KISRAKLARDA SEKSÜEL SİKLUS

Kısraklar pubertasa; 12-24 ay arasında erişmekte,

yetiştirmede kullanım yaşı ise 24-36 ay
arasındadır.
Pubertas ve yetiştirmede kullanım yaşı, ırk,
kalıtım, iklim, beslenme, egzersiz, gün ışığı, epifiz
ve böbrek üstü bezi fonksiyonları gibi faktörlerin
etkisi altındadır.
Kısraklar mevsimsel poliöstrik hayvanlardır.
Reprodüktif aktivite başlıca fotoperiyot tarafından
düzenlenmekle birlikte beslenme ve iklim şartları
da etkili olur.
Kısraklar genellikle ilkbahar ve yaz aylarında
seksüel aktivite gösterirler. Çok az sayıda kısrak
kışın ya da sonbaharda (anöstrüs sezonu) siklik
aktivite göstermektedir.
İlkbaharın ilk aylarında gün uzunluğunun
artmasıyla birlikte ovaryum aktivitesi uyarılır.
Anöstrüsten üreme sezonuna geçişte folliküler
gelişim düzensizdir.
Melatonin kısraklarda koyunların tersine ovaryum
fonksiyonları üzerine antigonadal ve baskılayıcı
etki yapar. Melatonin salgısı karanlıkta artar ve
ışığa maruz kalma süresinin uzamasına bağlı
olarak azalır.
Günlerin kısaldığı kış aylarında artan melatonin
düzeyleri kısrak hipotalamus’unda GnRH’yı baskılar.
Oysa günlerin uzamaya başladığı ilkbaharda
dolaşımdaki melatonin konsantrasyonu hızla düşer ve
hipotalamustan daha fazla GnRH salgısına neden
olur.

GnRH hipofiz ön lobundan FSH ve LH salınımını

uyarır ve bu hormonlar folliküler gelişim, ovulasyon
ve corpus luteum şekillenmesini kontrol eder.
Prolaktin hormonunun kısraklarda LH salgısının
artmasına neden olduğu, üreme sezonu ile
birlikte salınımının arttığı ve yaz aylarında en
yüksek düzeye ulaştığı bildirilmesine karşılık,
ovulasyonun oluşmasında oynadığı rol tam
olarak aydınlatılamamıştır.
 KISRAKLARDA SEKSÜEL SİKLUS
SEKSÜEL SİKLUSUN ENDOKRİN MEKANİZMASI

Hipotalamustan GnRH (Görme, ısı, ışık, koku,

psikolojik, fiziksel uyarımlarla)
Hipofiz ön lobundan FSH ve LH
FSH follikül gelişimi ve östrojen salgısı
Östrojen çara ve tubularite oluşumu
Östrojen piki yeni bir GnRH salgısı ve LH salgısı
LH ovulasyon
Ovulasyondan sonra CL şekillenir.
CL’dan progesteron salgılanır.
Progesteron GnRH salgısını inhibe eder.
Fekondasyon şekillenmezse siklusun 16-17.
günüden itibaren CL’dan salgılanan oksitosin ve
foll. Salgılanan Östrojen etkisiyle uterus
endometriumundan PGF2α salgısını stimüle eder.
PG korpus luteumu lize eder ve progesteronun
negatif feed back etkisi kalkar.
Östrüs siklusu;
Folliküler faz (proöstrüs ve östrüs) ve
Luteal faz (metöstrüs ve diöstrüs)
Ovulasyon östrüs bitiminden 24-48 saat
önce
Östrüs siklusu iki ovulasyon arası süredir.
Seksüel siklus 21-24
Proöstrüs 2
Östrüs 2-7 (2-20)
Metöstrüs 2
Diöstrüs 11-13
Anöstrüs Gelecek sezona kadar
Gebelik 336±10 gün
Tay kızgınlığı Doğumdan 7-20
gün sonra
 Proöstrüs Östrüs
2 gün 4-7 gün

Anöstrüs
gelecek
sezona kadar

Diöstrüs Metöstrüs
11-13 gün 2 gün

Tay kızgınlığı
Doğumdan 7-20
gün sonra

GEBELİK
336±10 GÜN GGÜN
KISRAKLARDA ÖSTRÜSÜN UZUN SÜRMESİ
Ovulasyonun fossa ovulasyoniste olması ve
follikülün bu bölgeye göç etme zorunluluğu
Eksojen FSH’ya daha ay duyarlılık
LH sekresyonunun daha düşük olması
LUTEAL DÖNEM SÜRESİNDEKİ DEĞİŞİKLİKLER
-CL Premature regresyonu
-Uterus bozuklukları
-kalıcı CL bağlı olmaktadır.
ANÖSTRÜS DÖNEMİ
LH salgısı yok, FSH düşük düzeyde ve
folliküler gelişim var.
Östrojen ve Progesteron (<0.1ng/ml)
minimum
Vagina solgun, serviks kapalı gül goncası
görünümünde, uterus küçük ve gevşek,
ovaryum küçük sert ve inaktif
GEÇİŞ DÖNEMİ
İlk FSH salgısı ile ilk ovulasyon arası 60 gün
12-14 gün aralıklarla ovulasyonsuz östrüs
GnRH artar, geç geçiş ya da orta dönemde LH
düşük, FSH artış olur.
25-35 mm folliküller gelişir
İlk ovulasyona yakın zamanda LH artar, FSH
düşer, 35 mm çaplı follikül gelişir, östrojen
salgılanır, Östrojen, LH salgılatır ve ovulasyon
şekillenir.
Fotoperiyot GnRH artar FSH artar
Foll.gelişir Az LH salgısı Foll. düzensizlik
Foll. yeterli östrojen Normal foll. gelişimi
LH artışı Ovulasyon
Östrüs süresi ise daha çok sezona göre değişmekle
birlikte, bireysel farklılıkları ile ırk, östrüs başlangıcında
folliküllerin ovaryumdaki gelişim oranları gibi faktörler
etkilemektedir.
Sezon ilerledikçe östrüs fazı kısalmakta, en kısa östrüsler
yaz aylarında görülmektedir.
Östrüsteki bu kısalma ovulasyon öncesi artan
fotoperiyota bağlı olarak follikülogenezisin hızlanması ile
şekillenmektedir.
Ortalama östrüs süresi kısraklar arasında 2-12 gün
arasında değişmektedir.
Kısraklar istisnai olarak luteal dönemde
folliküler gelişim gösterir. Bu dönemde çapı 30
mm’den büyük antral folliküller gelişebilir.
Bu folliküllerin büyük bir çoğunluğu luteal
dönem veya sonunda regrese olur. Büyük
follikülerden bazıları preovulatorik ölçülere
ulaşır ve hatta östrüs semptomları
göstermeksizin diöstrüste ovulasyon
şekillenebilir. Bu ovulasyonların normal fertil
ovulasyon oldukları kabul edilir.
Folliküller her siklusta bir veya iki dalga
şeklinde gelişmektedir.
Ovulasyon esnasında ovaryum yüzeyindeki
küçük çaplı folliküller (2-5 mm) tespit
edilemezler. Birçok follikül luteal fazda 2.5-3.0
mm/gün hızla gelişmekte ve luteolizise doğru
25-30 mm’lik çapa ulaşmaktadır.
Bu esnada bir veya iki adet follikül dominant
hale gelir ve gelişmesine devam eder. Diğerleri
atreziye olur.
Luteolizisin başlamasıyla birlikte en geniş çaplı
follikül genellikle genişlemeye ve preovulatorik
follikül halini almaya devam eder.
Bazı folliküller ovulasyondan 24 saat önce
yumuşar. Ovulasyon öncesi ve sonrasında rektal
palpasyonda kısraklar arasında değişmekle birlikte
duyarlılık artar.
Preovulatorik follikül ovulasyon öncesi >45 mm’lik
çapa ulaşır. Ovule olabilen en küçük çaplı follikül
30 mm, en büyük ise 60 mm civarındadır.
Preovulatorik follikül çapı üzerine sezonun etkisi
mevcut olup, yaklaşık Nisan (46 mm), Mayıs (48
mm) ve Haziran (40 mm) çaplı folliküller ovule
olabilmektedir.

Üreme sezonu sonuna doğru östrüs süresi 3-4 güne

kadar kısalmakta ve bu dönemde 35 mm’den daha
küçük folliküller ovule olabilmektedir.
GENİTAL ORGANLARDA DEĞİŞİMLER
Uterusta ödem ve tubularite
Uteral, servikal ve vaginal akıntı bol ve sulu
Ovulasyonu takiben 1-3 günde tonus ve
tubularite artış
Diöstrüste tonus gebeliğe işaret, serviks kapalı,
mukoza solgun, vagina sert ve kuru, vulva küçük
ve kapalı
Östrüste serviks yumuşak ve gevşek, hiperemi ve
ödem artışı, bunlar ovulasyona doğru artar,
USG’de at arabası tekeri görünümü, vulva ve
vagina gevşek ve yumuşak, ödemlidir
REPRODÜKTİF AKTİVİTE
FSH 10-12 gün ara ile bifazik, östrüs sonunda pik
(25-30 ng/ml),

İkinci FSH ovulasyondan hemen sonra yada

şekillenecek ovulasyondan 12 gün önce

Östrojen ovulasyondan 1-2 gün önce pik (50

pg/ml),

Ovulasyondan 2 sonra diöstrüs seviyesine düşer,

ikinci bir artış diöstrüste şekillenir
 LH siklusun 5-16. günlerinde 4-5 ng/ml,

 Ovulasyondan 2 gün sonra pik (45-50 ng/ml),

4-5 gün sonra azalarak bazal seviyeye düşer

 Progesteron östrüste <1 ng/ml,

 Ovulasyondan 6 gün sonra 6-10 ng/ml

 Yüksek progesteron (>8 ng/ml) seviyesinde bile

folliküller gelişir ve ovule olabilir
 Ovulasyon
Follikülün ovule olması çok çabuk gelişen bir
olaydır. Ovulasyonu takiben ovulasyon çukurluğu
kan ile dolmaya başlar ve 12 saat içerisinde
yumuşak, lapa kıvamında rektal palpasyonda
hissedilebilen bu yapıya corpus hemorajicum adı
verilir.
Bu yapı 2-2.5 gün içerisinde maksimum
büyüklüğüne ulaşır. Yapısı yumuşak ve
süngerimsi halden kauçuğumsu hale dönüşür ve
nihayet karaciğer kıvamında hissedilmeye başlar.
Bazen de folliküler boşluk kanla dolar ve
rektal palpasyonda hissedilmez.
Ultrasonografinin kullanım alanına
girmesiyle birlikte follikül ve corpus
hemorajicum birbirinden daha kolay ayırt
edilebilmektedir.
Ovulasyon Zamanı
Kısrakların %78’i östrüs bitiminden 48 saat önceki
zaman dilimi içerisinde,
%12‘si bu zaman diliminden önce,
%10’uda östrüs davranışlarının bitiminden sonra
ovulasyon göstermektedir.
Ovulasyon daha çok 23.00 ile 07.00 saatleri
arasında şekillenmektedir. Ayrıca kısraklarda ikiz
ovulasyonların %4-44 arasında değişmekle
beraber ortalama %16,
üçüz ovulasyonlar ise %1’den daha düşük oranda
oluştuğu belirtilmektedir.
Östrüs Tespiti
Kısraklarda östrüs semptomlarının büyük bir kısmı
aygırın varlığına bağlıdır. Aygırsız bir ortamda
östrüsteki kısrakların tespiti oldukça güçtür. Bu
türde östrüs tespiti, en kolay ve pratik olarak
deneme aygırları ile yapılmaktadır. Bu amaç için
1.5 m yüksekliğinde sabit bir duvarın arkasında
tutulan kısrağa aygır yaklaştırılarak östrüs
davranışları gözlenir.
Östrüsün en önemli bulgusu kısrağın aygırı
reddetmemesidir. Östrüsteki bir kısrak aygırın
temas kurma isteğini reddetmeyip aygıra yaklaşır.
İkinci önemli semptom ise aygırın yaklaşması ile
kuyruğunu kaldırıp yana doğru çeker. Östrüs
dışındaki bir kısrağın aygıra yaklaşması halinde
kuyruğunu sallar ya da vulva üzerine kuvvetlice
yapıştırır.
Üçüncü önemli semptom ise vulva dudaklarını
açıp klitorisi göstermesi ve kesik kesik işeme
pozisyonu alması yanı sıra (ÇAKMA hareketi)
yumurta akı kıvamında akıntının görülmesidir.
Değerlendirme (+, ?, - ) olmak üzere üç grupta
yapılır. Yukarıda belirtilen üç semptomun birada
görülmesi halinde +++, ilk ikisi ++, sadece
aygırı reddetmemesi + olarak kaydedilir. Bu
semptomların belirgin olmaması şüpheli (?),
aygırı reddetmesi ise negatif (-) olarak
kaydedilir. Yapılan vaginal muayenede serviksin
açık olduğu gözlenir. Rektal muayenede uterus
duvarı kalınlaşmış olup, ödem ve tubularite
mevcuttur. Ovaryumlarda çapı> 35 mm’lik
follikül mevcuttur.
ÖSTRÜS TESPİTİ
-DENEME AYGIRI
Aygırı reddetmeme
Kuyruğu yana çekme
Çakma ve kesik işeme
>35 mm follikül
Uterus ödemli ve tubularite
Serviks median hatta yayılmış, 2-3 parmak açık
Vulva ve vagina ödemli ve hiperemik
RIA-EIA ve ULTRASONOGRAFİ
Güvenilir
VAGİNAL-REKTAL ISI, VAGİNAL DİRENÇ
Güvenilmez
TAY KIZKINLIĞI (Doğumdan 7-20 gün sonra)
Plasenta 7 kg hafif
2 saatte atılmış
Normal doğum yapmış
Puerperal sorunu olmayan
Vagina, vulva ve servikste yaralanma yoksa
TOHUMLANABİLİR