TARİH VE TARİHİN ÇAĞLARA AYRILMASI 1

Tarih ve Özellikleri Tarihe Yardımcı Bilimler ve Tarihte Zaman

Geçmişte yaşamış olan toplulukları belgelere
dayanarak, yer ve zaman göstererek, sebep-sonuç
ilişkisi içerisinde izleyen ve objektif olarak açıklayan
bir bilimdir.
Tarihin Özellikleri :
1- Geçmiş olayları inceler.
2- Belgelere dayanmalı ve objektif olunmalıdır.
3- Yer ve zaman belirtilmelidir.
4- Sebep sonuç ilişkisi olmalıdır.
5- İnsanlar tarafından meydana getirilirler.
6-Tarihi olaylar tekrarlanamaz. Deney ve gözlem
yapılamaz.
7- Olayın meydana geldiği devrin şartları ve değer
yargıları iyi bilinmelidir.
8- Araştırma mümkün olduğu kadar olayın geçtiği
yerde yapılmalıdır.
Coğrafya : Yer bilimi
Arkeoloji : Kazı bilimi
Etnoğrafya : Öz kültür bilimi
Paleografya : Yazı bilimi
Nümizmatik (Meskukat) : Para bilimi
Sosyoloji : Toplum bilimi
Kronoloji : Takvim bilimi
Filoloji : Dil bilimi
Heraldik : Arma bilimi
Sigilografya : Mühür bilimi
Antropoloji : Irk Bilimi
Tarihte Zaman
▪ Tarih biliminde olayların oluş sırasını
belirleme ihtiyacı belli zaman dilimlerinin
oluşturulmasında etkili olmuştur.
▪ Tarihin yüzer yıllık bölümlere
ayrılmasıyla yapılan bölümlenmeye yüzyıl
denmiştir.
TARİHİN ÇAĞLARA AYRILMASI
▪ Tüm insanlığı etkileyip önemli bir olay ile başlayıp yine önemli bir olayla biten,
siyasi, sosyal, ekonomik yönden benzerlikler gösteren dönemlere ise çağ denmiştir.
▪ Olayların oluş sırasını belirleyen çizelgelere takvim denmiştir. Güneş yılı ve ay
yılı olmak üzere iki çeşit takvim vardır.
Türklerin Kullandığı Takvim Çeşitleri :
1-12 Hayvanlı Takvim : Güneş yılı esaslıdır. Her yıla bir hayvan ismi verilir. 12
aydan oluşur.
2- Hicri Takvim : Ay yılı esaslıdır. İlk kez Hz. Ömer zamanın da kullanılmaya
başlanmıştır. Hicret başlangıçlıdır.
3- Celali Takvim : Büyük Selçuklu Devleti’nde Melikşah zamanında ayrıca
Harzemşahlar ve Babürler tarafından da kullanılmıştır. Güneş yılı esaslıdır. İran
kökenlidir.
4- Rumi (Mali) Takvim : Güneş yılı esaslı bir takvimdir. Osmanlılarda IV. Mehmet
zamanında kullanılmaya başlanmıştır. Sadece ekonomik alanda kullanılmıştır. Hicret
başlangıçlıdır.
5- Miladi Takvim : 1 Ocak 1926’dan itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Mısırlılar
ve Romalılar geliştirmiştir. Hz. İsa’nın doğumu (Milad-0) başlangıç kabul edilmiştir.

Tarih Öncesi Devirler Tarihi Çağlar

Taş Devri Maden Devri İlkçağ Ortaçağ Yeniçağ Yakınçağ

Üç devre ayrılır: Üç devre ayrılır : (MÖ 3000 – MS 375) ( MS 375 - 1453) (1453 – 1789 ) ( 1789 - ? )
a-Kabataş : Araç gereç yapımı yoktur. İnsanlar a-Bakır Dönemi : İnsanlığın ilk kullandığı maden Ba- Başlangıç: Başlangıç: Başlangıç: Başlangıç:
toplayıcılıkla geçinmektedir. En ilkel ve en uzun kırdır. Bakırın kullanılması ile maden devri başlamıştır. Yazının bulunması Kavimler Göçü İstanbul’un Fransız İhtilali
dönemdir. Bitiş : Bitiş : Fethi Bitiş :
b-Tunç Dönemi : İnsanlar bakır ve kalayı karıştırıp
b-Yontmataş : Ağaç-gereç yapımı başlamıştır. tunç elde etmişlerdir. Devlet düşüncesi ortaya çıktı ve Kavimler Göçü İstanbul’un Fethi Bitiş : Günümüzde
Avcılık başlamış, insanlar mağaralara çekilmiş- ilk site devletleri, arkasından büyük devletler kuruldu. Fransız İhtilali hala devam
Çağlar içerisinde en ediyor.
lerdir. Mağara duvarlarındaki resimlere ilk uzun olanıdır.
defa rastlanmıştır. Devrin sonlarına doğru ateş c-Demir Dönemi : Devrin sonlarına doğru yazı bulun-
bulunmuştur. muştur.
Tarih Öncesi Devirlerin Özellikleri : Tarihi Çağları Özellikleri
c- Cilalıtaş : Topraktan araç-gereç yapımı
başlamış seramik sanatının temeli atılmıştır 1- Tarih öncesi dönemlerin devirlere ayrılmasında, 1- Yazının bulunuşundan günümüze kadar geçen süreyi kapsar.
Üreticilikle birlikte yerleşik hayat başla- kullanılan araç ve gereçlere dikkat edilir. 2- Tarih, öğrenmeyi ve araştırmayı kolaylaştırmak içindir çağlara ayrılmıştır.
mıştır. Hayvanlar evcilleştirilmiştir. Bitki 2- Tarih öncesi dönemlere Karanlık Dönemlerde denir. 3- Önemli toplumsal olaylar çağ başlangıcı olarak kabul edilmektedir.
liflerinden elbiseler yapılmış. Ticaretin temelleri 3- Devirler tüm toplumlarda aynı anda yaşanmamıştır. 4- Bütün devirler tüm toplumlarda aynı anda yaşanmamıştır.
atılmıştır. 4- Her toplum bütün devirleri sırasıyla yaşamamıştır.
Not: Cilalıtaş ile Bakır Dönemi arasındaki geçiş 5- İnsanların ihtiyaçları icatları ortaya çıkarmıştır.
dönemine Kalkolitik Dönem denir.

İLK ÇAĞDA ANADOLU UYGARLIKLARI
HİTİTLER (ETİLER)
►M.Ö. 2000 yılında Kızılırmak çevresine yerleştiler.
►İlk Çağ’da Anadolu’da kurulan devletler krallıkla
yönetilmekteydi. Kralların geniş yetkileri
vardı.Hititlerde kral başrahip olarak ayinleri yönetir,
başyargıç olarak adaleti uygular, başkomutan olarak
orduyu komuta ederdi.
►Hititlerde Tavananna denilen kraliçe’de yönetimde
söz sahibi idi. Kral olmadığı zaman ayinleri yönetirdi.
Başkentleri Hattuşaş’dır.
►Hititlerde asillerden oluşan Pankuş Meclisi vardı.
Önemli konular bu mecliste görüşülürdü. Kral meclise
karşı sorumluydu.
►Hititliler, Suriye için Mısırlılarla 16 yıl savaş yaptılar.
Bu savaşlar sonunda tarihte ilk yazılı antlaşma olan
Kadeş Antlaşması imzalandı (M.Ö. 1280). Hititliler bu
antlaşma ile Kuzey Suriye’ye egemen oldular.
►Hititliler Anadolu medeniyetinin temelini oluşturur.
►Anadolu’da demir çağını başlatmışlardır.
►M.Ö. 1800 yıllarında Hititler, Asurlu tüccarlardan
öğrendikleri Çivi Yazısını kullanarak, Anadolu da Tarih
Çağlarını başlatmışlardır. Anadolu’da ki ilk yazılı
belgeler Asurlu tüccarlar tarafından Kayseri
Kültepe’ye getirilen tabletlerdir. Hititliler Hiyeroglif
(resim) yazısını da kullanmışlardır.
► Hititlerin geçim kaynağı tarım ve hayvancılık idi.
►Halk soysal sınıflara ayrılmıştı. Kral, ailesi ve soylular
en geniş yetkilere sahipti. Kölelerin hakları ise yok
denecek kadar azdı. Yalnız Hititlerde kölelere bedelini
ödeyerek özgürlüklerini elde etmelerine izin verilmiştir.
►Hitit kralları öldükten sonra Tanrıya hesap
vereceklerine inandıkları için yaptıkları işleri Anal adı
verilen yıllıklara yazdırmışlardır. Böylece ilk tarih
yazıcılığı başlamıştır.
►Çok tanrılı din vardır. Bu dönemde Anadolu’ya “Bin
Tanrı İli” denidi.
►Frigler, Hitit Devleti’ne son verdiler.
LİDYALILAR
►Bugün ki Küçük Menderes ile Gediz nehri arasındaki
bölgeye İlk Çağ’da Lidya denmekteydi. M.Ö. 7. yy’da
Frigler yıkılınca bağımsız hale geldiler.
►Lidyalıların başkentleri Sard şehriydi.
FRİGLER
►Hitit Devleti’ni yıkıp Orta ve Batı
Anadolu’ya egemen oldular.
►Ankara yakındaki Gordion başkentleridir.
►Frigler tarıma büyük önem verirlerdi.
Toprak tanrısı Kibele en büyük tanrı olarak
kabul edilirdi. Öküz öldürmenin ve saban
kırmanın cezası çok ağırdı.
►Dokumacılık başta Frigler olmak üzere
tüm Anadolu uygarlıklarında gelişmişti.
►Frigler, Fenike alfabesini kullanmışlardır
►Frig Krallarına Midas ünvanı verilirdi.
►Frig Devleti, Kimmerlerin saldırıları
sonunda yıkıldı.
URARTULAR
►M.Ö. 9. yy’da Van ve çevresinde
kurulmuşlardır.
►Başkentleri Tuşpa (Van) dır.
►Tarım ve Hayvancılık gelişmiştir. Sulama
kanalları yapmışlardır. İlk barajları yaptılar.
►Madencilk gelişmiştir.
►Uratular öldükten sonra yaşamın devam
ettiğine inanırlardı. Bu nedenle mezarlarını
ev şeklinde yaparlar, ölünün yanına
yiyecek, içecek ve çeşitli eşyalar koyarlardı.
►Urartular resim ve çivi yazısını
kullanmışlardır.
►Urartular Medler tarafından yıkılmışlardır.
İYONYALILAR
►İlk çağda Foça ve Milet arasında kalan
bölgeye İyonya denmekteydi. İyonyalılar
M.Ö 11. yüzyılda Ege üzerinden buralara
gelip yerleşmiş denizci bir toplumdu.
►İyonya’da her şehir bir devlet
durumundaydı. Bu nedenle aralarında siyasi
birlik yoktu. (Efes, Milet, Foça, İzmir )
İyonyalılarda hür olanların yönetime katılma
hakkı vardı.
►Denizcilik ve deniz ticaretine önem veren
İyonyalılar bu sayede oldukça zenginleştiler.
►Akdeniz, Karadeniz ve Ege kıyılarında
ÇEVRE UYGARLIKLARIN ANADOLU’YA
ETKİSİ
■ Anadolu’daki uygarlıklar, Mezopotamya,
Mısır, Yunanistan’daki uygarlıklardan
etkilenmişlerdir.
■ İlk Çağda Fırat ve Dicle nehirlerinin
arasındaki kalan bölgeye Mezopotamya
denmekteydi.
■ Mezopotamya da uygarlığın temeli
Sümerlere dayanmaktadır İlk yazı, ilk yazılı
hukuk kuralları, ilk takvim, ilk matematik
bilgileri Sümerlere aittir. Daha sonra bölgeye
hakim olan Akadlar, Asurlular ve Babilliler
Sümer uygarlığını daha da geliştirmişlerdir.
Göç, istila, ticaret yoluyla çevre ülkelerde
yaymışlardır. Bu durumdan en çok Anadolu
uygarlıkları etkilenmişlerdir.
■ Yazı Asurlu tüccarlar tarafından Anadolu’ya
getirilmiştir. Anadolu da ki bilimsel
çalışmaların, hukuk kurallarının ve edebiyat
ürünlerinin kaynağını büyük ölçüde
Mezopotamya oluşturur.
■ Anadolu’da kullanılan hiyeroglif yazısıyla
tıp ve ezacılık alanında ki gelişmelerin
kaynağı ise Mısır uygarlığıdır.
■ Yunanlılar daha çok batı Anadolu’da
kurulmuş olan İyonyalılar, Frigler ve Lidyalılar
üzerinde etkili olmuştur. Bu uygarlıkların
kullandıkları yazılar din ve inançları üzerinde
yunan uygarlığının etkisi oldukça fazladır.
■ Anadolu da iki yüzyıl kadar hakim olan
Perslerin Anadolu uygarlıkları üzerinde fazla
bir etkisi olmamıştır. Çünkü Persler kültürel
alanda Anadolu uygarlıklarından daha geridir.
■ MÖ 4. yüzyılda İskender Persleri yenerek
Anadolu, Mısır, Mezopotamya, İran ve
Hindistan’ı ele geçirmiştir. İskender’in bu
faaliyetleri ilk çağın en önemli uygarlık
merkezlerinin birleşmesine doğu batı
uygarlıklarının birbirlerini etkilemelerine yol
açmış, bu durum uygarlık alanındaki
ilerlemeleri hızlandırmıştır.
■ Batı Anadolu da kurulmuş olan Bergama
Krallığı, dünyada ilk sağlık evini kurmuşlar,
parşömen kağıdını icat etmişler ve çok sayıda
►Lidyalılar, başkentleri Sard’dan başlayarak
Mezopotamya’da Ninova şehrine kadar uzanan Kral
Yolunu yaptılar. Bu yolun güvenliğini sağlayarak
tüccarların güvenliğini korudular. Ticaret, Lidyalıların
kısa sürede zenginleşmesini sağlamıştır.
►Lidyalılar Fenike Alfabesini kullanmışlardır.
►Lidyalılar tarihte ilk kez altın para kullanmaya
başladılar (M.Ö. 700). Bu durum ticarette takas
usulünün kalkmasına ticaretin kolaylaşmasına yol açtı.
►Paralı askerleri vardır. Orduya önem vermemeleri
çabuk yıkılmalarında etkendir. Lidya Devleti, Pers
saldırıları sonunda yıkıldı (M.Ö.546).
koloniler kurdular.
► İyonyalılar Fenike Alfabesini
kullanmışlardır
►İyonyalılar Yunan tanrılarına da taparlardı.
Tanrılar yarı insan şeklinde düşünülüyordu.
►Bilim, sanat ve edebiyata büyük önem
vermişlerdir.
mimari eser yapmışlardır.
■ M.Ö. 753 yılında İtalya’da kurulmuş olan
Roma imparatorluğu Anadolu’ya egemen
oldular. Romalılar Anadolu’ya yollar, köprüler,
su kemerleri, hamamlar, tapınaklar, tiyatrolar
yaptırmışlardır. Bu eserlerden bir kısmı
günümüze kadar gelmiştir. Bunlardan en
önemlileri, Ankara’daki Ogüst Mabedi ve
Roma Hamamı, İstanbul’daki Çemberlitaş ve
Bozdoğan Sukemeri, Antalya’daki Aspendos
Tiyatrosudur. Bizanslılar döneminde
Anadolu’daki kültürel faaliyetler devam
etmiştir.

ORTA ASYA TÜRK TARİHİ 3

GÖÇLER ASYA HUN DEVLETİ (M.Ö. 220 GÖKTÜRK DEVLETİ (552- DİĞER TÜRK DEVLETLERİ KÜLTÜR VE MEDENİYET
M.S. 216) 659)
İlk Türk Göçleri ▪ Tarihte bilinen ilk Türk ▪ Türk adıyla kurulmuş ilk Türk KIRGIZLAR Devlet Yönetimi
devletidir. devletidir ▪Uygurları yıkarak merkezi ▪ Devletin başında Hakan, Kağan,
▪Türklerin ilk yurdu Orta
▪ Bilinen ilk hükümdarı Teoman ▪ Bumin Kağan, Avarlara Ötüğen olan devleti Han ünvanlarını taşıyan hükümdarlar
Asya dır.
dır. karşı isyan ederek merkezi kurdular. vardı. Yabgu, Han dan sonra gelen en
▪Orta Asya doğuda
▪ Çin, Hun akınlarından Ötüğen olan devleti kurmuştur. ▪Manas destanı ünlüdür. büyük makamdır.
Kingan dağları, batıda
korunmak için Çin Seddini ▪ Devletin batı kısımlarını, ▪Türk hükümdarlarına yönetme
Hazar denizi, kuzeyde AVARLAR (562-805)
yapmıştır(M.Ö. 214) İstemi Yabgu yönetmiştir. hakkının Tanrı tarafından verildiğine
Altay dağları ve Baykal ▪ Orta Asya da kurdukları
▪ Teoman dan sonra yerine Mete ▪ İstemi Kağan, Akhun inanılıyordu. Bu inanışa Kut
gölü, güneyde Hindikuş devlet Göktürkler tarafından
geçti. devletine son verdi ve İpek denilmekteydi.
dağları arasında yer alır. yıkılınca, batıya göç edip
▪ Mete zamanı devletin en yolunu ele geçirdi. ▪ Devlet işleri Kurultay denilen
▪Türklerin bir kısmı Orta Avrupa’da devlet
parlak zamanıdır. ▪ Bumin Kağan dan sonra mecliste görüşülür karara bağlanırdı.
anayurtlarını terk ederek kurdular.
▪ Mete orduda onlu sistemi yerine Mukan Kağan geçmiştir. ▪ Ülke hanedan üyelerinin ortak malı
göç etmişlerdir. ▪Türk tarihinde ilk kez
kurmuştur. ▪ En güçlü hükümdarı Mukan sayılırdı. (Osmanlıya kadar) Bu gelenek
İstanbul’u kuşatmışlardır.
Göçlerin nedenleri: ▪ Tarihte ilk kez Türkleri bir Kağan dır.
▪ Benliklerini yitirip Türk devletlerinin kısa sürede
►İklimin elverişsiz olması bayrak altında toplamıştır. ▪ Devlet Doğu ve Batı
Hıristiyanlaştılar. yıkılmasına neden olmuştur.
►Nüfusun hızla artması ▪ M.S. 48 de Kuzey ve Güney Göktürkleri diye ikiye ayrıldı.
▪ Franklar tarafından
ve Türk boyları Hunları olmak üzere ikiye Bu kollar daha sonra Çin’in Sosyal ve Ekonomik Yaşam
yıkılmışlardır.
arasındaki mücadeleler ayrılmışlardır. egemenliğini kabul etmişlerdir.
TÜRĞİŞLER ▪ Türkler göçebe bir hayat yaşarlardı.
►Hayvanlardaki salgın ▪ Güney Hunları Çinlilerin
II.GÖKTÜRK DEVLETİ (Kutluk ▪ Isık gölü civarın da ▪ Geçim kaynakları hayvancılıktır.
hastalıklar denetimine girdiler.
Devleti) yaşadılar. Türk tari- hinde ▪ İlk yerleşik hayata geçen Türkler,
►Yeni topraklar elde ▪ Kuzey Hunlarının bir kısmı
ilk kez parayı kullandılar. Uygurlar dır. Yerleşik hayata geçişle
etme arzusu batıya çekilerek kavimler göçüne ▪ Kutluk, Çin hakimiyetinden
▪ Yerleşik hayat sürdüler. beraber ticaret, tarım, mimari ve
►Otlakların yetersiz hale neden oldular. kurtularak Ötüğen de devleti
▪ İslamiyet’in Orta Asya da sanatta gelişmeler meydana geldi.
gelmesi kurmuştur. Kutluk’a derleyip
Kavimler Göçü (375) yayılmasını önlediler. ▪ Türkler pantolon, çizme, iç çamaşır
►Komşu devletlerin toparlayan manasında
giymişler ve bunları Avrupalılara
Kuzey Hunları batıya göç “İlteriş” ünvanı verilmiştir. HAZARLAR
baskısı öğretmişlerdir.
ederken, önlerine çıkan Barbar ▪ İlterişten sonra yerine ▪ Karadeniz, Hazar denizi
Göçlerin sonuçları: kavimleri (Süevler, Ostrogotlar, Kapkan Kağan geçti. arasında ya- şadılar ve Dil, Edebiyat ve Yazı
►Türkler, gittikleri vizizgotlar,Frenkler, Saksonlar) ▪ Bilge Kağan, devleti kardeşi Museviliği benimsediler.
yerlere hayvan batıya doğru sürmüşlerdir. Bu Kültiğin ve Vezir ▪ Eski Türklerde dil Türkçe idi. Asya
▪ İslamiyet’in Kafkaslarda
evcilleştirmeyi, olaya kavimler göçü denir. Tonyukuk’un yardımıyla Hunlarının Oğuz Kağan, Göktürklerin
yayılmasını önlediler.
madenciliği öğretti. Kavimler Göçünün Sonuçları: yönetti. Devletin en parlak Ergenekon, Uygurların Türeyiş ve Göç,
▪ Rus Prensliği tarafından
►Orta Asya, Türk Kültürü ▪ Roma İmparatorluğu doğu ve zamanı bu devirde yaşandı. Kırgızların Manas destanları vardı.
ortadan kaldırıldı.
batı diye ikiye ayrıldı (395) ▪ Tonyukuk, Kültiğin, Bilğe ▪ Kıpçak - Oğuz Türklerinin
dünya- nın çeşitli
▪ Batı Roma İmparatorluğu Kağan adlarına Orhun BULGARLAR mücadelelerini konu alan Dede Korkut
yerlerine yayılmıştır.
yıkıldı. (476) Yazıtları dikilmiştir. ▪ Orta Asya dan göç eden Hikayeleri de Türklerin önemli bir
►Orta Asya da nüfus
▪ Avrupa da feodalite rejimi ▪ Basmil, Karluk, ve Uygurlar Bulgarlar Kafkasya da bir edebiyat ürünüdür.
azalmıştır.
ortaya çıktı. birleşerek II. Göktürk Devletine devlet kurdular. ▪ Türkler, Göktürk, Uygur, Arap, Latin
►Türkler gittikleri ▪ Hıristiyanlaşarak yada alfabelerini kullanmışlardır. Orhun
yerlerdeki nüfu- su ▪ İlk Çağ bitti. Orta çağ başladı. son verdiler.
▪ Avrupa da, Avrupa Hun Devleti Slavlaşarak Türklüklerini abideleri ilk yazılı eserlerdir. Bu
artırmışlardır. UYGURLAR (745-840) kaybettiler. yazıtlar Türk adının ilk geçtiği
►Yeni Türk devletleri kurulmuştur.
▪ Skolastik düşünce yayılmıştır. metinlerdir.
kurulmuştur ▪ II. Göktürk Devletine son KUMANLAR (Kıpçaklar)
(Skolastik düşünce belli bir fikre veren, Kutluk Kül Bilğe ▪ Balkaş-İrtiş dolaylarında
►Kalabalık nüfuslarla ve Din , Hukuk, Bilim ve Sanat
belli bir inanışa körü körüne bağlı Kağan tarafından kurulmuştur. yaşadılar.
farklı dinler ile karşılaşan ▪ Göktanrı inancı çok yaygındı.Din
olmaktır.) ▪ İlk yerleşim yerleri ▪ Bizans ile anlaşıp
bazı Türk boyları adamlarına Kam ve Şaman, dini
▪ Avrupa 100 yıl karışıklık içinde Karabalasagun dur. Peçenekleri yendiler
benliklerini törenlerine Yuğ denirdi. Türkler ölüyle
kalmıştır. ▪ Uygurlar yerleşik hayata ▪ Moğollar tarafın dan
kaybetmişlerdir. beraber eşyalarını da gömerler,
▪ Avrupa’nın bugün ki milletleri geçen ilk Türk topluluğudur. Bu yıkılan Kumanlar daha sonra
meydana geldi nedenle tarım, sanat ve Türklüklerini kaybettiler . mezarlarının başına da Balbal adı
▪ Barbar kavimler arasında ticarette ilerlemişlerdir. Su verilen taşları dikerlerdi. Mezarlarına
OĞUZLAR (Uzlar) Kurgan denilirdi. Maniheizm, Budizm,
Hristiyanlık yayıldı kanalları yapmışlar. Kasaba ve ▪ Batıya gelerek Balkanlara Musevilik, Hıris- tiyanlık ve
kentler kurmuşlardır.
AVRUPA HUN DEVLETİ (375- yerleştiler. Müslümanlık dinleri Türkler arasında
 469) ▪ Siyasi tarihlerinin en önemli ▪ Bir kısmı Bizans hizmetine yayıldı
olayı Talas savaşıdır(751). girmişlerdir. Bizans ▪ Yazılı hukuk gelişmemiş, buna
▪ Avrupa da kurulan ilk Türk
Bu savaşta Türkler Çinlilere ordusundaki Uzlar, Malazgirt karşılık yazısız hukuk (töre) gelişmiştir.
devletidir. Devleti Balamir , Orta
karşı Arapları sa- vaşında Selçuklu ▪ Türklerin Astronomi alanında geniş
Macaristan da kurmuştur.
desteklemişlerdir. saflarına geçmişlerdir. bilgi birikimi vardı. Bir yılı 365 gün ve
▪ En güçlü hükümdarı Attila dır.
▪ Uygurlar matbaayı ve 5 saatten biraz fazla olarak bulmaları,
▪ Attila, Doğu Roma’yı vergiye PEÇENEKLER
kağıdı kullanan ilk Türk On İki Hayvanlı Türk Takvimi bunun
bağladı. ▪ Volga ve Tuna arasına
devletidir. kanıtıdır.
▪ Attila, Batı Roma üzerine iki yerleştiler.
▪ Mani dini Uygurların içinde ▪ Demircilik, maden işlemeciliği, süs
sefer yaptı. ▪ Ruslarla 150 yıl mücadele
yayıldı. Bu dinin, hayvansal eşyaları, dokumacılık san atları
▪ Attila dan sonra yerine ettiler.
gıda yemeyi ve savaşmayı gelişmiştir.
geçenler bütünlüğü ▪ Bizans ile ittifak yapan
yasaklayıcı özellikleri,
koruyamadılar ve devlet yıkıldı. Kumanlar tara- fından
Uygurların milli benliklerini
▪ Avrupa da kalan Hunlar yıkıldılar.
yitirmelerine yol açtı.
buradaki kavimlerle kaynaşarak
▪ Kırgızlar tarafından
Türklüklerini kaybettiler.
yıkılmışlardır.

İSLAM TARİHİ 4
İslamiyet’ten Önceki Durum Hz. Muhammed Dönemi Savaş ve Dört Halife Devri (632-661) Emeviler Dönemi(661- İslam Kültür ve
Seferleri 750) Uygarlığı
▪ İslamiyet’ten önce Ortadoğu da Hz. Muhammed’in katıldığı savaşlara “Gazve” Hz. Ebubekir Dönemi (632- ▪Hz.Ali’nin ölümü ile Devlet Yönetimi
Bizans ve Sasani İmparatorluğu katılmadığı savaşlara da “Seriye” denir. 634) : Muaviye’nin halifeliği ▪Medine de kurulan İslam
olmak üzere iki devlet vardı. ▪ Yalancı Peygamberlerle, dinden kesinleşmiştir. devletinin başkanı Hz.
1-Bedir Savaşı (624) Hicretten sonra
▪Arap yarımadası, Yukarı dönenlerle, zekat vermeyenlerle ▪Hz. Muaviye ölmeden Muhammed idi.
Müslümanların Mekke de kalan mallarının
Arabistan, Hicaz ve Yemen (Güney mücadele edildi. önce oğlu Yezid’i halife ilan ▪Hz.Muhammed den
yağmalanması üzerine savaş başladı.
Arabistan ) olmak üzere üç ▪ Halifeye, devlet memurlarına etmiştir. Böylece halifelik sonra“Halifelik” makamı
Sonuçları:
Bölgeye ayrılırdı. Mekke, Medine, maaş bağlandı. babadan oğla geçen bir ortaya çıktı. Dört halife
▪Müslümanlıların Mekkelilere karşı kazandığı ilk
Hayber ve Taif Hicaz bölgesinin ▪ Kuran-ı Kerim kitap haline saltanat haline dönüşmüştür. dev- rinde halifeler seçimle
zaferdir.
önemli şehirlerindendi. getirildi. ▪Yezid kendisinin halifeliğini iş başına gel- diklerinden,
▪Esir alınan Mekkeliler on müslümana okuma
▪ Arapların kutsal saydığı Kabe ▪İlk kez Arap yarımadası dışında tanımayan Hz.Muhammed’in bir nevi cumhuriyet vardı.
yazma öğretmesi karşılığında serbest bırakıldı.
Mekke’deydi. fetihlere başlandı. Suriye ve Irak torunu Hz.Hüseyin’i ▪Hz. Ömer zamanında ülke
▪Şam ticaret yollarının egemenliği, kısmen
▪ Halk Bedevi ve Şehirli diye üzerine bir ordu gönderildi. Bizans Kerbela’da öldürdü. Böylece illere ayrılarak, illere valiler
Müslümanların eline geçti. Uhut savaşına neden
ikiye ayrılırdı. ile Yermük Savaşını yaparak Hz.Osman zamanında ve kadılar atandı.Hz. Ömer
oldu.
▪ Arapların taptığı putlar Kabe de Bizans’ı yendi(634). Bu sefer başlayan ilk karışıklık, Hz. Ali Divan Teşkilatının
bulunuyordu. 2-Uhut Savaşı (625): Mekkelilerin Bedir Suriye’nin fethine ortam hazırladı. zamanında ilk ayrılıklara, temellerini attı.
▪ Kölelik gelişmişti. savaşının intikamını almak istemesinden dolayı Yezid döne- minde kesin ▪Merkez önce Medine, Hz.
▪ Ayrı ayrı kabileler halinde savaş yapılmıştır. Hz. Muhammed’in emirlerine Hz. Ömer Dönemi (634- ayrılıklara döndü. Ali döneminde Kufe,
yaşarlardı. Kabileler arasında kan uymayan okçular yenilgiye yol açtı. Böylelikle 644): ▪Halife Abdülmelik Emeviler döneminde Şam,
davaları yaygındı. Kadınlara önem peygambere itaatin önemi ortaya çıktı. Savaş ▪Ecnadin Savaşıyla Suriye’nin döneminde, ilk İslam parası Abbasiler döneminde
verilmezdi. Kız çocukları diri diri sonunda Yahudilerin bir kısmı Medine’nin dışına Fethi tamamlandı. İran ile bastırılmış ve Arapça resmi dil Bağdat olmuştur.
gömülürlerdi. çıkarıldılar. Kadisiye ve Nihavend Savaşları olarak ilan edilmiştir. ▪Emeviler döneminde
▪ Şiir ve Edebiyat gelişmişti. yapılarak İran alınmıştır. Dört halife ▪ Tarık bin Ziyad tarafından halifelik baba- dan oğula
3-Hendek Savaşı (627): Mekkelileri dönemi içerisinde en çok fetihlerin Kadiks Savaşıyla İspanya geçerek saltanat halini aldı.
İslamiyet’in Doğuşu Müslümanları yok etmek istemelerinden dolayı yapıldığı dönemdir. fethedilmiştir(711). ▪Emeviler, muhafız ve
▪ Annesi Amine, babası Abdullah savaş çıkıyor. Müslümanlar Selman-ı Farisi’nin ▪Topraklar yönetim birimlerine Müslümanların Avrupa da posta teşkilatı kurdular.
dır. Hz.Muhammed Mekke de 571 önerisi ile çevrelerine hendek kazarak savunma ayrıldı. ilerleyişi Puvatya Savaşında ▪Abbasiler döneminde
yılında doğdu. Doğmadan önce savaşı yapıyorlar. Savaş sonunda müşrikler ▪İlk kez divan kuruldu ve Kadılık Franklara yenilmeleri ile vezirlik teşkilatı kuruldu.
babasını kaybeden Hz. yenilmişler ve böylece Müslümanları yok sistemi oluşturuldu. durmuştur(732).
Muhammed, altı yaşına kadar süt edemiyeceklerini anlamışlardır. Bu savaş ▪İlk düzenli ordu kuruldu. Sosyal ve Ekonomik
▪Emeviler Arap milliyetçiliği
annesi Halime’nin yanında kaldı. Mekkelilerin Müslümanlar üzerine son seferidir. Bu “Ordugah” şehirleri kuruldu. İkta Hayat
yapmaları, halifelerin saraya
Altı yaşında iken annesini savaştan sonra, Müslümanlar taarruza geçmiştir. sistemi kuruldu. ▪Hz. Ömer ilk defa devlet
kapanmaları, peygamber
kaybetmiştir. Annesinden sonra Ayrıca savaştan sonra ilk İslam Hastahanesi ▪Devlet Hazinesi (Beytül Mal) hazinesini kurdu(Beytül
soyuna iyi davranmamaları
dedesi Abdülmüttalib’in yanında kurulmuştur. oluşturuldu. Mal). Hazinenin başlıca
yüzünden yıkılmışlardır.
kalmıştır. Dedesi de ölünce amcası 4-Hudeybiye Anlaşması (628): Hz. ▪Hicri Takvim ilk kez kullanılmaya gelir kaynakları: Öşür,
Ebu Talip’in himayesine girdi. Muhammed hac vazifesini yapmak için Mekke’ye başlandı. Abbasiler Devri (750- Haraç, Cizye vergileri,
Ticaretle uğraşan amcasının doğru hareket eder. Müşrikler peygamberimizi ▪Hz. Ömer İranlı bir köle tarafından 1258) Zekat ve Sadaka, Ganimet,
yanında, ticaret yapmaya Mekke’ye almayarak Hudeybiye antlaşmasını şehit edildi. ▪İlk Abbasi halifesi Ebul Hayvan sayısına göre
başladı. imzaladılar. Bu anlaşmanın önemi şudur : Abbas Abdullah tır. Bu alınan vergilerdir.
▪ Doğruluğu ve dürüstlüğü ile ün Hz. Osman Devri (644-656): dönemde Çinliler ile Talas
▪Bu anlaşma ile Mekkeliler ilk kez ▪İnsanların en önemli
kazandı. “Muhammed-ül Emin” ▪Libya, Tunus fethedildi. Türkler ile Savaşı yapıldı(751). Bu
Müslümanları hukuken tanıdılar. Müslümanların geçim kaynağı tarım,
ismiyle anılmaya başladı savaşlar başladı. Kıbrıs vergiye savaşta Türkler Arapları
aleyhine gözükse de sonra Müslümanların lehine hayvancılık ve ticaretti.
▪ 25 yaşında iken Hz. Hatice ile bağlandı. İlk İslam Donan- ması tutmuşlardır. Bu savaştan
sonuçlanmıştır.
evlendi. Suriye valisi Muaviye tarafından sonra Türkler Müslüman Din ve İnanış
▪ İlk vahiy 40 yaşın da iken, Nur 5-Hayber’in Fethi (629): Medine den kuruldu Bizans donanması ile ilk olmaya başladılar. ▪İslam dininin temeli
dağının Hıra mağarasında gönderilen Yahudilerin olumsuz faaliyetleri savaş yapılmıştır. ▪Abbasiler, Emevilerin izlemiş Kuran-ı Kerim’dir.
Cebrail tarafından getirildi(610). üzerine Hayber alınmıştır. Böylece Şam ticaret ▪İlk kez Kuran-ı Kerim olduğu Arap milliyetçilik ▪Hz. Ebubekir Kuran-ı
Bu olay Hz. Muhammed’in yolunun güvenliği sağlandı. Ayrıca Hayber çoğaltılmıştır. politikasını terk ederek Kerim’i kitap haline
Peygamberliğinin ve İslam dininin Müslümanların ilk fethidir. İlk kez haraç alınmıştır. ▪Hz. Osman’ın memurlukları kendi başka milletlere de devlet getirmiştir.
başlangıcı oldu. Hz. Muhammed ilk soyundan olan Emevilere vermesi kademesinde yer vermeye ▪Hz. Osman Kuran-ı Kerim’i
6- Mute Savaşı(629): Bizansa karşı yapılan ilk üzerine, İslam dinideki ilk
önce yakınlarını İslam’a davet başladılar. Özellikle Türklerle çoğaltmıştır.
savaştır. karışıklıklar ortaya çıkmıştır.
etmeye başladı. ilişkiler kurdular.
7-Mekke’nin Fethi (630): Hz. Muhammed ▪Hz. Osman şehit edilmiştir. Yazı, Dil-Edebiyat,
▪ İlk Müslüman olanlar Hz. ▪Abbasilerin en parlak
Hatice, Hz. Ebubekir, Hz. Ali ve Hz. Mekkelilerin Hudeybiye Anlaşmasını bozması Bilim-Sanat
Hz. Ali Dönemi(656-661) : dönemi, Harun Reşit
Zeyd’dir. üzerine Mekke’yi fethetti. Böylece Mekke ▪ Emevi halifesi Abdülmelik
Cemel Vakası (Deve Olayı) : Hz. zamanıdır. Bu dönemde
▪ İslamiyet’in insanları eşit kabul Müslümanların eline geçti. Kabe putlardan Arapçayı resmi dil ilan etti.
Talha, Zübeyir, Ayşe, Muaviye, Hz. başkent Bağdat, Ortadoğu’nun
edip köleliğe karşı çıkması, putlara temizlendi. Mekke’nin fethi Arap Yarımadasında Arapça zamanla gelişerek
Osman’ın katillerinin bulunmasında en önemli kültür merkezi
karşı çıkması üzerine Mekkeli olacak fetihleri kolaylaştırmıştır. bilim ve kültür dili haline
gevşek davranan Hz. Ali’nin haline geldi.
müşrikler, Müslümanlara baskı geldi. Mimari en çok
8-Huneyn Savaşı (630): Mekke’den kaçan halifeliğini tanımadılar. İki grup ▪Harun Reşit’in oğullarından
yapmaya başladılar. Hz. Emeviler döneminde gelişti.
putperestlerin Taif Yahudileri ile birleşip Mekke’yi arasındaki mücadeleyi Hz. Ali Me’mun ve Mu’tasım
Muhammed, Müslümanlara eziyet ▪Cabir İbn-i Hayyam,
kazandı. Mücadeleyi kazanan Hz. zamanlarında Türkler ile olan
edilmesi üzerine bir kısmının geri almak istemeleri sonucunda yapıldı. Savaşı Ali Küfe’yi başkent yaptı. ilişkiler gelişti. Memun modern kimyanın kurucusu
Habeşistan’a hicretine izin verdi. sonunda Taif kuşatılmış ise de alınamamıştır. Sıffın Savaşı ve Hakem Olayı : zamanında Türkler devlet oldu. İbn-i Sina’nın Kanun
▪Akabe biatlarını gerçekleştiren Ancak bir yıl sonra kendiliğinden teslim olmuştur. Hz. Muaviye, Hz. Osman’ın kademesinde yer almaya adlı tıp kitabı yüzyıllarca
Medineli Müslümanlar, Hz. katillerini yakalama bahanesi ile başlamışlardır. Avrupa da ders kitabı
9-Tebük Seferi(631): Bizans İmparatorunun
Muhammed’i Medine’ye davet harekete geçmiş bu olay Sıffın ▪Me’mun, Bağdat’ı koruma olarak okutuldu.
Arabistan üzerine sefere çıktığı haberinin alınması
etmişlerdir. Savaşına neden olmuştur. Hz. Ali amacı ile Türk- lerden oluşan ▪ Eğitimde en önemli
üzerine bu sefer düzenlendi. Fakat asılsız
▪Akabe Biatlarından sonra bir galip gelecekken mızrakların Semerra şehrini kurmuştur. gelişme Abbasi- ler
olduğunu öğrenerek geri dönmüştür.Bu sefer
kısım Müslümanlar da Mekke’den ucuna Kuran-ı Kerim yapraklarının ▪Bizans sınırına yakın yerlerde döneminde oldu. Halife
Peygamberi- mizin son seferidir.
Medine’ye hicret etti(622). takılması savaşın durmasına ve Avasım şehirleri kurularak Me’mun’un Bağdat’ta
Hicretin Önemi 10-Veda Haccı ve Hutbesi (632) : Hz. Hakem olayına neden olmuştur. Türkler buralara yerleştirildi. açtırdığı Beyt’ül ikme ilk
▪Medine’de İlk İslam Devleti Muhammed son kez Mekke’ye giderek onlara bir Hakem olayından sonra ▪Moğolların saldırıları yüksek öğretim kurumu
kurulmuş, Hz. Muhammed bu hutbe okumuştur. Arkasından Medine’ye dönen hz. Müslümanlar, Hz. Ali taraftarları, sonucunda yıkıldılar oldu. Endülüs Emevileri’nde
devletin başkanı olmuştur. Muhammed hayatını kaybetmiştir. Böylece dört Hz. Muaviye taraftarları ve Kurtuba Medresesi
▪ Hicri takvimin başlangıcı oldu. halife dönemi başlamıştır. Hariciler olmak üzere üçe Endülüs Emevi Devleti: Hıristiyan öğrencilerinde
▪ Muhacir ve Ensar kardeş ilan ayrılmıştır. ▪ İspanyada kurulmuştur. eğitim gördüğü bir yerdi.
edildi. ▪Hariciler 661’de Hz.Ali’yi şehit Başkenti Kurtuba en önemli
▪İslamiyet’in yayılışı hızlandı. etmişlerdir. Bu dönemde iç ilim merkezidir. Bilim ve kültür
karışıklıklar çok olduğu için yapılan alanındaki gelişmelere çok
fetihler durmuştur. Böylece dört önem vermişlerdir.
halife dönemi bitmiş Emeviler
dönemi başlamıştır.

İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ 5

TÜRKLERİN KARAHANLILAR (840- BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ (1040-
KÜLTÜR VE UYGARLIK
İSLAMİYET’E GİRİŞi 1212) 1157)
▪Hz.Ömer’in Sasani Devletini ▪Karahanlı Devleti, Karluk, A-Kuruluş Devri 1-Devlet Yönetimi
yıkmasıyla beraber Türkler Yağma ve Çiğil adlı Türk ▪Selçuklular, Oğuzların Üçok kolunun, Kınık ▪Ülke hanedan üyelerinin ortak malı idi. Bu
ile Araplar komşu oldu. boylarından meydana Boyu’na mensuptur. durum devletlerin kısa sürede yıkılmasına neden
▪Hz.Osman zamanında gelmekteydi. ▪Selçukların atası kabul edilen Dukak, Oğuz olmuştur.
Türkler ile Araplar ilk ▪Bilge Kül Kadir Han Yabğu Devletinde Subaşıydı. Dukak’ın ▪Devletin başında Sultan,Han,Hakan ünvanlı bir
mücadelelerini etmişlerdir. tarafından Batı Türkistan da ölümünden sonra yerine Selçuk Bey geçti. hükümdar bulunurdu.
▪Emevilerin Arap kurulmuştur. ▪Selçuk Bey, Oğuz Yabğusu ile arası açılınca, ▪Sultandan sonra en yetkili kişi Vezirdi. Sultanın eşi
milliyetçiliği politikası ▪Satuk Buğra Han zamanın da kendine bağlı kuvvetlerle Cent şehrine “Hatun” da yönetimde söz sahibi idi.
izlemeleri, İslamiyet’in İslamiyet’i kabul ettiler. yerleşti. Burada İslam dinini kabul etti. ▪Sultandan sonra yerine oğlu hükümdar olurdu. Para
Müslümanlar arasında Karahanlılar ilk Türk Müslüman ▪Selçuk Bey’den sonra yerine oğlu Arslan bastırmak, hutbe okutmak hükümdarlık
yayılmasını önlemiştir. devletidir. Yabğu ğeçti. Gazneli Mahmut, Arslan simgelerindendi.
▪Abbasilerin Türklere değer ▪Karahanlılar, Gazneliler ile Yabğu’yu yakalatarak hapsettirdi. ▪Devlet işleri Divan adı verilen bir kurulda
vermesi ile Arap ve Türkler birleşerek Samanoğullarına son ▪Arslan Yabğu’nun ölümünden sonra görüşülürdü.Divana Vezir başkanlık ederdi.
arasındaki ilişkiler daha da verdiler. Gazneliler ile de Selçukluların başına Selçuk Bey’in torunları ▪Ülke yönetim bakımından eyaletlere ayrılmıştı.
gelişmeye başladı. mücadele etmişlerse de olan Tuğrul ve Çağrı Bey geçti. Eyaletleri yöneten Şehzadelerin yaşları küçük ise
▪Talas savaşında (751) yenilmişlerdir. ▪Tuğrul ve Çağrı Bey Gazneliler ile yanlarına Atabeyler gönderilirdi. Atabey,
Türkler, Çinlilere karşı ▪ İlk ticari amaçlı kervansaraylar Dandanakan Savaşını yaptılar(1040). şehzadenin askerlik, yönetim ve eğitim bakımından
Arapları desteklemişlerdir. Karahanlılar tarafından Dandanakan Savaşı’nın Sonuçları: yetişmesini sağlardı.
yapılmıştır. 1-Gazneliler yıkılış dönemine girerken ▪Mahkeme, adalet ve hukuk işlerine Kadılar
Talas Savaşının Önemi:
▪ Resmi dil olarak Türkçe’yi Selçuklularda yükselme dönemi başladı. bakardı.
▪Orta Asya Çin egemenliğine
kullanmışlardır. 2-Devletin merkezi Nişabur dan Rey’e
girmekten kurtuldu. 2-Ordu
▪Türk İslam Tarihine ait ilk edebi taşındı.
▪İslamiyet Türkler arasında ▪Onlu sisteme göre ordularını teşkilatlandıran
eserler, bu dönemde ortaya 3-Tuğrul Bey sultan ilan edildi ve Selçuklu
yayılmaya başladı. Karahanlılar da orduyu Subaşı denilen ordu
çıkmıştır. Devleti resmen kuruldu.
▪Bu olay Türk İslam Tarihinin komutanı idare ederdi. Savaşlarda en çok kullanılan
başlangıcı oldu. Eser ▪Bu dönemde Selçuklular Bizans ile
taktik “Turan Taktiği” idi.
▪Müslümanlığı kabul eden ilk Yazarı Pasinler Savaşını yaptı (1048). Bu savaş
▪Gazne ordusu farklı milletlerden oluşuyordu. Bu
Türk boyu Karluklardır. Bunu -Kutadgu Bilig -------------Yusuf Selçukluların Bizans ile yaptığı ilk savaş ve
durum Gaznelilerin kısa sürede yıkılmasına neden
Yağma ve Çiğil Türkleri takip Has Hacip ilk zaferdir.
olmuştur.
etmiştir. -Divan-ı Hikmet -----------Ahmet B- Yükselme Devri ▪Selçuklu ordusu ise daha teşkilatlı idi. Büyük
▪Talas savaşı kağıt, matbaa, Yesevi ▪Tuğrul Bey’in ölümünden sonra yerine Alp Selçuklular ordularını üçe bölmüşlerdi:
barut ve pusula gibi teknik -Divan-ı Lügat-i Türk -----Kaşgarlı Arslan geçti. -Gulam Askerleri (Hassa Ordusu): Genellikle
buluşların dünyaya Mahmut ▪ Alp Arslan Kars, Gürcistan ve Ani savaş sonunda esir edilen gençlerden
yayılmasında etkili oldu. -Atabet-ül Hakayık --------Edip Kalesini ele geçirdi. oluşuyordu.Hükümdarın yanında bulunan ve maaş
Ahmet Yükneki ▪ Bizans ordusu Türk akınlarını durdurmak alan askerlerdi.
Türklerin İslamiyet’e
Girmelerinin Nedenleri: ▪Devletin en parlak zamanı, ve Türkleri Anadolu dan atmak için Türkler -İkta Askerleri: Selçukluların askeri teşkilatta
▪Eski Türk dini ile Yusuf Kadir Han zamanıdır. ile Malazgirt Savaşını yaptı(1071). yaptığı en önemli yeniliktir. Komutan veya askerlere
Müslümanlık arasın- daki ▪Yusuf Kadir Han’ın ölümünden Malazgirt Savaşının Önemi : hizmet karşılığı verilen topraklara “İkta” denirdi.
benzerlik, sonra devlet Doğu ve Batı olmak 1-Anadolunun kapıları Türklere açıldı. İkta sahipleri bu toprakların karşılığında asker
▪Türk toplumu yapısının üzere ikiye ayrıldı. 2-Türkiye tarihi bu savaşla başladı. beslerlerdi. Bu askerlere “İkta Askerleri” denirdi.
İslamiyet ile bağdaşması, ▪Doğu Karahanlılara 3-Bizans vergiye bağlandı . Bu uygulama ile devlet hazineden para harcamadan
▪İslam Medeniyetinden Karahitaylar, Batı Karahanlılara ▪ Alp Arslan dan sonra oğlu Melikşah güçlü bir orduya sahip olmuş, üretimde süreklilik,
Türklerin etkilen- mesi, ise Harzemşahlar son vermiştir. hükümdar oldu. topraklarda güvenlik sağlanmıştır.
▪Çin ve Müslümanların ▪ Melikşah zamanı Selçuklular’ın en parlak -Yardımcı Kuvvetler:Selçukluların egemenliğini
arasında kalan Türklerin, GAZNELİLER (963-1187) dönemidir. tanımış devletlerin savaş sırasında gönderdiği
tarihi düşmanlarına karşılık ▪ Samanoğullarının Horasan ▪Vezir Nizam’ül Mülk, Nizamiye kuvvetlerden oluşmaktaydı.
Müslümanları tercih etmeleri, Valisi Alp Tekin, bu devletin Medreselerini ve İkta sistemini kurarak
devletin yükselmesinde önemli rol oynadı.
3-Sosyal ve Kültürel Yaşam
▪ Türklerin Müslüman zayıflamasından yararlanarak ▪Halk göçebeler, köylüler ve şehirliler olmak üzere
tüccarlar ile ticaret yapması, Afkanistan’da ki Gazne şehrine C- Yıkılma Devri üçe ayrılırdı. Göçebeler hayvancılıkla, köylüler tarım
▪ Abbasiler’in ırkçı bir egemen olarak devletini ▪Melikşah’ın ölümünden sonra taht kavgaları ve hayvancılık ile, şehirliler ise ticaret ve sanatla
politika takip etmemesi, kurmuştur.En parlak dönemi başladı. Bu durum merkezi otoritenin uğraşırlardı.
Gazneli Mahmut zamanıdır. zayıflamasına neden oldu. ▪Türk toplumunda ayrıcalıklı sınıflar yoktu. Toplumda
Türklerin İslamiyet’e
▪Gazneli Mahmut, Hindistan’a 17
Hizmetleri: sefer yaptı. Bu seferlerde büyük ▪Sultan Sancar’ın, Karahitaylılar ile yaptığı sıkı bir yardımlaşma duygusu hakim idi. Yardımsever
▪İslamiyet’in yayılmasında başarı kazandı ve Hindistan da Katvan Savaşını (1141) kaybetmesi insanlar bir araya gelerek vakıflar kuruyorlardı.
etkili oldular. İslamiyet yayılmaya başladı. devletin zayıflamasına zemin hazırladı.
▪Haçlı seferlerine başarıyla ▪Gazneli Mahmut, Karahanlılar ▪Sultan Sancar’ın Oğuz isyanını
4-Dil Edebiyat ve Bilim
▪Türk İslam devletlerinde genel olarak resmi dil
karşı koydular. ile birleşerek Samanoğulları’na bastıramaması ve ölmesi üzerine Büyük
Farsça, bilim dili ise Arapça idi. Yalnız
▪Halifeliği dış tehlikelere son verdi. Selçuklu Devleti yıkıldı.
Karahanlılarda Türkçe hem resmi dil hem de bilim dili
karşı korudular ▪Gazneli Mahmut Abbasi ▪Devletin yıkılmasında: Haçlı seferleri,
olmuştur.
▪İslam ülkelerinde bilimin Halifesini, Şii Büveyhioğullarının Türkmenlerin devlete küstürülmeside etkili
▪Kaşgarlı Mahmut, Araplara Türkçeyi öğretmek ve
gelişmesini sağladılar. baskısından kurtardığı için halife, olmuştur.
Türkçenin üstünlüklerini göstermek amacıyla
Mahmut’a “Sultan” ünvanını ▪Büyük Selçuklu Devletinin zayıflamasından
“Divan-ı Lügat it Türk” ü yazmıştır.
verdi. Böylece Gazneli Mahmut, sonra bu aileye mensup kişiler; Anadolu
▪Büyük Selçuklu veziri Nizam’ül Mülk , Alp
Sultan ünvanını kullanan ilk Türk Selçukluları, Suriye Selçukluları, Kirman
Arslan’ın emri ile “Nizamiye Medreselerini”
hükümdarı olmuştur. Selçukluları, Irak Selçuklularını kurdular.
kurmuştur.
▪Sultan Mesut dönemin de,
Tuğrul ve Çağrı Bey
komutasındaki Selçuklular ile
Dandanakan Savaşı
yapıldı(1040).Gazneliler bu
savaştaki yenilgiden sonra, bir
daha toparlanamayarak yıkılışa
geçtiler.
▪Gazneliler, Gurlular tarafından
yıkıldı.

TÜRKİYE TARİHİ 6
TÜRKLERİN ANADOLUYA ANADOLU SELÇUKLU HAÇLI SEFERLERİ İKİNCİ BEYLİKLER KÜLTÜR ve MEDENİYET
AKINLARI DEVLETİ (1096-1270) DÖNEMİ
▪Anadolu’ya ilk akınları Hunlar a-Kuruluş Dönemi Hristiyanların Papa Karamanğulları a-Devlet Yönetimi
arkasından Sabarlar (Sabirler) ▪Kutalmışoğlu Süleymanşah, İznik’i öncülüğünde birleşerek, İslam ▪Konya, Karaman civarında ▪Anadolu Selçuklu Devleti, Büyük
yapmıştır. Selçuklu Türklerinin fethedip devletini kurdu (1075). dünyası üzerine yaptığı kurulmuştur. Beylikler Selçuklu Devletini örnek almıştır.
Anadolu’ya ilk akınlarını Çağrı Bey Süleymanşah Antalya, Çukurova’yı seferlere “Haçlı Seferleri” içerisinde en güçlü olanıdır. Anadolu Selçuklu Devletinde
yapmıştır. Çağrı Bey akınlarında fethetti ve Halep’i kuşattı. Suriye denir. ▪Karamanoğlu Mehmet Bey ilk hükümdarlar “Sultan” ünvanını
Anadolu’nun Türkler için elverişli bir Selçuklu Sultanı Tutuş ile yaptığı a- Nedenleri: kez Türkçe’yi resmi dil ilan kullanmışlardır.
yurt olduğunu anlamış ve akınlara mücadeleyi kaybederek öldü. Anadolu ▪Hristiyanların kutsal sayılan etti. ▪Hükümdarların çocukları
devam etmiştir Selçuklu Devleti bir süre hükümdarsız Kudüs, Antakya ve İznik’i geri ▪Karamanoğulları kendilerini (şehzadeler) “Melik” ünvanı ile
▪ Anadolu’ya Selçuklu akınlarını kaldı. almak istemesi Selçuklunun mirasçısı gibi Atabey’lerin gözetiminde eyaletlere
durdurmak isteyen Bizans, Selçuklular ▪I. Kılıç Arslan, I. Haçlı Seferi ile ▪Papanın sefere katılanlara gördüğü için Osmanlı Devleti vali olarak atanırdı.
ile Pasinler Savaşını yapmıştır mücadele etti. Haçlıların İznik’i işgali cennet vadetmesi ile en çok mücadele eden ▪Devlet meseleleri “Divan-ı
(1048). Bu savaş Selçukluların Bizans’a üzerine devletin merkezi İznik’ten ▪İslamiyet’in batıya beylik olmuştur. Saltanat” da görüşülürdü.
karşı kazandığı ilk savaş ve ilk zaferdir. Konya’ya taşıdı.Emir Çavlı ile yaptığı yayılmasına engel olmak Germiyanoğulları Sultandan sonra en yetkili devlet
Bu galibiyet Anadolu’ya akınları savaşı kaybetti ve Habur ırmağında ▪Türklere karşı, Bizans’ın ▪Kütahya, Tavşanlı civarında adamına “Vezir” denirdi.
hızlandırmıştır. boğularak öldü. Papadan yardım istemesi Germiyanoğlu Yakup Bey ▪Devletin başkenti önce İznik iken
▪Tuğrul Bey den sonra yerine geçen ▪Sultan Mesut, II. Haçlı Seferi ile ▪Şövalyelerin ve asillerin tarafından kurulmuştur. sonra Konya olmuştur.
Alp Arslan da Anadolu akınlarına mücadele etti. macera arayışı ▪Yakup Bey’in vasiyeti üzerine ▪İllerde emniyet ve güvenlik işlerine
devam etmiştir.Bunun üzerine Bizans ▪II. Kılıç Arslan zamanında Bizans ile ▪Kralların topraklarını savaşmaksızın II. Murat “Subaşılar”, adalet işlerine “Kadılar”
İmparatoru Romen Diyojen, Türkleri Miryakefalon Savaşını yaptı (1176). genişletmek istemesi döneminde Osmanlı bakardı.
Anadolu dan atmak için Alp Arslan ile topraklarına katılmıştır. b-Toprak Yönetimi
Miryakefalon Savaşının Sonuçları : ▪Avrupa’nın fakirliği
Malazgirt Savaşını yaptı (1071). 1-Bizans yenilgiye uğratıldı. Karesioğulları ▪Anadolu Selçukluları’nda topraklar
karşısında İslam dünyasının
Malazgirt Savaşının Önemi: 2-Anadolu’nun Türk yurdu olacağı ve ▪Karesi Bey tarafından devlet malı olarak kabul edilir ve
zenginliği
1. Türkiye tarihinin başlangıcı olmuştur. böyle kalacağı kesinleşti Balıkesir ve Çanakkale “Miri Arazi” olarak adlandırılırdı. Miri
2. Anadolu’nun kapıları Türklere ▪Şövalyelerin ve asillerin
3-Avrupalı tarihçiler Anadolu’dan zenginliklerini artırma civarında kurulmuştur. arazi, dörde ayrılırdı.
açılmıştır. Türkiye diye bahsetmeye başladılar düşüncesi ▪Orhan Bey döneminde 1-Has Arazi: Gelirleri en yüksek
3. Bizans vergiye bağlanmıştır. 4-Bizans, Türkleri Anadolu’dan atma olan, Sultan ve ailesine verilen
▪Fakir Hristiyan halkın bu Osmanlıya katıldı. Osmanlıya
4.Alp Arslan’ın emri ile Anadolu da yeni ümidini kaybetti. topraklardır.
seferlerle zengin olma katılan ilk beyliktir. Beyliğin
fetih hareketleri başlamış ve ilk 2-Ikta Arazi: Hizmet karşılığı verilen
düşüncesi donanması Osmanlı
beylikler kurulmuştur. b-Yükseliş Dönemi donanmasının temelini topraklardır.
Bu nedenlerden dolayı
▪I. Gıyaseddin Keyhüsrev, Samsun ve oluşturur. 3-Mülk Arazi: Görevlerinde başarı
ANADOLUDA KURULAN İLK TÜRK Avrupalılar Müslümanlar
Antalya limanlarını fethetti. Candaroğulları gösteren devlet adamına verilirdi.
BEYLİKLERİ üzerine sekiz sefer yapmıştır.
Venediklilerle ticaret anlaşması ▪Batı Karadeniz de Sahibi ister satabilir isterse miras
1-Saltuklular Bunlardan ilk dördü önemlidir.
imzalandı. kurulmuştur. bırakabilirdi.
▪Ebul Kasım tarafından Erzurum ve I. Haçlı Seferi : I. Kılıç Arslan
▪I.İzzeddin Keykavus, Sinop’u feth haçlılara karşı koymuş ise de ▪Venedik ve Cenevizler ile 4-Vakıf Arazi: Gelirleri sosyal
civarında kuruldu. Ermeni ve Gürcüler ederek burada bir ticaret filosu kurdu. kurumların giderleri için ayrılan
ile savaştılar. İznik’i kaybederek Konya’ya mücadele etti.
▪I. Alaaddin Keykubat dönemi, Anadolu çekildi. Anadolu’yu geçen Hamitoğulları topraklardır. Bu tür arazilerden
▪İzzeddin Saltuk beylin en güçlü Selçuklu Devletinin en parlak zamanı devlet, vergi almazdı.
hükümdarı olduğu için beyliğe onun adı
haçlılar Urfa, Antep, Antakya ▪Dündar Bey tarafından
olmuştur. ve Kudüs’ü ele geçirdiler. c-Ordu
verildi. Isparta, Burdur civarında
Alaaddin Keykubat’ın faaliyetleri: II. Haçlı Seferi: Musul kuruldu. ▪Anadolu Selçuklularında ordu
▪Rükneddin Süleyman Şah tarafından 1-Moğol tehlikesine karşı önlemler aldı. Atabeyi İmameddin Zengi’nin başlıca iki kısma ayrılıyordu.
Anadolu Selçuklu Devletine bağlandı. ▪I. Murat beyliğin bir kısım
2-Mengüceklileri ortadan kaldırarak, Urfa’yı Haçlılardan geri alması 1-Kapıkulu (Hassa) Askerleri:
2-Mengücekler topraklarını satın aldı
Anadolu daki Türkmen birliğini sağladı. üzerine yapıldı. Sultana bağlı aylık alan askerlerdi.
Aydınoğulları
▪Mengücek Gazi tarafından Erzincan ve 3-Yassı Çemen Savaşı ile III. Haçlı Seferi: Eyyubi Genellikle esir gençlerden oluşurdu
çevresinde kurulmuştur. Harzemşahları yendi. ▪Aydınoğlu Mehmet Bey ve savaşta sultanın yanında yer
Sultanı Selahaddin Eyyübi’nin tarafından Aydın ve İzmir
▪Ermeni ve Gürcüler ile savaşmışlar, 4-Suğdak limanını alarak Karadeniz Hıttin Savaşıyla (1187) alırlardı
deki ticaret güvenliğini sağlamıştır. civarında kuruldu. 2-İkta Askerleri: İkta sahiplerinin
Trabzon Rum İmparatorluğun güneye Kudüs’ü geri alınması sonucu
5-Kandelor’u feth ederek buraya Alaiye Menteşeoğulları yetiştirdiği Türk askerlerden
inmesini önlemişler. yapılmış ise de haçlılar
(Alanya) adını verdi. Kervansaraylar ▪Menteşe Bey tarafından oluşurdu.
▪Alaaddin Keykubat beyliği Anadolu yenilmiştir.
inşa ettirdi. Anadolu da zarara uğrayan Muğla ve Fethiye civarında d-Yazı, Dil, Edebiyat
Selçuklu Devletine katmıştır. IV. Haçlı Seferi: Kudüs’ü geri
tüccarların zararını ödeyeceğini kuruldu. ▪Anadolu Selçuklu devletinde bilim
3-Danişmentliler almak isteyen haçlılar, hedef
açıkladı. Saruhanoğulları dili Arapça, edebiyat ve devletin
▪Danişment Gazi tarafından Amasya, değiştirerek Bizans’ı işgal
ederek burada Latin ▪Saruhan Bey tarafından resmi dili Farsça idi.
Sivas, Tokat, Çorum, Yozgat ve Malatya c-Dağılma Dönemi
İmparatorluğunu kurdu. Manisa ve Akhisar çevresinde ▪Mevlana Celaleddin-i Rumi
civarında kurulmuştur.
▪II.Gıyaseddin Keyhüsrev kötü Sonuçları: kurulmuştur. eserlerini Farsça, Yunus Emre Türkçe
▪II. Kılıç Arslan tarafından Anadolu yönetimi sonucu ülkede birlik bozuldu. Dulkadiroğulları
Selçuklu Devletine katılmıştır. ▪Kilise ve din adamlarına olan yazmıştır.
Baba İshak İsyanı çıktı. ▪Karaca Bey tarafından
4-Artuklular güven ilk defa azaldı ve ilk ▪Karamanoğlu Mehmet Bey,
▪Türkmenleri küstürdü. defa güç kaybetmeye başladı. Maraş, Elbistan civarında Türkçe’yi ilk kez resmi dil ilan
▪Mardin ve civarında kurulmuştur.
Haclılar ile mücadele ettiler. ▪II.Gıyaseddin Keyhüsrev, Moğollar ile ▪Seferlerde pek çok derebeyin kurulmuştur etmiştir.
▪Karakoyunlular tarafından ortadan yapılan Kösedağ Savaşını kaybetti ölmesi üzerine derebeylik ilk ▪Yavuz Sultan Selim e-Sosyal ve Ekonomik Yaşam:
kaldırılmıştır. (1243). Bu savaş sonucunda, Anadolu kez güç kaybetmeye tarafından 1515 Turnadağ ▪Halk köylü, göçebe ve şehirli diye
5-Çaka Beyliği Moğolların egemenliğine girmeye başlarken, merkezi krallıklar Savaşıyla Osmanlıya üçe ayrılırdı.
▪Çaka Bey tarafından İzmir de başladı ve Anadolu Beylikleri yeniden ilk kez güçlenmeye başladı. bağlandı. Osmanlıya bağlanan ▪Alaaddin Keykubat ticareti
kurulmuştur. kuruldu. ▪Anadolu da Türk ilerleyişi bir son beyliktir. Beyliğin canlandırmak için zarara uğrayan
▪Türk tarihinde denizcilik faaliyetlerini ▪Moğol egemenliğine son vermesi için süre durdu. Osmanlıya bağlanması ile tüccarın zararını ödeyeceğini
başlatan ilk beyliktir. Memlük Sultanı Baybars, Anadolu’ya ▪Akdeniz limanlarının önemini Anadolu Türk birliği açıklamıştır.
▪I. Kılıç Arslan bu beyliğe son vermiştir. çağrıldı. Baybars, Ayn-ı Celut Savaşı arttı. sağlanmıştır. ▪ Belirli meslek gruplarından esnaflar
Not: Anadolu da kurulan bu beylikler ile Moğolları mağlup etti (1260). Fakat ▪Barut, pusula, kağıt, matbaa Osmanoğulları: bir araya gelerek Lonca Teşkilatlarını
Anadolu’nun Türkleşmesi ve Moğol egemenliğine son verilemedi ve gibi teknik buluşlar Avrupa’ya Osman Bey tarafından Söğüt oluştururlardı.lonca teşkilatlarının bir
İslamlaşmasında önemli rol oynadı. Anadolu Selçuklu Devleti yıkıldı. taşındı ve Domaniç’te kuruldu. çatı altında toplanmasıyla Ahi
▪Avrupa’daki hayat Teşkilatları oluşurdu.
standartları yükseldi.Burjuva
sınıfı güçlendi.
 MOĞOLLAR VE DİĞER TÜRK DEVLETLERİ 7 7
TOLUNOĞULLARI (868-905) MEMLÜKLÜLER (1250-1517) AKKOYUNLULAR (1370-1502) KÜLTÜR VE MEDENİYET
▪Ahmet bin Tolun tarafından Mısır’da ▪Kölemen emiri Aybey, Eyyubilere son ▪Kara Yülük Osman Bey tarafından 1-Devlet Yönetimi
kurulmuştur. vererek Memlük Devleti’ni kurdu. kurulmuştur. ▪Moğollar Türkler ile yaşadıkları için Türk
▪İdarecileri Türk, halkı Arap olan Türk ▪Memlük Sultanı Baybars, Anadolu’yu ▪En güçlü zamanlarını Uzun Hasan kültür ve medeniyetinden
İslam devletiydi. Mısır’da kurulan ilk işgal ederek Suriye’ye giren Moğolları, zamanında yaşadılar. etkilenmişlerdir.
Türk devletidir. Ayn-ı Calut Savaşı (1260) ile ilk defa ▪Uzun Hasan Osmanlı Devleti Padişahı ▪Moğollarda hükümdarlık babadan oğla
▪Bu devleti Abbasiler yıktı. mağlup etmeyi başarmıştır. Bu yenilgi Fatih ile Otlukbeli Savaşı’nı yaparak geçer ve Cengiz Han’ın koyduğu yasalara
ile Moğolların ilerleyişi durdu. Baybars yenilmiştir (1473). göre yönetilirdi. (Cengiz Yasaları)
AKŞİTLER (İHŞİTLER) (935-969) Haçlılarla da mücadele etti. ▪Otlukbeli savaşından sonra zayıflayan ▪Moğollar da hükümdarın başkanlık
▪Muhammed bin Toğuç tarafından ▪Baharat yoluna hakim olan Memlükler Akkoyunlu Devleti, Şah İsmail tarafından yaptığı bir “Kurultay” isimli bir meclis
Mısır’da kuruldu. Mısır’da kurulan ikinci kısa sürede zenginleştiler. yıkıldı. vardı. Kurultay’da devlet işleri görüşülür
Türk devletidir. ▪Moğollardan kaçan Abbasi halifesini ve devletin başına geçecek kişinin hanlığı
▪Hicaz bölgesine hakim olan ilk Türk koruyarak, halifeliği devam ettirdiler. TİMURLULAR (1370-1507) onaylanırdı.
devletidir. ▪Memlükler, Hicaz su yolları ▪Timur Han soyundan olmadığı için Han
meselesinden dolayı, fatih döneminde ▪Timur (Timurlenk - Aksak Timur), Orta
▪Yöneticisi Türk halkı Kıpti olduğu için yerine Emir ünvanını kullanmıştır. Timur
Osmanlı Devleti ile ilk kez karşı karşıya Asya, İran, Hin- distan, Azerbeycan
kısa sürede yıkılmışlardır. ordu teşkilatında da fillerden
geldiler. Osmanlı Sultanı Yavuz Sultan (Çağatay Devletinin topraklarında)
▪Bu devleti Fatimiler yıktı. yararlanmıştır. Babür Devleti’nin
Selim, Mercidabık ve Ridaniye devletini kurmuştur. Başkenti
başındaki olan Hükümdarlar, Padişah
MOĞOLLAR (1196 -1227) Savaşlarını yaparak Memlüklere son Semerkant’tır.
ünvanını kullanmışlardır.
vermiştir. ▪Timur, Altın Orda Devleti’ni
▪Temuçin (Cengiz Han), ▪Memlüklerde hükümdarlık saltanat
yıkmıştır. Bu durum Rusların
Moğolistan’da devletini kurmuştur. şeklinde değildi. Güçlü olan her komutan
güçlenmesine yol açtığından Türk
Devletin başkenti, Karakurum’dur. EYYUBİLER (1174-1250) sultan olabilme hakkına sahipti.
dünyası için zararlı oldu.
▪Cengiz Han, Çin’e saldırı yaparak ▪Haçlı saldırıları karşısında zor durumda ▪Timur, Osmanlı Devleti Sultanı, Yıldırım 2-Din ve İnanış
Pekin’i aldı. kalan Fatımiler, Nureddin Mahmut Bayezit ile Ankara Savaşını yaptı ve ▪Moğollarda birden çok din ve inanış
▪Moğolları bir bayrak altında Zengi’den yardım istediler. Zengi, Osmanlı Devleti’ni ağır bir yenilgiye anlayışı vardı. Totemizm, Şamanizm,
toplamıştır. Şirkuh komutasında bir ordu uğratarak, Yıldırım’ı esir aldı (1402). Budizm ve Hristiyanlık bunlardan
▪Cengiz Han, Harzemşahlar ve göndererek Mısır’a hakim oldu. Şirkuh ▪Timur dan sonra Şahruh ve Uluğ Bey birkaçıydı. Şamanizm de din adamlarına
Karahitaylar ile savaşarak onları ölünce, bu orduda bulunan Selahattin geçti. Uluğ Bey matematikçi ve Şaman yada Kam denirdi. Bunlar dini
ortadan kaldırmıştır. Eyyubi, Fatimi egemenliğine son Astronomdu. törenleri yönetirdi.
▪Cengiz Han, ülkeyi dört oğlu arasında vererek Mısır’da yönetimi ele aldı. Zengi ▪Özbekler, Timur Devleti’ni yıktılar. ▪Berke Han zamanında, Altın Orda
paylaştırdı. Cengiz Han’ın ölümünden ölünce de Mısır’da bağımsız bir devlet Devleti İslamiyet’i kabul etti.
sonra yerine Ögedey Kağan geçti. kurdu. KARAKOYUNLULAR (1380-1460)
Oğulları devlet birliğini sağlayamadılar ▪Haçlılar ile Hıttin Savaşını (1187) 3-Yazı Dil ve Edebiyat
ve devlet Altın Orda, İlhanlılar, ▪Bayram Hoca, Erzurum, Erciş ve ▪O dönemden kalma en ünlü eser
yaparak, Kudüs, Suriye, Filistin, Musul’u
Çağatay ve Kubilay Hanlığı olmak Musul dolaylarını alarak devletini kurdu. Reşidüddin tarafından yazılan
ele geçirdi. Haçlıları orta doğudan
üzere dörde ayrıldı. ▪Karakoyunlular, Azerbeycan’ı “Moğolların Gizli Tarihi” isimli eserdir.
temizledi.
Not: 1- Moğolların batı seferleri Türkleştirdiler, Artuklula- ra son verdiler Bu eserde Moğolların yaşam biçimleri ile
▪Selahattin, sağlığında ülkeyi ailesi
sırasında bir çok Türkmen Moğolların ve devlet teşkilatında İlhanlıları ilgili bilgiler verilmiştir.
arasında paylaştırdı. Selahattin’in
önünden kaçarak Anadolu’ya girdi. Bu kendilerine örnek aldılar ▪Altın Orda Devleti ve Çağatay hanlığı
ölümünden sonra devlet küçüklü
durum Anadolu’nun Türkleşmesini ▪En tanınmış hükümdarı Kara zamanında Türkçe daha da gelişmiştir.
büyüklü devletlere ayrıldı. Bunlardan en
hızlandırmıştır. Yusuf’tur. Doğu Türkçe’sine “Çağatayca” edebiyata
büyüğü Mısırda kurulan Eyyubi Devleti
2- Moğolların yönetiminde Türkler ▪Timur ile mücadele eden da “Çağatay Edebiyatı” denilmiştir.
dir.
önemli rol oynadığı için bu devlete Türk- Karakoyunlular, Osmanlılara sığınarak ▪Çağatay edebiyatının en önde gelen
▪Kölemenlerin komutanı Aybey, Eyyubi
Moğol Devleti de denir. Ankara Savaşına neden oldular. ismi Ali Şir Nevai’dir. Ali Şir Nevai, Türk
devletini yıktı.
▪Akkoyunlular tarafından yıkıldı. dilinin Farsça’dan üstün olduğunu
ALTIN ORDA DEVLETİ (1227- Not: Eyyubiler ordularını Oğuz ve
Kıpçak Türk’lerinden meydana getirir ve göstermek için “Muhakemetü’l
1502) BABÜRLÜLER (1526-1858) Lügateyn” (iki dilin karşılaştırılması) adlı
bunlara Memlük (Kölemen) adını
▪Batu Han (Cengiz Han’ın torunu) verirlerdi. eserini yazdı.
▪Timur hanedanından Babür Şah,
tarafından, Karadeniz’in kuzey ▪Babür, “Babürname” adlı eseri
Kuzey Hindistan, Afganistan’da devletini
doğusunda kurulmuştur. Başkenti yazmıştır
kurdu. Başkenti Agra’dır.
Saray şehridir. ▪Babür Şah “Babürname” isimli eseri 4-Sosyal ve Ekonomik Yaşam,
▪Berke Han zamanında İslamiyet’i yazmıştır. Bilim-Sanat
kabul ettiler. ▪Babür Devleti, medeniyet adına en ▪Moğollar göçebe bir hayat yaşarlardı.
 OSMANLI DEVLETİNİN KURULUŞ DÖNEMİ (1299-1453) 8
Anadolu’da Durum OSMAN BEY DÖNEMİ I. MURAT DÖNEMİ YILDIRIM BAYEZİT DÖNEMİ ÇELEBİ MEHMET DÖNEMİ
(Hüdavendigar)
▪Kösedağ Savaşı ile Anadolu
▪İlk olarak Karacahisar’ı ▪Orhan Bey’in ölümü ile ▪Saruhan, Aydın, Menteşe ve ▪Fetret devrinden sonra
Selçuklu Devleti’nin Moğol
arkasından Bilecik, Yarhisar, Ahiler’in eline geçen Ankara’yı Germiyan Beyliklerini devleti tekrar topladı için I.
hakimiyetine girmesiyle
İnegöl, Köprühisar ve Yenişehir’i geri aldı. topraklarına kattı. Mehmet, Osmanlı Devleti’nin
Anadolu’da siyasi birlik bozulmuş
aldı. ▪Hamitoğulları Beyliğinden ▪Osmanlı tarihinde ilk kez ikinci kurucusu sayılır.
ve pek çok beylik kurulmuştu.
▪Osmanlı ilerleyişini durdurmak Akşehir ve Beyşehir satın aldı. İstanbul’u kuşatmıştır. ▪Anadolu Türk birliğini
▪Bu beylikler Anadolu Selçuklu
isteyen Bizans ile Koyunhisar ▪Germiyan Beyinin kızı ile oğlu Kuşatmayı kolaylaştırmak için yeniden kurmaya çalıştı.
Devleti’nin yerini almak için
Savaşı’nı yaptı (1302). Bu Yıldırım’ı evlendirerek Kütahya- Anadolu Hisarını (Güzelce ▪Venedikliler ile ilk deniz
birbiri ile mücadele etmeye
savaş Osmanlı ile Bizans Tavşanlı gibi yerleri çeyiz olarak Hisarı) yaptırdı. Karamanoğulları savaşı yapılmış ve bu savaş
başladılar.
arasındaki ilk savaştır. aldı. saldırıları, Niğbolu Savaşı ve kaybedilmiştir.
▪Osmanlılar beylikler ile
Not 1: İlk para Osman Bey ▪Karamanoğulları’na ilk kez Timur tehlikesi yüzünden ▪Timur’un Semerkant’a
mücadele etmek yerine Bizans
döneminde basılmıştır. Osmanlı sefer yaptı. kuşatmalara ara verdi. götürdüğü Şehzade
ve Balkan Devletleri ile
Beyliği bu dönemde bir devlet ▪Rumeli’de Rum ve Bulgar ▪Bizans’ın kışkırtmaları ve Mustafa, Timur’un
mücadele ettiler.
haline gelmiştir. kuvvetlerini Sazlıdere Savaşında Türkleri Balkanlardan atmak için ölümünden sonra Anadolu’ya
2. Osman Bey’in, Şeyh yenerek Edirne’yi ele geçirdi Fransa, İngiltere, İtalya, dönerek isyan etmiş ise de
Bizans ve Balkanlarda Durum
Edebali’nin kızını alması din (1363). Almanya’nın da katıldığı büyük kaybetmiş ve Bizans’a
▪Sırpların ve Bulgarların adamları ve halkın Osmanlıya ▪Türklerin Edirne’yi almaları bir Haçlı Ordusu Osmanlı sığınmıştır.
saldırıları Bizans’ı büyük ölçüde olan desteğini artırmıştır. üzerine Sırplar, Bulgarlar, Devleti ile Niğbolu Savaşını ▪Dini nitelikli bir isyan olan
yıpratmıştır. ORHAN BEY DÖNEMİ Macarlar, Eflaklılar birleşerek, yaptı (1396). Şeyh Bedrettin İsyanı
▪Bizans karışıklık içerisinde idi. ▪Bursa’yı alarak başkent Osmanlılar ile Sırpsındığı Niğbolu Savaşının Sonuçları çıkmış. Bu isyan bastırılmıştır.
▪Komutanlar imparator olmak yapmıştır. Savaşını yaptılar (1364). Bu -Bulgar Krallığı ortadan II. MURAT DÖNEMİ
için çeşitli entirikalar ▪Orhan Bey’in İznik’i kuşatması savaş Osmanlı Devleti’nin kaldırıldı. ▪Bizans’ın kışkırttığı Şehzade
çeviriyorlardı. Bizans ile Palekenon Haçlılar ile yaptığı ilk savaş -Haçlıların gücü kırıldı. Mustafa İsyanı bastırdı ve onu
▪Bu dönemde Balkanlar (Maltepe) Savaşı’na neden ve ilk zaferdir. Bu zafer -İstanbul kuşatmalarına tekrar öldürdü. (Düzmece Mustafa
karışıklık içinde idi. olmuştur. Orhan Bey bu zafer ile sonucunda Bulgar Krallığı başlandı. Olayı)
▪Balkan Devletleri arasındaki İznik ve İzmit’i almıştır. Böylece Osmanlı’ya vergi vermeyi kabul -Halife yıldırım’a “Sultan-ı İklimi ▪Aydınoğulları ve
mezhep farklılıkları karışıklıkların Bizans’ın Anadolu’daki tüm etti. Rum” (Anadolu Sultanı) Menteşeoğulları beyliklerine
temel sebebini oluşturmaktaydı. toprakları Osmanlılara ▪Osmanlının Balkanlarda ünvanını verdi. tekrar son verildi.
geçmiştir. ilerlemeye devam etmesi ▪Karamanoğullarına son ▪Karamanoğulları ve
Osmanlı Beyliği’nin Büyüme ▪Orhan Bey, Karesi Beyliği’ne üzerine, Balkan Devletleri vererek Anadolu Türk Candaroğulları ile mücadele
Nedenleri son verdi. Böylece Anadolu’da yeniden birleşerek Osmanlı ile Birliğini sağlamıştır. edilmiştir.
Türk birliği kurma çalışmaları ilk Çirmen Savaşını yaptı (1371). ▪Timur ile Ankara savaşını ▪Germiyanoğulları toprağı
1-Anadolu, Bizans ve Balkanların
kez bu dönemde başlamış oldu. Bu savaşı da Osmanlı kazandı. yaptı(1402) II. Yakup Bey’in vasiyeti
durumu
Karesi donanması Osmanlılara ▪Osmanlının Ploşnik’te Ankara Savaşının Nedenleri üzerine Osmanlılara
2-Osmanlının kurulduğu coğrafi
geçmiştir. Bu donanma ile de yenildi (İlk yenildi). Bu 1-Timur’un Sivas’ı yağmalaması katıldı.
konum yenilgiden cesaret alan Haçlılar 2-İki hükümdarın da cihan
Osmanlılar Rumeli’ye geçmiştir. ▪II. Murat Haçlılar ile Edirne
3-Beylikler arası mücadelelere
▪Orhan Bey, Bizans tahtını ele Osmanlı ile I. Kosava Savaşını hükümdarı olmak istemesi Segedin Antlaşmasını
girmemeleri
geçirmek isteyen yaptı (1389). Osmanlı devleti bu 3-İki hükümdar arası sert imzaladı (1444). Bu anlaşma
4-Ahilerin, şeyhlerin desteğini
Kantakuzen’e, oğlu Süleyman savaşı kazandı. I. Murat savaş mektuplaşma Osmanlının batılı devletler ile
almaları
Paşa komutasında ordu meydanında gezerken bir Sırp 4-Karakoyunlu Kara Yusuf’un imzaladığı ilk anlaşmadır.
5-Takip ettikleri siyaset (İskan,
göndererek, onun imparator askeri tarafından şehit edildi. Yıldırım’a sığınması ▪Bu anlaşmadan sonra
tahrir vb.) 5-Beyliklerin Timur’u kışkırtması
olmasını sağladı. Buna karşılık II.Murat tahtı oğlu II.
6-Cihat politikası gütmeleri
Bizans’tan Çimpe Kalesini aldı. Not : Ankara Savaşının Sonuçları Mehmet’e bıraktı. Bu
Çimpe Kalesi Osmanlıların 1-İhanete uğrayan Osmanlı durumdan yararlanmak
Osmanlıların Anadolu’ya 1. İlk kez Yeniçeri Ocağı
Rumeli’de aldığı ilk mağlup oldu isteyen Haçlıların harekete
Yerleşmesi kuruldu.
topraktır. 2-Esir düşen Bayezit buna geçmesi üzerine II. Murat
dayanamayarak ölmüştür.
 ▪Süleyman Paşa Rumeli’de fetih 2.İlk kez Tımar Sistemi 3-Anadolu birliği dağılmış tekrar tahta geçmiştir.
▪Osmanlı Beyliği, Oğuzların Kayı
hareketlerine devam ederek uygulanmaya başlandı. beylikler yeniden kuruldu. Yapılan Varna Savaşında
boyundandır. Kayılar Malazgirt
Marmara kıyılarını ele geçirdi. 3. Topçu Ocağı kuruldu. 4-Kardeşler araları taht haçlılar büyük bozguna
Savaşından sonra Anadolu’ya
Süleyman Paşa Ankara’yı aldı. 4.Rumeli Beylerbeyliği kavgaları başladı. (Fetret Devri) uğratıldı. (1444)
geldiler.
kuruldu ve yönetime Lala şahin 5-İstanbul’un alınması geçikti. ▪Bizans’ın ve Papanın
▪I. Alaaddin Keykubat, Kayıları Not : Paşa getirildi. kışkırtması üzerine, Türkleri
Ankara yakınlarındaki Karacadağ
1. Yaya ve müsellem adında ilk 5.Osmanlılar ilk kez topu, I. Balkanlardan atmak isteyen
yöresine yerleştirdiler. Daha
düzenli ve sürekli ordu Kosava Savaşında düşmanı Haçlılar Osmanlılar ile II.
sonra Kayılar, Ertuğrul Gazi
kuruldu. korkutmak için kullandılar. Kosova Savaşını yaptı
komutasında Bizans’tan Söğüt
2. Fethedilen yerlere Kadı ve 6.Osmanlı devleti tam teşkilatlı (1448).
ve Domaniç’i alarak burayı yurt
subaşılar atandı. hale gelmiştir. II. Kosova Savaşının
edindiler. Böylece bir uç beyliği
3. İznik’te ilk Osmanlı 7. Vezir-i azamlık, kazaskerlik Önemi
haline geldiler. (Düşman
Medresesi açıldı. ve defterdarlık kuruldu. 1-Haçlıların son taarruzu
devletlerinin sınırlarındaki
4. Osmanlı’da ilk divan Osmanlının son savunması (II.
Selçuklu topraklarına uç beyliği
teşkilatı bu dönemde kuruldu. Viyana’ya kadar)
denmekteydi.)
5. Osmanlı’da ilk kez vezirlik 2-Balkanların Türk yurdu
▪Ertuğrul Gazi’nin ölümünden
teşkilatı bu dönemde olduğu ve Türklerin
sonra uç beyliği görevi oğlu
kurulmuş ve Alaaddin paşa ilk Balkanlardan atılamıyacağı
Osman Bey’e geçti.
Osmanlı veziri olmuştur. anlaşıldı.
3-Bizans’ın Avrupa’dan
yardım alma umudu sona
erdi.

FETRET DEVRİ (1402-1413)

▪Süleyman, İsa, Musa ve
Mehmet kardeşler arasında
süren 11 yıllık mücadele
dönemine fetret devri denir.
▪Mücadeleyi Çelebi Mehmet
kazanarak devleti yeniden
kurmuştur.
▪Bu dönemde Avrupa dan
saldırı olmamasının sebebi
Yüzyıl savaşları dır.
▪Balkanlarda adil bir yönetim
izlendiği için Balkanlarda da
isyan çıkmamıştır.

OSMANLI DEVLETİNDE YÜKSELME DÖNEMİ 1 9

II. MEHMET DÖNEMİ (FATİH) II. BAYEZİD DÖNEMİ YAVUZ SULTAN SELİM DÖNEMİ
 Osmanlı Devletinde İstanbul’un fethi ile 2- ANADOLUDAKİ FETİHLER Fatih’in ölümü üzerine Amasya Valisi olan Babası ve kardeşlerine karşı mücadele eden
başlayıp (1453), sokulu Mehmet Paşa’nın ☻Cenevizlilerden Amasra alındı (1459). oğlu Bayezid İstanbul’a gelerek tahta geçti. Yavuz bu mücadeleyi kazanarak tahta geçmiştir.
vefatı ile son bulan döneme Yükselme ☻Candaroğullarından Sinop alındı (1460). Bayezid’in zayıf karakterli olması, bu dönemde
Dönemi denir. Bu dönem Osmanlının en ☻Trabzon Rum İmparatorluğuna son ortaya çıkan Cem Sultan Olayı ve taht kavgaları 1-Osmanlı İran İlişkileri
parlak zamanıdır. verildi. bu dönemin sönük geçmesine neden olmuştur. Kardeşleri ile yaptığı mücadeleyi kazanan
Yükselme Devri Padişahları: ☻Karamanoğullarından Konya ve Yavuz, büyük tehlike olarak gördüğü şah
1- II. Mehmet (1451-1481) Karaman alındı. 1-Cem Sultan Olayı İsmail’in üzerine yürümüştür.
2- II. Bayezit (1481-1512) ☻Akkoyunlu Devleti Sultanı Uzun Hasan Cem Sultan II. Bayezid’e karşı Memlükler’in Nedenleri:
3- I. Selim (1512-1520) (Yavuz) ile Otlukbeli Savaşı yapıldı (1473). Savaşı de kışkırtması ile birkaç kez taht mücadelesine ☺Yavuz’un padişahlığını Şah İsmail’in tebrik
4- I. Süleyman (1520-1556) (Kanuni) Osmanlı Devleti kazanmış ve Akkoyunlu girişmiş ise de mağlup olarak Rodos etmemesi
5- II. Selim (1556-1574) Devleti yıkılma dönemine girmiştir. Ayrıca şovalyelerine sığınmış ve onlar tarafından ☺Şah İsmail’in Anadolu da ayaklanmalar
6- III. Murat (1574-1595) Osmanlı Devleti doğu sınırlarını güvence papaya götürülmüştür. Böylece sorun uluslar çıkartması
altına almıştır. arası bir sorun haline gelmiştir. Bu nedenlerden dolayı Yavuz, Şah İsmail ile
1-İSTANBUL’UN FETHİ (1453) Cem Sultan Olayının Osmanlıya Etkileri : Çaldıran Savaşını yaptı (1514).
A- Nedenleri: 3- BALKANLARDAKİ FETİHLER a- Batıdaki seferler duraklamış Sonuçları:
☼ İstanbul’un jeopolitik önemi Sırbistan (1459), Mora (1460), Eflak b- Endülüs Emevilerine gerekli yardım ☻Doğuda en büyük tehlike olan, Safevi Devleti
☼ Bizans’ın Avrupa Devletlerini (1462), Bosna–Hersek (1463-65), Boğdan götürülememiş tehlikesi uzunca bir süre etkisiz hale getirildi.
Osmanlıya karşı (1476) ve Arnavutluk alınarak c- Safevi tehlikesi önlenememiş ☻Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri
kışkırtması Balkanlar’ın fethi tamamlanmıştır. d- II. Bayezid döneminin sönük geçmesine Osmanlı topraklarına katıldı.
☼ Bizans’ın şehzadeleri ve Anadolu Not: Bosna-Hersek halkı, Osmanlıya neden olmuş ☻Savaş dönüşü birçok sanatçı, bilgin ve şair
Beyliklerini bağlandıktan kısa bir süre sonra e- Papa ve Avrupa tarafından baskı İstanbul’a getirildi.
Osmanlı Devleti’ne karşı kışkırtması İslamiyet’i kabul etti. unsuru olarak ☻Savaş dönüşünde Dulkadiroğulları Beyliği ile
☼ Bizans’ın Osmanlı toprak bütünlüğünü kullanılmıştır. yapılan Turnadağ Savaşı (1515) ile
bozması 4- DENİZLERDEKİ FAALİYETLER Dulkadiroğulları Beyliği Osmanlı Devletine
☼ Hz. Muhammed’in hadisi şerifi a-Eğe adalarının fethi: Limni, Eğriboz, 2-Karamanoğullarının Yıkılması (1483) katıldı.
B- Fetih İçin Osmanlının Yaptığı Taşoz, Semadirek, İmroz, Midilli adaları Karamanoğulları II. Bayezid tarafından kesin Not: Dulkadiroğulları Beyliğinin alınması ile
Hazırlıklar alındı. olarak yıkılıştır. Anadolu Türk birliği kesin olarak sağlanmıştır.
♣ Rumelihisarı (Boğazkesen) yaptırıldı. b-Yunan adalarının fethi: Kefalonya,
♣ Surları yıkabilecek toplar döktürüldü. Ayamavra, Zanta adaları alındı. 3-Boğdan Fethinin Tamamlanması: 2-Osmanlı – Memlük İlişkileri
♣ 400 parçalık donanma oluşturuldu c-Kırım’ın fethi: Gedik Ahmet Paşa Kili ve Akkerman alınarak Boğdan’ın fethi Nedenleri:
♣ Karamanoğulları üzerine bir ordu komutasındaki donanma Kırım’ı tamamlanmıştır. Böylece Kırım ile kara ◘ Şah İsmail ve Memlüklerin Osmanlıya
gönderilerek Cenevizlilerden almıştır (1477). Böylece: bağlantısı sağlanmış ve Lehistan ile ilk ilişkiler karşı ittifak
gelebilecek tehlike önlendi. * Karadeniz bir Türk gölü haline geldi. başlamıştır. kurması
♣ Avrupa dan gelecek yardımları önlemek * Karadeniz ticaret yolu tamamen ◘ Dulkadiroğulların Osmanlıya katılmasına
için Balkanlara kuvvet gönderildi. Osmanlı 4-Osmanlı-Memlük İlişkileri Memlüklerin
♣ İstanbul civarındaki Silivri ve Vize egemenliğine girdi. Fatih zamanında bozulan ilişkiler bu dönemde itirazı
kaleleri alındı. * Cenevizlilerin Karadeniz deki varlığına savaş haline dönüşmüştür. ◘ Fatih döneminde başlayan iki devlet
Yoğun kuşatma neticesinde 29 Mayıs son verildi Nedenleri: arasındaki
1453’te salı günü, İstanbul fethedildi. d-Rodos kuşatılmış ama alınamamıştır. a-Memlüklerin Cem Sultan’ı kışkırtmaları ve anlaşmazlıklar
C- Fethin Türk Tarihi Açısından e-İtalya’nın Otranto kalesi korumaları ◘ Yavuz’un Müslümanları bir bayrak altında
Sonuçları fethedilmiş ise de Fatih’in ölmesinden b-Karamanoğullarını desteklemeleri toplayarak
☺ Osmanlının yükselme dönemi başladı. sonra gerekli yardım yapılamadığı için c-Fatih döneminden beri devam eden Hicaz u İslam birliğini gerçekleştirmek istemesi
☺ İstanbul Osmanlı Devleti’nin başkenti tekrar kaybedilmiştir. (1480) yolları sorunu ◘ Yavuz’un baharat yolunu eline geçirmek
oldu d-Dulkadiroğulları Beyliği’nin Memlüklere karşı istemesi
☺ Boğazlar ve boğaz ticareti Osmanlıya 5- OSMANLI - VENEDİK SAVAŞLARI Osmanlıdan yardım istemesi Yavuz Sultan Selim, Kansu Gavri ile
geçti. Fatih Venedikliler ile 16 yıl savaş Bu savaşlar sırasında her iki tarafta bir sonuç Mercidabık Savaşını yaparak (1516) Suriye,
☺ II. Mehmet’e Fatih ünvanı verildi. yapmış ve sonuçta Venedikliler ile elde edememiştir. Filistin bölgesini ele geçirdi. Savaş sırasında
☺ Osmanlı Devleti imparatorluk haline İmtiyazlar Anlaşmasını imzalamıştır Kansu Gavri öldü.
geldi. (1479). Bu anlaşma ile Venedikliler 5-Osmanlı-Venedik Savaşları: Yavuz, Memlük hükümdarı Tomanbay ile
☺ Osmanlının Anadolu – Rumeli toprak Osmanlı sularında serbestçe ticaret Venediklilerden Modon, Koron, İnebahtı Ridaniye Savaşını yaparak Memlükleri
bütünlüğü yapabilecek, Venedikliler Osmanlılara kaleleri ve Navarin limanı alınmıştır. yıkmıştır (1517).
sağlandı. vergi vereceklerdi. Otranto seferinden sonra, elimizden çıkan Sonuçları:
D- Fethin Dünya Tarihi Açısından Not: Bu anlaşma ile ilk ticari Ayamavra ve Kefalonya kaleleri geri alınmıştır. ♠ Memlük Devleti ortadan kaldırılmıştır.
Sonuçları ayrıcalıklar ticareti geliştirmek ve ♠ Mısır Osmanlı devletine katıldı.
♥ Orta Çağ kapandı, Yeni Çağ başladı. Hristiyan birliğini parçalamak için, Fatih 6-Osmanlı İran İlişkileri ♠ Savaşılmadan Hicaz Osmanlı devletine
♥ Bizans İmparatorluğu yıkıldı. tarafından Venediklilere verilmiştir. Şah İsmail, Akkoyunlu Devletini yıkarak yerine katılmıştır.
♥ Avrupa’ya giden bilim adamları Safevi Devletini kurdu.Şah İsmail Anadolu’yu ele ♠ Baharat yolu Osmanlının eline geçmiştir.
Rönesans’ın 6-DİĞER GELİŞMELER geçirmek amacı ile Anadolu da Şii propagandası ♠ Mukaddes emanetler İstanbul’a getirildi.
başlamasına neden oldu. ● Kanunname-i Osman ( Fatih yaparak, Şahkulu İsyanının çıkmasına neden ♠ Halifelik Osmanlı Devletine geçti.
♥ Topun güçlü surları yıktığını gören Kanunnamesi ) oldu. Şahkulu yakalanarak idam edildi. ♠ Osmanlı hazinesi ağzına kadar dolmuştur.
Avrupalı krallar, çıkarıldı. Topkapı sarayı yapıldı. II. Bayezid’in Şii faaliyetlerine karşı pasif ♠ Venedikliler Kıbrıs adası için Memlüklere
feodaliteyi yıktılar. ● Devletin geleceği için kardeş davranması üzerine Trabzon Valisi Selim ödedikleri
♥ İpek yolu Osmanlıların eline geçti. katline izin babasına karşı isyan etmiş ise de başarısız vergiyi Osmanlı Devletine ödemeye
Avrupalılar yeni verilmiştir. olmuştur. Daha sonra yeniçeri ve ordunun başladılar.
yollar aramaya başladı buda Coğrafi ● Divana padişah yerine sadrazam desteği ile başa geçmiştir.
Keşiflere başkanlık Not: Yavuz Sultan Selim döneminde bütün
neden oldu. yapmaya başladı. mücadeleler doğulu devletler ile yapılmış, batılı
♥ Ortodoks Patrikhanesi, Osmanlının ● Sahn-ı Seman medreseleri kuruldu. devletler ile herhangi bir mücadele olmamıştır.
koruyuculuğu ● İlk altın para bastırılmıştır. Bu dönem batılı devletler ile mücadelenin
altında varlığını devam ettirdi. Fatih ● Hicaz su yolları probleminden dolayı olmadığı tek dönemdir.
bununla, Osmanlı-
Hristiyan birliğini parçalamayı, İslam Memlük ilişkileri ilk kez bu dönemde
dininin hoş bozuldu.
görüsünü anlatmayı, Balkanlardaki
fetihlerde
Ortodoksların desteğini kazanmayı
amaçladı.
 OSMANLI DEVLETİNDE YÜKSELME DÖNEMİ 2 10
KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN DÖNEMİ (1520-1566) SOKULLU MEHMET PAŞA DÖNEMİ (1566-1579)
 Yavuz’un ölümü üzerine, Yavuz’un tek d- Zigetvar Seferi (1566) c- Preveze Deniz Savaşı Devşirme olan Sokullu Mehmet Paşa, 5- Fas Sultanlığının
oğlu olan Kanuni, taht mücadelesi Avusturya’nın vergisini (1538) Kanuni’nin son zamanlarında sadrazam Osmanlı Himayesine
yapmadan tahta geçti. 46 yıllık saltanatı ödememesi üzerine, Kanuni 13. Nedenleri: olmuştur. Kanuni’den sonra tahta geçen II. Alınması
boyunca, doğuya ve batıya 13 sefer ve son seferine çıktı. Zigetvar * Osmanlıların Ege Denizi’ni Selim ve III. Murat zamanlarında devlet Fas’ta taç kavgaları
düzenledi. Kalesi kuşatıldı. Kanuni’nin egemenlik işlerini yürüten asıl kişi Sokullu Mehmet başlamıştı. Bir kısım Faslılar
vefatından bir gün sonra alındı. altına almaları Paşa olduğundan bu döneme Sokullu Portekiz kralından, bir kısmı
1-BATIDAKİ GELİŞMELER * Osmanlıların Korfu adasını Mehmet Paşa Dönemi denir. da Osmanlı Padişahından
C- Osmanlı-Fransız İlişkileri kuşatması 1- Sakız Adasının Alınması (1568): yardım istediler. Sokullu,
A- Osmanlı-Macar İlişkileri Kanuni’nin Fransız Kralı Andrea Doria komutasındaki Cenevizlerin elinde bulunan ada Sokullu Cezayir Beylerbeyi Ramazan
a- Belgrat’ın Fethi (1521): Fransuva’yı kurtarması üzerine Haçlı donanması ile Barboros döneminde, Kaptan-ı Derya Piyale Paşa Paşa’yı Fas üzerine
Macarların Osmanlıya karşı saldırgan Osmanlı-Fransız ilişkileri başladı. arasında yapılan Preveze Deniz tarafından alınmıştır. Böylece Ege gönderdi. Portekizliler ile
tavır almaları üzerine Kanuni sefere Kanuni, Avrupa Hristiyan birliğini Savaşında, Haçlılar ağır bir Denizindeki Türk hakimiyeti pekişmiştir. yapılan Vadi-üs Sebil
çıkarak Belgrat’ı aldı. parçalamak, Akdeniz ticaretini yenilgiye uğradı. Bu savaş Savaşı’yla Portekizlilere
Osmanlı Devleti, Belgrat kalesini yeniden canlandırmak ve Fransız sonucunda Akdeniz bir Türk gölü 2- Kıbrıs Adası’nın Fethi (1571) çok ağır bir darbe vurularak
Avrupa seferlerinde üs olarak kullandı. limanlarından yararlanmak için haline geldi. Kıbrıs Adası Venediklilerin elinde Fas Osmanlı himayesine
b- Mohaç Meydan Muharebesi Fransızlara kapitülasyonları verdi bulunuyordu. Venedikliler Mısır’ın fethinden alındı. (1577)
(1526): (1535). d- Trablusgarp’ın Fethi sonra bu ada için Osmanlıya vergi ödemeye
Belgrat fethinden sonra Osmanlı- 1740’ta kapitülasyonlar sürekli (1551) başladılar. 6- Sokullu’nun Kanal
Macar ilişkileri iyice bozuldu. Bu arada hale getirildi. Başlangıçta Turgut Reis tarafından Nedenleri: Projeleri
Alman Kralı Şarlken’e esir düşen Fransız Osmanlı için faydalı olan alınmıştır. Turgut Reis ☺ Kıbrıs’ın jeopolitik olarak önemli bir a- Don -Volga Kanal
Kralı Fransuva, Kanuni den yardım istedi. kapitülasyonlar daha sonraları Trablusgarp Beylerbeyiliği’ne konumda Projesi’nin Amaçları:
Bunun üzerine Kanuni, Macaristan Osmanlı ekonomisinin getirildi. bulunması - Orta Asya Türkleri ile ilişki
üzerine yürüdü. Mohaç ovasında yapılan bozulmasına neden oldu. ☺ Kıbrıs’taki korsanların Osmanlı ticaret kurmak
savaşta, Osmanlı ordusu tarihinin en kısa e- Cerbe Deniz Savaşı (1559) gemilerine - Rusya’nın güneye inmesini
zaferini aldı. 2-DOĞUDAKİ GELİŞMELER Turgut Reis’in Cerbe Adasını zarar vermesi ve büyümesini önlemek
Sonuçları: kuşatması üzerine, Haçlılar ☺Venediklerin Kıbrıs için ödedikleri vergiyi - Donanmayı Hazar
* Budin dahil Macaristan alınmıştır. Yavuz döneminde İran ile Turgut Reis ile Cerbe savaşını kesmeleri denizine geçirerek İran’ı
* Fransa Kralı esaretten kurtulmuştur. yapılan savaşlar bu dönemde de yaptılar. Bu savaşta Haçlılar bir II. Selim adanın fethini istemesine rağmen doğudan sıkıştırmak
* Osmanlının Orta Avrupa’daki devam etmiştir. kez daha yenilmişlerdir. Bu Sokullu, buna karşı çıktı. Adanın alınması - İpek yolunun canlanmasını
egemenliği Nedenleri: galibiyet ile Batı Akdeniz deki halinde Osmanlılara karşı büyük bir haçlı sağlamak
güçlendi. -Osmanlının batı seferlerini fırsat Türk üstünlüğü tartışılmaz hale seferinin düzenleneceğini ileri sürmüştür. Don ve Volga nehirlerinin
* Osmanlı – Avusturya komşu olmuş bilen İran’ın sık sık arkadan geldi. Vezir Lala Mustafa Paşa komutasındaki birbirlerine yaklaştığı yerde
böylece saldırması donanma Kıbrıs Adasını fethetmiştir (1571). 10 km lik kanal açılması için
Osmanlı-Avusturya ilişkileri -İran’ın Avusturya ile ittifak f- Hint Deniz Seferleri (1538- Sonuçları: çalışmalar başladı (1569).
başlamıştır. kurmaya çalışması. 1553) - Doğu Akdeniz tamamen Osmanlı Ancak Rusya’nın saldırıları,
Kanuni İran üzerine üç sefer Nedenleri: egemenliği altına Kırım hanının projeye destek
B- Osmanlı-Avusturya İlişkileri düzenlemiştir. Zor durumda * Portekizlilerin, Müslüman girdi. Böylece Mısır yolunun güvenliği vermemesi yüzünden proje
a- I.Viyana Kuşatması (1529): kalan Şah Tahmasb, Kanuni ile tüccarların sağlandı. yarım kalmıştır.
Macar topraklarında hak iddia eden Amasya Anlaşmasını imzaladı. ticaretini engellemesi - Türk aileleri Kıbrıs’a yerleştirildi.
Avusturya kralı Ferdinand’ın Budin’e (1555) * Portekizlerin Basra Körfezi - İnebahtı Deniz Savaşına neden olmuştur. b- Süveyş Kanalı
saldırması üzerine, Kanuni, Budin’e girdi. Amasya Anlaşmasının ve Projesinin Amaçları
Ancak Ferdinand Kanuni’nin karşısına Sonuçları: Kızıldeniz de hakim olma 3- İnebahtı Deniz Savaşı (1571): ● Akdeniz ticaretini
çıkmaya cesaret edemedi. Avusturya * Doğu Anadolu, Irak, Tebriz ve çabaları Nedenleri: canlandırmak
sorununu çözmek isteyen Kanuni, Viyana Bağdat * Hindistan’daki Gücerat ♦ Avrupalıların Kıbrıs Adasını geri almak ● Portekiz’in Hint
Kalesini kuşattı. Ancak Viyana’nın güçlü Osmanlıya bırakıldı. hükümdarının istemeleri Okyanusundaki
bir kale olması, kış mevsiminin gelmesi, * Osmanlı Devleti ile İran Kanuni’den yardım istemesi ♦ Papa’nın kışkırtmaları faaliyetlerini önlemek
ağır topların götürülmemesi yüzünden arasındaki ilk * Kanuni’nin Baharat Oluşturulan haçlı donanması, Osmanlı ● Güney Asya’daki
Viyana alınamadı. anlaşmadır. Yolu’nun donanmasını İnebahtı körfezinde yaktı. Müslümanlar üzerinde
b- Alman Seferi (1532): * Osmanlı - İran arasındaki güvenliğini sağlamak istemesi Yalnızca Uluç Ali Reis bir kısım gemileri Avrupalı devletlerin baskısını
Ferdinand, Alman İmparatoru mücadelelere Kanuni’nin isteği ile alarak İstanbul’a dönebildi. kaldırmak
Şarlken’e güvenerek Budin’i tekrar uzunca bir süre ara verilmiştir. Hindistan’a dört sefer yapıldı. Sonuçları: İlk kez Yavuz döneminde,
kuşattı. Bu olay üzerine Kanuni, Şarlken’i Seferler genellikle Osmanlının ● Uluç Ali Reis’in adı, Kılıç Ali Reis gündeme gelen Akdeniz ile
savaşa çağırarak Alman seferine çıktı. 3-DENİZLERDEKİ başarısızlığı ile sonuçlandı. Bu olarak Kızıl Deniz’in birleştirilmesi
Ancak Şarlken, kanuni’ye karşı GELİŞMELER seferleri Hadım Süleyman Paşa, değiştirilmiş ve Kaptan-ı Deryalığa projesi yeniden düşünülmüş
koyamadı. Avusturya’nın isteği üzerine Piri Reis, Murat Reis ve Seydi Ali getirilmiştir. ama gerçekleştirilememiştir.
İstanbul Anlaşması yapıldı. a- Rodos Adasının Fethi Reis yaptılar. ● Osmanlı Devletinin aldığı ilk
c- İstanbul Antlaşması (1533): (1522) Başarısızlığın Nedenleri: büyük deniz 7-Sokullu’nun Ölümü
Bu anlaşmaya göre: Kanuni, Rodos ta ki 1-Seferlere gereken önemin yenilgisidir. (1579)
* Avusturya Kralı, Osmanlı şövalyelerin Osmanlı ticaret verilmemesi ● Bu yenilgi,Türklerin yenilmezliği inancını Sokullu, III. Murat
sadrazamına eşit gemilerine zarar vermeleri ve 2-Osmanlı gemilerinin yıkmıştır. döneminde eski itibarını
 sayılacak Rodos un önemli bir konumda okyanuslara dayanıklı olmaması ● Osmanlı Devleti kısa sürede daha güçlü kaybetti ve öldürüldü.
* Ferdinand, Yanoş’un Macar krallığını bulunmasından dolayı bu adayı 3-Hindistan’daki Müslüman bir donanma Not: Sokullu’nun ölümü ile
tanıyacak fethetmiştir. devletlerin Osmanlılara gereken hazırlayarak denizlere tekrar açıldı. Osmanlı Devletin de
* Avusturya Osmanlıya vergi ödeyecekti. b-Cezayir’in Osmanlı yardımı yapmamaları Yükselme Dönemi sona
Bu antlaşma ile Avusturya Osmanlı Yönetimine Girmesi (1533) Sonuçları: 4- Tunus’un Fethi (1574): ermiş ve Duraklama Dönemi
Devletinin üstünlüğünü kabul etmiş oldu. Kanuni, Cezayir Beyi olan Hızır ●Yemen, Sudan sahilleri ve Yeni oluşturulan donanma ilk iş olarak başlamıştır.
Reis’i İstanbul’a çağırarak ona Habeşistan’ın bir kısmı İspanyolların elindeki Tunus seferine çıktı.
Kaptan-ı Deryalık teklif etti. Osmanlıya katıldı. Tunus kolayca alınarak Beylerbeyilik haline
Kendisine de Hayrettin adını ●Arap Yarımadası tamamen getirilmiştir.
verdi. Böylece Cezayir Osmanlı denetimine girdi.
Osmanlıya katılmış ve ●Kızıldeniz ve Basra Körfezi Not: Tunus’un fethi hem İspanyol-Osmanlı
Beylerbeyiliği’ne de Hayrettin Osmanlı denetimine girdi. savaşlarını, hem de İspanyolların Kuzey
Paşa getirildi. ●Portekiz’in Hindistan Afrika da ki işgal politikalarını sona
faaliyetleri engellenemedi. erdirmiştir.
 AVRUPA’DA YENİLİKLER
11
YENİ BULUŞLAR VE COĞRAFİ KEŞİFLER VE SONUÇLARI RÖNESANS REFORM AYDINLANMA ÇAĞI
SONUÇLARI
1-Barutun ve Top XV. yüzyıl sonlarında XV. ve XVI. Yüzyıllarda Avrupa’da XVI. yüzyılda Hristiyanlığın Avrupa’da 18. yüzyılda
Barut ilk olarak Çinliler Avrupalıların bilinmeyen ülkeleri edebiyat, sanat ve bilim Katolik mezhebinde yapılan ortaya çıkmış, bilim ve
tarafından eğlencelerde havai bulmak için yaptıkları gezilere alanındaki gelişmelere bazı düzenlemeler ve düşünce alanında meydana
fişek olarak kullanılmıştır. “Coğrafi Keşifler” adı verilir. “Rönesans” denir. değişikliklerdir. gelen bir atılım dönemidir.
Sonra Türkler ve Araplar A- Nedenleri
tarafından kullanılan barut, ☺İpek ve baharat yollarının A-Nedenleri A-Nedenleri Sonuçları
Haçlı Seferleri sırasında Müslümanların elinde bulunması ☺Kağıt ve matbaanın kullanılması ☺Katolik kilisesinin bozulması ☼Newton fizik ve matematik
Müslümanlardan öğrenilerek ☺Coğrafya bilgisinin ilerlemesi ile düşünce iletişim ve ☺Hümanistlerin kiliseyi ve din alanında çalışmalar yaptı.
Avrupa’ya taşındı. Fatih’in ☺Pusulanın kullanılması haberleşmenin kolaylaşması adamlarını eleştirmeleri ☼Kopernik Dünya’nın Güneş
yaptırdığı topların gücünü ☺Okyanusa dayanıklı gemilerin ☺Coğrafi keşiflerden sonra ☺Endülüjans sorunu etrafında dolaştığını
gören Avrupalı krallar, topları yapılması Avrupa’da zengin ve sanattan (papazların halktan ispatlamıştır.
derebeylerine karşı ☺Cesur gemicilerin yetişmesi zevk alan bir sınıfın ortaya günahlarından kurtulması için ☼Galile Dünya’nın yuvarlak
kullandılar. Böylece feodalite B- Yapılan Keşifler çıkması para alması) olduğunu ispatladı.
rejimi (Derebeylik) ortadan a-Ümit Burnu’nun Keşfi ☺Sanatçıları koruyan kişilerin ☺Kağıt ve matbaanın etkisi ☼Dekart geometriyi
kaldırılmış, mutlak krallıklar (1487) ortaya çıkması (Mesen) ☺İncil’in değişik dillere geliştirmiştir.
güçlenmiştir. Portekizli Bartelmi Diyaz ☺İstanbul’un fethinden sonra bir çevrilmesi ☼Mozart, Bah gibi ünlü
2-Kağıt ve Matbaa tarafından bulundu. çok bilim adamının İtalya’ya ☺Rönesans ile doğan özgür besteciler yetişmiştir.
Çinliler ve Türkler ipek ve b-Hint Deniz Yollarının Keşfi giderek orada çalışmalarda düşünce ortamının etkisi ☼Jan Jak Russo baskıcı
pamuktan kağıt yapıyorlardı. (1498) bulunması ☺Halkın yokluk çekerken din düşüncelere karşı çıkarak
Avrupa da ipek ve pamuk az Portekizli denizci Vasko dö Gama adamlarının lüks içinde demokrasinin doğmasında
olduğu için kağıt yapımı Ümit Burnu’nu geçerek Rönesans ilk olarak İtalya’da yaşaması katkıda bulunmuştur.
pahalıya patlıyordu. Hindistan’a ulaştı ve Hint Deniz edebiyat alanında başlamış, ☼Pek çok düşünce sistemi
Avrupalıların paçavra ve Yolu’nu keşfetti. Mikelanjelo, Leonardo da Vinci Martin Luther, Katolik değişmiş yerini akılcı düşünce
selülozdan kağıt yapmaları c-Amerika’nın Keşfi (1506) gibi büyük sanatçılar yetişmiştir. kilisesinin yanlışlıklarını 95 almıştır.
üzerine, kağıt ucuzlamıştır. Kristof Kolomb, Amerika’nın Rönesansın İtalya’da maddelik eleştiri metni ☼Aydınlanma Çağı’ndaki
Matbaaya benzeyen aletleri Bahama adalarına ulaşmış ise de başlamasında, İtalya’nın coğrafi yayınlayarak ortaya koydu. bilimsel ve teknolojik
ilk olarak Çinliler ve Uygur burayı Hindistan da ki adalar önemi, ekonomik durumunun iyi Böylece ilk olarak Reform gelişmeler Sanayi İnkılabının
Türkleri kullanmıştır. Ancak zannetti (1492). İtalyan denizci olması ve İtalya’nın tarihsel önemi Almanya’da başlamıştır. Papa temellerini oluşturmuştur.
modern matbaanın ilk mucidi Ameriko Vespuçi, buranın yeni bir etkili olmuştur. İngiltere’de X. Leon tarafından aforoz
Alman Jan Gutenberg’dir. kıta olduğunu dünyaya ilan etti. Shakesper, İspanya’da Servantes, edildi. Alman İmparatoru V. SANAYİ İNKILABI
 Avrupa’da ucuz kağıt Bu kıtaya Amerika adı verildi. Almanya’da Röklen, Erasmus Karl ile Protestanlar arasında 18. yüzyılın sonlarında ilk
yapılması ve matbaanın d-Dünya’nın Dolaşılması eserler vermiştir. 25 yıl süren mezhep savaşları olarak İngiltere’de başlayıp,
bulunması şu yeniliklere (1522) yapıldı. 1555 Ogsburg tüm dünyaya yayılan
neden olmuştur: Portekizli denizciler Macellan ve B-Sonuçları Anlaşması ile Protestan kilisesi teknolojik gelişmelere “Sanayi
a-Kitaplar ucuzladı halk kitap Del Kano, dünya turuna çıktılar. ☼Küçük kan dolaşımı bulundu. Alman İmparatoru tarafından İnkılabı” denir.
okuma imkanı elde etti. Macellan’ın ölmesi üzerine Del ☼Çağdaş Avrupa’nın temelleri tanındı. Fransa kralının Sonuçları
b-Avrupa’da okuma yazma Kano Dünya turunu atıldı. yayınladığı Nant Fermanı ile ☼İnsan gücünün yerini
oranı yükseldi. tamamlayarak Dünya’nın ☼Reform ve sanayi inkılabına Kalvenizm, Fransa’da resmen makine gücü almış, küçük
c-Bilim ve kültür yayıldı. yuvarlak olduğunu kanıtladı. zemin hazırladı. tanınmıştır (1598). imalathaneler yerlerini büyük
d-İnsanların kültür C- Sonuçları ☼Rönesans mimarisi adı verilen fabrikalara bıraktı
seviyelerinin artması hayata ☼Avrupa’nın ekonomik seviyesi yeni bir mimari tarz ortaya B-Sonuçları ☼Üretim arttı ve işçi sınıfı
bakış açılarını olumlu yönde yükseldi bu durum Rönesans’ın çıkmıştır. ☼Kilise otoritesi zayıfladı ortaya çıktı.
değiştirdi. başlamasına neden oldu. ☼Skolastik düşünce etkisini iyice ☼Papaya duyulan güven ☼Hammadde ve Pazar arayışı
e-Rönesans, Reform’un ☼Avrupalılar keşfedilen yerlerde azalttı. Deney ve gözleme dayalı azaldı başlamış buda sömürgeciliği
başlamasına neden oldu. sömürge imparatorlukları pozitif düşüncenin ortaya ☼Katolik kilisesi kendini daha da hızlandırmıştır.
3-Pusula kurdular. çıkmasına zemin hazırladı. yenilemek zorunda kaldı ☼Pazar ve hammadde arayışı,
İlk olarak Çinliler tarafından ☼Yeni ticaret yolları bulunduğu ☼Bilim ve teknikteki gelişmeler ☼Skolastik düşünce tamamen devletler arası rekabete, bu
kullanılan pusula Haçlı için Doğu ticaret yolları ve hızlandı. yıkıldı. rekabet bloklaşmaya,
Seferleri sırasında Akdeniz limanları önemini ☼Din ve devlet işleri neticede I. ve II. Dünya
Müslümanlardan alınarak kaybetti. Not 1- Bu döneme kadar bilim, birbirinden ayrıldı. savaşlarına neden olmuştur.
Avrupa’ya götürülmüştür. ☼Ticaretle uğraşan burjuvalar sanat ve medeniyet alanlarında ☼Almanya’da Protestanlık, ☼Sanayileşmeye paralel
Kriskof Kolomb’un, pusulanın zenginleştiler. İslam ülkeleri öncülük yaparken Fransa’da Kalvenizm, olarak yeni düşünce akımları
sapma açısını düzeltmesi ile ☼Hristiyanlık dini yayıldı. Rönesans hareketi ile Avrupa İngiltere’de Anglikanizm ortaya çıktı. (Kapitalizm,
okyanuslarda seyahat daha ☼Dünyanın yuvarlak olduğu ülkeleri ön plana çıkmıştır. mezhepleri ortaya çıktı. sosyalizm, Liberalizm)
güvenli hale geldi. Bunun anlaşıldı. 2- Eski Roma, Yunan ve Latin ☼İlk kez laik eğitim kurumları ☼Yeni kanalların açılması
sonucunda Avrupalı ☼Din adamlarına olan güven edebiyatının incelenmesi sonucu, açılmaya başlandı. (Panama ve Süveyş Kanalı)
denizcilerin korkmadan azaldı. bu edebiyat kolu ile uğraşan ☼Mezhep kavgaları ticareti canlandırdı.
denizlere açılması üzerine, ☼Yeni bitki ve hayvan türleri gruba “hümanist”, bu edebi başlamıştır. ☼Köylerden şehirlere nüfus
Coğrafi Keşifler olmuştur. Avrupa’ya taşındı. akıma da “hümanizma” adı ☼Engizisyon mahkemeleri akını başladı.
☼Amerika’nın eski medeniyet verilmiştir. kuruldu.
merkezi olduğu anlaşıldı.
☼Sömürgecilik başlamıştır
(İspanyol ve Portekizliler ilk
sömürgeleri kurdular)

17. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ

12
OSMANLI - İRAN İLİŞKİLERİ OSMANLI - AVUSTURYA İLİŞKİLERİ OSMANLI – LEHİSTAN İLİŞKİLERİ II. VİYANA KUŞATMASI (1683-1699)
 Fatih, Akkoyunlular ile Otlukbeli Savaşı’nı
yaparak Akkoyunluları yenmişti. Bu yenilgiden
sonra zayıflayan Akkoyunlu topraklarında
Safevi Devleti kuruldu. Yavuz Sultan Selim
Çaldıran Savaşı ile Safevi Devletine büyük bir
darbe vurdu. Kanuni de Safeviler üzerine üç
sefer düzenleyerek Amasya Antlaşması’nı
imzaladı ve iki devlet arasında barış dönemi
başladı. 1577 yılında tekrar başlayan savaşlar,
Kasr-ı Şirin Antlaşması’nın imzalanmasına
kadar devam etti.
1) III. Murat Dönemi Osmanlı- İran İlişkisi
İran’daki karışıklardan yararlanmak isteyen
III. Murat, Sokullu Mehmet Paşa’nın karşı
çıkmasına rağmen Lala Mustafa Paşa’yı İran
üzerine gönderdi. Mustafa Paşa, Tebriz,
Gürcistan, Azerbeycan’ı aldı. Zor durumda
kalan İran ile İstanbul (Ferhat Paşa) Antlaşması
imzalandı (1590).
İstanbul Antlaşması’nın Önemi :
● Azerbeycan, Gürcistan, Dağıstan Osmanlı
Devleti’nde
kaldı. Böylece Osmanlı sınırı doğuda
Hazar Denizi’ne
kadar genişledi.
● Osmanlı Devleti, doğuda en geniş sınırlara
ulaştı.
2) 1603 - 1611 Osmanlı - İran Savaşları
İran Şahı Şah Abbas, Ferhat Paşa Antlaşması
ile kaybettiği yerleri geri almak için Osmanlı
Devleti’ne savaş ilan etti. Şah Abbas kaybettiği
yerleri geri aldı. Celali isyanları ile uğraşan
Osmanlı Devleti, İran ile Nasuh Paşa
Antlaşmasını imzaladı (1611). Bu antlaşma ile
İran, Osmanlıya her yıl 200 deve yükü ipek
Kanuni döneminde yapılan Mohaç
Meydan Savaşı sonucunda Osmanlı –
Avusturya sınır komşusu olmuş ve böylece
iki ülke arasında ilişkiler başlamıştı.
1) 1593-1606 Osmanlı –Avusturya
Savaşları
Nedenleri:
● Avusturya’nın, Osmanlı Devleti’ne
vermesi gereken vergiyi, ödememesi,
● Avusturya’nın Erdel, Eflak ve Boğdan’ı
Osmanlıya karşı kışkırtması
III. Murat zamanında başlayan savaşlar
III. Mehmet döneminde de devam etti. III.
Mehmet ordunun başında sefere çıktı.
Avusturya ile yapılan Haçova Meydan
Savaşı ile Avusturya ordusu bozguna
uğratıldı (1596). Osmanlı ordusu Eğri,
Kanije, Estergon’u ele geçirdi.
Avusturyalılar Kanije’yi geri almak için
harekete geçtiler. Kale, Tiryaki Hasan Paşa
tarafından savunuldu. Hasan Paşa
Avusturya’yı bozguna uğrattı.
Avusturya’ya yardım eden eflak Boğdan
beyleri tekrar itaat altına alındı.
I. Ahmet döneminde İran tehlikesi ve
Celali isyanları devleti güç durumda bıraktı.
Bunun üzerine Avusturya ile Zitvatoruk
Antlaşması imzalandı .
Zitvatoruk Antlaşması (1606)
Maddeleri:
● Eğri, Estergon, Kanije kaleleri Osmanlı da
kalacak
● Avusturya artık Osmanlıya vergi
ödemeyecek
● Avusturya Kralı, protokol bakımından
Osmanlı
1) II. Osman Dönemindeki İlişkiler
Lehistan’ın Osmanlı Devleti’ne bağlı
Boğdan’ın iç işlerine karışması üzerine sefere
çıkan II. Osman Hotin Kalesi’ni kuşattı. Ancak
yeniçerilerin disiplinsizliği yüzünden alınamadı
ve Avusturya ile Hotin Antlaşması imzalandı .
Hotin Antlaşması (1621)
Maddeleri:
● İki taraf birbirinin topraklarına
saldırmayacak
● Lehistan, Osmanlı’ya bağlı Kırım Hanlığı’na
vergi vermeye devam edecek
Not: II. Osman Hotin Seferi’nden sonra
Yeniçeri Ocağı’nı kaldırma fikrini ilk kez ortaya
atmıştır. II. Osman bu fikri duyan yeniçeriler
tarafından öldürülmüştür.
2) IV. Mehmet Dönemindeki İlişkiler
Lehlilerin Osmanlı’ya bağlı Ukrayna
Kazaklarına saldırmaları üzerine savaşlar
tekrar başladı. IV. Mehmet ve Fazıl Ahmet
Paşa ordunun başında sefere çıkarak Leh
ordusunu yenmiştir. Bunun üzerine Lehliler ile
Bucaş Antlaşması imzalandı.
Bucaş Antlaşması (1672)
Maddeleri:
● Podolya Osmanlı’ya bırakılacak
● Lehistan Osmanlı’ya vergi verecek
● Lehistan Ukrayna dan çekilecek
Önemi:
● Bu antlaşma, Osmanlı Devletinin
topraklarına toprak
kattığı son antlaşmadır.
● Osmanlı Devleti batıda en geniş sınırlara
ulaştı.
OSMANLI – VENEDİK İLİŞKİLERİ
Katolik Avusturya Kralı I. Leopold,
Protestan Macarları mezhep değiştirmeye
zorluyordu. Macarlar Tököli İmre
önderliğinde isyan ederek Osmanlı
Devleti’nden yardım istediler.
Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, padişah IV.
Mehmet’i ikna ederek Avusturya meselesini
halletmek için Avusturya üzerine sefere
çıktı ve Viyana’yı kuşattı (1683).
Viyana kuşatmasının uzun sürmesi
üzerine Papa’nın desteği ile Avusturya,
Almanya ve Lehistan’dan oluşan bir ordu
oluşturuldu. Bu ordu, Tuna nehrini tutmakla
görevli Kırım Hanı’nın ihaneti üzerine,
Osmanlı ordusunu arkadan vurdu.
Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, Alamandağı
Meydan Savaşı’nı kaybederek Belgrad’a
çekildi. Merzifonlu, padişahın emri ile
burada idam edildi.
Kutsal İttifak’ın Kurulması
Bu durumdan yararlanmak isteyen
Papa’nın gayretleriyle Avusturya, Lehistan,
Venedik, Rusya ve Malta kuvvetlerinden
oluşan “Kutsal İttifak” kuruldu. Bu ittifak
karşısında Osmanlı ordusu başarısız oldu.
Sadrazam Amcazade Hüseyin Paşa’nın
padişahı ikna etmesi sonucu, Osmanlı
Devleti Karlofça Antlaşmasını imzaladı.
Karlofça Antlaşması (1699)
Maddeleri:
● Temeşvar ve Belgrad hariç tüm
Macaristan ve Erdel
Avusturya’ya bırakılacak
● Podolya, Ukrayna Lehistan’a bırakılacak
● Mora, Dalmaçya kıyıları Venedik’e
bırakılacak
● Antlaşma 25 yıl geçerli olacak
verecekti. padişahına eşit sayılacak Osmanlı-Venedik ilişkileri 17. yüzyılda Girit Rusya ile de Karlofça Antlaşmasını
Nasuh Paşa Antlaşmasının Önemi : Önemi: adası yüzünden bozuldu. tamamlayıcı İstanbul Antlaşması imzalandı.
● Osmanlı Devleti Ferhat Paşa Antlaşması ile ● Bu antlaşma ile Osmanlı Devletinin Nedenleri: İstanbul Antlaşması (1700)
aldığı yerleri İstanbul ● Girit teki korsanların Osmanlı gemilerine Maddeleri:
geri kaybetmiştir. Antlaşması ile Avusturya üzerinde saldırması ● Azak kalesi Rusya’ya bırakılacak
kurduğu ● Girit’in önemli bir konumda bulunması ● Rusya, İstanbul’da daimi elçi
3) 1617- 1618 Osmanlı - İran Savaşları üstünlüğü sona erdi. Osmanlı Devleti Venedik’e savaş açarak bulundurabilecek
İran’ın vaat ettiği ipeği vermemesi üzerine adayı kuşattı (1645). Girit’in Hanya Kalesi ele ● Rus Hristiyanları kutsal yerleri
savaş tekrar başladı. İran’ın isteği ile Serav 2) 1662-1664 Osmanlı – Avusturya geçirildi. Arkasından Kandiye kuşatıldı. serbestçe ziyaret
Antlaşması imzalandı (1618). Bu antlaşmaya Savaşları Kalenin kuşatılması uzun süre devam etti. edebilecek.
göre İran, Osmanlıya her yıl 100 deve yükü Avusturya’nın Osmanlı’ya isyan eden Nihayet Fazıl Ahmet Paşa, Kandiye Kalesi’ni Sonuçları:
ipek ödemeyi kabul etti. Erdel Beyine yardım etmesi üzerine Köprülü de ele geçirdi. Böylece Girit’in fethi ● Türklerin Avrupa karşısında Malazgirt
Fazıl Ahmet Paşa, Avusturya’ya savaş açtı. tamamlanmış oldu (1669). Böylece Doğu Savaşı ile
4) 1622-1639 Osmanlı – İran Savaşları Fazıl Ahmet Paşa, Uyvar Kalesini alarak Akdeniz ve Çanakkale Boğazının güvenliği başlayan ilerleyişi durmuş, Sakarya
Bu savaşlar İran’ın Bağdat’ı işgal etmesi Avusturya ile Vasvar Antlaşması’nı imzaladı sağlandı. Meydan
üzerine başladı. İran, Irak’ı ele geçirip Mardin’e Vasvar Antlaşması (1664) Not 1: Girit adası kuşatması, Osmanlı Savaşı’na kadar süren geri çekilme süreci
kadar ilerledi. IV. Murat İran üzerine iki sefer Maddeleri: Devleti’nin en uzun süreli deniz kuşatmasıdır. başladı.
düzenledi. Bunlardan ilki olan Revan Seferi ile ● Uyvar Osmanlı’ya bırakılacak Not 2: Girit fethinin uzaması Osmanlı ● Osmanlı Devleti ilk defa toprak kaybetti.
Doğu Anadolu, Bağdat Seferi ile Irak geri ● Avusturya Erdel’in iç işlerine donanmasının ne kadar gerilediğini gösterdi. ● Rusya, Azak kalesini alarak Karadeniz’e
alınmıştır. Bu arada Şah Abbas’ın ölmesi karışmıyacak inme fırsatı
üzerine, İranlılar barış istediler. İki devlet ● Avusturya, Osmanlı’ya savaş tazminatı buldu.
arasında Kasr-ı Şirin Antlaşması imzalandı. ödeyecek ● Osmanlı Devletinde duraklama dönemi
Kasr-ı Şirin Antlaşması (1639) Önemi: sona erdi,
Maddeleri: ● Avusturya’dan toprak kazanılan son gerileme dönemi başladı.
● Azerbeycan ve Revan İran’a bırakıldı. anlaşmadır. Son ● Osmanlıların Orta Avrupa egemenliği
● Bağdat Osmanlı Devleti’nde kaldı. kez savaş tazminatı alınmıştır. sona erdi.
● Zağros Dağları iki ülke arasında sınır kabul
edildi. Not: Rusya ile yapılan ilk resmi antlaşma
Önemi: Bahçesaray Antlaşmasıdır (1681).
● Bu antlaşma ile bugünkü Türkiye – İran
sınırı büyük
ölçüde çizilmiştir.

17. YÜZYILDAKİ İÇ İSYANLAR 13

1- Merkez (İstanbul) İsyanları 2- Celali İsyanları 3- Eyalet İsyanları
 Bu isyanlar genellikle kapıkulu ve yeniçeriler
tarafından çıkarılmıştır. İstanbul’da çıkan bu isyanlara
bazen halk ve ulema da katılmıştır.
Nedenleri:
● Cülus bahşişlerinin ödenmemesi
● Yeniçerilere üç ayda bir ödenen ulufenin
geciktirilmesi ve ayarı düşük akçe ile ödenmesi.
● Kapıkulu teşkilatının bozulması
● Kapıkullarının menfaatlerine ters düşen padişah ve
devlet adamlarını görevlerinde uzaklaştırmak
istemeleri
Sonuçları:
○ Bu isyanlar devlet merkezinde huzur ve güvenin
bozulmasına yol açmıştır.
○ Devlet adamları devlet otoritesinin sağlanabilmesi
için sert önlemler almışlardır.
○ Askeri isyanlar sonucunda ilk defa bir Osmanlı
padişahı öldürülmüştür. Bu durum yeniçerilerin devlet
içindeki gücünü artırmış, padişahların yönetimdeki
etkinliğini azaltmıştır.
II. Osman (Genç IV. Murat
Osman)
Yavuz döneminde Anadolu’da Bozoklu Celal isimli birisi isyan etti. XVII. yüzyılda devlet otoritesinin
Bu isyan Yavuz tarafından bastırıldı. Bundan sonrada Anadolu’da çıkan zayıflaması bazı eyaletlerde isyanların
isyanlara Celali İsyanları denmiştir. çıkmasına neden oldu. Bu isyanlar
Nedenleri: bazen eyaletlerin başındaki yöneticiler,
● Tımar sisteminin bozulması, bazen de bu yöneticilerin tutumu
● Halktan alınan vergilerin artırılması, üzerine reaya tarafından çıkarıldı.
● Ekonomik durumun bozulması Ayrıca Yemen, Bağdat, Kırım, Eflak,
● Merkezi otoritenin zayıflaması ve devlet adamlarının yetersizliği Erdel, Boğdan eyaletlerinde çıkan
● Haçova Meydan Savaşı’ndan kaçan askerlerin Anadolu’ya gitmesi isyanlar da devleti uzun süre
Sonuçları: uğraştırmıştır.
○ Anadolu’da huzur ve güven bozuldu. Köyden kente göçler oldu.
○ Anadolu’da can ve mal güvenliği kalmadı. Halkın devlete güveni
azaldı.
○ Anadolu’da ekonomik hayat durgunlaşmış, üretim azalmıştır.
Vergiler toplanamadığı için devletin gelirleri azalmıştır.
○ Osmanlı Devleti, Avusturya ve İran ile yaptığı savaşlarda zor duruma
düştü.
Not: Celali isyanlarının dini bir yönü olmadığı gibi isyancılar devlet
düzenini değiştirmeyi de amaçlamamışlardır.
17. YÜZYILDAKİ ISLAHAT (YENİLİK) HAREKETLERİ
Islahatçı Sadrazamlar Islahatların
Özellikleri
 a-Kuyucu Murat Paşa c- Köprülü Mehmet Paşa d- Köprülü Fazıl Ahmet 1- Bu dönem
I. Ahmet devrinde Valide Turhan Sultan’ın Paşa ıslahatları gelişme
sadrazam olmuştur. teklifi üzerine, Köprülü Babası Köprülü Mehmet aşaması bulamamış
Celali isyanlarına karşı Mehmet Paşa bazı şartlar Paşa’dan sonra sadrazam düşünce aşamasında
sert tedbirler aldı. Bunun karşılığında sadrazam olmayı oldu. kalmıştır.
için bir çok isyancıyı kabul etmiştir. Böylece şart 1- Maliyeye önem vererek 2- Kuvvet ve şiddet
idam ettirdi. koşarak sadrazam olan ilk bütçe açığını kapattı. yolu ile ülkede
b-Tarhuncu Ahmet kişi olmuştur. Faaliyetleri: 2- Orduyu disiplin altına asayişin sağlanması
17. yüzyılda ıslahat 1- İçki, tütün, gece sokağa Paşa 1- İlk iş olarak ilmiye sınıfı ile aldı. yoluna gidilmiştir.
yolunda ilk ciddi adımı çıkma yasağı getirmiştir. IV. Mehmet uğraştı. Ulemaya 3- Venediklilerden Girit 3- Islahatlarda
Genç Osman atmıştır. 2- Koçi Bey’e zamanında sadrazam nasihatlarda bulundu. adasını aldı. Avrupa örnek
Genç Osman’ın ıslahatları duraklamanın nedenleri ve oldu. Tarhuncu Ahmet 2- Devletten haksız yere 4- Avusturya’dan Uyvar alınmamıştır.
şunlardır: çareleri ile ilgili Koçi Bey Paşa’nın ıslahatları alınan kalesini alıp, Vasvar 4- Yeniçeri, ulema ve
1- Şeyhülislam’ın fetva Risalesi’ni hazırlattı. şunlardır: paraları kesti. Antlaşmasını imzaladı. halkın tepkisi ile
vermek dışındaki 3- Kuvvet ve şiddet yoluyla 1- Hazineye borcu olan 3- Erdel’deki isyanı bastırdı. 5- IV. Mehmet ile Lehistan karşılaşmıştır.
yetkilerini elinden aldı. devlet otoritesini yeniden kişilerden bu borçları 4- Savaştan kaçan seferine çıkarak Bucaş 5- Yönetim, hukuk ve
Böylece ilmiye sınıfının sağlamıştır. tahsil etti. yeniçerileri Antlaşmasını imzaladı. teknik alanlarda
devlet işlerine karışmasını 4- Yeniçeri ve sipahi 2- Bütçe açığının saray cezalandırdı. 17. yüzyılda köprülüler ıslahat yapılmamıştır.
önlemiştir. zorbalarını ortadan masraflarının 5- Devletin gelir ve ailesinden sadrazamlık 6- Duraklamaya
2- Maliyeye önem verdi. kaldırdı. Bu durum çokluğundan ve giderlerini dengeleyerek makamına getirilen diğer çözüm olmadı.
Din adamlarına ve İstanbul’da asayiş ve lüzumsuz harcamalardan maliyeyi düzenledi. devlet adamları şunlardır: 7- Islahatların ağırlık
askerlere fazladan verilen güvenliğin yeniden kaynaklandığını görerek 6- Devlet kadrolarına işin e- Merzifonlu Kara noktasını ordu ve
paraları kesti. kurulmasını sağladı. bunları azaltmaya çalıştı. ehli olan kişileri atadı. Mustafa Pş. ekonomi oluşturur.
3- Genç Osman, saray dışı 5- İran üzerine iki sefer 3- Osmanlıda ilk defa 7-Çanakkale Boğazındaki II. Viyana 8- Islahatların
evlilik yaparak sarayı düzenledi. Bu seferler resmi devlet bütçesini Venedik ablukasını kaldırdı. kuşatmasındaki öncülüğünü padişah
halka açmaya çalışmıştır. sırasında Anadolu’daki hazırladı. 8-Venedikliler tarafından başarısızlığı yüzünden ve devlet adamları
Genç Osman bu yönü ile Celaliler ortadan 4- Divan üyeleri ve bazı işgal edilen İmroz, Limni’yi idam edildi. yapmış ve ıslahatlar
sosyal alanda ıslahat kaldırılmış, emniyet ve yöneticilerden hazineye geri aldı. f- Köprülü Fazıl Mustafa şahıslara bağlı
yapan ilk padişahtır. güvenlik sağlanmıştır. para aktardı. Paşa kalmıştır.
4- İlk kez Yeniçeri Ocağını 6- Tımarlar eskiden olduğu Çıkarı elden giden
kaldırmayı düşünmüştür. gibi savaşlarda yararlılık kimselerin faaliyetleri ğ- Amcazade Hüseyin
Bunu haber alan gösterenlere verilmiştir. sonucunda, Tarhuncu Paşa
yeniçeriler Genç Osman’ı Ahmet Paşa idam Kutsal İttifak savaşlarına
öldürmüşlerdir. edilmiştir. son vererek Karlofça ve
İstanbul Antlaşmalarını
imzaladı.

18. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ

14
Osmanlı-Rus Savaşı ve
Prut Antlaşması (1711)
Osmanlı-Venedik-
Osmanlı-Rusya-Avusturya Osmanlı-Rus Savaşı ve Küçük Osmanlı-Rusya-Avusturya
Avusturya Savaşları
Savaşları ve Belgrat Kaynarca Antlaşması (1768- Savaşları Ziştovi-Yaş
Pasorofça Antlaşması
Antlaşması (1736-1739) 1774) Antlaşmaları (1787-1792)
(1715-1718)
Nedenleri: Nedenleri: Nedenleri: Nedenleri: Nedenleri:
1-Kuzeyde Batlık Denizi’ne 1-Osmanlı Devleti’nin 1-Rusya’nın Lehistan’ın iç 1-Rus Çariçesi II. Katerina’nın 1-Gizli antlaşma yapan Rusya ve
açılmak isteyen Rus Çarı I. Karlofça Antlaşması ile işlerine karışması Kırım’ı, Kafkasları ele geçirmek Avusturya’nın, Osmanlı
Petro, İsveç Kralı XII. Şarl’ı Venedik’e kaptırdığı yerleri, 2-Pasarofça Antlaşmasından istemesi, topraklarını kendi aralarında
Poltova Savaşı’nda yendi. geri almak istemesi, sonra Rusya ile Avusturya 2-Rus Çariçesi Katerina’nın paylaşması
Rusya kaçan İsveç kralını 2-Venediklerin baskısı arasında gizli bir ittifak Lehistan’daki 2-Rus Çariçesi II. Katerina
yakalama bahanesi ile altında ezilen Mora halkının kurulması taht mücadelelerine karışması bağımsız olan Rusya’ya girerek
Osmanlı topraklarına girdi. Osmanlıdan yardım istemesi, 3-Rusların Kırım’a girmeleri ve üzerine, Lehlilerin Osmanlıdan burayı işgal ettiğini duyurdu.
2-Petro’nun Osmanlıya bağlı 3-Venediklilerin Osmanlı Bahçesaray’ı yakıp yıkmaları, yardım istemesi, Bu nedenler ile I. Abdülhamit
Eflak ve Boğdan beylerini ticaret gemilerine 4-Osmanlı-İran Savaşlarında Rusya’ya savaş ilan etti.
Osmanlıya karşı kışkırtması saldırmaları, Kırım Hanının Osmanlıya Baltık Denizi ve İngilizlerin de Avusturya Rusya’nın yanında
3-İsveç Kralı Şarl’ın Osmanlı göndereceği yardımın Rusya yardımı ile Cebelitarık’tan savaşa girdi. Fransa’da ihtilal
padişahını Rusya’ya karşı Osmanlı Devleti tarafından engellenmesi Akdeniz’e gelen Rus donanması çıkması üzerine Avusturya,
kışkırtması Venedik’e savaş ilan etti. Çeşme önlerinde Osmanlı Osmanlı Devleti ile Ziştovi
4-Osmanlı Devleti’nin İstanbul Sadrazam Silahtar Ali Paşa Bu nedenler ile savaş donanmasını yakmıştır (Çeşme Antlaşmasını imzalayarak
Antlaşması ile Rusya’ya kısa sürede Mora’yı başladı. Osmanlı Devleti, Bozgunu 1770). Kartal Meydan savaştan çekildi (1791). Bu
kaptırdığı yerleri geri almak Venediklilerden geri aldı. Rusya ve Avusturya’ya karşı Muharebesinde 180 bin kişilik antlaşma ile Avusturya aldığı
istemesi Osmanlı Devleti’nin bu başarılar kazandı. Fransa’nın Osmanlı Ordusu, 30 bin kişilik Rus yerleri geri vermiştir.
başarısından korkan da arabuluculuk etmesi Ordusu karşısında ağır bir yenilgi Ziştovi Antlaşmasının Önemi:
Bu nedenler ile Osmanlı Avusturya, Osmanlı sonucunda Avusturya ve Rusya aldı. Bu olayları duyan III. Mustafa ●Kanuni Devri’nde başlayan
Devleti Rusya’ya savaş açtı Devleti’ne savaş ilan etti. ile ayrı ayrı Belgrat Antlaşması kederinden ölmüştür. Tahta geçen Osmanlı-Avusturya Savaşları
(1711). Sadrazam Baltacı Osmanlı Devleti, yeniçerilerin imzalandı (1739). I. Abdülhamit barış istemiş, Küçük kesin olarak sona ermiştir.
Mehmet Paşa, Rus ordusunu disiplinsizliği yüzünden Kaynarca Antlaşması imzalanmıştır Ziştovi Antlaşmasından sonra
Prut nehrinde kıstırdı. Zor Avusturya karşısında başarılı Belgrat Antlaşmasının (1774). yalnız kalan Rusya, Osmanlı
durumda kalan Petro barış olamadı. Avusturya Belgrat’ı Maddeleri: Devleti ile Yaş Antlaşmasını
istemek zorunda kaldı. ele geçirerek Sırbistan 1-Ruslar savaşta aldıkları Küçük Kaynarcanın Maddeleri: imzalamıştır (1792).
Yeniçeri askerlerine üzerine yürüdü. Yeni yerleri geri verecek 1-Kırım bağımsız olacak Yaş Antlaşmasının Maddeleri:
güvenemeyen Baltacı Mehmet sadrazam Damat İbrahim 2-Azak kalesi Ruslarda kalacak 2-Rusya, Karadeniz’de donanma 1-Osmanlı Devleti Kırım’ın
Paşa, Rus ordusunu yok Paşa, Avusturya ve Venedik ancak Ruslar bu kaleyi yıkacak bulundurabilecek ve Rus ticaret Rusya’ya ait olduğunu kabul
etmek yerine, onlar ile Prut ile Pasarofça Antlaşması 3-Rusya, Karadeniz ve Azak gemileri boğazlardan serbestçe edecek,
Antlaşması’nı imzaladı (1711). imzalandı (1718). Denizinde savaş gemisi ve geçebilecek, 2-Dinyester Irmağı iki ülke
tersane bulunduramayacak 3- Ruslara da kapitülasyonlar arasında sınır olacak
Prut Antlaşmasının Pasarofça Antlaşmasının 4-Avusturya, Pasarofça verilecek, Yaş Antlaşmasının Önemi:
Maddeleri : Maddeleri: Antlaşması ile aldığı yerleri 4-Osmanlı Devleti, Rusya’ya savaş ●Bu antlaşma ile Osmanlı
1-İstanbul Antlaşması ile 1-Eflak’ın batısı, Belgrat, geri verecek (Banat hariç) tazminatı verilecek Devleti’nin Yıkılış Dönemi
Rusya’ya bırakılan Azak kalesi Sırbistan’ın kuzeyi 5-Rusya, Osmanlı Devletindeki başladı.
ve çevresi Osmanlı Devleti’ne Avusturya’ya bırakılacak Belgrat Antlaşmasının Ortodoksların haklarını koruyacak ●Osmanlı Devleti, Kırım’ın
geri iade edilecek, 2-Mora Yarımadası, Önemi : Rusya’ya ait olduğunu resmen
2-Rusya, İstanbul’da daimi bir Osmanlılara bırakılacak ●Osmanlı Devleti’nin 18. Küçük Kaynarca Antlaşmasının kabul etti.
elçi bulunduramayacak, 3-Arnavutluk, Hersek ve yüzyılda imzaladığı son Önemi : Osmanlı-İran Savaşları
3-Rusya, Lehistan’ın iç işlerine Dalmaçya kıyıları Venedik’e kazançlı antlaşmadır. ●Osmanlı Devleti’nin 18. yüzyılda İran’daki karışıklardan
karışmayacak bırakılacak, ● Karadeniz’in Türk gölü imzaladığı en ağır antlaşmadır. yararlanmak isteyen Rusya
4-İsveç kralı serbestçe Pasarofça Antlaşmasının olduğu son kez kabul ●Ortodoksları himaye hakkını elde İran’a saldırınca, Osmanlı Devleti
ülkesine dönebilecek, Önemi : edilmiştir. eden Rusya, Osmanlı Devleti’nin iç de İran’a girdi. Fransa’nın araya
● Bu antlaşma ile Osmanlı ●Fransızları işlerine karışma fırsatı bulmuştur. girmesi sonucu, Rusya ile
Prut Antlaşmasının Önemi: Devleti’nde Lale Devri arabuluculuğundan dolayı ● İlk defa halkı Müslüman olan bir İstanbul Antlaşması (1724)
●Osmanlı Devleti İstanbul başladı. Fransızlara verilen ülke Osmanlı Devleti’nden imzalandı. Buna göre, İran’ın
Antlaşması ile Rusya’ya ●İlk kez Çelebi Mehmet kapitülasyonlar sürekli hale ayrılmıştır. (Kırım) kuzeyi Rusya’ya, batısı Osmanlı
kaptırdığı yerleri geri aldı. zamanında başlayan getirildi (1740). ● Osmanlı Devleti ilk defa savaş Devleti’ne bırakılmıştır. Bu
●Prut Antlaşmasındaki başarı, Osmanlı-Venedik Savaşları ● Bu başarıda Humbaracı tazminatı ödedi durumu kabul etmeyen İran
Karlofça Antlaşması ile kesin olarak sona erdi. Ahmet Paşa’nın askeri alandaki ● Karadeniz Türk gölü olmaktan Osmanlıya savaş açtı. Sonuçta
kaybedilen yerlerin geri ●Karlofça Anlaşmasında ıslahatları etkili olmuştur. çıkmıştır. Kerden (II. Kasr-ı Şirin
alınabileceği umudunu kaybedilen Mora geri alındı. ● Osmanlı Devleti, Pasarofça ●Ruslar ilk kez kapitülasyonlardan Antlaşması) imzalandı (1746).
artırmıştır. Ancak Belgrat Avusturya’ya Antlaşması ile Avusturya’ya yararlanmaya başladı. Buna göre I. Kasr-ı Şirin
bırakıldı. Yeni toprakların kaptırdığı yerleri (Banat hariç) ● Balkanlar ve Boğazlar Rus Antlaşması esas alınmış ve
kaybedilmesi üzerine geri aldı. tehdidine açık hale gelmiştir. Zağros Dağları sınır kabul edildi.
Osmanlı Devleti dış Böylece günümüze kadar süren
politikasını değiştirmiş dostluk dönemi başlamıştır.
savunmaya yönelik bir
politika izlemeye başlamıştır.

18. YÜZYIL ISLAHATLARI 15

Lale Devri Islahatları I. Mahmut’un Islahatları III. Mustafa’nın Islahatları I. Abdülhamit’in III. Selim’in Islahatları 18. Yüzyıl
(1718-1730) Islahatları Islahatlarının Genel
Özellikleri
1718 Pasarofça III. Ahmet’ten sonra ●Fransız Baron dö Tott ●Sürat Topçuları ● Avrupai tarzda “Nizam-ı Cedit ●17.yüzyıl
Antlaşması ile başlayıp, tahta geçen I. Mahmut ilk topçu ve istihkam Ocağını geliştirdi. Ocağı” adı ile bir ordu kurdu. ıslahatlarından farklı
1730 Patrona Halil İsyanı iş olarak İstanbul’un askerlerini düzenlemeye olarak Avrupa örnek
ile sona eren devire Lale asayişini yeniden sağladı. çalıştı. Hafif ve hızlı toplar ●Karadeniz ve Eğe ●III. Selim Nizam-ı Cedit alınmıştır.
Devri denir. Devrin Patrona Halil ve döküldü. kıyılarında yeni Ocağı’nın ihtiyacını karşılamak ● 18. yüzyıl ıslahatları
Padişahı III. Ahmet, arkadaşları yakalanarak ● “Sürat topçuları Ocağı” tersaneler kuruldu. için “İrad-ı Cedit” adıyla ayrı bir 17. yüzyıl ıslahatlarına
sadrazamı ise Nevşehirli idam edildi. kuruldu. hazine kurdurdu. göre daha köklüdür.
Damat İbrahim Paşa’dır. Islahatları: ●Haliç’te “Hendeshane” ●Ordunun subay ●Askeri alanda
Lale Devri Islahatları: ● Aslen bir Fransız adıyla denizcilik ve ihtiyacını karşılamak ●Kara ve Deniz Mühendishanesi ağırlıklıdır.
●Avrupa’ya ilk kez geçici olan Humbaracı Ahmet topçuluk öğretimi yapılan için “İstihkam Okulu” geliştirlerek, Mühendishane-i ●Islahatlar, yapan
elçiler gönderildi. Paşa, Topçu ve yeni bir okul açıldı. açıldı. Berr-i Hümayun ve kişilerin döneminde
●Sait Efendi ve İbrahim Humbaracı ocaklarını ●Deniz subayı yetiştirmek Mühendishane-i Bahr-ı Hümayun geçerli olmuş bir devlet
Müteferrika ilk kez Türk modern usullere göre amacıyla “Deniz ●Askerlikle ilgili batı adı verildi. politikası haline
matbaasını kurdu (1727). yeniden bir düzene Mühendishanesi” kuruldu. dillerindeki eserler gelememiştir.
●Yalova’da bir kağıt soktu. ●Maliye alanında da Türkçe’ye çevrildi. ●Batıdaki bilim, teknik ve siyasi ● Islahatlar,
fabrikası kuruldu. çalışmalar yapıldı. III. alandaki gelişmeleri takip yeniçerilerin, halkın ve
●Tulumbacılar Bölüğü adı ● Humbaracı Ahmet Mustafa devri 18. yüzyılda ●Mali alanda da edebilmek amacıyla Londra- ulemanın tepkisiyle
ile ilk kez bir itfaiye bölüğü Paşa orduda bölük, alay, maliyenin en iyi durumda çalışmalar yapıldı. Paris-Viyana-Berlin gibi karşılaşmıştır.
kuruldu. tabur sistemini kurdu. olduğu devirdir. Bu Temelde iç borçlanma merkezlerde daimi elçilikler ●Yönetim ve hukuk
●İstanbul’da bir kumaş dönemde maliye açık esasına dayana kuruldu. alanında ıslahat
fabrikası ve çini atölyesi ● Avrupai tarzda vermemiştir. “Esham Sistemi” yapılmamıştır.
kuruldu. subay yetiştirmek amacı kuruldu. ●Fransızca okullarda ilk kez ● 17. yüzyıl
●İlk kez çiçek aşısı ile “Kara Mühendishanesi” yabancı dil olarak okutulmaya ıslahatlarına göre daha
uygulandı. kuruldu. başlandı. başarılıdır ama devletin
●İstanbul’un çeşitli çöküşü önlenememiştir.
yerlerinde pek çok ● Maliyeyi düzeltmek ●Yerli malı kullanımı için çaba ●Devlet adamları
kütüphane açıldı. amacı ile çalışmalar harcandı. tarafından yapılmıştır.
●Pek çok doğu klasiği yapıldı.
Türkçe’ye çevrildi. ●İlk devlet matbaası kuruldu.

Not 1: Lale Devri Osmanlı 1806-1812 Osmanlı Rus

Devleti’nde, batının Savaşı’nın devam ettiği bir sırada,
üstünlüğünün kabul Nizam-ı Cedit Ordusunun
edildiği ve batının örnek İstanbul’da olmamasını fırsat
alınarak ıslahatlar bilen bazı yeniçeriler, ıslahatların
yapıldığı ilk dönemdir. önemini kavrayamayan halk
kitlesini de yanlarına alarak
Not 2: Lale Devri, bu Kabakçı Mustafa önderliğinde
dönemde devam eden ayaklandılar. İsyancılar Nizam-ı
Osmanlı-İran Savaşları Cedit kışlalarına basarak ocağı
hariç genelde barışçı bir dağıttılar. III. Selim’i tahttan
politikanın benimsendiği indirerek yerine IV. Mustafa’yı
devir olmuştur. padişah ilan ettiler.

19. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ

16
1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı (93
Fransız İhtilali ve Sonuçları Sırp ve Yunan İsyanları Mısır ve Boğazlar Sorunu Kırım Savaşı (1853-1856)
Harbi)
Nedenleri: A- Sırp İsyanı II. Mahmut, Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Nedenleri: Nedenleri:
1-Krallık rejiminin baskısı ve Nedenleri: Paşa’ya Mora isyanını bastırsa Mora ve Girit 1-Rusların, İstanbul ve Boğazlara 1-Almanya ve İtalya’nın siyasi
yönetimdeki bozukluk 1-Gerileme ve dağılma valiliklerini vaat etmişti. Ancak yerleşmek ve Balkanlarda birliğini kurmasıyla Avrupa’da
2-Halkın; soylular, rahipler, döneminde Avrupa’ya yapılan Yunanistan’ın Edirne Antlaşması ile kendisine bağlı devletler kurmak meydana gelen gelişmelerden
burjuvalar ve köylüler olmak seferlerde Sırp topraklarının bağımsız olması üzerine, Mora valiliği istemesi Rusya’nın faydalanmak istemesi
üzere sınıflara ayrılması savaş alanı haline dönmesi Mehmet Ali Paşa’ya verilememiştir. Bunun 2-Rusların, kutsal yerlerde 2-Rusya’nın Kırım Savaşı’yla
3-Fransız aydınlarından 2-Osmanlı Devleti’nin merkezi üzerine Mehmet Ali Paşa, II. Mahmut’tan Ortodokslar lehine bazı haklar elde kaybettiği hakları elde etmek
Monteskiyö, J.J. Russo, Volteir idaresinin zayıflaması Mora valiliğine karşılık Suriye valiliğini etmek istemesi istemesi
gibi filozofların etkisi 3-Fransız İhtilali’nin yaydığı istemiştir. II. Mahmut’un bunu kabul 3-Rusya’nın isteklerini Osmanlı 3-Karadeniz kıyılarını silahlandırmak
4-Amerika’da bağımsızlık milliyetçilik ve bağımsızlık etmemesi üzerine Mehmet Ali Paşa isyan Devleti’ne kabul ettirebilmek için istemesi
mücadelesinin sonunda insan ilkelerinin etkisi, etmiştir. Prens Menkiçof’u olağanüstü 4-Rusya’nın Balkan devletlerini
haklarıyla ilgili bir bildiri 4-Avusturya ve Rusya’nın Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa yetkiler ile İstanbul’a göndermesi kışkırtması. Bunun üzerine Hersek,
yayınlanası Balkanları kontrol altına almak komutasındaki Mısır Ordusu, Suriye’yi ele Rus ordularının Osmanlı Sırbistan, Karadağ ve Bulgaristan’da
5-İngiltere’de Manga Carta ile için buradaki azınlıkları geçirmiş ve Kütahya’ya kadar ilerlemiştir. topraklarına girmesi ile savaş isyanlar çıktı.
başlayan demokratikleşme Osmanlı’ya karşı kışkırtması Zor durumda kalan II. Mahmut, başladı. Rus donanması, Sinop Yeni bir Osmanlı-Rus Savaşını
sürecinin sonunda pek çok hak 5-Sırbistan’da görev yapan Rusya’dan yardım istemek zorunda Limanına baskın yaparak Osmanlı istemeyen Avrupalı devletler
ve özgürlüklerin elde edilmesi yeniçerilerin halka kötü kalmıştır. Rus ordu ve donanması İstanbul donanmasını Yaktı (Sinop Baskını İstanbul’da bir konferans topladılar
6-İngiltere ile yapılan Yedi Yıl davranması, önlerine gelince, bu durumdan İngiltere ve 1853). (İstanbul Konferansı 1878). Bu
Savaşlarının maliyeyi olumsuz Bunların sonucunda 1804’te Fransa rahatsız olmuştur. Bunun üzerine Rusya’nın Boğazlar ve Akdeniz konferansta Sırbistan ve Karadağ’dan
yönde etkilemesi Kara Yorgi öncülüğünde ilk İngiltere ve Fransa harekete geçerek, II. üzerinde oluşturduğu tehdit, Osmanlı askerlerinin çekilmesini,
7-Sarayda aşırı israf ve lüksün isyan çıkmıştır. Mahmut ile Mehmet Ali Paşa arasında İngiltere ve Fransa’yı harekete Bosna Hersek ve Bulgaristan’a da
hüküm sürmesi Sonuçları: Kütahya Antlaşması’nın imzalanmasını geçirdi. İki devlet Osmanlının özerklik verilmesini istediler. Osmanlı
8-Giderleri karşılamak için 1-Sırplar Edirne Antlaşması ile sağlamışlardır. yanında savaşa katıldılar. bu istekleri iç işlerine müdahale
halka ağır vergilerin konulması iç işlerinde serbest, dış Kütahya Antlaşması (1833) İtalyan birliğini kurmak için sayarak reddetti.
1789’da Etajenaro işlerinde Osmanlıya bağımlı Bu antlaşmayla, Mehmet Ali Paşa’ya Fransa’nın desteğine ihtiyaç duyan Bunun üzerine Rusya Osmanlı
Meclisi’nde halk, meclisin oldular (1829). Suriye ve Girit valiliği, oğlu İbrahim Paşa’ya Piyomento (Sardunya), Fransa’nın Devleti’ne savaş ilan etti. Ruslar
kontrolünü ele geçirdi. Kral 2-Berlin Antlaşması ile da Adana valiliği, ek olarak verilmiştir. yanında savaşa girdi. Kafkaslarda Gazi Ahmet Muhtar
meclisi basmak isteyince halk Sırbistan tam bağımsızlığını Antlaşmaya rağmen Mehmet Ali Paşa’ya Bu ittifak karşısında, Rusya zor Paşa’yı, Balkanlar’da ise Gazi Osman
ayaklanmış. Bastil kazandı (1878). güvenemeyen II. Mahmut, Rusya’nın durumda kalarak Paris Paşa’yı yenerek, Osmanlı Devleti ile
Hapishanesi’ni basarak siyasi Not: Osmanlı Devleti’nde desteğini sağlamak için Rusya ile Hünkar Antlaşması’nı imzalamıştır. Ayestefanos (Yeşilköy) Antlaşmasını
suçluları serbest bırakmışlardır. milliyetçilik akımlarından İskelesi Antlaşması’nı yaptı (1833). Paris Antlaşmasının Maddeleri: imzaladı.
Sonuçları: etkilenerek bağımsızlık için ilk Hünkar İskelesi Antlaşması’nın 1-Osmanlı Devleti bir Avrupa Ayestefanos Antlaşması (1878)
1-Eşitlik, hürriyet, adalet, isyan eden ilk toplum Maddeleri: Devleti sayılacak, toprak Bu Antlaşma ile Ruslar tarihi
egemenlik, demokrasi gibi Sırplardır. 1-Osmanlı Devleti bir saldırıya uğrarsa bütünlüğü Avrupalı devletlerin emellerine ulaşma yolunda önemli bir
kavramlar ortaya çıktı. Rusya, asker yardımı yapacak fakat garantisi altında olacak ve Avrupa adım atmıştır. Rusya’nın büyümesini
2-Yeni Çağ sona erdi, Yakın Çağ B-Yunan İsyanı masraflarını Osmanlı karşılayacak devletleri hukukundan istemeyen İngiltere ve Avusturya
başladı. Nedenleri: 2-Rusya saldırıya uğrarsa Osmanlılar, yararlanacak yanlarına Almanya’yı da alarak
3-Mutlak Monarşi yerine 1-Milliyetçilik akımının etkisi Boğazlar’ı kapatacak 2-Karadeniz tarafsız hale savaşa itiraz etmiştir. Rusya bu
egemenliğin halktan geldiği 2-Etnik-i Eterya Cemiyeti’nin 3-Antlaşma 8 yıl yürürlükte kalacak getirilecek sadece ticaret devletler ile savaşı göze
ilkesi kabul edildi. kurulması (1814) Not: Böylece ilk kez boğazlar sorunu ortaya gemilerine açık tutulacak alamadığından Berlin Antlaşmasını
4-İnsan Hakları Evrensel 3-Rusya, Fransa ve çıkmıştır. 3-Rusya ve Osmanlı Devleti hazırlamak zorunda kalmıştır (1878).
Beyannamesi yayınlandı. İngiltere’nin Rumları Rusya’nın desteğini alan II. Mahmut, Karadeniz’de savaş gemisi ve Berlin Antlaşmasının Maddeleri:
5-Avrupa devletleri Fransız kışkırtması Mehmet Ali Paşa’ya haddini bildirmek için tersane bulunduramayacaktır. 1-Sırbistan, Karadağ ve Romanya
İhtilali ile yayılan fikirlerin 4-Osmanlı Devleti’nin Mehmet Paşa’ya savaş açtı. Yapılan Nizip 4-Rusya, Osmanlı Devleti’nin iç bağımsız olacak
ülkelerine de sıçramaması için zayıflamış olması Savaşı’nı (1839), Osmanlı ordusu kaybetti. işlerine karışmayacak, alınan 2-Batum, Kars, Ardahan ve Artvin
Fransa ile mücadele ettiler. Rusya’nın desteğini alan Bu arada II. Mahmut ölmüş yerine oğlu topraklar taraflara geri verilecek Rusya’da, Doğu Beyazıt ve Eleşkirt
(İhtilal Savaşları) Etnik’i Eterya, Eflak ve Boğdan Abdülmecit tahta geçmiştir. Paris Antlaşmasının Önemi: Osmanlıda kalacak
6-Milliyetçilik fikrinin yayılması da isyanı başlattı (1820). Hünkar iskelesi Antlaşması’na göre ●Osmanlı Devleti, Avrupa Devleti 3-Bulgaristan üçe ayrılacak
sonucu çok uluslu Osmanlı Devleti Mısır Valisi Rusya’nın yardım etmesinden çekinen sayıldı. 4-Osmanlı Devleti Rusya’ya savaş
imparatorluklar parçalandı. Mehmet Ali Paşa’nın yardımı İngiltere, Mısır sorununu uluslar arası bir ●Osmanlı Devleti’nin dağılma tazminatı ödeyecek
ile isyanı bastırdı. konferansa çekti. Fransa hariç Avrupa’nın döneminde imzaladığı en karlı 5-Yunanistan’a Teselya Bölgesi
Fransız İhtilali’nin Osmanlı Fransa, İngiltere, Rusya büyük devletlerinin katıldığı, Londra anlaşma oldu. verilecek
Devletine Etkileri birleşerek Yunanistan’a Protokolü imzalandı (1840). ●Osmanlı toprak bütünlüğünün 6-Ermeni ve Rum azınlıklara
İhtilal sonucunda yapılan bağımsızlık verilmesini Londra Protokolü Maddeleri: Avrupalı devletlerinin garantisi ayrıcalıklar verilecek
milliyetçilik akımının etkisi ile istediler. II. Mahmut’un bunu 1-Suriye, Adana, Girit, Cidde, Osmanlı’ya altında bulunması, Osmanlı 7-Bosna-Hersek Osmanlıya ait olacak
Balkanlar’da önce Sırplar daha kabul etmemesi üzerine üç geri verilecek Devleti’nin kendi topraklarını koru- fakat yönetimi Avusturya’ya
sonra Rumlar olmak üzere bir devletin donanması, Navarin 2-Mısır Osmanlıya yıllık vergi verecek yamayacak kadar güçsüz olduğunu bırakılacak
çok millet ayaklanma başlattı. Limanı’nda Osmanlı 3-Mısır hukuken Osmanlı Devleti’nin olacak, gösterdi. Berlin Antlaşmasının Önemi:
Bunun sonucunda bütün Balkan donanmasını yaktılar (Navarin yönetimi Mehmet Ali Paşa’ya verilecek ●Osmanlı Devleti bu savaştan ●19. yüzyılda imzalanan en ağır
ülkeleri Osmanlıdan koptu. Baskını 1827). Rusya’nın da Not: Böylece Mısır Sorunu halledilmiş oldu. galip çıkmasına rağmen antlaşmadır.
Fransız İhtilalinin Osmanlı doğu ve batıda ilerlemesi Mısır Sorununu halleden Avrupalı “Karadeniz’de donanma ●Ermeni meselesi ilk defa Berlin
Devleti’ne olumlu etkileri de üzerine zor durumda kalan Devletler tekrar bir araya gelerek Londra bulunduramayacak” maddesi ile Antlaşması ile gündeme gelmiştir.
olmuştur. En büyük etkisi Osmanlı Devleti Edirne Boğazlar Sözleşmesi’ni (Londra antlaşması yenik devlet durumuna düşmüştür. ●Bulgaristan’ın parçalanması ile
demokratikleşme ve Antlaşması’nı imzaladı (1829). 1841) imzaladılar. ●Bu antlaşma ile İngiltere ve Rusların Akdeniz’e inmesi
anayasacılık hareketlerinin Edirne Antlaşmasının Londra Boğazlar Sözleşmesinin Önemi: Fransa Akdeniz’de güvenliklerini önlenmiştir.
Osmanlı toplumunda yayılmaya Maddeleri: 1-Boğazlar uluslar arası bir statü kazandı sağlamışlardır. ●Osmanlı Devleti’nin Berlin
başlamasıdır. Yargı güvencesi, 1-Osmanlı Devleti, 2-Boğazlar sorunu çözüldü. ●Rusya’nın Osmanlı Devleti antlaşmasındaki en önemli karı Doğu
eşitlik, vatandaşlık hakları gibi Yunanistan’ın bağımsızlığını 3-Boğazların savaş gemilerine kapatılması üzerindeki emelleri bir süre Beyazıt’ın geri alınmasıdır. Buna
demokrasinin temel ilkeleri tanıyacak ile Rusya’nın Akdeniz’e inmesi önlendi. engellenmiştir. karşılık Kıbrıs İngilizlere üs olarak
önce Osmanlı aydınları daha 2-Sırbistan iç işlerinde Not: Mısır Sorunu başlangıçta bir iç sorun Not: Kırım savaşı sırasında verildi.
sonra ise toplum arasında bağımsız, dış işlerinde iken sonraları dış sorun haline dönüştü. Osmanlı padişahı Abdülmecit, ilk Not: Ayestefanos Antlaşması,
yayılmaya başladı. Osmanlıya bağlı olacak Not: Osmanlı Devleti’nin kendi valisi ile bile kez İngiltere’den borç para Avrupalı devletlerin müdahalesi ile
Osmanlıda fermanların Not:Rumlar Osmanlı başa çıkamayacak güçte olduğu ortaya almıştır. uygulanamamıştır. Bu nedenle ölü
ilanında ve meşrutiyetin Devletinden ayrılarak çıktı. Not: Osmanlı Devleti, yabancıların doğmuş bir antlaşmadır. Bu yönü ile
kabulünde etkili olmuştur. bağımsız olan ilk millet Paris Antlaşmasında, iç işlerimize Sevr Antlaşması’na benzer.
olmuştur. karışmasını engellemek için Islahat
Fermanı’nı ilan etti.

19. YÜZYILDAKİ YENİLİK HAREKETLERİ 17

II. Mahmut Devrindeki Yenilikler Tanzimat Fermanı Islahat Fermanı I. Meşrutiyet II. Meşrutiyet
Bu dönemde askeri, yönetim, mali, kültürel ve Tanzimat Fermanı Padişah Abdülmecit Kırım Savaşı sırasında İngiltere ve Mithat Paşa, Namık Kemal, Ziya I. Meşrutiyet’in kapatılması
eğitim alanında ıslahatlar yapılmıştır.
A-Askeri Alandaki Islahatlar
1. Sekban-ı Cedit ve Eşkinci ocaklarını kurdu.
2. 1826 yılında Yeniçeri Ocağını kaldırdı (Vakay-ı
Hayriye). Yerine Asakir-i Mansure-i
Muhammediye ordusunu kurdu.
Not:Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasıyla padişahın
otoritesi yeniden sağlanmıştır. Ayrıca yapılacak
olan ıslahatların önündeki en büyük engel
kaldırılmıştır.
B-Yönetim Alanındaki İnkılaplar
1. II.Mahmut ayanlar ile Sened-i İttifak’ı imzaladı.
Bu antlaşmaya göre ayanlar devlet otoritesini
tanıyacak ve ıslahatları benimseyecek buna
karşılık ayanlar bulundukları yerde vergi toplama
yetkisine sahip olacaklardı. Sened-i İttifak,
padişahın yetkilerini sınırlayan ilk belgedir.
Ayrıca devlet ayanların varlığını bu belgeyle
resmen tanımıştır.
2. Divan teşkilatı kaldırılarak nazırlıklar (bakanlık-
lar) kuruldu.
3. Dirlik sistemi kaldırıldı. Bunun yerine devlet
memurlarına maaş bağlandı.
4. Posta, polis ve karantina teşkilatı kuruldu.
5. Müsadere usulü kaldırılarak özel mülkiyet ve
miras hakkı tanındı.
6. Askeri amaçlı ilk nüfus sayımı yapıldı.
7. Memurlara fes ve pantolon giyme zorunluluğu
getirildi.
8. Memurlar iç işleri ve dış işleri olmak üzere
ikiye ayrıldı.
C- Eğitim ve Kültür Alanındaki İnkılaplar
1. İstanbul’da ilköğretim’in zorunlu olması kabul
edildi. Fakat uygulanamadı.
2. Yüksek okullara öğrenci yetiştirmek amacı ile
rüştiye okulları açıldı.
3. Enderun Mektebi kaldırılarak yerine devlet
memurluğu için Mekteb-i Maarif-i Adliye okulu
kuruldu.
4. Orduya subay yetiştirmek için Harp Okulu
açıldı.
5. İlk resmi gazete olan Takvim-i Vakayi çıkarıldı.
6. İlk kez Avrupa’ya öğrenciler gönderildi.
7. Mekteb-i Tıbbıye ve Mızıkay-ı Hümayun gibi
yüksek okullar açıldı.
8. II.Mahmut resmini yaptırarak devlet dairelerine
astırdı.
9. Yabancı müzik serbest bırakıldı.
D) Ekonomik Alandaki Islahatları
1. İngilizler ile Balta Limanı Antlaşması imzalandı
2. Yerli malı kullanımı teşvik edildi.
zamanında, Hariciye Nazırı (Dışişleri Bakanı)
Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlandı.
Nedenleri:
1. Avrupalı devletlerin iç işlerimize karışması-
na engel olmak
2. Avrupalı devletlere yakınlık sağlamak
3. Mısır meselesinin halledilmesinde Avrupalı
devletlerinin yardımını sağlamak
Mustafa Reşit Paşa hazırladığı programı 3
Kasım 1839 tarihinde Gülhane Parkı’nda
halk huzurunda okudu. Bunun için bu
fermana “Gülhane Hattı Hümayunu” da
denir.
Tanzimat Fermanı’nın Maddeleri:
1. Müslüman, Hıristiyan ve Musevi bütün
halkın, can, mal ve namus güvenliği
sağlanacaktır.
2. Vergiler herkesin gelirine göre toplanacak-
tır.
3. Askere alma ve terhis işlemleri belli
kurallara bağlanacaktır.
4. Herkes kanun önünde eşit olacak, her
gücün üstünde kanun gücünün olduğu kabul
edilecek
5. Hiç kimse yargılanmadan haksız yere
idam edilmeyecektir.
6. Herkes mal ve mülk sahibi olabilecek,
isterse satabilecek veya miras bırakabilecek.
Tanzimat Fermanı’nın Önemi:
● Osmanlı Devleti’nde ilk kez kanun gücünün
üstünlüğü kabul edilmiştir.
● Padişah ilk kez kendi gücünün de üstünde
kanun gücü olduğunu kabul etti.
● Ömür boyu olan askerlik 5 yıla indirildi.
Önce sadece Müslümanların yaptığı askerlik
tüm halka yaygınlaştırıldı.
● Tanzimat Fermanı ile Osmanlı Devleti’nde
Müslümanlar ve gayrimüslimler kanun
önünde eşitlendi.
● Osmanlı tarihinde batılı hukuk kurallarına
geçişin ilk aşamasını oluşturur.
● Tanzimat Fermanı’nın ilan edilmesinde
Avrupalı devletlerinin baskısı olmamıştır.
Not:Osmanlı tarihinde Tanzimat Fermanı ile
başlayıp (1839), I.Meşrutiyet Dönemi’ne
(1876) kadar geçen döneme “Tanzimat
Dönemi” denir.
Fransa, Osmanlı Devleti’ne yapmış
oldukları yardım karşılığında
Hıristiyanlara bazı haklar verilmesini
istemişlerdi. Bunun üzerine Osmanlı
padişahı Abdülmecit, Paris
Antlaşması’na Hıristiyanları koruyucu
bir madde konulmasını engellemek için
Islahat Fermanını ilan etmiştir.
Islahat Fermanı’nın Maddeleri:
1- Herkes dil, din ve mezhep özgürlüğü-
ne sahip olacak,
2-Karma mahkemeler oluşturulacak
herkes kendi dinine göre yemin
edebilecek
3-Azınlıklar il meclisine üye olabilecek
4-Azınlıklara, hakaret ifade eden
sözcükler kullanılmayacak
5-Azınlıklarda devlet memuru olabilecek
ve istedikleri okula girebilecekler
6-Müslüman olmayanlardan alınan
cizye vergisi kaldırılacak
Islahat Fermanı’nın Önemi:
●Bu ferman Tanzimat Fermanı’nın
genişletilmiş şeklidir.
●Avrupalı devletlerin baskısı sonucunda
ilan edilmiştir.
●Bu ferman ile azınlıklar, Müslüman
halktan daha ayrıcalıklı hale geldiler.
●Avrupalı devletler Islahat Fermanı’nın
ilan edilmesine rağmen azınlık haklarını
bahane ederek Osmanlı Devleti’nin iç
işlerine karışmaya devam ettiler.
Paşa gibi bazı aydınlar devletin üzerine harekete geçen Jön
içine düştüğü kötü durumdan Türkler, İttihat ve Terakki
kurtulması için, Meşrutiyet’in ilan Örgütü’nü kurdular (1889). Örgüt,
edilmesi gerektiğini savunuyorlardı II. Abdülhamit’e meşrutiyeti tekrar
Bu aydınların bulunduğu bu gruba ilan etmesi için baskı yaptı.
Genç Osmanlılar ( Yeni Osmanlı- Padişah meşrutiyeti ilan
lar) veya Jön Türkler deniyordu. etmeyince, İttihat ve Terakki
Jön Türkler, meşrutiyeti ilan Örgütü’ne bağlı bulunan Niyazi
etme yanlısı olmayan padişah Bey ve Enver Bey birlikleriyle
Abdülaziz’i tahttan indirerek yerine Balkanlarda ayaklandı.
V. Murat’ı çıkardılar. Jön Türkler, Ayaklanmanın büyümesini
sağlığı bozuk olan V.Murat üç ay istemeyen II.Abdülhamit, ikinci kez
sonra tahttan indirerek, meşrutiyeti meşrutiyeti ilan etmiştir (1908).
ilan edeceğine söz veren Böylece II.Meşrutiyet dönemi
II.Abdülhamit’i tahta geçirdiler. başlamıştır.
II. Abdülhamit, sözünü yerine 31 Mart Olayı (13 Nisan 1909)
getirmek için Mithat Paşa’yı Meşrutiyet karşıtları İstanbul’da
sadrazamlığa getirerek meşrutiyeti bir isyan çıkarttılar. Bu isyana “31
ilan etti (23 Aralık 1876). Mart Olayı” denir.İsyanı Selanik’ten
Meşrutiyet’in İlanının Önemi: yola çıkan, kurmay başkanlığını
●Meşrutiyet’in ilanı ile ilk kez halk, Mustafa Kemal’in yaptığı Hareket
padişahın yanında yönetime ortak Ordusu bastırmıştır.
olmuştur. Sonuçları:
●Halk ilk defa seçme-seçilme ve ●1876 Anayasası tekrar yürürlüğe
temsil hakkını kullanmıştır. girdi.
●Osmanlı Devleti’nde Mutlakiyet ●Anayasa değişikliği ile padişahın
olan yönetim şekli sona ermiş, meclisi kapatması zorlaştırılmıştır.
Meşrutiyet yönetimi başlamıştır. ●İttihat ve Terakki bu
●Osmanlı tarihinin aynı zamanda ayaklanmadan II.Abdülhamit’i
Türk tarihinin ilk anayasası olan, sorumlu tutarak onu tahttan
Kanun-ı Esasi ilan edilmiştir. indirmiş, yerine V. Mehmet Reşat
●Meclis-i Mebusan ve Meclis’i padişah yapılmıştır.
Ayan olmak üzere iki meclis açıldı. ●Karışıklıklardan yararlanmak
Meclis-i Mebusan’ın üyelerini halk, isteyen Avrupalı devletler bazı
Meclis-i Ayan’ın üyelerini padişah yerleri işgal etti.
seçti. -Yunanistan, Girit’i işgal etti (1908)
II. Abdülhamit, 1877-78 Osmanlı -Avusturya-Macaristan, Bosna-
Rus Savaşını (93 Harbi) bahane Hersek’i
ederek meclisi kapattı. Böylece işgal etti.
meşrutiyet sona erdi. Tekrar -Bulgaristan, bağımsızlığını ilan
mutlakiyet başladı. etti.
●Bu dönemde ülkeyi İttihat ve
Mutlakiyet: Hükümdarın kayıtsız Terakki Cemiyeti yönetti. İttihatçılar
şartsız yönetimi elinde yönetimde Türkçülük fikrine önem
bulundurması. verdiler.
Meşrutiyet: Monarşi ile yönetilen ●Basına uygulanan sansür
devletlerde hükümdarın başkanlığı kaldırıldı.
altındaki parlamento (meclis)
yönetimi. Not: “31 Mart Olayı” Osmanlı
tarihinde rejime yönelik ilk isyan
hareketidir.
 OSMANLI KÜLTÜR VE UYGARLIĞI 1 18
DEVLET YÖNETİMİ ORDU
Osmanlılar, kuruluş Divan-ı Hümayun Osmanlı ordusu OSMANLI KÜLTÜR
Kara Kuvvetleri VE UYGARLIĞI
ve Deniz b- Kapıkulu 2 Süvarileri
döneminde devlet teşkilatını 19 9
Divan Orhan Bey zamanında kurulmuştur. Kuvvetleri olmak üzere iki ana bölüme ●Sipah-Silahtar: Savaşta
TOPRAK YÖNETİMİ
oluştururken, Türk-İslam Divan toplantılarıMALİYE Topkapı Sarayı’nda EĞİTİM-KubbeÖĞRETİM VE BİLİM
Altı ayrılırdı. HUKUK SİSTEMİ TAŞRA YÖNETİMİ
hükümdarın sağında ve solunda
devletlerini ve Anadolu denilen yerde toplanırdı. Divanda devlet SANAT işleri A-Kara Kuvvetleri bulunarak hükümdarı korurlardı.
Osmanlı Devleti’nde
Selçuklularını topraklar;
örnek aldılar. Osmanlıkarara
Ancak görüşülerek Devleti’nde
bağlanırdı.A-Eğitim ve Öğretim
Ayrıca Divan’da Osmanlıda
Osman Bey devrinde ayrım
düzenli bir ordu Ülke●Ulufeciler:
sınırları geniş olduğusaltanat
Savaşta için
Miri topraklar, Mülk topraklar ve maliyenin başında Defterdar Osmanlı eğitim ve öğretiminin yapılmaksı-
ülke sınırlarının genişlemesine şikayet ve davalarda karara bağlanırdı. Ancak son yoktu. İlk düzenli ordusu, Orhan Bey sancaklarını korurlardı. zın herkes yönetimi kolaylaştırmak için ülke
Vakıf topraklar
paralel olarak devlet olmak üzere bulunuyordu.
teşkilatlarını söz yine padişaha Devlet temelini manada zamanında
aitti. Bugünkü medreseler kanun Yayalar önünde eşit eyaletlere
(piyadeler) ve ●Garipler:bölünmüştür.SavaştaOsmanlıordunun
başlıca üç bölüme
genişlettiler. ayrılırdı.
Osmanlı Devleti’nin hazinesine Hazine-ibenzerdi.
Bakanlar Kurulu’na Amire oluşturuyordu. İlk Müsellemler
medrese (atlılar)
sayılmıştır. Osmanlı Devleti’nde
adıyla kurulmuştur. eyaletler üçe
ağırlıklarını veayrılırdı:
hazineyi
A-Miri
uzun Topraklar:
süre varlığını devam denirdi.Fatih dönemine kadar Orhan Divan Bey her zamanında
gün İznik’te Kapıkulu
I.Murat Devleti’nde Şer’ikurdu.
Ocaklarını ve 1-Merkeze Bağlı Eyaletler:
korurlardı.
Fetih yolu ile devlet
ettirebilmesinin mülkiyetine
en önemli nedeni Osmanlı Devleti’nde
toplanırken, Fatih’tenilk para haftada
itibaren açıldı (1331).
dört gün Müderris
ve olarak ta Örfi olmak üzere iki tür Tımar sisteminin uygulandığı
geçen arazilerdir. Fethedilen Osman Bey tarafından
iyi bir devlet yönetimine sahip sadrazam başkanlığında toplanmaya başlanmıştır. Davud-u Kayseri getirilmiştir. hukuk uygulanırdı:
Osmanlı Kara Ordusu eyaletlerdir. Bu eyaletler
2-Yardımcı Kuvvetler başlangıçta
topraklar
olmasıdır. Nişancı tarafından bastırılmıştır. Para birimi
Divan’da alınan kararlarAkçe Osmanlı padişaha
Arz Odası’nda Devleti’nde eğitim ve Anadolu
K ve Rumeli olmak
Yardımcı üzere ikiyeen
kuvvetlerin
devletOsmanlılardan
malı olarak kaydedilirdi.
önce kurulan idi.bildirilirdi.
Fatih zamanında
II. Mahmut ise ilk öğretimkaldırılarak
tarafından başlıca üç grupta ele a-Şer’i Hukuk: ayrılırken, kanuni
önemli zamanında
kısmına sayılarıve
bağlı beylik
Bu
Türk topraklar ekilmek
devletlerinde şartı
“ ile altın para bastırılmıştır. İlk
ülke yerine Nazırlıklar (Bakanlıklar) kuruldu. alınıyordu: apıkulu Askerleri
Kaynağını Yardımcı
İslam Kuvvetler
dan 30’u aşmıştır.Merkeze
eyaletlerden bağlı
gönderilen
yine eski sahiplerine
toprakları hanedanın bırakılırdı.
ortak kağıt parayı ise Abdülmecit 1-Sıbyan(çocuk) Eyalet Askerleri alan şeriat kurullarıydı eyaletlerde
askerleridari teşkilatlanma şu
oluştururdu.
Bu araziler
malıdır” devlete
anlayışı vardı.aitBuolduğu
anlayış bastırmıştır. Kağıt paraya
Divan’ın Üyeleri ve Görevlerida Mektepleri:Günümüzdeki şekilde gösterilebilir:
için devredilemez,
Osmanlılarda satılamaz
değişmiş, idi. Kaime denmiştir. ilkokulların
“ülke 1-Padişah: Başlangıçta divan’a başkanlık ederek karşılığıdır. Çocuklara
-Tımarlı b-Örfi
Sipahiler Hukuk: PADİŞAH
3-Eyalet Askerleri
Miri
topraklarıtoprakların
devletin başlıcaları
malıdır” Divan’ı yönetirdi. Ancak padişahlar ilk okuma ve yazma bilgileri Kaynağını Türk gelenek
Fatih’ten ●Tımarlı Sipahiler: Merkeze
şunlardır:
anlayışı hakim olmuştur. Bu da Osmanlı Hazinesinin
itibaren Divan’a katılmayı Gelir burada verilirdi.
bırakmışlar ve göreneklerinden bağlı eyaletlerde dirlik
-Akıncılar
1-Dirlik
merkezi Arazi:Devlet,
otoriteyi daha buda Kaynakları : 2-Medreseler:Orta, lise ve alan hukuktur.
Piyadeler Süvariler sahiplerinin besledikleri atlı
toprakları vergi gelirine göre 1-Halktan
güçlendirmiştir. 2-Sadrazam alınan
(Vezir-i vergiler.
Azam): yüksek öğrenimin
Bugünkü anlamda verildiği Özellikle Fatih Rumeli askerlerdir.
Beylerbeyliği Bu sınıf Anadolu
tamamen
-Azaplar
kısımlara ayırır sırasıyla
Osmanlılara ve hizmet
Söğüt, Bunların
Başbakanbaşında Müslüman
konumundadır. kurumlardır.
Padişahtan sonra Burada ders veren geçmişte
en -Acemi yayınlanan BeylerbeyliğiTürklerden oluşup, Osmanlı
Oğlanlar -Sipah
karşılığı Yenişehir,
Bilecik, olarak İznik, devletBursa, olanlardan
yetkili kişialınan
ve enöşür vergisi devlet
üst dereceli hocalara “Müderris” denirdi. tüm kanunları bir araya
memurudur. ordusunun asıl gücünü
-Yörükler
memurlarına
Edirne, verirdi. şehirleri
İstanbul Dirlik ilePadişah
gayri Müslim
seferehalktan
çıkmadığıalınan Zamanla Serdar-ı medreselere getirerek
zamanlarda İdari oluştururdu.
Yöneti Asayi
Tımarlı Adalet
sipahiler
-Yeniçeriler -Silahtar Birim
barışci zamanında
sahipleri aldıkları bu toprak haraç ve cizye vergileri vardı. kütüphane, hamam, öğrenci “Kanunname-i Ali ş
başkentlik yapmıştır. Ekrem ünvanıyla onun yerine sefere katılırdı. -Sakalar bulundukları
karşılığı devlete asker (Tımarlı 2-Gümrük, maden, orman ve yurtları da eklenerek geliştirilmiş Osman” ilk örfi Eyalet Eyalet Subaş Kadı
Padişahın mührü sadrazamda bulunurdu. -Cebeciler -Sağ Ulufeciler sancakların
Beylerb ı
güvenliklerini
Sipahi)
Padişah yetiştirirlerdi. tuzla gelirleri ve “Külliye” adını almıştır. Osmanlı sağlar,
-Deliler eyi savaş zamanında ise
Dirlikbaşında
arazi Osman
gelirlerinin
Bey’in 3-Savaşlardan
3-Vezirler: Bugünkü elde edilen Medreselerde
anlamda Devlet Bakanları dini ve pozitif kanunnamesini bağlıSancak
bulundukları
‫٭‬Devletin -Topçular -Sol Ulufeciler Sancak Subaş sancakbeyi
Kadı
büyüklüğüne
soyundan göre üçe
gelen birayrılırdı:
padişah ganimetlerin
konumundabeşte biri, Sadrazamın
idiler. ilimleryardımcıları
okutuluyordu. hazırlamıştır. Sultan ve beylerbeyinin
Beyi ı emrinde
-Top Arabacıları -Sağ Garipler
● Has:Yıllık geliri 100 bin akçe 4-Bağlı
bulunurdu. olup, onunbeylik
verdiği veişleri
yabancı 3-Enderun
yaparlardı. Mektebi: Saray Süleyman da birçok Kazasavaşa Katıkatılırlardı.
Subaş Kadı
-Humbaracılar -Sol Garipler
ve
‫٭‬Tahtaüzerindeki
çıkan padişahlar,topraklardır.
tören ile devletlerden alınan vergiler mektebidir. Topkapı sarayında konuda kanunnameler ●Akıncılar: Sınırda ı otururlardı.
-Lağımcılar
Hanedan mensuplarına,
kılıç kuşanırlardı. Bu töreneDivan Cülus 4-Defterdarlar: Bugünkü bulunurdu.
anlamda Buraya
Maliye üstün hazırlatmıştır. Bu Köy Sınırları
Köy Yiğitb
korumak, Kadı
düşman
üyelerine,
Töreni denirdi. beylerbeylerine Osmanlı Hazinesinin Başlıca yetenekli olanlar
Tahta çıkan Bakanı’dır. Maliye işlerine bakarlar, gelir ve 1-Kapıkulu Askerleri: alınırdı. Burada yüzden kendi- sine Kethüd aşı
topraklarına akınlar düzenler veNaibi
verilirdi. ası
padişah kendi adına para Giderleri
giderleri : hesaplayarak öğrenim görenler
yıllık bütçeyi yüksek devlet “Kanuni” ünvanı
Başlangıçta savaş esirleri arasından düşman hakkında bilgi toplar.
● Zeamet:Yıllık geliri 20-100 1-Devlet memurlarına ödenen memuriyetlerinde görev alırlardı.
bastırır ve hutbe okuturdu. hazırlarlardı. Anadolu ve Rumeli Defterdarı seçilenlerden oluşurdu (Pençik Sistemi). ●Azaplar: Ordunun ön verilmiştir.
bin arasında
Bunlar olan topraklardır.
hükümdarlık alameti maaşolmak üzere ikiye ayrılırlar. Osmanlı Devleti’nde 2-Özel saflarındaYönetimibulunur
Olan Eyaletler:
ve ilk
Ancak I. Mehmet zamanında hazırlananMerkezden uzak olan bu yüzden
Kadı, subaşı
sayılırdı. gibi
Padişahınorta dereceli
koyduğu 2-Savaş masrafları ve ordu B-Bilim normal davalara hücumu karşılarlardı.
“Devşirme Kanunu” ile Hıristiyan de halk üzerinde Tımar Sistemi
memurlara verilirdi.
kurallar kapsamındaki hükümlere giderleri
5-Kazaskerler: Bugünkü anlamda ●Osmanlı Devletinde
Milli Eğitim edebiyat Kadı’lar,
ve arasından yüksek ●Yörükler:Yol ve köprü
seçilen gençlerden oluşturulmaya uygulanamayan eyaletlerdir.
● Tımar:Yıllık
“ferman” geliri 3-20 bin 3-Askerlere
denirdi. ödenen ulufe
Adalet Bakanları ve
konumunda Divan Anadolu
idiler. edebiyatı ve
ve başlanmıştır. Halk devlet görevlileri yapımından sorumludurBunlar;
akçe arasında Bey,
‫٭‬Padişahlar, olan topraklardır.
Gazi, Han, cülus giderleri
Rumeli Defterdarı olmak üzereedebiyatı olmak üzere ikiye arasındaki davalara ise Mısır, ●Sakalar:
ikiye ayrılırlardı. Bağdat, Su Basra,
dağıtımındanYemen,
Kapıkulu askerleri padişaha bağlı olup üç
Trablusgarp, Tunus ve Cezayir dir.
Genellikle savaşlarda yararlılık 4-Bayındırlık ve imar ayrılırdı. Divan edebiyatı
Hakan, Sultan, Hünkar, Halife Bölgelerindeki kadıların ve müderrislerin ayda bir “ulufe” denen maaşı alırlardı. Bu sorumludur. saray Kazasker bakardı.
gösterenlere verilirdi.
gibi sıfatlar kullanmışlardır. harcamaları
atama, terfi ve görevden alma ve işlerineçevresinde oluşturulan Yargı tam anlamı ile
bakarlardı. askerler Bu eyaletler
●Deliler: Sınır ve merkezden
sınıra yakın
özel olarak yetiştirilirlerdi.
2-Mukataa
‫٭‬Padişahlar Arazi:Gelirleri
geniş yetkilere Divan’da hukuki konulara edebiyattır. bakarlar, Baki, ayrıcaFuzuli,Kapıkulu
Nef’i bu bağımsızdı. Kadıların gönderilen Beylerbeyileri
yerlerde otururlardı. tarafından
Düşmana
Askerleri Piyade (yaya) ve Süvari
doğrudanFakat
sahipti. doğruyaonlar hazineye
yetkilerini Osmanlı
normal Maliyesinin
kadıların verdiği kararlara edebiyatın temsilcilerindendir. verdiği
itiraz edenlerin kararlardan yönetilirlerdi.
korkusuzca Buraların
saldırmaları vergileri
nedeni
(atlı) olmak üzere ikiye ayrılırlardı. iltizam yolu ile mültezimler
aktarılan arazilerdir. Bozulma
kanun ve törelere uygun olarak davalarını tekrar incelerdi. Nedenleri: Halk edebiyatı halkın memnun ile, deli olarak
a-Kapıkulu Piyadeleri
3-Ocaklık
kullanırlardı.Arazi:Gelirleri kale 1-Coğrafi Keşifler sonucunda oluşturduğu edebiyattır. kalmayanların davala- tarafından toplanırdı.
adlandırılmışlardır.
●Acemi Oğlanlar Ocağı: Devşirme
muhafızlarına
Padişahın ve
çocuklarına tersane
Şehzade ticaret yollarının
6-Nişancı: el değiştirerek
Kanunları çok iyi ●Padişah
bilir, gerektiğinde kanununa tarafından rına Kazaskerler 3-Bağlı (İmtiyazlı) Eyaletler:
göre toplanan Hıristiyan çocukları İç işlerinde bağımsız, dış işlerinde
giderlerine ayrılan sınır Avrupalıların eline geçmesi görevlendirilen resmi tarihçilere
küçük Divan’da açıklamalarda bulunurdu. Ayrıca ülke içi bu ocakta eğitilir ve kabiliyetlerine tarafından Divan’da
denirdi. Şehzadeler göre B-Devleti’ne
Osmanlı
Donanma
boylarındaki
yaşlarda arazilerdir.
“Lala” 2-Uzun süren savaşların, “Vakanüvist”
denilen ve dışı yazışmaları düzenlemek, toprakların diğer ocaklara gönderilirdi. veya bakılırdı. ● Osmanlıbağlı eyaletlerdir.ilk
Devleti’nde
4-Yurtluk
eğitmenlerin yanında Arazi:Gelirleri,
sancaklara devleti
dirliklere ekonomik
dağıtımınıyönden yapmak, “Şahnameci”
has-zeamet vedenirdi. Hoca Müslüman Bu beylikler donanma her faaliyetleri
yıl devlete vergi Orhan
●Yeniçeri Ocağı: Ocaklar içerisinde en
sınırları
yönetici korumak gönderilirlerdi.
olarak amacıyla zarara tımar uğratmasıdefterlerini Saadettin padişah
tutmak, Efendi ilk resmi olmayanların dava- ları öderler Bey ve gerektiği zamanlardaKaresi
zamanında da
önemlisi idi. Yeniçerilerin komutanı Yeniçeri
Türkmen boylarına
Sancaklarda devletverilen sınır 3-Celali
yönetimi, İsyanları
fermanlarına sonucunda
tuğra çekmektarihçidir.
yine nişancının Ağası idi. Yeniçeriler kendi kurallarına göre asker Beyliği’ningönderirlerdi. alınmasıKırım, Eflak,ile
savaşta padişahınBoğdan bu eyaletlerdendir.
askerlik, ilmi yönden görevidir. otağının yanında bulunurlardı. Barış başlamıştır.
yetiştirilirlerdi. zamanında İstanbul’da şehrin güvenliğini ● İlk Osmanlı tersanesi,
arazileridir. çiftçilerin topraklarını terk ●Piri Reis’in yazdığı Kitab-ı çözümlenirdi.
5-Paşmaklık Arazi: Gelirleri ederek şehirlere göç etmeleri, Bahriye (Denizcilik Kitabı), Seydi
padişah kızlarına ve ailelerine 4-Sanayi İnkılabı ve Ali Reis’in yazdığı Mir’at-ül
bırakılan topraklardı. Kapitülasyonlar da Osmanlı Memalik (Ülkelerin Aynası),
maliyesini olumsuz etkilemiştir. Katip Çelebi tarafından yazılan
B- Mülk Topraklar Osmanlı Devleti, ilk kez Cihannüma (Dünya Coğrafyası),
Padişah tarafından üstün borç parayı Kırım Savaşı Evliya Çelebi tarafından yazılan
hizmetler karşılığında kişilere sırasında İngiltere’den almıştır. Seyahatname eserleri Osmanlı
özel olarak verilen arazilerdir. Zamanla alınan paraları Devleti’nde yazılmış olan önemli
Bu arazi sahipleri toprağı Osmanlı hazinesinin coğrafya kitaplarıdır.
istedikleri gibi kullanabilirlerdi. ödeyememesi üzerine, Avrupalı
Satabilir, devredebilir veya Devletler alacaklarını almak C-Sanat
miras bırakabilirdi. için, Duyun-ı Umumiye’yi ●En çok gelişen sanat dalı
(Genel Borçlar İdaresi) kurdular mimari idi. En ünlü mimarı
C-Vakıf Topraklar (1881). Mimar Sinan’dı.
Gelirleri cami, medrese, ●Osmanlı Devleti’nde resim ve
hastane, aşevi gibi işlere heykelcilik gelişmemiştir.
harcanan topraklardır. Bu tür Resim yerine özellikle minyatür,
topraklardan devlet vergi heykel yerinede oymacılık sanatı
almazdı. gelişmiştir. Ayrıca çinicilik önemli
bir gelişme göstermiştir.