Tohumlama Yöntemleri

Kısraklarda östrüslerin uzun sürmesi nedeniyle bir

defa tohumlama yeterli olmamaktadır.

Kısrağın aygıra istekli olduğu süre içinde her 24 saat

veya her 48 saatte bir tohumlanması, yeterli fertilite
elde etmek için gereklidir.

Tohumlama yöntemleri arazide serbest doğal aşım,

elde sıfat ve suni tohumlama olarak üçe
ayrılmaktadır.
Arazide serbest doğal aşım aygır ve kısrakların bir
arada tutulması,

elde sıfat ise östrüs semptomlarının en belirgin olduğu

dönemde aygır ve kısrağın hazırlanıp kontrollü olarak
aşımın gerçekleştirilmesi esasına dayanır.

Burada aygır penisi temizlenir, smegma uzaklaştırılır,

kısrakta vulvanın temizliği yapılır, kuyruk bir sargı bezi
ile sarılarak hayvanın yanına doğru çekilir ve kontrollü
aşım gerçekleştirilir. Özellikle suni tohumlamanın
yasak olduğu durumlarda kullanılan bir yöntemdir.
 Suni Tohumlama

Kısrak sayısının fazla ve aygır sayısının az olduğu

durumlarda aygırların yorulmaması ve aygırdan daha
fazla yararlanabilmek için suni tohumlama yöntemine
başvurulur.

Suni tohumlama natif veya sulandırılmış taze sperma

ile yapılabildiği gibi dondurulmuş sperma da
kullanılabilir.
Suni tohumlama çalışmalarında gerekli olan
spermatozoon sayısı her bir tohumlama dozunda
100 ile 500 milyon arasında aktif spermatozoon
bulunmasıdır.

Kısrak tohumlamasında başarıyı etkileyen bir

faktörde kullanılan dozun hacmidir.

Hacim kısrağın büyüklüğüne göre ayarlanmalı, küçük

cüsseli kısraklarda 10-20 ml, iri cüsseli kısraklarda
bu hacim 30-40 ml’ye kadar çıkarılmalı, sperme
kalitesinin düşük olduğu durumlarda hacim
arttırılmalıdır.
Kızgınlığı tespit edilmiş olan kısrağın kuyruğu bir
bandaj yardımıyla sarıldıktan sonra travaya alınır.
Perineal bölge antiseptikli solüsyonlarla yıkanır ve
kurulanır.

Tohumlamayı yapacak olan kişide gerekli asepsi ve

antisepsi koşullarını sağladıktan sonra uzun
tohumlama kateterini avuç içine alarak elini vagina
içine sokar. İşaret veya orta parmağını kılavuz
şeklinde kullanarak serviks içine parmakla birlikte
kateterin ucunu yerleştirir.
Daha sonra kateter biraz daha uterusa doğru
ilerletilerek korpus uteride olduğuna kanaat getirilir
ve sperma dolu enjektörün pistonu veya özel sperma
kabı aracılığıyla sperma uterus içine depo edilir.

Kısraklarda tohumlama östrüsün 2 veya 3. gününden

başlanılarak 48 saat aralıklarla gerçekleştirilir. Ya da
follikül çapı  35 mm’ye ulaşınca tohumlama yapılır.
Kısrağın suni tohumlama
Kısraklarda suni tohumlama uygulamasının
uygulamasına hazır hale
şematize görünümü
getirilmesi
Kısraklarda Östrüs ve Ovulasyonların Uyarılması
Anöstrüste Östrüs ve Ovulasyonların Uyarılması

Kısraklar kuzey yarım kürede Kasım-Şubat (kış)

ayları arasında anöstrüse girerler.

Bu dönemde, hipotalamus ile hipofiz aktif değildir ve

seksüel faaliyetler durağandır.

GnRH salınımı düşük düzeydedir. LH bazal düzeyde

salgılanırken FSH düşük düzeyde salgılanmaya
devam eder. Düşük düzeydeki FSH salgısı nedeniyle
az da olsa folliküler gelişme gözlenir fakat olgun bir
follikül gelişimi ve ovulasyon şekillenmez.
Bazı kısraklarda 35 mm büyüklüğe ulaşabilen
folliküller görülür ve bu folliküller ovule olmayıp
regrese olurlar.

Kan serumunda östrojen ve progesteron minimum

düzeydedir.

Kısraklarda anöstrüs döneminde östrüs ve

ovulasyonların senkronizasyonu için farklı
yöntemlere başvurulmaktadır.
Işık Uygulamaları
Kısraklarda ışık alma süresi, siklik fonksiyonların
başlamasında önemli bir rol oynadığından, gün ışığı
süresinin yapay ışık ile uzatılması ile aşım sezonu
öne alınabilmektedir. Bu yöntemin esası, kısrağın
endokrin sistemini yanıltarak ilkbahar döneminin
erken geldiğine inandırmaktadır.
Anöstrüs dönemindeki kısraklara günlük 16 saat
aydınlık periyodu uygulanarak seksüel aktivite
başlatılabilmektedir. Yapay ışık uygulaması geçiş
dönemini kısaltmaz, yalnızca aşım sezonunu daha
erkene alır .
Yapay ışık uygulamasına, istenen aşım sezonundan
8-10 hafta önce başlanmalıdır. Yapay ışık, 6-8 saat
süreyle, gün ışığı bitiminden sonra uygulanmalıdır.
İlave ışık, haftada 30 dakikalık artışlarla yavaş yavaş
başlatılabileceği gibi doğrudan toplam 16 saat
şeklinde de başlatılabilir.

Işık uygulaması 30-60 gün içinde ovaryum

fonksiyonlarının başlamasını ve 60-90 gün içinde de
ovulasyonun şekillenmesini sağlar.
Yapay ışık için 100-200 watt'lık ve en az 10-12
mumluk akkor ampuller, ortalama 13-15 m²’lik bir
oda için yeterli olur.

Kısrak oda içinde nerede durursa dursun ışık

gözlerine düşecek şekilde olmalıdır.

Siyah zeminlerden kaçınmalı ve gölgeli yansımalar

engellenmelidir.

Kondüsyonu iyi olan kısraklar ışık uygulamasına

daha çabuk cevap verir.
Işık + Hormon

Işık uygulaması genellikle progesteron uygulamasıyla

birlikte kullanılmaktadır. Bu amaçla öncelikle 60 günlük
yapay aydınlatma gereklidir.

Işık uygulaması bitiminde, 20 mg/günlük dozda altrenogest

10 gün boyunca uygulanmakta ve son gün PGF2 enjekte
edilmektedir.

Altrenogest uygulaması kısraklara önceden siklus geçirilmiş

hissi uyandırır, uygulama sonunda progesteron seviyesinin
düşmesine bağlı olarak endojen prostaglandin ve FSH ile LH
salınımı artar.
Ovulasyon, altrenogest uygulaması bitiminden 10 gün
sonra şekillenmektedir.

Bununla birlikte bazı kısraklar östrüs uzun sürebilmekte

ve ovulasyon 3-4 hafta sonra şekillenebilmektedir.

PGF2 enjeksiyonundan 10 gün sonra 2500 IU hCG

uygulamasıyla östrüsün uzaması engellenir.

Işık uygulaması sırasında bazı kısraklar kendiliğinden

siklusa girer ve aktif korpus luteuma sahip olabilirler.
Östrüs senkronizasyonu amaçlanıyorsa bu dönemdeki
olası bir luteal fazı sonlandırmak için PGF2 enjeksiyonu
yapılır.
Hormon

GnRH sekresyonunun yetersizliği kış aylarındaki seksüel

durgunluğun nedenidir.

GnRH uygulanarak kısrağın kendisinin gonadotropin

salgılaması sağlanabilir. GnRH’nın deri altı implant
formlarının veya günde bir kez uzun etkili analoglarının
kullanımının, gonadotropin salınımını uyararak, üreme
sezonunu erkene aldığı gözlenmiştir.

1.3, 2.2 mg desrolerin içeren yavaş salınımlı deri altı

implantların uygulanması da etkilidir.
12 gün boyunca kısraklara 0.05 mg/kg dozda sentetik
progestagen (allyloestrenol) uygulamasıyla östrüs ve
ovulasyonlar uyarılabilmektedir.

HCG’nin 10 gün boyunca 750 IU /gün uygulanmasıyla da

aynı etki oluşturulabilmektedir.
Geçiş Döneminde Östrüs ve Ovulasyonların
Uyarılması

Geçiş dönemi, birden çok anovulatorik follikülün

gelişmesi ve atreziye olması ile karakterizedir.

Bu dönem, seksüel aktivite ve davranışların, folliküler

gelişmenin başladığı, gonadotropinlerin ve ovaryum
hormonlarının yeniden salgılanmaya başladığı dönemdir.

Hipotalamustan salgılanan GnRH miktarının artması ile

adenohipofiz uyarılır. Uyarılan adenohipofizden FSH
salgılanır.
İlk FSH salgısı ile ilk ovulasyon arasında geçen süre 60
gün kadardır.

Bu dönemde 3-4 adet follikül gelişir, fakat ovule olmaz,

buna bağlı olarak kısraklar 12-14 gün aralıklarla
ovulasyonsuz östrüs gösterirler.

Kısrak çiftleşmeye izin vermeden aygıra ilgi duyabilir

veya ovulasyon şekillenmeksizin sürekli kızgınlık
gösterebilir.
PRID (1.55 gr progesteron+10 mg oestradiöl benzoat)’
lerin vaginaya yerleştirilmesi ve 7 gün sonra çıkarılıp
yerine yenisinin uygulanmasından 7 gün sonra ikincisi de
uzaklaştırılır.

Östrüsler takip edilerek tohumlama anında hCG (3000 IU)

uygulanır.

Geçiş döneminde diğer bir alternatifte, 14 gün ara ile iki

kez PGF2 uygulaması ve tohumlama anında hCG
uygulamaları ile östrüs ve ovulasyonları uyarılabilir.
Ayrıca hCG uygulaması aygırların aşırı kullanımını önler
ve değerli aygırlar ile daha fazla kısrağın tohumlanmasına
imkan sağlar.

İmplant GnRH (2.2 mg) ya da 10 gün ara ile 0.04 mg i.m

buserelin aralarda progesteron enjeksiyonları ile östrüs ve
ovulasyonlar uyarılabilmektedir.
 Üreme Sezonunda Östrüs ve Ovulasyonların
Uyarılması

Tek doz PGF2 Uygulaması

Diöstrüs döneminde bulunan kısraklara prostaglandin

enjeksiyonu (250 mg cloprostenol) yapılarak mevcut
korpus luteumun lize edilmesi esasına dayanır.

Siklik kısraklar PGF2 enjeksiyonuna ovulasyonu takiben

5. günden itibaren cevap verirler.
Çift doz PGF2 Uygulaması

Prostaglandinler (PGF2) 14-18 gün ara ile iki enjeksiyon

şeklinde uygulanmaktadır.

İkinci PGF2 enjeksiyonundan 4 gün sonra kısrakların

%60’ında, 6 gün sonra ise %70-90’ında östrüsler
görülmeye başlanır.

Ovulasyon, ikinci PGF2enjeksiyonundan 2-12 gün sonra

şekillenmektedir. Ovulasyon için geçen süre PGF2
enjeksiyonu sırasındaki dominant follikülün büyüklüğüne
bağlıdır.
Ovulasyonu uyarmak amacıyla son PGF2 uygulamasından
5-6 gün sonra 1500-3300 IU hCG enjekte edilebilir.

hCG yerine GnRH uygulamasının da ovulasyonu

hızlandırdığını veya östrüs süresini kısalttığını
belirtilmektedir.

hCG uygulamasından sonra yaklaşık 48 saat içinde

ovulasyon meydana gelir.
Progesteron

Kısraklarda progestagenler;

uzun süreli (18 gün) uygulama,

kısa süreli (8 gün) uygulamanın PGF2 ile kombinasyonu,

kısa süreli progestagen+östradiol 17-+ PGF2
kombinasyonu şeklinde kullanılabilmektedir.

Altrenogest, 8-12 gün 27-44 mg/günlük, oral veya

intravaginal sünger (0.5 gr altrenogest emdirilmiş)
formunda uygulanabilir, son gün PGF2 enjekte edilerek
olası korpus luteumun lize olması sağlanır.
Kısrakların çoğunda uygulama bitiminden 2-5 gün sonra
östrüs ve 8-15 gün sonra da ovulasyon gözlenir.

PGF2 enjeksiyonundan 5-7 gün sonra 2500 IU hCG

enjeksiyonu ile 4 gün içinde ovulasyonun uyarılabileceği
ifade edilmektedir.

10 gün süre ile im 150 mg/günlük progesteron + 10

mg/günlük östradiol 17β (i.m.) + son gün PGF2 enjeksiyonu
uygulamasıyla östrüs ve ovulasyonlar uyarılabilmektedir.

Kısrakların çoğunda son enjeksiyondan 10-12 gün sonra

ovulasyon gözlenir.
hCG

Östrüs dönemindeki kısraklarda 2000-2500 IU hCG

enjekte edilmesinden sonra 24-48 saat içinde
ovulasyonlar sağlanabilir.

Bu uygulamanın başarılı olabilmesi ve ovulasyon

zamanının tam olarak saptanabilmesi için enjeksiyon
anında en az 35 mm büyüklüğünde bir follikül
bulunmalıdır.
Bununla birlikte, hCG’ye karşı antikor oluştuğundan dolayı
aynı yılda iki enjeksiyondan fazla uygulanmamalıdır.

Birbirini izleyen östrüs periyotlarında tekrarlanan hCG

uygulamaları, hCG’nin kendisine karşı oluşan antikorlardan
dolayı etkisini kaybetmesine neden olur.

Oluşan antikorlar endojen LH’ nın uyarılmasını engeller.

GnRH

Kısraklarda ovulasyonların uyarılması için GnRH ve

analogları tek enjeksiyon (40 mg buserelin), belirli
aralıklarla birden fazla enjeksiyon (40 mg buserelin 12-
24 saat aralıklarla ovulasyona kadar) ya da implant (1.3,
2.2 mg desrolerin) şeklinde uygulanmaktadır.

Kısraklarda GnRH ve analoglarının ovulasyonların

uyarılması için hCG’ye alternatif olarak kullanılmasının
yararları aşağıda belirtilmiştir.

GnRH’nın moleküler ağırlığının düşük olması daha az

antijenik olmasına yol açar ve böylece aynı üreme
a) sezonunda birkaç kez uygulama olanağı verir.

b) hCG ile birlikte dönüşümlü olarak kullanılabilir.

c) Tamamen sentetik bir ürün olduğundan viral

kontaminasyon olasılığı yoktur.

d) Elde edilmesi gebe bir kadının bulunmasına bağlı

değildir.
Naloxon

Östrüs siklusunun luteal evresinde naloxon uygulanan

kısraklarda, LH ve FSH düzeylerinde artış
gözlenmektedir.
İntrauterin İlaç Uygulaması

Üreme mevsimi başlangıcında veya üreme mevsiminde

bulunan ancak kızgınlık belirtileri göstermeyen
kısraklarda ;

östrüs ve ovulasyonu uyarmak amacıyla (eksojen

prostaglandin uygulamasının etkisiz olduğu durumlarda ve
mevsim başlangıcında bulunan kısraklarda endojen
prostaglandin salınımını uyarmak amacıyla)

45oC ısıda intrauterin 250-300 ml izotonik solüsyon

uygulaması östrüs ve ovulasyonlar başarıyla
uyarılabilmektedir.
Tay Kızgınlığının Geciktirilmesi

Kısrakların tay kızgınlığında tohumlanması kontraendikedir.

Bazı kısraklar doğum sonrası 6. günde ovulasyon
gösterebilir, fakat çoğunda 18. güne kadar aktif bir korpus
luteum gözlenmez.

Bu nedenle prostaglandin uygulaması etkisiz kalır.

İnvolusyon için zaman kazanmak ve erken embriyonik ölüm
oranını azaltmak için tay kızgınlığında gebe bırakmanın
önlenmesi ve tay kızgınlığının geciktirilmesi önerilmektedir.
Bu amaçla progestagenler kullanılmaktadır.

Doğumun şekillendiği günden itibaren 200 mg

progesteron + 10 mg östradiol 17-β, 5 gün boyunca i.m.
enjekte edilerek tay kızgınlığı 1-10 gün geciktirilebilir.

Ayrıca tay kızgınlığını takiben ilk luteal evrede tek doz

prostaglandin uygulaması ile östrüsler senkronize
edilebilmektedir.