Tekelci

Rekabet
Piyasası
 2
1900’lü yılların başlarında, ürünlerin homojen olmaması, reklamın giderek

artan önemi, azalan maliyet durumlarının yaşanması tam rekabet

piyasasına karşı yapılan tartışmaları giderek artırmıştır. 1920’lerde Piero

Sraffa azalan maliyet durumlarında firma dengesinin, negatif eğimli bir

talep eğrisi ile çözümlenebileceğini öne sürmüş, 1930’larda bu görüş

Edward Chamberlin ve Joan Robinson tarafından desteklenerek

geliştirilmiştir. Burada Chamberlin tarafından geliştirilmiş olan tekelci

rekabet modeli incelenmektedir.

 3
Modelin temel varsayımları şöyledir:

1. Grup içinde çok sayıda alıcı ve satıcı vardır.

2. Satılan mallar farklılaştırılmış olmalarına rağmen, yakın ikamedirler.

3. Gruba girmek ya da çıkmak serbesttir.

4. Firma hem kısa hem de uzun dönemde kârını maksimize etme

amacındadır.

5. Üretim girdilerinin fiyatı ve teknoloji veridir.

 4
6. Firmalar, kendilerine ait olan talep ve maliyet eğrilerini tam olarak bil-

mektedirler.

7. Uzun dönem, birbirlerinden bağımsız kısa dönemlerden oluşur.

8. Grup içinde tüm firmaların talep ve maliyet eğrileri aynıdır. Bu

varsayımın bir sonucu olarak, tüketici tercihi üreticiler arasında eşit

dağılmıştır.

9. Firma maliyetleri, U biçimlidir.

 5

Chamberlin ilk kez, satış etkinliğinden kaynaklanan maliyetleri piyasa

modeline katmıştır. Chamberlin’e göre satış etkinliği, tüketici talebini

reklamı yapılan mala karşı güçlendirir ve talep eğrisinin kaymasına neden

olur. Satış etkinliğinin yol açtığı maliyetler U biçimlidir. satış etkinlikleri,

belirli bir düzeye kadar içsel tasarruf sağlar, ancak arttıkça israfa dönüşür.

Bu eğrinin geleneksel AC eğrisine eklenmesi, yeni bir U biçimli eğri verir.

 6
Chamberlin’e göre şu durumlarda talep eğrisi kayar:

1. Ürün tasarımının ve ürünle birlikte sunulan hizmetlerin değişmesi.

2. Rakip firmaların ürün fiyatını, üretim miktarını ya da ek hizmetleri

artırması.

3. Zevklerin, girdilerin, fiyatların ya da diğer endüstrilerdeki satış

stratejilerinin değişmesi.
 7

Ürün farklılaştırması gerçek ya da hayali olabilir. Gerçek ürün farklılaş-

tırması, ürünün içselliğindeki değişmeyle ilgilidir. Hayali ürün farklılaştır-

masında, ürünün içselliğinde bir değişiklik yaratılmamakla birlikte,

tüketiciler bunun yapıldığı yönünde ikna edilmeye çalışılır. Örneğin

paketleme, ambalaj, tasarım gibi farklılıklar hayalidir.

 8

Ürün farklılaştırması, sınırlı da olsa firmaya bir tekelci güç sağlar. Bu

nedenle firma talep eğrisi, piyasa talep eğrisine göre daha yatay ve negatif

eğimlidir.

Ürün farklılıkları nedeniyle piyasada birden çok denge fiyatı oluşur.

 9
Şekil 4.1. Tekelci Rekabet Piyasasında Talep Eğrileri

P
Piyasa Talep Eğrisi

Firma Talep Eğrisi

D
0 Q
 10

d talep eğrisi, firmaların fiyatındaki değişmelere rakiplerin tepki

göstermeyecekleri varsayımı altında çizilmiştir.

D talep eğrisi, bir bütün olarak rakiplerin davranışlarındaki değişmeleri

göstermektedir.
 Şekil 4.2. Tekelci Rekabet Piyasasında 11

Kısa Dönem Firma Dengesi

P
MC
AC

P *
• E

AC
•AC
A• min
D
d

0 q* qETKİN q
MR
 12
Şekil 4.3, tekelci rekabet piyasasındaki bir firmanın, yeni firmaların

piyasaya girmesiyle oluşan uzun dönemdeki dengesini göstermektedir.

Firmalar kısa dönemde P1 fiyatından ürününü satarak aşırı kâr elde

etmektedirler. Bu aşırı kâr yeni firmaları piyasaya çekeceğinden, d eğrisi

sol-aşağıya doğru, LAC ’ye teğet oluncaya kadar kayar. Yeni durumda aşırı

kâr sıfır, piyasa denge fiyatı P2 ’dir. Bu fiyat düzeyinde piyasa dengesi

istikrarlıdır.
 13
Şekil 4.3. Tekelci Rekabet Piyasasında Uzun Dönem Firma
Dengesi:Yeni Firmaların Endüstriye Girmesiyle Denge

P
LMC LAC

•
C
P1

••
E
P2 B
A

d1
d2
0 q2 q1 MR2 MR1 q
 14

Şekil 4.4, fiyat rekabeti yoluyla uzun dönem dengesinin nasıl oluştuğunu

göstermektedir. D eğrisi, firmanın rakip davranışlarını dikkate aldığı

varsayımına göre çizilmiştir ve bu nedenle sabit bir piyasa payını gösterir.

Rakip firmalar hep birlikte fiyatlarını değiştirdiklerinde d eğrisi kayar. Bu

kaymaların geometrik yeri, D eğrisini oluşturur.

 15

D eğrisi boyunca bir hareket, endüstride var olan firmaların piyasa payları

sabit kalacak şekilde, fiyatlarını eşanlı olarak aynı miktarda değiştirdikleri

taktirde, firma satışlarındaki değişmeleri gösterir.

Endüstriye yeni firmaların girmesi ya da çıkması D eğrisini kaydırır.

Dolayısıyla firmanın piyasa payı artar ya da azalır. Chamberlin modelinde

firma, piyasadaki bu süreçten hiçbir ders çıkartmamaktadır.

 16
Firma başlangıçta d eğrisi üzerinde P0 fiyatı ve Q0 üretim miktarı ile

faaliyetlerini sürdürmektedir. Rakiplerinin kendisini izlemeyeceği

düşüncesi altında P0 fiyatını düşürerek, üretim miktarını (dolayısıyla piyasa

payını ve kârını) artırmayı amaçlamaktadır. Böyle bir değişim, firmanın d

eğrisi boyunca sağ-alta doğru hareketine neden olur. Ancak, rakip firmalar

da piyasa paylarını kaybetmek istemeyeceklerinden, fiyatlarını düşürürler.

Bu durumda örnek firmamız, D eğrisi boyunca sağ-alta doğru kayar.

 17
d eğrisinin, D eğrisi boyunca hareketi, AR=P=LAC oluncaya kadar sürer.

Nihai denge noktası E, denge fiyatı PE, denge miktarı qE ’dir. Denge

noktası, LACmin değerinin sol üstünde yer almaktadır. Ayrıca fiyat rekabeti

yanında, yeni firmaların piyasaya giriş yaptığını da varsayarsak, D eğrisi

sol yana doğru kayacak, nihai denge daha düşük denge miktarı, daha

yüksek denge fiyatıyla sonuçlanacaktır.

 18
Şekil 4.4. Tekelci Rekabet Piyasasında Uzun Dönem Firma
Dengesi:Fiyat Rekabetiyle Denge

•
E0 LMC LAC
P0

P1 • •B

•••A
E
P2
PE
d
d1
D d2
q0 q1 q2 qEq0 MR
2
q
 19

Bu nihai denge noktasında uzun dönem aşırı kâr sıfır olmakla birlikte,

tekelci rekabetteki firma LACmin’den daha yüksek bir uzun dönem

ortalama maliyetle çalışmasını sürdürür. Bu durum, Şekil 5’de

görülmektedir. Chamberlin’e göre atıl kapasite Q0-QF farkı değil, tekelci

rekabet piyasasındaki ürün farklılaştırması, reklam gibi olumlu etmenlerin

yol açtığı maliyet artışı nedeniyle, Q0-QE farkı olmalıdır.

 Şekil 4.5. Tekelci Rekabet Piyasasında 20
Uzun Dönem Denge ve Atıl Kapasite

P
D1 LAC

D2

P0 •
E0

Chamberlin'in Atıl • •
Kapasite Ölçüsü d
LACmin

q0 qE qF q
 21
Örnek 5:

Bir tekelci rekabet piyasasında n=101 firma bulunmaktadır. Bu firmalardan

her biri aşağıda ter alan aynı maliyet ve talep fonksiyonlarına sahiptir.

Buna göre kısa dönem ve uzun dönem dengelerini belirleyelim.

P = 150 − q − 0.02Q

TC = 0.5q − 20q + 270q

3 2

q : Örnek firmanın üretim miktarı.

Q : Rakip firmaların toplam üretim miktarı.
 22
q
Q = ( n − 1 ) q = ∑ qi , Qs = q + Q = nq
i =1

π = Pq − TC = ( 150 − q − 0.02Q ) q − ( 0.5q − 20q + 270q )

3 2

π = −0.5q + 19q − ( 120 + 0.02Q ) q

3 2

dπ
= −1.5q 2 + 38q − ( 120 + 0.02Q ) = 0 → q1 = 20 , q2 = 4
dq

d 2π
= − 5q + 38 < 0 , q * = 20
dq 2
 23
P = 150 − q − 0.02Q = 150 − q − 0.02 ( 100q ) = 150 − 3q

P = 150 − 3 ( 20 ) = 90 ,
*
π = 400
*

D talep eğrisi, her bir firmanın benzer davranacağı varsayımıyla, tek bir
firmanın malına yönelik piyasa talebini göstermektedir.

Q=100q bilgisini talep fonksiyonunda yerine yazarak, bunu elde edebiliriz.

P = 150 − q − 0.02Q = 150 − q − 0.02 ( 100q )

P = 150 − 3q D talep eğrisi

 24

d talep eğrisi, rakip firmaların ürettikleri miktarı değiştirmeyecekleri

varsayımı altında çizilmektedir.

Q=100q=100(20)=2000 bilgisini talep fonksiyonunda yerine yazarak, bunu

elde edebiliriz.

P = 150 − q − 0.02Q = 150 − q − 0.02 ( 2000 )

P = 110 − q d talep eğrisi

 Şekil 4.6. Tekelci Rekabet Piyasasında 25
Kısa Dönem Denge (Örnek 5)
P
150

MC

110
AC

P * = 90 •
π
•E
D d

q * = 20 50 MR 110 q
 26
Uzun dönem Denge:
Denge

Uzun dönemde yeni firmalar bireysel firmaların kârı sıfırlanıncaya kadar

piyasaya giriş yaparlar. Bireysel firmanın kâr maksimizasyonu birinci sıra

koşul denkleminden ve her bir firmanın uzun dönem kârının sıfır olacağı

bilgisinden yararlanarak, n ve q bilinmeyenlerini belirleyebiliriz.

π = −0.5q 3 + 19q 2 − ( 120 + 0.02Q ) q = 0

dπ
= −1.5q + 38q − ( 120 + 0.02 ( n − 1) q ) = 0
2

dq
 27
n ≅ 160 , q = 19 , P = AR = LAC = 70.5

Uzun dönem D ve d eğrilerini elde edelim:

P = 150 − q − 0.02Q = 150 − q − 0.02 ( 159q )

P = 150 − 4.2q D talep eğrisi

P = 150 − q − 0.02Q = 150 − q − 0.02 ( ( 159 )( 19 ) )

P = 89.5 − q d talep eğrisi