

Atlarda 3-6 yaş arası dişlerde dentisyonun aşamaları

At 4.5 ve 6 yaş
 Tüm alt incisivler seviyelidir.
At 7 yaş İ 2’de arpacık çukuru kaybolur.
8 yaşınd İ 1’de diş yıldızı görülür. İ 3’te arpacık çukuru kaybolur.
a
9 yaşınd İ 1 yuvarlaktır.
a
10 yaşınd İ 2 yuvarlak, arpacık çukuru ve diş yıldızı birlikte görülür.
a Galvayne oluğu, üst İ 3’ün labial yüzünde dişeti sınırında
görülür.
Bu oluk 15 yaşında dişin alt yarımında, 20 yaşında ise dişin
tüm uzunluğuna erişir.
Oluğun içinde cementum siyah bir çizgi halindedir. 30
yaşında galvayne oluğu kaybolmuştur.
13 yaşınd Alt dişlerde enemal spot-diş yıldızı küçülür ve yuvarlaklaşır.
a Diş yıldızı çiğneme yüzeyinin ortasındadır.
15 yaşınd Diş yıldızı yuvarlak, siyah ve sınırları belirgindir.
a Galvayne oluğu dişin dış yüzünün yarısına kadar uzanmıştır.

Atlarda 8-15 yaş arası dişlerde dentisyonun aşamaları

16 yaşında İ 3’ün çiğneme yüzü üçgen şeklindedir.

17 yaşında İ 2’nin çiğneme yüzü üçgen şeklindedir.

Arpacık çukuru alt insisivlerde kaybolmuştur.

20 yaşında İ3 deki Galvayne oluğu dişin tamamında uzanmış

görünür. İncisiv dişlerin facies incisivasi ikizkenar
üçgen şeklini almaya başlamıştır.

25 yaşında Galvayne oluğu dişin labial yüzünün alt yarısında

görülür.

30 yaşında Galvayne oluğu kaybolmuştur.

Atlarda 16-30 yaş arası dişlerde dentisyonun aşamaları

At 13 ve 17 yaş
At 20 yaş
 Sığırlarda Yaş Tayini

• Sığırlarda üst çenede diş yoktur.

• Alt çenede her bir çene yarımında 4 adet
incisiv diş bulunur.
• Dişlerin çiğneme yüzeyleri enamelum
tarafından kapatılmıştır.
• Aşınma başladığında bu tabaka kaybolur ve
alttan dentinum görünür (wear).
• İleri yaşlarda diş yıldızı (level) görünür.
Sığırlarda diş yapısı
Ruminantlarda 20 süt dişi ve 32 kalıcı diş bulunur.

Süt Dişi Formülü Kalıcı Diş Formülü

0i 0c 3p 0İ 0C 3P 3M
= 20 = 32
3i 1c 3p 3İ 1C 3P 3M
Dişler Çıkış Dönemi Dişler Değişim dönemi

Id Doğumdan önce I 14-25 aylık

1 1

Id Doğumdan önce I 17-33 aylık

2 2

Id Doğumdan önce/2-6 günlük I 22-40 aylık

3 3

Id Doğumdan önce/2-14 günlük I 32-42 aylık

2 2
Pd P 24-28 aylık
2 2
3 3
Pd Doğumdan önce/14-21 günlük P 24-30 aylık
3 3
4 4
Pd P 28-34 aylık
4 4
1
İ : İncisiv M 5-6 aylık
1
C : Canine
2
P : Premolar SIĞIR M
2
15-18 aylık
M : Molar
d : deciduous 3
M 24-28 aylık
3
6 aylık Süt dişleri tam olarak çıkmıştır.
12 aylık Tüm süt dişlerinde diş yıldızı görülür. İ2’nin corona dentis kısmı kalsifiye olmuş ve İd
2’nin kök kısmında resorpsiyon başlamıştır. İ1’in corona dentis kısmı gelişimini
tamamlamıştır. Birinci süt dişinin kökü iyice gevşemiştir.
15-18 aylık M2 görülmeye başlar.
20 aylık İ3’ün corona dentis bölümü kalsifiye olmaya başlamış ve İ2 ’nin corona dentis kısmı
gelişimini tamamlamıştır. İ1‘in kemik içerisinde kolay ilerlemesi için İd1 ’in kök
kısmındaki resorpsiyon devam etmektedir.
18-24 aylık İ1 çıkar. İd1’in kökünün resorpsiyonu 20. aya kadar devam eder.
24 aylık İ3’ün corona dentis kısmı oluşumunu tamamlanmıştır. İd1 düşmüş ve İ1 çıkmıştır. İd2
iyice mobilize olmuştur, İ2 de kemik içindeki gelişimini tamamlamıştır.
27 aylık İ4’ün corona dentis’inin kalsifikasyonu ile karakterizedir.
2-2,5 yaşında İ2 çıkmıştır.

3 yaşında İ1 ve İ2 tam, İ3’ün büyük bir kısmı çıkmıştır.

3,5-4 yaşında İ4 çıkmıştır.

4-4,5 yaşında 4 - 4,5 yaşında bütün incisiv dişler çıkışını tamamlamıştır.

Sığırlarda 0-4.5 yaş arası dişlerde dentisyonun aşamaları

5 yaşında Tüm inciciv dişler mevcuttur (wear).

6 yaşında İ1 level boyun diş etinden çıkmıştır.

7 yaşında İ1 ve İ2’nin lingual yüzü yarıya kadar aşınmıştır. İ2’nin boynu diş etinden
ayrılmıştır.

8 yaşında İ3’ün lingual yüzü yarıya kadar aşınmış ve boyun kısmı diş etinden ayrılmıştır ve
İ4 level olabilir.

9 yaşında Bütün incisiv dişlerin lingual yüzü iyice aşınmış İ1 ve İ2 de diş yıldızı
gürülebilir.

10 yaşında İ1, İ2 ve İ3 de diş yıldızı görülür.

11-13 yaşında İncisiv dişler arasında boşluklar oluşmuştur.

15 yaşında Bütün incisiv dişlerdeki diş eti çekilmiş ve diş boynu ortaya çıkmış ve bazı dişler
de dökülmüş olabilir.

Sığırlarda 5-15 yaş arası dişlerde dentisyonun aşamaları

Sığır 1 yaş
Sığır 2 yaş
Sığır 2.5 yaş
Sığır 3 yaş
Sığır 6 yaş
Sığır 9 yaş
Sığır 13 yaş
 Dişler Çıkış Dönemi Dişler Değişim dönemi

Id Doğumdan 8 gün önce I 12-18 aylık

1 1

Id Doğumdan önce I 21-24 aylık

2 2

Id Doğumdan önce I 27-36 aylık

3 3

Id Doğumdan önce I 36-48 aylık

4 4
2 2
Pd Doğumdan 4 hafta önce P 21-24 aylık
2 2
3 3
Pd Doğumdan 4 hafta önce P 21-24 aylık
3 3
4 4
Pd Doğumdan 4 hafta önce P 21-24 aylık
4 4
İ : İncisiv 1
C : Canine M 3 aylık
1
P : Premolar
M : Molar 2
d : deciduous M 9 aylık
2
KOYUN 3
M 18 aylık
3
 Dişler Çıkış Dönemi Dişler Değişim dönemi

Id I 15 aylık
1 1
Doğumda
Id I 21 aylık
2 mevcuttur. 2

Id I 27 aylık
3 3

Id 1-3 haftalık I 36 aylık

4 4
2 2
Pd 3 aylık P 17-20 aylık
2 2
3 3
Pd 3 aylık P 17-20 aylık
3 3
4 4
Pd 3 aylık P 17-20 aylık
4 4
1
İ : İncisiv M 5-6 aylık
C : Canine 1
P : Premolar 2
M : Molar M 8-10 aylık
2
d : deciduous
3
KEÇİ M 18-24 aylık
3
 Köpeklerde Yaş Tayini

• Karnivorlar kökleri iyi gelişmiş brachyodont

diş tipine sahiptir.
• Dişler tam olarak çıktığında diş gelişimi
durur.
• Üst çenedeki tüm dişler homoloğu olan alt
çene dişlerden daha büyüktür.
 Süt Dişleri
• Süt dişleri karnivorlarda doğumdan sonra üçüncü
haftada çıkmaya başlar ve üçüncü ayda
tamamlanır.
• 2-3. aylarda incisiv süt dişleri birbirinden
ayrılmaya başlar, aşınmalar başlamıştır.
• 3-4. aylarda incisiv dişlerin facies incicivalarında
düzleşmeler görülür.
• Premolar süt dişi 1 (DP1) 4-5. aylarda çıkar ve bu
diş daha sonra düşmez ve kalıcı diş olarak yaşam
boyu görev yapar.
• Köpek 6 aylık
• Süt dişlerinin dentisyonu 6-8. haftalarda tamamlanır.
• 1.5 yaşında alt I1’de çıkıntılar kaybolur.
• Köpek 2.5 yaşında
• Alt I2’de çıkıntılar kaybolur.
• Köpeklerde
• 3.5 yaşında üst I1’de çıkıntılar kaybolur.
• 4.5 yaşında üst I2’de çıkıntılar kaybolur.
• 5 yaşında alt I3’te hafif aşınma gözlenir.
I1 ve I2’nin yüzeyleri dikdörtgen
şeklindedir
• Köpek 6 yaşında
• Alt I3’te çıkıntılar kaybolur. Canin dişler körelir.
• Köpek 10 yaşında
• Alt I2 ve üst I1’in çiğneme yüzeyleri labiolingual yönde uzamıştır.
• 12 yaşında I1 düşer.
• 16 yaşında incisiv dişlerin tamamı
düşer.
• 20 yaşında canin dişler de düşer.
• Sonra….
• 5. ayda permanent incisiv dişler çıkmıştır.
• 6. ayda canin diş çıkmıştır.
• 6-7. aylıkta M1 (Molar 1) ve M2 (Molar 2) çıkar.
• 8-12. ayda tüm permanent dişler çıkmıştır.
• 1,5 yaşında alt İ1’ deki (İncisiv 1) çıkıntılar kaybolmuştur.
• 2,5 yaşında alt İ2 deki çıkıntılar kaybolmuştur.
• 3,5 yaşında üst İ1 deki çıkıntılar kaybolmuştur
• 4,5 yaşında üst İ2 deki çıkıntılar kaybolmuştur.
• 5 yaşında alt İ3 deki çıkıntılar aşınmaya başlamış ve İ1 ve İ2’nin facies
occlusalis’leri rectanguler, caninler ise biraz aşınmıştır.
• 6. yaşta alt İ3 deki çıkıntılar kaybolmuştur.
• 7. yaşta alt İ1 aşınmış İ2’nin facies occlusalis’leri labiolingual yönde uzamıştır.
• 8. yaşta alt İ1’in İ2’nin facies occlusalis’leri öne doğru eğilmiştir.
• 10. yaşta alt İ1 ve üst İ1‘in, İ2’nin facies occlusalis’leri labiolingual yönde uzar
ve genişler. İncisiv dişler arasındaki mesafe iyice artmıştır.
• 12.- 16. Yaşta incisiv dişler dökülür.
• 20. Yaşta canin dişler de dökülmüştür.

Kalıcı Dişler
 Kedilerde yaş tayini
SÜT DİŞLERİ KALICI DİŞLER
(Dentes Decidui) (Dentes Permanentes

Dİ 1, 2, 3 3-4 Haftalar İ 1, 2, 3 3,5-5,5 Aylar

DC 3-4 Haftalar C 5,5-6,5 Aylar

DP 2, 3, 4 5-6 Haftalar P 2, 3, 4 4 -5 Aylar

M1 5-6 Aylar
 * Üstte P1 yok
•Süt dişlerinin dentisyonu 15-21. günlerde başlar ve

2. ayda tamamlanır.

* Altta P1 ve P2 yok
Kalıcı dişlerin tamamı 6. ayda çıkar.