İlk Türk-İslam Devletleri

* Türkler Hz.Ömer döneminde Müslümanlar ile komşu oldu Türkler’in İslam Dünyasına Hizmetleri

* Hz.Osman döneminde ilk mücadeleler başladı * İslam’ı korudular

* Emeviler’in yıkılmasında rol oynayan ayaklanmada Türkler de etkili oldu * İslam’ı yaydılar

* Türk-Arap ittifakı sonucunda Çinliler Talas Savaşı’nda yenildi (751) * Müslümanlar’ı tek çatı altında topladılar

Sonuçları * İslam kültür ve medeniyetini geliştirdiler

* Orta Asya Çin egemenliğinden kurtuldu

* İslam Türkler arasında yayılmaya başladı İlk Türk-İslam Devletleri

* Kağıt, matbaa, barut, pusula Çin dışında kullanılmaya başlandı 1. Tolunoğulları (868-905)

* Türkler Abbasi hizmetinde görev yapmaya başladı * Tolunoğlu Ahmet tarafından Mısır’da kuruldu

* Türk-İslam tarihi başladı * Mısır’da kurulan ilk Türk devleti

* Türkler’le Müslümanlar arasındaki ticari ilişkiler arttı * Abbasiler tarafından yıkıldı

Türkler’in Müslüman Olmalarını Kolaylaştıran Etkenler 2. Akşitler (İhşitler 935-969)

* Tek tanrı inancı * Muhammed Toğuç tarafından Mısır’da kuruldu

* İslam ahlak kurallarının Türk ahlak anlayışına uyması * Hicaz bölgesine hakim olan ilk Türk devleti

* Cihan hakimiyeti ile cihatın bağdaşması * Fatımiler tarafından yıkıldı

* Ahiret inancının bulunması NOT: Yöneticilerin Türk, halkın Arap olması Tolunoğulları ve

* Abbasiler’in hoşgörülü politikası Akşitler’in kısa sürede yıkılmasında etkili oldu

* Türkler’in Müslüman tüccarlarla ticaret yapmaları

1
 3. Karahanlılar
(840-1212)
Kurulduğu Yer Türkistan
Özellikleri * Karluk,Yağma, Çiğil boyları tarafından
kuruldu
* Kurucusu Bilge Kül Kadir Han
* İslam’ı kabul eden ilk Türk Devleti
(Satuk Buğra Han dönemi)
* Türk-İslam medeniyetinin temellerini attılar
* Türkler’in İslam’a girmelerinde köprü
vazifesi gördüler
* Gazneliler’le birleşip Samanoğulları’nı
yıktılar
* En parlak dönemi Yusuf Kadir Han zamanı
* Resmi dil Türkçe
* Uygur alfabesini kullandılar
* İlk burslu sistem uygulandı
* İlk Türk hastanesini kurdular
* Ribat adlı kervansaray inşa ettiler
* Semerkant medresesini kurdular
* Yusuf Has Hacip-Kutadgu Bilig
- Yazarı bilinen ilk Türk-İslam eseri
- Siyasetname özelliği taşır
- Mutluluk veren bilgi anlamına gelir
* Kaşgarlı Mahmut-Divan-ı Lügat’it Türk
- İlk Türkçe ansiklopedik sözlük
* Edip Ahmet-Atabet’ül Hakayık
- Ahlaki öğütler verir
* Ahmet Yesevi-Divan-ı Hikmet
- Ahlak öğretileri yer alır
* Ayşe Bibi Türbesi
Yıkılış Nedenleri Veraset sistemi, ülkenin bölünmesi
4. Gazneliler
(963-1187)
Afganistan (Gazne)
* İsmini kurulduğu yerden almakta
* Halaç boyuna mensup
* Alp Tekin tarafından kuruldu
* İmparatorluk karakteri taşıyan ilk
Türk-İslam devleti
* Gazneli Mahmut en önemli hükümdar
- İslam Hindistan’da yayıldı
- Halife Şiiler’in baskısından korundu
(Halife ilk kez koruma altına alındı)
- Sultan ünvanlı ilk Türk hükümdarı
* Mesut döneminde Selçuklular’la yapılan
- Nera
- Serahs
- Dandanakan (1040)
savaşları kaybedildi
* Arapça-Farsça etkili
* Firdevsi’nin Şehname adlı eseri yazıldı
(Gazneli Mahmut dönemi)
* Gurlular tarafından yıkıldı
* Leşker-i Bazar Sarayı ve Camii inşa edildi
Geniş bir alana yayılmaları, çok uluslu yapı,
Dandanakan Savaşı
2
5. Büyük Selçuklu Devleti
(1038-1157)
İran
* Oğuzlar’ın Kınık boyundandır
* Anadolu’ya akınlar yapıldı (1015)
* Dandanakan Savaşı kazanıldı(1040)
(Resmen kurulma)
* Pasinler Savaşı (1048-Bizans’la ilk savaş)
* Bağdat Seferi (Halifenin Kurtarılması-Yetki
Paylaşımı)
* Malazgirt Savaşı (Bizans-1071)
- Anadolu kapıları açıldı
- İslam dünyası üzerindeki Bizans baskısı kalktı
- Haçlı Seferleri’ne zemin hazırladı
- İlk dönem Türk beylikleri kuruldu
- Türkiye Tarihi başladı
* Melikşah döneminde en geniş sınırlar
- Batıniler’in zararlı faaliyetleri arttı
- Nizam’ül Mülk öldürüldü
* İkta sistemi (Tuğrul Bey dönemi)
* Arapça-Farsça etkili
* Ömer Hayyam tarafından Celali Takvim
(Melikşah dönemi) yapıldı
* Rubai (Ömer Hayyam)
* Siyasetname (Nizam’ül Mülk)
* Nizamiye Medresesi (Nizam’ül Mülk)
* Sultan Sencer ve Ahmet Yesevi Türbeleri
* Devletin yıkılmasıyla Suriye, Kirman, Irak ve
Anadolu Selçukluları kuruldu
Katvan Savaşı (1141-Karahitaylar)
Veraset sistemi
Atabeyler
Halifenin çalışmaları
Batıniler
Haçlı Seferleri’nin getirdiği sarsıntı
Türkmenler’in küstürülmesi
 Ön Asya’da ve Yakındoğu’da Kurulan Devletler
Fatımiler Eyyubiler Memlükler Harzemşahlar Moğollar
( 910-1174 ) ( 1174-1250 ) ( 1250-1517 ) ( 1157-1231 ) ( 1206-1227 )
Kurulduğu Yer Tunus-Mısır Mısır Mısır Harezm Karakurum
Özellikleri * Akşitler’i yıkarak * Selahaddin Eyyubi * Eyyubiler’i yıkarak * Celaleddin Harzemşah * Cengiz ünvanını alan
kuruldular tarafından kuruldu kuruldular tarafından kuruldu Timuçin tarafından kuruldu
* Kurucusu Aybey
* Arap + Şii * Kudüs’ü Haçlılar’dan * Moğollar’ı tarihlerinde * Anadolu Selçukluları’na * Töre yazılı hale geldi
aldılar (Hıttin Savaşı) yenen tek devlet (Ayn-Calut Yassıçemen’de yenildi (1230) (Cengiz Yasaları)
* Dar’ül Hikme Medresesi - III.Haçlı Seferi’ne neden Savaşı )
(Şii propagandası için) oldu * Elbistan, Humus, Merc-i * İkta sistemi uygulandı * Batınilik tarikatını
Suffar savaşlarında da çökerttiler
* Hükümdarlarını halife Moğolları yendiler
ilan ettiler * Abbasi halifesini himaye * Cengiz’in ölümünden sonra
ettiler - Kubilay (Çinlileşti)
* Haçlılar’la savaştılar * Ortadoğu’daki Haçlı - Çağatay İslam’ı
kalıntılarını temizlediler - İlhanlı benimsedi
* Eyyubiler tarafından * Resmi dil Türkçe - Altınorda
yıkıldılar * Her emirin (komutan)
sultan olma hakkı var hanlıkları kuruldu
- Siyasi istikrarsızlık
* Osmanlı Devleti tarafından
yıkıldı
Timur Karakoyunlular Akkoyunlular Safeviler Babürler
( 1369-1507 ) ( 1365-1469 ) ( 1378-1502 ) ( 1502-1736 ) ( 1526-1858 )
Kurulduğu Yer Semerkant Erciş (Sonra Tebriz) Diyarbakır İran Hindistan-Agra
Özellikleri * Çağatay Hanlığı’na son * Bayram Hoca tarafından * Kara Yülük Osman * Şah İsmail tarafından * Timur soyundan gelen
verilerek kuruldu kuruldu tarafından kuruldu Akkoyunlular’ı yıkarak Babürşah tarafından kuruldu
* Kurucusu Timur * Zamanla Doğu Anadolu ve kuruldu
* Altınorda Devletini * Akkoyunlular tarafından İran’a hakim oldu * Tac Mahal + Babürname
yıktılar (Rusya’nın güneye yıkıldı * Otlukbeli’nde Osmanlı * Şii
inmesine zemin hazırladı) Devleti’ne mağlup oldu * İngilizler tarafından
* Osmanlı ile Ankara * Şah İsmail tarafından * Osmanlı Devleti’ne sömürgeleşti
Savaşı’nda karşılaştılar yıkıldı Çaldıran’da mağlup oldu
* Ali Şir Nevai * Dede Korkut Hikayeleri
(Muhakemet’ül Lugateyn) yazılı hale geldi

3
 İlk Türk-İslam Devletleri’nde Kültür ve Medeniyet

1. Devlet Yönetimi 2. Hukuk 3. Ordu

* Devletin başında Han, Hakan, Sultan ünvanlı

hükümdar bulunur
* Ülke hanedanın ortak malı anlayışı geçerli
* Hutbe, para bastırmak, sancak, çadır, nevbet (bando),
tuğra, taht, çetr (şemsiye), asa, hilat (elbise ), otağ vs.
hükümdarlık sembolleri
* Kut anlayışı hakim
* Gazneli ve Selçuklular’da hükümdar halifeden
menşur (onay) almakta
- Monarşik gücün pekiştirilmesi
* Karahanlılar’da eski Türk gelenekleri devam
ettirilmekte
* Şer’i (dini) ve örfi (gelenek) hukuk hakim
* Davalara kadılar bakmakta
* Şer’i hukuka Kadı’l Kudat
Örfi Hukuka Emir-i Dad
Askeri davalara Kadı-i Leşker bakar
* Kadıların, miras paylaştırma, nikah kıyma, vakıfları
denetleme, ticari anlaşmazlıkları çözme gibi yetkileri de
bulunmakta
* Karahanlılar’da ordunun temelini Türkler
oluşturmakta
* Gazneliler’de değişik uluslardan ve ücretli askerler de
bulunmakta
* Dönemin en güçlü ordusu Selçuklu ordusu
1. Gulaman-ı Saray: Saray muhafızı (Hassa
Ordusu’ndan seçilir), gulamhanede yetiştirilir
2. Hassa Ordusu:
- Esir ya da satın alınan askerlerden oluşur
- Merkeze bağlı,

* Selçuklular’da hükümdarın erkek çocuğuna melik - Osmanlılar’daki Yeniçeriler’in (Kapıkulu) temeli,

denmekte
- Melikler geniş yetkilere sahip - Üç ayda bir Biştegani adlı maaş alır
- Meliklere devlet işlerinde Atabeyler yardımcı
olmakta 3. İkta Askerleri: İkta sahipleri tarafından yetiştirilir

* Devlet işleri Divan’da görüşülür 4. Türkmenler

- Divan-ı İstifa: Mali işler
5. Bağlı beylik askerlerinden
- Divan-ı Arz: Ordunun ihtiyaçları
- Divan-ı Tuğra: İç-dış yazışmalar oluşur
- Divan-ı İşraf: Denetleme
- Divan-ı Mezalim: Halkın şikayetleri dinlenir
- Divan-ı Berid: Posta divanı

4
 4. Sosyal ve Ekonomik Hayat
* Tarım, hayvancılık ve ticaret temel geçim kaynağı
* Devlet memurlukları genellikle babadan oğula
geçmekte
* Esnaf ve sanatkarlar lonca altında örgütlenmekte
* Toprak devletin malı
* Selçuklularda toprak dört bölüme ayrılmakta:
1. Has: Devlete ait, geliri hazineye aktarılır
2. İkta: Maaş-hizmet karşılığı verilir
İkta sistemi ile
a. Para harcamadan güçlü bir ordu oluşturulmuş
b. Üretimde süreklilik sağlanmış
c. Devlet otoritesi en uzak bölgelere kadar
yayılmıştır
3. Mülk: Şahsa ait, alınır, satılır, miras bırakılabilir
4. Vakıf: Hayır kurumları için ayrılır
- Amaç halkın sosyal ihtiyaçlarını karşılamak
5. Bilim-Sanat
Mimari
* Çadırdan esinlenerek kubbe Türk-İslam mimarisine
kazandırıldı
* Karahanlılar’da kemer mimarisi görülmekte
* Kümbet (anıt mezar) mimari yönden önem
arzetmekte (KARAHANLILAR)
* Selçuklu eserlerinde geometrik motifler, yazılar,
mermer süslemeler kullanılmıştır
Çinicilik
* Selçuklu çiniciliği Uygurlar ile benzerlik gösterir
* Semerkant, Buhara, Nişabur, Kaşgar önemli bilim
merkezleri
* Halıcılık, hat, minyatür, tezhip gibi sanat dalları da
gelişti
6. Bilim Adamları
1. Farabi (870-950)
* Pozitif bilimler Farabi ile başladı
* Astronomi, matematik, mantık alanlarında çalışmalar
yaptı
* Muallim-i Sani (ikinci öğretmen)
* Avrupa’da Al-Phorobius olarak tanınmakta
2. Biruni (973-1051)
* Gazneli Mahmut’un himayesinde yaşadı
* Matematik alanındaki çalışmalarıyla tanındı
3. İbn-i Sina (980-1037)
* Tıp ve felsefe alanında üne kavuştu
* El Kanun-i Fit Tıb en önemli eseri
* Avrupa’da Avicenna olarak tanınmakta
* Eserleri Avrupa’daki üniversitelerde uzun yıllar
okutuldu
4. Gazali (1058-1111)
* Büyük Selçuklular döneminde yaşadı
* En önemli eseri İhya’ül Ulumid-din
5. Ömer Hayyam (1048-1131)
* Büyük Selçuklular döneminde yaşadı
* Matematik, astronomi alanında çalışmalar yaptı
* Celali Takvimi hazırladı
* Rubailer yazdı
6. Harezmi
* Felsefe ve matematik alanında çalışmalar yaptı
* Avrupa’da Algebra adı ile anılmakta
7. İbn-i Rüşt (1126-1198)
* Arap
* Endülüs Emevileri (İspanya’da) döneminde yaşadı
* Aristo’yu Avrupa’ya tanıttı
* Gerçek inanca akıl yoluyla ulaşılabileceğini savundu
* Batı’da Avarroes olarak tanınmakta
8. Zemahşeri (1074-1144)
* Keşşaf adlı tefsiri ile tanındı