T.C.

DOKUZ EYLÜL ÜN VERS TES

MÜHEND SL K FAKÜLTES
MAK NA MÜHEND SL BÖLÜMÜ

PLAST K ENJEKS YON YÖNTEM YLE PARÇA

MALATI

B T RME PROJES

Mehmet ERSAN

Projeyi Yöneten
Prof. Dr. smail Hakk- TAVMAN

1
 TEZ SINAV SONUÇ FORMU

Bu çal-3ma … / … / …. günü toplanan jürimiz taraf-ndan B T RME PROJES olarak

kabul edilmi3tir.
Yar-y-l içi ba3ar- notu 100 (yüz) tam not üzerinden ……… ( …………….…. ) dir.

Ba kan Üye Üye

Makine Mühendisli?i Bölüm Ba3kanl-?-na,

………………….. numaral- ………………… jürimiz taraf-ndan … / … / …. günü saat
…… da yap-lan s-navda 100 (yüz) tam not üzerinden ……. alm-3t-r.

Ba kan Üye Üye

ONAY

2
 TE EKKÜR

Bana enjeksiyonla parça imalat- konusunda haz-rlam-3 oldu?um bu bitirme projesinde

yard-mc- olan DEMOTEK A.D çal-3anlar-na, kal-p tasar-m- ve üretimi sorumlusu Hayrettin
KURTDEREYE, teknik olarak beni yönlendirip tecrübelerini benimle payla3an Ahmet
ÖZEL ve Ümmet AÇIKGÖZ’ e

Ve en son olarak teknik kaynaklar bulmamda yard-mc- olan ve beni yönlendiren enjeksiyon
makineleri hakk-ndaki bütün bilgi birikimini benimle payla3an DEMOTEK A.D Genel
Müdürü Recep ERSAN‘a te3ekkür ederim.

Mehmet ERSAN

3
 ÖZET

PLAST K ENJEKS YON YÖNTEM YLE PARÇA MALATI

Haz-rlayan: Mehmet ERSAN

Dan-3man: Prof. Dr. smail Hakk- TAVMAN

Plastikler dünyada y-ll-k milyonlarca ton, ülkemizde ise bir milyon ton civar-ndaki
tüketimleri ile önemli malzemeler aras-nda yer almaktad-r. Üretilen çe3itli ve günlük
hayat-m-z-n hemen her a3amas-nda kar3-la3t-?-m-z ürünleri, ula3t-klar- teknik ve ekonomik
düzey gibi nedenlerle plastik i3leme sektörü, ülkemizde, önemli sektörlerden biri haline
gelmi3tir.

Bu görü3ler dikkate al-narak bu çal-3mada plastik parçalar-n hammaddeleri ilgili

özellikler incelenmi3, bir plastik enjeksiyon makinesinin genel olarak ana hatlar-, enjeksiyon
makinesini olu3turan ana parçalar aç-klanm-3 ve bir plastik parçan-n enjeksiyon makinesiyle
üretilmesi, üretim 3emas-, üretilecek plastik parçan-n kal-planmas-, kal-b-n-n haz-rlanmas-
anlat-lm-3t-r.

4
 Ç NDEK LER

Sayfa
çindekiler…………………………………………………………………………………….5
Dekil Listesi…………………………………………………………………………………...8

BÖLÜM B R
GRD

1.1 Ana Hatlar- ve Temel Tan-mlar- ile Polimer Maddeler………..……………10

1.2 Baz- Tan-mlar…………………………………………………………………………...12

1.3 Polimerlere Is-n-n Etkisi: Termoplastik/Termoset Polimerler………………………… 12

BÖLÜM K

PLAST K ENJEKS YON TEKNOLOJ S NE G R D

2.1 Plastik Enjeksiyon Nedir?................................................................................................14

2.2 Enjeksiyon Yönteminin Avantajlar-…………………………………………………….17

2.3 Enjeksiyon Yönteminin Dezavantajlar-…………………………………………………18

5
 BÖLÜM ÜÇ Sayfa
Enjeksiyon Makinesinin Elemanlar-

3.1 Enjeksiyon Makinesi………………………………………………………………19

3.1.1 Plastik enjeksiyon makinesi nedir?..................................................................19

3.1.2 Enjeksiyon Makinesinin Kontrol Sistemi…………………………………....20

3.1.3 Enjeksiyon Makinesinin Hidrolik Sistemi…………………………………...21

3.2 Enjeksiyon Makinesinin Birimleri………………………………………………...23

3.2.1 Helezon……………………………………………………………………...24

3.2.2 Geri Dönü3süz Valfler (Çek Valfler)………………………………………..27

3.2.3 Meme………………………………………………………………..............28

3.2.4 Mengene Ünitesi…………………………………………………………….31

3.2.5 Ocak Is-tma Sistemleri……………………………………………………....32

BÖLÜM DÖRT
KALIPLAR

4.1 Bir Kal-b-n Fonksiyonel Birimleri……………………………………………...34

4.1.1 Klasik Yolluk Sistemleri…………………………………………………..35
4.1.2 S-cak Yolluk Sistemleri……………………………………………………39
4.1.3 Kal-p Is- Transfer Sistemi………………………………………………….40
4.1.4 Kal-p tici Sistemi ………………………………………………………....41
4.2 Kal-b- Anlama…………………………………………………………………..42
4.2.1 Kal-p Göz Say-s-…………………………………………………………...42
4.2.2 Erkek Kal-p………………………………………………………………...42
4.2.3 Kal-p Bo3lu?u……………………………………………………………...42
4.2.4 Kal-p Ay-r-m Çizgisini Belirleme………………………………………….42
Sayfa
4.2.5
Havaland-rma…………………………………………………………………………44
4.2.6
ticiler……………………………………………………….………………………...44

6
 4.2.7 Arka Plaka………………………………………………………………………45
4.2.8 Yolluk Burcu……………………………………………………………………45
4.2.9 Sabitleme Halkas-……………………………………………………………….45
4.3 ki Plakal- Kal-p……………………………………………………………………….45
4.3.1 Tan-m……………………………………………………………………………45

BÖLÜM BED
PLAST K ENJEKS YONUNDA PROSES AKIDI Sayfa

5.1 Enjeksiyon Prosesi Ak-3-……………………………………………….…………..48

5.1.1 Enjeksiyon Çevriminin A3amalar-…………………………...….……………48
5.2 Enjeksiyon Safhas-…………………………………………………………………50
5.3 Tutma Bas-nçlar- Safhas- ………………………………………………………….51
5.3.1 Tutma Bas-nçlar- Safhas-na Geçi3 …………………………………………...51
5.4 So?uma Safhas-…………………………………………………………………….52

BÖLÜM ALTI
PLAST K B R PARÇANIN ENJEKS YON YÖNTEM YLE ÜRET LMES

6.1 Üretilecek Parçayla lgili Genel Bilgiler Ve Enjeksiyon Prosesi…………………..53

6.2 Kal-b-n Enjeksiyon Makinesine Ba?lanmas- Ve Sökülmesi……………………….53
6.3 Parçan-n Üretimine Geçilmesi……………………………………………………...55
6.4 Enjeksiyon prosesi S-ras-nda En Çok Kar3-la3-lan Problemler Ve Çözümleri…….56

SONUÇ……………………………………………………………………………………65

KAYNAKLAR……………………………………………………………………………66

7
 DEK L L STES
Sayfa

Dekil 1.1 Enjeksiyon Ünitesi……………………………………………………………..14

Dekil 1.2 Plastikasyonun Ba3lamas-……………………………………………………...15

Dekil 1.3 Plastikasyonun Bitimi………………………………………………………….15

Dekil 1.4 Kal-b-n Kapanmas-…………………………………………………………….16

Dekil 1.5 Enjeksiyonun Ba3lamas-……………………………………………………….16

Dekil 1.6 Enjeksiyonun Bitimi Ve Parçan-n So?umas-…………………………………..16

Dekil 1.7 Parçan-n D-3ar- At-lmas-……………………………………………………….17

Dekil 2.1 Enjeksiyon Ünitesinin Kontrol Sistemi ……………………………………….20

Dekil 2.2 Üç Bölgeli Genel Tip Helezonlar-n Yap-s-…………………………………….25

Dekil 2.3 Helezonlu Bir Enjeksiyon Ünitesi……………………………………………...26

Dekil 3.1 Kayan Halkal- (Yüzüklü) Bir Geri Dönü3süz Valf…………………………….27

Dekil 4.1 Aç-k Meme……………………………………………………………………..28

Dekil 4.2 çten ?neli Ak-3 Kesme Memesi (Kendi Kendine Kapanabilen Yay Sistemli..29

Dekil 4.3 çten ?neli Ak-3 Kesme Memesi (Hidrolik Olarak Kapama Yapan)………….29

Dekil 4.4 Hareketli Veya Kayan Parçal- Ak-3 Kesme Memesi (Kendi Kendine
Kapanabilen Yay
Sistemli)………………………………….………………………………………………...30

Dekil 4.5 Kayan Civatal- Ak-3 Kesme Memesi………………………………………...30

Dekil 5.1 Hidrolik Mengene Ünitesi……………………………………………………32

Dekil 6.1 Ana Yolluk(Kaba Yolluk)……………………………………………………35

Dekil 6.2 Disk Geçit…………………………………………………………………….36

Dekil 6.3 Disk Geçit Çe3itleri…………………………………………………………..36
Dekil 6.4 Halka Geçitli Yolluk Sistemi………………………………………………...37
Dekil 6.5 Tünel Geçit Yolluk Sistemi…………………………………………………..38
Dekil 6.6 Tünel Geçitli Yolluk Sisteminin Detaylar-……………………………….….38
Dekil 6.7 ?ne Geçitli Yolluk Sistemi……………………………………………………39

8
Dekil 7.1 Basit Bir Kal-p So?utma Sistemi………………………………………………40
Dekil 8.1 Bir tici Sistemi………………………………………………………………...41
Dekil 9.1 Kal-p Ay-r-m Çizgisine Örnekler………………………………………………43
Dekil 10.1 Temel Kal-p…………………………………………………………………...43
Dekil 11.1 Havaland-rma………………………………………………………………....44
Dekil 12.1 ki Plakal- Kal-p……………………………………………………………....46
Dekil 13.1 Bir Kal-b-m Fonksiyonel Birimleri…………………………………………...47

9
 BÖLÜM B R

GR

1.Ana Hatlar$ ve Temel Tan$mlar$ ile Polimer Maddeler

Plastik sanayii’nin, nitroselüozun ticari üretimi ile (1868) ba3lad-?- kabul edilir. Bu ise
yakla3-k 130 y-l öncesi demektir. Nitroselülozu takiben, tarihsel süreçte ikinci sentetik
plastik olan fenol-formaldehit esasl- polimerler gelir. Bunlar-n üretimleri ise, bu tarihten
yakla3-k 40 y-l sonra gerçekle3tirilmi3tir. Bu ve bunlar- izleyen di?er plastik malzemelerin
temel yap- ta3lar- ve hammaddeleri olan polimerler, 19. yüzy-l-n ikinci yar-s-ndaki baz-
deneysel çal-3malar sonunda ve bir ço?u tesadüfen ortaya ç-km-3t-r.

Temel olarak do?ada üç farkl- malzeme oldu?unu ve bunlar-n yayg-n olarak

kullan-ld-?-n- biliyoruz. Bunlar “polimer”, “metalik” ve “seramik” malzemeler olarak
s-ralanabilir.

Kimyaya ba3layan bir ö?renci, öncelikle elementleri ve bunlar- bir arada gösteren
periyotlar cetvelini ö?renir. Periyotlar cetvelinde, sol tarafta hep metalik elementler sa?
tarafta da ametaller vard-r. Bunlardan kolayl-kla e- veren ve metalleri olu3turan metalik
elementleri biliyoruz. Ametaller ise, polimerleri olu3turan ana yap- ta3lar-d-r. Metalik ve
ametalik elementlerin kar-3-m- ise, seramiklere yol açar. Bu üç temel malzeme türünün 3u
temel farkl- özellikleri vard-r: metaller elektrik ve -s-y- iyi iletirler, parlakt-rlar, genellikle
serttirler, e- vererek tepkimeye girerler, yo?unluklar- 1 kg/cm3’den yüksektir. Polimeler
elektrik ve -s-y- iyi iletmezler, genellikle saydam ve donuk görünümlüdürler. Yo?unluklar-
küçüktür, hafiftirler.

10
 Özelliklerdeki bu farkl-l-klar- nedeni ile de, farkl- uygulamalar için metaller ve polimerler
tercih edilir. Tarihsel geli3imi içinde polimer malzemeler hep metalik olanlara rakip olarak
dü3ünülmü3 olup, polimer malzemelerin üretim ve kullan-mlar- devaml- olarak artm-3 ve
1980 y-l-nda; hacimce toplam polimer malzeme üretimi dünya metalik malzeme üretim
miktar-n- geçmi3tir. (plastik y-l-) Günümüzde, geli3tirilmi3 polimer malzemeler, pek çok
metal malzeme yerine tercihan kullan-lm-3 hale gelmi3tir ve gelece?e ili3kin tahminler, bu
“yerinde kullan-labilirli?in” daha da büyük bir h-zla devam edece?ini göstermektedir. Bugün
art-k pek çok istenilen özelli?in polimer malzemelere kazand-r-lmas- olas-d-r. Böylece
polimer malzemeler, de?i3ik özelliklerde kat- plastikler, çe3itli lifler (elyaf), köpük
malzemeler, filmler, kaplamalar, yap-3t-r-c-lar vb. gibi de?i3ik kullan-m alanlar-na yönelik
olarak üretilebilmektedir. Polimer maddeler sert veya yumu3ak, rijit veya esnek,
kauçu?umsu veya cams- yap-da olabilmektedir. Polimer maddelere ayr-ca de?i3ik fiziksel
yap-lar kazand-r-larak gözenekli/gözeneksiz, -s- ile sertle3ip 3ekillenen veya -s- ile tekrar
eriyebilen türlerde üretilebilmektedir.

Son y-llarda bu özellik kazand-rma daha da uç noktalara ta3-nm-3 olup; örne?in,

-s-t-ld-klar-nda akkor halde hala bozunmayan ve yanmayan türler dahi yap-labilmektedir.

Günümüzde tüketilen farkl- plastik türlerinin say-s- fazla olmakla birlikte, içlerinden
baz-lar- büyük tonajlarda üretilmekte ve bunlar “genel amaçl- plastikler” (commodity plastic)
olarak tan-mlanmaktad-r. Genel amaçl- plastiklerin üretim miktarlar- di?erlerine k-yasla çok
daha fazla oldu?undan, genellikle istatistiksel verilerde sadece bu plastikler dikkate
al-nmaktad-r.

Genel amaçl- plastikler aras-nda alçak ve yüksek yo?unluklu polietilen (k-saca AYPE ve
YYPE), polipropilen (PP), polistiren (PS) ve polivinin klorür (PVC) bulunmaktad-r. Bunlara,
k-saca 5 karde3lerde denilmektedir. Bu listeye, zaman zaman akrilonitril-butodien-stiren üçlü
kopolimeri (terpolimer, ABS) ile stiren-akrilonitril kopolimeri (SAN)da dahil edilmektedir.

11
1.1Baz$ Tan$mlar

Polimer malzemeler yüksek molekül a?-rl-kl-, uzun, zincirimsi bir yap- gösteren polimer
moleküllerinden olu3ur. Örne?in, polietilen bir polimerdir. Bir polietilen zincir molekülü
içinde, birbirine kuvvetli kovalent ba?larla ba?l- binlerce küçük molekül bireyleri bulunur.
Her bir polimer molekül zincirinde binlerce kez tekrarlanan bu birimlere “mer” diyoruz.
Polimer molekülleri, mer’ler (tekrarlan-r birimler)’den olu3ur. Polimer moleküllerini,
bundan sonra, polimer zincirleri olarak adland-raca?-z

Polimerleri malzeme olarak kullanabilmek için i3lemek gereklidir ve polimerler

genellikle tek ba3lar-na (saf olarak) i3lenemezler. Polimerler, içlerine çe3itli katk- ve dolgu
maddeleri kar-3t-r-larak (örne?in, boyar maddeler-güne3 -3-?-na kar3- korumak için baz- özel
katk-lar-kayd-r-c-lar-i3leme kolayl-?- sa?layan di?er katk-lar) bir ön kar-3-m haz-rlan-r. Bu
kar-3-ma; plastik i3leme kar-3-m- (kompound) diyoruz. Bu kar-3-mlardan uygun yöntemlerle
(eritme-kal-plama gibi), son 3ekli ile ürün malzeme elde edilir. Elde edilen 3ekillendirilmi3
ürün plastik olarak tan-mlan-r.

Polimer molekülleri, e?er uzun-zincir 3eklinde ise “do?rusal-lineer”, bu zincire ba?l-

olarak baz- yan zincirler varsa “dallanm-3”; polimer zincirleri birbirine ara zincirler ile
ba?lanarak bir (üç boyutlu) a? yap- olu3turuyor ise, çapraz ba?l- (network) olarak tan-mlan-r.

1.2 Polimerlere Is$n$n Etkisi: Termoplastik/Termoset Polimerler

Polimer zincirlerinden olu3an bir kütleye (polimer madde) -s- 3eklinde enerji verildi?inde,
polimer zincirlerinin hareketlili?inde art-3lar meydana gelir. Ba3lang-çta polimer zincirinin
küçük parçalar-nda olu3an bu hareketlilik, -s- artt-kça giderek büyük parçalar- kapsar ve
tümüne yay-l-r. Bu konumda polimer zincirleri birbiri üzerinden kaymaya ba3layacak ve kat-
polimer, ergiyerek akacakt-r. Polimerleri 3ekillendirirken; polimer malzemenin belli s-cakl-k
de?erlerinde s-v- hale geçmesi olay-ndan yararlan-yoruz. Böylece kar-3-m, daha sonra ters
i3lemle (s-cakl-?-n azalt-lmas- ile) so?utulup kat-la3t-r-lmakta ve plastik parça kal-ptan
ç-kart-larak kullan-ma sokulabilmektedir. Baz- plastiklerde istenildi?inde bu kat- plastik,
tekrar -s-t-l-p ergitilebilir-so?utulup kat-la3t-r-labilir ve tamamen fiziksel ve tersinir olan bu

12
dönü3üm tekrarlanabilir. Bu tür plastiklere (Latince -s- ile 3ekillendirilebilen anlam-na
gelmek üzere “termoplastik” ad- verilmektedir. Çok yayg-n kullan-lan polimerlerin hemen
hepsi (PE, VC, PS gibi) termoplastiktir.

Bunun yan- s-ra, -s- ile farkl- davran-3 gösteren ikinci gurup polimer ailesi de
bulunmaktad-r. Is- ile bir kez 3ekil verildikten sonra tekrar -s-t-ld-klar-nda bozunan bu gurup
“termoset” polimerlerdir ve bunlar -s-t-ld-klar-nda yumu3amaz ve ergimezler. Is-n-n
yükselmesine kar3-n ilk kat- konumlar-n- korurlar. Ancak polimer sistemini olu3turan
polimer zincirlerindeki ba?lar, -s-t-lmaya kar-3 bir s-n-r de?ere kadar direnebilir. Belli yüksek
s-cakl-k de?erlerine ula3-ld-?-nda ba?lar kopabilir ve termoset malzeme “bozunarak”
tersinmez 3ekilde tepkime verir. Yani termoset plastikler, klasik yöntemle (-s-t-l-p
so?utularak) 3ekillendirilemezler. Bunlar, özel olarak 3ekillendirilecekleri kal-pta tepkimeye
sokulup termoset malzeme eldesi sa?lanabilir. Asl-nda, baz- özel uygulamalarda (elektrik
prizleri ve malzemeleri gibi) termoset malzemeye de gerek duyuyoruz. Is-t-larak yumu3at-l-p
ergitilemeyen bu tür polimer maddelere fenol-formaldehit veya üre-formaldehit polimerleri
(fenolik polimerler) ve çapraz ba?l- polietilen örnek olarak verilebilir. Fenolik polimerler,
genellikle, ba3lang-çta, lineer ve ak-3kan bir kademede elde edilirler ve daha sonra, kimyasal
maddeler, -s-ma, s-cakl-k ve/veya bas-nc-n etkisiyle çapraz ba?lanarak sertle3tirilip, son
kullan-m 3ekillerine sokulurlar. lgili özellikleri Tablo 1 de yer almaktad-r.

13
 BÖLÜM K

PLAST K ENJEKS YON TEKNOLOJ S NE

GR

2.1 Plastik Enjeksiyon Nedir?

Du anda plastik malzemeleri biçimlendirmede “bas-nçl- kal-plama, döner kal-plama,

döküm kal-plama, bas-nçta -s- ile biçimlendirme, 3i3irme ve enjeksiyon kal-plama gibi”
teknikleri kullan-lmaktad-r. 3te püskürtmeli kal-plama ya da enjeksiyon kal-plamada denilen
plastik enjeksiyon i3lemi plastik e3ya üretiminde kullan-lan ve kullan-m- her geçen gün
di?erlerine göre artan en önemli metotlardand-r. Hammaddenin tek bir i3lemle istenen
3ekilde kal-planabilmesini sa?lamas- ve birçok durumda imal edilen ürün için son i3lem
uygulamalar- gerektirmemesi, bu metodu seri mal üretimi için oldukça uygun bir hale
getirmektedir.

EK L 1.1

14
Bir enjeksiyon makinesinin ba3l-ca komponentleri;

• Plastikasyon (plastikle3tirme) ve enjeksiyon ünitesi

• Mengene ünitesi

• Kontrol sistemi

• Kal-p ve kal-p elemanlar- (kal-p -s- kontrol cihazlar-, s-cak yolluk -s- kontrol
cihazlar- gibi) d-r.

Enjeksiyon i3lemi tam olara a3a?-daki basamaklardan olu3ur;

1) Plastikasyonun Ba lamas$: Helezon dönerek bir yandan malzeme hunisinden oca?-n

içine plastik hammaddeyi al-rken bir yandan da erimeye ba3layan malzemeyi oca?a
ald-?- malzeme sayesinde ileri, meme bo3lu?una do?ru iter. Helezon bu i3lemleri
yaparken eksenel olarak geriye do?ru hareket eder.

ekil 1.2

2) Plastikasyonun Bitmesi: Helezonun dönmesi durur. Memede art-k enjeksiyon

yapmaya yetecek kadar malzeme vard-r.

ekil 1.3

15
3) Kal$b$n Kapanmas$: Mengene, kal-p parçalar- tam olarak üst üste gelecek 3ekilde
s-k-ca kapat-l-r.

ekil 1.4

3) Enjeksiyon leminin Ba lamas$: Helezon dönmeden, eksenel olarak ileri

hareketiyle eriyik malzemeyi kal-p bo3lu?una do?ru iten yani enjekte eder.

ekil 1.5

4) Enjeksiyon Bitmesi ve Kal$b$n çindeki Malzemenin So9umas$: Art-k s-cak

malzeme kal-p bo3luklar-n- tam olarak doldurulmu3 ve hemen so?umaya ba3lam-3t-r.
Kal-ba enjekte edilen s-cak mal daha dü3ük s-cakl-ktaki kal-pla temas eder etmez
so?umaya ba3lar ve çekme yapar yani büzü3ür. 3te malzemenin bu büzü3mesini
engellemek için biraz daha malzeme kal-ba nakledilir. (Ütüleme veya tutma
bas-nçlar- safhas-.)

ekil 1.6

16
5) Ürünün Kal$ptan D$ ar$ At$lmas$: Kal-planan malzeme yeterince so?uduktan sonra
kal-p aç-l-r ve ürün, itici denen sistem yard-m-yla kal-ptan d-3ar- at-l-r. Bu arada 2.
basamak (plastikasyon) sona ermi3 ve kal-p bir sonras- enjeksiyon için haz-r hale
gelmi3tir.

ekil 1.7

2.2 Enjeksiyon Yönteminin Avantajlar$

• H-zl- bir 3ekilde mal üretilebilmesi sa?lama

• Yüksek hacimlerde mal üretilebilmesini sa?lama

• Di?er i3lemlere göre dü3ük maliyetli olma

• Otomasyona uygun olma

• Hemen hemen hiç son i3lem gerektirmeme

• Çokça de?i3ik yüzey, renk ve 3ekillerde mal üretilebilmesini sa?lama

• Seri üretim imkan- olmayan çok küçük parçalar-n dahi seri üretimlerinin
yap-labilmesi sa?lama

• Malzeme kayb-n-n çok az olmas-n- sa?lama

• Ayn- makinede ve ayn- kal-pta farkl- malzemelerin bas-labilmesini sa?lama

• Dü3ük toleranslarda çal-3abilmesini sa?lama

• Kal-ba metal veya ametallerin eklenebilmesiyle mal bas-labilmesini sa?lama

• Plastik malzemeye asbest, talk, karbon gibi maddelerin eklenerek mal

bas-labilmesini sa?lama

• Bas-lan mallar-n iyi mekanik özelliklerine sahip olmas-na neden olma.

17
2.3 Enjeksiyon Yönteminin Dezavantajlar$

• Sektördeki yo?un rekabetten dolay- kâr marj-n-n dü3ük olmas-

• Kal-p fiyatlar-n-n pahal- olmas-

• Enjeksiyon makinelerinin ve yedek parçalar-n-n pahal- olmas-

• yi derecede i3lem kontrolünün henüz tam anlam-yla sa?lanamam-3 olmas-

• Malzeme kontrolünün makine taraf-ndan direkt ve sürekli olarak yap-lamamas-

• Kalitede süreklili?in tam olarak tan-mlanamamas- ve sa?lanamamas-

18
 BÖLÜM 3

Enjeksiyon Makinesinin Elemanlar$

3.1 Enjeksiyon Makinesi

3.1.1 Plastik enjeksiyon makinesi nedir?

Enjeksiyon yönteminin esas-, tanecikli yap-daki ham malzemenin -s-t-lmakta olan

silindirden eritilerek geçirilip ucundaki memeden kapal- kal-p bo3lu?una do?ru itilmesi
3eklindedir. Bu yöntemde kal-ba bas-lan plastik malzeme kal-p bo3lu?unun biçimini alarak
kat-la3maktad-r.

Bir enjeksiyon makinesinin temel i3levleri 3unlard-r:

1) Plastik malzemenin s-cakl-?-n- bas-nç alt-nda ak-3 sa?layabilecek dereceye ç-karmak.

2) Makinenin kapal- tuttu?u kal-ba plasti?in itilip kat-la3mas-n- sa?lamak.

3) Kal-b- aç-p mal- ç-kartmak

Enjeksiyon ünitesinin yani enjeksiyon gurubunun ana amac-n-, plastik malzemeyi eritmek
ve kal-ba basmak 3eklinde özetleyebiliriz. Sürekli ayn- a?-rl-kta ve ayn- kalitede parça
üretimi için kal-ba bas-lan malzeme miktar- her seferinde ayn- olmal-d-r. Bunun için
enjeksiyon gurubu sürekli ayn- s-cakl-kta homojen malzeme bask-s- yapabilmelidir.

Bu makinelerde helezon döner ve ayn- anda huniden de mal al-r. Helezonun dönme
hareketiyle ileri do?ru itilen malzeme, ayn- zamanda hem helezonun olu3turdu?u sürtünme
-s-s- ve hem de ocak -s-t-c-lar-ndan ald-?- -s-yla erir. Eriyerek ileri hareket eden plastik
malzeme meme bo3lu?una depolan-r. Helezon, kal-b- dolduracak kadar malzeme meme

19
bo3lu?una doluncaya kadar, yani mal alma konumuna ula3-ncaya kadar geri gider. Geri
hareketi esnas-nda helezonun arkas-nda olu3an geri bas-nc-, hidrolik piston belli bir de?erde
sabit tutar. Bu sayede helezonun geri dönme h-z- azalt-larak daha homojen bir kar-3-m elde
edilmesi sa?lar. Plastikasyon i3lemi bitip meme bo3lu?u yeterince malzemeyle dolduktan
sonra helezon, bir piston gibi yüksek bas-nçla ileri do?ru hareket ederek plastik malzemeyi
meme bo3lu?undan kal-p içine enjekte eder. Meme ucundan ç-karken malzemenin sahip
oldu?u bas-nç de?erleri genelde 500 bar ile 2500 bar (1 bar=0,1 MPa) gibi çok yüksek
de?erler olup bunlara “enjeksiyon bas-nc-” denir. Enjeksiyon makinelerinde enjeksiyon
gurubu ileri geri rahatça hareket edebilecek 3ekilde dizayn edilir.

3.1.2 Enjeksiyon Makinesinin Kontrol Sistemi

Enjeksiyon makinelerinde kullan-lan kontrol sistemleri çok çe3itlidir. Normal olarak,

çal-3ma s-ras-nda kontrol ünitesinin ekran-nda görüntülenmesi gereken baz- fiziksel de?erler
vard-r.

ekil 2.1 Enjeksiyon Makinesinin Kontrol Sistemi

20
 Bunlar;

• Ocak ve kal-p s-caklar-

• Helezonun, enjeksiyon gurubunun, kal-b-n (yani mengenenin) veya iticinin

konumlar-

• Helezonun enjeksiyon h-z- veya h-zlar- ile kal-b-n kapanma ve açma h-zlar-,

• Tutma bas-nçlar- ve hidrolik mengeneli sistemlerde mengene kapama kuvveti gibi

de?erlerdir.

Modern makinelerde kontrol i3lemi dijital ve elektronik ünitelerle sa?lan-r. lk olarak

elektrikli kontrol panolar-yla kumanda edilen enjeksiyon makineleri, daha sonra ba3
döndüren teknolojik geli3meleri yak-ndan takip ederek tüm dünyada mikro i3lemci yap-l-,
i3lem kontrollerinin hepsi bir veya daha fazla CPU (Central Processing Unit-Merkezi 3lem
Birimi) taraf-ndan denetlenen, sanayi ortam-nda çal-3abilecek bir yap-da, üzerine elektriksel
ba?lant-lar-n yap-labilece?i noktalar-n bulundu?u PLC (Programmable Logic Kontroller=
Programlanabilir Mant-ksal Kontroller) kumandal- sistemlerle kontrol edilmeye ba3lanm-3t-r.
Günümüzde art-k sadece PLC ile de?il, normal PC’ler (Personal Computer= Ki3isel
Bilgisayar), IPC’ler (Industrial PC) veya statistiksel Proses Kontrol Cihazlar- gibi çok
geli3mi3 sistemlerle de kontrol sa?lanabilmektedir.

Kontrol edilmesi gereken s-cakl-k, konum, h-z ve bas-nç gibi fiziksel de?erler termok-pil
(thermocouple), bas-nç ve konum tranduserleri gibi özel aletlerle tespit edilir ve kontrol
bilgisayarlar-na gönderilir. Kontrol sistemi bu bilgiler -3-?-nda gerekli fonksiyonlar- icra
eder. Mesela, e?er ocak -s-s- ayarlanm-3 de?erin alt-nda ise, ocak -s-t-c-lar- yani ocak
rezistanslar- devreye al-n-r; üstünde ise -s-t-c-lar devre d-3- b-rak-l-r.

3.1.3Enjeksiyon Makinesinin Hidrolik Sistemi

Bütün modern plastik enjeksiyon makinelerinde tahrik sistemi olarak hidrolik sistem
kullan-lmaktad-r. Zaten halihaz-rda hidrolik sistemler, enerji da?-l-m- ve elde edilebilirli?i
problemlerine kar3-n en iyi çözümdür. Özellikle mengene kapama ve enjeksiyon
safhalar-ndaki gibi makinenin yapt-?- do?rusal hareketler en ekonomik 3ekilde bir hidrolik
(yani ya?) yard-m-yla elde edilmektedir.

21
 Hidrolik sistemlerin ba3l-ca avantajlar-ndan birisi ak-3kan-n da?-t-m-n-n boru ve
hortumlarla kolayca yap-labilmesi ve bu i3 için miller, kablolar, di3li çubuklar, vs. gibi
fazladan mekanik transfer elemanlar-na ihtiyaç duyulmamas-d-r. Birde hidrolik sistemler,
küçük hacimli yani dü3ük a?-rl-?a ve eylemsizlik momentine sahip elamanlarla yüksek enerji
yo?unlu?u yani yüksek 3ekilde aç-l-p kapat-lmas-n- yani devreye al-n-p devreden
ç-kart-lmas-n- ve dü3ük sistemlerde, hidrolik ak-3kanlar-n k-smen s-k-3t-r-lamaz olmas-
sayesinde, düzgün s-ral- bir 3ekilde hem do?rusal hemde döner hareketler kolayca
sa?lanabilir ve ayn- zamanda hidrolik bas-nç, sistemin a3-r- yüklenmesine kar3- basit bir
koruyucu olarak da s-n-rland-r-labilir.

Bir hidrolik sistemin sahip olmas- gereken önemli özellikleri;

• Dü3ük güç kayb-,

• Kabul edilebilir seviyede dü3ük gürültü seviyesi,

• Küçük ölçekli olmas- ve

• Basit ve bak-m- kolay bir tasar-m olarak s-ralayabiliriz.

Enjeksiyon makinelerinde kullan-lan standart tahrik sistemi, bir elektrik motoru ve bir
hidrolik pompadan olu3an elektro-hidrolik tahrik sistemidir. Elektrik motorunun üç farkl-
ak-mdan üretti?i elektrik enerjisi kanatl-, radyal veya eksenel pistonlar veya di3li tipleri
bulunan bir pompa taraf-ndan hidrolik enerjiye çevrilir.

Hidrolik sistemlerde ak-3- ve bas-nç kontrol etmek üzere de?i3ik valfler kullan-lmaktad-r.
Bunlar-n en önemlisi, bu de?i3kenlerden ikisini de ba?-ms-z olarak analog elektrik sinyalleri
ile kademesiz olarak de?i3tirebilen “P/Q blo?u veya oransal valf” de denilen hidrolik valf
grubudur.

Valflerde bulunmas- gereken baz- özellikler 3u 3ekilde s-ralanabilir:

• H-zl- cevap verme süresi (tepki süresi),

• Dü3ük histeresis (histerezlik, manyetik gecikme),

• Yüksek tekrarlanabilirlik,

22
 • Yüksek do?rusall-k,

• S-cakl-ktan maksimum ba?-ms-zl-k,

• Kirlili?e kar3- yüksek hassasiyet ve

• Sa?laml-k

3.2 Enjeksiyon Makinesinin Birimleri

Genel olarak bir enjeksiyon makinesi dört fonksiyonel birimden meydana gelir. Bunlar;

• Enjeksiyon ünitesi

• Mengene ünitesi

• Tahrik(hareket) sistemi ve

• Kontrol sistemidir.

Bir enjeksiyon ünitesinin ana görevleri:

• Huniden oca?a giren plastik malzemeyi -s-t-p eritmek,

• Eriyik malzemeyi kal-ba enjekte etmek ve

• Malzemenin kal-pta sa?lam bir ürün haline gelmesi için gerekli tutma bas-nçlar-n-
sa?lamak 3eklinde özetlenebilir.

• Memeyle yolluk burcunu gerekli kuvvetle temas halinde tutabilmelidir.

Bir enjeksiyon ünitesinin önemli elemanlar- malzeme ak-3 yönüne göre;

• Huni

• Helezon (vida veya burguda denir)

• Helezon üzerinde malzemenin homojenizasyonunu sa?layan parçalar (baz-

durumlarda kullan-rlar)

• Helezon ucundaki geri dönü3süz valf (çek valf) (baz- durumlarda kullan-rlar)

• Meme ve

• Is-t-c- bantlar yani rezistanslard-r.

23
 3.2.1 Helezon

Plastik malzemeyi eriten ve kal-ba basan helezon veya helezon sistemleri enjeksiyon
makinelerinin de en önemli parçalar-ndand-r.

Bir helezon sisteminde bulunmas- gereken özellikler;

• yi plastikle3tirme (eritme) performans-

• Verimli (k-sa zamanl-) malzeme transferi (ta3-mas-)

• Etkili eritme ve kar-3t-rma (s-cakl-?-n ve katk- malzemelerinin homojenli?ini

sa?layabilme) ve

• yi kendini temizleme kabiliyeti olarak s-ralayabiliriz.

Du anda yukar-da ihtiyaçlar- en iyi 3ekilde kar3-layan ve en geni3 kullan-m alan-na sahip
olan sistem, bir silindirin içinde hem dönme hareketi hem de eksenel hareket yapma
kabiliyetine sahip helezon sistemidir.

ekil 2.2 Üç Bölgeli Genel Tip Helezonlar$n Yap$s$

24
 Plastik malzemenin huniden meme bo3lu?una kadar erimi3 olarak ve homojen bir 3ekilde
gelmesi, hem ocak -s-t-c-lar-ndan sa?lanan -s- enerjisi, hem de helezonun dönme hareketinin
neden oldu?u mekanik enerji taraf-ndan sa?lan-r. Bundan sonra enjeksiyon ve tutma
bas-nçlar- safhalar-nda geri dönü3süz bir valfle kapanan ve eriyik malzemenin geriye do?ru
ak-3-n- önleyen helezon ba3- sayesinde, helezon bir piston gibi hareket eder ve meme
bo3lu?undaki malzemeyi oldukça yüksek bas-nçlarda kal-ba enjekte eder.

Helezonlar genelde üç farkl- bölgeden meydana gelirler.

1) Besleme bölgesinde tanecikli, parçac-kl- veya toz haldeki kat- malzeme ta3-n-r ve
s-k-3t-rma bölgesine iletilir. Bu bölgede helezonun ak-3 derinli?i (flight dept), malzeme
dü3ük yo?unlukta olsa bile yeterli miktarda ak-3 sa?lanabilmesi için oldukça geni3
tutulmu3tur.

2) S-k-3t-rma bölgesinde (geçi3 bölgeside deniyor) besleme bölgesinden al-nan malzeme

s-k-3t-r-l-r. Bu bölgelerdeki ta3-ma i3leminin stabilitesi genelde malzemenin tam olarak
erimesi ve s-k-3t-rma bölgesinin sonuna ula3mas- için geçen zamana ba?l-d-r.

3) Ölçme bölgesinde ise homojen hale gelmi3 olan malzemenin s-cakl-?- enjeksiyon
yap-lacak s-cakl-?a yükseltilir ve malzeme kal-planmaya haz-r hale gelir.

Bu helezonlar en çok uzunluklar-n-n (L) çaplar-na (D) oranlar-yla tan-mlan-r ve

s-n-fland-r-l-r. Günümüzde bu L/D oran- normal olarak 18 ile 24 aras-ndad-r.

ekil 2.3 Helezonlu Bir Enjeksiyon Ünitesi

25
 3.2.2Geri Dönü süz Valfler (Çek Valfler)

Enjeksiyon helezonlar-na bazen helezonlar-n enjeksiyon ve tutma bas-nçlar- safhalar-nda

bir piston gibi hareket etmesini sa?layan ve bu s-rada malzemenin geri ak-3-na engel olan
parçalar tak-l-r. Bunlar, helezonun uç bölgesine tak-lan “geri dönü3süz valf veya çek valf”
denen parçalard-r. Bu parça gurubunun hepsine birden “yüzük-torpil veya yüksük-torpil
tak-m-” da denilmektedir.

ekil 3.1 Kayan Halkal$ (Yüzüklü) Bir Geri Dönü süz Valf

Bu geri-dönü3süz valfde aranan özellikler:

• Yüksek verim,

• K-sa kapanma süresi,

• Yüksek mekanik mukavemet ve

• yi kendini temizleme yetene?idir.

3.2.2 Meme

Meme, oca?-n uç k-sm-na monte edilen, oca?-n ucunun enjeksiyon yapabilmek

için kal-b-n yolluk burcuna tam olarak denk gelmesini sa?layan ve yap-s-na göre
plastikasyon ve so?uma esnas-nda oca?-n a?z-n- kapayarak d-3ar- mal ak-3-n- önleyen
parçad-r.

26
 ekil 4.1 Aç$k Meme

Memeler aç-k veya kapal- (kapat-labilir) 3ekildedir. Ak-3 kesme memeleri de denilen
kendi kendine kontrollü (oto kontrollü) veya d-3ar-dan kontrollü olabilir

ekil 4.2 çten 9neli Ak$ Kesme Memesi (Kendi Kendine Kapanabilen Yay Sistemli)

27
ekil 4.3 çten 9neli Ak$ Kesme Memesi (Hidrolik Olarak Kapama Yapan)

ekil 4.4 Hareketli Veya Kayan Parçal$ Ak$ Kesme Memesi (Kendi Kendine
Kapanabilen Yay Sistemli)

28
 ekil 4.5 Kayan Civatal$ Ak$ Kesme Memesi

3.2.3 Mengene Ünitesi

Enjeksiyon olay-n-n sürekli bir i3lem olmamas-, kal-b-n ürünün ç-kmas- için aç-lmas-n- ve
sonraki bask- için tekrar kapanmas-n- gerektirmektedir. 3te mengene ünitesi bu i3i yapar.
Plasti?in çok yüksek bas-nçlarda kal-ba enjekte edilmesi sebebiyle mengene ünitesi kal-b-
enjeksiyon ve tutma bas-nçlar- safhas-nda s-k-ca kapal- tutmal-, kal-b-n aç-l-p çapak
yapmas-n- önlemelidir.

Bir enjeksiyon makinesinin mengene ünitesinin ba3l-ca görevleri;

• Kal-b- kapamak,

• Enjekte edilen malzemenin ürün haline dönü3mesi için kal-b- kapal- tutmak ve

• Ürünün ç-kar-lmas- için kal-b- açmak 3eklindedir.

29
 Günümüzde en çok bilinen üç çe3it mengene sistemi vard-r. Bunlar:

• Mekanik mengene sistemi,

• Hidrolik mengene sistemi ve

• Hidromekanik mengene sistemidir.

Bir enjeksiyon makinesinin mengene sistemi yatay prese benzer. Bu sistem ana olarak;

• Bir sabit plaka

• Bir hareketli plaka

• Bir L-plaka (destek plakas-) ve

• Hareketli plakan-n hareketini sa?layan bir tahrik sisteminden meydana gelir. Bu

tahrik sistemi de genelde hidrolik bir sistemdir.

ekil 5.5 Hidrolik Mengene Ünitesi

1.Öndolum pistonu yataklay-c-s-, 2.H-zland-r-c- piston, 3.Piston destek burcu, 4.Piston burcu,
5.Ana piston, 6.Elektrik motoru, 7.Hidrolik pompa, 8.Ana piston yataklay-c-s-, 9.Hareketli
piston, 10.Sabit plaka, 11. tici, 12. tici silindiri, 13.Yaylar, 14.Saplama, 15.Hidrolik pompa,
16.Ana piston silindiri, 17.Elektrik motoru, 18.Yard-mc- piston, 19.Hidrolik pompa

30
3.2.4 Ocak Is$tma Sistemleri

Oca?-n içindeki polimeri -s-tman-n birçok yolu olmakla beraber 3u anda sadece iki ana
sistem kullan-lmaktad-r.

Bunlardan biri olan resiztansl- -s-t-c- bandlar-n-n en önemli avantaj- dü3ük fiyatlar- olup
çok kolay monte edilebilir olmalar- ve kapasitelerinin çal-3ma 3artlar-na göre kolayl-kla
ayarlanabilir olmas- ise di?er avantajlar-d-r. Rezistansl- -s-tma sistemleriyle yüksek enerji
yo?unlu?u sa?lamakta mümkündür (4-5 W/cm2 -s-tma kapasiteleri genelde yeterlidir.) Bu
sistemin en önemli dezavantaj- olarak yava3 çal-3mas-n- gösterebiliriz. Yani bu sistem -s-y-
muhafaza edebilmesine ra?men yüksek s-cakl-klara ula3mak için uzun sürelere ihtiyaç duyar.

Di?er ocak -s-tma sistemi olan s-v- -s-tma sistemlerini, s-z-nt- problemleri nedeniyle
kurmak ve çal-3t-rmak pahal-ya mal olmaktad-r. Bir de bu sistemlerle ula3-labilecek
maksimum s-cakl-k, -s- transferi için ya? kullan-ld-?-ndan 280-300oC ile s-n-rl-d-r

31
 BÖLÜM 4
KALIPLAR

4.1 Bir Kal$b$n Fonksiyonel Birimleri

Ba3ta ürün kalitesiyle ve ekonomik sebeplerle ilgili büyük önem arz eden yolluk sistemi;

• Kaynak çizgileri,
• Bas-nç dü3mesi,
• Malzeme kayb-,
• Ürünün kal-ptan kolayca ç-kmas-,
• Yolluk sisteminin uzunlu?u,
• Parça kesit alan-,
• Yolluk geçidi ve
• Ürünün kalitesi ile de direkt ilgilidir.

Yolluk geçidinin kaynak çizgisi olu3umuna meydan vermeyecek 3ekilde tasarlanmas- ve

yerle3tirilmesi gerekir.

Yolluk sistemi, ak-3 direncini minimumda tutacak ölçülerde olmal-d-r. Böylece bas-nç
kay-plar- ve malzeme üzerinde olu3abilecek mekanik gerilmeler azalt-lm-3 olur. Sistemin
tasar-m-nda keskin kenarlardan ve büyük kesit alan- farkl-l-klar-ndan kaç-nmak gerekir.

Klasik yolluk sistemlerinde yolluk burcunun rahatça kal-ptan ayr-labilir olmas- ve

yollu?un ürün üzerinde hiç iz b-rakmadan üründen ayr-labilmesi gerekir.

Yollu?un kesiti de (yani kal-nl-?-, hacimsel büyüklü?ü de) enjeksiyon i3lemi aç-s-ndan
önem arz eder. Bas-nç kay-plar-n- dü3ük tutabilmek için yollu?un kesit alan- olabildi?ince
geni3 tutulmal-d-r.

Yollu?un kesit alan- çap-, tutma bas-nçlar safhas-n- zorla3t-rmayacak yani malzemeye
tutma bas-nçlar-n-n uygulanmas-n- kolayla3t-racak kadar büyük olmal-d-r. Aksi takdirde

32
yolluktaki malzeme çok çabuk donarak üründe kanal çizgileri, eksiklikler veya bo3luklar
meydana gelmesine neden olur.

4.1.2 Klasik Yolluk Sistemleri

En basit yolluk sistemi ana yolluk (yada kaba yolluk) sistemi olup tüm kal-plarda
bulunmaktad-r. Bu yolluk kesiti yuvarlakt-r ve kal-ptan kolayca ç-kmas- için 20 ile 5 0 aras-
konik aç-ya sahiptir.

ekil 6.1 Ana Yolluk(Kaba Yolluk)

Di?er bir geçit çe3idi ‘disk geçittir’. Bu geçit türü, kal-p göbe?inin sadece bir kal-p
yar-s-na sabitlendi?i döner simetrik parçalar-n üretilmesinde kullan-lmaktad-r. Tek tarafl- bir
göbek için kabul edilen ‘maksimum göbek uzunlu?u/göbek çap-’ oran-5:1’ dir. Bu geçit
sisteminin en önemli avantajlar-ndan biri, bir veya birden fazla noktadan yap-lan
enjeksiyonla üretilen halka 3eklindeki parçalarda kaç-n-lmaz olan kaynak çizgilerinin
olu3mas-na engel olmas-d-r.

33
 ekil 6.2 Disk Geçit

ekil 6.3 Disk Geçit Çe itleri

Kal-p göbe?inin sadece tek kal-p yar-s-na monte edilmedi?i durumlarda disk geçit yerine
halka geçit yolluk sistemi kullan-lmal-d-r. Halka geçit yolluk sisteminde eriyik malzeme
öncelikle ana yolluk yak-n-ndaki yuvarlak bir kanal manifolduna ula3-r. Bu yolluk sisteminin
en önemli özelli?i göbe?in kal-b-n iki taraf-na da monte edilebilir olmas-, dezavantaj- ise son
i3lem gerektirmesi ve küçük kaynak çizgilerinin olu3umuna neden olmas-d-r.

34
 ekil 6.4 Halka Geçitli Yolluk Sistemi

Di?er bir yolluk sistemi olan ‘tünel geçitli yolluk sistemi’ ise daha çok, geçidin yanal
olarak yerle3tirilebildi?i birden çok bo3lu?a sahip kal-plar için uygundur.

35
 ekil 6.5 Tünel Geçit Yolluk Sistemi

Bu sistemde geçit ve yolluk kal-b-n bölme çizgisindedir. Yollu?un bir k-sm- bölme
çizgisindedir ama bo3lu?a yak-n bir yerde, yolluk aç-yla k-vr-larak konik bir kanal 3eklini
al-r ve bo3lu?a ula3-r. Kal-b-n yollukla bo3luk aras-nda kalan parças-n-n (A kesiti) enjeksiyon
taraf-nda üründen ayr-lmas-n- sa?lar.

ekil 6.6 Tünel Geçitli Yolluk Sisteminin Detaylar$

Üç plakal- kal-plar için kullan-lan ‘i?ne geçitli yolluk sistemi’ de yollu?un üründen
otomatik olarak ayr-lmas-n- sa?layan di?er bir yolluk sistemidir.Bu yolluk sisteminin kendi
bölme çizgisi olup yolluk üründen ayr- olarak d-3ar- at-l-r.

36
 ekil 6.7 9ne Geçitli Yolluk Sistemi

4.1.3 S$cak Yolluk Sistemleri

S-cak yolluk sistemi, kal-b-n içine yerle3tirilen ba3l- ba3-na bir birim olup enjeksiyon
gurubunun uzant-s- gibidir. S-cak yolluk sistemi, kullan-lan bir kal-pta ak-3 kanallar-n-n
-s-t-c- bantlar-yla yani rezistanslarla -s-t-lmas-n-, malzemenin s-cakl-?-n-n tüm ak-3 yolu
boyunca kontrol edilmesini ve kanallarda so?umaya u?ramadan direkt olarak kal-p
bo3lu?una doldurulmas-n- mümkün k-lmaktad-r. S-cak yolluk sistemlerinin, klasik yolluk
sistemleriyle kar3-la3t-r-ld-klar-nda 3u avantajlara sahip oldu?u görülmektedir:

• Yoluk sisteminde malzeme kayb- olmaz.

• E?er geçit s-cak yollu?a dahilse ç-kan üründe yolluk parças- kalmaz ve ürün için
i3lem gerekmez.
• Küçük parçalar üretmenin en ekonomik yoludur.
• Özel geçit tasar-mlar- gerektiren komplike parçalar-n üretilmesinin en sa?l-kl-
yoludur.

Bunlar-n haricinde;

• Zamandan tasarruf sa?lama,

• 3çilikten tasarruf sa?lama,
• Alandan tasarruf sa?lama ve
• Makine ömrünü uzatmada bu sistemin di?er avantajlar- aras-nda say-labilir.

37
4.1.4 Kal$p Is$ Transfer Sistemi

Kal-p -s- transfer sistemi termoplastik i3leyen makinelerde ‘kal-p so?utma sistemi’ ,
termoset isleyen makinelerde ‘kal-p -s-tma sistemi’ ismini al-r

Kal-p so?utma sisteminin çevrim süresine dolay-s-yla tüm i3lemin verimlili?ine etkisi
daha büyüktür. Bu sistem uniform so?umay- yeterli so?uma verimini yani kal-p içindeki
s-cak malzemenin en h-zl- 3ekilde so?umas-n- sa?lamaktad-r.

Is- transferi ortam-n-n kal-p duvar-nda yakla3-k uniform bir s-cakl-k profilinin olu3umunu
sa?layacak 3ekilde tasarlanmas- çok önemlidir. Kal-p duvar-nda olu3an -s-n-n üniform
olmas-n- etkileyen en önemli neden ise so?utma kanallar-n-n kal-p bo3lu?una ve birbirlerine
olan uzakl-klar-d-r.

ekil 7.1 Basit Bir Kal$p So9utma Sistemi

Yukar-daki 3ekilde basit bir kal-p so?utma sistemi gösterilmi3tir. Burada kanallar,
malzemede olu3mas- muhtemel yamulmay- önlemek için kal-b-n her iki yar-s-ndan da düz bir
3ekilde geçmektedir. Daha çok düz ve basit yap-l- kal-plarda kullan-lan bu sistemde, iticiden
dolay- kal-b-n hareketli yar-s-nda so?utma kanallar- için yeterince yer bulunmamas- en
önemli problemdir.
4.1.5 Kal$p tici Sistemi

So?uma zaman- sona erip kal-p aç-ld-ktan sonra ürün itici yard-m-yla kal-ptan d-3ar- at-l-r.
Oldukça komplike parçalar üretmenin mümkün oldu?u plastik enjeksiyon i3leminde ürünün
kal-ptan ç-kar-lmas- kolaym-3 gibi gözükmekle beraber çok dikkat isteyen bir i3tir.

38
 Bir itici sistemi:

• Zarar vermeden parçay- kal-ptan ç-karabilmeli,

• Parça üzerinde görünür izler olu3turmamal-,
• Birde çok parçay- kal-ptan ç-kar-rken parçalar üzerinde dengeli bir kuvvet
da?-l-m- sa?lamal-,
• tici pimin istenen konuma ayarlanabilmesine imkan vermeli ve
• tici sistemiyle so?utma sisteminin koordineli bir 3ekilde çal-3mas-n-
sa?layabilmelidir.

ekil 8.1 Bir tici Sistemi

tici pimlerinin, parça üzerinde olu3turacaklar- izlerin en az görünür veya hiç görünmez
olmas-n-n yan-nda parçada deformasyon olu3turmamas- için kuvvet da?-l-m-n-n en dengeli
3ekilde sa?lanmas- da gerekmektedir. Bunun için bazen kö3eler veya kiri3ler gibi parçan-n
kritik bölgelerine etki edecek pimlere de ihtiyaç duyabiliriz.
tici sistemi genelde mekanik olarak hareket ettirilmekle beraber hidrolik pnömatik veya
elektriksel olarak çal-3t-r-labilir. tici somunu en kolay 3ekilde mekanik olarak yada bir
pistonla hareket ettirir. tici somunu itme kuvvetini üzerinde itici pimleri ba?l- bulunan itici
plakas-na iletir. Plakan-n geri dönü3ü bir yay yard-m-yla sa?lan-r. tici pimlerinin zarar
vermemesi ve yük alt-nda ezilmemesi için itici plakas-n-n sertle3tirilmi3 malzemeden
yap-lmas- gerekir.

39
4.2 Kal$b$ Anlama

4.2.1 Kal$p Göz Say$s$

Kal-p bo3lu?u kal-b-n içinde erimi3 plasti?in gönderildi?i ve so?utuldu?u k-s-md-r. Kal-p
bir bo3luk ihtiva etti?inde buna tek gözlü, birden fazla bo3luk ihtiva etti?inde buna çok gözlü
denir.

4.2.2 Erkek Kal$p

Kal-b-m erkek k-sm-, kal-b-m iç k-sm-n- olu3turur. Bu 3ekilde kal-p bo3lu?unun

olu3mas-n- da sa?lar. Kal-p erkek k-sm-n-n bulundu?u kal-p yar-m-na, erkek plaka veya
kal-b-m erkek k-sm- denir. Erimi3 polimerin so?umas- esnas-nda, çekme karakteristi?inden
dolay- so?uyan bask-, kal-b-m erkek k-sm- üzerine çekilir, kal-b-n di3i k-sm-ndan ayr-l-r. Bu
çekme karakteristikleri kal-b-n içinden parçan-n at-lmas- için iticilerin, bu k-s-mda
yerle3tirilmesine neden olur.

4.2.3 Kal$p Bo lu9u

Bask-n-n d-3 yüzeyini belirler. Erkek k-sm- gibi, tek plaka üzerine yerle3tirilir.
Yerle3tirildi?i plakaya kal-b-m di3i plakas- denir. Kal-b-m di3i plakas-, genellikle makinenin
hareketsiz plakas- üzerine monte edilir.
4.2.4 Kal$p Ay$r$m Çizgisini Belirleme

Kal-p erkek ve di3i yüzeylerinin, kal-p kapanmas- esnas-nda olu3an çizgiye denir.

ekil 9.1 Kal$p Ay$r$m Çizgisine Örnekler

40
 ekil 10 Temel Kal$p

4.2.5 Havaland$rma

Kal-b-m çal-3mas- esnas-nda kal-p dolma sürecinde, kal-p içine giren erimi3 polimer, kal-p
içindeki havan-n kal-p içinde kalmas-na sebep olur. Enjeksiyon kal-plar-nda aranan yüksek
hassasl-ktan dolay-, bu yakalanm-3 hava ço?unlukla kal-p ay-r-m çizgisinden kaçamaz.
Bundan dolay- a3a?-daki 3ekildeki s-? yar-k kal-p yüzeylerinin birle3ti?i kal-p ay-r-m
çizgisine aç-larak yakalanan havan-n, kal-p dolmas- esnas-nda kaçmas-na imkan sa?lar. Bu
yar-?-n derinli?i, havan-n kaçmas-na imkan sa?layacak kadar derin, fakat erimi3 polimerin
buraya akarak çapak olu3mamas-n- sa?layacak kadar az olmal-d-r.

ekil 11 Havaland$rma

41
4.2.6 ticiler

tici sisteminin ana fonksiyonu; kal-p aç-lmas- esnas-nda parçan-n d-3ar- at-lmas-d-r.
Genellikle kal-b-n erkek k-sm-na yerle3tirilir. tici sistemi enjeksiyon makinesi taraf-ndan
veya kal-p aç-lmas-yla harekete geçer.

4.2.7 Arka Plaka

Burada kal-p ay-r-m çizgisi kal-b-m erkek ve di3i k-sm-n-n yap-lma hassasiyetine ba?l-d-r.
Sonuç olarak; arka plakan-n ay-r-m çizgisine ba?l-d-r. Arka plaka genellikle 3u fonksiyonlar
için kullan-l-r;

• Her iki kal-p parças-n- bir arada tutan ba?lant- yeri olarak,
• Kal-b- makine plakas-na ba?lamak için yer temin etmesi,
• Kal-p yap-m-nda sertli?i sa?lamas-,
• Ba?lant- destek kal-plar-n-n bir kal-ptan di?erine standartize edilir.

4.2.8 Yolluk Burcu

Silindirik bir parça genellikle kal-b-m di3i k-sm-na yerle3tirilir. Enjeksiyon ünitesinin
kal-b- doldurmas- için giri3 noktas-d-r.

4.2.9 Sabitleme Halkas$

Di3i kal-p plakas-n-n arkas-na aç-lm-3 yuvarlak bo3luk içine konulan merkezleme
halkas-d-r. Bunun fonksiyonu kal-b- sabit plakaya yerle3tirmektir. Enjeksiyon ünitesi ile
yolluk burcunun ayn- merkezde olmas-n- sa?lar. Olmamas- halinde kullan-m- esnas-nda
memeden polimer s-zmas- olur.

42
4.3 ki Plakal$ Kal$p

4.3.1 Tan$m

ki plakal- kal-p, kal-p endüstrisinden en çok kullan-lan enjeksiyon kal-b-d-r. Kal-p

dizaync-lar- iki plakal- kal-b-, kullan-c-ya kullan-c- ya kolayl-k sa?lad-?- için ve basit dizayn
edilmesinden, dolay- tercih ederler.

ekil 12 ki Plakal$ Kal$p

43
ekil 13 Bir Kal$b$m Fonksiyonel Birimleri

44
 BÖLÜM 5
PLAST K ENJEKS YONUNDA PROSES AKI I

5.1 Enjeksiyon Prosesi Ak$ $

Ürün geometrisi ve malzeme özellikleri yan-nda, enjeksiyon prosesinin kendisinin de

ürünün ve son özelliklerinin üzerinde kesin etkileri vard-r. Belki kal-p tasar-m-ndaki hatalar
kolay kolay düzeltilemez ama bu hatalar-n prosese etkileri belirli bir oranda azalt-labilir ve
istenen kalitede ürünler imal edilebilir. Kal-p haricinde çevre 3artlar-n-n ve makine çal-3ma
parametrelerinin bilinmesi de yüksek kalitede ürün imali için 3artt-r.

5.1.1 Enjeksiyon Çevriminin A amalar$

Bir komple enjeksiyon çevrimi k-smen üst üste çak-3an çe3itli safhalardan olu3ur.
Prosesin i3leyi3 3eklini ve her safhan-n ürün kalitesine olan etkilerini daha kolay
anlayabilmek için prosesin safhalar-n- a3a?-daki 3ekilde s-ralamak mümkündür;

1. Kal$b$n Kapanmas$: Çevrim kal-b-n yani mengenenin kapanmas- ile ba3lar.

2. Enjeksiyon Gurubunun leri Gelmesi: Enjeksiyon gurubu meme yolluk burcuna
de?ip duruncaya kadar ileri gelir. S-cak yolluklu sistemlerde bu safha
bulunmayabilir. Klasik yolluk sistemine sahip kal-p kullanan makinelerde
enjeksiyon i3lemi yap-l-rken, kal-b-n istenenden fazla -s-nmas-n- önlemek için
memnin her enjeksiyon i3leminden sonra kal-ptan ayr-lmas- istenebilir.
3. Malzemenin Kal$ba Dolmas$ (Enjeksiyon-Dolma Safhas$): Meme yolluk burcuna
tam olarak dayand-ktan ve enjeksiyon için gerekli bas-nca ula3t-ktan sonra, plastik
malzeme kal-ba dolmaya ba3lar. Bu safha, ilsem s-ras-na ve üretilen parçan-n
büyüklü?üne ba?l- olaraktan, bir saniyeden çok daha k-sa sürebilece?i gibi birkaç
saniyede sürebilir. Bu safha, üretilen parçan-n kaliteyle ilgili baz- önemli
özelliklerine de direkt etki eder.

45
4. Kal$p çindeki Mal$n So9umas$: Kal-ba Dolan plastik malzemenin so?umaya
ba3lamas- malzeme daha so?uk kal-p duvarlar-na de?er de?mez, yani enjeksiyon
i3lemi ba3lar ba3lamaz meydana gelir.
5. Tutma Bas$nçlar$n$n Uygulanmas$: Tutma bas-nçlar- safhas- enjeksiyon safhas-n-
izler. Enjeksiyon i3leminin bu safhas-nda, dü3ük eksenel h-zda hareket eden yani
ilerleyen helezon, malzemenin termal büzülmesini yani so?uk kal-p duvarlar-na
de?en malzemenin büzülmeye ba3lamas-n- telafi edebilmek için ancak yeterli
miktarda yani tam büzülmeyi önleyecek miktarda malzemeyi, genelde farkl- bas-nç
de?erlerinde enjekte etmeye devam eder. Bu safhan-n ürünün a?-rl-k, boyutsal
hassasiyet ve içyap-s-na önemli etkileri vard-r. Enjeksiyon ve tutma bas-nçlar-
safhas-nda enjeksiyon gurubu yani meme kal-pla temas halindedir yani kal-ba
dayanm-3 vaziyettedir.
6. Enjeksiyon Gurubunun Geri Gelmesi: Tutma bas-nçlar- safhas-ndan sonra gurup
kal-ptan ayr-labilir. Gurubun geri çekilmesiyle de bir sonraki enjeksiyon i3lemi için
plastikasyon i3lemi ba3layabilir. Gurubun geri çekilmesi için memenin
kapanabilmesi, yani helezonun enjeksiyon gurubu geri giderken memeden malzeme
ak-3-na izin vermeyecek bir tasar-ma(geri dönü3süz valf sistemi gibi) sahip olmas-
gerekir. Aksi takdirde (e?er meme kapanm-yorsa, yani sürekli aç-ksa) gurup kal-ba
dayal- vaziyette kalmal-d-r. Uygun seçilen bir makine ile plastikasyon safhas- daha
ürünün so?umas- i3lemi bitmeden sona erer. Pratikte hangi safhan-n daha önce
bitece?i, esas olarak, parçan-n et kal-nl-?-na ve plastikasyona u?rayan malzemenin
miktar-na ba?l-d-r. E?er makinenin plastikasyon performans- yeterli de?ilse çevrim
süresi uzar ve bu da maliyetin artmas-na neden olur. Plastikasyon safhas-ndan sonra,
kal-p içindeki malzeme yeterli derecede mekanik kararl-l-?a eri3ene kadar yani
ç-kt-ktan sonra deforme olmayacak duruma gelene kadar so?umaya devam eder.
7. Kal$b$n Aç$l$p Parçan$n D$ ar$ At$lmas$: Enjeksiyon çevriminin son safhas-
kal-b-n aç-l-p ürünün kal-ptan d-3ar- at-lmas- i3lemidir. Böylece bir sonraki çevrim
ba3layabilir. Çevrim süresi(yani enjeksiyon i3lemini meydana getiren tüm safhalar-n
toplam gerçekle3me zaman-) i3lemin maliyeti aç-s-ndan son derece önemlidir. Bunun
için tüm safhalar-n minimum zamanda geçirilmesi sa?lanmal-d-r.

46
5.2 Enjeksiyon Safhas$

Enjeksiyon safhas-, kal-ba malzemenin dolmaya ba3lad-?- anla tutma bas-nçlar-n-n

uygulanmaya ba3lad-?- an aras-ndaki safhad-r. Bu safha genelde h-z kontrollü olarak
gerçekle3tirilir. Yani helezon, malzemeyi 5 ile 10 basamak aras-na de?i3en bir h-z profili ile
kal-ba iter. H-z profili ve di?er i3lem parametreleri gibi malzemeye ve kal-ba(yani parçaya)
göre ayarlanmal-d-r. Genelde malzemenin kal-ba enjeksiyonu dü3ük bir h-zda ba3lar, zaman-
k-saltmak için h-z artt-r-l-r ve kal-p bo3lu?u tam dolmadan h-z tekrar azalt-l-r. Ba3larken ve
biterken enjeksiyon yap-lan h-zlar-n dü3ük tutulmas-, kal-ba herhangi bir zarar vermemek
içindir. Her malzeme, makine ve kal-p(yani ürün) için bir optimal enjeksiyon zaman- aral-?-
vard-r. Bu zaman aral-?- özellikle ekonomik sebeplerden dolay- büyük önem arz eder.

Enjeksiyon zaman-n-n çok k-sa tutulmas- birim zamanda daha büyük miktarda hacim
ak-3- gerektirdi?i için, yüksek bas-nç kay-plar-na neden olur. Çok uzun enjeksiyon zaman-
da, kal-p duvarlar-na yak-n eriyi?in kat-la3maya yani donmaya ba3lamas-ndan dolay- serbest
kanal kesit alan-n-n azalmas-na, dolay-s-yla yüksek bas-nç kay-plar-na neden olur. Bu
sebeplerden dolay- enjeksiyon zaman-n-n minimum bas-nç de?erlerini sa?layacak 3ekilde
ayarlanmas- gerekmektedir.

Ç-kan ürünün iyi kalitede olmas-n-n 3artlar-ndan biri de kal-p içindeki malzemenin
ortalama s-cakl-?-n-n kal-b-n her taraf-nda sabit tutulmas-d-r. E?er enjeksiyon zaman- k-sa
tutulursa, malzeme ak-3 yolunun sonundaki(uç noktas-ndaki) s-cakl-k malzemenin ilerleyi3i
s-ras-nda meydana gelen iç sürtünmeden dolay- enjeksiyon s-cakl-?-ndan daha yüksek
olabilir. Yani kal-p bo3lu?unda akan malzemenin maruz kald-?- sürtünme, s-cakl-?-n- artt-r-r.
Enjeksiyon zaman- uzun tutulursa da tam tersi meydana gelir, yani ak-3 çizgisinin uç
noktas-n-n s-cakl-?- enjeksiyon s-cakl-?-ndan dü3ük olabilir. Bu arada, enjeksiyon
s-cakl-?-yla malzeme ak-3 çizgisinin uç noktas-ndaki s-cakl-?-n ayn- olmas-n- sa?layan
ortalama bir enjeksiyon zaman-n-n oldu?unu da hat-rlatal-m.

Ak-3 i3lemi s-ras-nda olu3an gerilmeler, mekanik-hassas(mekanik özellikleri i3lem

3artlar-na ba?l- olarak kolayca de?i3ebilen) malzemelerin degradasyonunu önlemek
amac-yla, ak-3 çizgisi boyunca dü3ük ve sabit tutulmaya çal-3-lmaktad-r.

47
 Yukar-da aç-klanan noktalar dikkate al-narak optimum enjeksiyon zaman- bulunmal-d-r.
Bununla beraber, enjeksiyon zaman-n-n esas olarak ürüne yani kal-ba ve kullan-lan
malzemeye ba?l- oldu?u unutulmamal-d-r.

5.3 Tutma Bas$nçlar$ Safhas$

Tutma bas-nçlar- safhas-n-n en önemli yönü; uygulanan bas-nçlar sayesinde, so?umaya

ba3layan malzemede termal büzülme(çekme) den dolay- meydana gelmesi muhtemel hava
bo3lu?u ve kanal izlerine, kas-lma ve yorulmalara(çarp-kl-klara) engel olabilmek için, kal-ba
malzeme doldurulmaya devam edilmesidir. Tutma bas-nçlar- safhas-, enjeksiyon safhas- biter
bitmez helezonun belirlenen bir konumundan itibaren ba3lar ve belirlenen bir süre için
devam eder. Tutma bas-nçlar- safhas- enjeksiyon i3lemi biter bitmez ba3lar çünkü malzeme
kal-p duvarlar-na de?di?i andan itibaren so?umaya ba3lar ve do?al olarak malzeme daha tam
so?umadan tutma bas-nçlar- uygulanmal-d-r.

Tutma bas-nçlar- safhas-, bas-nç kontrollü olarak gerçekle3tirilir. Buda ço?u zaman
helezonun 5 ila 10 aras- basamakta, farkl- de?erlere sahip kullan-lan malzemeye, kal-ba ve
di?er i3lem parametrelerine göre ayarlanmal-d-r. Bas-nç profili, üretilecek parçan-n büzülme
ve yamulma davran-3lar-n- optimize edebilmek için kullan-lmal-d-r.

Enjeksiyondan tutma bas-nçlar- safhas-na geçi3, ani bas-nç de?i3imleri olmamas- ve

dolay-s-yla kal-b-n aniden a3-r- yüklenmemesi aç-s-ndan büyük önem ta3-r.

5.3.1 Tutma Bas$nçlar$ Safhas$na Geçi

Enjeksiyon safhas-ndan tutma bas-nçlar- safhas-na geçi3, pürüzsüz bir 3ekilde

yap-lmal-d-r. Kural olarak bu geçi3 kal-b-n hacimsel dolum i3lemi bitti?inde yani kal-p
bo3lu?u tam olarak dolduktan sonra yap-lmal-d-r.

Tutma bas-nçlar- safhas-na geçi3in ana olarak üç 3ekli vard-r:

• Zamana ba?l- geçi3,

• Helezonun konumuna ba?l- geçi3 ve
• Bas-nca ba?l- geçi3.

48
 Bas-nca ba?l- geçi3te ayr- iki 3ekilde olmaktad-r. Bunlar;

• Hidrolik bas-nca(makinenin ya?-n-n çal-3ma bas-nc-na) ba?l- geçi3 ve

• Kal-p bo3lu?unda eriyik malzemenin olu3turdu?u bas-nca ba?l- geçi3tir.

5.4 So9uma Safhas$

So?uma safhas- s-cak malzemenin kal-ba enjekte edilmesiyle ba3lar ve tutma bas-nçlar-
süresincede devam eder. Kal-p içinde ürün haline gelen malzemenin kal-ptan d-3ar-
ç-kar-labilmesi için tutma bas-nçlar- safhas-ndan sonrada bir müddet so?umaya devam
edilmesi gerekmektedir. Burada enjeksiyon ve tutma bas-nçlar- safhalar-n- yönlendiren
parametrelerin so?umay- da etkiledi?i bilinmelidir.

Daha önce aç-klam-3 oldu?um ‘enjeksiyon zaman-, s-cakl-k, tutma bas-nçlar- uygulama
zaman-’ gibi faktörlerin yan-nda, ‘so?uma zaman-’ da üretilen parçan-n kalitesine ciddi
3ekilde etki eden faktörlerdendir. Tutma bas-nçlar- safhas-ndan sonra parça kal-p içerisinde
bir müddet daha so?utulmaya devam edilir ve deformasyon tehlikesi geçtikten sonra kal-ptan
ç-kart-l-r.

Kal-ptan d-3ar- ç-kart-lan parça art-k yeni termal ve mekanik s-n-r 3artlar-na maruz kal-r.
Parça daha kal-b-n içindeyken olu3mas- muhtemel çekme ve yamulmalar, mekanik olarak
kal-p duvarlar- taraf-ndan engellenirken so?uma s-ras-nda bu deformasyonlar yerine parçada
art-k gerilmeler olu3mas- önlenemez. Parça kal-ptan ç-kart-ld-ktan sonra olu3mu3
gerilmelerin bir k-sm- deformasyonlarla azalt-l-r. Bunu takiben, d-3tan zorlama olmadan
parçada bir miktar çekme meydana gelebilir. Bu s-rada normal olarak termal 3artlarda da
de?i3imler olmu3tur. Kal-p içindeki malzemenin s-cakl-?-n- kal-p duvar- s-cakl-?- belirlerken
kal-p d-3-nda konvektif -s- transferinden dolay- so?uma yava3t-r. Halen kal-pta olan parçada
meydana gelen gerilme gev3emeleri sayesinde so?uma zaman-, parçan-n büzülmesini etkiler
hale gelebilir. So?uma zaman-n- artt-rmak genelde malzemede çekmeyi azalt-r.

49
 BÖLÜM 6

PLAST K B R PARÇANIN ENJEKS YON

YÖNTEM YLE ÜRET LMES

6.1 Üretilecek Parçayla lgili Genel Bilgiler Ve Enjeksiyon Prosesi

Enjeksiyon yöntemiyle üretimini yapaca?-m-z plastik parça buz kaz-ma küre?idir.

Parçan-n üretilece?i makine DEMAG 150/460, parçan-n toplam gramaj-; 21 gram kavite
olmak üzere toplamda 84 gr d-r. Kullan-lan hammadde LANXESS firmas-n-n üretti?i
NOVADUR P2H-AT kodlu hammaddedir.Enjeksiyon zaman- 1.34 sn yedir.Üretilecek
parçayla ilgili enjeksiyon makinesi ayarlar- ve kullan-lacak makinenin özellikleri EK1 de
verilmi3tir.Üretilecek parçan-n kal-b-n-n teknik resimleri ilgili foto?raflar- ve -DEAS
program-nda yap-lan çiziminden al-nan üç boyutlu detay resimleri EK2 de yer almaktad-r.

6.2 Kal$b$n Enjeksiyon Makinesine Ba9lanmas$ Ve Sökülmesi

Üretilecek olan buz kaz-ma küre?inin enjeksiyon kal-b-n-n, plastik enjeksiyon makinesine
ba?lanmas- ve sökülmesi 3u ad-mlarla gerçekle3mektedir;

Planlama bölümünden al-nan üretim program-na göre ilgili kal-p uygun vinç,
mapa ve halat kullan-larak kal-p park-ndan al-narak ilgili makinenin önüne
getirilir.
Mühendise verilen bilgiler do?rultusunda, kal-p vinç ile götürülürken yerden en
fazla 15-20 cm yükseklikte olmal-d-r. Aksi takdirde kazalar ve yaralanmalar
olabilir.
E?er ba?layaca?-m-z kal-b-n üretim plan-yla ilgili bir aciliyet yoksa ba?lanaca?-
enjeksiyon makinesinde çal-3makta olan kal-b-n son bask-lar-n-n bitmesi beklenir.
Ba?layaca?-m-z kal-p henüz yerde iken, kal-pta eksik olan(varsa) rekor, su
hortumu, flan3 lar tamamlan-r, kal-p haz-r hale gelir.

50
Makineden ç-kart-lacak olan kal-b-n sular- önce giri3 sonra ç-k-3 vanalar-ndan
kapat-l-r.
Makineden ç-kart-lacak olan kal-b-n su ba?lant-lar- sökülür ve kanallar-n
tamamen temizlenmesi için kanallara bas-nçl- hava tutulur.
Makineden ç-kart-lacak olan kal-b-n varsa hidrolik maça ba?lant-lar-, çektirmeli
iticileri, s-cak yolluk soketi uygun 3ekilde sökülür. Hidrolik maça ba?lant-lar-n-n
yerine kör tapa tak-larak s-zd-rmazl-?- kontrol edilir.
Makineden ç-kart-lacak olan kal-b-n kal-p gözleri önce aseton ve pamuk ile
silinir; daha sonra koruyu ya? ile ya?lan-r.
Makineden ç-kart-lacak olan kal-p kapat-ld-ktan sonra ba?lant- lamalar- tak-l-r.
Makineden ç-kart-lacak olan kal-p uygun mapa, sa?lam halat ve vinç ile ask-ya
al-n-r.
Makineden ç-kart-lacak olan kal-b-n c-vatalar- sökülür ve mengene dü3ük h-zda
aç-l-r.
Makineden ç-kart-lacak olan kal-p makine flan3-ndan kurtulduktan sonra vinç ile
yere indirilir.
Makineye ba?lanacak olan kal-p ve makine ba?lama yüzeyleri gazta3- ile silinir.
Makineye ba?lanacak olan kal-p ve makine flan3lar-n-n uygunlu?u kontrol edilir.
Makine itici milleri, kal-b-n itici deliklerine ve eksenlerine göre uygun olarak
tak-l-r.
Uygun ve düzgün c-vata, mapa pabuç,anahtar,halat kullan-l-r, bozuk anahtar,
halat, c-vata kullan-lmaz.
Makineye ba?lanacak olan kal-p, a?-rl-?-na uygun vinç ile dengeli olarak ask-ya
al-n-r.
Makineye ba?lanacak olan kal-p mengene aras-na indirilir, flan3- ile oturtulur,
mengene ayar- yap-l-r ve mengene kilitlenir.
Ocak ve kal-p memelerinin birbiri ile uygunlu?u ve radyüsleri kontrol edilir.
Uygun olmayan meme de?i3tirilir.
Mengene aç-lma, itici stroku, kilitleme kuvveti ayarlar- yap-l-r.
Kal-p s-cak yolluk ise kal-b-n s-cak yolluk ayarlar- yap-l-r.
Kal-b-n su ba?lant-lar- yap-l-r. Su kaça?- olup olmad-?- kontrol edilir.
Kal-p yüzeylerindeki ya? temiz bir bezle silinir.
Enjeksiyon ayarlar- yap-l-r.
Makinenin önüne ç-kartt-?-m-z önceki kal-p vinçle al-narak uygun bir 3ekilde
kal-p park-na götürülür.

51
 Bir enjeksiyon kal-b-n-n enjeksiyon makinesine ba?lanmas-yla ilgili baz- foto?raflar EK3
de yer almaktad-r.

6.3 Parçan$n Üretimine Geçilmesi

Üretilecek olan parçam-z-n ilk bask-s-n-n yap-lmas-nda ve seri üretiminde izlenecek olan
yollar 3u 3ekildedir;

Kal-b- bask-ya almaya gelen mühendis, ilk olarak kal-b-n ba?lant-

elemanlar-n-(pabuç ve c-vatalar-n-) kontrol eder. Kal-p ve makine bo?az sular-n-n
aç-k olup olmad-?-na bakar.
tici ba?lant-lar-n-n uygun yap-l-p yap-lmad-?-n- kontrol eder. Çektirmeli itici
varsa problemsiz çal-3mas-na dikkat eder.
Makinede bulunan kal-ba ait ayar de?erlerinin makine haf-zas-nda yer al-p
almad-?-na bakar, e?er varsa ayar parametrelerini haf-zadan ça?-r-r.
E?er makine haf-zas-nda kal-ba ait bilgiler yoksa ancak kal-p bu makineye daha
önce ba?lanm-3 ve çal-3t-r-lm-3 ise, Kal-p Ayar Parametreleri’nin sakland-?-
dosyadan ilgili kal-ba ait forma bakar, varsa ilk olarak bu ayar de?erlerini
makineye yükler.
E?er dosyada kal-ba ait ayar de?erlerinin kayd- bulunamazsa veya kal-p bu
makineye ilk kez ba?lan-yorsa bu makine için ilk kez ayar yap-lacak demektir.
Bu durumda yeni girilecek ayar de?erlerinin kaydedilece?i Kal-p Ayar
Parametreleri Formu al-n-r.
Mühendis ilk olarak makine ocak s-cakl-?-n-n uygun seviyede olup olmad-?-na
bakar.e?er varsa, kal-p s-cak yolluklu bir kal-p ise s-cak yolluk ba?lant-lar-n-n
düzgün yap-ld-?-n-, s-cakl-klar-n yeterli seviyede olup olmad-?-n- kontrol eder.
S-cak yolluk de?erleri uygun seviyede ise s-cak yolluk valf-n- kontrol edip,
pistonlar-n ileri-geri hareket etti?ini görmelidir.
lk olarak enjeksiyon h-z ve bas-nçlar- dü3ük olacak 3ekilde, bir miktar mal
kusturarak makine memesinden mal ak-3-n-n düzgün olup olmad-?-n- kontrol
eder. Makine memesinin gev3ek olup olmad-?-na bakar.
Makine ve kal-p memelerinin radyüslerinin birbirine uygunlu?unu kontrol eder.
Kal-p öpü3me yüzeyinde bulunan ya? tabakas-n- temiz bir bezle siler. Kal-p
yüzeyinde herhangi bir pislik,çapak kalmamas-na dikkat eder.

52
 Kal-p açma ve kapama h-z ve bas-nç de?erlerini uygun seviyede alarak, kal-p
koruma kuvvet ve zaman ayarlar-n- yapmal-d-r. E?er kal-pta aç-l- pimler
mevcutsa ona uygun koruma ayar- yap-lmas-na dikkat etmelidir.
Mal miktar- dü3ürülerek makineye az miktarda mal al-n-r. Maksat kal-p
kavitesinin yava3 yava3 doldurulmas-n-n sa?lanmas-d-r.
Makineye al-nan az miktarda mal ile kal-p bask-ya al-n-r ve yar-m bask-lar al-n-r.
Bu 3ekilde, yava3 yava3 mal miktar- artt-r-larak bask-n-n tamamlanmas-
amaçlan-r.
tici ayarlar- yap-larak, bask-n-n yere dü3meden kal-b-n hareketli k-sm-nda
kolayca al-nacak durumda kalmas- için uygun itici h-z, bas-nç ve pozisyon
de?erleri girilir.
Bask- tamamland-?-nda, parçan-n herhangi bir k-sm-nda hiç bir eksik
kalmad-?-nda kalite kontrol eleman- taraf-ndan getirilen, ilgili kal-p için daha
önce al-nan bask- numunesi ile k-yaslama yap-l-r.
Numuneye göre uygun seviyede olacak çekme ve çöküntüler için ince ayarlar
yap-l-r.
Parça istenilen kalite seviyesine geldikten sonra, kal-p açma kapama h-zlar-
ayarlan-r. Çevrim süresi istenilen seviyeye getirilir. Kalite kontrol eleman- ve
mühendis çal-3acak olan operatöre parçayla ilgili bilgileri aktar-r. Dikkat etmesi
gereken hususlar- bildirir.
Son olarak, o makineye ilk defa ba?lanan bu kal-ba ait ayar de?erlerinin Kal-p
Ayar Parametreleri Formu’na kaydedilmesi gerekir.
Mühendis ilgili makineye ait ayar formundan alarak makine ekran-nda yer alan
bilgileri ka?-da döker, saklamas- için üretim mühendisine teslim eder.
Böylece ilgili kal-ba ait ilk bask- ayar de?erleri ar3ivlenmis olur, bu makineye
tekrar ba?land-?-nda faydalan-lmak üzere saklan-r.

Kal-b-n de?i3im süreci EK4 de yer almaktad-r.

53
6.4 Enjeksiyon prosesi S$ras$nda En Çok Kar $la $lan Problemler Ve Çözümleri

Problem: Çapak meydana geliyor…

Muhtemel Çözüm:
• Enjeksiyon bas-nc-n- azalt,
• Ocak -s-s-n- azalt,
• Tutma bas-nc-n- ve zaman-n- azalt,
• Mengene kapama bas-nc-n- artt-r,
• Enjeksiyon h-z-n- azalt,
• Kal-p s-cakl-?-n- azalt,
• Kal-b- yeniden elden geçir,
• Kal-p kal-nl-k ayar-n- kontrol et.

Problem: Eriyik s-cakl-?- çok yüksek…

Muhtemel Çözüm:
• Ocak -s-s-n- azalt,
• Tutma bas-nc-n- ve zaman-n- azalt,
• Helezonun devrini(rpm) azalt,
• Geri bas-nc-n- azalt,
• Kal-p s-cakl-?-n- azalt,
• Kuru malzeme kullan,
• So?uma ve kal-p açma zamanlar-n- azalt.

Problem: Kaba yollukta renk bozulmas- meydana geliyor…

Muhtemel Çözüm:
• Ocak -s-s-n- azalt,
• Enjeksiyon h-z-n- azalt,
• Meme deli?ini büyüt,
• Kal-p s-cakl-?-n- artt-r,
• Yolluk geçitlerini büyüt.

Problem: Kal-p tam dolmuyor

Muhtemel Çözüm:
• Enjeksiyon bas-nc-n- artt-r,

54
• Ocak -s-s-n- artt-r,
• Meme s-cakl-?-n- artt-r,
• Memeyi temizle,
• Yüzük-torpil tak-m-n- temizle,
• Enjeksiyon h-z-n- artt-r,
• Geri bas-nc-n- artt-r,
• Meme deli?ini büyüt,
• Kal-p s-cakl-?-n- artt-r,
• Yolluk geçitlerini büyüt,
• Kal-ba hava deli?i aç,
• Huniyi doldur veya oca?a giren malzeme önünde engel varsa kald-r,
• Mal alma mesafesini ayarla.

Problem: Malzemede yanma olu3uyor…

Muhtemel Çözüm:
• Ocak -s-s-n- azalt,
• Enjeksiyon h-z-n- azalt,
• Meme deli?ini büyüt,
• Yolluk geçitlerini büyüt,
• Kal-ba hava deli?i aç.

Problem: Memeden mal ak-yor…

Muhtemel Çözüm:
• Yüzük-torpil tak-m-n- temizle,
• Geri emi3 konumunu artt-r,
• Meme bas-nc-n- ayarla,
• Memenin ve yolluk burcunun büyüklüklerin ve birbirlerine uygunluklar-n- kontrol
et,
• Meme s-cakl-?-n- azalt,
• Grup ileri valf-n- kontrol et.

Problem: Parça kal-ba yap-3-yor…

Muhtemel Çözüm:
• Ocak -s-s-n- azalt,

55
• Tutma bas-nc-n- ve zaman-n- azalt,
• Enjeksiyon h-z-n- azalt,
• Kal-p s-cakl-?-n- artt-r,
• Kal-p s-cakl-?-n- azalt,
• Kal-b- parlat,
• Kal-b- yeniden elden geçir,
• ticinin bas-nc-n- ve konumunu ayarla,
• Memenin ve yolluk burcunun büyüklüklerini ve birbirlerine uygunluklar-n- kontrol
et,
• ticiyi hava ile destekle.

Problem: Parça yüzeyi donuk, mat oluyor…

Muhtemel Çözüm:
• Enjeksiyon bas-nc-n- azalt,
• Ocak -s-s-n- artt-r,
• Helezonun devrini(rpm) artt-r,
• Enjeksiyon h-z-n- azalt,
• Geri bas-nc-n- artt-r,
• Meme deli?ini büyüt,
• Kal-p s-cakl-?-n- artt-r,
• Kal-p s-cakl-?-n- azalt,
• Kal-b- parlat,
• Yolluk geçitlerini büyüt,
• Kuru malzeme kullan,
• Kirlenmemi3 temiz malzeme kullan.

Problem: Parçada ak-3 izleri olu3uyor…

Muhtemel Çözüm:
• Enjeksiyon bas-nc-n- artt-r,
• Ocak -s-s-n- artt-r,
• Enjeksiyon h-z-n- artt-r,
• Geri bas-nc-n- artt-r,
• Meme deli?ini büyüt,
• Kal-p s-cakl-?-n- artt-r,

56
• Yolluk geçitlerini büyüt,
• Kal-ba hava deli?i aç,
• Kuru malzeme kullan,
• Mal alma mesafesini ayarla.

Problem: Parçada a3-nma izleri olu3uyor…

Muhtemel Çözüm:
• Ocak -s-s-n- artt-r,
• Meme s-cakl-?-n- artt-r,
• Helezonun devrini(rpm) artt-r,
• Enjeksiyon h-z-n- azalt,
• Geri bas-nc-n- artt-r,
• Meme deli?ini büyüt,
• Yolluk geçitlerini büyüt.

Problem: Parçada bo3luklar veya hava kabarc-klar- meydana geliyor…

Muhtemel Çözüm:
• Ocak -s-s-n- azalt,
• Tutma bas-nc-n- ve zaman-n- artt-r,
• Meme s-cakl-?-n- artt-r,
• Enjeksiyon h-z-n- azalt,
• Geri bas-nc-n- artt-r,
• Kal-p s-cakl-?-n- artt-r,
• Kal-p s-cakl-?-n- azalt,
• Yolluk geçitlerini büyüt,
• Kuru malzeme kullan,
• Mal alma mesafesini ayarla.

Problem: Parçada çökmeler olu3uyor…

Muhtemel Çözüm:
• Tutma bas-nc-n- ve zaman-n- artt-r,
• Meme s-cakl-?-n- artt-r,
• Enjeksiyon h-z-n- azalt,
• Geri bas-nc-n- azalt,

57
• Meme deli?ini büyüt,
• Kal-p s-cakl-?-n- artt-r,
• Kal-p s-cakl-?-n- azalt,
• Yolluk geçitlerini büyüt,
• Mal alma mesafesini ayarla,
• Malzemenin kal-ba dolmas-n- dengele,
• Yolluklar- tekrar elden geçir.

Problem: Parçada dalgal- yüzeyler olu3uyor…

Muhtemel Çözüm:
• Enjeksiyon bas-nc-n- artt-r,
• Ocak -s-s-n- artt-r,
• Ocak -s-s-n- azalt,
• Tutma bas-nc-n- ve zaman-n- artt-r,
• Enjeksiyon h-z-n- azalt,
• Enjeksiyon h-z-n- artt-r,
• Meme deli?ini büyüt,
• Kal-p s-cakl-?-n- artt-r,
• Kal-p s-cakl-?-n- azalt,
• Kuru malzeme kullan,
• Mal alma mesafesini ayarla,
• So?uma ve kal-p açma zamanlar-n- artt-r.

Problem: Parçada ince ince tabakala3ma(pulla3ma) olu3uyor…

Muhtemel Çözüm:
• Ocak -s-s-n- artt-r,
• Tutma bas-nc-n- ve zaman-n- azalt,
• Meme s-cakl-?-n- artt-r,
• Helezonun devrini(rpm) artt-r,
• Enjeksiyon h-z-n- azalt,
• Enjeksiyon h-z-n- artt-r,
• Geri bas-nc-n- artt-r,
• Meme deli?ini büyüt,
• Kal-p s-cakl-?-n- artt-r,

58
• Yolluk geçitlerini büyüt,
• Kuru malzeme kullan,
• Kirlenmemi3, temiz malzeme kullan.

Problem: Parçada k-r-lmalar meydana geliyor…

Muhtemel Çözüm:
• Ocak -s-s-n- artt-r,
• Tutma bas-nc-n- ve zaman-n- azalt,
• Helezonun devrini(rpm) artt-r,
• Enjeksiyon h-z-n- azalt,
• Geri bas-nc-n- artt-r,
• Kal-p s-cakl-?-n- artt-r,
• Kal-p s-cakl-?-n- azalt,
• Yolluk geçitlerini büyüt.

Problem: Parçada oluklar, yol yol izler olu3uyor…

Muhtemel Çözüm:
• Ocak -s-s-n- artt-r,
• Ocak -s-s-n- azalt,
• Helezonun devrini(rpm) azalt,
• Geri bas-nc-n- azalt,
• Kuru malzeme kullan,
• Memenin ve yolluk burcunun büyüklüklerini ve birbirlerine uygunluklar-n-
kontrol et,
• Meme s-cakl-?-n- azalt,
• So?uma ve kal-p açma zamanlar-n- artt-r,
Problem: Parçada 3ekil bozuklu?u(y-rt-k, kesik,vs) meydana geliyor…
Muhtemel Çözüm:
• Enjeksiyon bas-nc-n- azalt,
• Ocak -s-s-n- artt-r,
• Tutma bas-nc-n- ve zaman-n- azalt,
• Enjeksiyon h-z-n- azalt,
• Geri bas-nc- artt-r,
• Kal-p s-cakl-?-n- artt-r,

59
 • Kal-p s-cakl-?-n- azalt,
• So?uma ve kal-p açma zamanlar-n- artt-r,

Problem: Parçada yüzey lekeleri olu3uyor…

Muhtemel Çözüm:
• Ocak -s-s-n- artt-r,
• Meme s-cakl-?-n- artt-r,
• Helezonun devrini(rpm) artt-r,
• Enjeksiyon h-z-n- azalt,
• Geri bas-nc-n- artt-r,
• Kal-p s-cakl-?-n- artt-r,
• Kal-p s-cakl-?-n- azalt,
• Kal-b- parlat,
• Yolluklar- ve yolluk geçitlerini cilala, parlat,
• Yolluk geçitlerini büyüt,
• Kuru malzeme kullan.

Problem: Yolluk kopuyor…

Muhtemel Çözüm:
• Tutma bas-nc-n- ve zaman-n- azalt,
• Kal-p s-cakl-?-n- azalt,
• Yolluklar- ve yolluk geçitlerini cilala, parlat,
• Memenin ve yolluk burcunun büyüklüklerini ve birbirlerine uygunluklar-n- kontrol
et,
• So?uma ve kal-p açma zamanlar-n- artt-r,

Bu çözümler muhtemel çözümlerdir ve bir problem için verilen tüm çözümler ayn- anda
geçerli
olmayabilir.

60
 SONUÇ

Bu projede plastik enjeksiyonla parça imalat- s-ras-nda kar3-la3-labilecek hatalar ve

çözümleri,plastik enjeksiyonun avantajlar- ve dezavantajlar-, enjeksiyon makinesinin
k-s-mlar- ve i3levleri, kal-plar-n k-s-mlar- i3levleri ve haz-rlanmas-, bir enjeksiyon kal-b-n-n
enjeksiyon makines-na ba?lanmas- ve seri üretime geçilmesi plastik enjeksiyonla üretilecek
bir parçan-n proseslerinin ç-kart-lmas- anlat-lm-3t-r.

61
 KAYNAKLAR

PAGEV YAYINLARI ANA HATLARI LE PLAST KLER VE PLAST K

TEKNOLOJ S SF48-60

PAGEV YAYINLARI PLAST KLER VE PLAST K ENJEKS YON TEKNOLOJ S NE

G R D SF 99-120

Ki3isel Görü3me Ümmet AÇIKGÖZ, Ahmet ÖZEL, Özel Kal-pç-l-k, Manisa 2006

Ki3isel Görü3me Recep ERSAN Demotek Plastik, Manisa 2006

Ki3isel Görü3me Hayrettin KURTDERE, Tasar-m Sorumlusu, Maximum Kal-pç-l-k,Manisa

2006

62