PETROL JEOLOJİSİ

KONU-1
PETROLÜN FİZİKSEL ve
KİMYASAL ÖZELLİKLERİ
PETROL, YERALTINDA KAYALARIN
GÖZENEKLERİ İÇERİSİNDE BULUNUR.
EKONOMİK PETROL BU GÖZENEKLERDEN
SIZARAK KUYUYA AKAN VE BÖYLECE ELDE
EDİLEBİLEN PETROLDÜR.
PETROLÜN ELDE EDİLEBİLMESİ İÇİN PETROLÜN
ve İÇERİSİNDE BULUNDUĞU KAYALARIN UYGUN
FİZİKSEL ÖZELLİKLERDE OLMASI GEREKİR.
EKONOMİK PETROL YATAKLARI HAM PETROL VE
DOĞALGAZ YATAKLAIDIR. KATI PETROL BUGÜN
İÇİN EKONOMİK AÇIDAN ÇOK ÖNEMLİ DEĞİLDİR.
 PETROLÜN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ
•YOĞUNLUK
•HACİM
•VİSKOZİTE
•KIRILMA İNDİSİ
•FLÜORESANS
•RENK VE KOKU
•KALORİ DEĞERİ
•PARLAMA NOKTASI
 YOĞUNLUK
•Bir maddenin YOĞUNLUĞU, belli hacimdeki maddenin
ağırlığının aynı hacimdeki suyun ağırlığına oranıdır.
•Petrolün yoğunluğu 600F (15,50C) sıcaklık ve 1 atmosfer
basınç altındaki petrolün yoğunluğu ile ifade edilir.
•Ham petrolün yoğunluğu kimyasal bileşiminine bağlıdır.
Petrol içerisindeki hidrokarbon yüzdesi, gaz miktarı, reçine
asfalt gibi ağır hidrokarbonların oranı, sülfür oranı, sıcaklık
gibi faktörler petrolün yoğunluğunu etkiler.
•Petrolün fiyatı ve işletilme yöntemleri yoğunluğuna göre
değişmektedir. Yoğunluk azaldıkça petrolün fiyatı artar.
 PETROLÜN YOĞUNLUĞU
•Petrolün yoğunluğu 0,6-1.00 gr/cm3 arasında değişir.
•Yoğunluk Amerika’da API, Avrupa’da ise Baume derecesi
ile ifade edilir.
141,5
•API= -131,5
Özgül ağırlık (60 F)
0

140
•Baume= -130
Özgül ağırlık (600F)

•Dünya petrolleri genel olarak 270-350 API gravitesindedir.

Kaliforniya’daki 50-70 API petrol sudan ağırdır. En yüksek
570 API petrol bulunmuştur
 YOĞUNLUK ve ÖZGÜL AĞIRLIĞA
GÖRE PETROL

PETR O L

Ö ZG Ü L A Ğ IR L IK API D ER EC ESİ P E T R O L Ç E Ş İD İ
0 ,7 -0 ,8 7 0 -4 5 Ç o k h a fif p e t r o l
0 ,8 -0 ,9 4 5 -2 5 H a fif p e t r o l
0 ,9 -1 ,0 2 5 -1 0 A ğ ır p e tro l
PETROLÜN HACMİ

•Sıvı petrolün hacmi 600F (yaklaşık 16 0C) de ve 1

atmosfer basınçta ölçülür ve varil cinsinden ifade edilir. 1
varil=159 litredir.
•Doğal gazın hacmi aynı koşullarda ft3 veya m3 cinsinden
ifade edilir.
•Hacmi denetleyen faktörler sıcaklık, basınç ve petrolün
içerisinde çözünmüş olan maddelerdir.
•Rezervuardaki petrol hacmi, petrolün tank içerisinde
dinlendirilmesi ile % 6-8 oranında azalır.
 PETROLÜN VİSKOZİTESİ
•Viskozite bir sıvı veya gazın akmaya karşı direncini ifade
eder. Yani akışkanlığın tersidir.
•Petrolün viskozitesi petrolün bileşimine bağlıdır.
Yoğunluk ve ağır bileşen miktarı arttıkça viskozite de
artar. Sıcaklık ve gaz miktarı arttıkça viskozite düşer.
•Viskozite birimi Poiz’dir. Bir sıvı 1 cm2 kesitindeki bir
tüp içerisinde 1 dyn basınç altında 1 saniyede 1 cm
ilerliyebiliyorsa viskozitesi 1 Poiz’dir. Poiz’in yüzde
birine Santipoiz denir.
•Yüksek viskoziteli petrolün taşınması ve üretilmesinde
güçlükler vardır, o nedenle daha ucuzdur
PETROLÜN KIRILMA İNDİSİ

•Kırılma indisi petrolün kimyasal bileşimine bağlı bir

özelliktir.
•Petrolün yoğunluğuna göre 1,39 ile 1,49 arasında
değişir, hafif petrollerin kırılma indisi de küçüktür.
 PETROLÜN FLÜORESANS
ÖZELLİĞİ

Petrol ultraviyole ışık altında sarı-yeşil-mavi renklerde

flüoresans gösterir. Bu özellik eser miktardaki petrolün
kolayca belirlenmesini sağlar.
PETROLÜN RENK ve KOKUSU

•Petrolün rengi yansıyan ışıkta yeşilimsi, içinden geçen

(kırılan) ışıkta ise açık sarı, kırmızı ve bazen de siyahtır.
•Özgül ağırlık arttıkça renk de koyulaşır.
•Hafif hidrokarbonlu petroller hoş kokulu; doymamış
hidrokarbon, kükürt ve nitrojen içeren petroller ise kötü
kokuludur.
PETROLÜN KALORİ DEĞERİ

•Petrolün kalori değeri özgül ağırlığı ile ters orantılıdır.

•Özgül ağırlığı 0,9 olan 17 API petrolün kalori değeri
10500 kal/g iken özgül ağırlığı 0,7 olan 70 API
petrolün kalori değeri 11700 kal/g dir.
PETROLÜN PARLAMA NOKTASI

Üzerine alev tutulduğunda petrol buharının ilk

ateşlenme anı petrolün parlama noktasıdır. Bu nokta
petrolün bileşimine göre değişir. Parlama noktası
çeşitli ısı derecelerinde distile edilebilen ürün
oranlarının belirlenmesinde kullanılır.
 PETROLÜN KİMYASAL ÖZELLİKLERİ

Petrol bir hidrokarbon bileşenidir. H ve C ana bileşenlerdir.

 PETROLÜN KİMYASAL
ÖZELLİKLERİ

Petrol açısından en önemli hidrokarbonlar

•Parafin veya metan serisi (CnH2n+2)
•Olefin (Naften) serisi (CnH2n)
•Aromat (CnH2n-6) serisi (Aromatikler)
•Asetilen serisi (CnH2n-2)
 PARAFİN SERİSİ (CnH2n+2)

•Bütün hidrokarbon atomları tek bağlarla birbirlerine

bağlanmışlardır. Bu nedenle tüm hidrojen atomları doymuş
olduğundan parafin serisine doymuş hidrokarbon grubu da
denilir.
•5 Karbona kadar olanlar doğal gaz
•5-17 Karbonlu olanlar sıvı (benzin, gazyağı, mazot)
•17-22 Karbonlu olanlar yarı katı (makina yağları, jölemsi
petrol ürünleri)
•23 ve daha fazla Karbonlu olanlar katıdır (parafin, asfalt,
zift)
OLEFİN (NAFTEN) SERİSİ (CnH2n)
•Parafinlere göre iki hidrojen atomu eksiktir. Bu nedenle
herhangi iki karbon atomu çift bağla birbirlerine
bağlanmışlardır.
•Hidrojen eksikliği ve çift bağı bulunduğu için doymamış
hidrokarbon grubuna dahildirler.
•Doymamış oldukları için kolayca kimyasal reaksiyonlara
girerler, bu nedenle de petrol içerisinde seyrek bulunurlar.
 AROMATLAR SERİSİ (CnH2n-6)

•Doymamış hidrokarbon grubuna dahildir.

•Çok ağır kokuları vardır
•Bazen renksiz ve uçucu sıvı halinde bulunurlar
 ASETİLEN SERİSİ (C2H2n-2)

•Doymamış hidrokarbon grubuna dahildir.

•Doğada az bulunurlar.
•Petrol içerisinde sadece yüksek karbonlu olanları
bulunur.
DOĞADA PETROLLE BİRLİKTE
DOĞAL GAZ DA BULUNUR

Bunlar
•Serbest gaz halinde
•Ham petrol içerisinde çözünmüş halde
•Suda çözünmüş halde
•Sıvılaşmış gaz halinde
bulunabilir
 DOĞAL GAZLAR

Doğal gazlar hidrokarbon gazları ve nonhidrokarbon gazları

olmak üzere ikiye ayrılır. Ayrıca içerdikleri buhar miktarına
göre yaş ve kuru gaz olmak üzere de sınıflanırlar.
 GAZLAR
N
O
N
•Helyum
H
Asil gazlar •Argon İNORGANİK
İ
D •Kripton KÖKENLİ
R
O •Radon
K
A
•Nitrojen
R •Karbondioksit KARIŞIK
B
O •Hidrojen sülfür KÖKENLİ
N
•Hidrojen
H
İ •Metan GENELLİKLE
D
R •Etan ORGANİK
O
K •Propan KÖKENLİ
A
R •Bütan
B
O
N
NON-HİDROKARBON GAZLAR
HELYUM

•Doğal gazlar içerisinde aksesuar olarak bulunur. Eser

miktarda Argon ve Radon’a da rastlanır.
•Amerika-Texas, Polonya, Avustralya ve Kanada’da
helyumca zengin doğal gazlar bulunmuştur.
•Helyum gazı Uranyum, Toryum, Radyum gibi
radyoaktif elementlerin bozunması sonucunda oluşur.
NON-HİDROKARBON GAZLAR
NİTROJEN

•Hem asil gazlarla hem de hidrokarbon gazları ile

birlikte bulunabilir.
•Volkanizma ile ya da nitratın bakteriyel bozunması
sonucunda oluşur.
•Bitümlü karbonatların termal metamorfizması
sonucunda karbondioksit ile birlikte nitrojen de
oluşmaktadır.
NON-HİDROKARBON GAZLAR
HİDROJEN

Yeraltı koşullarında ender olarak bulunur. Organik

maddelerin termal matürasyonu (ısıl olgunlaşma) sonucu
meydana gelir.
 NON-HİDROKARBON GAZLAR
KARBONDİOKSİT

Yeraltında en yaygın gazlardan birisidir. Bilhassa volkanik

aktivite olan yerlerde yaygındır. Hem inorganik hem de
organik olarak işlevler sonucunda oluşur. Volkanik
intrüsiflerin karbonatları metamorfize etmesi ile, meteorik
suların karbonat ve dolomitleri etkilemesi ile, Kerojen’in
matürasyonu ile ya da organik maddelerin oksidasyonu ile
oluşabilmektedir.
NON-HİDROKARBON GAZLAR
HİDROJEN SÜLFÜR

Yeraltında serbest veya petrol içerisinde erimiş halde

bulunur. Zehirli, kötü kokulu ve çok aşındırıcıdır. Bu
nedenle üretim tesislerinde istenmez. Bu gazı içeren petrol
veya doğal gaza acı hidrokarbon denir.
HİDROKARBON GAZLARI
METAN

•Parafin serisinin ilk üyesi olan metan, bataklık gazı adı ile
de bilinir. Renksiz, yanıcı, parlayıcıdır.
•Normal sıcaklık ve basınç altında organik maddelerin
bozunması ile oluşur. Derinlerde ise fazla sıcaklık altında
bakteriyel işlevlerin azalmasına paralel olarak metan
üretimi de durur.
•Çok derin rezervuarlarda ise organik maddenin
olgunlaşması ile metan oluşabilir.
DİĞER HİDROKARBON GAZLARI

•Etan, Propan ve Bütan gibi diğer hidrokarbon gazları

biyojenik işlevler sonucunda değil, organik maddenin
olgunlaşması ile oluşurlar.
•Yeraltı çalışmalarında zengin petrol yataklarının
habercisidirler.
DOĞADA PETROLLE BİRLİKTE
BULUNAN DİĞER ORGANİK
BİLEŞİKLER

•ALKOLLER
•ORGANİK ASİTLER
•YAĞLAR
•KARBONHİDRATLAR
•PROTEİNLER
•DİĞER ORGANİK MADDELER
 ALKOLLER

•Hidrokarbonların H atomlarının yerine OH grubunun

bağlanması ile oluşurlar.
•Doğada en bol bulunan türü GLİSERİN ALKOL
(Gliserol) dür.
 ORGANİK ASİTLER

•Hidrokarbonların bir H atomunun yerine karboksil (-COOH)

grubunun bağlanması ile oluşurlar.
•Karboksil grubundaki H atomu iyonlaşabildiğinden toprak
minerallerinin ayrışmasına yolaçar.
 YAĞLAR

•Jeolojik açıdan en önemli yağlar esterlerdir. Bunlar organik

veya inorganik bir asitin alkolle reaksiyonu sonucunda
oluşurlar.
•Yağlara ve uzun zincirli esterlere lipidler denir.
 KARBONHİDRATLAR

•C, H ve O atomlarından oluşurlar. Bir moleküldeki H

sayısı O sayısının iki katıdır.
•En basit karbonhidrat glikozdur.
•Birkaç glikoz molekülünün birleşmesi ile şekerler, birçok
glikoz molekülünün birleşmesi ile nişastalar, birkaçbin
glikoz molekülünün birleşmesi ile de selülozlar oluşur.
PROTEİNLER

•Daima C, H, O ve N, bazen P, S içerirler. Karmaşık bir

atom yapıları vardır.
•Aminoasitlerin canlılar tarafından birleştirilmesi ile
oluşurlar.
DİĞER ORGANİK MADDELER
•Organik maddeler içerisinde eser miktarda bulunan Pb,
Mg, Fe, V, Mo, Ni gibi elementler metal organik bileşikler
halinde bazen de Çelat denilen karmaşık bir yapı
içerisinde yeralırlar.
•Porfirin ve Klorofil petrol içerisinde yeralan önemli
çelatlardır.
PORFİRİN’İN YAPISI
PETROL İLE İLGİLİ BAZI
KİMYASAL REAKSİYONLAR

•FOTOSENTEZ
•AEROBİK BOZUNMA
•ANAEROBİK BOZUNMA
•HİDROJENASYON
•POLİMERİZASYON
•DEPOLİMERİZASYON
•İZOMERİZASYON
•ALKİLASYON
 FOTOSENTEZ (ÖZÜMLEME)

Yeşil bitkilerin güneş enerjisi ve klorofil katalizörlüğü ile

H2O ve CO2 i birleştirerek karbonhidratlara dönüştürmesidir.

6CO2 + 6H2O = C6H1206 + 6O2

AEROBİK (oksijenli) BOZUNMA

Fotosentez olayının tersidir. Karbonhidratların su ve

karbondioksite dönüşümünü sağlar.
C6H1206 + 6O2= 6CO2 + 6H2O
 ANAEROBİK (oksijensiz) BOZUNMA

Organik maddelerin oksijensiz bir ortamda yanmaları

sonucunda madde içerisindeki oksijen CO şeklinde
atılırken kalan C ve H karbonhidratlara ve organik
bileşimlere dönüşür.
 HİDROJENASYON

Doymamış hidrokarbonların H2 ilave edilmesi ile doymuş

hidrokarbonlara dönüştürülmesidir.
 POLİMERİZASYON

•Küçük moleküllerin birleştirilmesi ile büyük moleküllerin

oluşturulmasıdır.
•Glikozların birleşerek nişasta ve selüloz, aminoasitlerin
birleşerek protein meydana getirmesi polimerizasyondur.
•Polimerizasyon esnasında daima hidrojen açığa çıkar
 DEPOLİMERİZASYON

•Polimerizasyonun tersidir.
•Depolimerizasyon sonucunda ortam hidrojen açısından
zengin ise doymuş hidrokarbonlar, ortam hidrojensiz ise
doymamış hidrokarbonlar meydana gelir.
İZOMERİZASYON

Bir organik bileşimden izomerlerin üretilmesidir.

 ALKİLASYON

Basit hidrokarbonlardan bir H kaybı ile oluşan gruba alkil, alkil

köklerinin diğer organik bileşimlere eklenmesine de alkilasyon
denir.
PETROLÜN SINIFLANMASI

Petrolün sınıflaması farklı meslek grupları tarafından farklı

kriterlere göre yapılır. Başlıca kriterler petrolün fiziksel
özellikleri, kimyasal özellikleri, moleküler yapısı ve
yaşıdır. Aşağıda birkaç örnek verilmiştir.