ELEKTRİK DAĞITIM SEKTÖRÜNDE SAYAÇ OTOMASYON SİSTEMİ, ENERJİ

KALİTESİ ve TALEP TAHMİNİ UYGULAMALARI

Ali CESUR
Bülent KARAERİK
Ünver TOKTAŞ
Metin DOĞAN
Görkem HERDEM
Kayseri ve Civarı Elektrik T.A.Ş.

ÖZET
Serbestleşen elektrik piyasası şartlarına daha iyi uyum sağlamayı hedefleyen elektrik
dağıtım şirketleri için kontrol ve denetim mekanizması anlamlarına gelen Sayaç
Otomasyon Sistemleri (AMR-Automatic Meter Reading) vazgeçilmez bir uygulama
olmaktadır. Sayaç otomasyon sistemleri personel ve ulaşım maliyetlerinin düşürülmesi,
tahakkuk işlemlerinin hızlandırılması, tahsilat sürelerinin kısaltılması kaçak enerji
kullanımının azaltılmasının yanında işlevsellik anlamında da tüketilen enerjinin uzaktan
takibi, uzaktan kontrol etme, denetleme ve izleme gibi faydaların yanında Piyasa Mali
Uzlaştırma Merkezinede veri akışı sağlayabilmektedir. Enerji Piyasası Düzenleme
Kurumunun yayınlamış olduğu Dağıtım Yönetmeliği, Dengeleme ve Uzlaştırma
Yönetmeliği, Talep Tahminleri Yönetmeliği çerçevesinde elektrik dağıtım şirketlerinin
sadece elektrik enerjisi sağlayan kuruluşlar olmak yerine bunun yanında müşterilerine
sağladığı enerjinin sürekliliği, kalitesi ve hizmetin kalitesi ilede belli kriterlere uymak
zorunluluğu bulunmaktadır. Piyasa faaliyetlerinde karar verme sürecinin temelini de
talep tahmini oluşturmaktadır. Bu yasal zorunluluklar ve temel gereklilikler çerçevesinde,
gelişen teknolojiyi yakından takip eden Kayseri ve Civarı Elektrik T.A.Ş. 18. dağıtım
görev bölgesinde gerçekleştirdiği Sayaç Otomasyon Sistemi ve Enerji Kalitesi İzleme
Sistemi ile dağıtım sektöründe bir ilke imza atmıştır. Bu proje ile alınan enerjinin tamamı
satılan enerjinin ise %70 lik bir kısmı uzaktan okunarak kontrol ve denetim altına
alınmıştır. AMR kapsamına yüksek tüketimli abonelerin alınması öncelikli tercih biçimi
olmakla beraber yakın gelecekte bütün aboneler tüketim ve coğrafi özelliklerine özgü
teknolojik çözümler çerçevesinde sisteme dahil edilebilecektir.

GİRİŞ
Son yıllarda ülkemizde enerji sektöründe önemli gelişmeler ve serbestleşme
yaşanmaktadır. Rekabete açık serbest bir piyasa düzenine doğru hızlı ilerlemeler
olmakta ve yeni mevzuatla sektör bileşenlerinin görev ve sorumluluk sınırları somut
kriterler ışığında yeniden belirlenmektedir. Elektrik piyasasındaki bu yeni oluşum süreci
içerisinde elektrik dağıtım şirketlerine her açıdan pek çok sorumluluklar yüklenmekte,
rekabetçi piyasa içerisinde ekonomik ve yüksek kalitede enerji ve hizmet sunabilmek
amacıyla, yeni ve teknolojik yatırımlar yapmak gerekmektedir. Bu yeni yasal
düzenlemeler ve EPDK’nın piyasaya yön veren yönetmelikleri ışığında, KCETAŞ birçok
teknolojik yatırım gerçekleştirmektedir. Bu teknolojik yatırımlardan birisi olan Sayaç
Otomasyon Projesi iki aşamada gerçekleştirilmiştir. Birinci aşamada tüm TEİAŞ enerji
alış noktaları ile 95 adet yüksek tüketimli müşteriler, GSM ve PSTN haberleşme
teknolojisi kullanılarak, ikinci aşamada ise 380 adet yüksek tüketimli müşteri GPRS-
İnternet haberleşme teknolojisi ile otomasyon kapsamına alınmıştır. Ayrıca yine birinci
aşamada tüm TEİAŞ enerji alış noktaları ile 45 adet yüksek tüketimli müşterilerin enerji
kalitesi verileri, PSTN ve GSM haberleşme teknolojileri kullanılarak uzaktan takip ve
denetim altına alınmıştır. Sistem bünyesinde bulunan Talep Tahmini Yazılımı ile Sayaç
Otomasyon Sistemi veritabanına dayalı olarak TEİAŞ enerji alış noktaları ve yüksek
tüketimli müşterilerin tüketim ve güç tahminleri yapılabilmektedir. Proje kapsamında
kullanılan sayaçlar EPDK’nın Elektrik Piyasasında Kullanılacak Sayaçlar Hakkındaki
Tebliğinde belirtilen şartları sağlamakta ayrıca yük profili verebilmekte, sayaçta oluşan
hertürlü olaylar (ön kapak, klemens kapağı açıldı, faz sırası hatası, gerilim yok, akım yok
vs.) bilgilerini algılayarak gerçek zaman saati ile kayıt edebilmektedir[2]. Ayrıca sayaçlar
güç kalitesine yönelik olarak herfaz için gerilim, akım, gerilim ve akım faz açısı, güç
faktörü, frekans, her faz için akım ve gerilime ilişkin toplam harmonik distorsiyonu gibi
ölçümleride yaparak zaman etiketi ile kayıt etmektedir. Sayaçlar üzerinde kayıt edilen
bütün bilgiler sahadan GPRS-İnternet, GSM ve PSTN haberleşme teknolojileri
kullanılarak şirketimiz hizmet binasında kontrol merkezinde oluşturulan veritabanına
kaydedilmektedir. Kontrol merkezine gelen bütün veriler burada mantıksal açıdan analiz
edilerek, Şirket bünyesinde çalışan farklı modülerle paylaşılmaktadır. Bu sayede sayacın
olduğu yere personel gönderilmeden sayaçların uzaktan okunması ve otomatik
faturalama, saha elemanlarını yönlendirebilecek iş emirlerinin otomatik olarak üretilmesi
gibi işler gerçekleştirilmektedir. Ayrıca sistem sayesinde müşterilerin tüketimlerine ait
yük profilleri hazırlanmakta, yük profili ve faturalama bilgileri internet ortamından
müşterilerin kullanımına açılmaktadır. Bu bilgiler ışıgında geleceğe yönelik olarak kısa
ve uzun vadede talep tahminleri yapılmaktadır. İleriye dönük yatırımlar için maliyet
analizi yapılabilmekte ve böylece doğru yatırımların yapılmasına katkı sağlanmaktadır.
Enerji kalitesi cihazları ile dağıtım yönetmeliği esaslarına uygun olarak fliker, voltaj
çökmesi-yükselmesi, kısa-uzun süreli kesintiler, transient (birkaç milisaniyeden daha
kısa süren ani voltaj çökmesi ), voltaj dengesizlikleri (simetrik bileşenler), her faza ilişkin
akım ve gerilim harmonikleri, frekans, güç faktörü (cos φ) gibi ölçüm sonuçlarını EN
50160 standartlarına uygun olarak analiz ederek raporlar ve grafikler alınmaktadır.

SAYAÇ OTOMASYON SİSTEMİ TOPOLOJİSİ

Sayaç Otomasyon Projesi içerisinde kullanılan sayaçlar ve yazılım sayaç okuma
sistemlerinde en yaygın kullanılan IEC 62056-21 haberleşme protokolünü
kullanmaktadır. Ayrıca sistem içerisinde PSTN, GSM ve GSM/GPRS modemler
kullanılmakta olup, bütün modemler şeffaf haberleşme yapabilmektedir. Bu sayede
sahada bulunan sayaçların marka, model ve haberleşme protokolünden bağımsız olarak
haberleşilebilmektedir. Sistemde bulunan herbir ölçüm noktası ile haberleşme sıklığı
istenilen şekilde ayarlanabilmektedir. Herhangi bir sayaçtan daha az yada daha fazla
bilgi okunması, daha sık yada daha seyrek okunması için gereken değişiklikler kontrol
merkezinden kolayca ayarlanabilmektedir.
Sahada bulunan sayaçlarda oluşan yük profilleri, sayaç olay kayıtları ve enerji kalitesi
ölçüm değerleri günlük okuma, faturalamaya esas değerler ise ayda birkez okunacak
şekilde konfigüre edilmiştir. Bu veriler Şekil 1 deki topolojik yapıdada gösterildiği gibi 108
noktada PSTN modemler vasıtasıyla PSTN hatlar üzerinden (Şekil 2), 13 noktada GSM
modemler aracılığı ile GSM kanalı üzerinden (Şekil 3) ve 380 noktada da GSM/GPRS
modemleri vasıtası ile GSM kanalı üzerinden GPRS-İnternet haberleşme teknolojisi
(Şekil 4) kullanılarak kontrol merkezine ulaşmaktadır. Kontrol Merkezinin güvenliği
Firewall ve gelişmiş antivirüs yazılımları ile sağlanmaktadır. Uzak kullanıcılar internet
üzerinden yerel kullanıcılar ise LAN üzerinden sisteme erişebilmektedir.

Şekil 1: KCETAŞ Sayaç Otomasyonu Genel Topolojik Yapısı

 Şekil 2:PSTN İle Haberleşme Şekil 3: GSM İle Haberleşme

Şekil 4:GPRS İle Haberleşme

,
FARKLI HABERLEŞME TEKNOLOJİLERİNİN İŞLETME MALİYETLERİNİN ve
HABERLEŞME BAŞARIM ORANLARININ KIYASLANMASI

PSTN, GSM ve GPRS-İnternet haberleşme teknolojilerinin işletme maliyetleri açısından

kıyaslandığında en ekonomik çözümün GPRS-İnternet teknolojisi olduğu tesbit
edilmiştir. Haberleşme başarımı olarak ise GSM heberleşmenin, GPRS-İnternet
tekniğine yakın olmakla beraber bir miktar farkla daha iyi performans gösterdiği
görülmektedir. Bunun temel sebeplerinden biride GSM şirketlerinin şebekelerinde sese
öncelik tanımasından kaynaklanmaktadır. Şekil 5 te bir ölçüm noktası için üç farklı
haberleşme metoduna göre, aylık sayaç okuma maliyetleri ile haberleşme başarım
oranları görülmektedir.

GPRS
2.9

80
İNTERNET
17.6

GSM

85
10.8

PSTN
60

0 20 40 60 80 100

AYLIK HABERLEŞME MALİYETİ (YTL) HABERLEŞME BAŞARIM ORANLARI (%)

Şekil 5:Farklı Haberleşme Teknolojilerinin Maliyet ve Başarım Kıyaslaması

KCETAŞ SAYAÇ OTOMASYON SİSTEMİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ

• Sayaçlarda oluşan faturalama, olay, yük profili ve enerji kalitesi bilgilerinin 500
ölçüm noktasından toplanması
• Haberleşme teknolojisi olarak 3 farklı (GSM, PSTN, GPRS-İnternet) tekniğin
kullanılması
• Verilerin yerel veritabanında (oracle) saklanması
• Verilerin e-iş projesi kapsamında farklı modülerle paylaşılması, diger modüllerden
ihtiyaç duyulan bilgilerin alınması (entegrasyon)
• Verilerin internet üzerinden uzak kullanıcılara LAN üzerinden yerel kullanıcılara
ulaştırılması
 • Verilerin Dengeleme ve Uzlaştırma Merkezine gönderilebilmesi
• Sistemin aynı anda birden çok kullanıcı tarfından kullanılabilmesi
• Farklı marka sayaçlarla haberleşilebilmesi
• İstenirse farklı tür enerji sayaçlarından (gaz, su, vs) değişik verilerin işlenebilmesi
• Verilerin değiştirilebilir ve yapılmış değişikliklerin izlenebilir olması
• Hızlı veri aktarımı yapılabilmesi (excel, ascii, e-mail vs.)
• Sistemdeki bütün sayaçların senkronize edilebilmesi
• Portföye yeni bir abone eklenebilmesi, varolan bir abonenin portföyden
çıkartılabilmesi,
• Her ölçüm noktasından alınan bilgilerin seçilebilmesi, filtre edilebilmesi, yük profili
ölçüm ve raporlama peryotlarının istenilen zaman dilimine ayarlanabilmesi,
• Sisteme uzaktan yönetim ve bakım yapılabilmesi

KCETAŞ Sayaç Otomasyon Sisteminin sahip olduğu özelliklerdir. [5,6]

SONUÇ

Elektrik Dağıtım Sektöründe faaliyet gösteren KCETAŞ, Dağıtım Yönetmeliği ile

yüklenen sorumlulukları yerine getirmek, yüksek tüketimli müşteriler ve TEİAŞ enerji alış
noktalarını kontrol altında tutmak için GPRS-İnternet haberleşme teknolojisi kullanılarak
ölçüm altyapısını yenilemiştir. Sayaç Otomasyon Sisteminde kullanılan sayaçların IEC
62056-21 haberleşme protokolünü kullanması, modemlerin şeffaf haberleşme
sağlayabilmesi, düşük işletme maliyetli GPRS-İnternet haberleşme teknolojisinin
kullanılması, tüm piyasada bulunan farklı marka ve model sayaçlarla haberleşen esnek
ve raporlama modülüne sahip AMR yazılımı kullanılması en uygun çözümdür. Bu
çerçevede kurulan KCETAŞ Sayaç Otomasyon Sistemi ve Enerji Kalitesi İzleme Sistemi
faturalama maliyetlerinin azaltılması, abone yönetim maliyetlerinin azaltılması, tahakkuk
işlemlerinin hızlandırılması, kişi insiyatifinin ortadan kaldırılarak personel hatalarının
sistemi etkilemesinin önüne geçilmesi, etkin bir denetleme mekanizması ile kaçak enerji
kullanımının azaltılması, enerji kalitesinin tesbiti ile şebekenin kaliteli enerji kriterlerine
uygunluğunun sağlanması için gerekli çalışmaların yapılabilmesi gibi birçok açıdan fayda
temin etmektedir. Bu doğrultuda EPDK’nın yönetmeliklerine uygun oluşturulan veriler
istenildiğinde EPDK’ya sunulmak üzere sistemimizde arşivlenmektedir. Bunun yanında
piyasa faaliyetlerine karar verme sürecinin temelini AMR sistemi ile oluşturulan
veritabanına dayalı olarak yapılan talep tahmini oluşturmaktadır. Talep tahminleri kısa
(günlük, haftalık, aylık), orta (mevsimlik, yıllık) ve uzun (birkaç yıllık) vadeli olarak
yapılmakta olup, uzun vadeli talep tahmini strateji ve yatırım planlamada esas teşkil
ederken, orta vadeli talep tahmini ikili anlaşmalar tesis ederken, kısa vadeli talep
tahminleri dengesizlik pozisyonlarının yönetilmesi ve ilave kısa vadeli ikili anlaşmalar
yapılması ve gün öncesi veya gerçek zamanlı dengeleme piyasasında verilecek
tekliflerin hazırlanmasında ana girdiyi oluşturmak [3] amacıyla kullanıma sunulmuştur.

KAYNAKLAR

1.EPDK, Elektrik Piyasası Dağıtım Yönetmeliği

2.EPDK, Elektrik Piyasasında Kullanılacak Sayaçlar Hakkında Tebliğ
3.Güneş, C., Sandalkhan, B., Elektrik Piyasasında Ticari Uygulamalar, Ankara Aralık
2005
4.EPDK, Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği
5.KCETAŞ 2005 Yılı Yıllık Faaliyet Raporu
6.KCETAŞ AMR Teknik Şartnamesi