Professional Documents
Culture Documents
İçindekiler
Kaynaklar:
1- Linear and Nonlinear Circuits L.O.Chua, C.A.Desoer, E.S.Kuh 1987-Mc Graw
Hill
2- Devre Analizi Dersleri Kisim I Prof. Dr. Yilmaz Tokat 1986-Çaglayan Kitapevi
3- Elektrik Devrelerinin Analizi Prof. Dr. Cevdet Acar 1995-I.T.U Elektrik-Elektronik
Fak.
4- Electric Circuits J.W.Nilsson 1994-Adison-Wesley-literature
5- Analysis of Linear Circuits Clayton R.Poul- Mc Graw Hill
6- M. H. Rashid, ”SPICE for Circuits and Electronics Using PSpice”, Prentice-Hall,
1995, New Jersey.
ELEKTRİK DEVRE TEMELLERİ
Uygulama alanı:
Gerilim µV (10-6) MV (106 V)
Akım fA (10-15) MA
Frekans 0 Hz 1GHz (109Hz)
Güç 10-14W 1GW
Tanımlanmamış büyüklükler:
Akım i(t) [A] ve gerilim v(t) [V] devre teorisinin tanımlanmamış
büyüklükleridir.
Fiziksel devre ve model
İşaret üreteci, transformatör, pil, transiztör, direnç gibi elektrik
devrelerini oluşturmakta kullanılan aletlerden oluşmuş fiziksel
devreye karşı düşen, tanım bağıntıları ile tanımlı ideal devre
elemanlarından oluşan model oluşturulur. Devrenin çalışma
koşullarına (uygulanan kaynak büyüklükleri, incelemenin yapıldığı
frekans aralığı gibi) bağlı olarak aynı fiziksel devreye birden fazla
elektriksel model karşı düşebilir. Her model bir yaklaşıklıktır.
i1=2mA,
i2= -3mA, v1=3mV=vd1=vd2+3mV
1
A
i(t)
Uyarma +
Devresi v(t) V
–
2
Kirchhoff'un gerilim yasası
n düğümlü birleşik ve toplu parametreli bir devrede herhangi bir
düğümü şekildeki gibi referans seçerek, (n-1) düğüm gerilimi
tanımlayalım.
⇐ v12+v23+v31=0 olsun.
3 düğümü referans ise
v23=e2, v31=-e1, v12+e2-e1=0
v12=e1-e2
Örnek:
vA=v12=e1-e2, vC=v23=e2-e3
2 - 4- 5- 2 T:
v24+v45+v52=0 v25=e2-e5=e2, v45=e4
1- 2- 3-4- 5 -1 v42=e4-e2
Gauss-yüzeyi: Sadece devre elemanlarını birleştiren bağlantıları
kesecek şekilde çizilmiş çift yönlü kapalı yüzey
i1 i 1 + i2 - i3 = 0
i3 i2
Örnek:
S1: i1+i4+i5+i6=0
S4: -i4-i10-i7=0
S5: -i12-i3-i11-i8-i9=0
KAY ve KGY
- Toplu parametreli devrelerde
- Eleman özelliklerinden bağımsız
- Elde edilen denklemler katsayıları +1, -1 veya 0 olan lineer
denklemler
Graf teorisi
dal ve düğümlerden oluşan topolojik yapı
4
5
a b düğüm sayısı=4
c dal sayısı=7
7 1 6 3
2
d
Uç graf
i
1 1
+ uygun yön
v i p=v.i
–
2 2
i1 i2
3-uçlu
+ + v1, i1 v2, i2
v1 v2
– –
n-uçlu elemana ilişkin uç grafı
2-kapılılar ve çok-kapılılar
1 i1 i2 2
+v
v1+ 2
– –
1' 2'
1 2
1 2
1' 2'
1
i1
1
v1+ i3
3
– 3-kapılı +
v3 1'
i2 3
– 2
v2+ 2 3'
–
2'
2-kapılıların uç grafları ayrık
Ancak her ayrık graf aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi, birleşik bir
grafa dönüştürülebilir.
③ 9 ④ 11 ⑤
③ 9 ④ 11 ⑤
8
1 6 B nin boyutu (n -n +1) x (n )
t e d e
3 5
2 4 9
10 7
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
(8) -1 0 -1 0 -1 1 0 1 0 0
Bt = (9) 0 0 0 -1 1 0 -1 0 1 0
(10) 0 1 -1 -1 0 0 0 0 0 1
1444442444443 14243
dallar kirişler
Bt = [ B1 M U ] ne-nd+1
123 123
nd-1 ne-nd+1
1 2 3 4 5 6 7 8 9
6 7 (7) 0 0 0 -1 -1 1 1 0 0
Bt = (8) 1 1 0 -1 0 0 0 1 0
(9) 0 -1 -1 0 -1 0 0 0 1
4 5 144424443 14243
1 2 3 dallar kirişler
8 9
Bt = [ B1 M U ]
Rank {Bt} = ne-nd+1= kiriş sayısı = temel çevre sayısı
Qt = [ U M Q1 ] nd-1
123 123
nd-1 ne-nd+1
1 2 3 4 5 6 7
(4) 1 1 -1 1 0 0 0
Bt = (5) -1 -1 1 0 1 0 0
(6) 0 1 -1 0 0 1 0
(7) -1 -1 0 0 0 0 1
14243 142443
B1 U
B1T
QtBt = [U Q1][B1 U] = [U Q1 ]
T T
U
= B1T+Q1 = B1T+( -B1T) = 0
3. Düğümler matrisi
G grafındaki parçalarından biri tek bir düğüm olan kesitlemeler
kümesi ele alınsın ve kesit yönü tek düğüm olan parçadan diğerine
doğru olsun. Bu kümeye ait A=[aij] matrisi
aij=0; (devrenin) j. elemanı i. düğüm kesitlemesinde
bulunmuyorsa,
aij=1; j. elemanı i. düğüm kesitlemesinde ve yönü düğümden
uzaklaşan yönde ise,
aij=-1; j. elemanı i. düğüm kesitlemesinde ve yönü düğümden
yaklaşan yönde ise,
alınırsa, A’ya düğümler matrisi denir.
A nın boyutu ( nd ) x ( ne )
4
1 2 3 4 5 6 7
5
a b (a) 1 0 0 -1 1 0 1
c A = (b) 0 0 1 1 -1 1 0
7 1 6 3 (c) -1 1 0 0 0 -1 0
2 (d) 0 -1 -1 0 0 0 -1
d
4. İndirgenmiş düğümler matrisi, A
A matrisinden bir satır silinerek elde edilen matris
1 2 3 4 5 6 7
(a) 1 0 0 -1 1 0 1
A = (b) 0 0 1 1 -1 1 0
(c) -1 1 0 0 0 -1 0
(d) 0 -1 -1 0 0 0 -1 rank A = nd-1
A’nın özellikleri:
⇒ Q1 = A1-1A2
4
5 1 2 3 4 5 6 7
(a) 1 0 0 -1 1 0 1
7 1 6 3 A = (b) 0 0 1 1 -1 1 0
2 (c) -1 1 0 0 0 -1 0
14243 1442443
dallar (A1) kirişler (A2)
A=[ A1 M A2 ]
1 0 0 - 1 1 0 1
A 1 = 0 0 1 A2 = 1 - 1 1 0
− 1 1 0 0 0 - 1 0
1 0 0 1 0 0 − 1 1 0 1
Q t = A1−1 A = 1 0 1 0 0 1 1 − 1 1 0
0 1 0 − 1 1 0 0 0 − 1 0
1 2 3 4 5 6 7
(1) 1 0 0 -1 1 0 1
Qt = (2) 0 1 0 -1 1 -1 1
(3) 0 0 1 1 -1 1 0
14243 1442443
dallar (U) kirişler (Q1)
Devreler Teorisinin 2. Postülası
G grafında seçilmiş bir ağaca ilişkin temel çevreler matrisi Bt
G nin elemanlarının gerilimlerinin oluşturduğu vektör, v(t)
Bt v(t) = 0
Bu bağıntıya temel çevre denklemleri adı verilir.
5
1 2 nd=5, ne=8
7 4 6 Bt v(t)=0
3
8
1 2 3 4 5 6 7 8
v1(t)
(5) -1 -1 0 0 1 0 0 0 v2(t)
(6) 0 1 0 -1 0 1 0 0 v3(t)
v4(t)
Bt = (7) -1 0 1 0 0 0 1 0 v(t) = v5(t)
(8) 0 0 -1 -1 0 0 0 1 v6(t)
v7(t)
1442443 1442443 v8(t)
dallar (B1) kirişler (U)
1 2 3 4 5 6 7 8
i1(t)
(1) 1 0 0 0 1 0 1 0 i2(t)
(2) 0 1 0 0 1 -1 0 0 i3(t)
i4(t)
Qt = (3) 0 0 1 0 0 0 -1 1 i(t) = i5(t)
(4) 0 0 0 1 0 1 0 1 i6(t)
i7(t)
1442443 1442443 i8(t)
dallar (U) kirişler (Q1)
Qt i(t) = 0 ⇔ A i(t) = 0
i1 (t)
[ A1 A2 ] i (t) = 0
2
14243 14243
dallar kirişler
A1−1 [A1
i (t)
[
A 2 ] 1 = U A1−1 A 2 ]ii (t)
1
(t)
= [U
i (t)
Q1 ] 1 =
i 2 (t) 2 i 2 (t)
i (t)
Q t 1 = Q t i(t) = 0
i 2 (t)
5 1 2 3 4 5 6 7 8
a b
1 2 a 1 0 0 0 1 0 1 0
7 6 A = b 0 -1 0 0 -1 1 0 0
e 4 c 0 0 1 0 0 0 -1 1
3 d
c d 0 0 0 -1 0 -1 0 -1
8 e -1 1 -1 1 0 0 0 0
İndirgenmiş düğümler matrisi, A
i1(t)
1 2 3 4 5 6 7 8 i2(t)
a 1 0 0 0 1 0 1 0 i1(t) i3(t)
A = b 0 -1 0 0 -1 1 0 0 i4(t)
c 0 0 1 0 0 0 -1 1 i(t) = = i5(t)
d 0 0 0 -1 0 -1 0 -1 İ2(t) i6(t)
1442443 142443 i7(t)
A1 A2 i8(t)
A1−1 [A1
i (t)
[
A 2 ] 1 = U A1−1 A 2 ]ii (t)
1
(t)
= i (t) + Q i (t) = 0
1 1 2
i 2 (t) 2
Toplam ani güç özelliği ve Tellegen teoremi
İki farklı D ve D' devresi aynı G grafına sahip olsun.
D grafı D' grafı
Bt v(t) = 0 Bt v'(t) = 0
Qt i(t) = 0 Qt i'(t) = 0
(v(t), i(t) ile v'(t), i'(t) farklı)
[ ]
i (t)
v T (t)i(t) = v1T (t) v T2 (t) 1 = v1T (t) i1 (t) + v T2 (t) i 2 (t) =
i 2 (t)
v1T(t) [ -Q1i2(t) ] + [ -v1T(t)B1T ] i2 (t)=
v1T(t) B1T i2(t) – v1T(t) B1T i2T(t) = 0 ( Q1 = -B1T )
yani vT(t)i(t) ≡ 0
Aynı şekilde Q1 ve B1 matrislerine sahip D' grafı için de
v'T(t) i'(t) ≡ 0
vT(t) i'(t) ≡ 0
v'T(t) i(t) ≡ 0
bağıntıları gösterilebilinir.
Telegen teoremi
Grafları aynı olan D ve D' graflarında çapraz ani güçlerin
toplamı özdeş olarak sıfırdır.
p1(t) = vT(t) i'(t) ≡ 0
p2(t) = v'T(t) i(t) ≡ 0
Devreler teorisindeki devrelerin özellikleri
1) Gerilim kaynaklları aralarında çevre oluşturmazlar
2) Akım kaynakları aralarında kesitleme oluşturmazlar.
Ayrıca
B11 = -Q11T, B12 = -Q21T, B21 = -Q12T, B22 = -Q22T
yardımıyla
U 0
0 U v e (t) U
v(t) = T = v1 (t)
Q11 Q T21 v d (t) Q1T
T T
Q12 Q 22
olarak bulunur.
Benzer şekilde
i e (t) − Q11 − Q12
i1 (t) i d (t) − Q 21 − Q 22 i k (t) B1T
i(t) = = = = [i 2 (t)]
i 2 (t) i k (t) U 0 i j (t) U
i j (t) 0 U
olmaktadır.