Professional Documents
Culture Documents
Borsa Nedir?
Sermaye Borsalari (Security Exchanges), degerli evraklarin (menkul kiymetlerin) ticaretinin
yapildigi kurumsal piyasalardir. Bir piyasadir, çünkü menkul kiymetlerin ticaretinin yapildigi
yerdir. Kurumsaldir, çünkü kendine özgü kurallari ve standartlari varir.
Borsalar, sadece hisse senetlerinin degil, baska tür emtialarin (ticari mallarin) ve enstrümanlarin
da ticaretinin yapildigi yerlerdir. Örnegin bono ve tahvillerin genellikle menkul kiymetler
borsalarinin içersinde ticareti yapilageldigi halde, döviz ticareti için döviz borsalari (forex,
foreign exchange) veya mal ticareti için emtia borsalari (commodity exchange) vardir. örnegin,
pamuk fiyatlarinin belirlendigi ve ticaretinin yapildigi pamuk borsalari vardir (Türkiye'de de,
Izmir'de pamugun vadeli ticaretinin yapilacagi bir vadeli islemler borsasi kurulma
asamasindadir).
Türkiye'de borsanin tarihi Osmanli'nin son dönemlerine kadar uzanmakla (özellikle bono
piyasasi) birlikte, 1970 ve 1980'lerin ilk yarisinda, mekan olarak Sirkeci Vakif Han'da bir tür
tezgah üstü piyasa (OTC; Over The Counter) seklinde faaliyette bulunuyordu. (Tezgah üstü
piyasalarda, sermaye piyasasina aracilik eden kurumlar, kendi aralarinda, bir borsanin belirleyici
kural ve tüzüklerine uyma zorunlulugu duymadan islem (alim/satim) yaparlar.Bugün en gelismis
piyasalardan biri olan Amerika Birlesik Devletleri'nde küçük islem hacmine sahip bazi firmalar,
borsa haricinde OTC olarak islem görürler.)
Istanbul Menkul Kiymetler Borsasi (IMKB), konjektürel gelismeler sonucu, hisse senetlerinin
ticaretinin düzenlenmesi ve standartlastirilmasi amaciyla 1986 yilinda Karaköy-Tophane'de
faaliyete geçmis bulunmaktaydi. Günümüzde, kendi modern binasiyla Istinye'de faaliyetini
sürdürmektedir.
Ilk zamanlarda az sayida sirket, düsük islem hacmi ve türk ekonomisine endeksli hareket eden
IMKB, günümüzde 270'den fazla sirketin hisse senedi, ortalama 200-300 milyon dolarlik islem
hacmi ve dünya ekonomileriyle entegre bir sekilde faaliyetini sürdürmektedir.
3.ARGE GIDERLERI
AKTIF TOPLAMI PASIF TOPLAMI
Gelir-Gider Tablosu
Gelir-gider tablosu, bir sirketin herhangi bir dönemdeki faaliyetlerinde, cirosundan yola çikarak,
gelir ve giderlerini eklemek veya çikarmak yoluyla net karinin hesaplandigi, standartlastirilmis ve
SPK mevzuatlarina göre hazirlanan bir tablodur. Gelir-gider tablosu sirketin ilgili dönemdeki
faaliyetlerinin neticesini ögrenmemizi saglar.
31 Mart itibariyle hazirlanan gelir-gider tablolari yilin ilk üç aylik faaliyet sonuçlarini; 30 Haziran
itibariyle hazirlanan gelir-gider tablolari yilin ilk yarisinin faaliyet sonuçlarini; 30 Eylül itibariyle
hazirlanan gelir-gider tablolari yilin ilk dokuz aylik faaliyetlerinin sonuçlarini ve 31 Aralik
itibariyle hazirlanan gelir-gider tablolari yilin tümündeki faaliyetlerin sonuçlarini göstermektedir.
Örnek 1:
GELIR GIDER TABLOSU
A.BRÜT SATISLAR
B.SATISDAN INDIRIMLER(-)
C.NET SATISLAR
D.SATISLARIN MALIYETI(-)
BRüT SATIS KARI (ZARARI)
E.FAALIYET GIDERLERI(-)
1.ARASTIRMA GIDERLERI(-)
2.PAZARLAMA, SATIS VE DAGITIM GIDERLERI(-)
3.GENEL YÖNETIM GIDERLERI(-)
ESAS FAALIYET KARI (ZARARI)
F.DIGER FAALIYETLERDEN GELIRLER VE KARLAR
1.ISTIRAKLERDEN TEMETTÜ GELIRLERI
2.FAIZ GELIRLERI
DIGER FAALIYETLERDEN GIDERLER VE ZARARLAR(-)
H.FINANSMAN GIDERLERI(-)
1.K.V.BORÇLANMA GIDERLERI(-)
2.U.V.BORÇLANMA GIDERLERI(-)
FAALIYET KARI (ZARARI)
I.OLAGANÜSTÜ GELIRLER VE KARLAR
J.OLAGANÜSTÜ GIDERLER VE ZARARLAR(-)
DöNEM KARI (ZAK.ÖDENECEK VERGI VE YASAL YÜKÜMLÜLÜKLER(-)
NET DÖNEM KARI (ZARARI)
Dipnotlar
Dipnotlar, bilanço ve gelir-gider tablolarinda gösterilemeyen bilgilerin, denetçiler tarafindan, bu
tablolarin sonunda ek olarak standartlastirilmis özel notlar seklinde verilen halidir. Dipnotlarin
önemli olmasinin nedeni, bilanço ve gelir-gider tablolarinda belirtilemeyen fakat bu tablolari daha
anlasilir kilan bilgiler sunmalaridir.
100 milyar TRL'lik ödenmis sermayeye sahip sirketin, 1 hisse senedinin sermayedeki 1.000
TRL'lik dilimi temsil ettigini hatirlarsak, sirketin 100 milyon adet hisse senedi sayisi
bulunmaktadir. 1 hisse senedinin fiyati 5.000 TRL ise, piyasa degeri (hisse senedi sayisi*hisse
senedi fiyati) 500 milyar TRL olarak bulunmaktadir.
Sirket %100 Bedelsiz Sermaye Artirimina gitmektedir, bu durumuda 100 milyar TRL'lik eski
ödenmis sermayesine (birebir oraninda, çünkü %100) 100 milyar TRL'lik yeni sermaye
eklenmektedir, böylece sirketin yeni sermayesi 200 milyar TRL olmaktadir. Hisse Senedi sayisi
da ödenmis sermayeye paralel bir sekilde artacaktir ve 200 milyon adet olacaktir.
Sermaye artirimlari esnasinda hisse senetlerinin yeni fiyatlarini hesaplayan formülü kullanarak,
sirketimizin hisse senetlerinin eski 5.000 TRL'ye göre yeni fiyatlarini ve buna bagli olarak da
piyasa degerlerini bulabiliriz;
Sirketin hisse senetlerinin yeni fiyati 2.500 TRL olacak ve sermaye artirimi sonrasi ilk seansta bu
fiyattan islem görmeye baslayacaktir. Bu yeni fiyat üzerinden sirketin Piyasa Degerini
hesaplayacak olursak (2.500 TRL*200 milyon adet senet) yine 500 milyar TRL'lik degeri buluruz.
Rüçhan Hakki ve Bedelli Sermaye Artirimi Nedir?
Bedelli Sermaye Artirimi, sirketlerin dis kaynaklardan temin etmis olduklari yeni kaynaklar
karsiliginda, yani bir bedel karsiliginda, hisse senedi dagittiklari sermaye artirim türüdür.
Ortaklarin Bedelli Sermaye Artirimina katilma haklari da Rüçhan Hakki olarak
adlandirilmaktadir.
Sirketleri Bedelli Sermaye Artirimi yapmaya iten baslica iki neden bulunmaktadir. Bunlardan ilki,
sirketin faaliyet hacminin büyümesine paralel olarak sermaye ihtiyacinin olmasidir. Ikincisi ise,
yeni yatirimlar neticesinde sirketlerin fon ihtiyaci içinde olmalari ve ihtiyaç duyulan fonlarin bir
kisminin sermaye artirimi yoluyla temin edilmeye çalisilmasidir.
Bedelli Sermaye Artirimi sirkete ek bir finansman kaynagi saglamaktadir. Bu kaynak genellikle
mevcut ortaklardan temin edilmekle beraber, bazi durumlarda da mevcut ortaklarin Rüçhan
Haklari kisitlanarak, yeni ortaklara bu imkan primli olarak kullandirilmaktadir. Böylece yeni
ortaklar edinebilen sirketleri bu yola iten baslica neden daha fazla fon temin etme ihtiyacidir. Bu
yolla sirketler normalde 1.000 TRL nominal degere sahip yeni senetleri mevcut ortaklarina yine
1.000 TRL'den kullandirarak, bir senet karsiliginda böylece 1.000 TRL fon temin edecekken, yeni
ortaklara daha yukari bir fiyattan senetleri satarak daha fazla fon temin etme olanagini elde
etmektedirler.
Yukarida bahsedildigi gibi sirketler Bedelli Sermaye Artiriminda genelde 1.000 TRL'lik nominal
degere sahip yeni senetleri yine 1.000 TRL karsiliginda mevcut ortaklarina kullandirmakla
beraber, bazi zamanlar daha fazla fon ihtiyaci içinde olan sirketler daha yüksek bir fiyattan
Rüçhan Hakkini mevcut ortaklarina kullandirma yoluna gitmektedirler.
Bedelli Sermaye Artirimi esnasinda sirketlerin gerek mevcut ortaklarina, gerekse yeni ortaklarina
primli fiyattan kullandirdiklari senetlerin primli kismi Bilanço'da özsermayenin Emisyon Primi
kalemine kaydedilmektedir.
Örnek:
ABC A.S. yapmis oldugu Bedelli Sermaye'de, mevcut veya yeni ortaklarina 1.000 TRL nominal
degere sahip beher hisse senedini 3.000 TRL fiyattan kullandirmistir. Bu durumda sirketin
yapacagi muhasebe islemi su sekilde yapilacaktir; ihraç edilen her yeni senet için ödenmis
Sermaye'ye 1.000 TRL, aradaki 2.000 TRL'lik fark ise Emisyon Primi kalemine kaydedilecektir.
Bu islemin muhasebe prensipleri ile gösterimi su sekilde olacaktir;
Kasa 3.000 TRL
Ödenmis Sermaye 1.000 TRL
Emisyon Primi 2.000 TRL
Bedelli Sermaye artiriminda ortaklardan fon talep edildiginden yukarida bahsedilmis idi. Bu fonu
ortaklarin özkaynaklarindan karsilamak durumunda olduklari gibi, sermaye artirim ile ayni
zamanlarda yapilan Temettü ödemelerinden (eger sirket temettü dagitirsa) elde edilen kaynaklar
ile bir kisminin veya tamaminin karsilanmasi da olasi bulunmaktadir. Bu durum Temettüden
yapilan Bedelsiz Sermaye Artirimina benzemektedir ve IMKB'ye kote sirketlerin çokça kullanilan
bir methoddur. Esasinda Temettüden dolayi direk olarak yapilabilen Bedelsiz Sermaye Artirimi
imkani da bu usülden hasil olmustur.
Bedelli Sermaye Artirimi sirketlerin Piyasa Degerlerini etkilemektedir. Bunu asagidaki örnek ile
daha iyi görebilme imkanina sahip olacagiz.
Örnek:
Bedelsiz Sermaye artirimina örnek olarak kullandigimiz XYZ A.S.'nin ayni cari piyasa
verilerinde bu sefer %50 Bedelli Sermaye yaptigini düsünelim. Sirket Rüçhan Haklarini 3.000
TRL'den kullandiriyor olsun.
Sirket %50 Bedelli Sermaye Artirimina gitmektedir, bu durumuda 100 milyar TRL'lik eski
ödenmis sermayesine (bire yarim oraninda, çünkü %50) 50 milyar TRL'lik yeni sermaye
eklenmektedir, böylece sirketin yeni sermayesi 150 milyar TRL olmaktadir. Fakat sirketin
kasasina 150 milyar (50 milyon yeni hisse senedi*3.000 TRL hisse basina rüçhan hakki bedeli)
girmektedir. Hisse Senedi sayisi da ödenmis sermayeye paralel bir sekilde artacaktir ve 150
milyon adet olacaktir.
Kasa 150 milyar TRL
Ödenmis Sermaye 50 milyar TRL
Emisyon Primi 100 milyar TRL
Sermaye artirimlari esnasinda hisse senetlerinin yeni fiyatlarini hesaplayan formülü kullanarak,
sirketimizin hisse senetlerinin eski 5.000 TRL'ye göre yeni fiyatlarini ve buna bagli olarakta
piyasa degerlerini bulabiliriz. Sirketimizin Temettü dagitmadigini ve Bedelsiz Sermaye Artirimi
yapmadigini bilmekteyiz, hisse senetlerin yeni fiyati asagidaki sekilde olacaktir;
Sirketin hisse senetlerinin yeni fiyati 4.333 TRL olarak hesaplanmakla beraber bu fiyati en yakin
fiyat araligina yuvarlarsak 4.350 TRL degerini buluruz. Hisse senedi sermaye artirimi sonrasi ilk
seansta bu fiyattan islem görmeye baslayacaktir. Bu yeni fiyat üzerinden sirketin Piyasa Degerini
hesaplayacak olursak (4.350 TRL*150 milyon adet senet) yeni 652.5 milyar TRL'lik piyasa degeri
buluruz. Yapilan sermaye artirimi islemi sirketin piyasa degerini 152.5 milyar TRL arttirmis
bulunmaktadir ve dikkat edilirse bu tutar (küsürat düzeltmesi de dikkate alinmali) sirketin
kasasina giren tutara esit olmaktadir.
Temettü Nedir?
Temettü, sirketlerin bir yillik faaliyet dönemleri sonucunda elde ettikleri Net Dönem Kari
üzerinden (yasal karsiliklar ayrildiktan sonra) dagittiklari ve ortaklarin sirkette sermayelerinin
bulunmasi karsiliginda elde ettikleri getiridir.
Temettüler iki sekilde dagitilmaktadirlar; ilki, nakit olarak ortaklara ödenen temettüler, ikincisi
ise Bedelsiz Sermaye Artirimina dahil edilerek karsiliginda yeni senet dagitilan temettüler.
Örnek:
Bedelsiz Sermaye Artirimina örnek olarak kullandigimiz XYZ A.S.'nin ayni cari piyasa
verilerinde bu sefer %100 Temettü dagittigini, bu temettünün yarisinin karsiliginda Bedelsiz
Hisse Senedi verdigini, diger yarisini ise Nakit olarak ortaklara dagittigini düsünelim. Sirket
baskaca Bedelli veya Bedelsiz Sermaye Artirimi yapmamaktadir.
Sirket %50 Temettüden dolayi Bedelsiz Sermaye Artirimina gitmektedir. Bu durumda 100 milyar
TRL'lik eski ödenmis sermayesine (bire yarim oraninda, çünkü %50) 50 milyar TRL'lik yeni
sermaye eklenmektedir. Böylece sirketin yeni sermayesi 150 milyar TRL olmaktadir. Hisse
Senedi sayisi da ödenmis sermayeye paralel bir sekilde artacaktir ve 150 milyon adet olacaktir.
Sermaye Artirimi ve Temettü dagitimi esanasinda hisse senetlerinin yeni fiyatlarini hesaplayan
formülü kullanarak, sirketimizin hisse senetlerinin eski 5.000 TRL'ye göre yeni fiyatlarini ve buna
bagli olarakta piyasa degerlerini bulabiliriz. Sirketimizin baska Bedelsiz veya Bedelli Sermaye
Artirimi yapmadigini bilmekteyiz, hisse senetlerin yeni fiyati asagidaki sekilde olacaktir;
Sirketin hisse senetlerinin yeni fiyati 3.000 TRL olarak hesaplanmaktadir. Hisse senedi sermaye
artirimi sonrasi ilk seansta bu fiyattan islem görmeye baslayacaktir. Bu yeni fiyat üzerinden
sirketin Piyasa Degerini hesaplayacak olursak (3.000 TRL*150 milyon adet senet) yeni 450
milyar TRL'lik piyasa degeri buluruz. Yapilan Sermaye Artirimi ve Nakit Temettü ödemesi islemi
sirketin piyasa degerini 50 milyar TRL azaltmis bulunmaktadir ve dikkat edilirse bu tutar sirketin
kasasindan çikan Nakit Temettü tutarina esit olmaktadir.
Ortak Ne Demektir?
Sirketler belli bir faaliyette bulunmak üzere bazi sahislarin bir araya gelip kurduklari, tüzel
kisiligi olan ve ülke mevzuatlarina uymakla mükellef kuruluslardir. Bu sirketleri kurmak için bir
araya gelen kisilere girisimci, tüzel kisilik olustuktan ve girisimciler bu sirketin sermayelerine
istirak ettikten sonra ortak denir.
Ortaklar, sermayedeki paylarina göre küçük ortak veya büyük ortak olarak adlandirilirlar. Büyük
ortaklarin genellikle sirkette %50'den fazla oy oranlari vardir. Günümüzde halka açilmalar
yayginlastikça, sirketlerin çok fazla miktarda küçük ortaklari olusmaya baslamistir.
IMKB'de hisse senedi sahipleri ayni zamanda sahip olduklari sirketlerin hisse senetlerinden dogan
bir hak olarak, o sirketlerin birer ortagidirlar.
Ortaklar kurumsal ortak (fonlar, holdingler, emeklilik fonlari vb.) olabilecekleri gibi sahislar da
olabilirler.
Yatirimci Kimdir?
Sahislar gelirlerinin harcamalar kismindan arta kalanlarini, ileriki bir tarihte kullanmak üzere
saklamak ve gelir getiren bir enstrümanda degerlendirmek isteyeceklerdir. Yatirim araci olarak
tanimladigimiz, ilerde bize arti olarak bir gelir getirme firsati sunan enstrümanlara yatirim yapan
kisilere yatirimci denir. IMKB'de hisse senedi sahipleri (stockholder, shareholder) birer
yatirimcidirlar. Çünkü ilerde belli bir gelir elde etme umuduyla yatirim yapan sahislardir.
Istirak Nedir?
Istirak, bir sirketin baska bir sirketin sermayesinde ortakligi söz konusu olmasi durumunda,
sermayelerinde paylari olan sirketlere denir.
Istirak Çesitleri Nelerdir?
Yukaridaki tanimdan hareketle istirak çesitlerini ikiye ayirabiliriz: ana sirket, ortak oldugu
sirkette %50'den fazla oy hakkina sahipse ortak olunan sirket bir bagli ortakliktir. Eger çogunluk
ana sirkette degilse basit anlamda istirak (bagimsiz ortaklik) denir.
Takasbank Nedir?
IMKB'de islem gören senetlerin muhafazasi ile görevli olan IMKB Takas ve Saklama Bankasi
A.S., böylece islemlerin düzgün olarak islenmesi ve düzenli olarak tutulmasina faydali
olmaktadir. Kote olan senetlerin büyük bir kismi burada muhafaza edildigi için ayrica fiziki bir
dolasima, hatta sirketlerin senet basmalarina gerek yoktur. Söyle ki, IMKB'deki islemler
elektronik ortamda yapildigindan burada fiziki bir dolasim olmamaktadir, bu durum da gereksiz
sayida senet basilmasi külfetinden sirketleri kurtarmaktadir.
Glossary
Menkul Kiymet
Tasinabilir nitelikte ekonomik kiymet ifade eden ve paraya çevrilmesi ya da parayla
ifade edilmesi mümkün olan kiymetli evraktir.
Borsa Belirli ticaret merkezlerinde, belirli tarihlerde alici ve saticinin bir araya gelerek
menkul degerlerin fiyatlarini saptadiklari yerdir.
Döviz Borsasi
(Foreign Exchange) Döviz arz edenlerle döviz talep edenlerin karsilastiklari, ulusal
paralarin birbirlerine çevrildikleri standartlastirilmis piyasalardir.
Emtia Borsalari
(Commodity Exchange) Ticarete konu olabilen mallarin alim ve satiminin
gerçeklestirildigi standartlastirilmis piyasalar.
Tezgah üstü Piyasa
(OTC; Over The Counter) Degerli evraklarin ticaretinin yapildigi
standartlastirilmamis piyasalardir.
Hedging Çitleme. Nakit piyasada bulunan bir pozisyondan olusan risklerden diger piyasalarda
(futures, options vs.) pozisyon alarak korunmadir.
Atil Kapasite
Bir üretim biriminde, mevcut olan fakat kullanilamayan kapasitedir.
Know-How
Bir isletme tarafindan, o isletmenin üretim yöntemlerinin ya da teknolojisinin, ayni
dalda çalisan, ya da ayni isi yapmaya çalisan bir baska firmaya satilmasi veya kiralanmasidir.
Çikarilmis Sermaye
Kayitli sermaye sistemine tabi ortakliklarin satisi yapilmis (ihraç edilmis) hisse
senetlerini temsil eden sermayelerdir.
ödenmis Sermaye
Esas sermaye sistemine tabi ortakliklarda, ortaklarca taahhüt edilen sermayenin
nakden ödenmis kismidir.
Nominal Deger
Menkul degerlerin üzerinde yazili olan degerdir.
Lot Hisse senetleri piyasasinda islem birimidir. IMKB Hisse Senetleri Piyasasi'nda, 1 Lot
1.000 adet hisse senedini veya 1.000.000 TRL nominal degerli hisse senedini ifade eder.
Underwritting
Taahhütlü Aracilik Yüklenimi. Araci Kurulusun bir sirketin hisse senetlerinin halka
arzi esnasinda senetlerin ihracini garanti vererek üstlenmesi ve satilamayan senetleri satin
almasidir.
Convertible Bonds
Hisse senedine dönüstürülebilir tahvil.
Bondholder
Tahvil Sahibi.
Konsorsiyum
Iki veya daha fazla isletmenin belirli bir projenin uygulanmasi konusunda yapmis
olduklari isbirligidir.
OTC (over the counter)
Tezgah üstü piyasalardir. Tezgah üstü piyasalarda, sermaye piyasasina aracilik eden
kurumlar, kendi aralarinda bir borsanin belirleyici kural ve tüzüklerine uyma zorunlulugu
duymadan islem (alim/satim) yaparlar. Bugün en gelismis piyasalardan biri olan Amerika Birlesik
Devletleri'nde küçük islem hacmine sahip bazi firmalar, borsa haricinde OTC olarak islem
görürler.