Professional Documents
Culture Documents
EĞİTİMİ
KUMANDA VE MANEVRALAR
DERS NOTLARI
Kaynakça: Sn Mehmet AYMAN’ın TEAŞ döneminde Hazırlamış olduğu Kumanda ve Manevralar kitabından alınmıştır.
0
Türkiye’de Ana Enterkonnekte Sisteminin Gelişimi ve
Ulusal ve Bölgesel Yük Dağıtım Merkezlerinin
Kuruluşu:
Zamanla artan enerji ihtiyacını yüksek maliyeti küçük güçlü yerel santralardan
temin eden tüketicilerin enterkonnekte sisteme bağlanarak ucuz ve emniyetli
enerjiden istifade etmek istemeleri üzerine yeni santrallerin kurulması ve bu
santrallerin paralel çalıştırılmaları gerekmiştir. Bu nedenle Çatalağzı ve Silahtarağa
santraları’na yeni guruplar ilave edildi.
Sarıyar, Hirfanlı, Tunçbilek santraları kuruldu. Bu santraların ilavesi ile KBA adı
verilen enterkonnekte sistem süratle gelişti.1956 yılında Çatalağzı, Silahtarağa ve
Tunçbilek Santralleri’ nın paralel çalışmaya başlamaları üzerine yük tevzicilik
görevi Ümraniye trafo Merkezindeki işletme teknisyenlerine verildi. Ancak işletme
teknisyenlerinin hem kendi görevlerini yapmaları hem de yük tevzicilik yapması
mümkün olmadı. Müstakil bir işletmenin, yani yük tevzi merkezinin kurulmasını
zorunlu kıldı ve ilk defa 20 Kasım 1956 da Adapazarı ‘nda KBA Yük Tevzi Merkezi
kuruldu.
1959 yılında Orta Anadolu, 1970 yılında Karadeniz ve Çukurova, 1974 yılında
Doğu Anadolu Bölgeleri KBA-BA sistemleri bağlanmıştır. Bunun sonucu olarak1969
yılında Hirfanlı, 1971 yılında Seyhan, 1972 yılında Samsun ve 1974 yılında da
Keban Yük Tevzi Merkezleri kurulmuştur.
1
Bu merkezlerin koordinasyonu, enterkonnekte sistemde frekans, gerilim ayarı
ve ekonomik yüklenmenim gerekliliği düşüncesinden hareketle bir merkezden
sevk ve idaresinin yapılması Milli Yük Tevzi düşüncesini ortaya çıkarmıştır. Bu
görev yapılması 1985 yılına kadar KBA Yük Tevzi Merkezince yürütülmüştür. Aynı
yıl Gölbaşı (Ankara) Milli Yük Tevzi Merkezi kurularak faaliyete geçmiştir
Günümüzde, Milli Yük Tevzi Merkezi, Ulusal Yük DAĞITIM Merkezi olarak, Bölge
Yük Tevzi Merkezleri ise Bölgesel Yük Dağıtım Merkezleri olarak görevlerine devam
etmektedirler.
Üretim Tesisleri:
2
Dağıtım Sistemi: Bir dağıtım şirketinin belirlenmiş bölgesinde işlettiği veya
sahip olduğu elektrik dağıtım tesisleri ve şebekesidir.
TRAFO MERKEZİ
2-Kumanda Bölümü
* Kumanda odası
* Akü odası
* Röle odası (bazı trafo merkezlerinde bulunur)
3
KUMANDA TABLOSUNDA BULUNANLAR
Manevra Şeması
380 kV Kahverengi
154 kV Kırmızı
66 kV Mavi
34,5 kV Yeşil
15 kV Sarı
10,5 kV Sarı
Sesli sinyal: Arızalarda işletme teknisyenini ikaz eden zil ve / veya kornadır.
4
Saat:Zamanı göstermeye yarayan cihazdır.
Ayrıca;
* Kademe değiştirme Butonları ve kademe göstergesi (analog veya dijital)
* Kumanda tablosunun arka kısmında ise röleler, sayaçlar, sigortalar, bağlantı
klemensleri, vb. teçhizatlar.
* Transfer baranın bulunduğu bazı trafo merkezlerinde ise; transfere alınan çıkışın
yerine, korumaların transfer kesiciye aktarıldığını gösteren sinyal lambası ve
transfer pozisyon anahtarı bulunur.
AA Bölümünde;
DA bölümünde;
DA voltmetre, Ampermetre
DA ana şalterler
DA kesik alarm göstergesi
DA dahili aydınlatma şalteri
Harici aydınlatma şalteri
Kumanda devreleri şalteri
Koruma devreleri şalteri
Kesici ve ayırıcıların motor besleme şalteri
Kilitleme devreleri şalteri
5
TANIMLAR
Yönerge 33
Yönerge 43
Üretim ve iletimle yük dağıtım arıza halleri yönergesidir. Trafo Merkezi
işletmesi teknisyenlerinin arıza durumlarında yapacakları işlemleri kapsar.
TEİAŞ bünyesinde yer alan ve elektrik enerjisi arz ve talebini gerçek zamanlı
olarak dengelenmesinden sorumlu birimdir. Tüm sistemin güvenli kaliteli ve
ekonomik olarak işletilmesine devamlı nezaret eden bölgesel yük dağıtım
merkezleri arasındaki koordinasyonu sağlar.
İletim sisteminin belli bir bölgesine ait üretim iletim ve tüketim faaliyetlerini
izleyen işletme manevralarının koordinasyonunu ve kumandasını yürüten kontrol
merkezidir.
Görevleri
Arz ve talebe göre elektrik üretimini ve iletimini emniyetli ve ekonomik bir şekilde
sağlar.
Sistem gerilim ve frekansının belirli sınırlar içinde tutulmasını sağlar.
Sorumluluk bölgesindeki sistemde İşletmenin yürütülmesi
Manevraların koordinasyonu ve yaptırılması
6
Sistem frekansının düşmesine veya yükselmesine tepki olarak ünite aktif güç
çıkışını Hız regülâtörü ile otomatik artırılması veya düşürülmesi yoluyla sistem
frekansının düzeltilmesidir.
Sistem frekansının düşmesine veya yükselmesine tepki olarak ünite aktif güç
çıkışının UYDM’den gönderilen bir sinyal ile otomatik arttırılması veya
düşürülmesidir.
Salınım
Enterkonnekte sistemde bir hattın açması veya bir grubun servisten çıkmasıyla
regülatörlerin kararlı çalışma haline gelmediği ilk anda gücün kararsız bir şekilde
santralar arasında taksimi ve sürekli değişimidir.
İşletme Teknisyeni
Trafo merkezleri ile santrallerde bulunan ve işletme şartlarını göz önünde tutarak,
ilgili talimatlara ve yük dağıtıcının isteklerine uygun manevra yapan, ayrıca
çalışmalar sırasında teçhizatı İş Güvenliği Formu–1 formu ile ekip şefine teslim
eden, çalışmanın bitiminde de ekip şefinden İGF 2 formu ile teslim alıp teçhizatın
işletme haline geçmesi için BYDM ye bilgi vererek servise alınmasını sağlayan
kişidir.
Teçhizat
Cihaz
Kesici
Normal yüklü ya da arızalı elektrik devrelerini açıp kapatmak için kullanılan bir
cihazdır.
Ayırıcı
7
Bara
Güç Transformatörü
Fider
Reaktör
Bağlı bulunduğu hat, trafo veya baradan reaktif güç çeken (tüketen) ve gerilim
düşürmek için kullanılan bobindir.
Şönt Kapasitör:
Seri kapasitör:
Uzun EİH’na seri olarak bağlanan ve hattın empedansını küçültmek için kullanılan
Kondansatör gurubudur.
8
Kaplin Kapasitör (Gerilim Bölücü ) :
İletişim, koruma, ölçü ve bilgi iletimi İçin kullanılan cihazların EİH’na bağlantısında
kullanılan kublaj kondansatörüdür.
9
Son rakamı 7 olan: transformatör fiderinin transformatör tarafındaki
Ayırıcısı, transfer fiderinin transfer bara tarafındaki Ayırıcısı, ünite fiderinin
transformatör tarafındaki Ayırıcısı
Son rakamı 9 olan: by-pass ayırıcısı, transformatör, ünite ve hat fider kesicisine
ait transfer ayırıcısı
Güç Ayırıcısı: Kısa devre kesme gücü olmayan ve normal yüklü devreleri açıp
kapayan cihazdır.
Hat Ayırıcısı: EİH ve EDH’nı veya yer altı kablosunu besleyen kesicinin hat
tarafında bulunan ayırıcısıdır.
Bara Ayırıcısı: EİH ve EDH’nı veya yeraltı kablosunu besleyen kesicinin bara
tarafında bulunan ayırıcısıdır.
By-Pass Ayırıcısı: Tek baralı sistemde ait olduğu kesici yük altında (kapalı) iken
açılıp, kapanabilen bir ayırıcıdır.
Bara Bölümleyici Ayırıcı: Bir barayı iki kısma ayırmak veya birleştirmek için
kullanılan ayırıcıdır.
Transfer Kesici: Bir teçhizatın kendi kesicisinin yerine geçebilen ve ana barayı
Transfer baraya bağlamakta kullanılan kesicidir.
Kublaj (Bara Bağlayıcı) Kesici: Çift ana baralı sistemlerde iki ana barayı
birbirine bağlayan kesicidir.
Bara Bölümleyici Kesici: Bir barayı iki kısma ayırmak veya birleştirmek için
kullanılan kesicidir.
BARA SİSTEMLERİ
Tek baralı sitemde, herhangi bir kısımda bakım ya da arıza çalışması olduğunda
enerji kesintisi olması dezavantajdır. Tesis maliyeti yönünden ucuz
Ve işletme kolaylığı ise avantajıdır.
10
Tek Baralı Sistemde Kapama Manevrası:
1-) 3112 nolu fider kesicisi açılır.(her üç fazda tam açma olduğu kontrol
edilir.)kartlanır.
2-) 3111 nolu hat ayırıcısı ile, 3113 nolu bara ayırıcısı açılır, kartlanır.
3-) 3110 nolu topraklama ayırıcısı hatta gerilimimin sıfır olduğu görülerek
Kapatılır, kartlanır.(şekil.2)
11
Tek Baralı By-pass Sistemi ve Manevran Özellikleri:
12
Örnek: Şekil.4’deki fider 3112 nolu kesici üzerinden enerjili durumdadır.3112 nolu
fider kesicisinde bakım yapılabilmesi için gerekli olan manevrada işlem sırası
Aşağıdaki gibidir.
3110 3110
3111 3111
3113 3113
Şekil 5
Fider 1 Fider 2
Transfer Transfer
kesici ayırıcı
Ana Bara
Transfer Bara
Transfer
ayırıcı
Şekil 6
Transfer baralı sitemde iki bara mevcuttur. Bu baralardan, bara giriş ve hat
kesicilerinin ayırıcılar üzerinden bağlı bulunduğu baraya Ana Bara, hat ve
trafoların bir ayırıcı ile bağlı olduğu baraya Transfer Bara denir.
Normal işletme şartlarında ana bara enerjili, transfer bara enerjisizdir. Ana bara
ile transfer bara arasındaki kesiciye Transfer Kesici denir.
13
Transfer kesici transfer ayırıcılar ile bara sistemindeki arızalı veya bakım
yapılacak kesici yerine geçirilecek enerjinin sürekliliği sağlanır. Yerine geçtiği
kesicinin korumalarını da üzerine alır.
Fider 1 Fider 2
5410 5440
5427
Şekil 7
1- 5429 ile 5419 nolu transfer ayırıcılarının açık olduğu kontrol edilir.
1- 5441 nolu hat ve 5443 nolu bara ayırıcıları kapatılır, kartları alınır.
14
Transferden beslenen Fider 2. normal işletme şartları haline
getirilmesi
Fider 1 Fider 2
5410 5440
5425
5429
5426
5427
Şekil 8
5410 5440
5427
Şekil 9
15
5426 numaralı kesicideki bakım çalışması için trafo fideri transfere alma
manevrası;
Fider 1 Fider 2
5410 5440
5425
5426 5429
5427
Şekil 10
16
Çift Ana Baralı Sistem ve Manevra
Özellikleri
Fider 1 Fider 2
Kublaj
Ana bara 1
Ana bara 2
TRAFO 1 TRAFO 2
Şekil 11
Çift ana baralı sistemde iki ana bara mevcut olup her ikisi de enerjilidir. İki bara
arasında Kublaj (bağlantı) kesici vardır. Kublaj kesici kapatıldığında iki ana
barayı birleştirerek paralel çalışmalarını sağlar. Açıldığında iki ana barayı ayırarak
bağımsız çalıştırır.
3426 3746
3427 3747
Şekil 12
17
1-Trafoların paralel çalışma şartları kontrol edilir. Şartlar uygun ise
3- 3636 nolu kublaj kesici kapatılır. Trafolar kublaj kesicisi üzerinden paralel
çalışmaktadır.(Şekil.13)
3426 3746
3427 3747
Şekil 13
18
Fider 1 Fider 2 Fider 3
3510 3850 3860
3426 3746
3427 3747
Şekil 14
NOT: Bara–1 üzerinde yapılan çalışmalarda kublaj kesici ve ayırıcıları ile bara-1’e
ait açık durumda olan ayırıcıların hepsi kartlanır.
19
Fider 1 Fider 2 Fider 3
3510 3850 3860
3426 3746
3427 3747
Şekil 15
20
Fider 1 Fider 2 Fider 3
3510 3850 3860
3426 3746
3427 3747
Şekil 16
1–3862 nolu fider kesici açılır. Her 3 fazda tam açma olduğu kontrol edilir,
kartlanır.
2–3861 ve 3865 nolu ayırıcılar açılır, kartlanır.
3–3863 nolu ayırıcının açık olduğu görülür, kartlanır.(Şekil.17)
3426 3746
3427 3747
Şekil 17
21
1–3861 ve 3865 nolu ayırıcılar kapatılır, kartları alınır,
Kublaj
kesici
Ana bara 1
Ana bara 2
Transfer bara
Şekil 18
Bu bara sistemi çift ana baralı sistem ile transfer baralı sistemin
birleştirilmesinden oluşturulmuştur.
İki ana bara ile transfer bara arasında ise transfer kesici bulunur. Bu bara
sisteminin bulunduğu bazı merkezlerde kublaj kesici aynı zamanda transfer
kesicisi olarak da kullanılmıştır.
22
Örnek.6:Fider 1. transferden beslenmesi.
Fider 1 Fider 2
Transfer Bara
9219 9249
9210 9240
9227 9257
9227 9257
23
1- 9213-9211 nolu ayırıcılar kapatılır,kartları alınır.
2- 9212 nolu kesici kapatılır, kartları alınır.
3- 9236 nolu transfer kesici açılır.
4- 9233-9237-9219 ayırıcılar açılır.
5- 9215 nolu ayırıcı açık kalır,kartları alınır, normale işletme şartları haline
getirilmiş olur.(şekil 19)
Örnek 8 ;Fider
;Fider 2 ait 9243 nolu bara1 ayırıcısında
bakım çalışması için yapılacak manevra
Fider 1 Fider 2
Transfer Bara
9219 9249
9210 9240
9227 9257
24
Fider 1 Fider 2
Transfer Bara
9227 9257
Şekil 22
Fider
25
Tesislerin Durumu İle İlgili Tanımlar:
Servis Dışı Teçhizat: Çeşitli nedenlerle (bakım, tamir, yedek,arıza vb.) işletme
dışı bırakılan teçhizattır.
Boşta Gerilim Altında Teçhizat: Üzerinden enerji çekilmeyen, fakat bir taraftan
gerilim tatbik edilmiş teçhizattır.
Yedek Teçhizat: Serviste olan bir teçhizatın yerine almak üzere servis dışı
bekletilen teçhizattır.
Geçiş Hakkı: Her iki ucundan gerilim altına alınabilme olanağı olan ve arıza
nedeniyle açmış veya açılmış
Bir hatta gerilim tatbik etmek yetki ve görevine geçiş hakkı denir.
İlk Geçiş Hakkı: Her iki ucundan gerilim altına alınabilme olanağı olan ve arıza
nedeniyle açmış veya açılmış olan hatta ilk gerilim tatbik etme yetkisine ilk geçiş
hakkı denir.
İlk geçiş hakkı süresi 5dk.dır. İlk geçiş hakkına sahip olan merkezler; gerilimsiz
hatlara, arıza başlangıcından itibaren 5 dk. İçerisinde bir defaya mahsus olmak
üzere gerilim tatbik ederler. Gerilim tatbikinden sonra kesici hemen açarsa, BYDM
‘ ye danışmadan anılan hattı ikinci bir defa kapatamazlar. Arıza başlangıcından
itibaren 5 dk. Dolmuş ve kesici kapatılmış ise, geçiş hakkı hattın diğer ucundaki
merkeze geçer.
İkinci Geçiş Hakkı: İlk geçiş hakkı süresi olan 5 dk. Sonundan itibaren hatta
gerilim tatbik etme yetkisine ikinci geçiş hakkı denir.
İlk geçiş hakkına sahip olan merkez, arıza başlangıcından itibaren anılan hatta
ilk 5 dk, içinde gerilim tatbik etmemişse bu hatta gerilim tatbik etme yetkisi hattın
öbür ucundaki merkeze geçer ve bu merkezin olanağı varsa, hattı gerilim altına
alır.
İkinci geçiş hakkı olan merkez, arıza başlangıcından itibaren 5 dk. Geçmedikçe,
hatta gerilim tatbik edemez. Kapattığı kesici hemen açarsa BYDM’ ye danışmadan
kesiciyi ikinci bir defa kapatamaz.
26
NOT: Geçiş hakları sistemde iletişim olanağı olmadığı zamanlarda geçerlidir.
A- İzinli çalışmalar
Kazan, türbin, genaratör, transformatör, senkron kondansatör gibi ana teçhizat ile
bunlara ait yardımcılardaki çalışmalar enerji üretimini doğrudan doğruya kısıtlıyor
veya kısıtlama ihtimali yaratıyorsa çalışma izni isteği gerekir.
Servis dışı bir grubun devreye alınmasını, normal devreye girme süresine nazaran
geciktirmeyecek çalışmalar için çalışma izni istemeye gerek yoktur.
Transformatör, hat veya kablo ve bunlarla ilgili ana ve yardımcı tesisat üzerinde
yapılacak çalışmalar doğrudan doğruya enerji iletimini kısıtlıyor veya kısıtlama
ihtimalini yaratıyorsa çalışma izni isteği yazdırılması gerekir.
Lisans sahibi tüzel kişi tarafından yetkilendirilmiş kişiler BYDM’ den yazılı olarak
çalışma izni alabilirler.
27
b- Çalışma izni için müracaat
1- Müracaat zamanı
Önceden programlanmış işler için, işin başlayacağı tarihten normal olarak bir
hafta önce ilgili BYDM’ ne müracaat edilir. Bazı hallerde zaruri sebepler dolayısıyla
bu müddet daha kısa imkan vermek gayesi ile en az 24 saat önceden müracaat
edilmesi şarttır. Aksi halde çalışma izni verilmez.
2-Müracaat Şekli
Çalışma izni isteyen yetkili şahıslar ilgili BYDM ‘ ne yazılı müracaat ederler. Yazılı
müracaat halinde YDM –1 formunun (1) nolu bölümü yetkili şahıs tarafından iki
nüsha olarak doldurulduktan sonra, bir nüshası BYDM’ ne gönderilir, diğer
nüshası talebi yapan tarafından saklanır.
BYDM’ nin çalışma izni isteğine cevaben sistemin durumunu dikkate alarak ve
diğer birimlerle koordinasyon sağlayarak, istek sahibine onay belirttiği formdur.
Herhangi bir nedenle çalışma iznini iptali gerekirse YDM–2 formunun (2) nolu
bölümünün ilk 3 maddesi cevaplandırılacak şekilde çalışma iznini isteyen ve ya
çalışmayı yapacak sorumlu şahıs BYDM’ ne haberdar eder. Servisten çıkartılacak
teçhizatta çalışacak başka ekipler varsa BYDM koordinali çalışmalarla ilgili şartlara
göre hareket eder.
28
TEİAŞ
………….ŞEBEKE İŞLETME GRUP MÜDÜRLÜĞÜ
………….BÖLGESİ İŞLETME GRUP BAŞ MÜHENDİSLİĞİ
YDM-1
…………..YÜK DAĞITIM İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ
ÇALIŞMA İZİN İSTEĞİ
Tarih :…../..../……. İstek No:…../…./……
29
TEİAŞ EK:2
YÜK DAĞITIM MÜDÜRLÜĞÜ Form YDM-2
1
ÇALIŞMA İZNİ
Tarih:…./…/20…
No:…../……..
Çalışma İzni İsteği No : ………………………………….
1-YDM'de Formu Dolduran Kişi : …………………………………………………………………
2-Yapılacak Çalışma : …………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………..
3-Çalışmayı Yapacak Ekip Şefi : …………………………………………………………………
Haber Verilen servisler : …………………………………………………………………
UDYM : …………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………..
BÖLGE : …………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………..
ELEKTRONİK : …………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………..
TEST : …………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………..
SANTRAL : …………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………..
5-Enerjisi Kesilecek Müşteriler : …………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………..
6-Müşteri İle Anlaşan : …………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………..
2
ÇALIŞMA İZNİNİN İPTALİ
1-İptal İsteyen Sorumlu Kimse
2-İptalin Nedeni
3-Kabul Eden
4-Haber Verilen servisler
5-Haber Veren Müşteriler ve Haberi Veren
………………………………………………………………………………………………………..
YDM Mühendisi YDM Başmühendisi
İsim İmza İsim İmza
30
TEİAŞ
……………………………….YÜK DAĞITIM MÜDÜRLÜĞÜ Ek:3
MANEVRA FORMU YDM-3
MANEVRAYI YAPTIRAN:……………………………………………………Tarih:…../…./20…..
1-Manevra No : ………………………………………………………………………………………
2-Çalışma İzin No : ………………………………………………………………………………………
3-İzni İsteyen : ………………………………………………………………………………………
4-Nedeni : ………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………….
5-TM İşletme Teknisyeni : ……………………………………………………………………..
6-Servisten Çıkarılacak Techizat : ……………………………………………………………………..
7-Servis Dışı Kalma Süresi : ……………………………………………………………………..
8-Merkezdeki Diğer Çalışmalar : ……………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………..TRAFO MERKEZİ
AÇMA MANEVRASI KAPAMA MANEVRASI
SAAT
SAAT
SIRA
SIRA
DK
DK
AÇIKLAMA AÇIKLAMA
31
B-Haberli Çalışmalar
Servis harici bir teçhizat üzerinde onarım veya bir değişiklik amacıyla yapılacak ve
sistemin ve emre amade gücün, emniyetini azaltıcı yönde bir tesir yaratmayacak,
müşterilerde kesinti gerektirmeyecek çalışmalar haberli çalışmalardır.
Bu çalışmalar için çalışma izni isteğine ihtiyaç yoktur. Bu gibi çalışmalarda işlerin
başlangıcında; işin mahiyeti, başlama saati ve çalışan sorumlu şahsın adı; ayrıca
aynı günde biten işler için işin bitiminde işin son durumu BYDM’ ne bildirir.
Sistemdeki herhangi bir teçhizat arıza nedeni ile servisten çıkmış veya çıkartılmış
ise söz konusu teçhizat üzerinde yapılacak çalışmalara denir.
Bu çalışmalar için çalışma izni isteğine ihtiyaç yoktur. Önemli ve acil hallerde
Şebeke İşletme Müdürlükleri, Röle, Elektronik ve Test Müdürlüğü yetkili şahısları
zaman kaybını önlemek için arızaya müdahale eder ve ilk fırsatta BYDM’ ne
bildirir. Transformatör, reaktör, kesici, ayırıcı, ölçü transformatörleri, bağlantıları
bara, kuranportör teçhizatı arızaları, doğal afetler, can ve malın tehlikeye düşmesi
ve bunun gibi ani müdahaleleri gerektiren durumlarda gerekli işlemler derhal
yapılır. Bundan sonra durum BYDM’ ne haber verilir.
Enerjili bir teçhizat veya hattın yakınına yani güvenlik mesafelerine kadar sokulma
zarureti olan çalışmalardır. Gerilimli bir teçhizatın yakınında yapılan çalışma (Bir
direk üzerindeki çift devreden biri gerilimli iken diğerinde çalışma hali gibi .)
MANEVRALAR
Açma manevrası
Enerjili bir teçhizatın enerjisiz duruma getirilmesi için kesici ve ayırıcılar ile yapılan
işlemlerdir. Açma manevrasında önce kesici sonra ayırıcılar açılır.
Kapama Manevrası
Enerjisiz bir teçhizatın enerjili duruma getirilmesi için ayırıcılar ve kesici ile yapılan
işlemdir. Kapama manevrasında önce ayırıcılar daha sonra kesici kapatılır
32
66 kV ve daha yüksek gerilimli merkezlerin primer tarafında yapılacak
manevralarda BYDM ‘ ne çalışma izni isteği (YDM–1) yazdırılması gereklidir.
BYDM manevraları çalışma izni isteği formuna uygun olarak tanzim bulunan
manevra formu (YDM–3) vasıtası ile yaptırır. BYDM, normal manevralar için
talimatı verirken ve işletme teknisyeni bu talimatı alırken aşağıdaki kurallar takip
edilir.
Çalışma iznine bağlı olarak herhangi bir teçhizat servis dışına çıkartılırken veya
işin bitiminde servise alınırken işlem yapıldığı merkezdeki işletme teknisyeni almış
olduğu talimatı ‘manevra formu’ na doldurulur. BYDM yazılması gereken bir
talimat verdiğinde “yazılı talimattır” diye işletme teknisyenini ikaz eder.
Manevranın her kademesi manevra formu üzerinde sıra numarası ile ayrı bir
satıra yazılır. Talimat açık ve kısa olmalıdır. Talimatta kesici ve ayırıcılar kod
numaraları ile bildirilir.
Verilen talimatta değişecek bir nokta varsa BYDM yazılan manevra formu
üzerinde iptal işareti konmasını ister ve ayrı bir form yazdırır.
İki taraftan gerilim altına alınabilen bir teçhizatın servis dışı edilmesi anında
ilk olarak her iki merkezdeki kesiciler bilahare her iki merkezdeki ayırıcılar açılır.
Bu işlemler tamamlandıktan sonra topraklama ayırıcıları kapatılır. Topraklamadan
önce transfer kesici ve ayırıcıların açık olduğu görülmelidir.
İki taraftan gerilim altına alınabilen bir teçhizatın servis iadesi anında ilk
olarak her iki merkezdeki topraklama ayırıcıları açılır. Daha sonra her iki
merkezdeki ayırıcılar ve müteakiben kesiciler kapatılır.
Yük dağıtım bölgelerini birbirine bağlayan irtibat hatlarındaki manevralar hattın ait
olduğu BYDM tarafından yürütülür. Komşu BYDM manevraları takip eder. Ulusal
yük dağıtım bu gibi hallerde koordinatörlük görevi yapar.
33
*Birden fazla farklı gerilim değerindeki teçhizatlar üzerindeki manevra
yapılacaksa; açma manevrasına gerilim değeri düşük olan teçhizattan, kapama
manevralarına ise gerilim değeri yüksek olan teçhizattan başlanır.
*Bir güç transformatörü servise alınırken, işlem sırası; trafo giriş, trafo çıkış fider
kesicileri şeklindedir. Servis harici edilirken bu işlemin tersi yapılır.
*Birden fazla fiderde açma manevrası yapılacaksa, önce önemsiz ve yükü az olan
fiderden başlanır. En son önemli ve yükü fazla olan fiderler açılır.
Manevraları yaparken herhangi bir şüpheye düşülürse hemen manevrayı uygun bir
noktada bırakıp durumu BYDM’ ne bildirir.
Manevra bittikten sonra yapılan işlemleri zaman sırasına göre BYDM’ ne yazdırır.
NOT:
3. Bir hat transfere alınacağı zaman (transfer ve hat çıkışına ait iki sayaç mevcut
ise) önce transfer ve hat çıkışı sayaçların değerleri alınır sonra gerekli manevra
yapılır.(Aynı durum tek bara by-pass sisteminde de geçerlidir)
34
Üçüncü bir şahıs tayini halinde: yük dağıtımcı manevra formunu bu üçüncü şahsa
yazdırır ve tekrarlattırır. Yapılacak manevranın yapılacağı merkeze bildirilmesini
ister.
Yapılan manevralar hakkında gene bu aracı şahıs yoluyla BYDM’ ne bilgi verir.
Sorumlu bir şahıs tayini halinde: BYDM bu şahsa çalışma izni (form YDM–1) ve
çalışma izni (form YDM–2)yi not ettirir.
Bu şahıs manevralar ister bir merkezde, ister birden fazla merkezde yapılsın,
manevraların yapılması ile rakipler arasındaki koordinasyonun temini yönünden
sorumludur. Yani sorumlu şahıs manevra süresince BYDM’ ni temsil eder.
Bir merkezdeki kesicilerin biri veya bir kaçı arıza nedeniyle açtığı takdirde, işletme
teknisyeni öncelikle aşağıdaki sırayı takip edip arızanın nedeni ve son durum
hakkında kesin bilgi elde eder.
1- Saati kaydettikten sonra sesli alarmı susturur. Arızanın hangi kısımda olduğunu
ışıklı alarm ve konum lambalarından tespit eder.
2- Tespit edilen kısma ait panodaki ışıklı sinyaller ve ölçü aletleri yardımıyla
kesicinin açıp açmadığını kontrol eder.
5- Açmış olan kesicinin iki tarafında kalan tesisat kısımlarında gerilim olup
olmadığını voltmetreler yardımıyla kontrol eder. Voltmetrelerin değer gösterdiği
tesisat kısımları gerilimlidir. Ayrıca varsa senkronoskop cihazı ile kontrol
edilmelidir. Senkron lama anahtarları açan kesiciye ait yuvaya sokularak çevrildiği
zaman:
35
a- Senkronoskop ibresi bir noktada duruyorsa, Voltmetrenin sıfır gösterdiği
tarafta gerilim yok demektir. Bu durumda arıza halleri yönergesindeki geçiş
hakkına göre işlem yapılır.
DİKKAT: Böyle bir durumda senkronoskop cihazını bir sigorta yanması veya diğer
bir nedenle çalışamayacağı olasılığını göz önüne almak ve anahtarlarının yerine
iyice oturduğundan emin olmak iç,in, senkron7lama anahtarı bir iki defa açılıp
kapatılmalıdır.Ayrıca voltmetre komütatör konumu da değiştirerek faz kontrolü
yapmak suretiyle her üç fazda da gerilim olmadığından kesinlikle emin
olunmalıdır.
Açısal farkın değeri aşağıdaki usulle tespit edilir. Senkronoskop’un sıfır noktası
normal zaman saatinin 12’si kabul edilirse, senkronoskop un ibresi zaman saatinin
11 veya 1 rakamları arasında bir yerde durduğunda, açısal fark 30 derece yada 30
derece den küçük demektir.
Dikkat -2:En uygun paralele girme gerilimler arasındaki farkın sıfıra yakın çok
az(senkronoskop’un çok yavaş dönmesi ) olması halinde yapılır. Frekanslar
arasındaki fark 0,2 Hz. Veya daha az ise (yani senkronoskop ibresinin iki turu on
saniye veya daha uzun bir zamanda oluyorsa ), gerilimler arasındaki fark normal
gerilimin % 10’u veya daha azı ise, paralele alma işlemi hemen yapılabilir.
Farkların daha yüksek olmaları halinde, (yük dağıtım usulleri
yönergesi,yönerge no:33’ün V-D bölümü )’ne uygun hareket edilir.
36
Arıza işlemlerinden sonra BYDM’ ne verilecek bilgiler şunlardır:
Kısım:2
DİKKAT: Çift devreli (aynı pilon üzerinde iki devre ) hatlardan biri gerilimli iken
diğeri üzerinde topraklanmış olarak yapılan çalışmalar, gerilim altında çalışma
kabul edilir. Gerilimli olan devrenin kesicileri gerilim altında çalışma kuralına
tabidir.
4- Merkezlere ait teçhizat üzerinde yapılmakta olan her türlü çalışma esnasında,
kesicilerde açma olmuşsa, işletme teknisyeni çalışmayı yapanların emniyette
olduklarını kesinlikle tespit etmeden kesicileri kapatamaz.
5- Bazı olağanüstü koşullar ve işletme güçlükleri nedeni ile BYDM yönerge 43’ün
bazı maddelerini veya tamamının belirli bir süre için uygulanmamasını isteyebilir.
Böyle bir durumda BYDM ‘den alınacak talimata uygun işlem yapılır.
6- Kuran portör konuşması yaparken sistemde bir arıza olduğunu hisseden kimse,
konuşmasını kesip kuran portör kanalını BYDM ve diğer işletme personeline
bırakmalıdır. Konuşma terminalci aracılığı ile yapılmakta ise, terminalci
konuşanlara durumu kısaca açıklayıp konuşmayı kesmelidir.
Arıza işlemlerinde BYDM’ ne77 veya işlem yapan merkez işletme teknisyenlerine
hiç kimse karışmamalıdır. Her iki tarafın amirleri, ancak işlerin çok olması ve
yanlarında bulunmaları halinde yardım edebilirler. Kuran portör ve diğer muhabere
araçlarıyla müdahale edemezler. Arıza esnasında yapılacak veya yaptırılacak
işlemler için, BYDM ve yalnız manevrayı bizzat yapacak işletme teknisyeni
muhataptır.
37
7- Transformatör veya gruplara ait diferansiyel, Bucholz vb. gibi ünitelerin iç
arızalarını işaret eden bir röle çalışması sonucunda kesiciler açmışsa, ilgili sorumlu
mühendise durumu bildirmeden açan kesici kapatılamaz. Sorumlu mühendisin
talimatına uygun işlem yapılır. Bu çeşit arıza ile açmış olan kesicilerin
kapatılmaları santral ve trafo merkezleri işletme genel ve özel talimat hükümlerine
göre yapılır. Kesicinin kapatılma süresi uzayacaksa olanak varsa hemen yedek
trafo ve grup servise alınır.
9- Ayırıcılar hiç bir zaman yük altında açılamaz ve kapatılamazlar. Üzerinden aktif
yük çekilmeyen, fakat bir hat veya trafoyu gerilim altında bulunduran ayırıcıda
açılamaz. Ancak açılacak ayırıcı ile aynı bara sisteminde paralel çalışan kapalı bir
devre varsa, anılan ayırıcı açılabilir.(Transfer ayırıcılarının kapalı olması gibi )
Kısım 3:
Bir merkezde gerilimin sıfır olması genel sistem arızasından veya bu merkeze
enerji temin eden hatların merkezin kendisinden ya da başka noktalardan açması
halinde meydana gelir. Bu durumda (2.Bölümde belirtilenlere ilave olarak)
yapılacak işlemler:
1- Açmamış olan bütün hat, müşteri fideri, trafo giriş fideri ve trafo çıkış fiderine
ait kesiciler açılır.
2- İlk gerilim gördüğü hattan barasını gerilim altına alır.
3- Barasındaki gerilimli normal sınırlar içinde gördüğü takdirde, (iletişim imkânı
yoksa) geçiş haklarına göre diğer hatlara gerilim tatbik eder
4- Trafosunu boşta servise alır.
5- Müşteri fiderini o merkez için, yönerge-43’te belirlenmiş özel şartları dikkate
alarak kapatır. Ancak BYDM’den talimat beklemeden kapatılacak fiderin
kapatılmasında, frekansın 49,50 Hz. den daha büyük olmasına dikkat eder.
Fiderinin kapatılmasından sonra frekans 49,50 Hz den daha aşağı düşürse
kapatılan fideri tekrar açar
38
TM İŞLETME TEKNİSYENLERİ TARAFINDAN
UYULMASI GEREKLİ ÖZEL HUSUSLAR
3- Trafo merkezinde reaktör varsa (Servise alınıp çıkartılması için özel bir BYDM
talimatı yoksa ), arıza esnasında gerilim çok yükselmişse, reaktör servise alınarak
gerilim düşürülmeli, buna mukabil gerilim çok düşmüşse ve reaktör serviste
bulunuyorsa, reaktör servisten çıkartılarak gerilim yükseltilmelidir
Frekans farkı 0,2 Hz.’e eşit veya daha az ise (senkronoskop ibresi
saniyede en fazla 1/5 devir yapıyor) veya daha az ise paralele alma işlemi hemen
yapılır.
Paralele almada kesicinin kapatma işlemi; senkronoskoptan açının 0º de
kapama gerçekleşecek şekilde (gerektiğinde en fazla 30º ye kadar) yapılır.
Frekans(Hz)
30° 0 30°
Yasak Kublaj
0,5
Kritik Kublaj
Normal
Kublaj
%10 %20 U
39
2- Yasak Kublaj Hali
Ring Kapatılması
Aynı iletim sistemine ait açık iki ucu birleştirmek amacıyla yapılan işlemdir.
Senkronizmde olan bu iki ucun gerilimleri arasında bir elektriği kayma olabileceği
göz önünde tutulmalıdır. Bu gibi manevralarda BYDM (üzerine kapamanın
yapılacağı bara ile kapatılacak hattın gerilimleri arasındaki ) açı farkı ihtimali
hususunda işletme teknisyenlerinin dikkatini çeker. Eğer bu açı 30º yi geçerse ve
gerilim farkı %10 dan daha büyük ise işletme teknisyeni BYDM’ ne durumu bildirir.
Bu halde BYDM’nin sisteme zarar verecek gerilim darbesi meydana gelmeyecek ve
aşırı bakımdan açma olmayacak şekilde tedbirlerini aldıktan sonra kapama
manevrası yapılır.
40
Arıza Kayıt Defteri
41