“Хөх мандал нуур” ХХК-ийн Загасны аж ахуй эрхлэх төсөл

Байгаль орчны нарийвчилсан үнэлгээний ЭНВАЙРОН ХХК 1

“Хөх мандал нуур” ХХК-ийн Загасны аж ахуй эрхлэх төсөл

ХҮСНЭГТИЙН ЖАГСААЛТ...........................................................................................3
ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ....................................................................................................4
ХАВСРАЛТЫН ЖАГСААЛТ..........................................................................................6
ОРШИЛ...............................................................................................................................7
НЭГ. ТӨСЛИЙН ТОДОРХОЙЛОЛТ...............................................................................8
1.1. Төслийн нэр.............................................................................................................8
1.2. Төслийн дугаар: 2008/F035....................................................................................8
1.3. Төслийн зорилго, хэрэгцээ шаардлага..................................................................8
Сүүлийн үед байгалийн баялаг тэр тусмаа хүний эрүүл мэндэд тустай уураг, тос,
амин дэмээр баян хүнс тэжээлийн арвин их нөөц болох загасыг ашиглах
хэрэгцээ, сонирхол эрс өсөж байгаатай уялдан түүний нөөцийг хамгаалах, зөв
зохистой ашиглах асуудал байгаль хамгааллын ажлын тулгамдсан асуудлын нэг
болоод байгаа билээ.......................................................................................................8
Номхон далайн ай савд багтах байгалийн өвөрмөц онцлогтой агнуурын болоод
эмчилгээний өндөр ач холбогдолтой загасны нөөц бүхий Хөх нуурын мөнгөлөг
хэлтэг загасны үржил, нас, хүйсний тэнцвэрт харьцааг алдагдуулахгүйгээр
тогтвортой ашиглах, хамгаалах арга хэмжээг тодорхой чиглэл, хөтөлбөрийн
хүрээнд үе шаттайгаар хэрэгжүүлэх үүднээс загас агнуур, түүнтэй холбогдсон
мэдээ, мэдээллийг цуглуулан, боловсруулалт хийдэг механизмыг бий болгох нь
тусгай хамгаалалттай газар нутгийн менежментийг боловсронгуй болгоход чухал
үр нөлөө үзүүлэх болно.................................................................................................8
1.4. Төслийг хэрэгжүүлэгч агентлаг.............................................................................8
1.5. Төслийн байршил....................................................................................................8
1.6. Төслийн товч тодорхойлолт...................................................................................9

Байгаль орчны нарийвчилсан үнэлгээний ЭНВАЙРОН ХХК 2

“Хөх мандал нуур” ХХК-ийн Загасны аж ахуй эрхлэх төсөл

ХҮСНЭГТИЙН ЖАГСААЛТ

Хүснэгт 1. Хөрөнгө оруулалтын зардал......................................................................................8

Хүснэгт 2. Загасны аж ахуйн цалингийн
сан ..............................................................................8
Хүснэгт 3. Жигд ажиллах жилийн ашиглалтын зардлын нэгдсэн хүснэгт ............................9
Хүснэгт 4. Төсөлд хэрэглэгдэх багаж хэрэгсэл, тоног төхөөрөмжийн жагсаалт .............10
Хүснэгт 5. Хөх нуур орчмын усны чанар ...................................................................................14
Хүснэгт 6. Хар хүрэн хөрсний үржил шимийн үзүүлэлт..........................................................18
Хүснэгт 7. Хөх нуурын ёроолын амьтдын тоо, биомассын хэмжээ .....................................22
Хүснэгт 8. Олон нийтийн санал бодол ........................................... ..........................................29
Хүснэгт 9. Төслийн нөлөөллийг үнэлсэн магадлан жагсаалт ………............................……...32
Хүснэгт 10. Төслийн үйл ажиллагааны үед байгаль орчинд үзүүлж болзошгүй
нөлөөлөл ............................................................................................................................................
............35
Хүснэгт 11. Загасны нөөцийг хамгаалах зохистой ашиглах төлөвлөгөө...............................56
Хүснэгт 12. Орчны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөр..............................................................58
Хүснэгт 13.Загас агнуурын мэдээллийн хүснэгт.......................................................................63
Хүснэгт 14. Хайрсны дэвтэр хөтлөх тухай .............................................................................64

Байгаль орчны нарийвчилсан үнэлгээний ЭНВАЙРОН ХХК 3

“Хөх мандал нуур” ХХК-ийн Загасны аж ахуй эрхлэх төсөл

ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ

Зураг 1. Загасны аж ахуйн байр зүйн зураг ...................................................................

Зураг 2. Тээлийн голын хэмжилт................................................................................................14
Зураг 3. Хөх нуурын хэмжилт ...................................................................................................14
Зураг 4. Хөх нуурын усны түвшний өөрчилт.............................................................................15
Зураг 5. Хөх нуураас усны дээж авсан цэгүүд........................... ...............................................17
Зураг 6. Хөх нуурыг эмжээрлэн 120м зайд аллювийн нугын шаварлаг хөрстэй....................17
Зураг 7. Лууль мэтийн хөл ургамал зонхилон тархана ............................................................17
Зураг 8. Хар хүрэн
хөрс............................................................... .................................................18
Зураг 9. Хөх нуурын эргэн тойрны тал нутаг .........................................................................18
Зураг 10. Нугын нүлдэс хөрс .......................................................................................................19
Зураг 11. Чийглэг
газар.................................................................................................................19
Зураг 12. Дэрст тал нутаг .........................................................................................................20
Зураг 13. Хөрсний дээж авалт....................................................................................................20
Зураг 14. Хөрсний дээж авсан цэгүүд........................................................................................20
Зураг 15. Ургамалжилтын төлөв 4.30-5.15...................... ........................................................22
Зураг 16. Ургамалжилтын төлөв 5.16-5. 31 .............................................................................22
Зураг 17. Ургамалжилтын төлөв 6.01-6.16 ..............................................................................22
Зураг 18. Ургамалжилтын төлөв 6.17-7.02 ..............................................................................22
Зураг 19. Ургамалжилтын төлөв 7.03-7.18 ..............................................................................22
Зураг 20. Ургамалжилтын төлөв 7.17-8.03 ..............................................................................22
Зураг 21. Ургамалжилтын төлөв 8.04-8.19...............................................................................22
Зураг 22. Ургамалжилтын төлөв 8.20-9.04 .............................................................................22
Зураг 23. Ургамалжилтын төлөв 9.05-9.20 ..............................................................................22
Зураг 24, 25 Хөх нуур орчмын ургамалжилт ...........................................................................23
Зураг 26. Мөнгөлөг хэлтэг... ......................................................................................................25
Зураг 27. Амарын
сугас ................................................................................................................25
Зураг 28. Сахалт эрээлж ...........................................................................................................28
Зураг 29. Лаговийн Варлан ..........................................................................................................28
Зураг 30. Чимхүүрт загас .........................................................................................................28
Зураг 31. Янз бүрийн насны Мөнгөлөг хэлтэг............................................................................27
Зураг 32. Мөнгөлөг хэлтэг загасны насны бүрдлийн харьцаа..................................................28
Зураг 33. Мөнгөлөг хэлтэг загасны агнуурын уртын дундаж ................................................28
Зураг 34. Мөнгөлөг хэлтэг загасны биеийн жингийн дундаж ................................................28
Зураг 35. Хууль бусаар загалмайн тор тавьж байгаа нь ........................................................38
Зураг 36. Хөх нуурт хууль бусаар байршуулсан болон эргийн дагуу хаясан торыг устгаж
байгаа нь........................................................................................................................................39
Зураг 37, 38 Нуурын эрэг орчмын хог
хаягдал ..........................................................................40
Зураг 39. Хөх нуурын эрэг орчмоос баригдсан Улаан тууралт өвчний шинж тэмдэгтэй 2
настай хэлтэг...............................................................................................................................41
Зураг 40. Хөх нуурын усны түвшний
өөрчлөлт................................................................. ........42
Зураг 41. БХТ-нд Эрдэм шинжилгээ-удирдлага зохион байгуулалт- үйлдвэрлэл гэсэн
менежментийн загварчлалыг ашиглах нь .................................................................................57
Зураг 42. Агнуурын загасны зүйлийг таних. Мөнгөлөг хэлтэг ................................................63
Зураг 43. Агнуурын загасны зүйлийг таних. Амарын сугас .....................................................63

Байгаль орчны нарийвчилсан үнэлгээний ЭНВАЙРОН ХХК 4

“Хөх мандал нуур” ХХК-ийн Загасны аж ахуй эрхлэх төсөл

Зураг 44. Агнуурын загасны биеийн уртын хэмжээс................................................................63

Зураг 45. Хайрсны дэвтэр хөтлөх тухай ..................................................................................64

Байгаль орчны нарийвчилсан үнэлгээний ЭНВАЙРОН ХХК 5

“Хөх мандал нуур” ХХК-ийн Загасны аж ахуй эрхлэх төсөл

ХАВСРАЛТЫН ЖАГСААЛТ
Хавсралт 1. Загасны аж ахуй эрхлэх журам
Хавсралт 2. Агнуурын загас хамгаалах, өсгөн үрүүлэх үндэсний хөтөлбөр
Хавсралт 4. Усны химийн анализын дүн
Хавсралт 5. “Хөх мандал нуур” ХХК-ийн Улсын бүртгэлийн гэрчилгээ
Хавсралт 7. Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын ерөнхий үнэлгээний дүгнэлт

Байгаль орчны нарийвчилсан үнэлгээний ЭНВАЙРОН ХХК 6

“Хөх мандал нуур” ХХК-ийн Загасны аж ахуй эрхлэх төсөл

ОРШИЛ
Монгол улсын гол нууруудад нөөц нь тогтоогдсон агнуурын загасыг зүй
зохистой, экологийн чиг баримжаатайгаар ашиглах нь хүн амын хүнс тэжээлийн
хангамжийг нэмэгдүүлэхэд чухал ач холбогдолтой бөгөөд тухайн бүс нутгийн
байгаль экологийн тэнцвэрт байдлыг хадгалах, тогтвортой амьжиргааны үндэс
суурийг бүрдүүлэх гол хүчин зүйл юм.
Манай орны төр засгийн бодлого үүнд чиглэж байгаа билээ. Байгалийн
нөөцөд тулгуурласан эдийн засгийн хөгжлийн зэрэгцээ орон нутгийн байгалийн
нөөц баялагийг зүй зохистой ашиглах, байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн сэргээх
ажлыг мөн төрийн хяналтанд авч эхлээд байна.
Хүн амын хүнсний хангамжийг сайжруулах, экспортын төрлийг
нэмэгдүүлэх, мөн орон нутгийн эдийн засгийг дэмжих үүднээс Хөх мандал нуур
ХХК Дорнод аймгийн Чойбалсан суманд “Загасны аж ахуй эрхлэх” зорилгоор
төсөл хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байгаа бөгөөд уг төсөлд Байгаль орчны яамнаас
2008 оны 6 дугаар сард (2008/F24 дугаартай) ерөнхий үнэлгээ хийн, гаргасан
дүгнэлтийн дагуу төслийн байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын нарийвчилсан
үнэлгээг “Энвайрон” ХХК төсөл санаачлагчтай гэрээ байгуулсны үндсэн дээр
энэхүү ажлыг хийж гүйцэтгэлээ.

Энэхүү гэрээт ажлыг гүйцэтгэхдээ “Байгаль орчныг хамгаалах тухай”,

“Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээний тухай”, “Ан агнуурын тухай”
Монгол улсын хуулиуд, Байгаль орчны сайдын тушаалаар баталсан “Байгаль
орчинд нөлөөлөх байдлын нарийвчилсан үнэлгээ хийх журам”, “Загасны аж ахуй
эрхлэх журам” Байгаль орчны яамны шинжээчийн гаргасан ерөнхий үнэлгээний
дүгнэлт зэрэг эрхзүйн баримт бичгүүдийг үндэс болгон ашиглалаа.

Нөлөөлөх байдлын нарийвчилсан үнэлгээний ажлыг “Энвайрон”

ХХК-ний захирал Н. Эрдэнэсайханы удирдлаган доор Ус судлаач доктор Г. Даваа,
хөрс судлаач доктор Р. Баатар, Загас судлаач, Загас судлаач, доктор М. Эрдэнэбат,
магистр Г. Баасанжав, ургамал зүйч доктор Ц. Төмөрбаатар, микробиологич,
доктор Ч. Батцэцэг, экологич Т. Одонтуяа, усны химийн лаборант Оюунбилэг,
газарзүйн мэдээлэл, тандан судалгааны ажилтан Элбэгжаргал нарын эксперт,
эрдэмтдийн баг хийж гүйцэтгэлээ.

Тайлан 12 бүлэг, 14 хүснэгт, 45 зураг бүхий нийт 82 хуудас болно.

Байгаль орчны нарийвчилсан үнэлгээний ЭНВАЙРОН ХХК 7

“Хөх мандал нуур” ХХК-ийн Загасны аж ахуй эрхлэх төсөл

НЭГ. ТӨСЛИЙН ТОДОРХОЙЛОЛТ

1.1. Төслийн нэр

Загасны аж ахуй эрхлэх төсөл

1.2. Төслийн дугаар: 2008/F035

1.3. Төслийн зорилго, хэрэгцээ шаардлага

Сүүлийн үед байгалийн баялаг тэр тусмаа хүний эрүүл мэндэд тустай уураг, тос,
амин дэмээр баян хүнс тэжээлийн арвин их нөөц болох загасыг ашиглах
хэрэгцээ, сонирхол эрс өсөж байгаатай уялдан түүний нөөцийг хамгаалах,
зөв зохистой ашиглах асуудал байгаль хамгааллын ажлын тулгамдсан
асуудлын нэг болоод байгаа билээ.

Номхон далайн ай савд багтах байгалийн өвөрмөц онцлогтой агнуурын болоод

эмчилгээний өндөр ач холбогдолтой загасны нөөц бүхий Хөх нуурын
мөнгөлөг хэлтэг загасны үржил, нас, хүйсний тэнцвэрт харьцааг
алдагдуулахгүйгээр тогтвортой ашиглах, хамгаалах арга хэмжээг тодорхой
чиглэл, хөтөлбөрийн хүрээнд үе шаттайгаар хэрэгжүүлэх үүднээс загас
агнуур, түүнтэй холбогдсон мэдээ, мэдээллийг цуглуулан, боловсруулалт
хийдэг механизмыг бий болгох нь тусгай хамгаалалттай газар нутгийн
менежментийг боловсронгуй болгоход чухал үр нөлөө үзүүлэх болно.

1.4. Төслийг хэрэгжүүлэгч агентлаг

“Хөх мандал нуур” ХХК, Захирал: Ч. Гомбогүр
Утас: 99588727
Улсын бүртгэлийн дугаар: 711001001
Регистерийн дугаар: 3366669
Ан агнуурын ажил эрхлэх байгаль орчны мэргэжлийн байгуулагын
гэрчилгээний дугаар: 265/2007

1.5. Төслийн байршил

Хөх нуур нь Дорнод аймгийн Чойбалсан сумын нутаг дэвсгэрт байрлах ба
Чойбалсан сумаас агаарын замаар 119 км, Чулуунхороот сумаас агаарын замаар
36 км зайд оршдог. Мөн төмөр замаар очих бололцоотой.

Байгаль орчны нарийвчилсан үнэлгээний ЭНВАЙРОН ХХК 8

“Хөх мандал нуур” ХХК-ийн Загасны аж ахуй эрхлэх төсөл

Зураг 1. Загасны аж ахуйн байр зүйн зураг

1.6. Төслийн товч тодорхойлолт

Төслийн хүрээнд сэлүүрт завь, авто машин, загалмайт тор зэрэг техник, тоног
төхөөрөмж ашиглан загас олборлолтоо явуулна.
ШУА-ын Геоэкологийн хүрээлэнгийн тогтоосон Хөх нуурын загасны нөөцийн
судалгааны тайлан, БОЯ-аас зөвшөөрөгсөн жил бүрийн загас агнуурын тоо
хэмжээнд үндэслэн төслийн хүчин чадал нь тодорхойлогдоно.
“Хөх мандал нуур” ХХК Хөх нуураас жилд 6 тн загас олборлохоор төсөлд
тусгасан байна.

Байгаль орчны нарийвчилсан үнэлгээний ЭНВАЙРОН ХХК 9