3.

MOTORLARIN ÇALIŞMA PRENSİPLERİ

Sık kullanılan Terimler:

Ölü Nokta (ÖN): Piston hızının yön değiştirdiği ve bir an için sıfır olduğu noktadır.
Üst Ölü Nokta (ÜÖN): Pistonun silindir içerisinde varabileceği en üst noktadır.
Silindir hacmi en küçük değerindedir (ölü hacim-yanma odası hacmi)
Alt Ölü Nokta (AÖN): Pistonun silindir içerisinde varabileceği en alt noktadır.
Silindir hacmi en büyük değerindedir (silindir hacmi-toplam hacim)
Strok (h): Pistonun AÖN ile ÜÖN arasında kat ettiği mesafedir.
Strok Hacmi: AÖN ile ÜÖN arası hacimdir.
Sıkıştırma Oranı (ε): Toplan hacmin yanma odası hacmine oranıdır.
Volumetrik (hacimsel) verim (ηv): Toplam hacmin ne kadarının taze dolgu ile
doldurulduğunu gösteren ifadedir.
Dolgu: Silindir içerisine alınan hava yakıt karışımıdır.
DÖRT ZAMANLI MOTORLAR
1. Zaman: Emme
- Piston Hareketi: ÜÖN’dan AÖN’ya
- Silindirlere benzin motorlarında hava-yakıt karışımı, dizel motorlarında hava
alınır.
- Basınç: 0,085-0,095 MPa
- Tek silindirli motorlarda piston ÜÖN’dan sonra açılır. Amaç vakum oluşturmak
ve silindirlere alınan dolgu miktarını artırmaktır.
- Çok silindirli motorlarda EMME SÜPABI ÜÖN’dan önce açılır (20-40 KMA)
[EMME AÇILMA AVANSI] ve AÖN’dan sonra kapanır (20-40 KMA) [EMME
KAPAMA GEÇİKMESİ] .
- Amaç: sürekli akış halinde olan hava veya yakıt hava karışımının atalet
kuvvetlerinden faydalanarak silindirlere daha fazla miktarda dolgu almak. (Tek
silindirli motorlarda daha fazla kesikli akış söz konusu olduğu için bu derece
atalet kuvveti yoktur.)
- Böylece toplam emme olayı dönme sayısına bağlı olarak 220-260 KMA
arasındadır.
 P

5 1
Patm

ÜÖN AÖN

h
αEAA αEKG

Başlangıç 5 bitiş 1
2. Zaman: Sıkıştırma
- Piston Hareketi: AÖN’dan ÜÖN’ya
- Silindirlerde bulunan benzin motorlarında hava-yakıt karışımı, dizel motorlarında
hava sıkıştırılır
- Basınç: Benzin motorlarında 1-1,4 MPa; Dizel motorlarında 3,0-5,0 MPa
Sıcaklık: Benzin motorlarında 550-750 K; Dizel motorlarında 900-1200 K
- Benzin ve Dizel motorlarındaki bu farklılığın sebebi ise sıkıştırma oranındaki
farklılıktır.
P

5
Patm 1

Başlangıç 5 bitiş 1
3. Zaman: Yanma ve Genişleme
- Piston Hareketi: ÜÖN’dan AÖN’ya
- Benzin motorlarında piston ÜÖN’ya gelmeden yakıt-hava karışımı,buji
tarafından tutuşturulur. Bu derece Ateşleme Avansı olarak tanımlanır ve
αAA=30-55 KMA arasında değişir. Dizel motorlarında ise piston ÜÖN’ya
gelmeden önce sıkıştırılmış hava üzerine enjektörden yakıt püskürtülür, bu
dereceye ise Püskürtme Avansı denir ve αPA=10-20 KMA arasındadır. .
- Enjektörden püskürtülen yakıt sıkıştırma sonunda, 900-1200 K sıcaklıkta kendi
kendine, ancak gecikmeli olarak tutuşur. Bu gecikme ise tutuşma gecikmesi
olarak tanımlanır.
- Yanma sonucu oluşan maksimum basınç, ÜÖN’dan yaklaşık 12-15 KMA sonra
oluşur. Böylece elde edilecek maksimum iş, optimum düzeyde elde edilmiş olur.
- Yanma olayı egzoz supabı açılmadan önce tamamlanmalıdır.
Benzin motorunda; P3= 3-7 MPa T3= 2200-2300 K
Dizel motorunda; P3= 7-10 MPa T3= 1700-2300 K
 P
3

5
Patm 1

Başlangıç 2 bitiş 4
4. Zaman: Egzoz zamanı
- Piston Hareketi: AÖN’dan ÜÖN’ya
- Egzoz supabı AÖN’dan önce açılır (αEAA=20-70) ve ÜÖN’dan sonra kapanır
(αEKG=10-15)

Benzin motorunda; P4= 0,105-0,11 MPa T4= 700-1000 K

Dizel motorunda; P4= 0,4-0,5 MPa T4= 1000-1100

P
3

5 1
Patm
6
V

Başlangıç 4 bitiş 6
 Yanma odası
Strok hacmi
hacmi

2500
P

2000
Basınç, kPa

2
1500 Alan (A)

4
1000
Alan (B) 5 1
Patm
500 Ateşleme 6
Egzoz supabı V
açılır

0
0 50 100 150 200 250 300 350 400 450
Hacim, cm3
AÖN ÜÖN
Emme Egzoz
supabı supabı
açılır kapanır
 Sıkıştırma Yanma
Emme Stroğu Stroğu Stroğu Egzoz Stroğu

2500

2000

1500
Basınç, kPa

Emme
supabı
1000 kapanır
Egzoz Egzoz
supabı supabı
açılır kapanır
500 Emme Ateşleme
supabı
açılır

0
-360 -240 -120 0 120 240 360

ÜÖN AÖN ÜÖN AÖN ÜÖN

Krank mili açısı, derece
Motor,
1. Zaman: Taze dolguyu emen pompa
2. Zaman: Kompresör
4. Zaman: Egzoz gazlarını dışarı atan pompa gibi çalışır.
Bu zamanlarda oluşan negatif iş çok silindirli motorlarda diğer silindirlerin verdikleri
enerji ile karşılanır. Ayrıca devir sayısındaki düzensizlikleri azaltmak için enerji
deposu olarak görev yapan volan kullanılmaktadır. Tek silindirli motorlarda volan
daha büyük yapılarak bu negatif enerjiler karşılanmaya çalışılır.
- Dört zamanlı motorlarda bir iş, krank milinin 720 KMA dönmesi ile elde edilir.

GERÇEK PV DİYAGRAMI
-Krank mili açısına bağlı olarak supapların açılma-kapanma zamanlarını
gösteren grafiğe supap zaman grafiği denir. Egzoz stroğu sonunda ve
Her iki supabın birlikte açık kalmasına supap bindirmesi denir.
-Birden fazla silindirli motorlarda iş zamanları farklı sıralamalarda meydana gelir.
-Örnek: Dört silindirli buji ateşlemeli (benzinli) bir motorun,
Emme açılma avansı: 10 KMA
Emme kapama gecikmesi: 50 KMA
Egzoz açılma avansı: 45 KMA
Egzoz süresi: 235 KMA
Ateşleme avansı: 10 KMA ise
- Emme, sıkıştırma, iş, egzoz kapama gecikmesi, ve supap bindirmesi
sürelerini KMA cinsinden bulunuz.
- Motor 3000 d/dak ile dönüyor ise bu süreleri sn cinsinden bulunuz.

Emme süresi: EmAA+EmKG+180= 10+50+180=240 KMA

Sıkıştırma süresi: 180-EmKG-AA=180-50-10= 120 KMA
İş Süresi: AA+(180-EgAA)=10+(180-45)=145 KMA
EgKG: Egzoz süresi-180-EgAA=235-180-45=10 KMA
Supap Bindirmesi: EmAA+EgKG=10+10=20 KMA
t=(60.α)/(360.n)….sn

Emme süresi t=(60.240)/(360.3000)= 13.33 10-3 sn

Sıkıştırma süresi t=(60.120)/(360.3000)= 6.66 10-3 sn
İş süresi t=(60.145)/(360.3000)= 8.05 10-3 sn
Egzoz süresi t=(60.235)/(360.3000)= 13.05 10-3 sn
Supap bindirmesi süresi t=(60.20)/(360.3000)= 1.11 10-3 sn
İKİ ZAMANLI MOTORLAR
1. Zaman: Sıkıştırma
- Piston Hareketi: AÖN’dan ÜÖN’ya
- Piston önce emme kanalını kapatır, ardından egzoz kanalını kapatır. Bu sırada
bir miktar taze dolgu kaybı olur.
- Devamında piston egzoz kanalını kapatır ve sıkıştırma başlatılmış olur ve
ÜÖN’ya kadar devam eder
- Sıkıştırma sonunda
Benzin motorlarında Basınç 1-1,4 Mpa
Sıcaklık 500-750 K
Dizel motorlarda Basınç 3-5 Mpa
Sıcaklık 700-900 K
İKİ ZAMANLI MOTORLAR
2. Zaman: Yanma ve Genişleme
- Piston Hareketi: ÜÖN’dan AÖN’ya
- Yanma buji veya yakıtın püskürtülmesi ile başlar. Yanma sonucunda açığa
çıkan ısı enerjisi sayesinde piston hareket ettirilir ve piston tablası egzoz
kanalını geçtiği zaman yanma ürünleri dışarı atılmaya başlar ve devamında
emme kanalını açar.
- Böylece silindir içerisindeki basınç emme tarafındaki basıncın altına düşmüş
olur. Dolayısıyla süpürme tarafından gelen gazlar, yanma ürünlerinin dışarı
atılmasını sağlar ve silindir taze dolgu ile doldurulmuş olur.
- Egzoz anında sıcaklık 1000 K ve basınç 0,4-0,6 Mpa civarındadır.
 P
3
1- Sıkıştırma başlangıcı
2- Ateşleme veya püskürtme
3- Maks basınç
2
4- Egzoz penceresi açılır
4
5- Süpürme penceresi açılır
Psup 5
1,6
Patm Psup=0,11-0,13 MPa
V

Egzoz
penceresi

Vc Vh

Süpürme
penceresi
Özellik Dört zamanlı motor İki zamanlı motor
Yapı Masraflı, pahalı supap Basit, ucuz, daha az hareketli
kumandası sebebiyle çok parçalar
hareketli parçalar
Kumanda Supap kumandalı Delik (port) kumandalı
Yağlama Basınçlı yağlama Yakıta karıştırarak
Yağ tüketimi Yok Yüksek
Is zamanı 2 devirde bir iş Her devirde bir is
Döndürme momenti İki devirde bir iş Her devirde bir iş olduğu için
oluşumu olduğundan eşit değil eşit
Yakıt tüketimi Daha az Daha fazla
Verim Benzin % 40 Dizel %50 Benzin % 25 Dizel % 35

Güç Aynı kurs hacminde daha az Aynı kurs hacminde daha

güç fazla güç
Silindirlerin doldurulması %70 - %90 %50 - %70
Sıkıştırma oranı Benzin 8-12 Dizel 16-24 Benzin 6-8 Dizel 12-16

Sıkıştırma sonu basıncı Benzin 10-15 bar Dizel 30 -50 Benzin 10 -14 bar Dizel 30 -40
bar bar
Sıkıştırma sonu sıcaklığı Benzin 550- 750 K Dizel Benzin 550- 750 K Dizel
900 -1200 K 700 - 900 K

On Sıkıştırma Sadece aşırı doldurmalı 0.3 - 0.8 bar (krank karteri)

motorlarda

Yanma basıncı Benzin 40 - 60 bar Dizel Benzin 25 - 40 bar Dizel

Yanma sıcaklığı 2000 - 2500 K 2000 - 2500 K

Süpürme Piston yardımıyla Enine akisli
Süpürme kayıpları Yok Ortalama %25 - %30