CNC Programlama Dersleri

TOPHANE TEKNİK LİSESİ CNC BÖLÜMÜ
NC, CNC ve DNC TEZGAHLARI

TARİHSEL GELİŞİMİ
Nümerik kontrol fikri II.Dünya savaşının sonlarında A.B.D. hava kuvvetlerinin ihtiyacı
olan kompleks uçak parçalarının üretilebilmeleri için ortaya atılmıştır.Çünkü bu tür parçaların
o günkü mevcut imalat tezgah ve teknikleri ile üretilmeleri mümkün değildi.Bunun Gerçek –
leştrilmesi için PARSONS CORPERATION ve MİT ortak çalışmaya başladı.1952yılında ilk
olarak bir CINCINATTI HIDROTEL freze tezgahını Nümerik kontrol ile teşhis ederek bu
alandaki ilk başarılı çalışmayı gerçekleştirdiler.Bu tarihten itibaren pek çok takım tezgahı
imalatçısı Nümerik Kontrol tezgah üretimine başladı.
İlk kuşak NC takım tezgahlarında vakumlu tüpler,elektrik röleleri,komplike kontrol ara
yüzleri kullanılıyordu.
İkinci kuşak NC takım tezgahlarında daha kullanışlı olan minyatür elektrik tüp ve yekpare
devreler kullanılmaya başlandı.
Üçüncü kuşak NC tezgahlarında daha ileri düzeyde geliştirilmiş olan entegre devre
elemanları,ucuz ve güvenilir olan donanımlar kullanılmıştır.Sonuç ak bu sistemli gelişmeler
CNC’nin doğuşuna öncülük etmiştir.
NC NEDİR ?
Nümerik kontrol takım tezgahının sayı,harf vb. sembollerden meydana gelen ve belirli bir
mantığa göre kodlanmış komutlar yardımıyla işletilmesidir.
Komutlar tezgaha veri blokları şeklinde üretilir. Her blok tezgahın anlayabileceği bir dizi
komuttan meydana gelir.
ISO ANLAMI
% PROGRAM BAŞLANGICI
G 21 ÖLÇÜ BİRİMİ (METRİK)
G 20 ÖLÇÜ BİRİMİ (İNCH)
M 03 TEZGAH MİLİNİ CW DÖNDÜRME
M 04 TEZGAH MİLİNİ CCW DÖNDÜRME
M 05 TEZGAH MİLİNİ DURDURMA
M 08 SOĞUTMASİSTEMİNİ ÇALIŞTIRMA
M 09 SOĞUTMA SİSTEMİ DURDURMA
S1200 TEZGAH MİLİ DEVİR SAYISI
F 0.20 İLERLEME HIZI 0.2 MM/DEVİR
F250 İLERLEME HIZI 250 MM/DEVİR
T01 KESİCİ TAKIM NUMARASI
NC TAKIM TEZGAHLARI
Nümerik kontrol metal ve diğer tür malzemelerin talaş kaldırma suretiyle işlenmesinde
kullanılan her türlü takım tezgahında yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu tezgahlardan bazıları
şunlardır:
• Torna Tezgahı (Lathe Machine)
• Freze Tezgahı (Milling Machine)
MESLEK TEKNOLOJİSİ 10 1
• Matkap Tezgahı (Drilling Machine)

• Delik Büyütme Tezgahı (Boring Machine)
• Taşlama Tezgahı (Grinding Machine)
Bütün bu NC takım tezgahlarının kendine özgü kapasite,operasyon yetenekleri ve birtakım
karakteristik özellikleri vardır.Bu nedenle tezgahın sahip olmadığı hiçbir işleme özelliği o
tezgaha yaptırılamaz.
İmalat esnasında operatörün programa müdahalesi olmadığından gereksiz zaman kaybı
önlenmiş olur.Üretim süresince operatör birden fazla tezgahla ilgilenebilir.Üretilen parçalarda
ölçü ve kalite yönünden farklılıkların olması söz konusu değildir.
NC takım tezgahlarında hafıza bulunmadığı için bu tür tezgahlarda blok verileri sıra ile
okunur ve işleme sokulur.Bir blok bittiği zaman bir sonraki bloğa geçilir.Bu işlem,sırası ile
işlem sonuna kadar devam eder.
CNC Tezgahlarının avantajları :
¾ Kalifiye elemana ihtiyaç yoktur.

¾ Üretim hızları yüksektir.
¾ Her türlü sarfiyat azdır.
¾ Karmaşık şekiller kolayca işlenebilir.
¾ İmalat hassastır.
NC VE CNC TEZGAHLARI ARASINDAKİ FARKLAR
Bilgisayarlı nümerik kontrolde ( Computer Numerical Control ) temel düşünce Nümerik

Kontrolün aynıdır. Ancak tezgah kontrol ünitesinin (MCU) parça programını muhafaza
edebilme özelliği vardır.Bu özellik mikro elektronikteki gelişmelerin endüstriyel alana
yansıması sonucu ortaya çıkmış ve takım tezgahlarında yaygın olarak kullanılır.
Programın tezgaha transferi delikli kağıt şeritler (Punched Tapes),Manyetik bantlar
(Magnetik Tapes) vb. veri taşıyıcıları aracılığıyla olur.
CNC Takım Tezgahlarının Önemi
CNC tezgahlarına yüklenen yada manuel olarak (MDI) tezgah kontrol ünitesinde yazılan
CNC programlarının format yapısı NC tezgahlarındakinin aynısıdır.Tezgaha bir bilgisayar
entegre edildiği için NC programları, kesicilerle ilgili bazı teknik ve ofset bilgileri kalıcı
olarak tezgah hafızasında saklanabilir.Ayrıca imalatın her aşamasında programa müdahale
edilir ve programda istenilen değişiklikler yapılabilir.
CNC Takım Tezgahları İle Kıyaslandığında Şu Önemli Özellikler Göze Çarpar:

1 – Tezgaha yüklenmiş olan parça programları tezgah kontrol ünitesi hafızasında saklanır
ve buradan çağırılarak defalarca kullanılır.
2 – Tezgah kontrol ünitesini besleyen özel bir güç kaynağı vardır.Enerji kesilse bile,
program bilgileri hafızadan silinmez.
3 – Parça programı üzerinde yapılması düşülen değişiklikler istenildiği anda ve kolaylıkla
yapılır.Değiştirilmiş olan program son şekliyle hem işitilir hem de hafızada saklanır.
4 – Bazı standart operasyonlar (delik delme, alın tornalama, dış çap tornalama, pah kırma,
konik tornalama vb.) program içerisinde döngüler şeklinde tanıtılır ve gerekli terlerde
kolaylıkla kullanılır.
5 – İş parçası üzerinde bulunan döngüler dışındaki tekrarlanması gereken operasyonlar ana
program sonunda alt program olarak tanıtılır.Bu alt programlar ana program içerisinde gerekli
yerlerde çağırılarak kullanılır.Örneğin ADANA yazısı için bir program yazalım.
Program iki şekilde yazılır:
¾ Her harf için ayrı ayrı birer program yazılırsa,yazılan program çok uzun ve karmaşık
olur.
¾ A,D ve N harfleri için birer alt program yazılırsa, bu program daha kısa ve basit olur.
Bu durumda kesici, her harf için gerekli olan başlangıç noktasına geldiğinde, o harfin alt
programı çağrılarak işlenir
6 – CNC işleme merkezleri için bir NC programı yazıldığında iş parçası normal olarak
belirli çaptaki kesicilerle işlenir. İşleme esnasında kesici takım kırılır ve aynı çapta kesici
bulunamazsa farklı çaptaki kesici ile işleme kalınan yerden devam edilebilir.Burada program
değil, sadece kesici kütüphanesindeki kesici çap değerinin yeni kesici çapına göre
değiştirilmesi yeterlidir.
7 – Mikro bilgisayar sayesinde kesicinin yer değiştirme hareketleri, devir sayısı ve ilerleme
değerlerinde optimum değerlere ulaşılır. Bunun sonucunda da ideal kesme koşulları sağlanır.
8 – CNC kontrol ünitesinde bilgisayar kullanımı sonucu diğer pek çok bilgisayar ve
sistemleri ile iletişim kurabilme avantajına sahiptir.
9 – İş parçasının imalatına geçilmeden tezgah kontrol ünitesinin ekranında iş parçasının
grafik benzetimi görülebilir.
10 – Kesici takım değiştirmeler programlanarak otomatik olarak yapılır. Kesicilerle ilgili
kalibrasyon ve kimlik bilgileri kesici kütüphanelerinde muhafaza edilir.
CNC Takım Tezgahlarının Avantajları

1 – Konvansiyonel tezgahlarda kullanılan bazı bağlama kalıp, mastar vb. elemanlarla
kıyaslandığı zaman tezgahın ayarlama zamanı çok kısadır.
2 – Ayarlama, ölçü kontrolü, manuel hareket vb. nedenlerden oluşan zaman kayıpları
ortadan kalkmıştır.
3 – İnsan faktörünün imalatta fazla etkili olmamasından dolayı seri ve hassas imalat
mümkündür.
4 – Kalifiye eleman ihtiyacına gerek yoktur.
5 – Tezgah operasyonları yüksek bir hassasiyete sahiptir.
6 – Tezgahın çalışma temposu her zaman yüksek ve aynıdır.
7 – Her türlü sarfiyat ( elektrik, emek, malzeme vb.) asgariye indirgenmiştir.
8 – İmalatta operatörden kaynaklanacak her türlü kişisel hatalar ortadan kalkmıştır.
9 – Kalıp, mastar, şablon vb. pahalı elemanlardan faydalanılmadığı için sistem daha
ucuzdur.
10 – Depolamada daha az yere gerek vardır.
11 – Parça imalatına geçiş daha süratlidir.
12 – Parça üzerinde tapılacak değişiklikler programın ilgili bölümünde ve tamamı
değiştirilmeden seri olarak yapılır. Bu nedenle CNC takım tezgahlarıyla yapılan imalat büyük
bir esnekliğe sahiptir.Bu tür imalatta (Flexible Manifakturing ) adı da verilir.
CNC Takım Tezgahlarının dezavantajları

Her sistemde olduğu gibi CNC tezgah ve sistemlerinin avantajları yanında dezavantajları da
mevcuttur. Bunları şöyle sıralayabiliriz.
1 – Detaylı bir imalat programı gereklidir.
2 – Pahalı bir yatırım gerektirir.

3 – Tezgahın saat ücreti yüksektir.
4 – Konvansiyonel tezgahlarla kıyaslandığında daha titiz kullanım ister.
5 – Kesme hızları yüksek kesicilerin kullanılması gerekir.
6 – Periyodik bakımları uzman ve yetenekli kişiler tarafından düzenli olarak yapılmalıdır.
CNC ' NİN ENDÜSTRİDE KULLANIM ALANLARI
Günümüzde endüstrinin talaşlı imalata adını verdiğimiz bölümü CNC ' nin en yaygın
biçimde kullanıldığı alandır. Bugünkü CNC ' nin doğmasına da bu alanda karşılaşılan
problemlerin sebep olduğu yukarıda açıklanmıştı. Üç eksenli bir freze tezgahı ilk kez 1952
yılında çalıştırıldığında bu tezgah o günkü bazı imalat problemlerinin çözümünü sağladığı için
çok mükemmeldi. Freze tezgahlarına uygulanan bu sistemler daha sonra torna, taşlama vb.
takım tezgahlarına da uygulandı. Günümüzde imalatın yapıldığı hemen hemen her alanda
CNC kullanılmaktadır.
CNC ' nin kullanıldığı başlıca alanlar :

1 - Talaşlı imalat.
2 - Fabrikasyon ve kaynakçılık.
3 - Pres işleri.
4 - Muayene ve kontrol.
5 - Montaj.
6 - Malzemelerin taşınması.
DNC TEZGAHLARININ TANIMI VE ÖNEMİ

Direkt Sayısal Kontrol ( DNC ), bir ana bilgisayar yardımıyla bir ya da birden fazla
CNC takım tezgahının kontrol edilmesidir. DNC ' de temel düşünce NC programı aktarma,
saklama, işleme ve rapor işlemlerini gerçekleştirmektir. Bu sistemde parça programı direkt
olarak bilgisayardan CNC tezgahı ile bilgisayar arasında çift yönlü ( Tezgahtan bilgisayara,
bilgisayardan tezgaha ) veri transferi vardır.
DNC Sisteminin Temel Özellikleri :
- NC programının yönetimi ve programın elde edilmesi kolaydır.
- Birden fazla CNC tezgahı ile kullanılır.
- Uzun NC programlarının saklanma ve tezgahlara aktarılmaları mümkündür.
- İstenilen programlara ulaşmak ve programlarda değişiklikler yapmak kolaydır.
- Çift yönlü veri transferinde büyük ölçüde güvenlidir.
- Esnek imalat sistemleri ( FMS ) ile entegre edilebilir.
CNC TAKIM TEZGAHI ÇEŞİTLERİ
1) CNC TORNA TEZGAHLARI

Nümerik kontrollü torna tezgahlarında genelde X ve Z ekseni olmak üzere iki temel
eksen vardır.Bu tür takım tezgahlarında pek çok profil tornalama işlemlerinin yapılabilmesi
için doğrusal interpolasyon ve eğrisel interpolasyon işlem özelliği yeterlidir.Ayrıca devir
sayısı ve kesici değiştirme ilerleme hızının belirlenmesi vb. fonksiyonlara sahiptir.
İşleme kapasiteleri daha geniş olan CNC torna tezgahlarında eksen sayıları 3 yada
daha fazla olabilir.Üçüncü eksen tezgah hareketinin eksen hareketi olabilir.Özellikle
Endüstriyel tip CNC torna tezgahlarında tezgahın yapısal direncini artırmak,daha hassas
imalatı gerçekleştirebilmek ve çıkan talaşları kesme bölgesinden uzaklaştırabilmek için
yapısal ayrıntılardan bazı dizayn değişiklikleri yapılmıştır.
2) CNC FREZE TEZGAHLARI

CNC freze tezgahları operasyon yeteneklerinin çeşitliliği bakımından işleme
merkezlerinden sonra en çok işlem kabiliyetine sahip olan tezgahlardır.Bu tür tezgahlar en az
3 olmak üzere 4-5 ve daha fazla eksende işlem yapabilme özelliğine sahiptir.Bu tezgahların
bütün çeşitleri sürekli iz kontrolü ile donatılmıştır.Otomatik kesici değiştirme kolaylıkları bir
başka özelliktir.
3) CNC İŞLEME MERKEZLERİ

Bu tür CNC tezgahları noktasal hareket ve sürekli iz kontrolü ile donatılmıştır.Böylece
kompleks ve çok sayıda operasyonlara sahip iş parçaları imalatları bir bağlamada
gerçekleştirilir.
CNC İŞLEME MERKEZLERİNİN KARAKTERİSTİK ÖZELLİKLERİ

1- Prizmatik iş parçalarının bir başlangıçta 3 hatta 4 yüzeyi aynı anda işlenebilir.
2-Alın frezeleme,delme,delik delme ,delik büyütme,rayba ve kılavuz çekme gibi
işlemler yapılabilir.
3- İş parçasının tezgaha bağlanma ve çözülme işlemlerinde robot kol ve ekipmanlar
kullanılır.Böylece zaman kaybı ortadan kaldırılır.
4) CNC MATKAP TEZGAHLARI

CNC matkap tezgahları işlem fonksiyonları bakımından konvansiyonel türleri çok
farklı değildir.Başlı başına CNC matkap tezgahı olarak değil küçük kapasiteli düşey işleme
merkezi olarak tasarlanırlar.Tezgah tablası hareketi X ve Y eksenleri kesicinin hareketi ise Z
ekseni doğrultusundadır.
Delme Operasyonu İşlem Basamakları
- Delinecek hedef noktanın X ve Y koordinatlarına gönderilir.
- Hedef noktaya ulaştığında kesici iş parçası yüzeyine emniyetli bir mesafeye kadar
süratle yaklaşır
- İş parçasının delinme işlemine başlanır.
- Eğer delik derinse kesici bir miktar geri çıkartılarak talaşlar boşaltılır ve tekrar delme
işlemine devam edilir.
- Delme işlemi bitiminde kesici süratle parça dışına çıkarılır.
-Kesici bir sonraki delik için belirlenen koordinatlara gönderilir.
5) CNC TAŞLAMA TEZGAHLARI

Silindirik ve düzlem taşlama işlemleri yüksek hassasiyet ve yüzey kalitesi elde
edilmesi gerekir. Bu nedenle özellikle teknolojik bakımdan Nümerik Kontrolün temel
felsefesine çok uygundur. Ne yazıktır ki bu alanda CNC kullanımı son yıllarda olmuştur.
Torna ve freze tezgahlarında kullanılan standart kontrol tasarımları taşlama
tezgahlarında kullanışlı değildir. Bu nedenle taşlama tezgahlarının kontrol sistemlerinde diğer
tür tezgahlarda farklı çözümlere ihtiyaç vardır.
Bunlar:
-Bazen 0.1 mikrona varan yüksek hassasiyet.
- Çok geniş bir ilerleme hızı alanı. İlerleme hızları 0.02 mm/dak İle 60 m/dak arasında
değişir.
-Otomatik kesici telafisinin zımpara taşının bilenmesinde sonra yapılması.
-Taşlama tezgahlarında kullanılan kesici miktarı fazla olmadığı için telafi işlemi daha
basittir.
6) CNC PRES VE ZIMBALI DELİCİLER

CNC pres ve zımbalı delicilerde konum değiştirmeler iki eksenli sürekli iz kontrolü
şeklinde ve yüksek değerlerde yapılır.Programlanabilen kurs ilerlemesi sac malzemelerin
kalınlıklarına göre değiştirilebilir.Genelde bu tezgahlarda imal edilen parçalar benzerdir.Bu
nedenle program hafızaları geniş ölçüde kombine ve tekrarlanabilir programlama
yeteneklerine sahiptir.
Zımbalı delicilerde zımba şekilleri basitten kompleks profillere kadar değişik işlem
yapabilecek özelliklere sahiptir.Bunun için yaygın olarak kullanılan zımbalar
standardlaşdırılmış ve hazır olarak bulunabilir.Yine bu tür tezgahların zımba uçlarının
otomatik olarak değiştirilme özellikleri de vardır.Zımba taretlerinin en yaygın olarak
kullanılanı 36 istasyonlu olanlarıdır.
Bilgisayar yardımı ile imal edilecek parçalar sac plakalar üzerine yerleştirilir.Böylece en
az fire verebilecek şekilde optimum parça yerleşimi sağlanır.Parçaların taşınmaları ve
tezgaha sürülme işlemi,mamül ve artık parçaların uzaklaştırılmaları programlı taşıyıcılar
yardımıyla yapılır.
8) TEL EREZYON TEZGAHI

Aşındırma teknolojisi ile çalışan tel erezyon tezgahlarında saç kalıplarının zımba ve
matrisleri ile bakır elektrotlar hassas olarak tel ile kesilmektedir.
9) ALEVLE KESME TEZGAHLARI

Saç işleme atölyelerinde kullanılan CNC özellikli alevli saç kesme makinalarıdır.
DİGER TÜR CNC TAKIM TEZGAHLARI

Yüksek verim ve hassasiyetten dolayı CNC günümüzde her türlü imalat sisteminde
yaygın olarak kullanılmaktadır.
Günümüzde CNC nin kullanıldığı tezgah çeşitleri yalnızca az önce bahsettiklerimizden
değildir.Ancak bunlar en yaygın olarak kullanılanlarıdır. Bunların dışında CNC nin
kullanıldığı tezgah türleri:
A-Üç boyutlu ölçme ve kontrol tezgahları B-Alet bileme tezgahları
C-Testere tezgahları D-Montaj sistemleri
E-Erozyon tezgahları F-Kaplama tezgahları
G-Malzeme taşıma sistemleri H-Sıvama tezgahları
I-Lazer kesme tezgahları İ-Boru bükme makinaları
J-Alevle kesme makinaları
NC ve CNC TEZGAHLARINDA İŞ GÜVENLİĞİ

A-Tezgahın Korunması ve Muhafaza Ekipmanları İle Donatılması
CNC tezgah ve sistemleri konvansiyonel tezgahlarla kıyaslandığında hayli karmaşık
oldukları görülür. Böyle bir yapıya sahip tezgahların güvenlik önlemlerinin de ileri seviyede
alınması gerekir. Bu önlemler operatör,tezgah,kesici ve çalışanlar için alınır.
Eksen hareketlerinin sınırlamalarında limit switchler kullanılır. Böylece programda
çarpmalara sebep olacak koordinat değerleri girilmiş olsa bile tezgah, operatörü çalışma
limitinin aşıldığını bildiren mesajla uyarır. Hatalı veri girişi düzeltilmedikçe parça işlemeye
devam edilmez.
B-Programın Doğrulanması ve Simule Edilmesi
Parça imalatına geçilmeden yazılmış olan bir programın bilgisayar ve tezgah kontrol
ünitesi yardımıyla kontrol edilip teknolojik yada sistematik hataların olup olmadığının
araştırılması gerekir. İşte yapılan bu işleme programın doğrulanması adını veriyoruz.
Başlıca program doğrulama çeşitleri:
A- Benzetim
Bilgisayar ekranında programın çalıştırılması ve izlenmesi.
B- Self Test
Programın tezgaha yüklendikten sonra komutların tezgahın işlem birimi tarafından
kontrol edilmesi.
C- Grafik Benzetim
CNC tezgahının monitöründe parça programının izlenmesi ve kontrol edilmesi.
D- Pen Plot
Freze tezgahında kesici yerine kalem yada kağıt bağlayarak X ve Y eksen
hareketlerinin kontrolü yapılır.
E- Adım Adım Kontrol
İş parçası tezgaha bağlanmadan program adım adım çalıştırılarak kontrol edilir.
F- Dry Run
İş parçası bağlanmadan program durmaksızın baştan sona kadar çalıştırılır.
G- İlk Parça İmalatı
İşleyeceği malzemenin aynı ölçülerindeki pahalı olmayan benzeri tezgaha bağlanır ve
adım adım işlenir.
NC programlarında tespit edilen hatalar Geometrik ve Teknolojik olarak iki gruba ayrılır.
1- Geometrik Hatalar
Bu hatalar eksenel hareketlerle ilgilidir. Olası hata çeşitleri,hareket ekseninin
tanıtılmaması (G0 X150 80), hedef noktanın değerinin girilmemiş olması (G0 X150 Y) vb.
dir. Tablo 1.1 de görüldüğü gibi bu örneklerden birincisinde ikinci eksen olan Y ekseni
girilmemiştir. Bu komut satırında CNC tezgahı burada bulunması gereken adresin ne
olduğunu bilemez. Çünkü burada olabilecek adresler Y,Z,F,M vb. olabilir.
HATALI KOMUT SATIRI DOĞRU KOMUT SATIRI

G0 X150 80 G0 X150 Y80
G0 X150 Y G0 X150 Y80
Tablo 1.1 Geometrik hatalı ve doğru yazılmış NC komut blokları
2- Teknolojik Hatalar:
Program içerisinde kesicinin eksenel hareketleri dışındaki program verileri ile ilgili
hatalardır. Ölçü sisteminin tanıtılmaması,tezgah milinin döndürülmemesi,ilerleme
değerinin girilmemiş olması bu hatalardan bazılarıdır.
HATALI KOMUT SATIRI DOĞRU KOMUT SATIRI

G0 X50 Y80 M3 G0 X50 Y80 M3 S1200
G1 Z-10 G1 Z-10 F150
G0 X50 Y80 M3 S1200 T G0 X50 Y80 S1200 T01
Tablo 1.2 Teknolojik hatalı ve doğru yazılmış NC komut satırı
C- Programın kullanılmasında dikkat edilecek hususlar
Yazılmış olan NC programları Bilgisayar ya da tezgah kontrol ünitesinde kontrol

edilip doğruluğu onaylandıktan sonra sıra ilk iş parçasının imalatına gelir. İlk parça imalatında
aşağıdaki işlem sırası izlenmelidir.
1- İş parçasının emniyetli şekilde bağlanıp bağlanmadığı kontrol edilir.
2- Tezgah sistemleri için (kesici değiştirme ve iş parçası bağlama) hava basıncı
yetersiz olduğunda operatör hem uyarı mesajıyla hem de tezgah üzerinde yanıp sönen bir
ışıkla uyarılır.
3- İlk parça imalatı kontrollü devir sayısı ve ilerlemeler altında gerçekleştirilir.
4- Kesicilerin ve iş parçasının değiştirilme noktaları gözden geçirilir.
5- İlk iş parçasının imalatı gerçekleştirildikten sonra parçanın ölçüleri kontrol edilir.
D- Manuel Takım Değiştirme
CNC takım tezgahlarında kesici takım değiştirme işlemleri manuel olarak ya da NC

programının denetiminde otomatik olarak yapılır. Ancak düşük özellikli CNC tezgahlarında
kesici takımların değiştirilmesi manuel olarak yapılır. Bu tür CNC tezgahları genellikle
ucuz,küçük kapasiteli ve eğitim amaçlı tezgahlardır. Bu gruba giren tezgahlarda kesici
bağlama işlemlerinde hızlı kesici değiştirme sistemleri kullanılır. Bu sistemlerde kesiciler seri
olarak bağlanır ve çözülür.
E-Otomatik takım değiştirme
Otomatik kesici takım değiştirme sistemleri endüstriyel tip CNC takım tezgahlarında
kullanılır. Çünkü, bu tezgahlarda kullanılacak kesici sayıları fazla ve değiştirme işleminin de
seri olarak yapılması gerekir. Bu amaçla CNC torna tezgahlarında taret adı verilen döner
başlıklar,işleme merkezinde ise ATC adı verilen indeks başlıklar kullanılır.
A- F-Talaş Kontrolü Ve Uzaklaştırılması

CNC takım tezgahlarında imalat seri olduğundan çıkan talaş miktarı da konvan-
siyonel tezgahlara göre daha fazladır. Bu nedenle tezgahlar dizayn edilirken çıkan talaş
miktarının fazlalığı, kesme bölgesi ve tezgah üzerinden uzaklaştırılmaları göz önüne
alınmıştır. Bunun için CNC torna tezgahlarında tezgah gövdesi eğik olarak CNC işleme
merkezlerinde ise tezgah tablasının alt kısmında değişiklikler yapılmıştır.
CNC takım tezgahlarında ip gibi çıkan talaşlar istenilmez. Çünkü bu tür talaşlar iş
parçasına sarılarak parçanın işlenen yüzeyini bozar. Talaş kırıcılı kesiciler kullanılarak çıkan
talaşların küçük parçalar şeklinde çıkmaları ve talaşların kesici ile iş parçasına sarılmaları
önlenir. Ayrıca bu tür talaşların kesme bölgesinden uzaklaştırılmaları da kolaydır.
B- G-Acil durdurma
Bu fonksiyon bütün CNC takım tezgahları için en gerekli özelliklerden biridir.
Acil durdurma butonu,tezgah kontrol paneli üzerinde ve operatörün her yönden rahatlıkla
ulaşabileceği konumda bulunur.
CNC tezgahı kontrol paneli ve sol alt köşesinde acil durdurma butonu görülmektedir.
Bu buton kırmızı renkli olup, şekil olarak diğer butonlardan farklıdır.
C- H-Tezgah çevresi ve operatör için alınması gerekli güvenlik

önlemleri
CNC takım tezgahlarına dışarıdan bakıldığında kapalı bir kutuya benzer. Çünkü bu
tezgahlarda talaş kaldırma esnasında iş parçası ile kesici aletin hareket bölgelerinin güvenlik
bakımından özel muhafazalarla kapalı bulundurulması gerekir. Bu da koruyucu kapaklarla
sağlanır. Kapı kontrol switchleri direkt olarak tezgah kontrol ünitesiyle irtibatlıdır. Bunlar
basılı olmadıkları sürece devre tamamlanmadığı için operatör (kapı açık- door open) mesajı
ile uyarılır. Bu kapaklar gerektiği şekilde kapatılmadıkları sürece parça imalatı yapılamaz.
Kapakların belirli kısımlarında saydam pencereler vardır. Bunlar çalışma esnasında
kesici alet ve iş parçasının izlenebilmesi için düşünülmüştür. Diğer taraftan bu tezgahların
devir sayıları ile ilerleme hızları çok yüksek olduğundan pencereler çelik tel,ağ ya da
parmaklıklarla takviye edilmişlerdir. Bazı CNC tezgahlarında bu camlar kurşun geçirmez
özelliktedir. Ayrıca bu kapaklar çıkan talaşlar ve sıçrayan kesme sıvılarının dışarı çıkmasını
da engeller.Son yıllarda CNC tezgahlarında kesme ve yağlama özelliği çok yüksek olan
kesme sıvıları kullanılmaktadır. Çünkü bu tezgahlarda devir sayıları çok yüksek olduğu ve
kesme sıvılarının yüksek tazyikle kesme noktasına yönlendirildiğinden saydam olmayan
sıvılarda iş parçası ve kesici hareketleri sağlıklı olarak izlenemez. Kapılarda açılmadığına
göre en sağlıklı yol saydam kesme sıvılarının kullanılmasıdır.Böylece tezgah dışından kesici
iş parçasının izlenmesi mümkündür.
I-Malzemelerin taşınması ve düzenlenmesi

İşlenecek ham malzemelerin tezgah yakınına getirilmeleri ve mamül malzemelerin
tezgah bölgesinden uzaklaştırılmaları programlanmış paletli konveryörlerle yapılır.
Taşınan bu malzemelerin tezgaha bağlanmaları ve işlendikten sonra çözülmeleri otomatik
sistemlerle yapılır.
Paletli taşıyıcıların programları ile CNC tezgahın kontrol ünitesi birlikte
koordineli çalışır.İş parçasının tezgaha bağlanıp ve çözünmelerinde robot kolla en yaygın
olarak kullanılan sistemlerdir. Kullanılan bağlama ekipmanları ham ve mamül malzeme
taşıyıcısı sistemlerle uygun olmalıdır.
Parça bağlamada kullanılan elemanlar:
-Güç uyartımlı aynalar,
-Pens sistemleri
-Pnömatik ve hidrolik bağlama aparatları
CNC TAKIM TEZGAHLARINDA BAKIM

Belirli periyodik aralıklarla tezgah ve ekipmanlarının gözden geçirilmesi işlemine
bakım denir. CNC takım tezgahlarında kullanılan elektronik devre elemanları konvansiyonel
tezgahlarda kullanılanlarla kıyaslandığı zaman fazla sayıda oldukları görülür. Elektronik
elemanlar için titiz kullanım ve sağlıklı çalışma ortamları gerekir
Tezgah ve sistemlerinin bu kadar gelişmelerine paralel olarak bakım ve onarımları ile

ilgili bazı kolaylıklarda geliştirilmiştir. Tezgah da meydana gelebilecek herhangi bir arıza
anında tezgah kontrol panelinde sinyal ya da mesaj şeklinde operatöre bildirilir.
Her konuda olduğu gibi bakım konusunda da inisiyatif operatöre bırakılmamıştır. En

kısa sürede bakımı yapılması ve olumsuzlukların giderilmesi gerekir. Aksi halde öyle bir
tezgahta herhangi bir programı çalıştırarak parça imalatı mümkün değildir.
CNC TAKIM TEZGAHLARINDA TEMİZLİK VE BAKIMIN ÖNEMİ
Daha öncede belirtildiği gibi CNC sistemleri pahalı sistemler olduğu için meydana
gelebilecek arızalar anında tespit edilip giderilmelidir. Aksi halde arızalar büyük boyutlara
ulaştığında giderilmeleri hem masraflı olacak hem de tezgahın imalat dışı kalması sonucu
üretimde önemli aksamlar meydana gelecektir.
Arızaların kısa sürede tespitinde hata teşhisi yöntemi uygulanır. Bu teşhiste tezgah
kontrol ünitesinin yönelteceği sorulara cevaplar verilir. Operatörün vereceği cevaplara göre
arıza kontrol ünitesi tarafından belirlenir.
Genelde CNC tezgahlarında oluşan arızalar toz, aşırı yağ, rutubet ve ısı gibi basit
nedenlerden kaynaklanır. Ayrıca titreşim gibi benzer nedenlerle devre elemanlarının bağlantı
yerlerinde gevşemeler olabilir. Bu bağlantıların kontrol edilerek uygun konumda takılmaları
çoğu kez yeterlidir.
Konum ölçme sistemlerinin hassas yüzeyleri yağlanmış yada tozlanmış olabilir.

Genellikle bu kısımların temizlenmeleri arızaların giderilmesi için yeterlidir. Bu nedenle
mekanik çarpma, kırma, yakma vb. zarar vermeler dışındaki arızalar çok basit olan toz alma
ve temizleme işlemleri ile giderilir.
Yukarıda açıklanan nedenlerden dolayı CNC tezgahlarının bulundukları ortamların

temizliği son derece önemlidir. Tezgahın eksen hareket bölgeleri temiz ve yeterince yağlı
bulunmalıdır. Sezgi eleman yüzeyleri sürekli olarak temiz tutulmaları ve muhafazaları kapalı
bulunmalıdır. Gerektiğinde açılıp temizlikleri yapılmalı. Aksi halde en basit nedenlerle
tezgahın uzun süre hizmet dışı kalması kaçınılmazdır. Günümüzde bakım iki seviyede yapılır;
1. Planlı Bakım
2. Koruyucu Bakım
Her iki seviyedeki bakım bu alanda uzman olan teknik elemanlar tarafından yapılmalıdır.
Bu kişiler:
-Özellikle elektronik alanında yeterli teknik ve pratik bilgiye
-Belli bir mesleki tecrübeye
-Dijital elektronik bilgisine
-Ölçme ve test cihazlarını kullanma becerisine
-Mini ve mikron bilgisayarlarla ilgili yeterli teknik bilgilere sahip olmalıdır.
CNC TAKIM TEZGAHLARINDA PLANLI BAKIM
Çok pahalı olan CNC sistemlerinin sağlıklı çalışmaları planlı bakımlarının düzenli
olarak yapılmalarına bağlıdır. Bu bakımlarla ilgili olarak periyodik bakım çizelgelerinin
düzenlenmesi çok faydalıdır. Bu çizgiler bakım elemanlarının en büyük yardımcılarıdır. Bir
tezgahtaki sürekli olan arızalar bu çizelgelere not edilirse bir sonraki arıza teşhislerinde
operatör ve servis elemanına büyük kolaylık sağlar.
Bakımlar ilgili firmalarla servis anlaşmaları yapılarak o firmanın teknik bakım
uzmanlarına da yaptırılabilir.
Periyodik Bakım Çeşitleri:

1. Günlük bakım
2. Haftalık bakım
3. Aylık bakım
4. Altı Aylık bakım
5. Yıllık bakım
GÜNLÜK BAKIM
Tezgahta her gün yapılan özellikle tezgah ve ekipmanların genel görünüşleri, iş
parçalarının kesicilerin bağlandığı ve talaş kaldırma işlemini gerçekleştiği bölgelerde yapılır.
Talaş konveryörlerinin bakımı bu periyodik bakım grubuna girer. Bu tür bakımlar genellikle
temizlik şeklinde olur.
HAFTALIK BAKIM
Bu tür periyodik bakımda kısa test programları çalıştırılır. Tezgah miline verilecek devir
sayısı ve ilerleme hızları minimum veya maksimum değerler arasına da girilerek denenir. Bu
testlerde elde edilen bulgular not edilir, nedenleri araştırılıp giderilmeye çalışılır.
Tezgah ve çevre ekipmanları üzerinde bulunan bütün fanların yeterli hava
sirkülasyonunu sağlayıp sağlamadıkları araştırılır. Delikli kağıt, şerit sürücü ve tekerlekleri,
kontrol edilir. Okuyucu kafa, kanal ve tırnakları düzenlenir.
AYLIK BAKIM
Aylık periyodik bakımda bir iş parçası programı talaş kaldırılmadan çalıştırılarak test
edilir ve eksen hareketleri izlenir. Manuel olarak yağlanması gerekli olarak yağlanması
gerekli olan yerler yağlanır. Bütün devre bağlantılarının uygun şekilde takılı olup olmadıkları
kontrol edilir. Ölçme sistemlerinin muhafazaları çıkarılır, varsa pislik ve yağlar temizlenir.
ALTI AYLIK BAKIM
Birbirleriyle karşılıklı bağımlılığı olan hız, voltaj ve bunları izleyen hatalar ölçülür.
Elde edilen veriler ilk montajda ölçülen değerlerle kıyaslanır. Hava ve yağ filtreleri vb.
elemanların kontrolü yapılır, temizlenir ve gerekirse yenisi ile değiştirilir.
YILLIK BAKIM
CNC sistemlerindeki her bir devre ve devre elemanının mükemmel olup olmadığına
bakılır. Kontak noktalarının temizliği gözden geçirilir. Kapılar ve sızdırmazlık elemanları,
bağlantı vidalarının sıkılı olup olmadıkları kontrol edilir. Tezgah konsolu vakumlu temizleyici
veya yumuşak fırçalarla temizlenir. Delikli kağıt şerit okuyucusunun çalışma durumu,
tezgahın hassasiyet değerleri kontrol edilir. Güç kaynağı voltaj çıkışının uygun olup
olmadığına bakılır. Bir parça programı test edilerek tüm fonksiyonların doğrulukları
araştırılır.
CNC TAKIM TEZGAHLARINDA KORUYUCU BAKIM
CNC tezgahlarındaki koruyucu bakım konusunda da en az diğer tür bakımlarda olduğu

kadar azami dikkat gösterilmelidir. Çünkü yapılacak olan basit ihmal ve hatalar tezgahın
sağlıklı çalışan elemanlarının hizmet dışı kalmalarına neden olur. Koruyucu bakım konusunda
aşağıdaki hususlar titizlikle uyulması gerekir.
A- Sağlıklı çalışan parçalar kurcalanıp ayarları değiştirilmemelidir.

B- Verilen her türlü sinyal yada mesajlara kesinlikle uyulur. Bunlar paslanma,
bağlantılarda gevşeme, kirlenen kontaklarla ilgili olabilir.
C- Gerekli kısımlar dikkatle yağlanır. Asla fazla yağ kullanılmaz. Fazla yağ
yağsızlıktan daha zararlıdır.
D- Teşhis ve testler talimatlara uygun olmalı.
E- Bozuk parçaların tamiri yerine yenisiyle değiştirilmeleri tercik edilmeli.
Koruyucu bakımın üç ana fonksiyonu vardır:

1- Temizleme
2- Yağlama
3- Kontrol
CNC TAKIM TEZGAHLARINDAKİ BAŞLICA ARIZA BÖLGELERİ
CNC takım tezgahlarında en sık karşılaşılan arızalar ve bulundukları bölgeler şunlardır:
A- Takım tezgahı eksen sürücüleri,

B- Hidrolik ve Pnömatik elemanlar
C- Kontrol devreleri
D- Ölçme ve Transfer sistemleri
E- Dijital veri işleyiciler
F- Logic bağlantılar
G- Giriş/Çıkış Üniteleri
CNC TAKIM TEZGAHLARI İÇİN İDEAL ÇALIŞMA ORTAMI VE

KOŞULLARI
CNC tezgahlarının sağlıklı çalışabilmeleri için yüksek derecede temizliğe sahip çevre
koşullarına ihtiyaç vardır. Tezgah imalatçısı firmalar tarafından önerilen ideal çalışma ortamı
koşulları:
a) Tezgah kontrol üniteleri ısı, ışık, rutubet, vibrasyon ve voltaj değişmelerinden

etkilendiği için bu hususlara dikkat edilmeli.
b) Çalışma ortamı sıcaklığı ve rutubet oranı tezgah imalatçısı firmanın tavsiye ettiği
değerler arasında olmalı.
c) Vibrasyon 0.5 g altında olmalı.
d) Kabul edilebilir voltaj değişmeleri +% 10, -%10
e) Voltaj düşmeleri maksimum 2.5 dalga olmalı.
Eğer Tezgahın çalışma ortam koşulları bu standart değerlere uymuyorsa imalatçı firma
bakımla ilgili yükümlülükleri yerine getirmeyebilir.
YAĞLAMA SİSTEMLERİNİN BAKIMI
CNC tezgahlarında bakım yapılması gereken sistemlerde bir diğeri yağlama sistemidir.
Diğer sistemlerin düzenli çalışmaları bu sistemin sağlıklı çalışmasına bağlıdır.
En sık yapılan bakım işlemi periyodik süreleri dolduğunda yağların değiştirilmesi,
eksilen yağların tamamlanması ve filtrelerin temizlenmesi yada değiştirilmesidir. Tezgahın
kapalı iç sistemleri ile ilgili elemanların yağlama işlemleri otomatik olarak yapılır. Bazı küçük
boyutlu eğitim amaçlı CNC tezgahlarında kayıt-kızak sistemlerinin yağlanmaları manuel
olarak yapılır. Yağlamada dikkat edilmesi gereken bir noktada aşırı yağlanmadan
kaçınmaktır. CNC tezgahlarında aşırı yağlama yağ israfı ile birlikte özellikle hassas elektronik
devre elemanlarının dış yüzeylerini kaplar , sağlıklı çalışmalarını engeller. bu nedenle eksilen
yağların tamamlanmasında kesinlikle seviye çizgileri aşılmamalıdır.
BİLYALI MİL VE KAYIT-KIZAK KISIMLARININ KORUNMASI
CNC takım tezgahlarında kullanılan hareket iletme elemanlarından olan bilyeli miller ile
kayıt-kızak sistemleri kapalı muhafazalar içine alınmıştır. Bu muhafazalar Vinylex yada spiral
koruyuculardır.
CNC TAKIM TEZGAHLARININ YAPISAL

ÖZELLİKLERİ
A- ELEKTRİK MOTORLARI
1 – ANA MİLİ MOTORU
CNC takım tezgahlarında mil tahriği için doğru akım (DC) ya da alternatif akım(AC)
motorları kullanılır. Bu motorlar ya direkt olarak ya da kayış kasnak sistemiyle tezgah miline
irtibatlanır. Sessiz çalışması , güç kayıpları ve titreşimlerinin az olması nedeniyle kasnak
sistemi tercih edilir.
Bazı CNC takım tezgahlarında motor direkt olarak ana miline monte edilmiştir. Bu
sistemde dişli çark ve kayış kullanılmaz. Bunun sonucunda da güç kaybı , vibrasyon ve
bölgesel ısı oluşması önlenmiş olur.
2 – İLERLEME MOTORU
CNC tezgahlarında eksenel hareket ilerleme motoru olarak en çok elektrik motorları
kullanılır. Bu motorlar , eksen hareket miline ya doğrudan ya da dişli kayış sistemiyle tahrik
eder.
Takım tezgahlarında birden fazla eksen olduğu için programda hareket etmesi istenilen
eksen tanımlanmalıdır. Kızak hareketleri mm / devir ya da mm / dakika cinsinden
tanımlanır. İşleme koşulları ve kesici yolunun hassas kontrol edilmesine kullanılan kontrol
sistemi karar verir.
CNC tezgahlarında hareketlerin hassa olarak kontrol edilmesi için iki farklı kontrol
sistemi kullanılır. Bunlar , Açık ve Kapalı Devre Kontrol sistemleridir .
a ) Açık Devre Kontrol Sistemi
Bu kontrol sisteminde tezgahın hareketlerini sağlayan bir motor vardır. Kesicinin
istenilen noktaya gönderilmesi elektrik sinyalleri yardımıyla olur. Çok güvenilir bir kontrol
sistemi değildir. Ucuz olduğu için yaygın olarak eğitim amaçlı CNC tezgahlarında kullanılır
b ) Kapalı Devre Kontrol Sistemi
Bu sistem Açık Devre Kontrol Sisteminden daha güvenilir ve hassastır. Sisteme hız ve
konumla ilgili geri besleme ilave edilmiştir. Geri besleme , komparatör ve ölçme ünitesinden
meydana gelir. Ölçme ünitesi tezgah kızakları üzerine monte edilir.
3 – ADIM MOTORLARI
CNC tezgahlar için ideal motorlardır. Sayısal oldukları için sayısal sinyallerle
çalışırlar. Bu motorlar sayısal değerlerini eksen hareketlerine dönüştürür. Bunlarda mesafe
ölçme sistemlerine , takojenaratör geri besleme ve analog ara ekipmanlara ihtiyaç yoktur. Bu
nedenle günümüzde eğitim amaçlı ve ucu olan CNC tezgahlarında yaygın olarak bu tür
motorlar kullanılır.
Bu motorlar özel tasarıma sahip olup elektronik sinyalleri tarafından belirli adım
aralıklarında döndürülür. Alınan her bir sinyale motor mil belirli bir açıda (Adımda ) döner.
Adım değeri 1.8º ile 7.5º arasında değişir. Bu değer motorun tasarımında imalatçı firma
tarafından belirlenir.
Motora 1 sinyal gönderilirse motor mili, ( 1 x 1.8º ) =1.8º

Motora 10 sinyal gönderilirse motor mili, ( 10 x 1.8º) =18º
Motora 100 sinyal gönderilirse motor mili, ( 100 x 1.8º ) =180º
Motora 200 sinyal gönderilirse motor mili, ( 200 x 1.8º ) =360º ( 1 tur döner )
B – KAYIT VE KIZAKLAR
CNC tezgahlarının eksenel hareketlerinde yüksek hız ve ani yavaşlamalar gerekir. Bu
durum hassas konumlamalar için son derece önemlidir. Bu nedenle kayıt ve kızaklarda yüksek
sertlik ve iyi sönümleme özellikleri istenir. CNC tezgahlarında düşük sürtünmeye sahip
doğrusal ve silindirik yuvarlanmalı kızak sistemleri kullanılır.Yataklar tezgah tablalarına ve
benzer fonksiyona sahip elemanlara yatay olarak monte edilir. Ayrıca düşey tezgahlarda da
destekleme , yönlendirme ve hareket amacıyla kullanılırlar.
C –BİLYA VİDALI MİLLER
Normal vidalı mil sistemlerinin CNC tezgahlarında kullanılması uygun değildir.
Olacak sürtünmeler sonucu aşırı derecede karşı kuvvetler oluşur. Bu nedenle CNC
tezgahlarında sürtünme kuvvetlerini azaltmak için kayma hareketi yerine yuvarlanma
hareketinin tercih edildiği bilyeli vidalar kullanılır. Bu vidalar devir daimli olup sürtünme
kuvvetleri indirgenmiştir.
D- KONUM ÖLÇÜMÜ
CNC takım tezgahlarında kesici takım hareketlerinin kontrol edilmesi için tezgaha ait
her eksen üzerinde doğrusal yada sezgi elemanı vardır.Tezgah kontrol ünitesine gönderilen
programa ait sinyaller burada bir amplifikatörden geçirilerek ilgili eksen motoruna iletilir.Bu
motorda kendisine akuple edilmiş olan ekseni hareket ettirir.Yapılan bu hareketler sezgi
elemanı tarafından kontrol edilir.
1-ÖLÇME YÖNTEMLERİ
CNC tezgahlarındaki eksen hareketleri iki şekilde kontrol edilir; Mutlak ve

artımsal(eklemeli) ölçüm.
Mutlak ölçüm yönteminde kesici hareketleri sürekli olarak iş parçasının sıfır noktası
esas alınarak yapılır.Artımsal ölçüm yönteminde ise kesici hareketleri,kesicinin son bulunduğu
nokta sıfır noktası kabul edilerek yapılır.Bir NC programı içerisinde bu iki tür ölçü
yönteminden istenilen kullanılır. Başlangıçta mutlak yöntem kolay gibi görünmesine karşın
kompleks NC programların da artımsal ölçüm yönteminin kullanılması daha pratiktir .
a-Koordinat Eksenleri:
Koordinat eksenleri fikrini bilimsel öncüsü Fransız matematikçi ve filozofu Rene

Descartes’dir.Matematikte kullanılan bu sisteme kartezyen koordinat yada dikdörtgen
koordinat adı verilir.Bu fikir yaklaşık olarak 300 yıl önce benimsenmiştir.Günlük hayatımızın
her aşamasında bu sistem kullanılmaktadır.ancak çoğu zaman biz bunun farkında
olmayız.Koordinat sistemi sayesinde uzaydaki herhangi bir noktanın yeri matematiksel
ifadelerle tanımlabilir.Bunun için birbirine dik olan eksenlerden faydalanırlar.
b-Koordinat Sistemleri
Genelde 3 Tür Koordinat Sistemi Vardır.Bu Sistemler:

A-Mutlak Koordinat Sistemi
(Absolute Coordinate System)
B-Eklemeli Kordinat Sistemi
(Incremental Coordinate System)
C-Polar Kordinat Sistemi
(Polar Cordinate System)
Bu koordinat sistemleri kesici aletin iş parçası olan hareketleriyle yakından

ilgilidir.Bir CNC parça programı içeride tek bir koordinat sistemi yada karma olarak birden
çok sistemde kullanılabilir.Bunlardan hangisinin kullanacağına programcı karar verecektir.
A-Mutlak Koordinat Sistemi (Absolute Cordınate System)

Bu koordinat sistemi G 90 kodu ile ifade edilir.Bütün ölçüler sürekli olarak orijin
noktası referans alınarak ölçülür.1 bölgedeki her türlü harekete x ve y değerleri pozitiftir.CNC
programlarında mutlak koordinat sisteminin kullanımı basit görünmesine rağmen kompleks
parça programlarında tercih edilmez.Program içerisinde herhangi bir eksende değişiklik
yapılmadığında aynı değişikliklerin programın geri kalan kısmında yapılması gerekir.
B-Eklemeli Koordinat Sistemi (Incremantal Coordinate System)

Bu koordinat sistemi G 91 kodu ile tanımlanır.Bütün ölçüler kesicinin son
bulunduğu nokta esas alınarak verilir.Hareketin doğrultusuna göre x ve y eksenlerindeki yer
değiştirme değerleri 1.bölge olmalarına rağmen (+) yada (-) olabilir.Özellikle karmakarışık
CNC programlarında en çok bu koordinat sistemi tercih edilir.İmalat esnasında olabilecek
ölçüsel farklılıkların yada tolerans değerlerinin düzeltilmesinde çok kullanışlıdır.Simetri
parçalarının sık sık tekrarlanan operasyonların (cep frezeleme,delik delme,ayna görüntü)
programlanmasında tercih edilir.
Bir iş parçası üzerinde x ekseni boyunca eşit aralıklı dizi delik delineceğini
varsayalım.Böylesi durumda ilk deliğin orijine olan mesafesi mutlak koordinatla
tanımlanır.Diğer delikler için yer değiştirme miktarı hep eklemeli olarak verilir.Halbuki böyle
bir programlama mutlak koordinat sistemi tercih edilseydi her yer değiştirme için farklı X
boyutları hesaplanıp programa girilmesi gerekir.
C-Polar Koordinat Sistemi

Bu koordinat sisteminde herhangi bir nokta konumunun tanımlanması belirlenen bir
orjine göre boyut ve açısal değerlerle yapılır.
Pek çok CNC takım tezgahları yalnızca doğrusal boyutlarla işletilir.Böyle durumlarda
polar koordinatların, mutlak yada eklemeli koordinatlara dönüştürülmesi gerekir.Bu dönüşüm
trigonometrik metotlar (pisagor,sinüs-cosinüs vb.)yardımıyla yapılır.Polar koordinat çok özel
işlemlerin dışında tavsiye edilmez.En yaygın kullanıldığı uygulamalardan biri bir çember
üzerinde eşit aralıklı ve çok sayıdaki deliklerin delinmesidir.Burada delinecek deliklerin
merkeze olan koordinatları polar olarak tanımlanır.Günümüzde bütün CNC kontrol üniteleri
bu koordinat sistemi ile ilgili hesaplamaları yapabilecek yeteneklere sahiptir.
2- TEZGAH MİLİ DEVİR KONTROLÜ

CNC tezgahlarında bu amaç için DC motorlar kullanılır.En çok tercih edilen sistem,
motordan direkt olarak hareketi alan sistemdir.Doğrudan tahrik mekanizmalarında kademesiz
devir değişimleri elektriksel yolla gerçekleştirilir. DC motorlarda hız değişimi voltaj
değiştirilerek ayarlanır.
3- ÖLÇÜ DEĞERİ ALGILANMASI

CNC takım tezgahlarında iki tür konum ölçüsü kullanılır.Bunlar doğrusal ve döner
ölçücülerdir.Çalışma sistemleri belirlenmiş olan bir referans noktasına göre kızak
hareketlerinin mutlak yada artımsal olarak ölçer.Bunlar, analog yada dijital olabilir.Analog
olanlar voltaj,sıcaklık ve ses,dijital olanlar ise 1/0 özelliklidir.Bu 1açık yani voltaj var,0 ise
kapalı yani voltaj yok anlamındadır.Tezgahların bu kısımları genellikle özel koruyucularla
muhafaza altına alınmıştır.Buraların toz, talaş,yağ gibi maddelerin olumsuz etkisinden
korunması gerekir.Özellikle yağlamada bu kısımlara dikkat edilmelidir.Çünkü bu bölgelere

ulaşacak olan fazla yağ,sistemin sağlıklı çalışmasını olumsuz yönde etkiler.
a-Doğrusal konum ölçücüler;
Bunlar tezgah tablasının hareketini ölçer.Fotosel ve ışık kaynağı tezgahın uygun olan
sabit bir yerine monte edilir. Doğrusal çizgilerin saydam kısımları ışık kaynağı altına
geldiğinde fotosel bir sinyal kaydeder. Doğrusal çizgiler arasındaki mesafe bilindiğinde
sayılan sinyallerle çarpılarak tezgah tablasının hareketi ölçülür.
b-Döner konum ölçücüler;
Döner konum ölçücüler normal olarak bağlı bulunduğu vidalı milin dönme miktarını
ölçer. Dönen vidanın adımı bilinirse tezgah tablasının hareket miktarı bulunur. Bu bölüntüler
sonucunda diskte saydam ve saydam olmayan bölümler meydana gelir. Daha sonra bu disk
tezgahın ilgili eksen miline takılır. Bu diske paralel bir ışık kaynağı ve fotosel sistemi,vidanın
dönmesi sonucu saydam olan ve olmayan bölgeleri algılar. Bunun sonucunda her saydam olan
bölgeye ait sinyaller üretilir. Bu sinyallerin her biri vidanın belirli bir dönüş açısına karşılıktır.
Bunun sonucunda da sinyal sayısı ve vida adımı bilindiğinde tabla hareketi hesaplanabilir.
Örneğin:
Diskteki radyan bölüntüsü sayısı 180 adet olsun.
Çizgiler arasındaki açı 360/180=2’ olur.
Vida adımının 4 mm olduğu kabul edilirse diskte bir saydam bölge algılandığında
tezgah tablası 4/180 = 0.02 mm hareket etmiş olur
E-GÖSTERGE TAMLIĞI VE TEKRARLAMA HASSASİYETİ

Talaşlı imalatta iş parçalarının istenilen boyut ve geometrik özellikte imalatı ancak belirli
toleranslar dahilinde mümkündür. Bu durum CNC takım tezgahları için de geçerlidir. Bu
tezgahlarda ölçüsel tamlık kesici takımın belirli bir referans noktasına göre kontrol edilerek
izlenmesi ile sağlanır. CNC tezgahlarında kullanılan servo kontrol sisteminin doğruluğu kızak
hareketlerinin ölçümü için kullanılan ölçme sistemlerine, ve bunların nasıl kullanıldığına
bağlıdır.
Bir iş parçasının belirlenen tolerans değerleri arasında imal edilmiş olması o parçanın
doğruluğunu gösterir. Çok sayıda yapılan parçalarda, belirli eksenel hareketlerin birbirini
izleyen şekilde tekrarlanması halinde eksenel hareketlerde farklılıklar oluşur. İşte oluşan bu
farklılığa tezgahın tekrarlama ölçüsü denir. genel olarak CNC tezgahlarındaki tekrarlama ölçü
değeri 0.005 mm dir.
F-HIZ AYAR ÇEVİRİMİ
CNC Tezgahlarında devir sayısı değeri S adresi ve bunu takip eden sayısal değerlerle
ifade edilir.(S1300,S650)Aşağıdaki örnek NC programının N005 nolu bloğunda görüldüğü
gibi bu programdaki tezgah mili 1300dev./dak.’da dönecektir.
CNC tezgahlarında ilerleme hız verileri F adresi ve bunu takip eden sayısal değerlerle
ifade edilir(F125,F250,F0.15,F0.25).İlerleme hızları iki farklı şekilde tanımlanır
A-mm/devir(F0.15,F0.25)
B-mm/dakika(f125,F250)
Bu komutlar model özellikte olduğu için NC programında bir kez tanıtıldıktan sonra
farklı bir değer girilinceye kadar geçerlidir.Aşağıdaki örnek NC programında görüldüğü gibi
girilen ilk G01 komut satırında(N020)mutlaka tanıtılmalıdır.aynı ilerleme hızı geçerli olduğu
için N025’ nolu satırda tekrar yazılmamıştır.Aynı durum devir sayısı içinde
geçerlidir.İlerleme hız değerleri kullanacak olan kesici uca ait kataloglardan operasyonun
türü,işlenen malzeme cinsi vb. özelliklere göre seçilir.
N005 G00 X100.Z10.M03 S1300 T0101
N010 G94
N015 G00 X65.Z0
N020 G01 X0. F0.25
N025 G00 X60 Z1
N030 G01 Z-100
N035 X55
N040 Z-150
ÇEV=DxΠ
V=ΠxDxN
1000
V=Kesme hızı (mm/dk)
D=Parça çapı(mm)
N=Devir sayısı (dev/dk)
N=Vx1000
ΠxD
ISO NC programlarında G 94 mm/dak, G 95 mm/dev cinsinden ilerlemeyi tanımlar. mm/dev

cinsinden verilmiş olan bir ilerlemeyi mm/dak’ya çevirmek için tezgah devir sayısı bu değerle
çarpılır.Yukarıdaki örnek proğramda mm/dakikayı bulmak için,
Fdak=S.F F=1300.0.25 Fdak=325mm/dak.
G-TAKIM DEĞİŞTİRME
Genel olarak CNC tezgahlarında iki şekilde kesici değiştirme komutu girilir.Bunlardan
birincisine NC programında M06 komutu girerek kesici takım değiştirmedir.Programda
komut görüldüğünde taret kesici takım değiştirme konumuna gider ve belirtilen numaralı
kesiciyi değiştirir.
İkinci yöntemde ise M06 komutu girilmeden değiştirilecek olan yeni kesicinin
numarası girilir.Programda yeni kesici numarası görüldüğünde taret takım değiştirme
konumuna gider ve istenilen kesiciyi değiştirir.
-Takım Revolveri
Takım revolverleri CNC torna tezgahlarında kullanılır.Genel olarak bunlara taret adı
verilir.Üzerinde her kesicinin bağlanacağı istasyon numarasını gösteren rakamlar
vardır.Kesici kapasiteleri(6-12-24)arsında değişir.
-Takım Magazini
Takım magazinleri CNC işleme merkezlerinde kullanılır.kesici değiştirme
işlemi,otomatik kesici değiştiricilere(ATC)yapılır.Üzerinde her kesicinin bağlanacağı istasyon
numaraları vardır.Magazinlerin kesici kapasiteleri(20-32-50-70-100-120-180) Arasında
değişir.
H-TAKIMIN KODLANMASI
NC programlarında kesiciler T adresini ve bunu takip eden 2 yada 4 adet rakamla ifade
edilir (T0101,T1212 vb.).Bazı NC programlarında T adresi yerine TOOL olarak da kodlama
işlemi yapılır
T01→Taretteki istasyon numarası
↓→takım ofset numarası
Yer Kodlaması;
Kesici tanıtımı için kullanılan T adresini takip eden 4 adet sayısal rakamdan ilk iki
rakam kesici takımın bağlı olduğu taret istasyon numarasını,ikinci grup iki rakam ise o
kesiciye ait teknik teknik bilgilerin bulunduğu ofset sayfasının numarasını gösterir.Örneğin
T0101’in anlamı 1 nolu kesici takım ve bu kesiciye ait çap,boy,uç radyosu vb. teknik
bilgilerin bulunduğu ofset sayfası da 1 nolu sayfa anlamındadır.Genellikle kesici takımın
istasyon numarası ile ofset sayfasının aynı olması tavsiye edilir.
I- TAKIM ÖN AYARI
CNC tezgahlarında kullanılacak olan kesicilerin ön ayar işlemi iki şekilde yapılır.
-Tezgah üzerinde kesici takım ön ayarı
-Harici takım ön ayarı
Bilindiği gibi bir iş parçasının imalatında birden fazla kesici takım kullanılır.Bu kesici
takımların şekil,boy,çap vb. özellikleri birbirinden farklıdır.Hal böyle olunca bu farklı
özelliğe sahip kesicilerin referans bir kesiciye göre kesme uç noktalarının kalibre edilmesi
(tanıtılması) gerekir.Bu kalibrasyon işlemi torna tezgahlarında sağ yan torna kalemi (RHT-
Right Hand Tool),işleme merkezinde ise en çok kullanılan kesici takıma göre yapılır
.Kolaylık olması ve hatırda kalması açısından her iki tür tezgahta da bu referans kesiciler 1
nolu istasyona takılır.Ön ayar:1-Farklı boydaki çakılar için 2-Kesici zarar gördüğü zaman
yapılır.
1-Tezgah Üzerinde Takım Ön Ayarı
Tezgah üzerindeki kesici takımların kalibrasyon işlemi ölçme kolu yada sonda adı
verilen elektronik bir algılayıcı yardımı ile yapılır.Ölçme kolu CNC torna tezgahlarında
kullanılır.Bunların özelliği ayarlaması yapılacak kesicinin ucu temas noktasına getirilir.Kesici
takımın kesme ucu temas ettirildiğinde kesicinin uzunluğu ile ilgili bilgiler anında o kesiciye
ait ofset sayfasına otomatikman kaydedilir.İlgili kesicinin referans kesiciye göre X ve Z
eksenlerindeki uzunluk farklılıkları,tezgahın bilgisayarı tarafımdan hesaplanır ve hafızaya
kaydedilir.
Özel sondalar işleme merkezlerindeki kesici kalibrasyonları da kullanılır referans
kesicinin ucu sonda parçasında temas ettirildiğinde kesicinin uzunluğu ile ilgili bilgiler anında
o kesiciye ait ofset sayfasına otomatikman kaydedilir.Aynı şekilde diğer kesicilerde sondaya
temas ettirilerek uzunluk kalibrasyonları yapılır.
CNC tezgahlarında ölçme kolu yada sonda aleti yoksa, kesici kalibrasyon işlemi
manuel olarak yapılır.Temas anındaki Z eksen değeri 1 kağıda yazılır.T02 ve T03 kesicileri de
sırayla aynı noktaya getirilip temas ettirilir ve okunan Z eksen değerleri referans kesicinin Z
değerinden çıkarılarak referans kesiciye göre fark değerleri hesaplanır.Hesaplanan bu
değerlerden negatif olan kısa kesiciye (T02) ait olup o kesicinin ofset sayfasındaki değerine
eklenir,pozitif değerler uzun kesiciye (T03) ait olup o kesicinin ofset sayfasındaki değerinden
çıkarılır. Böylece her kesicinin refarans kesiciye göre uzunluk farklılıkları tezgaha tanıtılmış
olur.
2-Harici Takım Ön Ayarı
CNC tezgahlarında kullanılan kesicilerle ilgili kalibrasyon ve ayarlama işlemleri
tezgah üzerinde yapılabildiği gibi zamandan kazanmak amacıyla tezgah dışında da yapılır
bunun için kesici ön ayar aparatları kullanılır. Bu aparatların kullanılmasındaki amaç CNC
tezgahlarındaki imalatı aksatmadan ayar işleminin önceden tezgah dışında
yapılmasıdır.Yapılan ayar işlemi sonucunda o kesiciye ait uzunlu,çap,uç radyosu vb. teknik
bilgiler kesici kimlik kartına işlenir.Bir kesici tezgaha bağlandığında o kesicinin kartında
bulunan tüm teknik bilgiler ofset sayfasına ölçülmeden direkt olarak yazılarak girilir.Böylece
zamandan büyük tasarruf sağlanmış olur.
J-BAĞLAMA GEREÇLERİ
CNC tezgahlarında kullanılacak olan bağlama gereçleri kesici ve iş parçası bağlama
gereçleri olmak üzere iki gruba ayrılır. Bunlar:
1-İş parçası bağlama gereçleri
a-Torna tezgahlarında iş parçası bağlama gereçleri
b-Freze tezgahlarında iş parçası bağlama gereçleri
2-Kesici takımın bağlama gereçleri
a-Torna tezgahlarında kesici takımın bağlama gereçleri
b-Freze tezgahlarında bağlama gereçleri
1-Tornalamada İş Parçası Bağlama Gereçleri
CNC torna tezgahlarında kullanılan iş parçası bağlama gereçleri konvansiyonel torna
tezgahlarında kullanılanlardan farklı değildir.Bunlar:
1-Aynalar (Hidrolik yada pnömatik tahrikli)
2-Pensler
3-Destek Puntası
4-Alın Sürücüleri
2-Frezelemede İş Parçası Bağlama Gereçleri

CNC freze ve işleme merkezlerinde en çok olarak kullanılan iş parçası bağlama
gereçleri konvansiyonel freze tezgahlarında kullanılanlarla aynıdır.Ancak kullanılmaları daha
basit ve hızlı olup NC komutlarla da kumanda edilirler
1-Mengeneler
2-Modüller bağlama aparatları
3-Bağlama pabuçları
4-NC kontrollü divizör
5-NC kontrollü döner tabla
6-Özel bağlama aparatları
3-Tornalamada Kesici Takım Bağlama Gereçleri

CNC torna tezgahlarında standart kesici takım bağlama sistemleri kullanılır.Bunlar dış
çap,delik işleme,kanal/kesme,vida açma,delme vb. kesici takımların bağlanacağı şekilde
dizayn edilmiştir.Genellikle pek çok tezgahın taretlerine uygun sağlayacak şekilde standart
olarak imal edilir.Kullanılacak olan tezgahla ilgili bir kesici satın alınacağı zaman bir firmaya
ait kesici takım katoloğundan seçim yapılır.CNC torna tezgahlarında kullanılan kesici takım
bağlama gereç ve sistemlerinden bazıları görülmektedir.
4-Frezelemede Kesici Takım Bağlama Gereçleri

CNC freze tezgahları ve işleme merkezlerinde kullanılan kesici takım ve bağlama
sistemleri de standart hale getirilmiştir.Bunlar parmak freze,yüzey frezeleme
takımları,matkap,delik büyütme aparatları vb. kesici takımların bağlanacağı şekilde dizayn
edilmiştir.Tüm tezgahların mil ve magazinlerine uyum sağlayacak şekilde standart olarak imal
edilir.Satın alınacak kesici,kesici takım imal eden bir firmaya ait kesici takım katoloğundan
seçilir.
CNC TEZGAHLARINDA TEMEL EKSENLER

X, Y , Z TEMEL EKSENLERİ
CNC Takım tezgahlarının eksen tanımlamalarında kartezyen

koordinat sistemi kullanılır. Bu sistemde eksenler büyük X ,Y ve Z harfleri ile gösterilir.
Bu 3 eksenin kesişme noktaları ise orijindir .
Z ekseni tezgah türü ne olursa olsun dairesel hareketi yapan ekseni ifade eder.
Bu eksen torna tezgahında iş parçasının ekseni (tezgah fener mili ekseni ) , freze
tezgahlarında ise kesici aletin bağlandığı tezgah milinin eksenidir. Konumu ise yatay
freze tezgahlarında yatay , düşey freze tezgahlarında ise düşeydir. Eksen tanımlarında en
yaygın olarak kullanılan yöntem sağ el kuralıdır (Right Hand Rule).
Bu kuralda baş parmak X , işaret parmağı Y , orta parmak ise Z eksenini ifade
eder. Bu üç eksenin kesişme noktası avuç içidir. Her üç parmağın uçları bu eksenlerin
pozitif (+) yönlerini aksi istikamet ise negatif (-) yönlerini gösterir.
YARDIMCI EKSENLER
CNC torna ve freze tezgahlarında X ,Y ve Z eksenlerine ilaveten başka eksenlerde
vardır. Bu eksen tanımlamaları aynı eksenlerde yapılması gerekli ancak temel eksen
hareketlerinden farklı olan hareketlerin tanımlanmalarında kullanılır. Bazen bir eksende
birden fazla hareket olabilir. Bu ikincil hareketler büyük U,V ve W harfleri ile
gösterilir.
Doğrusal hareketlere ilaveten aynı eksenlerde dairesel hareketlerde olabilir.Dönüş
yönleri için baş parmak ilgili eksenin (+) yönünde tutulduğunda diğer parmakların
uçları pozitif dönüş yönlerini gösterir.
CNC TORNA TEZGAHININ EKSENLERİ

CNC torna tezgahlarında 2 temel eksen vardır. Bunlar X ve Z eksenleridir. Z
ekseni için pozitif hareket , torna aynasından uzaklaşan hareketi , negatif hareket ise
torna aynasına yaklaşan harekettir. X ekseni için pozitif hareket kesicinin iş parçası
ekseninden uzaklaşan hareketi , negatif hareket ise iş parçası eksenine yaklaşan hareketi
ifade eder.
CNC FREZE TEZGAHININ EKSENLERİ

CNC freze tezgahlarında kesici aletin bağlandığı eksen dairesel harekete sahip
olduğu için bu eksen Z eksenidir. Eğer freze tezgahı düşey eksenli ise Z ekseni düşey ,
yatay eksenli ise Z ekseni yataydır .
Düşey milli freze tezgahına karşıdan bakıldığında tezgah tablasının
operatörün kolları yönünde olan ekseni X eksenini , bu eksene dik olan yatay eksen Y
eksenini , bu iki eksenle dik olarak kesişen ve aynı zamanda düşey konumda olan
eksen ise Z eksenidir.
X ekseninin operatörün sağ kolu doğrultusunda olan hareketi pozitif , sol kolu
doğrultusunda olan hareketi ise negatiftir. Y eksenin tezgah gövdesine yaklaşan
hareketi pozitif , uzaklaşan hareketi negatiftir. Z ekseninde kesici aletin iş parçası
yüzeyinden uzaklaşan hareketi pozitif , yaklaşan hareketi negatiftir.
CNC MATKAP TEZGAHININ EKSENLERİ

CNC matkap tezgahlarında eksen tanımlamaları düşey eksenli işleme merkezi
yada tezgahlarının aynıdır.
CNC İŞLEME MERKEZİ EKSENLERİ

İşleme merkezleri freze tezgahlarında olduğu gibi kesici aletin bağlandığı
tezgah milinin konumuna göre yatay ve düşey olarak isimlendirilir.
Eksen tanımlamaları freze tezgahlarında olduğu gibidir. Ancak bu tür
tezgahlarda döner tablanın hareketleri söz konusudur .Yatay eksenli işleme
merkezlerinde dikdörtgen ve dairesel döner tablalar sayesinde iş parçasının
döndürülerek her konumda işlenebilmeleri mümkündür . Bu tablaların dönme
hareketleri programlanabilir. Programlanabilen konum sayısı 360.000 adettir.
CNC TEZGAHLARINDA KOORDİNAT SİSTEMLERİ
A- DİK AÇILI KOORDİNAT SİSTEMİ

CNC takım tezgahlarının eksen tanımlamalarında dik açılı koordinat sistemi
(kartezyen koordinat sistemi ) kullanılır.Bu
sistemde eksenler büyük X,Y ve Z harfleri ile gösterilir. Bu üç eksen birbiri ile 90º
açıda kesişir ve kesişme noktası ise orijindir.
Herhangi bir düzlem üzerindeki bir noktanın yerini geometrik olarak tanımlamak
için ilgili eksenlerin matematiksel değerlerinin verilmesi yeterlidir.
1- Z EKSENİ
Dikkat edilirse CNC tezgah eksenlerinin tanımlanmalarında Z ekseninin ayrı bir
özelliği olduğu görülür. Z ekseni her türlü CNC tezgahında dairesel hareketin yapıldığı
ekseni ifade eder. Torna tezgahlarında fener mili ekseni (iş parçasının ), işleme
merkezlerinde ise tezgah mili (kesici takım ekseni ) dairesel hareketi yapar. Bu nedenle
her iki tür takım tezgahında Z ekseni tezgah mili eksenidir.
2- KOORDİNAT EKSENLERİ ETRAFINDA DÖNME HAREKETLERİ

CNC takım tezgahlarında temel eksen hareketlerine (X,Y,Z ) ilaveten bu
eksenlerde döner bir takım hareketlerde söz konusu olabilir.Bunlar CNC tezgahına
bağlanan NC döner tabla ya da NC divizörün dönme eksenleridir.
CNC torna ve işleme merkezlerinde X, Y ve Z temel eksen ve yardımcı dönel
eksenlere ilaveten başka eksenlerde vardır.Bunlara yardımcı doğrusal eksenler denir.
Bu eksenler temel eksenlerde yapılması gereken , ancak temel eksen hareketlerinden
farklı doğrusal hareketlerin tanımlanması için kullanılır. Bu eksen tanımlamaları da
büyük U ,V ve W harfleri ile yapılır. X ekseninin karşılığı U , Y ekseninin karşılığı V, Z
ekseninin karşılığı W 'dir.
CNC torna tezgahında fener milinin normal devir sayısı olarak dönüşünün dışında
belirli açıda döndürülmesi işlemi C eksen komutu ile yapılır. Böyle bir torna
tezgahında frezeleme , kanal açma vb. işlemler yapılabilir.
B- DİK AÇILI KOORDİNAT SİSTEMİNDE EKSENLER

Takım tezgahlarının tasarımları birbirine dik iki ya da üç eksene göre yapılmıştır.
Bunlardan iki tanesi tezgah tabla hareketlerinin ekseni (X ve Y ) , diğeri ise dönme
hareketini yapan tezgah milinin eksenidir (Z ).
I. Bölgedeki X ve Y değerleri (+) , II. Bölgedeki X değerleri (-) ,Y değerleri (+) , III.
Bölgedeki X ve Y değerleri (-) , IV. bölgedeki X değerleri (+ ) , Y değerleri (-) 'dir.
C- KOORDİNAT SİSTEMİNDE İŞ HAREKETLERİ

Bir iş parçasının NC programı yazılırken sürekli olarak kesici takım hareket
ediyormuş gibi düşünülür . Bu kural CNC torna tezgahları için geçerlidir. CNC freze
tezgahları ve işleme merkezlerinde gerçekte hareket eden kesici takım değil iş

parçasıdır. Yani biz kesici takıma X ekseninde pozitif (+) hareket verdiğimizde bunun
gerçekleştirilmesi için tezgahın tablası sola doğru hareket eder. Aynı durum Y ekseni
için de geçerlidir. Tablanın sağa hareketi (-) , sola hareketi (+) 'dır.Karmaşık gibi görünen
bu problemi tezgah üzerinde bulunan mikrobilgisayar çözer . Yani biz X ekseninde
pozitif hareket verdiğimizde , tezgah tablayı negatif yönde göndereceğini kendisi bilir.
CNC TAKIM TEZGAHININ KUMANDA TİPLERİ

Cnc tezgahlarında kumanda kesici takımının önceden belirlenmiş olan hareketinin
sağlanmasıdır.Aşağıdaki şekillerde görüldüğü gibi 3 bölümde incelenir.
1.Noktasal
2.Doğrusal Kumanda
3.Eğrisel Kumada
1.Noktasal Kumanda:
Cnc takım tezgahlarında kesici aletin bulunduğu noktadan belirlenen bir adresteki noktaya
yapmış olduğu hareketin kontrolüdür. Bu hareket önemli olan adrese ulaşmaktır. Noktadan
noktaya kontrol üç şekilde yapılır.
a)Bu tür kontrolde hareket her eksende ayrı ayrı yapılır. Sistem çok basittir.
b)Hareket iki nokta arasındaki en kısa yoldan yapılır. Hareket süresi çok kısadır.
c)En yaygın sitemdir. Hareket her iki eksende sabit hızlarla yapılır. Hareketin geri
kalan kısmına tek bir eksende devam edilir.
2. Doğrusal Kumanda:
Bu kumanda, kesici takımının, belirlenen bir adrese yapmış olduğu hareketin kontrolüdür. Bu
işlem esnasında talaş kaldırma işlemi yapılır. Kesicinin kontrolü tek bir eksende yapılır.
Ancak ilerleme hızları aynı olmak koşuluyla aynı anda iki eksende çalışabilir. Kesicicin iş
parçası ile teması yani talaş kaldırma söz konusu olduğu için ilerleme miktarlarının mutlaka
verilmesi gerekir. Silindirik ve konik tornalama ,düzlem yüzey ve kanalların frezeleme
işlemlerinde bu tür kontroller uygulanır.
Doğrusal hareket kontrolü, noktadan noktaya kontrole göre daha kullanışlı ve aynı zamanda
daha pahalı olan sürekli yol kontrol sistemi tercih edilir. Bu hareket kontrolü aynı zamanda
Doğrusal İnterpalasyon olarak bilinir. Eğer bir NC programı içerisinde verilecek
olan ilerleme değerleri aynı ise başlangıçta bir kez tanıtmak yeterlidir. Bu komut modal
özellikte olduğu için yeni bir değer girilinceye kadar daha önce girilmiş olan ilerleme değeri
geçerlidir.
1
İki eksenli doğrusal interpalasyon vektör ilerleme hızıdır. Hareket iki eksende yapılır. Üç
eksenli doğrusal interpalasyon ise üç eksende aynı anda çalışır. Programlaştırılmış iki
noktanın doğru ile birleşmesine doğrusal kumanda denir.
3.Eğrisel Kumanda
Eğrisel kumanda (interpolasyon) sonucu yay çember ve kavisler programlanmaları çok
kolaylaşmıştır. 90 dereceden işleyebildikleri gibi bazıları 90 ‘ar derecelik yaylar işleyerek tam
daire ve çember tamamlar .
Bu interpalasyon programlanmış konumlarda yapılır. Yayın bitim noktası ve yarı çapı

belirtilir.
EĞRİSEL KUMANDA
Bu kontrolde de hareket boyunca kesicinin sürekli olarak iş parçası ile teması yani
talaş kaldırması söz konusudur (Şekil-1).Hareket aynı anda iki eksende (2D) yapılır.Her eksen
için farklı ilerleme hızları verilebilir.Bir iş parçası üzerinde doğrusal ya da eğrisel hareket
kontrolü birlikte bulunabilir.Operasyon esnasında hareketler arası geçişlerde süreklilik
vardır.Bu tür kontrol, yaygın olarak torna, freze tezgahları kullanılır.
Şekil-1:Eğrisel interpolasyon için örnek iş parçası

Tablo-2’de görüldüğü gibi ISO programlama dilinde G02 saat ibresinin dönüş yönünde, G03 saatin
dönüş yönünün tersinde eğrisel hareketler ile tanımlanır.
ISO PROGRAMLAMA
G02 Saat ibresinin dönüş
yönünde
G03 Saat ibresinin aksi dönüş
yönünde
Tablo-2 Eğrisel hareket komutları
a)Tornalamada G02 b)Tornalamada G03
Z X
ISO EKSENİNDE EKSENİNDE YARIÇAP
KOMUTU
K- I0 R
G02
K0 I- R
GO2
REFERANS NOKTALARI
Referans Noktaları:
Referans noktası, fonksiyonel çizimlerin yaratılmasındaki temel fikirdir. Tezgah referans
noktası, tezgahın programlanmış, boyutsal hareketlerini yaptığı programlanabilen hareket
sahası içindeki belirlenmiş pozisyondur. Genellikle sıfır referans noktası yada yaygın adıyla
sıfır olarak adlandırılır.
Adından da anlaşılacağı gibi tezgah sıfır noktası sabittir ve operatör tarafından
değiştirilemez. Pratikte sabit sıfırın elle yapılan çok küçük bir hareketi iş parçasını
pozisyonlamasına yardım etmek içindir.
SIFIRI VEYA REFERANS NOKTASINI KAYDIRMA:

Bu sistem tezgah sıfır noktasının programlanabilen hareket alanı içinde istenilen
pozisyona getirilmesini sağlar. Referans kaydırma tezgah sıfırının iş parçası referans noktası
ile çakıştırıldığı için iş parçasının tablo üzerinde uygun bir yerde bulunmasını sağlar. Sıfır
noktası istenilen bir noktaya kaydırılmasına rağmen sistem sabit sıfırlı tezgahlar gibi
çalışır.
FREZE TEZGAHLARINDA SIFIR NOKTASI
Tezgah sıfır noktası tabla üzerinde sabit bir noktadır ve yeri değiştirilemez. X ve Y
eksenlerinde maksimum negatif Z ekseninde ise maksimum pozitif konumdadır. İş parçası
koordinat eksenleri X ve Y‘in kesişme noktasıdır. Programcı tarafından programlamada
sağlayacağı kolaylıklar göz önüne alınarak istenilen yerde serbest olarak seçilir. Tezgahın
özellikleri ve parçanın şekline göre değişmekle beraber genelde iş parçasının sol alt köşesi
seçilir.
İş parçası tezgahı tespit edildikten sonra bu noktanın tezgah kontrol ünitesine girişinin
yapılması gerekir. Bu işlemden sonra yapılacak olan bütün eksen el yer değiştirmeler ve talaş
kaldırma işlemleri hep bu nokta referans alınarak yapılır.
GEZER SIFIR NOKTASI:

Yukarıdaki sistemler eski NC tezgahlarında vardır."Gezer sıfır" veya "tam gezer
sıfır" modern CNC tezgahlarında bulunan çalışır durumda olan en yaygın referans
sistemidir.Bu sistem sıfır noktasının tezgahın programlanabilen bölgesi içindeki istenilen
yere kaydırılmasını sağlar.
Seçilen bu noktanın koordinatlarının tanımlamaları yapılır. Yapılacak olan yer
değiştirme hareketleri tanımlanmış olan bu son nokta referans alınarak yapılır. Fonksiyonel
görevi bittikten sonra bu nokta iptal edilerek programın geri kalan kısmına program referans
noktasından devam edilir. Böylece iş parçasının koordinat eksen sistemindeki dört bölgede
işlenmesi mümkündür. Bu özelliklerinden dolayı bu noktaya gezer sıfır noktası denir. DYNA
CNC freze tezgahlarında bölgesel sıfır noktası (local zero point) olarak tanımlanır.
CNC freze tezgahların üçüncü bir hareket ekseni vardır.Tezgah 3C tezgahı ise tam
yüzen sıfır için yapılan yorumlar geçerlidir. 2CL tezgahı durumunda ise ana milin sıfır
pozisyonu aynadaki çenelerin tamamen içine çekilmesi pozisyonudur.
1. DEVİR SAYISI VE İLERLEME HIZI SEÇİMİ
1-)Devir Sayısı Kodu ( S )

Tezgah milinin devir sayısı ile ilgili teknolojik veriler S harfi ve bu harfi takip eden 3,4,5’li
rakam grupları ile ifade edilir.
2-)İlerleme Hızı Kodu ( F )

İlerleme hızı ile ilgili tanımlamalarda F harfi kullanılır.Bazı tür CNC programlarında FR (
Feed Rate ) harfleri de kullanılmaktadır.Bu harfi 2,3,4’lü rakam grupları takip eder.Bazen bir
iş parçası üzerinde farklı operasyonlar ve yüzey kalitelerinin elde edilmesi
istenilebilir.Böylesi durumlarda program akışı içerisinde gerekli görüldükleri yer ve
operasyonlarda farklı ilerleme hızlarının kullanılması mümkündür.Bu özelliklerde devir sayısı
için geçerlidir.

için N025’n olu satırda tekrar yazılmamıştır.Aynı durum devir sayısı içinde
N005 G00 X100.Z10.M03 S1300 T0101
N010 G94
N015 G00 X65.Z0
N020 G01 X0. F0.25
N025 G00 X60 Z1

N030 G01 Z-100
N035 X55
N040 Z-150
İSO NC programlarında G 94 mm/dak, G 95 mm/dev cinsinden ilerlemeyi

tanımlar.mm/dev cinsinden verilmiş olan bir ilerlemeyi mm/dak’ya çevirmek için tezgah devir
sayısı bu değerle çarpılır.Yukarıdaki örnek programda mm7dakikayı bulmak için,
CNC TEZGAHLARINDA SIFIR VE REFARANS NOKTALARI

1-SABİT SIFIR NOKTASI:
Bu sıfır noktasının yeri sabittir ve tezgah imalatçısı firma tarafından belirlenir.Her ne

sebeple olursa olsun yeri değiştirilemez.Aynı zamanda tezgah sıfır noktası(machine zero
point)adı da verilir ve ‘m’ harfi ile ifade edilir.tezgah koordinat sisteminin orijini bu
noktadır.Kontrol ünitesi bu noktanın yerini bilir.
2-TEZGAH SIFIR NOKTASI:
CNC torna tezgahında tezgah sıfır noktası dönel z ekseni ile buna dik olan x eksenini
kesiştikleri noktadır.Bu nokta tezgah fener milinin alın yüzeydir.
Bu noktanın yeri,CNC torna tezgahlarında fener mili üzerinde ve torna aynasını arka
yüzeyindedir.CNC işleme merkezinde iş ekseninde tezgah tablosunun yüzeyinde x ve z
ekseninde işe tablonun sol alt köşesindedir.
M=Tezgah Sıfır Noktası

W=İŞ Parçası Sıfır Noktası
W1=Bölgesel Sıfır Noktası
H=Başlangıç Sıfır Noktası (Home Position)
3-BAŞLANGIÇ SIFIR NOKTASI:
Bu nokta CNC torna tezgahlarında Z ekseni aynadan X ekseni işe iş parçası

ekseninde en uzak mesafesidir.İşleme merkezlerinde işe Z ekseninde tezgah tablosunda
maksimum yükseklikte X ve Y eksenlerinde işe tezgah tablosunun sol alt köşesindedir.
CNC tezgahlarının enerji düğmesi her kapatılıp açıldığında tezgaha her üç
eksende de bu noktaya hareket yaparak bu noktaları kontrol eder.Bu işleme sıfırlama
(Initilazing)adı verilir.Bu işlem esnasında tezgah, eksen elemanlarının boşluklarını ve limit
Switchlerini kontrol eder.Elde edilen değerler imalatçı firmanın belirttiği tolerans sınırları
içerisinde işe açılan normal olduğunu belirtir.Daha sonrada diğer işlemlere geçilir.
Baslangıç sıfır noktası H ile tezgah sıfır noktası M arasında alan tezgahın çalışma
limitleri (Machine Working Limits)gösterilir.Bu nokta tezgah üzerinde herhangi bir yerde
belirlenir.Kontrol ünitesi bu noktanın tezgah sıfır noktasına olan mesafesidir.Tezgahın enerji
düğmesi her kapatıp açıldığında tezgah kontrol ünitesi bu noktayı kayıtlı olan değerleri
kıyaslar.
4-İŞ PARÇA SIFIR NOKTASI:
İş parçası sıfır noktası parça doğramanın eksenel hareketleri için alınan

noktadır.DYNA 3000 CNC tezgahlarında PRP olarak isimlendirilir.Kullanacak olan tezgaha
göre değişik kaydıyla iş parçasını sağ yada sol tarafında olabilir.Parça imalatına geçilmeden
bu nokta tezgahın kontrol ünitesini okutulur. Bu işleme PRP düzenlenmesi (SETUP)adı
verilir.
CNC TORNA TEZGAHI İÇİN PROGRAMLAMA

A- CNC TORNA PROGRAM YAPISI
Bütün CNC parça programları başlıca 3 bölümden meydana gelir.

A- Başlangıç bölümü
B- Ana program bölümü
C- Bitiş bölümü
%
N010 G90 Başlangıç
N020 G71 Bölümü
N030 G50 X30 Z10

N040 G00 X24 Z0 T1 S1400
N050 G01 X0 F50
N060 G00 X21 Z1
N070 G01 Z-65
N080 G00 X22 Z1
N090 X20 Ana
N100 G01 Z-65
N110 G00 X21 Z1 Program
N120 X19
N130 G01 Z-33 Bölümü
N140 G00 X20 Z1
N150 X18
N160 G01 Z-33
N170 G00 X19 Z1
N180 X17
N190 G01 Z-33
N200 G00 X30 Z10
N210 M02 Bitiş
Bölümü
1- BAŞLANGIÇ BÖLÜMÜ VE KOMUTLARI

Bir CNC parça programının başlangıç bölümü kontrol sistemi için bazı temel bilgiler
içerir. Bunlar genellikle tezgah ve programın güvenliği için gerekli veriler ile değişik ayarla-
ma verileridir. Genel olarak bu bölümdeki veriler içerik olarak aynıdır ve bütün CNC parça
programlarında bulunmak zorundadır. Bunlar toplam olarak birkaç bloktan meydana gelir.
Başlangıç bölümü verileri:

Î Program başlangıç karakteri ( % )
Î Koordinat sisteminin türü “ Mutlak yada Eklemeli Koordinat sistemi “ ( G90-G91 )
Î Ölçü sistemi “ Metrik veya Inch “ ( G70-G71 )
Î Kesici aletin numarası ( T01)
Î Tezgahın çalışacağı devir sayısı ( S 2000 )
Î Tezgah milinin dönüş yönü ( M03-M04 )
Î Sabit döngülerin iptali ( G80 )
Î İş parçası referana noktası düzenleme bloku ( G92 )
% .... Program başlangıç karakteri

N010 G40 ....Kesici telafisi iptali
N020 G80 .... Sabit döngü iptali
N030 G90 .... Mutlak koordinat
N040 G71 .... Metrik ölçü sistemi
N050 G92 X0 Y0 Z0 .... Tezgah sıfır ayarı
N060 F200 S2000 T01 M06 .... Devir sayısı, kesici değiştirme, ilerleme
N070 M03 .... Tezgah milinin çalıştırılması
2- ANA PROGRAM BÖLÜMÜ VE KOMUTLARI

CNC parça programının esas kısmıdır. Parçanın imalatı için gerekli olan geometrik ve
teknolojik verilerden meydana gelir.
Ana program bölümü verileri:
Î Eksensel yer değiştirme hareketleri ( X25 Y120 Z10 )
Î Doğrusal interpolasyonlar ( G00 , G01 )
Î Eğrisel interpolasyonlar ( G02 , G03 )
Î Sabit döngüler ( G33, G81 , G83 , G84 vb. )
N070 G00 X30 Z1 M03 .... Tezgah milini çalıştırma, başlangıç konumuna seri hareket
N080 X25 M08 .... Soğutma sıvısını çalıştırma
N090 G01 Z-50 .... Z ekseninde 50 mm talaş kaldırma
N100 G00 X27 Z1 .... X ve Z eksenlerinde seri geri hareket, başlangıç noktasına
dönüş
N110 X23 .... X ekseninde seri hareket
N120 G01 Z-25 .... Z ekseninde 25 mm talaş kaldırma
N130 G00 X24 Z1 .... Seri geri hareket (X,Z) başlangıç noktasına dönüş
N140 X21 .... X ekseninde seri hareket
N150 G01 X25 Z-25 .... X ve Z eksenlerinde açılı tornalama
N160 G00 X50 Z50 .... Parça değiştirme konumuna seri hareket
3- BİTİŞ BÖLÜMÜ VE KOMUTLARI

Bu bölümde CNC programının bitirilmesi ve güvenliği ile ilgili veriler bulunur.
Program bitiş bölümü verileri:
Î Soğutma sisteminin durdurulması ( M09 )

Î Kesicilerin değiştirme bölgesine yada “ Home “ konumuna gönderilmesi
Î Sabit döngülerin iptali ( G80 )
Î Tezgah milinin durdurulması ( M05 )
Î İş parçasının çözülmesi
Î Program sonu ( M02 )
N170 G80 .... Sabit döngülerin iptali

N180 G90 Z0 M09 .... Soğutma sıvısının kapatılması
N190 X0 Y0 M05 .... Tezgah milinin durdurulması
N200 M02 .... Program sonu
CNC TEZGAHLARINDA SIFIR VE REFARANS NOKTALARI
1-SABİT SIFIR NOKTASI:

sebeple olursa olsun yeri değiştirilemez.Aynı zamanda tezgah sıfır noktası(machine zero
point)adı da verilir ve ‘m’ harfi ile ifade edilir.tezgah koordinat sisteminin orijini bu
noktadır.Kontrol ünitesi bu noktanın yerini bilir.
2-TEZGAH SIFIR NOKTASI:
CNC torna tezgahında tezgah sıfır noktası dönel z ekseni ile buna dik olan x eksenini
kesiştikleri noktadır.Bu nokta tezgah fener milinin alın yüzeydir.
Bu noktanın yeri,CNC torna tezgahlarında fener mili üzerinde ve torna aynasını arka
yüzeyindedir.CNC işleme merkezinde iş ekseninde tezgah tablosunun yüzeyinde x ve z
ekseninde işe tablonun sol alt köşesindedir.
M=Tezgah Sıfır Noktası

W=İŞ Parçası Sıfır Noktası
W1=Bölgesel Sıfır Noktası
H=Başlangıç Sıfır Noktası (Home Position)
3-BAŞLANGIÇ SIFIR NOKTASI:
Bu nokta CNC torna tezgahlarında Z ekseni aynadan X ekseni işe iş parçası

ekseninde en uzak mesafesidir.İşleme merkezlerinde işe Z ekseninde tezgah tablosunda
maksimum yükseklikte X ve Y eksenlerinde işe tezgah tablosunun sol alt köşesindedir.
CNC tezgahlarının enerji düğmesi her kapatılıp açıldığında tezgaha her üç
eksende de bu noktaya hareket yaparak bu noktaları kontrol eder.Bu işleme sıfırlama
(Initilazing)adı verilir.Bu işlem esnasında tezgah, eksen elemanlarının boşluklarını ve limit
Switchlerini kontrol eder.Elde edilen değerler imalatçı firmanın belirttiği tolerans sınırları
içerisinde işe açılan normal olduğunu belirtir.Daha sonrada diğer işlemlere geçilir.
Baslangıç sıfır noktası H ile tezgah sıfır noktası M arasında alan tezgahın çalışma
limitleri (Machine Working Limits)gösterilir.Bu nokta tezgah üzerinde herhangi bir yerde
belirlenir.Kontrol ünitesi bu noktanın tezgah sıfır noktasına olan mesafesidir.Tezgahın enerji
düğmesi her kapatıp açıldığında tezgah kontrol ünitesi bu noktayı kayıtlı olan değerleri
kıyaslar.
4-İŞ PARÇA SIFIR NOKTASI:
İş parçası sıfır noktası parça doğramanın eksenel hareketleri için alınan

noktadır.DYNA 3000 CNC tezgahlarında PRP olarak isimlendirilir.Kullanacak olan tezgaha
göre değişik kaydıyla iş parçasını sağ yada sol tarafında olabilir.Parça imalatına geçilmeden
bu nokta tezgahın kontrol ünitesini okutulur. Bu işleme PRP düzenlenmesi (SETUP)adı
verilir.
REFERANS NOKTALARI ve KOORDİNAT SİSTEMLERİ
Referans Noktaları:
Referans noktası, fonksiyonel çizimlerin yaratılmasındaki temel fikirdir. Tezgah referans
noktası, tezgahın programlanmış, boyutsal hareketlerini yaptığı programlanabilen hareket
sahası içindeki belirlenmiş pozisyondur. Genellikle sıfır referans noktası yada yaygın adıyla
sıfır olarak adlandırılır.
Adından da anlaşılacağı gibi tezgah sıfır noktası sabittir ve operatör tarafından
değiştirilemez. Pratikte sabit sıfırın elle yapılan çok küçük bir hareketi iş parçasını
pozisyonlamasına yardım etmek içindir.
SIFIRI VEYA REFERANS NOKTASINI KAYDIRMA:

Bu sistem tezgah sıfır noktasının programlanabilen hareket alanı içinde istenilen
pozisyona getirilmesini sağlar. Referans kaydırma tezgah sıfırının iş parçası referans noktası
ile çakıştırıldığı için iş parçasının tablo üzerinde uygun bir yerde bulunmasını sağlar. Sıfır
noktası istenilen bir noktaya kaydırılmasına rağmen sistem sabit sıfırlı tezgahlar gibi
çalışır.
FREZE TEZGAHLARINDA SIFIR NOKTASI
Tezgah sıfır noktası tabla üzerinde sabit bir noktadır ve yeri değiştirilemez. X ve Y
eksenlerinde maksimum negatif Z ekseninde ise maksimum pozitif konumdadır. İş parçası
koordinat eksenleri X ve Y‘in kesişme noktasıdır. Programcı tarafından programlamada
sağlayacağı kolaylıklar göz önüne alınarak istenilen yerde serbest olarak seçilir. Tezgahın
özellikleri ve parçanın şekline göre değişmekle beraber genelde iş parçasının sol alt köşesi
seçilir.
İş parçası tezgahı tespit edildikten sonra bu noktanın tezgah kontrol ünitesine girişinin
yapılması gerekir. Bu işlemden sonra yapılacak olan bütün eksen el yer değiştirmeler ve talaş
kaldırma işlemleri hep bu nokta referans alınarak yapılır.
GEZER SIFIR NOKTASI:
Yukarıdaki sistemler eski NC tezgahlarında vardır."Gezer sıfır" veya "tam gezer
sıfır" modern CNC tezgahlarında bulunan çalışır durumda olan en yaygın referans
sistemidir.Bu sistem sıfır noktasının tezgahın programlanabilen bölgesi içindeki istenilen
yere kaydırılmasını sağlar.
Seçilen bu noktanın koordinatlarının tanımlamaları yapılır. Yapılacak olan yer
değiştirme hareketleri tanımlanmış olan bu son nokta referans alınarak yapılır. Fonksiyonel
noktasından devam edilir. Böylece iş parçasının koordinat eksen sistemindeki dört bölgede
işlenmesi mümkündür. Bu özelliklerinden dolayı bu noktaya gezer sıfır noktası denir. DYNA
CNC freze tezgahlarında bölgesel sıfır noktası (local zero point) olarak tanımlanır.
CNC freze tezgahların üçüncü bir hareket ekseni vardır.Tezgah 3C tezgahı ise tam
yüzen sıfır için yapılan yorumlar geçerlidir. 2CL tezgahı durumunda ise ana milin sıfır
pozisyonu aynadaki çenelerin tamamen içine çekilmesi pozisyonudur.

İlerleme hızı ile ilgili tanımlamalarda F harfi kullanılır.Bazı tür CNC programlarında FR (
Feed Rate ) harfleri de kullanılmaktadır.Bu harfi 2,3,4’lü rakam grupları takip eder.Bazen bir
iş parçası üzerinde farklı operasyonlar ve yüzey kalitelerinin elde edilmesi
için geçerlidir.

için N025’n olu satırda tekrar yazılmamıştır.Aynı durum devir sayısı içinde
N005 G00 X100.Z10.M03 S1300 T0101
N010 G94
N015 G00 X65.Z0
N020 G01 X0. F0.25
N025 G00 X60 Z1
N030 G01 Z-100
N035 X55
N040 Z-150
İSO NC programlarında G 94 mm/dak, G 95 mm/dev cinsinden ilerlemeyi

tanımlar.mm/dev cinsinden verilmiş olan bir ilerlemeyi mm/dak’ya çevirmek için tezgah devir
sayısı bu değerle çarpılır.Yukarıdaki örnek programda mm7dakikayı bulmak için,
GOO (DOĞRUSAL PROĞRAMLAMA)

Kesicinin en son bulunduğu noktadan hedef noktaya talaş kaldırmadan seri
olarak yaptığı harekettir.Bu hareket X,Y ve Z eksenlerinde ayrı ayrı yapılabildiği gibi aynı
anda birden fazla eksende yapılır.(Şekil 13.1)
MUTLAK (ABSOLİTE)
...................
N005 G00 X15 Y15 ....1nolu delik koordinatı
N010 X55 ....2nolu delik koordinatı
N015 Y35 ....3nolu delik koordinatı
N25 X35 Y25 ....5nolu delik koordinat
EKLEMELİ(INCREMENTAL)
....................
N005 G00 X15 Y15 ....1nolu delik koordinatı
N015 Y20 ....3nolu delik koordinatı
N020 X-40 ....4nolu delik koordinatı
N25 X20 Y-10 ....5nolu delik koordinatı
...................
* Delik koordinat değerleri kesicinin Program Referans Noktasına (PRP) göre
hareketleri esas alınarak verilmiştir.
A)MUTLAK:
B)EKLEMELİ:
ŞEKİL:13.1
G01 (DOĞRUSAL HAREKET)
Kesicinin hedef noktaya hareketi esnasında iş parçası ile teması söz

konusudur.Yani talaş kaldırma esnasında yapılan harekettir.Kesicinin hareket hızı programda
belirlenen “F” değerinde olur.
Doğrusal hareket torna tezgahlarında x ve Z eksenlerinde yapılır.X ekseninde
yapıldığında alın, Z ekseninde yapıldığında silindirik, her iki eksende yapıldığında konik
(açılı) tornalama işlemi adını alır.Parça programları içerisinde seri hareketlerle birlikte karma
olarak da kullanılır.( şekil 13.2)
MUTLAK (ABSOLUTE)
...................
N005 G00 X31 Z0 ....Alın tornalama başlangıcı
N010 G01 X0 ....Alın tornalama
N015 G00 X30 Z1 ....30 mm çap tornalama başlangıcı
N020 G01 Z-50 ....30 mm çapı silindirik tornalama
N025 G00 X31 Z1 ....Seri geri dönüş hareketi
N030 X28 ....28 mm çapı tornalama başlangıcı
N045 X26 ....26 mm çapı tornalama başlangıcı
N055 G00 X50 Z25 ....İş parçası değiştirme konumuna seri hareket
ŞEKİL:13.2.:Doğrusal hareket proğramlama
EKLEMELİ (INCREMENTAL)
...................
N005 G00 X31 ....Alın tornalama başlangıcı
N010 G91 ....Eklemeli koordinat
N015 G01 X-31 ....Alın tornalama
N020 G00 X30 Z1 ....30 mm çap tornalama başlangıcı
N035 X-3 ....28 mm çap tornalama başlangıcı
N050 X-3 ....26 mm çap tornalama başlangıcı
N060 G90 ....Mutlak koordinat
Doğrusal tornalama işlemi aynı anda 2eksende yapılırsa proğram blok formatları
aşağıdaki gibi olur.(Şekil 13.3)
MUTLAK (ABSULUTE)
....................
N005 G00 X15 Z0 ....Alın tornalama başlangıcı (1)
N010 G01 X0 ....Alın tornalama (2)
N015 X10 ....Konik tornalama başlangıcı (3)
N020 X11 Z-15 ....Konik tornalama(4)
N025 Z-25 ....Silindirik tornalama(5)
N030 X12 Z-35 ....Konik tornalama(6)
N035 Z-45 ....Silindirik tornalama(7)
KONİK TORNALAMA
Bu fonksiyon üçgen biçiminde yüzey elde etme işleminde kullanılır.
(Konik tornalama)
G01 İLE KONİK TORNALAMA

Geleneksel tezgahlarda konik tornalama için değişik metotlar kullanılır.
a- Konik boyunda kesici kullanılarak,

b- Sporta açı vererek,
c- Sevk kızağı düzeneği ile,
d- Punta kaydırarak,
e- Kopya tertibatı,
f- Kesicinin aynı anda iki eksende hareketi ile.
CNC tezgahlarında son maddede sözü edilen metod kullanılmaktadır. Kesicinin hareketi
iki eksende oluşmaktadır. Geliştirilen tezgahlarda bile olsa, kesicinin yaptığı hareket bir miktar
X, bir miktar da Z eksenindedir. Bu hareketler çok küçük değerler olduğu için kademeli
tornalamadan ziyade konik tornalama işlemi yapılır.
Konik açısına bağlı olarak X ve Z eksenlerinde meydana gelen hareket değişimleri
görülebilir. 45 derecedeki X ve Z'nin birbirine oranı 1\1 dir. Açının 30 derece olmasında bu oran
1/3 olarak değişir.
G01 İLE 45 DERECELİK KONİK TORNALAMA

G01 komutu ile konik tornalama yapabilmek için konik yüzeydeki talaş fazlalıkları
silindirik tornalama ile alınmalıdır. Tezgah kapasitesinin kaldırabileceği kadar bırakılan son
talaş miktarı X ve Z eksenindeki ölçülerin aynı blokta verilmesi ile konik tornalama yapılır.
Konik tornalamanın yapılabilmesi için aşağıdaki işlem sırasında bilgilerin bir bloğa
girilmesi gerekir.
1. Blok numarası (N...)

2. G kodu(G0l)
3. X eksenindeki değer (Kesicinin konik oluşturduğunda bulacağı koordinat X:S2 ;
S2:500)
4. Z değeri (S2 noktasını Z koordinatı S2:-500)
5. İlerleme miktarı (F: .. .mm\dk)
Konik tornalama işlemlerinde, eğer eğim açısı biliniyorsa, çizelgelerden faydalanılarak

koniklîk açısı bulunabilir. Koniklik oranı. X ve Z eksenlerinden her hangi birinin bilinmesi
durumunda kısa yoldan hesaplama yapma imkanı verir. Her bir X:Z oranına karşılık gelen açı
değeri de bilindiği için, bilinmeyeni bulmak problem olmaz.
ÖRNEK:
Yandaki iş parçası için, ıncremental ölçülendirme ile
hazırlanan programda, kesicinin S1’den S2 noktasına
gönderebilmesi için Z değeri ne olmalıdır?
Problemin çözümünde, 30 derecelik açı referans
alınarak alınır. Çizelgeden açıya karşılık gelen
koniklik oranı bulunur. Çizelgede 30 dereceye en
yatan açı 30.96 derecedir. Buna bağlı koniklik oranı
3:5 dir.
X: Z =3.5
3.5= 1.6666... tam bölünmeyen bir sayı olduğu için 5 değerinde
0.01 'lik bir oynama yaparak oran bölünebilir hale getirilir.
Kesicinin Z eksenindeki hareket miktarı 1.67'nin 5 katıdır.

Buna göre; 1.67x5=8.35mmdir. Kesici X ekseninde 5.0l mm, Z ekseninde 8.35mm hareket
eder.
Yukarıdaki bilgiler ışığında, blok oluşturulursa;
N G X Z F
0.5 01 501 -835 100
elde edilir.
Bu noktada dikkat edilmesi gereken husus, kesicinin koniğin sonucunda (S2
noktasında) X ekseninde 0.01 mm, Z ekseninde 0.03 mm,dışarıda bulunduğudur.
KONİK TORNALAMA PROGRAMI
ISO TORNA
ABSOLUTE
N1 G96 F200 S400 T1 M3:Başlangıç.İlerleme 200mm/dk.Devir 400 dev/dk.Kesici 1
N2 G90 :Absolute ölçü sistemi.
N3 G0 X50 Z10 :Seri hareket ile X’de 50 Z’de 10’a git.
N4 G0 X38 Z1 : “ “ “ “ 38 “ 1’e “
N5 G1 X40 Z-4 :Talaş kaldırarak “ 40 “ -4’e “
N6 G0 Z1 :Seri hareket ile “ 1’e “
N7 G0 X36 : “ “ “ “ 36’ya “
N8 G1 X40 Z-8 :Talaş kaldırarak X’de 40 Z’de –8’e git.
N9 G0 Z1 :Seri hareket ile “ 1’e “
N10 G0 X34 : “ “ “ X’de 34’e git.
N11 G1 X40 Z-12 :Talaş kaldırarak X’de 40 “ -12’ye git.
N12 G0 Z1 :Seri hareket ile “ 1’e git.
N13 G0 X32 : “ “ “ X’de 32’ye git.
N14 G1 X40 Z-16 :Talaş kaldırarak X’de 40 Z’de -16’ya git.
N15 G0 Z1 :Seri hareket ile Z’de 1!e git.
N16 G0 X30 : “ “ “ X’de 30’a git.
N17 G1 X40 Z-20 :Talaş kaldırarak X’de 40 Z’de -20’ye git.
N18 G0 Z1 :Seri hareket ile Z’de 1’e git.
N19 G0 X28 : “ “ “ X’de 28’e git.
N20 G1 X40 Z-24 :Talaş kaldırarak X’de 40 Z’de -24’e git.
N22 G0 X26 : “ “ “ X’de 26’ya git.
N23 G1 X40 Z-28 :Talaş kaldırarak X’de 40 Z’de -28’e git.
N25 G0 X24 : “ “ “ X’de 24’e git.
N26 G1 X40 Z-32 :Talaş kaldırarak X’de 40 Z’de -32’ye git.
N28 G0 X22 : “ “ “ X’de 22’ye git.
N29 G1 X40 Z-36 :Talaş kaldırarak X’de 40 Z’de -36’ya git.
N31 G0 X20.5 : “ “ “ X’de 20,5’e git.
N32 G1 X39.5 Z-39.5 :Talaş kaldırarak X’de 39,5 Z’de -39,5’e git.
N34 G96 F400 S800 T2 M3:İlerleme 400mm/dk. Devir 800 dev/dk. Kesici 2
N35 G0 X20 Z1 :Seri hareket ile X’de 20 Z’de 1’e git.
N36 G1 X40 Z-40 :Talaş kaldırarak X’de 40 Z’de -40’a git.
N37 G0 X50 Z10 M30 :Seri hareket ile X’de 50 Z’de 10’a git.Program sonu.
INCREMENTAL
N1 G96 F200 S400 T1 M3:Başlangıç.İlerleme 200mm/dk.Devir 400dev/dk.Kesici 1
N3 G91 :Incremental ölçü sistemi.
N4 G0 X-6 Z-9 :Seri hareket ile X’de -6 Z’de -9 mm git.
N5 G1 X1 Z-5 :Talaş kaldırarak X’de 1 Z’de -5 mm git.
N6 G0 Z5 :Seri hareket ile Z’de 5 mm git.
N7 G0 X-2 : “ “ “ X’de -2 mm git.
N10 G0 X-3 : “ “ “ X’de -3 mm git.
N13 G0 X-4 : “ “ “ X’de -4 mm git.
N14 G1 X4 Z-17 :Talaş kaldırarak X’de 4 Z’de –17 mm git.
N16 G0 X-5 : “ “ “ X’de –5 mm git.
N19 G0 X-6 : “ “ “ X’de –6 mm git.
N22 G0 X-7 : “ “ “ X’de –7 mm git.
N25 G0 X-8 : “ “ “ X’de –8 mm git.
N28 G0 X-9 :Seri hareket ile X’de –9 mm git.
N31 G0 X-9.75 : “ “ “ X’de –9,75 mm git.
N32 G1 X9.5 Z-40.5 :Talaş kaldırarak X’de 9,5 Z’de –40,5 mm git.
N33 G0 X5.25 Z49.5 :Seri hareket ile X’de 5,25 Z’de 49,5 mm git.
N34 G96 F400 S800 T2 M3:İlerleme 400mm/dk. Devir 800dev/dk. Kesici 2
N35 G0 X-15 Z-9 :Seri hareket ile X’de –15 Z’de –9 mm git.
N37 G0 X5 Z50 M30 :Seri hareket ile X’de 5 Z’de 50 mm git.Program sonu.
DYNA TORNA
ABSOLUTE
000 START MM 01:Program başlama,metrik program.
001 TOOL 1:Kesici 1
002 GOfX 0.000:Parça eksenine seri hareket.
003 SET UP >dczx:PRP ayarlaması.
004 SPINDLE ON :Tezgah milini çalıştırma.
005 SPD SP= 400: “ mili devir sayısı 800dev.
006 FR XZ/R= 1:X ve Z eksenindeki ilerleme 1dev/dk.
007 CONTROL 4:Soğutma sıvısını açar.
008 GOfX 50.000:Seri hareket ile X’de 50’ye git.
009 Z 10.000: “ “ “ Z’de 10’a git.
010 GOfX 38.000: “ “ “ X’de 38’e git.
011 Z 1.000: “ “ “ Z’de 1’e git.
012 GO X 40.000:Talaş kaldırarak X’de 40’a git.
013 Z- 4.000: “ “ Z’de –40’a git.
014 GOfZ 1.000:Seri hareket ile Z’de 1’e git.

015 GOfX 36.000: “ “ “ X’de 36’ya git.
017 Z- 8.000: “ “ Z’de –80’e git.
019 GOfX 34.000: “ “ “ X’de 34’e git.
021 Z- 12.000: “ “ Z’de –12’ye git.
023 GOfX 32.000: “ “ “ X’de 32’ye git.
025 Z- 16.000: “ “ Z’de –16’ya git.
027 GOfX 30.000: “ “ “ X’de 30’a git.
029 Z- 20.000: “ “ Z’de –20’ye git.
031 GOfX 28.000: “ “ “ X’de 28’e git.
033 Z- 24.000: “ “ Z’de –24’e git.
035 GOfX 26.000: “ “ “ X’de 26’ya git.
037 Z- 28.000: “ “ Z’de –28’e git.
039 GOfX 24.000: “ “ “ X’de 24’e git.
041 Z- 32.000: “ “ Z’de –32’ye git.
043 GOfX 22.000: “ “ “ X’de 22’ye git.
045 Z- 36.000: “ “ Z’de –36’ya git.
047 GOfX 20.500: “ “ “ X’de 20,5’e git.
048 GO X 39.500:Talaş kaldırarak X’de 39,5’e git.
049 Z- 39.500: “ “ Z’de –39,5’e git.
051 Z 10.000: “ “ “ Z’de 10’a git.
052 TOOL 2:Kesici 2
053 SPD SP= 800:Tezgah mili devir sayısı 800dev.
056 Z 1.000: “ “ “ Z’de 1’e git.
058 Z- 40.000: “ “ Z’de –40’a git.
059 X>CLR X :X parça değiştirme koordinatlarına hareket.
060 Z>CLR Z :Z “ “ “ “
061 SPINDLE OFF:Tezgah milini durdurma.
062 CONTROL 5:Soğutma sıvısını kapatır.
063 END NEWPART :Program sonu.
INCREMENTAL
000 START MM 01:Program başlama,metrik program.
001 TOOL 1:Kesici 1.
002 GOfX 0.000:Parça eksenine seri hareket.
003 SET UP >dczx:PRP ayarlaması.
004 SPINDLE ON :Tezgah milini çalıştırma.
005 SPD SP= 400: “ mili devir sayısı 400dev.
007 CONTROL 4:Soğutma sıvısını açar.

009 Z 10.000: “ “ “ Z’de 10’a git.
010 GRfX- 12.000: “ “ “ X’de –12 mm git.
011 Z- 9.000: “ “ “ Z’de –9 mm git.
012 GR X 2.000:Talaş kaldırarak X’de 2 mm git.
013 Z- 5.000: “ “ Z’de –5 mm git.
014 GRfZ 5.000:Seri hareket ile Z’de 5 mm git.
015 GRfX- 4.000: “ “ “ X’de –4 mm git.
017 Z- 9.000: “ “ Z’de –9 mm git.
019 GRfX- 6.000: “ “ “ X’de –6 mm git.
021 Z- 13.000: “ “ Z’de –13 mm git.
023 GRfX- 8.000: “ “ “ X’de –8 mm git.
025 Z- 17.000: “ “ Z’de –17 mm git.
027 GRfX- 10.000: “ “ “ X’de –10 mm git.
029 Z- 21.000: “ “ Z’de –21 mm git.
031 GRfX- 12.000: “ “ “ X’de –12 mm git.
033 Z- 25.000: “ “ Z’de –25 mm git.
035 GRfX- 14.000: “ “ “ X’de –14 mm git.
037 Z- 29.000:Talaş kaldırarak Z’de –29 mm git.
039 GRfX- 16.000: “ “ “ X’de –16 mm git.
041 Z- 33.000: “ “ “ Z’de –33 mm git.
042 GRfZ 33.000: “ “ “ Z’de 33 mm git.
043 GRfX- 18.000: “ “ “ X’de –18 mm git.
045 Z- 37.000: “ “ Z’de –37 mm git.
047 GRfX- 19.500: “ “ “ X’de –19,5 mm git.
049 Z- 40.500: “ “ Z’de –40,5 mm git.
050 GRfX 10.500:Seri hareket ile X’de 10,5 mm git.
051 Z 49.500: “ “ “ Z’de 49,5 mm git.
052 TOOL 2:Kesici 2
053 SPD SP= 800:Tezgah mili devir sayısı 800dev/dk.
055 GRfX- 30.000:Seri hareket ile X’de –30 mm git.
056 Z- 9.000: “ “ “ Z’de –9 mm git.
058 Z- 41.000: “ “ Z’de –41 mm git.
059 X>CLR X :X parça değiştirme koordinatlarına hareket.
060 Z>CLR Z :Z “ “ “ “
061 SPINDLE OFF:Tezgah milini durdurma
062 CONTROL 5:Soğutma sıvısını kapatır.
063 END NEWPART :Program sonu.
E-DÖNGÜ YARDIMIYLA SİLİNDİRİK TORNALAMA
Bu fonksiyon ile, parçanın üzerine dikdörtgen biçiminde talaş kaldırma işlemi
gerçekleşir.Özellikle silindirik tornalama,delik büyütme ve alın tornalama işlemlerinde
uygulanabilir.Kesilecek alan (o,i,f) seçeneklerinden birisi seçilmek suretiyle
tanımlanır.Kesicinin bu işlemi gerçekleştirmesi için,gerçek başlangıç noktasında bulunması

gerekir.(X ekseninde başlangıç çapı,Z ekseninde başlangıç noktası)
Dyna Seçenekleriyle Giriş Formatı
BUNA GÖRE: F = YES cevabı verildiğinde bitirme talaşı için ne kadarlık pay
bırakılacağı sorulmakta olup bu miktar “FIN” mesajından sonra girilmelidir.
Tornalamada Döngü Sembolleri
o = Dış çap tornalama işlemi

i = İç çap tornalama,delik büyütme
f = Alın tornalama
NN = Kaldırılacak paso sayısı
XA = Tornalanmış son çap değeri
ZB(+,-) = İNCREMENTAL olarak başlangıç noktasından itibaren tornalama boyu
FIN = Bitirme talaş miktarı
“ZB(+)” soldan sağa doğru tornalama işlemi gerçekleştirilir

“ZB(-)” sağdan sola doğru tornalama işlemi (normal yön)
“ZB” başlangıç noktasından itibaren
SİLİNDİRİK TORNALAMA DÖNGÜSÜ İŞLEM SIRASI:
SHIFT ve RECT tuşuna basınız.Ekranda “F” mesajı görülecektir.YES cevabında

bitirme talaşı istenmesi anlamında olup,bitirme talaşı daha sonra girilecektir.Eğer “F”
mesajına cevabınız NO ise daha sonra ki basamağa geçilecek,tornalama işlemi bitirme talaşı
bırakılmadan gerçekleştirilecektir.
“o?”mesajı görüntülendiğinde silindirik tornalama için YES tuşuna basınız.Ayrıca
delik büyütmek için YES tuşuna basınız.Cevabınız NO ise “i?” mesajı görüntülenecektir.
“i?” mesajına cevabınız YES ise alın tornalama yapabilirsiniz.Fakat cevabınız NO ise
“f?” mesajı görüntülenecektir.
“f?” mesajına cevabınız NO ise kontroller başa dönüp “o?” mesajı yeniden
görüntüleyecektir.Bunlardan silindirik tornalama,alın tornalama veya delik büyütme
seçeneklerinden birini mutlaka seçmelisiniz.
Seçmiş olduğunuz herhangi bir mesajdan sonra karşınıza “NN?” mesajı

görüntülenecektir.Buraya paso sayısını yazınız
“XA=” mesajı görüntülenecektir.Buraya belirlenen çap mesafesini yazınız
“ZB=” mesajı görüntülenecektir.Buraya da kesicinin bulunduğu noktadan itibaren
tornalama boyunu girin.
Eğer “F?” mesajını YES ile cevap vermişseniz “FIN?” mesajı
görüntülenecektir.Bitirme talaşı miktarı değerini yazınız.
AŞAĞIDAKİ ÖRNEK PARÇANIN TORNA PROGRAMI SİLİNDİRİK

TORNALAMA DÖNGÜSÜ İLE YAPILMIŞTIR:
000 START MM 00 Program başlama metrik program no

001 TOOL 1 Referans kesici
002 GO f X 0,000 Parça eksenine seri hareket
003 SETUP > dczx PRP ayarlanması
004 TOOL 1 Kullanılacak kesici no
005 SPINDLE ON Tezgah milini çalıştırmak
006 SPD SP = 1800 Tezgah mili devir sayısı
007 FR X/R = 2 X ekseninde ilerleme
008 FR Z/R = 4 Z ekseninde ilerleme
009 CONTROL 4 Soğutma sıvısı
010 GO f X 50,00 Alın tornalama baş.
011 GO f Z 0,000
012 GO X 0,000 Alın tornalama
013 GO f X 50,00 Rect başlangıcı
014 RECT F o 05 Rect döngüsü temiz. Pas. dış.
015 XA = 30,00 Elde edilecek son çap.(X).
016 ZB = - 40,00 Tornalama uzunluğu
017 FIN = 0,200 Temizleme talaş miktarı
018 X > CLR X Parça değiştirme koordinatlarına hareket durma.
019 Z > CLR Z Parça değiştirme koordinatlarına hareket durma.
020 SPINDLE OFF Tezgah milini durdurma
021 CONTROL 5 Soğutma sıvısını kapatma
022 END NEWPART Program sonu,program başlangıcı dönüş.
ALT PROGRAMLAR
Tüm bilgisayar programlarında olduğu gibi, NC programlarında da alt programlar

yazılabilir.Bir alt program;programcı tarafından yazılan ve ana program veya başka alt
program içerisinden çağrılabilen, belirli bir operasyon sıralamasıdır.Genellikle tekrarlanan
işlemleri ifade eden altprogramlar, kontrol ünitesinin belleğinde saklanır ve istenildiğinde
herhangi bir program içerisinden çağırılabilir.Ana programlarda olduğu gibi alt programlarına
da; (:) işareti (ISO) veya O (EIA) ile belirtilen birer numara verilir; 01234; bazı kontrol
sistemlerinde numaranın önüne hiçbir işaret konulmaz.Herhangi bir alt program M99 ile
biter.Alt program ana program içerisinden veya bir başka alt program içerisinden çağrılabilir
ve istenildiği kadar kullanılabilir.Çağırma formatı şöyledir.(Fanuc sisteminde)
M98 P.... ....
Burada P adresini takip eden ilk dört dijit alt programın tekrarlanma sayısı, diğer dört
dijit ise program numarasını verir.Örneğin M98 P51234;beş defa tekrarlanan 1234 nolu alt
programın çağırılma formatıdır;dijitlerin önüne O konulmaz P’den sonra dört dijit yazılırsa
(P1234)alt program tekrarlanmaz.Başka sistemlerde (Sinumerik) alt program tekrarlanması L
adresi ile belirtilir.
Alt program ana programın herhangi bir yerinden çağırılabilir.Çağırıldığında alt
programda ifade edilen işlemler gerçekleşir ve M99 geldiğinde,eğer tekrarlanmayacaksa ana
programa dönülür ve kaldığı yerden devam eder.M99 tek bir blok veya bir hareket içeren
örneğin;
X...M99 P.... L....;
Bir hareket içeren bir blok içerisinde yer alabilir; burada X yönünde hareket
yapıldıktan sonra alt program çağırılır.Ana program içerisinde M99 konulursa, program başa
döner ve tekrar çalışmaya başlar.Ancak bu kod atlatılma (/M99) yazılmalıdır ve sadece
CTR/MDI panosundaki atlama düğmesine basıldığında geçerli olmalıdır. Aksi durumda
program M99 yerine geldiğinde devamlı tekrarlanır.Eğer başa değil de programın başka bir
yerine gidilmek istenirse /M99 n... yazılır.Burada n gidilmesi gereken blok numarasıdır.
Alt programın diğer bir adı da “ALT – YORDAM ” dır.Alt program program içinde
programdır.Ana program bir parçanın işlenmesi için gereken tüm işlemleri ve işlevleri
içerir.Alt program ise ana programın bir bölümüdür.Kullanma amacı ve yerleri aşağıdaki gibi
özetlenebilir.
a) Hazır çevrimi olmayan fakat tekrarlayan işlemler için özel çevrim yazmak;
b) Uzun programların tekrarlayan bloklarını tek bir grup içinde toplamak.
c) Alt Program da tekrarlanabildiğinden, özel döngü çevrimi yapmak.(Tekrar sayısı
çoğu tezgah için 99 sayısı ile sınırlıdır.)
Alt yordam kullanılırken üzerinde dikkatle görülmesi gereken noktaları özetlemekte yarar
olacaktır:
Z Alt program kendi içinde bir program olmakla birlikte, yerleşik komutlar karşılıklı taşınır;
Ana program ← → alt program.
Örneğin, birinde devrede olan bir çeviri, ötekine geçildiğinde de devrededir.
ZKullanılan ölçülendirme sistemi de karşılıklı geçerlidir. Bu nedenle örneğin; alt

program içinde G91 koduna geçilmişse, bu programla ana programa dönüldüğünde, tezgah
verilecek ilerlemeleri G91 ölçülendirmesine göre işleme koyar.Belirtilen durum takım
bindirmelerine neden olabileceğinden, tezgah yapımcısının bu konudaki uyarıları ve verdiği
bilgilerin üzerinde özenle durulmalıdır.Aynı duyarlılığı G28 kodu kullanılırken de
gösterilmesi gereklidir.
ZTezgahın çalışması ve diğer işlevlerine ilişkin olarak da benzer durumda da

olabilir.Bunların da dikkatle incelenmiş olması zorunludur.
Alt program ana program izler Her alt program için bir tanıtma işareti ve numarası
verilir ki alt program başladığı bloğa geçebilsin.Yöntemler tezgahlar arasında farklılık
gösterir.Bu işaretlerden bazıları O ve L harfleri ve (:) dır;
O10503, L1807, : 803
Alt programın uzunluğu ve alt program sayısı tezgahın bilgisayarın kapasitesiyle
bağımlıdır.Her alt program bir bağımsız program niteliğinde olduğundan, içerdiği bloklara
istenilen sıra numarası verilebilir.
Alt program bilgisayar ünitesinin belleğinde uygun bir biçimde toplandığında, başka
program tarafından da çağırılabilir.Bu nedenle kullanıcının kendi gereksinimi için
hazırlayacağı genel çevrimler açısından çok verimlidir.Nitekim 8.bölümde, bazı tezgahlardaki
kalıcı çevrimlerin alt program koduyla çağrıldığının üzerinde durulmuştur.
Alt programlar da döngüler gibi, birbirileri için yuvalandırılabilir.Bu özelliği olan
tezgahlarda, genellikle, üç kez yuvalanma olanağı vardır.
Bilgisayarın işlem kontrolünü ana program ve alt program arasında birinden ötekine
aktarmakta kullanılan yöntemler iki grup altında toplanabilir:M ve L koduyla.
M koduyla
M98 → Alt program aktarma
M99 → Ana programa dönüş
M98 koduyla bilgisayarın işlem kontrolünü alt program aktarmakta kullanılan
yazılımlar, tezgaha ve amaca göre şu biçimlerde olabilir:
1) N... M98 P110 veya N.. P110 M98
2) N... M98 L4 P110
3) N... M98 P (I) (II)
Yukarıda örneklenmiş olan türden yazılımların bulunduğu komutlardan
başka komutları verilmez.Bu hatırlatmanın nedeni, bazı L kodlu bilgisayar
sistemlerinde bunun olabilmesidir.
P adresi alt programın başlık numarasını işaret eder.110, aşağıda ele alınacağı gibi, alt
programa program içinde verilmiş olan tanıtıcı programdır; program içerisindeki blok
numarası değildir.
Bazı tezgahlarda tanıtıcı bölüm iki bölümdür.Burada, ilk sayı grubu (I) alt programın
kaç kez tekrarının istendiğini gösterir.
Alt programın sonu M99 koduyla belirtilir.Yazılımda özel bir işaret yoksa, bu kodu okuyan
tezgah işlem kontrolünün alt programa aktarılmış olduğu bloktan hemen sonraki bloğa döner
ve işlem bu bloktan itibaren sürer.Bu kural tüm aktarmalar için gereklidir.Nitekim yuvalanma
durumunda geri dönüş ilgili alt programın bir sonraki bloğunadır.
TEZGAH SIFIR NOKTASI

sebeple olursa olsun yeri değiştirilemez.Aynı zamanda tezgah sıfır noktası (machine zero
point) adı da verilir ve ‘m’ harfi ile ifade edilir.Tezgah koordinat sisteminin orijini bu
noktadadır.Kontrol ünitesi bu noktanın yerini bilir.Sabit sıfır noktası tezgah imalatçısı firma
tarafından belirlenir ve asla değiştirilemez. CNC freze tezgahlarında Z ekseninde tezgah
tablasının yüzeyinde, X ve Y eksenlerinde ise tablanın sol alt köşesindedir.
CNC TORNA TEZGAHI

M= Tezgah sıfır noktası
W = İş parçası sıfır noktası
İŞ PARÇASI SIFIR NOKTASI
X ve Z eksenlerinin kesiştikleri noktadır.Tüm komutlar bu nokta referans
alınarak verilir.Gerektiğinde kaydırılarak yeri değiştirilir.Bir değişiklik yapılmadığında
bu nokta sıfır noktası olarak kabul edilir.İSO programında G 92 komutuyla kaydırılır.
BÖLGESEL SIFIR NOKTASI
Adından da anlaşılacağı gibi bu noktanın iş parçası üzerinde belirli bir yeri
yoktur. İş parçası üzerinde ihtiyaç duyulan her yerde tanıtılır ve kullanılır. Görevi
bitince iptal edilir.Buna aynı zamanda yüzey sıfır noktası adı da verilir.Bu noktadan
parça üzerinde istenildiği kadar kullanılır.Bunlar model özellikte oldukları için yeni
tanımlanan gezer sıfır noktası bir öncekini iptal eder.
Bölgesel sıfır noktası tanımlandığında verilecek geometrik değerler hep bu son
noktaya göre verilir.ISO programlarında G58 – G59 komutlarıyla tanıtılır.Özellikle karmaşık
programlama ve eğrisel hareket parametrelerinin tanımlamalarında yaygın olarak kullanılır.
CNC FREZE TEZGAHLARI İÇİN PROGRAMLAMA

D- CNC ISO FREZE TEZGAHLARININ PROGRAM YAPISI
BASLANGIÇ BÖLÜMÜ VE KOMUTLARI
Bir CNC parça programının başlangıç bölümü kontrol sistemi için bazı temel bilgiler
içerir. Genel olarak bu bölümdeki veriler içerik olarak aynıdır ve bütün CNC parça
programlarında bulunmak zorundadır. Bunlar toplam olarak birkaç bloktan meydana gelir.
Başlangıç bölümü verileri:
- Program başlangıç karakteri (%)
- Koordinat sisteminin türü “Mutlak yada Eklemeli Koordinat sistemi” (G90-G91)
- Ölçü sistemi “Metrik yada Inch” (G70-G71)
- Kesici aletin numarası (T01)
- Tezgahın milinin dönüş yönü (M03-M04)
- Sabit döngülerin iptali (G80)
- İş parçası referans noktası düzenleme bloğu (G92)
ANA PROGRAM BÖLÜMÜ VE KOMUTLARI
CNC parça programının esas kısmıdır. Parçanın imalatı için gerekli olan geometrik ve
teknolojik verilerden meydana gelir.
Ana program bölüme verileri:
- Eksenel yer değiştirme hareketi (X25, Y120, Z10)
- Doğrusal interpolasyonlar (G00, G01)
- Eğrisel interpolasyonlar (G02, G03)
- Sabit döngüler (G33, G81, G83, G84, vb.)
N070 G00 X30 Z1 M03 …..Tezgah milini çalıştırma, başlangıç konumuna seri hareket
N080 X25 M08 ….. Soğutma sıvısını çalıştırma
N090 G01 Z-50 ….. Z ekseninde 50 mm talaş kardırma
N100 G00 X27 Z1 . X ve Z ekseninde seri geri hareket, başlangıç noktasına dönüş
N110 X23 ….. X ekseninde seri hareket
N120 G01 Z-25 ….. Z ekseninde 25 mm talaş kardırma
N130 G00 X24 Z1 ….. Seri geri hareket, başlangıç noktasına dön
PROGRAM SONU BÖLÜMÜ VE KOMUTLARI
Bu bölümde CNC programının bitirilmesi ve güvenliği ile ilgili veriler bulunur.
Program bitiş bölümü verileri:
• Soğutma sisteminin durdurulması ( M09 )
• Kesicilerin değiştirme bölgesine yada ‘Home’ konuma gönderilmesi
• Sabit döngülerin iptali ( G80 )
• Tezgah milinin durdurulması ( M05 )
• İş parçasının çözülmesi
• Program sonu ( M02-M30 )
D- CNC DYNA FREZE TEZGAHLARININ PROGRAM YAPISI
BASLANGIÇ BÖLÜMÜ VE KOMUTLARI
Programın bu kısmı tezgahın çalıştırılması için gerekli ön bilgileri kapsar. Bu bilgilere
örnek olarak program başlangıcı, ölçü sistemi, devir sayısı, ilerleme vb. verilebilir.
000 START MM 07........ Program başlangıcı, ölçü sistemi, program no
001 TD= 1.000...............Kesici çapı
002 FR XY =15................X ve Y eksenlerinde ilerleme
003 FR Z =10............... .Z ekseninde ilerleme
004 SETUP >zcxyu......... SETUP ayarları
005 SPINDLE ON..........Tezgah milini çalıştırma
006 SP=1300 RPM...........Devir sayısı
007 CONTROL 4..........Soğutma sıvısını açma
ANA PROGRAM BÖLÜMÜ VE KOMUTLARI
Parça programının imalatla ilgili en önemli kısmıdır. Bu bölümde talaş kaldırma ile
ilgili gerekli olan bütün veriler bulunur.
008 GOf X 65.000......X ekseninde absolute hızlı hareket
009 Y 5.000........Y ekseninde absolute hızlı hareket
010 GOf Z 1.000.........Z ekseninde absolute hızlı hareket
011 GO Z- 2.000.........Z ekseninde absolute talaş kaldırma
012 GR X 9.000.........X ekseninde inceremental talaş kaldırma
013 GR X 2.000.........X ekseninde inceremental talaş kaldırma
014 Y 10.000........Y ekseninde inceremental talaş kaldırma
015 GR X 22.500.......X ekseninde inceremental talaş kaldırma
016 Y 15.000 .......Y ekseninde inceremental talaş kaldırma
017 Z>C........................... Z ekseninin ulaşabileceği en son nokta

PROGRAM SONU BÖLÜMÜ VE KOMUTLARI
Programı bitirirken emniyet için gerekli bilgiler içerir. Bu bilgilere örnek olarak
program bitimi veya başa dönüş, soğutma sıvısını kapama, tezgah milini durdurma vb.
verilebilir.
020 CONTROL 5........... Soğutma sıvısını kapama
021 SPINDLE OFF.........Tezgah milini durdurma
022 END NEWPART..... Program başına dönüş
DYNA programa dilinde CNC parça programları üç farklı biçimde bitirilir.
END:Genellikle tek parça imalatlarında program sonları bu komutla bitirilir. Parça
imal edildikten sonra program başlangıç satırına dönülmez.
END NEWPART:Program bitiminde kesici bir sonraki iş parçasının bağlanması için
emniyetli uzaklaşma noktasında (Z>C) bekler. Bu arada kontrolör programın başlangıç
satırına geçer. Birden fazla sayıda imal dilecek parçalarda programlar bu komutla bildirilir.
END NEW REF:İmal dilecek parça programı aynı parça üzerinde ancak farklı
referans noktalarında uygulanacaksa program bu komutla bitirilir. Bu komut okunulduğunda
kesici yeni referans noktasına gider ve aynı programı uygular. Bu tür program bitirme
özellikle freze tezgahlarında yaygın olarak kullanılır.
FREZE TEZGAHLARINDA:
1-)Tezgah Sıfır Noktası:Tezgah sıfır noktası tabla üzerinde sabit bir noktadır ve yeri
değiştirilemez.X ve Y eksenlerinde maksimum negatif (-),Z ekseninde ise maksimum pozitif
(+) konumdadır.Genellikle operatöre göre tezgah tablasının sol alt köşesinde yada buraya en
yakın bir noktadır.
2-)İş Parçası Sıfır Noktası:İş parçası koordinat eksenleri X ve Y nin kesişme
noktasıdır.Programcı tarafından programlamada sağlayacağı kolaylıklar göz önüne alınarak
istenilen yerde serbest olarak seçilir.Tezgahın özellikleri ve parçanın şekline göre değişmekle
beraber genelde iş parçasının sol alt köşesi tercih edilir.
Bu nokta X,Y ve Z eksenlerinin orijini olduğuna göre tezgah tablası koordinat
eksenlerinin 1. bölgesinde kabul edilir.Kesicinin orijinin soluna yada altına geçmesi söz
konusu olmayacağı için X ve Y eksenlerindeki bütün yer değiştirme hareketlerinin işareti
mutlak koordinat sisteminde pozitif (+)olur.
İş parçası tezgaha tespit edildikten sonra bu noktanın tezgah kontrol ünitesine (MCU)
girişinin yapılması gerekir.Bu işlemden sonra yapılacak olan bütün eksen el yer değiştirmeler
ve talaş kaldırma işlemleri hep bu nokta referans alınarak yapılır.
3-)Gezer Sıfır Noktası:Yukarıda bahsedilen sıfır nokta özellikleri ilk kuşak NC
tezgahlarında mevcuttu.Gezer sıfır noktası günümüzün modern CNC takım tezgahlarının
sahip olduğu bir özelliktir.Tezgahın programlanabilir,alanının istenilen bölgesinde
seçilir.Seçilen bu noktanın koordinatlarının tanımlamaları yapılır.Yapılacak olan yer
değiştirme hareketleri tanımlanmış olan bu son nokta referans alınarak yapılır.Fonksiyonel
noktasından (PRP)devam edilir.Böylece iş parçasının koordinat eksen sistemindeki 4 bölgede
işlenmesi mümkündür.Bu özelliklerinden dolayı bu noktaya GEZER SIFIR NOKTASI
( Floating Zero Point )adı verilir.CNC parça programı içerisinde istenilen yerde ve sayıda
gezer sıfır noktası seçilir.
DYNA CNC freze tezgahlarında bölgesel sıfır noktası (Local Zero Point) olarak
tanımlanmıştır.
1. İŞ PARÇASI SIFIR NOKTASI
Bu noktanın yeri programcı tarafından NC programının yazımına başlanılmadan
belirlenir.Sembol olarak W harfi ile gösterilir.Bu nokta dikkate alınarak program ile ilgili
geometrik hesaplar yapılır ve kesici takımın izleyeceği yollar belirlenir.
Bu noktanın yeri iş parçası tezgaha bağlandıktan sonra operatör tarafından referans

kesici kullanılarak ZERO-SET işlemi ile tezgaha tanıtılır.Daha önce açıklandığı gibi torna
tezgahlarında referans kesici sağlayan torna kalemi ,işleme merkezlerinde ise en çok
kullanılan kesicidir.Bu nokta referans kesici dışındaki kesicilere tanıtılmaz.Kesici
kalibrasyonunda diğer kesicilerin konumları referans kesiciye tanıtıldığı için yalnızca referans
kesiciyi tanıtmak yeterlidir.Bu tanıtım ISO programlamada G54 OKUMA tezgahlarında
ZEROSET komutuyla tanıtılır.
İş parçası sıfır noktasının yeri çok önemlidir.Çok sayıda parça imal edileceği zaman iş
parçaları hep aynı boy ve konumda bağlanmalıdır.Aksi takdirde uzun bağladığında çarpışma
,kısa bağladığında talaş kaldırmama söz konusu olur.Bunun için parçalar basit bağlama
elemanları ile hep aynı konumda yada uzunlukta bağlanmalıdır.Hatta CNC tezgahlarında
işlenecek olan parçaların konvansiyonel tezgahlarda ön bir işlemden geçirilerek kaba
boyutlarına getirilmesi tavsiye edilir.Bu durum tezgah kesicilerin güvenliği ve imalat
süresinin kısaltılması için önemlidir.
Bilindiği gibi CNC tezgahlarının saat ücretleri çok pahalıdır.Mümkün olduğunca
gereksiz talaş kaldırma işlemlerinden kaçınılmalıdır.Hatta işleme merkezlerinde işlenecek
parçaların kabaca konvansiyonel tezgahlarda ön boşaltım işlemlerinin yapılması en ekonomik
yöntemlerden biridir.Süresi kesinlikle Süresi kesinlikle unutulmamalıdır,ki eğer CNC
tezgahlarında işlenecek olan iş parçaları ön bir işlemeye tabi tutulmayacaklar ise güvenlik
açısından kesinlikle kaba olarak ölçülerinin kontrol edilmesi gerekir.
İlerleme hızı ile ilgili tanımlamalarda F harfi kullanılır.Bazı tür CNC programlarında FR
( Feed Rate ) harfleri de kullanılmaktadır.Bu harfi 2,3,4’lü rakam grupları takip eder.Bazen
bir iş parçası üzerinde farklı operasyonlar ve yüzey kalitelerinin elde edilmesi
için geçerlidir.
B-DOĞRUSAL PROGRAMLAMA (G00 / G01)
G00 KODU : Takımı çabuk bir hareketle, yani belirli bir noktaya göndermek için
‘G00’ kodu kullanılır.Hareket genelde takımı parçaya yaklaştırmak için kullanılır.Hareket
sırasında F kodu ile ilerleme hızı belirlenmez.Tezgahın bir parametresi olan maksimum
ilerleme hızı kullanılır.Hareket eksenlere paralele veya 45 derece eğik olarak yapılabilir.
Hareket sırasında TALAŞ KALDIRILMAZ.Blokta HEDEF NOKTASI ,yani takımın gideceği
noktanın koordinatı yazılır.
Aynı blokta F (İlerleme hızı),S (Devir sayısı),T (Kesici numarası) ve M (Yardımcı kod)
yazılabilir ancak bunlar daha sonraki bloklarda geçerli olurlar.Kesici bu kodda parçadan talaş
kaldırmaz.Bu yüzden z koordinatı yeterli miktarda parçanın üzerinde verilir;buna parçaya
girme payı denir.Koordinatlar mutlak veya eklemeli yazılabilir. Buna göre şekil a göre mutlak
ve eklemeli kod yapalım:
y
Baslama
noktasi
65
Hedef
noktasi
35
y
30 105 x
x
¾ Mutlak Koordinat Sistemine Göre: N06 G00 G90 X105 Y35
¾ Eklemeli Koordinat Sistemine Göre: N06 G00 G91 X75 Y-30
Şekildeki gibi yazılır.
¾ G01 KODU : Bu kod ile önceden belirlenen bir ilerleme hızı ile doğrusal bir talaş
kaldırma(kesme) hareketi gerçekleştirilir.
Genelde aynı blokta G01 den X,Y ; ondan sonraki blokta Z veya tersine ilkin Z ve
sonra X,Y yazılır.F,S,T ve M kodları, ancak değişirse yazılır.Burada da X,Y veya Z hedef
noktasının koordinatlarıdır.Koordinatlar mutlak veya eklemeli olarak verilir.
¾ Şekil c için açılan kanalın derinliği 12mm olduğu durumda Mutlak Kodları :
N02 G00 G90 X30 Y30 Z2
N03 G01 Z-12
N04 X110 Y75
¾ Şekil d için açılan kanalın derinliği 8mm olduğu durumda Eklemeli Kodları :
N02 G00 G91 X30 Y30 Z2
N03 G01 Z-10
N04 X80 Y45
y y
75 Hedef 75 Hedef
noktasi noktasi
y
30
y
Baslama 30 Baslama
noktasi noktasi
30 110 x 30 110 x
x x
-c- -d–
C-AYNI ANDA İKİ EKSENDE HAREKETİÇEREN PROGRAMLAMA MUTLAK

VE EKLEMELİ
ABSOLUTE
N1 G92 X10 Y10:Başlangıç noktasını X veY ‘ de 10mm kaydırmak.

N2 G0 X0 Y0 Z1 F150 S2000 T5 M3:Hızlı hareketlerle çakı 1mm inecek şekilde 150mm
ilerlemeyle devir sayısı 2000dev/dk., matkabın dönüş yönü
N3 G90:Absolute işlenecektir
N4 G1 Z-5:Doğrusal hareketlerle çakı,parçaya 5mm dalacaktır.
N5 G1 X20:Doğrusal hareketlerle X’ de 20mm ilerleyecektir.
N6 G1 X25 Y5 Doğrusal hareketlerle X’de25mm Y’de 5mm ilerleyecektir.
N7 G1 X45:Doğrusal hareketlerle X’de 45mm ilerleyecektir.
N8 G1 Y25: Doğrusal hareketlerle Y’de 25 ilerleyecektir.
N9 G1 X40 Y30: Doğrusal hareketlerle X’de 40mm Y ‘de 30mm ilerleyecektir.
N10 G1 X0: Doğrusal hareketlerle X’de 0 gelecektir.
N11 G1 X-5 Y30: Doğrusal hareketlerle X’de –5mm Y ‘de 30mm ilerleyecektir.
N12 G1 Y5: Doğrusal hareketlerle Y ‘de 5mm ilerleyecektir.
N13 G1 X0 Y0: Doğrusal hareketlerle X ‘de 0 Y ‘de 0’a gelecektir.
N14 G0 Z100 M30:Hızlı hareketle çakıyı 100mm kaldırarak , program sonunu getirir.
İNCEREMANTEL
N1 G92 X10 Y10: Başlangıç noktasını X veY ‘ de 10mm kaydırmak.

N2 G0 X0 Y0 Z1 F150 S1500 T5 M3: Hızlı hareketlerle çakı 1mm inecek şekilde 150mm
ilerlemeyle devir sayısı 1500dev/dk., matkabın dönüş yönü
N3 G91:İncremantel işlenecektir.
N4 G1 Z-6: Doğrusal hareketlerle çakı,parçaya -6mm dalacaktır.
N5 G1 X20: Doğrusal hareketlerle X’ de 20mm ilerleyecektir.
N6 G1 X5 Y5: Doğrusal hareketlerle X’de5mm Y’de 5mm ilerleyecektir.
N7 G1 X20: Doğrusal hareketlerle X’ de 20mm ilerleyecektir.
N8 G1 Y25: Doğrusal hareketlerle Y’de 25 ilerleyecektir.
N9 G1 X-5 Y5: Doğrusal hareketlerle X’de-5mm Y’de 5mm ilerleyecektir.
N10 G1 X-40: Doğrusal hareketlerle X’ de -40mm ilerleyecektir.

N11 G1 X-5 Ys-5: Doğrusal hareketlerle X’de-5mm Y’de -5mm ilerleyecektir.
N12 G1 Y-25:. Doğrusal hareketlerle Y’de -25 ilerleyecektir.
N13 G1 X5 Y-5: Doğrusal hareketlerle X’de5mm Y’de -5mm ilerleyecektir.
N14 G0 Z105 M30: Hızlı hareketle çakıyı 100mm kaldırarak , program sonunu getirir.
D-DÖNGÜ YARDIMIYLA DİKDÖRTGENCEP FREZELEME
Bu döngü ile dikdörtgen şeklindeki frezeleme işlemeleri yapılır. Yapılan bu frezeleme

dikdörtgenin iç kısmının tamamen cep şeklinde boşaltılmasını kapsar. Ayrıca (X, Y ve Z)
eksenlerindeki paso miktarları kullanılacak kesicinin çapının belirli % değerinde olur ve
programcı tarafından belirlenir. İstenilirse tanımlanan yeni referans noktalarında döngü
tekrarlanır. Döngü parametreleri aşağıdaki gibidir:
RECT = Dikdörtgen frezeleme.

F = Temizleme talaşı?
i = Kesici çapı kaydırma (İç).
R = Kesici ekseninde.
Z% = Kesici çapına oranla her frezelemedeki Z ekseninde
talaş miktarı.
XY% = Kesici çapına oranla her frezelemedeki X ve Y
eksenlerinde talaş miktarı.
ZH = Kesicinin parça yüzeyine olan mesafesi.
Zd = Dikdörtgenin (toplam talaş) derinliği.
X1 = Sol alt köşesinin X koordinatı.
Y1 = Sol alt köşesinin Y koordinatı.
XA = Dikdörtgenin uzun kenarı.
YB = Dikdörtgenin kısa kenarı.
REPEATX nn= X ekseninde tekrar sayısı.
Xi = X ekseninde tekrar aralıkları.
REPEATY nn= Y ekseninde tekrar sayısı.
Yi = Y ekseninde tekrar aralıkları.
Şekil1- RECT POCKET parametreleri
000 START MM 07 ... Program başlangıcı,metrik,program

no.
001 TD = 5.000 ... Kesici çapı.
002 FR XY = 15.000 ... X, Y ekseninde ilerleme.
003 FR Z = 10.000 ... Z ekseninde ilerleme.
004 SETUP = zcxyu ... PRP düzenleme.
005 SPINDLE = ON ... Tezgah milini çalıştırma.
006 SP = 1400 ... Devir sayısı (devir/dak).
007 CONTROL 4 ... Soğutma sıvısını çalıştırma.
008 RECT i Z %50 ... Dikdörtgen frezeleme, içeride,
kesici çapınagöre her frezelemede Z ekseninde talaş derinliği
009 XY cut %50 ... Kesici çapına oranla her
frezelemedeki X ve Y eksenlerinde paso miktarı.
010 ZH = 1.000 ... Kesicinin parça yüzeyine mesafesi.
011 Zd = -6.000 ... Toplam talaş derinliği.
012 X1 = 10.000 ... Sol alt köşenin X mesafesi.
013 Y1 = 10.000 ... Sol alt köşenin Y mesafesi.
014 XA = 30.000 ... Dikdörtgenin uzun kenarı.
015 YE = 15.000 ... Dikdörtgenin kısa kenarı.
016 REPEAT X 03 ... X ekseninde 3 kez tekrarlanacak.
017 Xi = 40.000 ... X eksen aralıkları.
018 REPEAT Y 03 ... Y ekseninde 3 kez tekrarlanacak.
019 Yi = 25.000 ... Y eksen aralıkları.
020 SPINDLE OFF ... Tezgah milini durdurma.
021 CONTROL 5 ... Soğutma sıvısını kapama.
022 END NEWPART ... Program sonu, başlangıç satırına
dönüş.
Şekil2- Örnek RECT POCKET programı
Şekil 3- ISO SİMÜLASYON CEP FREZELEME DÖNGÜSÜ.

Yukarıda şekli görünen parçanın ıso programı:
N001 G0 X100 Y50 Z1 F200 S1500 T1 M3
N002 G87 X100 Y50 Z-15 I3
G87:DİKDÖRTGENCEP FREZELEME DÖNGÜSÜ
X:X EKSENİNDEKİ UZUNLUK
Y:Y EKSENİNDEKİ UZUNLUK
Z: TOPLAM DERİNLİK
I:PASO MİKTARI
Şekildeki orta kısmın içi boş kenarlar doludur.
E-DÖNGÜ YARDIMIYLA DİKDÖRTGEN ÇERÇEVE FREZELEME

Dikdörtgen şekilde olan çerçeve frezeleme işlemlerinde kullanılır.İstenilen koordinatlarda
tekrar edilebilir.Kesici çapı kaydırma içeride (İ), dışarıda (F) yapılabilir.Döngü parametreleri
aşağıdaki gibidir:
¾ RECT FRAME
Y
Y1
X1 X
FRAME = Dikdörtgen çevreye frezeleme

F = Temizleme talaşı?
i = Kesici çapı kaydırma (İç).
R = Kesici ekseninde.
Z%= Kesici çapına oranla her frezelemedeki Z ekseninde

talaş miktarı.
ZH = Kesicinin parça yüzeyine olan mesafesi.
Zd = toplam talaş derinliği.
X1 = Sol alt köşesinin X koordinatı.
Y1 = Sol alt köşesinin Y koordinatı.
XA = Dikdörtgenin uzun kenarı.
YB = Dikdörtgenin kısa kenarı.
REPEATX nn = X ekseninde tekrar sayısı.
Xi = X ekseninde tekrar aralıkları.
REPEATY nn = Y ekseninde tekrar sayısı.
Yi = Y ekseninde tekrar aralıkları.
Şekil a- RECT POCKET parametreleri
000 START MM 07 ... Program başlangıcı,metrik,proğ. no

001 TD = 5.000 ... Kesici çapı.
002 FR XYZ = 20.000 ... X, Y ,Z ekseninde ilerleme.
003 SETUP = zcxyu ... PRP düzenleme.
004 SPINDLE = ON ... Tezgah milini çalıştırma.
005 SP = 1800 ... Devir sayısı (devir/dak).
006 CONTROL 4 ... Soğutma sıvısını çalıştırma.
007 FRAME i Z %50 ... Dikdörtgen frezeleme, içeride,
kesici çapına göre her frezelemede Z ekseninde talaş derinliği
008 ZH = 1.000 ... Kesicinin parça yüzeyine mesafesi.

009 Zd = -6.000 ... Toplam talaş derinliği.
010 X1 = 10.000 ... Sol alt köşenin X mesafesi.
011 Y1 = 10.000 ... Sol alt köşenin Y mesafesi.
012 XA = 30.000 ... Dikdörtgenin uzun kenarı.
013 YB = 15.000 ... Dikdörtgenin kısa kenarı.
014 REPEAT X 03 ... X ekseninde 3 kez tekrarlanacak.
015 Xi= 40.000 ... X eksen aralıkları.
016 REPEAT Y 03 ... Y ekseninde 3 kez tekrarlanacak.
017 Yi= 25.000 ... Y eksen aralıkları.
018 SPINDLE OFF ... Tezgah milini durdurma.
019 CONTROL 5 ... Soğutma sıvısını kapama.
020 END NEWPART ... Program sonu, başlangıç satırına
dönüş.
F-ALT PROGRAM ( SUB PROGRAM)

CNC Parça programlarında standart işlemler dışındaki olan ve program içinde birden fazla
sayıda tekrarlana operasyonlarda alt program (Sub program) tanımlamaları kullanılır.Böylece
programlar büyük ölçüde kısaltılmış olur.Sonuçta program yazmada gereksiz zaman kaybı
önlenmiş ve hata yapma olasılığı en aza indirilmiş olur.
İş parçası üzerinde aynı boyutlarda değişik yerlerde aynı kısımlar bulunabilir.bunların
üretimi yapılırken her biri için aynı programı defalarca yazmak hem programın uzamasına
hem de zaman kaybına neden olur.Bu gibi dezavantajları ortadan kaldırmak ve programlara
estetik vermek için alt programlar hazırlanır.
Parçanın üretilmesi için gerekli program hayli uzundur. Dış çap işlenmesi, vida diş dibine
göre kanalların açılması, pahların kırılması ve sonuçta vidanın açılması ile iş tamamlanır.
Bütün bu işlemleri yapmak için hazırlanan bu programlar ANA PROGRAM denir. Boyları,
çapları ve adımları aynı olan vidanın açılması için, vida açma komutlarından faydalanılır. Bu
programı normal olarak program içine 2 defa kodlamak gerekir. Bazı dezavantajları
beraberinde getiren bu uygulama, vida açma programının ana programın M30kodundan sonra
yerleştirilmesi ile son bulur.vida açma programına ALT PROGRAM denir.
Vida açma işlemi gerçekleştikten sonra kesici B noktasına gelip durur ve program ana
programdaki N11 satırına döner N26 2ya çeşitli işlemler yapılıp kesici N25 2de B noktasına
gönderilir.N26blokta L50 görüldüğünde program vida açma alt programına geçer.
Bu program içindeki komutlar yardımı ile 1 numaralı vidalı kısımda yapılan işlem
2numara için de tekrarlanır.kesici B noktasına döndüğünde M17kodu yardımı ile ana
programa dönülür ve işleme devam edilir.
Bunun yanında alt program içinden bir alt programa geçmekte mümkündür.diğer bir
deyişle ana programa dönmeksizin, içice alt programlara geçmek ve sonuçta ana programa
dönüş söz konusu değildir.Bir diğer uygulama da alt programların ana program içinde ayrı
ayrı çağrılmasıdır.Ana program içinde işlem sırası geldikçe (N..,G25, L...) formatı ile çağrılır.
nn .... Sub program başlangıcı nn .... Sub program numarası .... Sub program sonu
Örnek: ZELZELE kelimesini inceleyelim.
Şekil:01 Alt program

Zelzele kelimesinin içerisinde tekrarlanan birden fazla harf vardır.(3adet E,2adet Z,2adetL)
Bu harflerin programını teker teker yazmak hem daha fazla zaman kaybına hem de daha fazla
hata yapmamıza neden olur
000 START MM 07 005 SP=1300 RPM
001 TD= 1.000 006 CONTROL 4
002 FR XYZ =10.0 007 GOfX 30.000
003 SETUP >zcxyu 008 Y 0.000
004 SPINDLE ON 009 CALL SUB 01
010 Z>C 061 SUB RETURN

011 GOfX 50.000
012 CALL SUB 02
013 Z>C
014 GOfX 70.000
015 CALL SUB 03
016 Z>C
017 GOfX 90.000
018 CALL SUB 01
019 Z>C
020 GOfX 110.000
021 CALL SUB 02
022 Z>C
023 GOfX 130.000
024 CALL SUB 03
025 Z>C
026 GOfX 150.000
027 CALL SUB 02
028 SPINDLE OFF
029 CONTROL 5
030 END NEWPART
031
032 SUB 01
033 GOfZ 1.000
034 GO Z- 2.000
035 GR X- 10.000
036 GR X 10.000
037 Y 20.000
038 GR X- 10.000
039 Z>C
040 GOfY 0.000
041 SUB RETURN
042 SUB 02
043 GOfZ 1.000
044 GO Z- 2.000
045 GR X- 10.000
046 GR Y 10.000
047 GR X 10.000
048 GR X- 10.000
049 GR Y 10.000
050 GR X 10.000
051 Z>C
052 GOfY 0.000
053 SUB RETURN
054 SUB 03
055 GOfZ 1.000
056 GO Z- 2.000
057 GR X- 10.000
058 GR Y 20.000
059 Z>C
060 GOfY 0.000
Yukarıdaki yapılmış olan alt program örneğinin yapısını inceleyelim.

Bu örnekte ve tüm alt program örneklerinde önce program ve makine güvenliği açısından
gerekli olan veriler girilir.
Daha sonra harflerin veya standart şekillerin yerleştirileceği koordinatlar ( 007 GOfX
30.000 008 Y 0.000)belirlenir tekrarlanacak işlemlerin sonuna CALL SUB
deyip numara verilir.
Bu yerleştirmeler eklemeli yapıldığı gibi mutlak koordinat sistemi ile de yapılabilir.Bu
işlemde yapıldıktan sonra harflerin veya standart şekillerin yapımıyla ilgili koordinatlar verilir
ve tekrarlanacak olan harfler SUB deyip yerleştirileceği yerin numarası yazılır.Bu işlem
sadece eklemeli koordinat sistemine göre yapılır.Eğer mutlak olsaydı program
başlangıcındaki noktayı referans noktası alarak verilen değerleri kabul eder ve harfler bir biri
üstüne biner.Z>C’ nin anlamı her harf işlendikten sonra kesici parça yüzeyinden yükseğe
çıkar.
BÖLGESEL SIFIR (LOCAL ZERO)
DYNA CNC freze tezgahlarında bölgesel sıfır tanımlamaları eğrisel hareketler için
kullanılır.Bu noktalar istenilen yerde seçilebilir.Program içerisinde gerektiği yerde ve
gerektiği kadar bölgesel sıfır kullanılabilir.
Bölgesel sıfır tanımlamaları iki şekilde yapılır:
A:Kesici ucunun bulunduğu noktada (ZERO-COODS)
B:Kesici ucundan başka bir noktada (ZERO AT)
ZERO – COODS
Kesicinin o anda bulunduğu noktayı bölgesel sıfır olarak tanımlamak istiyorsak bu komutu
kullanırız.(Şekil-1)Bu komut seçildiğinde kontrolör ‘AXIS ?’ sorusunu yöneltir.Sıfırlamak
istediğimiz eksenleri X ve Y yada her ikisini de sıfırlayabiliriz.Ayrıca Z eksenini de
sıfırlanabilir. Yeni bir bölgesel sıfır yerleştirilinceye , PRP ‘ye dönünceye , yada program
bitinceye kadar referans noktası burası olacaktır.
000 START MM 07 Program başlangıç, metrik, program no.

001 TD= 1.000 Kesici aletin çapı.
002 FR XYZ =10.0 İlerleme hızı(X,Y,Z eksenlerinde)
003 SETUP >zcxyu PRP tanıtılması.
004 SPINDLE ON Tezgah milini çalıştırma
005 SP=1300 RPM Tezgah mili devir sayısı
006 CONTROL 4 Soğutma sistemini çalıştırma
007 GOfX 0.000 X ve Y eksenlerinde mutlak
008 Y 0.000 seri hareket (1 nolu nokta)
009 GOfZ 1.000 Z ekseninde mutlak seri hareket.
010 GO Z- 5.000 İş parçasından 5mm talaş alma.
011 GO X 100.000 2 nolu noktaya hareket.
012 GO Y 30.000 3 nolu noktaya hareket.

014 ZERO XY Bölgesel sıfır tanımlama(X,Y).
015 GO X- 60.000 5 nolu noktaya hareket.
016 Y- 30.000
017 Z>C Kesicinin parça yüzeyine çıkarılması.
018 SPINDLE OFF Tezgah milinin durdurulması.
019 CONTROL 5 Soğutma sisteminin kapatılması.
020 END NEWPART Program sonu ve program başlangıcına dönüş.
ZERO AT
Kesicinin o anda bulunduğu noktanın dışında başka bir yerde bölgesel sıfır tanımlamak
istediğimizde bu komutu kullanırız. Bu tanımlanacak olan noktanın PRP’ ye olan X ve Y
koordinat değerleri girilir.(Şekil 16.4)Daha sonra eğrisel hareketin yönü (CCW-CW)ve açısal
değeri (GR a)belirtilir.Bu bölgesel sıfır noktasının iptali için (Æ REF COODS) yada
(XYÆREF 0) tuşları kullanılır.
(ÆREF COODS) Bölgesel sıfır noktasının iptali.
(XYÆREF 0) Kesicinin fiziksel olarak PRP’ye gönderilmesi.
000 START MM 07 Program başlangıcı, metrik, program no

001 TD= 1.000 Kesici aletin çapı.
002 FR XYZ =10.0 İlerleme hızı(X,Y,Z eksenlerinde)
003 SETUP >zcxyu PRP tanıtılması.
004 SPINDLE ON Tezgah milini çalıştırma.
005 SP=1300 RPM Tezgah mili devir sayısı.
006 CONTROL 4 Soğutma sistemini çalıştırma.
007 GOfX 0.000 X ve Y eksenlerinde mutlak seri.
008 Y 0.000 hareket(1 nolu nokta).
009 GOfZ 1.000 Z ekseninde mutlak seri hareket
010 GO Z- 5.000 İş parçasından 5mm talaş alma.
011 GO X 100.000 2 nolu noktaya hareket
012 GO Y 20.000 3 nolu noktaya hareket.
013 ZERO AT Bölgesel sıfır tanımlama.
014 X 90.000 (X ve Y koordinatları)
015 Y 20.000 4 nolu noktaya hareket.
016 GR a 90.000 90 derce eğrisel hareket(CCW).
017 >REF COODS Bölgesel sıfır iptali.
020 Y 0.000
021 Z>C Kesicinin parça yüzeyine çıkarılması.
022 SPINDLE OFF Tezgah milinin durdurulması.
023 CONTROL 5 Soğutma sisteminin kapatılması.
024 END NEWPART Program sonu ve program başlangıcına dönüş.

CNC Programlama Dersleri

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

CNC Programlama Dersleri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TOPHANE TEKNİK LİSESİ CNC BÖLÜMÜ

NC, CNC ve DNC TEZGAHLARI

• Matkap Tezgahı (Drilling Machine)

CNC Tezgahlarının avantajları :

¾ Kalifiye elemana ihtiyaç yoktur.

NC VE CNC TEZGAHLARI ARASINDAKİ FARKLAR

Bilgisayarlı nümerik kontrolde ( Computer Numerical Control ) temel düşünce Nümerik

CNC Takım Tezgahlarının Önemi

CNC Takım Tezgahları İle Kıyaslandığında Şu Önemli Özellikler Göze Çarpar:

CNC Takım Tezgahlarının Avantajları

CNC Takım Tezgahlarının dezavantajları

2 – Pahalı bir yatırım gerektirir.

CNC ' NİN ENDÜSTRİDE KULLANIM ALANLARI

CNC ' nin kullanıldığı başlıca alanlar :

DNC TEZGAHLARININ TANIMI VE ÖNEMİ

CNC TAKIM TEZGAHI ÇEŞİTLERİ

1) CNC TORNA TEZGAHLARI

2) CNC FREZE TEZGAHLARI

3) CNC İŞLEME MERKEZLERİ

CNC İŞLEME MERKEZLERİNİN KARAKTERİSTİK ÖZELLİKLERİ

4) CNC MATKAP TEZGAHLARI

5) CNC TAŞLAMA TEZGAHLARI

6) CNC PRES VE ZIMBALI DELİCİLER

8) TEL EREZYON TEZGAHI

9) ALEVLE KESME TEZGAHLARI

DİGER TÜR CNC TAKIM TEZGAHLARI

NC ve CNC TEZGAHLARINDA İŞ GÜVENLİĞİ

HATALI KOMUT SATIRI DOĞRU KOMUT SATIRI

Tablo 1.1 Geometrik hatalı ve doğru yazılmış NC komut blokları

HATALI KOMUT SATIRI DOĞRU KOMUT SATIRI

C- Programın kullanılmasında dikkat edilecek hususlar

Yazılmış olan NC programları Bilgisayar ya da tezgah kontrol ünitesinde kontrol

D- Manuel Takım Değiştirme

CNC takım tezgahlarında kesici takım değiştirme işlemleri manuel olarak ya da NC

A- F-Talaş Kontrolü Ve Uzaklaştırılması

C- H-Tezgah çevresi ve operatör için alınması gerekli güvenlik

I-Malzemelerin taşınması ve düzenlenmesi

CNC TAKIM TEZGAHLARINDA BAKIM

Tezgah ve sistemlerinin bu kadar gelişmelerine paralel olarak bakım ve onarımları ile

Her konuda olduğu gibi bakım konusunda da inisiyatif operatöre bırakılmamıştır. En

CNC TAKIM TEZGAHLARINDA TEMİZLİK VE BAKIMIN ÖNEMİ

Konum ölçme sistemlerinin hassas yüzeyleri yağlanmış yada tozlanmış olabilir.

Yukarıda açıklanan nedenlerden dolayı CNC tezgahlarının bulundukları ortamların

CNC TAKIM TEZGAHLARINDA PLANLI BAKIM

Periyodik Bakım Çeşitleri:

CNC TAKIM TEZGAHLARINDA KORUYUCU BAKIM

CNC tezgahlarındaki koruyucu bakım konusunda da en az diğer tür bakımlarda olduğu

A- Sağlıklı çalışan parçalar kurcalanıp ayarları değiştirilmemelidir.

Koruyucu bakımın üç ana fonksiyonu vardır:

CNC TAKIM TEZGAHLARINDAKİ BAŞLICA ARIZA BÖLGELERİ

CNC takım tezgahlarında en sık karşılaşılan arızalar ve bulundukları bölgeler şunlardır:

A- Takım tezgahı eksen sürücüleri,

CNC TAKIM TEZGAHLARI İÇİN İDEAL ÇALIŞMA ORTAMI VE

a) Tezgah kontrol üniteleri ısı, ışık, rutubet, vibrasyon ve voltaj değişmelerinden

YAĞLAMA SİSTEMLERİNİN BAKIMI

BİLYALI MİL VE KAYIT-KIZAK KISIMLARININ KORUNMASI

CNC TAKIM TEZGAHLARININ YAPISAL

Motora 1 sinyal gönderilirse motor mili, ( 1 x 1.8º ) =1.8º

CNC tezgahlarındaki eksen hareketleri iki şekilde kontrol edilir; Mutlak ve

Koordinat eksenleri fikrini bilimsel öncüsü Fransız matematikçi ve filozofu Rene

Genelde 3 Tür Koordinat Sistemi Vardır.Bu Sistemler:

Bu koordinat sistemleri kesici aletin iş parçası olan hareketleriyle yakından

A-Mutlak Koordinat Sistemi (Absolute Cordınate System)

B-Eklemeli Koordinat Sistemi (Incremantal Coordinate System)