YÜKSEK GERİLİM Ç.B.

EĞİTİMİ

KUMANDA VE MANEVRALAR
DERS NOTLARI

Hazırlayan: E.Levent YÜCELER

Kaynakça: Sn Mehmet AYMAN’ın TEAŞ döneminde Hazırlamış olduğu Kumanda ve Manevralar kitabından alınmıştır.

0
 Türkiye’de Ana Enterkonnekte Sisteminin Gelişimi ve
Ulusal ve Bölgesel Yük Dağıtım Merkezlerinin
Kuruluşu:

Türkiye’de yük dağıtım merkezlerinin kuruluşu enterkonnekte sisteminin

kurulmasıyla başlar. ilk enterkonnekte sistem 1952 yılında kurulmuştur. 1952
yılında 60 MW Kurulu gücünde olan Çatalağzı Santrali tüketimin azlığından dolayı
düşük yükte çalışmaktaydı. Mevcut kapasiteden tam istifade edilemiyordu.
İstanbul’un artan ihtiyacını ise 72 MW gücündeki Silahtarağa Santralı
karşılayamayacağı için Çatalağızındaki fazla kapasiteden istifade etmek amacıyla
her iki santral toplam uzunluğu 290 km olan 66 ve 154 kV EİH ile birleştirilerek
paralel çalıştırılmaya başlandı. Her iki santralın paralel çalıştırılmasıyla ortaya bir
takım sorunlar çıktı. Bu sorunları şöyle sıralayabiliriz;

a- Müşterilerin değişen yük ve enerji taleplerinin santralar arasında paylaşımı,

b- Arızalarda müşterilerde meydana gelen inkıta sürelerinin uzaması,
c- Sistemin gerilim ve frekansının ayarlanması,

Bu sorunların çözümü santrallerin tek bir merkezden kontrol ve kumandasının

yapılmasını zorunlu hale getirdi. Bu düşünceden hareketle görev Çatalağzı santralı
verildi. Her iki santralın paralel çalışması 1952 den 1953 yılına devam etti. Ancak
1953 yılında santraların paralel çalışmasına son verilince görevde kendiliğinden
sona erdi.

Zamanla artan enerji ihtiyacını yüksek maliyeti küçük güçlü yerel santralardan
temin eden tüketicilerin enterkonnekte sisteme bağlanarak ucuz ve emniyetli
enerjiden istifade etmek istemeleri üzerine yeni santrallerin kurulması ve bu
santrallerin paralel çalıştırılmaları gerekmiştir. Bu nedenle Çatalağzı ve Silahtarağa
santraları’na yeni guruplar ilave edildi.

Sarıyar, Hirfanlı, Tunçbilek santraları kuruldu. Bu santraların ilavesi ile KBA adı
verilen enterkonnekte sistem süratle gelişti.1956 yılında Çatalağzı, Silahtarağa ve
Tunçbilek Santralleri’ nın paralel çalışmaya başlamaları üzerine yük tevzicilik
görevi Ümraniye trafo Merkezindeki işletme teknisyenlerine verildi. Ancak işletme
teknisyenlerinin hem kendi görevlerini yapmaları hem de yük tevzicilik yapması
mümkün olmadı. Müstakil bir işletmenin, yani yük tevzi merkezinin kurulmasını
zorunlu kıldı ve ilk defa 20 Kasım 1956 da Adapazarı ‘nda KBA Yük Tevzi Merkezi
kuruldu.

KBA enterkonnekte sistemdeki gelişmeye paralel olarak 1957 yılında Soma-A

Santrali’nin İzmir Santralı ile paralel çalışmaya başlaması ve 1958 yılında Kemer
Santrali’nin ilavesi ile Batı Anadolu’da yeni bir Yük Tevzi nin kurulması
gerektiğinden aynı yıl İzmir’de Batı Anadolu Yük Tevzi Merkezi kuruldu.

Zamanla KBA enterkonnekte sisteminde meydana gelen enerji ve güç

yetersizliği BA sistemindeki fazla kapasiteden karşılamak için 1963 te her iki
sistem Bursa-Göbel EİH ile birleştirilmiştir.

1959 yılında Orta Anadolu, 1970 yılında Karadeniz ve Çukurova, 1974 yılında
Doğu Anadolu Bölgeleri KBA-BA sistemleri bağlanmıştır. Bunun sonucu olarak1969
yılında Hirfanlı, 1971 yılında Seyhan, 1972 yılında Samsun ve 1974 yılında da
Keban Yük Tevzi Merkezleri kurulmuştur.

1
 Bu merkezlerin koordinasyonu, enterkonnekte sistemde frekans, gerilim ayarı
ve ekonomik yüklenmenim gerekliliği düşüncesinden hareketle bir merkezden
sevk ve idaresinin yapılması Milli Yük Tevzi düşüncesini ortaya çıkarmıştır. Bu
görev yapılması 1985 yılına kadar KBA Yük Tevzi Merkezince yürütülmüştür. Aynı
yıl Gölbaşı (Ankara) Milli Yük Tevzi Merkezi kurularak faaliyete geçmiştir

Günümüzde, Milli Yük Tevzi Merkezi, Ulusal Yük DAĞITIM Merkezi olarak, Bölge
Yük Tevzi Merkezleri ise Bölgesel Yük Dağıtım Merkezleri olarak görevlerine devam
etmektedirler.

Ana Enterkonnekte Sistem; kullanıcı devreleri hariç olmak üzere, iletim

sisteminin 380 KV ve 154 KV elemanlarını kapsar.

Üretim Tesisleri:

Elektrik enerjisinin üretildiği tesislerdir. Elektrik enerjisi Termik, Hidroelektrik,

Doğal gaz vb. santrallerde generatörler tarafından üretilir.

Generatörlerde senkron devir sayısı

ns: Senkron devir,

f: Frekans
P: Çift kutup sayısı

Üretim tesislerinin kurulduğu yerler genellikle kömür kaynaklarının bulunduğu,

nehirlerde suyun toplanabileceği ya da doğal gaz hattının geçtiği yerler veya
yakınıdır. Üretilen enerjinin tamamı üretildiği yerde tüketilmeyeceğinden; elektrik
enerjisinin iletilmesi (taşınması) için teçhizatlara, cihazlara ve bağlama
elemanların ihtiyaç vardır. Üretim tesislerinden trafo merkezlerine kadar olan 380
KV ve 154 kV’lık bölümler iletim sistemi olarak isimlendirilir.

Trafo merkezlerinde enerji iletim hatları ile gelen380 KV gerilim, güç

transformatörlerinde 36 KV ve altındaki gerilim değerlerine düşürülür. 36 KV ve
altındaki gerilimli devreler dağıtım sistemi olarak isimlendirilir.

Bu bakımdan sistemi üç ana bölümde inceleyebiliriz.

Üretim Sistemi: Elektrik enerjisinin üretildiği tesislerdir.

İletim Sistemi: Elektrik iletim tesisleri ve şebekesidir.

2
Dağıtım Sistemi: Bir dağıtım şirketinin belirlenmiş bölgesinde işlettiği veya
sahip olduğu elektrik dağıtım tesisleri ve şebekesidir.

TRAFO MERKEZİ

Yüksek ve orta gerilim değişikliği yapılan transformatör ve diğer tesisatın

bulunduğu yerdir. Trafo merkezi iki ana bölümde incelenir.

1-Şalt Tesisleri (Şalt Sahası Ve Şalt Salonu)

Genel olarak kesiciler, ayırıcılar, baralar, güç ve ölçü transformatörleri, para

fudurlar, hat tıkacı (Line Trap) ve yardımcı teçhizatların bir arada bulunduğu,
elektrik enerjisinin koruma, kumanda ve ölçme işlemlerinin yapılarak toplandığı ve
dağıtıldığı açık havada bulunan tesislere Şalt sahası (Açık Şalt) denir. Aynı
teçhizatlar kapalı bir ortamda bulunuyorsa buralara Şalt Salonu (Kapalı Şalt)
denir.

2-Kumanda Bölümü

* Kumanda odası
* Akü odası
* Röle odası (bazı trafo merkezlerinde bulunur)

3
KUMANDA TABLOSUNDA BULUNANLAR

Manevra Şeması

Şalt sahası ve salonundaki devrelerin bağlantılarını, numaralandırma ve

isimlendirme ile gösteren diyagramlardır. İşletme teknisyenlerine doğru ve daha
hızlı manevra yapma imkânı sağlar.

Manevra şemasını işlendiği renk, o teçhizatın gerilim değerini ifade eder.

380 kV Kahverengi
154 kV Kırmızı
66 kV Mavi
34,5 kV Yeşil
15 kV Sarı
10,5 kV Sarı

Not: 66 KV büyük oranda kullanımdan kaldırıldığından bu gerilim değerini ifade

eden mavi renk 34,5 KV gerilim değerinde de kullanılmaktadır.

Kumanda Butonları ve anahtarı: Kesici ve ayırıcılara uzaktan açma-kapama

kumandasu vermeye ve pozisyon bildirmeye yarayan sinyal lambalarıdır.

SLK (sinyal lamba kutusu):Arıza anında çalışan rölelerle, kötü çalışma

şartlarına maruz kalan teçhizatı tespit etmeye yarayan sinyal lamba kutusu ile
lamba test, sinyal silme ve sesli sinyal (alarm) susturma butonlarıdır.

Sesli sinyal: Arızalarda işletme teknisyenini ikaz eden zil ve / veya kornadır.

Ölçü aletleri: Elektriki büyüklükleri gösteren, teçhizatın istenilen sınırlar içinde

çalışıp – çalışmadığını kontrol etmeye yarayan (Ampermetre, voltmetre,
watmetre, var metre, frekans metre vs )cihazlardır. Ayrıca Ampermetre ve
voltmetre komütatör anahtarlarıdır.
Senkronoskop panosu: Birbirinden bağımsız olarak çalışan iki ayrı şebekeyi
veya üniteyi paralele alabilmek yada aynı ring oluşturmak için gerekli şartların
mevcut olup olmadığını
Görmemizi sağlayan voltmetreler, frekans metreler ve senkronoskop cihazı ile bu
panoyu servise almamızı sağlayan senkronoskop anahtarıdır.

4
 Saat:Zamanı göstermeye yarayan cihazdır.
Ayrıca;
* Kademe değiştirme Butonları ve kademe göstergesi (analog veya dijital)
* Kumanda tablosunun arka kısmında ise röleler, sayaçlar, sigortalar, bağlantı
klemensleri, vb. teçhizatlar.
* Transfer baranın bulunduğu bazı trafo merkezlerinde ise; transfere alınan çıkışın
yerine, korumaların transfer kesiciye aktarıldığını gösteren sinyal lambası ve
transfer pozisyon anahtarı bulunur.

Kumanda Odasındaki Yardımcı Servis Panosunun

AA Bölümünde;

* AA voltmetre, ampermetre ve bunlara ait komütatör anahtarı,

* AA ana şalterler,
* AA kesik alarm sinyal göstergesi,
* Dahili aydınlatma şalteri,
* Priz devreleri,
* Kesici dolabı ısıtma şalteri
* Redresör
* Harici aydınlatma şalteri
* Kompresör beslemeleri
* Lojman ve ekip binaları besleme şalteri
* Kesici ve ayırıcıların motor beslemeleri

DA bölümünde;

DA voltmetre, Ampermetre
DA ana şalterler
DA kesik alarm göstergesi
DA dahili aydınlatma şalteri
Harici aydınlatma şalteri
Kumanda devreleri şalteri
Koruma devreleri şalteri
Kesici ve ayırıcıların motor besleme şalteri
Kilitleme devreleri şalteri

5
TANIMLAR

Yönerge 33

Üretim ve iletimle ilgili sistemlerde yük dağıtım usuller yönergesidir. Arıza

halleri dışında sistemin tanıtılması ve işletilmesi ile ilgili konuları kapsar.

Yönerge 43
Üretim ve iletimle yük dağıtım arıza halleri yönergesidir. Trafo Merkezi
işletmesi teknisyenlerinin arıza durumlarında yapacakları işlemleri kapsar.

Ulusal Yük Dağıtım Merkezi(UYDM)

TEİAŞ bünyesinde yer alan ve elektrik enerjisi arz ve talebini gerçek zamanlı
olarak dengelenmesinden sorumlu birimdir. Tüm sistemin güvenli kaliteli ve
ekonomik olarak işletilmesine devamlı nezaret eden bölgesel yük dağıtım
merkezleri arasındaki koordinasyonu sağlar.

Bölgesel Yük Dağıtım Merkezi(BYDM)

İletim sisteminin belli bir bölgesine ait üretim iletim ve tüketim faaliyetlerini
izleyen işletme manevralarının koordinasyonunu ve kumandasını yürüten kontrol
merkezidir.

Görevleri

Arz ve talebe göre elektrik üretimini ve iletimini emniyetli ve ekonomik bir şekilde
sağlar.
Sistem gerilim ve frekansının belirli sınırlar içinde tutulmasını sağlar.
Sorumluluk bölgesindeki sistemde İşletmenin yürütülmesi
Manevraların koordinasyonu ve yaptırılması

Yük Dağıtımcı: Yük dağıtım merkezlerinde işletmeci olarak çalışanlara denir.

Primer Frekans Kontrolü

6
Sistem frekansının düşmesine veya yükselmesine tepki olarak ünite aktif güç
çıkışını Hız regülâtörü ile otomatik artırılması veya düşürülmesi yoluyla sistem
frekansının düzeltilmesidir.

Sekonder Frekans Kontrolü

Sistem frekansının düşmesine veya yükselmesine tepki olarak ünite aktif güç
çıkışının UYDM’den gönderilen bir sinyal ile otomatik arttırılması veya
düşürülmesidir.

Salınım

Enterkonnekte sistemde bir hattın açması veya bir grubun servisten çıkmasıyla
regülatörlerin kararlı çalışma haline gelmediği ilk anda gücün kararsız bir şekilde
santralar arasında taksimi ve sürekli değişimidir.

Bölge İşletme Mühendisi

Belirlenmiş bir bölge içersindeki trafo merkezi veya santralin işletilmesi ve

bakımından sorumludur.

İşletme Teknisyeni

Trafo merkezleri ile santrallerde bulunan ve işletme şartlarını göz önünde tutarak,
ilgili talimatlara ve yük dağıtıcının isteklerine uygun manevra yapan, ayrıca
çalışmalar sırasında teçhizatı İş Güvenliği Formu–1 formu ile ekip şefine teslim
eden, çalışmanın bitiminde de ekip şefinden İGF 2 formu ile teslim alıp teçhizatın
işletme haline geçmesi için BYDM ye bilgi vererek servise alınmasını sağlayan
kişidir.

İşletme Mesul Teknisyeni: Görev gördüğü trafo merkezlerindeki işletme

teknisyenlerinin amiri ve sorumlusu olan, gerekirse işletme teknisyeninin görevini
yapan kimsedir.

Teçhizat

Birden fazla cihazdan oluşan teçhizata denir.

Cihaz

Enerji üretimi, nakli ve dağıtımı ile ilgili tesisat ünitesine denir.

Kesici

Normal yüklü ya da arızalı elektrik devrelerini açıp kapatmak için kullanılan bir
cihazdır.

Ayırıcı

Yüksüz elektrik devrelerini açıp kapayan cihazdır.

7
Bara

Aynı gerilim ve frekanstaki elektrik enerjisinin toplandığı ve dağıtıldığı bir

iletkendir. Teçhizatın kendi kesicisi ile bağlı olduğu baraya Ana bara, transfer
kesici veya ayırıcısı ile bağlı bulunduğu baraya Transfer bara denir.

Enerji İletim Hattı

Enerji taşımaya yarayan ve üzerinde izolesi bulunmayan havai iletkenlerden

ulaşan tesistir.

Yüksek Gerilim Yer Altı Kablosu

Enerji iletmeye yarayan izoleli ve yeraltında kullanılabilen kablolardır.

Çok Devreli Hatlar

Aynı direkte ve aynı gerilimde birden fazla devre bulunan hatlardır.

Güç Transformatörü

Elektrik enerjisinin frekansını değiştirmeden gerilim ve akımın seviyesini belli

oranda dâhilinde değiştiren cihazdır.

Fider

Bir merkez barasından bir müşteri ya da müşteriler grubuna enerji taşımaya

yarayan hat veya kablonun bağlı bulunduğu teçhizattır.

Reaktör

Bağlı bulunduğu hat, trafo veya baradan reaktif güç çeken (tüketen) ve gerilim
düşürmek için kullanılan bobindir.

Şönt Kapasitör:

Reaktif güç üreten, sisteme paralel bağlı kondansatör gurubudur.

Seri kapasitör:

Uzun EİH’na seri olarak bağlanan ve hattın empedansını küçültmek için kullanılan
Kondansatör gurubudur.

Hat Tıkacı ( Line trap) :

Ayarlandığı frekans bandına karşı büyük empedans göstererek işaretin bara

tarafına geçmesini engelleyen (hat tarafına yönlendirilmesini sağlayan ) paralel
rezonans devresidir.

8
Kaplin Kapasitör (Gerilim Bölücü ) :

İletişim, koruma, ölçü ve bilgi iletimi İçin kullanılan cihazların EİH’na bağlantısında
kullanılan kublaj kondansatörüdür.

Tekrar Kapama Anahtarı:

Kesicilerin otomatik olarak tekrar kapama yapmasını
Temin eden, tekrar kapama röle veya devresini servise alıp, servisten çıkarmaya
yarayan anahtardır.

Kesici ve Ayarlayıcılarda numaralandırma sistemi:

Sistemimizde Fransız numaralama sistemi kullanılmaktadır. Bu sistemde ilk

rakamlar teçhizatın gerilim
değerini, son rakamlar ise kesici ve ayırıcıların yer ve görevlerini belirtir.

Gerilimlere göre ilk rakamlar;

380 kV’luk kesici ve ayırıcıların ilk rakamı→ 9…(8)
154 kV’luk kesici ve ayırıcıların ilk rakamı → 5…(6)
66 kV’luk kesici ve ayırıcıların ilk rakamı → 4...(6)
33 kV’luk kesici ve ayırıcıların ilk rakamı → 3…
15–10,5 kV’luk kesici ve ayırıcıların ilk rakamı → 2…
6,3 kV’luk kesici ve ayırıcıların ilk rakamı → 1...
Rakamları ile başlar.

Son rakamlarına göre;

Son rakamı tekli sayı ile bitenler ayırıcı

Son rakamı çiftli sayı ile bitenler kesici

Son rakamı 0 olan: toprak ayırıcısı.

Son rakamı 1 olan: hat fideri hat ayırıcısı.
Son rakamı 2 olan: hat fideri kesicisi.
Son rakamı 3 olan: hat fideri bara ayırıcısı, Çift ana baralı sistemde Bara–1
ayırıcısı
Son rakamı 4 olan: bara bölümleyici kesiciler.
Son rakamı 5 olan: transformatör, ünite, transfer fiderinin ana
Bara tarafındaki ayırıcısı, çift ana baralı sistemde Bara–2 ayırıcısı
Son rakamı 6 olan: transformatör, ünite, transfer ve kublaj
fider kesicisi

9
Son rakamı 7 olan: transformatör fiderinin transformatör tarafındaki
Ayırıcısı, transfer fiderinin transfer bara tarafındaki Ayırıcısı, ünite fiderinin
transformatör tarafındaki Ayırıcısı
Son rakamı 9 olan: by-pass ayırıcısı, transformatör, ünite ve hat fider kesicisine
ait transfer ayırıcısı

Kesici ve Ayırıcıların Kullanma Yerlerine Göre İsimlendirmesi:

Güç Ayırıcısı: Kısa devre kesme gücü olmayan ve normal yüklü devreleri açıp
kapayan cihazdır.

Hat Ayırıcısı: EİH ve EDH’nı veya yer altı kablosunu besleyen kesicinin hat
tarafında bulunan ayırıcısıdır.

Bara Ayırıcısı: EİH ve EDH’nı veya yeraltı kablosunu besleyen kesicinin bara
tarafında bulunan ayırıcısıdır.

Topraklama Ayırıcısı: Gerilimsiz duruma getirilmiş elektrik devrelerini toprakla

irtibatlamak için kullanılan cihazdır.

By-Pass Ayırıcısı: Tek baralı sistemde ait olduğu kesici yük altında (kapalı) iken
açılıp, kapanabilen bir ayırıcıdır.

Transfer Ayırıcısı: Transfer baralı sistemde, transfer kesicisini baralara veya

diğer fiderleri transfer baraya bağlayan ayırıcıdır.

Bara Bölümleyici Ayırıcı: Bir barayı iki kısma ayırmak veya birleştirmek için
kullanılan ayırıcıdır.
Transfer Kesici: Bir teçhizatın kendi kesicisinin yerine geçebilen ve ana barayı
Transfer baraya bağlamakta kullanılan kesicidir.

Kublaj (Bara Bağlayıcı) Kesici: Çift ana baralı sistemlerde iki ana barayı
birbirine bağlayan kesicidir.

Bara Bölümleyici Kesici: Bir barayı iki kısma ayırmak veya birleştirmek için
kullanılan kesicidir.

BARA SİSTEMLERİ

Tek Baralı Sistem ve Manevra Özellikleri: Tek baralı sistemde transformatör

Ve hatlar; kesici ve ayırıcılar üzerinden aynı baraya bağlıdır.

Tek baralı sitemde, herhangi bir kısımda bakım ya da arıza çalışması olduğunda
enerji kesintisi olması dezavantajdır. Tesis maliyeti yönünden ucuz
Ve işletme kolaylığı ise avantajıdır.

10
Tek Baralı Sistemde Kapama Manevrası:

1–3110 nolu topraklama ayırıcısı açılır, kart alınır

2–3111 nolu hat, 3113 nolu bara ayırıcıları kapatılır.
3–3112 nolu fider kesicisi kapatılır, kart alınır.(şekil.3)

Tek Baralı Sisteminde Açma Manevrası:

1-) 3112 nolu fider kesicisi açılır.(her üç fazda tam açma olduğu kontrol
edilir.)kartlanır.
2-) 3111 nolu hat ayırıcısı ile, 3113 nolu bara ayırıcısı açılır, kartlanır.
3-) 3110 nolu topraklama ayırıcısı hatta gerilimimin sıfır olduğu görülerek
Kapatılır, kartlanır.(şekil.2)

11
Tek Baralı By-pass Sistemi ve Manevran Özellikleri:

Tek baralı sistemde mümkün olduğunca enerji kesintisi istenmeyen fiderlerin

kesicisinin paraleline bara ile hat arasına bir ayırıcı ilave edilir. Bu ayırıcıya
BY-PASS ayırıcısı denir.

By-pass ayırıcısı sadece paralelinde bulunan kesici üzerindeki çalışmalarda

kullanılır.

Enerjinin sürekliliğini korumasız olarak sağlar. Normal besleme durumunda by –

pass ayırıcısı hep açık durumdadır.

Kesicide bakım ve arıza çalışması olduğunda kesicisi üzerinden beslenirken

by-pass kapatılır. By- pass’ın açılabilmesi için paralelindeki kesicilerin kapalı
olması gerekir. By-pass ayırıcısı yük altında açılamaz-kapatılamaz.

12
Örnek: Şekil.4’deki fider 3112 nolu kesici üzerinden enerjili durumdadır.3112 nolu
fider kesicisinde bakım yapılabilmesi için gerekli olan manevrada işlem sırası
Aşağıdaki gibidir.

1–3119 nolu by-pass ayırıcısı kapatılır.

2–3112 nolu fider kesicisi açılır.
3-3111 nolu hat ayırıcısı, 3113 nolu bara ayırıcısı açılır, kumanda odası ve şalt
tesisinde gerekli yerlere emniyet kartları asılır.(şekil.5)
Fider Fider

3110 3110

3111 3111

3112 3119 3112 3119

3113 3113

Şalt tesisi Kumanda panosu

Şekil 5

Kesicide çalışma bittiğinde;

1–3113 nolu bara ayırıcısı kapatılır, kartlar alınır.

2–3112 nolu fider kesicisi kapatılır, kartları alınır.
3–3119 nolu by-pass ayırıcısı açılır.(Şekil.4)

Tek Ana Bara + Transfer Baralı Sistem ve Manevra Özellikleri

Fider 1 Fider 2

Transfer Transfer
kesici ayırıcı

Ana Bara
Transfer Bara

Transfer
ayırıcı

Şekil 6

Transfer baralı sitemde iki bara mevcuttur. Bu baralardan, bara giriş ve hat
kesicilerinin ayırıcılar üzerinden bağlı bulunduğu baraya Ana Bara, hat ve
trafoların bir ayırıcı ile bağlı olduğu baraya Transfer Bara denir.

Normal işletme şartlarında ana bara enerjili, transfer bara enerjisizdir. Ana bara
ile transfer bara arasındaki kesiciye Transfer Kesici denir.

13
 Transfer kesici transfer ayırıcılar ile bara sistemindeki arızalı veya bakım
yapılacak kesici yerine geçirilecek enerjinin sürekliliği sağlanır. Yerine geçtiği
kesicinin korumalarını da üzerine alır.

Fider 2. transfere alma manevrası

Fider 1 Fider 2

5410 5440

5411 5437 5441

5419 5442 5449

5412 5436

5413 5435 5443

Ana Bara
Transfer Bara
5425
5429
5426

5427

Şekil 7

1- 5429 ile 5419 nolu transfer ayırıcılarının açık olduğu kontrol edilir.

2- 5435- 5437 ve5449 nolu transfer ayırıcıları kapatılır.

3- Korumaların transfere aktarıldığı kontrol edilir.

4- 5436 nolu transfer kesici kapatılır.

5- 5442 nolu Bergama fider kesicisi açılır, kartlanır.

6- 5441 -5443 nolu hat ve bara ayırıcıları açılır, kartlanır.(şekil.8)

Transferden Beslenen Fiderinin Normal İşletme Şartları Haline

getirilmesi.

1- 5441 nolu hat ve 5443 nolu bara ayırıcıları kapatılır, kartları alınır.

2- 5442 nolu fider kesicisi kapatılır, kartları alınır.

3- 5436 transfer kesicisi açılır.

4- 5435 – 54337 ve 5449 nolu transfer ayırıcılar açılır.(Şekil.7)

14
Transferden beslenen Fider 2. normal işletme şartları haline
getirilmesi

Fider 1 Fider 2
5410 5440

5411 5437 5441

5419 5442 5449

5412 5436

5413 5435 5443

Ana Bara

5425

5429
5426

5427

Şekil 8

5426 numaralı kesicideki bakım çalışması için trafo

fiderini transfere alma manevrası
Fider 1 Fider 2

5410 5440

5411 5437 5441

5419 5442 5449

5412 5436

5413 5435 5443

Ana Bara
Transfer Bara
5425
5429
5426

5427

Şekil 9

15
5426 numaralı kesicideki bakım çalışması için trafo fideri transfere alma
manevrası;

1- 5419 -5449 nolu transfer ayırıcılarının açık olduğu kontrol edilir.

2- 5435 -5437 ve 5429 nolu transfer ayırıcılar kapatılır.

3- Korumaların transfere geçtiği kontrol edilir.

4- 5436 nolu transfer kesici kapatılır.

5- 5426 nolu trafo çıkış kesicisi açılır, kartlanır.

6- 5425 -5427 nolu ayırıcılar açılır, kartlanır.(Şekil 10)

Fider 1 Fider 2

5410 5440

5411 5437 5441

5412 5419 5436 5442 5449

5413 5435 5443

Ana Bara
Transfer Bara

5425

5426 5429

5427

Şekil 10

Trafo fider kesicisinin normal işletme şartları haline getirilmesi;

1- 5427 – 5425 nolu ayırıcılar kapatılır, kartları alınır.

2- 5426 nolu trafo çıkış kesicisi kapatılır, kartları alınır.

3- 5436 nolu transfer kesici açılır.

4- 5429–5437–5435-nolu transfer ayrıcılar açılır.(Şekil.9)

16
 Çift Ana Baralı Sistem ve Manevra
Özellikleri
Fider 1 Fider 2

Kublaj

Ana bara 1
Ana bara 2

TRAFO 1 TRAFO 2

Şekil 11

Çift ana baralı sistemde iki ana bara mevcut olup her ikisi de enerjilidir. İki bara
arasında Kublaj (bağlantı) kesici vardır. Kublaj kesici kapatıldığında iki ana
barayı birleştirerek paralel çalışmalarını sağlar. Açıldığında iki ana barayı ayırarak
bağımsız çalıştırır.

Örnek. 1: Aşağıdaki manevra şemasında trafo 1 ve trafo.2 farklı baralar

üzerinden bağımsız çalışmaktadır. Trafoların paralel çalıştırılması için yapılan
manevra (enerji kesintisiz);

Fider 1 Fider 2 Fider 3

3510 3850 3860

3511 3851 3861

Kublaj
3512 3852 3862
3636

3513 3515 3633 3635 3853 3855 3863 3865

Ana bara 1
Ana bara 2
3423 3425 3743 3745

3426 3746

3427 3747

TRAFO 1 154/33kV TRAFO 2 154/33kV

Şekil 12

17
1-Trafoların paralel çalışma şartları kontrol edilir. Şartlar uygun ise

2- 3633 -3635 nolu kublaj kesicisinin ayırıcıları kapatılır.

3- 3636 nolu kublaj kesici kapatılır. Trafolar kublaj kesicisi üzerinden paralel
çalışmaktadır.(Şekil.13)

Fider 1 Fider 2 Fider 3

3510 3850 3860

3511 3851 3861

Kublaj
3512 3852 3862
3636

3513 3515 3633 3635 3853 3855 3863 3865

Ana bara 1
Ana bara 2
3423 3425 3743 3745

3426 3746

3427 3747

TRAFO 1 154/33kV TRAFO 2 154/33kV

Şekil 13

NOT: Transformatörleri bağımsız çalıştırmak istediğimizde yukarıda yapılan

manevra işleminin tersi yapılır.

Örnek2:Şekil–14 deki manevra şemasında transformatör. 1ve transformatör.2

farklı baralar üzerinden bağımsız çalışmaktadır. Bara-1i enerjisiz duruma getirmek
için yapılan manevra.(Enerji kesintisiz).

18
 Fider 1 Fider 2 Fider 3
3510 3850 3860

3511 3851 3861

Kublaj
3512 3852 3862
3636

3513 3515 3633 3635 3853 3855 3863 3865

Ana bara 1
Ana bara 2
3423 3425 3743 3745

3426 3746

3427 3747

TRAFO 1 154/33kV TRAFO 2 154/33kV

Şekil 14

1-Transformatörlerin paralel çalışma şartları kontrol edilir, şartlar uygun ise,

2–3633 ve 3635 nolu kublaj kesicisinin ayırıcıları kapatılır.
3–3636 nolu kublaj kesicisi kapatılır. Transformatörler paralel çalışmaya
başlamıştır.
4–3425–3515 nolu ayırıcılar kapatılır.
5–3513–3423 ayırıcılar açılır.
6–3636 nolu kublaj kesici açılarak; bara–1 enerjisiz duruma gelir.
7–3635–3633 ayırıcılar açılır.(Şekil.15)

NOT: Bara–1 üzerinde yapılan çalışmalarda kublaj kesici ve ayırıcıları ile bara-1’e
ait açık durumda olan ayırıcıların hepsi kartlanır.

Örnek.3:Trafo.1 ve trafo.2,bara.2 üzerinden çalışmaktadır. Trafo.1 bara–1

üzerinden fider-1’i, trafo.2 bara.2 üzerinden fider–2 ve fider-3’ü bağımsız olarak
besleyecektir. Yapılması gereken manevra(Enerji kesintisiz);

19
 Fider 1 Fider 2 Fider 3
3510 3850 3860

3511 3851 3861

Kublaj
3512 3852 3862
3636

3513 3515 3633 3635 3853 3855 3863 3865

Ana bara 1
Ana bara 2
3423 3425 3743 3745

3426 3746

3427 3747

TRAFO 1 154/33kV TRAFO 2 154/33kV

Şekil 15

1–3633–3635 nolu ayırıcılar kapatılır.

2–3636 nolu kesici kapatılır.
3–3423–3513 nolu ayırıcılar kapatılır.
4–3515–3425 nolu ayırıcılar açılır.
5–3636 nolu kesici açılır.
6–3633–3635 nolu ayırıcılar açılır.(Şekil.14)

Örnek.4:Şekil-16’daki manevra şemasında fider.3 bara.2 üzerinden

beslenmektedir. Fider.3 kesicisinde(3862)bakım yapılacaktır. Yapılması gerekli
manevra;

20
 Fider 1 Fider 2 Fider 3
3510 3850 3860

3511 3851 3861

Kublaj
3512 3852 3862
3636

3513 3515 3633 3635 3853 3855 3863 3865

Ana bara 1
Ana bara 2
3423 3425 3743 3745

3426 3746

3427 3747

TRAFO 1 154/33kV TRAFO 2 154/33kV

Şekil 16

1–3862 nolu fider kesici açılır. Her 3 fazda tam açma olduğu kontrol edilir,
kartlanır.
2–3861 ve 3865 nolu ayırıcılar açılır, kartlanır.
3–3863 nolu ayırıcının açık olduğu görülür, kartlanır.(Şekil.17)

Örnek.5:Aşağıdaki manevra şemasında fider.3 kesicisinde(3862) bakım çalışması

sona ermiştir. Fider.3 bara.2 üzerinden beslenecektir. Yapılması gerekli manevra;

Fider 1 Fider 2 Fider 3

3510 3850 3860

3511 3851 3861

Kublaj
3512 3852 3862
3636

3513 3515 3633 3635 3853 3855 3863 3865

Ana bara 1
Ana bara 2
3423 3425 3743 3745

3426 3746

3427 3747

TRAFO 1 154/33kV TRAFO 2 154/33kV

Şekil 17

21
1–3861 ve 3865 nolu ayırıcılar kapatılır, kartları alınır,

2–3862 kapatılır, kartı alınır,

3–3863 açık kalır kartı alınır(Şekil.16)

Çift ana bara+transfer bara sistemi ve manevra özellikleri

Fider 1 Fider 2 Transfer

kesici

Kublaj
kesici

Ana bara 1
Ana bara 2
Transfer bara

TRAFO 1 154/33kV TRAFO 2 154/33kV

Şekil 18

Bu bara sistemi çift ana baralı sistem ile transfer baralı sistemin
birleştirilmesinden oluşturulmuştur.

İki ana bara ile transfer bara arasında ise transfer kesici bulunur. Bu bara
sisteminin bulunduğu bazı merkezlerde kublaj kesici aynı zamanda transfer
kesicisi olarak da kullanılmıştır.

Kublaj kesici, bara aktarma ve ana baraları birleştirme ve ayırma işlemlerini

kesintisiz yapılabilmesine olanak sağlar. Transfer kesici, bara sisteminden
herhangi bir kesicide veya bara ayırıcılarından birinde arıza yada bakım çalışması
olduğunda enerjinin kesintisiz ve korumalı olarak sürekliliğini sağlar.

22
Örnek.6:Fider 1. transferden beslenmesi.

Fider 1 Fider 2
Transfer Bara

9219 9249
9210 9240

9211 9241 9237

9212 9242 9236

9266

9213 9215 9263 9265 9243 9245 9233 9235

Bara1
Bara2
9223 9225 9253 9255

9226 9229 9256 9259

9227 9257

TRAFO 1 380/154kV TRAFO 2 380/154kV

Şekil 19

1- Diğer transfer ayırıcılarının açık olduğu kontrol edilir.

2- 9233–9237–9219 nolu transfer ayırıcılar kapatılır.
3- Korumaların transfere aktarıldığı kontrol edilir.
4- 9236 nolu transfer kesici kapatılır.
5- 9212 nolu hat kesici açılır, kartlanır.
6- 9211 nolu hat ayırıcısı ve 9213 nolu bara ayırıcısı açılır, kartlanır.
7- 9215 nolu bara ayırıcısı da açık olarak, kartlanır.(Şekil.20)

Örnek 7; Fider 1 normal işletme şartlarına

getirilmesi
Fider 1 Fider 2
Transfer Bara

9210 9219 9249

9240

9211 9241 9237

9212 9242 9236

9266

9213 9215 9263 9265 9243 9245 9233 9235

Bara1
Bara2
9223 9225 9253 9255

9226 9229 9256 9259

9227 9257

TRAFO 1 380/154kV TRAFO 2 380/154kV

Şekil 20

23
1- 9213-9211 nolu ayırıcılar kapatılır,kartları alınır.
2- 9212 nolu kesici kapatılır, kartları alınır.
3- 9236 nolu transfer kesici açılır.
4- 9233-9237-9219 ayırıcılar açılır.
5- 9215 nolu ayırıcı açık kalır,kartları alınır, normale işletme şartları haline
getirilmiş olur.(şekil 19)

Örnek 8 ;Fider
;Fider 2 ait 9243 nolu bara1 ayırıcısında
bakım çalışması için yapılacak manevra
Fider 1 Fider 2
Transfer Bara

9219 9249
9210 9240

9211 9241 9237

9212 9242 9236

9266

9213 9215 9263 9265 9243 9245 9233 9235

Bara1
Bara2
9223 9225 9253 9255

9226 9229 9256 9259

9227 9257

TRAFO 1 380/154kV TRAFO 2 380/154kV

Şekil 21

1- 9263-9265 nolu kublaj ayırıcıları kapatılır.

2- Güç transformatörlerinin paralel çalışma şartları kontrol edilirek, 9266 nolu
kublaj kesicisi kapatılır.
3- 9225-9215 nolu ayırıcılar kapatılır.
4- 9213-9223 nolu ayırıcılar açılır, kartlanır.
5- 9266 nolu kublaj kesicisi açılır, kartlanır.
6- 9265-9263 nolu ayırıcılar ayırıcılar açılır kartlanır.
7- Bara-1 e bağlı ayırıcıların hepsi açık olarak kartlanır.
8- 9235-9237-9249 nolu transfer ayırıcılar kapatılır.
9- 9236 nolu transfer kesici kapatılır.
10- 9242 ışıklar fider kesicisi açılır, kartlanır.
11- 9241-9245 nolu ayırıcılar açılır,kartlanır.(şekil 22)

24
 Fider 1 Fider 2
Transfer Bara

9210 9219 9249

9240

9211 9241 9237

9212 9242 9236

9266

9213 9215 9263 9265 9243 9245 9233 9235

Bara1
Bara2
9223 9225 9253 9255

9226 9229 9256 9259

9227 9257

TRAFO 1 380/154kV TRAFO 2 380/154kV

Şekil 22

Kare Bara Sistemi ve Manevra Özellikleri:

Bu bara sistemi, sistemimizde çok az merkezde bulunmaktadır. Her çıkış iki

kesici üzerinden beslenir. Kesici çalışmalarında enerji kesintisi olmaz. Ayırıcı
çalışmalarında, çalışma yapılacak ayırıcının ait olduğu kısım enerjisiz kalır.

KARE BARA SİSTEMİ MANEVRA ÖZELLİKLERİ

Fider Fider Fider

Fider

25
Tesislerin Durumu İle İlgili Tanımlar:

Serviste olan teçhizat: Bir teçhizatın amacına uygun çalışma durumunda

olmasıdır.

Servis Dışı Teçhizat: Çeşitli nedenlerle (bakım, tamir, yedek,arıza vb.) işletme
dışı bırakılan teçhizattır.

Emre Amade Teçhizat: Servise (devreye) girmeye hazır durumda bulunan

teçhizattır.

Emre Amade Olmayan Teçhizat: Arıza, bakım, onarım ve kontrol gibi

nedenlerle servis dışı bulunan ve ihtiyaç anında servise alınamayan teçhizattır.

Boşta Gerilim Altında Teçhizat: Üzerinden enerji çekilmeyen, fakat bir taraftan
gerilim tatbik edilmiş teçhizattır.

Topraklanmış Teçhizat: Gerilimsiz duruma getirildikten sonra toprakla

irtibatlandırılmış teçhizattır.

Yedek Teçhizat: Serviste olan bir teçhizatın yerine almak üzere servis dışı
bekletilen teçhizattır.

Transfere Alınmış Teçhizat: Ana baradaki veya bağlantı tesisatındaki uygun

olmayan bir durum nedeniyle transfer bara üzerinden irtibatlandırılmış teçhizattır.

Geçiş Hakkı: Her iki ucundan gerilim altına alınabilme olanağı olan ve arıza
nedeniyle açmış veya açılmış
Bir hatta gerilim tatbik etmek yetki ve görevine geçiş hakkı denir.

İlk Geçiş Hakkı: Her iki ucundan gerilim altına alınabilme olanağı olan ve arıza
nedeniyle açmış veya açılmış olan hatta ilk gerilim tatbik etme yetkisine ilk geçiş
hakkı denir.

İlk geçiş hakkı süresi 5dk.dır. İlk geçiş hakkına sahip olan merkezler; gerilimsiz
hatlara, arıza başlangıcından itibaren 5 dk. İçerisinde bir defaya mahsus olmak
üzere gerilim tatbik ederler. Gerilim tatbikinden sonra kesici hemen açarsa, BYDM
‘ ye danışmadan anılan hattı ikinci bir defa kapatamazlar. Arıza başlangıcından
itibaren 5 dk. Dolmuş ve kesici kapatılmış ise, geçiş hakkı hattın diğer ucundaki
merkeze geçer.

İkinci Geçiş Hakkı: İlk geçiş hakkı süresi olan 5 dk. Sonundan itibaren hatta
gerilim tatbik etme yetkisine ikinci geçiş hakkı denir.
İlk geçiş hakkına sahip olan merkez, arıza başlangıcından itibaren anılan hatta
ilk 5 dk, içinde gerilim tatbik etmemişse bu hatta gerilim tatbik etme yetkisi hattın
öbür ucundaki merkeze geçer ve bu merkezin olanağı varsa, hattı gerilim altına
alır.

İkinci geçiş hakkı olan merkez, arıza başlangıcından itibaren 5 dk. Geçmedikçe,
hatta gerilim tatbik edemez. Kapattığı kesici hemen açarsa BYDM’ ye danışmadan
kesiciyi ikinci bir defa kapatamaz.

26
NOT: Geçiş hakları sistemde iletişim olanağı olmadığı zamanlarda geçerlidir.

SİSTEM TEÇHİZATI ÜZERİNDE ÇALIŞMALAR

A- İzinli çalışmalar

1- Çalışma izni isteği gerektiren haller

a- Enerji Üretimini Kısıtlayan Çalışmalar

Kazan, türbin, genaratör, transformatör, senkron kondansatör gibi ana teçhizat ile
bunlara ait yardımcılardaki çalışmalar enerji üretimini doğrudan doğruya kısıtlıyor
veya kısıtlama ihtimali yaratıyorsa çalışma izni isteği gerekir.

Servis dışı bir grubun devreye alınmasını, normal devreye girme süresine nazaran
geciktirmeyecek çalışmalar için çalışma izni istemeye gerek yoktur.

b-Enerji İletimini Kısıtlayan Çalışmalar

Transformatör, hat veya kablo ve bunlarla ilgili ana ve yardımcı tesisat üzerinde
yapılacak çalışmalar doğrudan doğruya enerji iletimini kısıtlıyor veya kısıtlama
ihtimalini yaratıyorsa çalışma izni isteği yazdırılması gerekir.

b- Müşterilerin Beslenmesini Kısıtlayan Çalışmalar

Primer sargı gerilimlim 66 kV ve daha yüksek gerilimli merkezlerden beslenen

müşterilerde kesintiye doğrudan neden olacak veya kesinti ihtimalini
doğurabilecek transformatörlerdeki her türlü çalışma için çalışma izni isteğine
gerek vardır.

36 kV ve daha aşağı gerilimdeki şebekeye bağlı trafo merkezlerinden beslenen

müşterilerde kesintiye doğrudan doğruya neden olacak çalışmalarda çalışma izni
isteğine gerek yoktur. Yapılan iş hakkında BYDM’ ne bilgi verilir. Ancak özel niteliği
olan müşterileri besleyen şebekenin gerilimi 36 kV veya daha aşağı olması halinde
dahi çalışma izni alınması gerekir.

2- Çalışma izni isteğinin yapılması ve verilmesi

a- Çalışma iznini istemeye yetkili şahıslar

Lisans sahibi tüzel kişi tarafından yetkilendirilmiş kişiler BYDM’ den yazılı olarak
çalışma izni alabilirler.

TEİAŞ’ ta ise; çalışma iznini istemeye Şebeke, Röle, Elektronik ve Test

müdürlüklerinin sorumlu şahısları (mühendis ya da yerine bakan şahıs) ile gereği
halinde işletme bünyesindeki yetki verilmiş kimseler tarafından yapılır.

Bu gibi kimselerin isimlerini ihtiva eden listeler önceden BYDM’ ne duyurulur.

Yetkisi olmayan şahıslara BYDM ÇALIŞMA İZNİ VERMEZ.

27
b- Çalışma izni için müracaat

1- Müracaat zamanı

Önceden programlanmış işler için, işin başlayacağı tarihten normal olarak bir
hafta önce ilgili BYDM’ ne müracaat edilir. Bazı hallerde zaruri sebepler dolayısıyla
bu müddet daha kısa imkan vermek gayesi ile en az 24 saat önceden müracaat
edilmesi şarttır. Aksi halde çalışma izni verilmez.

2-Müracaat Şekli

Çalışma izni isteyen yetkili şahıslar ilgili BYDM ‘ ne yazılı müracaat ederler. Yazılı
müracaat halinde YDM –1 formunun (1) nolu bölümü yetkili şahıs tarafından iki
nüsha olarak doldurulduktan sonra, bir nüshası BYDM’ ne gönderilir, diğer
nüshası talebi yapan tarafından saklanır.

Çalışma iznine bağlı manevra BYDM tarafından yaptırılacak ise, bu formdaki

(2)nolu bölüm yetkili şahıs tarafından doldurulur.

3-Çalışma izni isteği formu (YDM–1)

Çalışma izni isteği ile ilgili bilgilerin kaydedildiği formdur.

4-Çalışma izni formu (YDM–2)

BYDM’ nin çalışma izni isteğine cevaben sistemin durumunu dikkate alarak ve
diğer birimlerle koordinasyon sağlayarak, istek sahibine onay belirttiği formdur.

Herhangi bir nedenle çalışma iznini iptali gerekirse YDM–2 formunun (2) nolu
bölümünün ilk 3 maddesi cevaplandırılacak şekilde çalışma iznini isteyen ve ya
çalışmayı yapacak sorumlu şahıs BYDM’ ne haberdar eder. Servisten çıkartılacak
teçhizatta çalışacak başka ekipler varsa BYDM koordinali çalışmalarla ilgili şartlara
göre hareket eder.

5-Manevra Formu (YDM –3)

BYDM’ nin bizzat yaptıracakları manevralarda, işletme teknisyenlerinin takip

edecekleri manevra sırasını belirtmek gayesi ile manevraya başlamadan önce
BYDM tarafından doldurulan ve ilgili merkezlere yazdırılan (iletilen) işlem sırası
formudur.

28
 TEİAŞ
………….ŞEBEKE İŞLETME GRUP MÜDÜRLÜĞÜ
………….BÖLGESİ İŞLETME GRUP BAŞ MÜHENDİSLİĞİ
YDM-1
…………..YÜK DAĞITIM İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ
ÇALIŞMA İZİN İSTEĞİ
Tarih :…../..../……. İstek No:…../…./……

1. Çalışmanın Yapılacağı Merkez : …………………………………………………………………

veya E.İ.Hattı
2. Servisten Çıkarılacak Techizat : …………………………………………………………………
3. Yapılacak Çalışma : …………………………………………………………………
4. İzni İsteyen Yetkili Şahıs : …………………………………………………………………
5. Çalışmayı Yapacak
Ekip Şefi veya Koordinasyon
Sorumlusu : …………………………………………………………………
6. Y.D.M den Enerji
Kesilmesi ve Verilmesi Talep
Edecek TM.
İşletme Teknisyeni : …………………………………………………………………
7. İşin Başlayacağı
Tarih ve Saat : …………………………………………………………………
8. İşin Biteceği Tarih ve Saat : …………………………………………………………………
9. Techizatın Devre
Dışı Edilme Süresi : …………………………………………………………………
10. Enerji Kesilecek
Müşteriler : …………………………………………………………………
11. Acil Hallerde servise Alma Şekli
ve Süresi : …………………………………………………………………
12. TM.İşletme Teknisyeninin
YDM ile Muhabere Şekli : …………………………………………………………………
…………………………………………………………………
NOT …………………………………………………………………

İSTENİLEN MANEVRA ÖZELLİKLERİ

Manevra
Başlama Şekli
Techizatın Teslim
Şekli
Techizatın
Emreamade Hale
Getirme Şekli
Çalışma İzni İsim İmza
İstemeye Yetkili
Şahıs
NOT:İstenilen manevra özelliklerinden amaç açma, kapama rutin
(veya formlarla belirtilen)manevralarının dışındaki istekler bu bölümde belirtilecek.

29
 TEİAŞ EK:2
YÜK DAĞITIM MÜDÜRLÜĞÜ Form YDM-2
1
ÇALIŞMA İZNİ
Tarih:…./…/20…
No:…../……..
Çalışma İzni İsteği No : ………………………………….
1-YDM'de Formu Dolduran Kişi : …………………………………………………………………
2-Yapılacak Çalışma : …………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………..
3-Çalışmayı Yapacak Ekip Şefi : …………………………………………………………………
Haber Verilen servisler : …………………………………………………………………
UDYM : …………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………..
BÖLGE : …………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………..
ELEKTRONİK : …………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………..
TEST : …………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………..
SANTRAL : …………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………..
5-Enerjisi Kesilecek Müşteriler : …………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………..
6-Müşteri İle Anlaşan : …………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………..

YDM Mühendisi YDM Başmühendisi

İsim İmza İsim İmza

2
ÇALIŞMA İZNİNİN İPTALİ
1-İptal İsteyen Sorumlu Kimse
2-İptalin Nedeni
3-Kabul Eden
4-Haber Verilen servisler
5-Haber Veren Müşteriler ve Haberi Veren
………………………………………………………………………………………………………..
YDM Mühendisi YDM Başmühendisi
İsim İmza İsim İmza

30
 TEİAŞ
……………………………….YÜK DAĞITIM MÜDÜRLÜĞÜ Ek:3
MANEVRA FORMU YDM-3

MANEVRAYI YAPTIRAN:……………………………………………………Tarih:…../…./20…..

1-Manevra No : ………………………………………………………………………………………
2-Çalışma İzin No : ………………………………………………………………………………………
3-İzni İsteyen : ………………………………………………………………………………………
4-Nedeni : ………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………….
5-TM İşletme Teknisyeni : ……………………………………………………………………..
6-Servisten Çıkarılacak Techizat : ……………………………………………………………………..
7-Servis Dışı Kalma Süresi : ……………………………………………………………………..
8-Merkezdeki Diğer Çalışmalar : ……………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………….

…………………………………..TRAFO MERKEZİ
AÇMA MANEVRASI KAPAMA MANEVRASI
SAAT

SAAT
SIRA

SIRA
DK

DK

AÇIKLAMA AÇIKLAMA

Manevrayı yapan: Manevrayı yapan:

Kart Yeri : Kart Yeri :

31
B-Haberli Çalışmalar

Servis harici bir teçhizat üzerinde onarım veya bir değişiklik amacıyla yapılacak ve
sistemin ve emre amade gücün, emniyetini azaltıcı yönde bir tesir yaratmayacak,
müşterilerde kesinti gerektirmeyecek çalışmalar haberli çalışmalardır.

Bu çalışmalar için çalışma izni isteğine ihtiyaç yoktur. Bu gibi çalışmalarda işlerin
başlangıcında; işin mahiyeti, başlama saati ve çalışan sorumlu şahsın adı; ayrıca
aynı günde biten işler için işin bitiminde işin son durumu BYDM’ ne bildirir.

C- Arızalı Durum Çalışmaları

Sistemdeki herhangi bir teçhizat arıza nedeni ile servisten çıkmış veya çıkartılmış
ise söz konusu teçhizat üzerinde yapılacak çalışmalara denir.

Bu çalışmalar için çalışma izni isteğine ihtiyaç yoktur. Önemli ve acil hallerde
Şebeke İşletme Müdürlükleri, Röle, Elektronik ve Test Müdürlüğü yetkili şahısları
zaman kaybını önlemek için arızaya müdahale eder ve ilk fırsatta BYDM’ ne
bildirir. Transformatör, reaktör, kesici, ayırıcı, ölçü transformatörleri, bağlantıları
bara, kuranportör teçhizatı arızaları, doğal afetler, can ve malın tehlikeye düşmesi
ve bunun gibi ani müdahaleleri gerektiren durumlarda gerekli işlemler derhal
yapılır. Bundan sonra durum BYDM’ ne haber verilir.

D-Gerilim Altında Çalışmalar

Enerjili bir teçhizat veya hattın yakınına yani güvenlik mesafelerine kadar sokulma
zarureti olan çalışmalardır. Gerilimli bir teçhizatın yakınında yapılan çalışma (Bir
direk üzerindeki çift devreden biri gerilimli iken diğerinde çalışma hali gibi .)

MANEVRALAR

Sistemin muhtelif kısımlarını devreye almak veya çıkarmak için kesiciler ve

ayırıcılar ile yapılan işlemlerdir.

Açma manevrası

Enerjili bir teçhizatın enerjisiz duruma getirilmesi için kesici ve ayırıcılar ile yapılan
işlemlerdir. Açma manevrasında önce kesici sonra ayırıcılar açılır.

Kapama Manevrası

Enerjisiz bir teçhizatın enerjili duruma getirilmesi için ayırıcılar ve kesici ile yapılan
işlemdir. Kapama manevrasında önce ayırıcılar daha sonra kesici kapatılır

1-Normal İşletme Manevraları

Arıza durumları dışında planlanmış olarak teçhizatın servise alınması veya

çıkarılması için yapılan manevralara denir.
Primer gerilimi 66 KV ve üzerindeki gerilimde olan merkezler ve BYDM’ leri
tarafından tespit edilecek özelliğe haiz besleme tesislerindeki manevralar BYDM
tarafından, yaptırılır.

32
66 kV ve daha yüksek gerilimli merkezlerin primer tarafında yapılacak
manevralarda BYDM ‘ ne çalışma izni isteği (YDM–1) yazdırılması gereklidir.

BYDM çalışma izni vermişse, manevra formu (YDM -3)yazdırır. Trafoların,

genaratörlerin, senkron kondansatörlerin münavebeli çalışmaları yada programlı
olarak devreye alınıp çıkartılmaları için manevra formuna gerek yoktur. Ancak
manevrayla başlamadan önce YDM’ ne haber verilir. YDM’ leri gerekli gördüğü
bütün manevraları icabında bizzat yaptırılır.

Manevralarda Takip Edilecek Kurallar

BYDM manevraları çalışma izni isteği formuna uygun olarak tanzim bulunan
manevra formu (YDM–3) vasıtası ile yaptırır. BYDM, normal manevralar için
talimatı verirken ve işletme teknisyeni bu talimatı alırken aşağıdaki kurallar takip
edilir.

Konuşmanın başlangıcında yük dağıtımcı talimat vereceği merkezdeki işletme

teknisyenine ismen kendini tanıtır ve işletme teknisyeninin ismini öğrenir.

Çalışma iznine bağlı olarak herhangi bir teçhizat servis dışına çıkartılırken veya
işin bitiminde servise alınırken işlem yapıldığı merkezdeki işletme teknisyeni almış
olduğu talimatı ‘manevra formu’ na doldurulur. BYDM yazılması gereken bir
talimat verdiğinde “yazılı talimattır” diye işletme teknisyenini ikaz eder.

Manevranın her kademesi manevra formu üzerinde sıra numarası ile ayrı bir
satıra yazılır. Talimat açık ve kısa olmalıdır. Talimatta kesici ve ayırıcılar kod
numaraları ile bildirilir.

BYDM talimatı tamamen verip bitirinceye kadar işletme teknisyeni

konuşmayı kesmez; Talimatta anlaşılmayan bir nokta varsa bunu BYDM’ne talimat
tamamlandıktan sonra bildirir.

Verilen talimatta değişecek bir nokta varsa BYDM yazılan manevra formu
üzerinde iptal işareti konmasını ister ve ayrı bir form yazdırır.

BYDM, talimatı yazdırdıktan sonra manevraya başlanacak zamanı bilahare

bildirileceğini işletme teknisyenine söyler. İşletme teknisyeni BYDM tarafından
yazdırılan ve yapılması sıra ile bildirilen manevra işlem gruplarının her birinin
sonunda bu işlemleri ve saatini BYDM’ ne bildirir, diğer işlemler için talimat bekler.
Talimat verilmeden manevra işlemini başlayamaz.

İki taraftan gerilim altına alınabilen bir teçhizatın servis dışı edilmesi anında
ilk olarak her iki merkezdeki kesiciler bilahare her iki merkezdeki ayırıcılar açılır.
Bu işlemler tamamlandıktan sonra topraklama ayırıcıları kapatılır. Topraklamadan
önce transfer kesici ve ayırıcıların açık olduğu görülmelidir.

İki taraftan gerilim altına alınabilen bir teçhizatın servis iadesi anında ilk
olarak her iki merkezdeki topraklama ayırıcıları açılır. Daha sonra her iki
merkezdeki ayırıcılar ve müteakiben kesiciler kapatılır.
Yük dağıtım bölgelerini birbirine bağlayan irtibat hatlarındaki manevralar hattın ait
olduğu BYDM tarafından yürütülür. Komşu BYDM manevraları takip eder. Ulusal
yük dağıtım bu gibi hallerde koordinatörlük görevi yapar.

33
*Birden fazla farklı gerilim değerindeki teçhizatlar üzerindeki manevra
yapılacaksa; açma manevrasına gerilim değeri düşük olan teçhizattan, kapama
manevralarına ise gerilim değeri yüksek olan teçhizattan başlanır.

*Bir güç transformatörü servise alınırken, işlem sırası; trafo giriş, trafo çıkış fider
kesicileri şeklindedir. Servis harici edilirken bu işlemin tersi yapılır.

*Birden fazla fiderde açma manevrası yapılacaksa, önce önemsiz ve yükü az olan
fiderden başlanır. En son önemli ve yükü fazla olan fiderler açılır.

İşletme Teknisyenlerinin dikkat edeceği hususlar:

Manevraya başlamadan önce manevra talimatını tekrar gözden geçirir.

Manevra formunu elde bulundurulması ve her işlemin yapılmasını müteakip form

üzerinde o işlemin bulunduğu satırın karşısına işlemin yapıldığı saati kaydeder.

Servisten çıkarılan teçhizatın başka bir noktadan da besleneceği ihtimalini dikkate

alarak bu teçhizata ait ölçü aletleri vasıtası ile teçhizatın gerilim altında olmadığına
kesin olarak kanaat getirir.

Manevraları yaparken herhangi bir şüpheye düşülürse hemen manevrayı uygun bir
noktada bırakıp durumu BYDM’ ne bildirir.

Manevra bittikten sonra yapılan işlemleri zaman sırasına göre BYDM’ ne yazdırır.

NOT:

1. İşletme teknisyenine manevra yaparken dikkatini dağıtacak, yanlış işlemler

yapmasına neden olabilecek hiçbir müdahale yapılmamalıdır.

2. Açma manevralarında, kesiciler açıldıktan sonra kesicinin her üç kontağının tam

açma yaptığı kontrol edilir.

3. Bir hat transfere alınacağı zaman (transfer ve hat çıkışına ait iki sayaç mevcut
ise) önce transfer ve hat çıkışı sayaçların değerleri alınır sonra gerekli manevra
yapılır.(Aynı durum tek bara by-pass sisteminde de geçerlidir)

4. Transfer pozisyon anahtarı olan, transfer baralı sistemin bulunduğu

merkezlerde, transfer alma manevrasında, transfer kesici kapatılmadan önce
pozisyon anahtarı gerekli konuma alınmalıdır.

2-BYDM ile Direkt İletişimin Olmadığı Hallerde Normal İşletme

Manevraları:

İletişimin direkt konuşmaya müsait olmadığı hallerde yük dağıtımcı manevra

formunu, manevranın yapılacağı merkeze üçüncü bir şahıs aracılığı ile bildirir yada
manevranın sorumluluğunu başka bir şahsa devredebilir. Bu üçüncü şahıs veya
manevranın sorumluluğunun devredebileceği şahıs bölge mühendisi tarafından
tayin edilir. Tayin işlemi, çalışma izni isteği formunun not kısmında belirtilir.

34
Üçüncü bir şahıs tayini halinde: yük dağıtımcı manevra formunu bu üçüncü şahsa
yazdırır ve tekrarlattırır. Yapılacak manevranın yapılacağı merkeze bildirilmesini
ister.

Yapılan manevralar hakkında gene bu aracı şahıs yoluyla BYDM’ ne bilgi verir.

Sorumlu bir şahıs tayini halinde: BYDM bu şahsa çalışma izni (form YDM–1) ve
çalışma izni (form YDM–2)yi not ettirir.

Bu şahıs manevralar ister bir merkezde, ister birden fazla merkezde yapılsın,
manevraların yapılması ile rakipler arasındaki koordinasyonun temini yönünden
sorumludur. Yani sorumlu şahıs manevra süresince BYDM’ ni temsil eder.

3-Arıza Halleri Manevraları:

Arıza halleri manevraları, kesicilerin arızadan dolayı açmasından sonra normal

bağlantıları ve müşterilerin beslenmesini tekrar temin etmek için yapılan
manevralardır.

Arıza hallerinde işletme teknisyenlerinin ne gibi işlem yapacakları her merkezin

manevra özelliklerini göz önünde bulundurularak hazırlanmış arıza halleri
yönergesinde (yönerge 43) belirtilmiştir.

ÇEŞİTLİ UYGULAMALARDA VE ÇALIŞMALARDA

UYULMASI GEREKLİ HUSUSLAR

Arıza hallerinde yapılacak ilk işler:

Bir merkezdeki kesicilerin biri veya bir kaçı arıza nedeniyle açtığı takdirde, işletme
teknisyeni öncelikle aşağıdaki sırayı takip edip arızanın nedeni ve son durum
hakkında kesin bilgi elde eder.

1- Saati kaydettikten sonra sesli alarmı susturur. Arızanın hangi kısımda olduğunu
ışıklı alarm ve konum lambalarından tespit eder.

2- Tespit edilen kısma ait panodaki ışıklı sinyaller ve ölçü aletleri yardımıyla
kesicinin açıp açmadığını kontrol eder.

3- Hangi rölelerin çalışmış olduğunu faz, kademe (Zoon) ve zamanlarını kaydeder.

Bayraklarını kaldırır, işaretlerini siler. Çalışan kurma anahtarları varsa, kısım:2 -7
de belirtilen hususları yerine getirerek, bunları kurar.

4- Arızanın tespiti için konulmuş başka cihazlar varsa, bunların çalışıp

çalışmadığını ve gösterdikleri işaretleri tespit eder.

5- Açmış olan kesicinin iki tarafında kalan tesisat kısımlarında gerilim olup
olmadığını voltmetreler yardımıyla kontrol eder. Voltmetrelerin değer gösterdiği
tesisat kısımları gerilimlidir. Ayrıca varsa senkronoskop cihazı ile kontrol
edilmelidir. Senkron lama anahtarları açan kesiciye ait yuvaya sokularak çevrildiği
zaman:

35
a- Senkronoskop ibresi bir noktada duruyorsa, Voltmetrenin sıfır gösterdiği
tarafta gerilim yok demektir. Bu durumda arıza halleri yönergesindeki geçiş
hakkına göre işlem yapılır.

DİKKAT: Böyle bir durumda senkronoskop cihazını bir sigorta yanması veya diğer
bir nedenle çalışamayacağı olasılığını göz önüne almak ve anahtarlarının yerine
iyice oturduğundan emin olmak iç,in, senkron7lama anahtarı bir iki defa açılıp
kapatılmalıdır.Ayrıca voltmetre komütatör konumu da değiştirerek faz kontrolü
yapmak suretiyle her üç fazda da gerilim olmadığından kesinlikle emin
olunmalıdır.

b- Senkronoskop ibresi sabit bir noktada duruyor ve kesicinin iki taraftaki

voltmetreler değer gösteriyorsa, her iki tarafta gerilim var ve paralel çalışma
olduğu anlaşılır.(Bu durum, ring devrelerde meydana gelir.)Bu durumda
senkronizmde olan her iki göz önünde tutulmalıdır. Kaymanın açısal farkı 30
dereceyi geçerse işletme teknisyeni durumu BYDM’ ne bildirmelidir.

Açısal farkın değeri aşağıdaki usulle tespit edilir. Senkronoskop’un sıfır noktası
normal zaman saatinin 12’si kabul edilirse, senkronoskop un ibresi zaman saatinin
11 veya 1 rakamları arasında bir yerde durduğunda, açısal fark 30 derece yada 30
derece den küçük demektir.

c- Senkronoskop ibresi dönüyorsa (böyle bir durumda iki taraf voltmetrelerinde

değer göstermeleri gerekir) merkez rink devre üzerinde bile olsa, açan kesicinin
iki tarafında kalan sistem parçaları paralel olarak çalışmıyor demektir. Bu durumda
paralele girme şartları sağlandıktan sonra kesici kapatılabilir.

Dikkat–1:Senkronoskop ibresi bir noktada titreyerek duruyorsa, paralel

çalışmayan sistemlerin frekansları arasında çok büyük bir fark var demektir.
Böyle bir durumda kesici kesinlikle kapatılmamalıdır.

Dikkat -2:En uygun paralele girme gerilimler arasındaki farkın sıfıra yakın çok
az(senkronoskop’un çok yavaş dönmesi ) olması halinde yapılır. Frekanslar
arasındaki fark 0,2 Hz. Veya daha az ise (yani senkronoskop ibresinin iki turu on
saniye veya daha uzun bir zamanda oluyorsa ), gerilimler arasındaki fark normal
gerilimin % 10’u veya daha azı ise, paralele alma işlemi hemen yapılabilir.
Farkların daha yüksek olmaları halinde, (yük dağıtım usulleri
yönergesi,yönerge no:33’ün V-D bölümü )’ne uygun hareket edilir.

6- Genel sistem arızalarında işlemler tamamlandıktan sonra, durumun BYDM’ ne

bildirilmesi için uygun zaman beklenir.

İşlemlerin yapılmasını engelleyici durumların derhal BYDM’ ne bildirilmesi ve

alınacak talimata göre hareket edilmesi gerekir.
Primer gerilimli 380 KV. (EİH, oto trafolar) olan teçhizatta meydana gelen
açmalar sesli alarm hemen susturulduktan sonra BYDM’ ne bildirilir.Bilahare diğer
işlemler yapılır.

36
Arıza işlemlerinden sonra BYDM’ ne verilecek bilgiler şunlardır:

- Verilecek bilginin hangi merkeze ait olduğu ve bilgi verenin ismi,

- Arızanın başlangıç saat ve dakikası
- Açan kesicinin gerilimi ve kesici numarası
- Kesiciyi açtıran rölenin Türkçe adı, imalatçı firma rumuzun, fazı, kademesi
(zoon), bayrak veya işareti,
- Kesicinin tekrar kapama yapıp yapmadığı,
- Özel izlenim ve olaylar (kısa devre hissedilip hissedilmediği, ark, patlama,
atmosferik olaylar vb.),
- Kesicinin elle kapatıldığı saat ve dakika,
- Bunları dışında arızayı tespit ve incelemek üzere konmuş cihazlar varsa,
bunlardan aldığı bilgileri de iletir.

Kısım:2

İşlemlerde dikkate alınacak genel hususlar:

1- İşlemler ‘trafo ve santral işlemleri özel ve genel talimatları’ dikkate alınarak

yapılır.
2- Herhangi bir merkeze ait tesisat kısımlarından birisi arıza, bakım, kontrol
amacıyla servis dışı edilmemişse, bu tesisata ait kesiciler arıza işlemleri süresince
yok kabul edilirler. Ekip şefi veya sorumlusu ve BYDM’ nin onayını almadan BU
KESİCİLER KAPATILAMAZ.
3- Gerilim altında çalışma izni verilmiş bir teçhizata ait gerilimli kesicinin açması
halinde, bu kesicinin GERİLİM ALTINDA ÇALIŞMA kartına yazılmış özel emrine
göre işlem yapılır.

DİKKAT: Çift devreli (aynı pilon üzerinde iki devre ) hatlardan biri gerilimli iken
diğeri üzerinde topraklanmış olarak yapılan çalışmalar, gerilim altında çalışma
kabul edilir. Gerilimli olan devrenin kesicileri gerilim altında çalışma kuralına
tabidir.

4- Merkezlere ait teçhizat üzerinde yapılmakta olan her türlü çalışma esnasında,
kesicilerde açma olmuşsa, işletme teknisyeni çalışmayı yapanların emniyette
olduklarını kesinlikle tespit etmeden kesicileri kapatamaz.
5- Bazı olağanüstü koşullar ve işletme güçlükleri nedeni ile BYDM yönerge 43’ün
bazı maddelerini veya tamamının belirli bir süre için uygulanmamasını isteyebilir.
Böyle bir durumda BYDM ‘den alınacak talimata uygun işlem yapılır.
6- Kuran portör konuşması yaparken sistemde bir arıza olduğunu hisseden kimse,
konuşmasını kesip kuran portör kanalını BYDM ve diğer işletme personeline
bırakmalıdır. Konuşma terminalci aracılığı ile yapılmakta ise, terminalci
konuşanlara durumu kısaca açıklayıp konuşmayı kesmelidir.

Arıza işlemlerinde BYDM’ ne77 veya işlem yapan merkez işletme teknisyenlerine
hiç kimse karışmamalıdır. Her iki tarafın amirleri, ancak işlerin çok olması ve
yanlarında bulunmaları halinde yardım edebilirler. Kuran portör ve diğer muhabere
araçlarıyla müdahale edemezler. Arıza esnasında yapılacak veya yaptırılacak
işlemler için, BYDM ve yalnız manevrayı bizzat yapacak işletme teknisyeni
muhataptır.

37
7- Transformatör veya gruplara ait diferansiyel, Bucholz vb. gibi ünitelerin iç
arızalarını işaret eden bir röle çalışması sonucunda kesiciler açmışsa, ilgili sorumlu
mühendise durumu bildirmeden açan kesici kapatılamaz. Sorumlu mühendisin
talimatına uygun işlem yapılır. Bu çeşit arıza ile açmış olan kesicilerin
kapatılmaları santral ve trafo merkezleri işletme genel ve özel talimat hükümlerine
göre yapılır. Kesicinin kapatılma süresi uzayacaksa olanak varsa hemen yedek
trafo ve grup servise alınır.

8- Transformatör, kesici, ayırıcı, ölçü transformatörleri, bağlantıları, bara, kuran

portör teçhizatı arızaları, yaygın, doğal afetler, can ve malın tehlikeye düşmesi vb.
gibi ani müdahaleyi icap ettiren durumlarda gerekli işlemler derhal yapılır. Bundan
sonra BYDM’ ne bilgi verilir.

9- Ayırıcılar hiç bir zaman yük altında açılamaz ve kapatılamazlar. Üzerinden aktif
yük çekilmeyen, fakat bir hat veya trafoyu gerilim altında bulunduran ayırıcıda
açılamaz. Ancak açılacak ayırıcı ile aynı bara sisteminde paralel çalışan kapalı bir
devre varsa, anılan ayırıcı açılabilir.(Transfer ayırıcılarının kapalı olması gibi )

Kısım 3:

Merkezde gerilim sıfır olması halinde yapılacak işlem ve dikkat edilecek

hususlar:

Bir merkezde gerilimin sıfır olması genel sistem arızasından veya bu merkeze
enerji temin eden hatların merkezin kendisinden ya da başka noktalardan açması
halinde meydana gelir. Bu durumda (2.Bölümde belirtilenlere ilave olarak)
yapılacak işlemler:

1- Açmamış olan bütün hat, müşteri fideri, trafo giriş fideri ve trafo çıkış fiderine
ait kesiciler açılır.
2- İlk gerilim gördüğü hattan barasını gerilim altına alır.
3- Barasındaki gerilimli normal sınırlar içinde gördüğü takdirde, (iletişim imkânı
yoksa) geçiş haklarına göre diğer hatlara gerilim tatbik eder
4- Trafosunu boşta servise alır.
5- Müşteri fiderini o merkez için, yönerge-43’te belirlenmiş özel şartları dikkate
alarak kapatır. Ancak BYDM’den talimat beklemeden kapatılacak fiderin
kapatılmasında, frekansın 49,50 Hz. den daha büyük olmasına dikkat eder.
Fiderinin kapatılmasından sonra frekans 49,50 Hz den daha aşağı düşürse
kapatılan fideri tekrar açar

Dikkat 1- Müşteri fiderinin kapatılması esnasında işletme geriliminde arızadan

önceki gerilime nazaran % 10’dan fazla bir düşüklük varsa kapatamaz.
Kapatıldıktan sonra % 10’ dan fazla bir gerilim düşmesi meydana gelirse,
kapatılan fiderleri tekrar açar.

Dikkat 2- Baraya alınacak gerilimin işletme geriliminden % 10’dan fazla olması

halinde, işlem yapmadan durumu BYDM’ ne bildirerek alacağı talimata göre
hareket eder.

Dikkat 3- Kullanıcı fiderlerinin kapatılmasında, kullanıcı ile TEİAŞ arsında

akdedilmiş yazılı ve sözlü anlaşmaları dikkate alır.

38
 TM İŞLETME TEKNİSYENLERİ TARAFINDAN
UYULMASI GEREKLİ ÖZEL HUSUSLAR

1- Trafo merkezindeki transformatörler yük altında kademe değiştirmek suretiyle

gerilim ayarına uygun iseler, arızadan dolayı müşteri gerilimleri arızadan evvelki
değerine nazaran ± %10’dan fazla değişmiş ve meydana gelen yeni durum
süreklilik gösteriyorsa, gerilimi eski değerine yaklaştırmak için kademe
değiştirilmelidir.

2- Trafo merkezinde senkron kompansatör varsa ve arıza esasında servisten

çıkmışsa, özel talimatına göre servise alınmalı ve gerilimleri normal işletme
değerine ulaşacak şekilde yükü ayarlanmalıdır. Arıza esnasında kompansatör
servisten çıkmışsa değişen bara gerilimini düzeltecek şekilde ayarlamalıdır.

3- Trafo merkezinde reaktör varsa (Servise alınıp çıkartılması için özel bir BYDM
talimatı yoksa ), arıza esnasında gerilim çok yükselmişse, reaktör servise alınarak
gerilim düşürülmeli, buna mukabil gerilim çok düşmüşse ve reaktör serviste
bulunuyorsa, reaktör servisten çıkartılarak gerilim yükseltilmelidir

PARARELE ALMA (SENKRONİZE OLMA)

Gerekli şartlar sağlanarak iletim sistemindeki bağımsız iki ayrı sistemin

birbirine bağlanmasıdır. İşletme teknisyeni aşağıdaki hallerden hangisinde
bulunuyorsa ona göre hareket eder.

1-Normal Kublaj Hali

Frekans farkı 0,2 Hz.’e eşit veya daha az ise (senkronoskop ibresi
saniyede en fazla 1/5 devir yapıyor) veya daha az ise paralele alma işlemi hemen
yapılır.
Paralele almada kesicinin kapatma işlemi; senkronoskoptan açının 0º de
kapama gerçekleşecek şekilde (gerektiğinde en fazla 30º ye kadar) yapılır.

Frekans(Hz)

30° 0 30°
Yasak Kublaj
0,5

Kritik Kublaj

0,2 30° 0 30° 30° 0 30°

Normal
Kublaj

%10 %20 U

39
2- Yasak Kublaj Hali

Frekansların farkı 0,5 Hz’in üstünde ise (senkronoskop ibresi saniyede en az

yarım tur devir yapıyor) ve gerilimlerin farkı normal gerilimin % 20 sinden fazla
ise BYDM tarafından "acele" paralele alınma istenmiş olsa dahi paralele alınma
işlemi yapılmaz.Bu durumda işletme teknisyeni durumu BYDM’ ne bildirir.

3- Kritik Kublaj Hali

Frekanslar ve gerilimlerin değerlerinin normal kublaj ve yasak kublaj değerleri

arasında bir değerde olmalıdır.
Bu durumu işletme teknisyeni BYDM’ ye haber verir. BYDM paralele almayı
acele olarak istemiş ise veya durum ilgili teçhizatı derhal paralele almayı
gerektiriyorsa paralele alma derhal yerine getirilir.

Ring Kapatılması

Aynı iletim sistemine ait açık iki ucu birleştirmek amacıyla yapılan işlemdir.
Senkronizmde olan bu iki ucun gerilimleri arasında bir elektriği kayma olabileceği
göz önünde tutulmalıdır. Bu gibi manevralarda BYDM (üzerine kapamanın
yapılacağı bara ile kapatılacak hattın gerilimleri arasındaki ) açı farkı ihtimali
hususunda işletme teknisyenlerinin dikkatini çeker. Eğer bu açı 30º yi geçerse ve
gerilim farkı %10 dan daha büyük ise işletme teknisyeni BYDM’ ne durumu bildirir.
Bu halde BYDM’nin sisteme zarar verecek gerilim darbesi meydana gelmeyecek ve
aşırı bakımdan açma olmayacak şekilde tedbirlerini aldıktan sonra kapama
manevrası yapılır.

Trafo Merkezinde Tutulan Kayıtlar

Vardiye Devir Defteri

Vardiya değişimlerinde işletme teknisyenlerinin birbirlerine vardiya teslim

etmek için kullandıkları defterdir. Bu defter vardiya süresince trafo merkezinde
yapılan çalışmaları ve trafo merkezinin o anki durumu hakkında bilgileri kapsar.
Trafo merkezlerinde vardiyaların değişimi esnasında vardiyayı teslim alacak
işletme teknisyeni;

1- Bir önceki vardiyada tutulan kayıtları kontrol ve yorumlayarak,

2- Trafo merkezi tesisat ve teçhizatını kontrol ederek genel durumunu tespit
etmekle zorunludur.

Günlük İşletme Raporları

Günlük işletme raporları 24 saatlik akışma durumunu gösterir. Trafo

merkezinde gün içersinde istenen zamanlarda işletme teknisyeninin değerleri
gerekli yerlerden okuyarak kaydettiği rapor kâğıdıdır.

Bazı trafo merkezlerinde bu günlük işletme raporlarındaki bir kısmı BYDM’ ne

bildirir.

40
Arıza Kayıt Defteri

Trafo merkezinde teçhizat üzerinde meydana gelen arızaların zamanı, (çalışan

röle, çıkan sinyal, varsa bayrak) teçhizatın adı gibi bilgilerin kaydedildiği defterdir.

Bakım Ekipleri Kayıt Defteri

Trafo merkezindeki bakımlarda teçhizat üzerinde yapılan işlerin ve

değişikliklerin, ne zaman yapıldığı ve yapılacağının kaydedildiği defterdir.

41