Üretim

Girdilerinin
Fiyatlandırılması
 2

Tam Rekabet Piyasasında Girdi Talebi

Tek Değişken Girdi Durumu

İlk olarak firmanın tek girdisinin işgücü (L) olduğu durumu inceleyelim.

Değişken üretim girdisi olarak yalnızca işgücü olduğundan, ücret oranı (w)

piyasadaki tüm firmalar için veridir.

Tam rekabetçi bir işgücü piyasasından işgücü istihdam eden firmanın

amacı, kârını maksimize etmektir.

 3
Bu sonuca göre, tam rekabetçi firma tek değişken girdi kullandığında, girdi

talep eğrisi, marjinal ürün değeri ( VMP ) eğrisidir.

π = qPx − TC = f ( L ) Px − ( wL + TFC )

dπ dq
= Px −w=0
dL dL

Px ( MPL ) = w , VMPL = w
 4
Şekil 6.1. Tam Rekabetçi İşgücü Piyasası

w SL

0 L
 5
Şekil 6.2. Tam Rekabetçi Firmanın İşgücü Talebi:
Tek Değişken Girdi Durumu

q VMPL = ( MPL ) ( Px )
q = f ( L)

MPL
0 L 0 L
 6
Şekil 6.3. Tam Rekabetçi Firmanın Optimal Girdi İstihdamı:
Tek Değişken Girdi Durumu

•
E2
w2

•
E1
w1

•
E
w SL

V M PL

0 L2 L1 L* L
 7

Birden Çok Değişken Girdi Durumu

Birden fazla değişken girdi kullanıldığında, firmanın girdi talebini VMP

eğrisi ile belirleyemeyiz. Çünkü girdilerden birinin fiyatındaki bir değişme,

diğer girdilerin kullanım düzeyini etkiler. Bu nedenle, eş-ürün eğrisini

kullanarak girdi talep fonksiyonlarını belirlemeye çalışırız. Şekil 6.4 ve Şekil

6.5, bu durumu göstermektedir.

 8
Şekil 6.4’de, ücret oranının (w) düşmesi sonucu oluşan ikame ve üretim

etkileri gösterilmiştir. E1 E1′ kısmı ikame etkisi, E1′ E 2 kısmı üretim

etkisidir. Firma için nihai denge noktası E2 değildir. Ücret oranlarındaki

düşüş, (Şekil 6.5’de) firmanın marjinal maliyetini MC1 ’den MC2 ’ye

düşürecek, kâr maksimizasyonu birinci sıra koşulu B noktasında

oluşacaktır. Firmanın toplam girdi harcaması taralı alan kadar artar. Bu

nedenle, Şekil 6.4’deki eş-maliyet doğrusu, sağ-üst yönde paralel hareket

eder.
 9
Şekil 6.4. Tam Rekabetçi Firmanın Optimal Girdi İstihdamı:
İki Değişken Girdi Durumu

•E1 • E3

′ •E
K1

•
K2 q3
K 1′ E 1
2
q2
q1

0 L1 L1′ L2 L
 10
Şekil 6.5. Tam Rekabetçi Firmanın Optimal Girdi İstihdamı:
İki Değişken Girdi Durumu

Px MC1
MC2

• •
A B
Px MR

0 q1 q2 q
 11

Özet olarak, üretimde tek bir değişken üretim girdisinin kullanıldığı

durumlarda firmanın girdi talep eğrisi, VMP eğrisidir. Buna karşılık,

üretimde birden çok değişken girdi kullanıldığında, belirli bir değişken

üretim girdisine ait talep eğrisi, yer değiştiren VMP eğrilerinin üzerindeki

noktalarca tanımlanır.
 12
Firmanın değişken girdi talebini şu unsurlar belirler:

¾ Girdi fiyatları.

¾ Girdilerin marjinal fiziksel verimlilikleri.

¾ Ürünün fiyatı.

¾ Tüm üretim girdilerinin kullanım miktarı.

¾ Diğer girdilerin fiyatları.

¾ Teknolojik gelişme.
 13
Piyasa Girdi Talebi

Bir üretim faktörüne ait piyasa talep eğrisi, bireysel firmalara ait talep

eğrilerinin yatay toplamıyla belirlenemez. Bunun nedeni, bir üretim

girdisinin fiyatının azalması durumunda, piyasada bulun bütün firmaların,

bu girdiden daha fazla kullanarak üretimlerini artırmak amacında

olmasından kaynaklanmaktadır. Üretim miktarı arttıkça mal arz eğrisinin

sağ-aşağıya kayması, mal fiyatının giderek azalmasına neden olur. Bunun

sonucunda, firma girdi talep eğrisi sol-aşağıya kayar (Şekil 6.6).

 14

Şekil 6’da piyasa ücret oranı w1 iken, her bir firmanın işgücü talebini yatay

toplayarak toplam işgücü piyasa talebine ulaşabiliriz. Ücret oranı w2’ye

düşerse, bireysel firma d1 boyunca hareket ederek b′ noktasına gelir. Tüm

firmalar işgücü talebini artırdıklarında, piyasa arzı da artar, ürün fiyatı

düşer. Yani VMPL = MPL Px azalır. Bu durum, Şekil 6.5’de d1 ’den d2 ’ye

kaymayla gösterilmiştir.
 15

w2 ücret oranında firmanın dengesi b noktasıdır. Bu durumda, yatay

toplamlar sonucu piyasa talebi B’de oluşur. Ürün fiyatındaki düşmenin,

işgücü talebini azaltıcı etkisini dikkate almasaydık, işgücü piyasa talebi B′

noktasında oluşacaktı.
 16
Şekil 6.6. Tam Rekabetçi Piyasa İşgücü Talebi

w w

w1 •
a w1
• A

b′ B′
• • • •
b w2 B
w2

d1
d2
0 L1 L 0 L1 L2 L2′ L

Bireysel Firma İşgücü Talebi Piyasa İşgücü Talebi

 17
Tam Rekabet Piyasalarında İşgücü Arzı

Burada değişken üretim girdilerin (hammadde, aramalı, işgücü gibi) arzını

inceliyoruz. Örneğin işgücünü ele alalım ve işgücü arzını belirleyen

etmenlere bakalım:

¾ Ücret oranı.

¾ Çalışma ve boş zaman arasındaki tercih.

¾ Nüfus

¾ Aktif nüfus.

¾ Aktif nüfusun yerel, mesleki ve eğitimsel dağılımı.

 18
Arz edilen işgücü miktarı ile ücret oranı arasındaki ilişki, arz eğrisini

tanımlar. Diğer etmenler, arz eğrisinin kaymasına neden olur.

Bireysel işgücü arz eğrisini, kayıtsızlık eğrileri yardımıyla boş zaman-

çalışma tercihinin değişik ücret oranı düzeylerinde belirlenmesi yoluyla

elde ediyoruz.
 19

Belirli bir ücret oranına kadar işgücü arz eğrisi pozitif eğimlidir (Şekil

6.7’de w3 ücret oranına kadar). Bu düzeyden sonra bireyler gelir elde etmek

yerine daha çok boş zaman tercih edeceklerinden, çalışma saatlerini (yani

işgücü arzlarını) azaltırlar. Bu nedenle, işgücü arz eğrisi (SL) sol-üste doğru

bükülür.
 20
Şekil 6.7. Sola Bükümlü İşgücü Arz Eğrisi

•
E
w5
w4 • D

w3 •C
w2 •B
w1 •A
0 L1 L2 L3 L
 21

Bireysel işgücü arzının sola bükülen bu şekline karşılık, yükselen ücretler

genç bireylerin işgücü artışlarına, eğitim yoluyla iş değişikliklerine yol

açabileceğinden, piyasa işgücü arz eğrisi uzun dönemde pozitif bir eğime

sahiptir. Tam rekabet piyasasında girdi fiyatı, bu girdinin arz ve talep

eğrilerinin kesişim noktasında oluşur (Şekil 6.8). Girdi talebi, girdinin

kullanıldığı malın talebinden türetilir.

 22
Şekil 6.8. İşgücü Piyasasında Denge

w
SL

•
*
E
w

DL

0 L* L
 23
Aksak Rekabet Piyasalarında Girdi Talebi

1. Mal Piyasasında Monopol

Tek Değişken Girdi Durumu

Monopolistin tek değişken girdi olarak işgücü kullandığını varsayalım.

İşgücü piyasası tam rekabetçidir. Yani monopolist işgücü girdisini tam

rekabetçi bir piyasadan kiralamakta, ürününü tekelci olduğu bir piyasada

satmaktadır. Bu nedenle, işgücü talep eğrisi VMPL değil, MRPL eğrisince

belirlenir (Şekil 6.9).

 24
Şekil 6.9. Monopol Firmanın İşgücü Talebi:
Tek Değişken Girdi Durumu

Px w
VMPL = ( MPL ) ( Px )

0 Qx 0 L
MR MRPL = ( MPL ) ( MRx )
 25
MRPL ’nin Matematiksel Türetilmesi

Px = f ( Qx ) , TRx = Px Q x , Qx = g ( L )

dTRx dPx dQ x
= MRx = Px + Qx , = MPL
dQ x dQ x dL

dTRx dQ x ⎛ dPx dQ x ⎞ ⎛ dPx ⎞

MRPL = = Px + Qx ⎜ ⎟ = MPL ⎜ Px + Q x ⎟
dL dL ⎝ dQ x dL ⎠ ⎝ dQ x ⎠

MRPL = MRx MPL

 26

İşgücü piyasasının tam rekabetçi olması nedeniyle, Şekil 6.10’da SL

(işgücü arz eğrisi) yataydır. Firmanın işgücü talebi de MRPL ’dir. Her

ikisinin kesim noktasında, işgücü piyasası dengesi oluşmuştur. L1 kadar

işgücü, w1 ücret oranından istihdam edilecektir. Şimdi bu analizi

matematiksel olarak yapalım. Tekelci firma, kârını maksimize eden optimal

istihdam düzeyini ve dolayısıyla veri üretim fonksiyonuna bağlı olarak

optimal üretim miktarını gerçekleştirecektir.

 27
π = TR − TC = ( Px Q x ) − ( wL + TFC )

dπ
= ( MPL MRx ) − w = 0 → MRPL = w
dL  

MRPL

Ayrıca,

w ⎛ 1 ⎞
MPL MRx = w → MRx = = Px ⎜⎜ 1 − ⎟⎟
MPL ⎝ εx ⎠

⎛ 1 ⎞
w = MPL Px ⎜⎜ 1 − ⎟⎟
⎝ εx ⎠
 28
Şekil 6.10. Monopol Firmanın Optimal İşgücü Talebi:
Tek Değişken Girdi Durumu

w1 •E SL

0 L1 L
MRPL
 29
Birden Çok Girdi Durumu

Monopolistin birden çok girdi kullandığı durumlarda MRP eğrisi talep

eğrisi olarak kullanılamaz. Bu durumda girdi talep fonksiyonu, yer

değiştiren MRP eğrilerinin üzerinde yer alan noktalarca tanımlanır. Analiz,

tam rekabet piyasası için yaptığımızla aynıdır. Ücret oranı w1 ’den w2 ’ye

düşerse, ikame, üretim ve kâr etkileri nedeniyle MRPL eğrisi sağa kayar.

İşgücü talep eğrisi, A, B gibi noktaların geometrik yeridir (Şekil 6.11).

 30
Şekil 6.11. Monopol Firmanın İşgücü Talebi:
Birden Fazla Değişken Girdi Durumu

w1 •A
S L1

w2 •
A′
• B
SL2

0 L
MRPL1 MRPL 2
 31
Piyasa İşgücü Arz ve Talebi

Belirli bir üretim faktörünün piyasa talep eğrisi, her bir tekelci firmanın

girdi talep eğrilerinin yatay toplamıdır (ancak bireysel firmalara ait talep

eğrileri bir araya getirilirken, w düştükçe, talep eğrilerinin yer

değiştirmesine dikkat edilmelidir).

İşgücü piyasa arz eğrisi, bireysel işgücü arz eğrilerinin yatay toplamıdır.

Firmanın tekelci gücü bunu etkilemez.

 32
Girdi fiyatı, girdi talebi ile arzının kesişim noktasında oluşur. Tekelci

firmanın girdi talebi, MRPL eğrisidir (tam rekabette VMPL eğrisidir). Joan

Robinson, belirli bir denge işgücü düzeyinde VMPL ile MRPL arasındaki

farkı tekelci sömürü olarak tanımlamaktadır (Şekil 6.12). Robinson’a göre,

birim girdiye yapılan ödeme bu girdinin VMP ’sinden küçükse, o girdi

sömürülmüş demektir.
 33

Tam rekabet piyasasında: VMPL = MRPL

Tekelci piyasada : MRPL = MPL MRx = w

Robinson’ın eleştirisine rağmen, genel olarak aksak rekabet piyasalarında

satış etkinlikleri sonucu oluşan ürün bağımlılığı ve negatif eğimli talep

eğrisi bu sonuca yol açabilmektedir.

 34
Şekil 6.12. Monopol Firmanın Optimal Girdi İstihdamı ve
Tekelci Sömürü

w w ∑ VMP L

B′
• ∑ MRP
•
L EC
Tekelci, Sömürü wC

• • •
A EM
wM SL wM
B

VMPL
0 L 0 LM LC L
MRPL
 35
2. Mal Piyasasında Monopolist (Tek Satıcı), Girdi Piyasasında

Monopsonist (Tek Alıcı)

Tek Değişken Girdi Durumu

Bireysel firmanın işgücü talep eğrisi yine MRPL ’dir. Ancak işgücü

piyasasından talepte bulunan tek firma olması nedeniyle, işgücü arz

esnekliği sonsuz değil, sıfırla sonsuz arasında bir değere sahiptir (yani

pozitif eğimli bir arz eğrisi). Bu eğri, monopsonist firmanın değişik

istihdam düzeylerindeki ortalama işgücü maliyetini ya da fiyatını gösterir.

Bu anlamda, SL ’ye ortalama harcama eğrisi de diyebiliriz.

 36
Ancak monopsonist firma işgücü istihdam kararını SL ’ye göre vermez.

Üretimde istihdam ettiği son işgücüne yapacağı ödeme (marjinal harcama)

ile, son işgücünün firmaya kazandırdığını (MRPL) karşılaştırır.

Marjinal harcama (ME), bir birim ek girdi kullanılması sonucu, toplam

harcamadaki değişikliktir. Üretime katılan her işgücü azalan verimle

çalışıyorsa, marjinal harcama (ME), ortalama harcamanın (SL) üzerinde

seyredecektir (Şekil 6.13). ME eğrisinin matematiksel elde edilişi aşağıda

verilmiştir.
 37
Şekil 6.13. Ürün Piyasasında Monopolist Girdi Piyasasında
Monopsonistin Optimal Girdi Kararı

w
ME

SL
E
•
wE •A

0 L*
L
MRPL
 38
ME ’nin Matematiksel Türetilmesi

dw
w = f ( L) , >0 , w ≡ SL
dL

d ( TE ) d ( wL ) dw
TE = wL → ME = = = w+ L
dL dL dL

ME > w ( = S L )

⎛ dw ⎞
d⎜w+ L ⎟
d ( ME ) ⎝ dL ⎠ dw d 2
w
= =2 +L 2 >0
dL dL dL dL
 39

Şekil 6.14a’da firma ürün ve girdi piyasasında tam rekabetçi; Şekil 6.14b’de

ürün piyasasında tam rekabetçi, girdi piyasasında monopsonist; Şekil

6.14c’de her iki piyasada da tekel iken oluşan piyasa dengesini ve tekelci

sömürüleri göstermektedir. Firma çift taraflı tekel olduğunda oluşan

sömürü daha büyüktür:

( wC − w MM ) > ( wC − w M )
 40
Şekil 6.14a. Çift Yanlı Tam Rekabette Piyasa Dengesi

SL

•
A
wC

VMPL

0 LC L
 41
Şekil 6.14b. Monopolist-Tam Rekabette Alıcı Piyasa
Dengesi
w

SL

•
A
wC
wM •B
VMPL
MRPL
0 LM LC L
 42
Şekil 6.14c. Monopolist-Monopsonist Piyasa Dengesi ve
Çift Yanlı Tekelci Sömürü

w
ME
SL

• •
E A
wC
wM
wMM •C•B

VMPL
MRPL
0 LMM LM LC L
 43
Birden Çok Değişken Girdi Durumu

Tam rekabetçi piyasa yapısı altında çalışan bir firma iki değişken girdi

kullandığında, optimal girdi kararı, kâr maksimizasyonundan hareketle

şöyle belirlenmekteydi:

MPL w MPL MPK

= ya da =
MPK r w r

Bu durumda w ve r , tam rekabetçi firmaya dışsaldır (veridir).

 44

Ancak girdi alıcısı tekel ise, w ile r sabit olamaz. Bu durumda tek alıcı

(monopsonist), girdinin marjinal harcamasını dikkate alır.

MPL ME L MPL MPK

MRTS KL = = ya da =
MPK ME K ME L ME K

Bunu matematiksel olarak görelim.

 45
Px = f ( Q x ) , Q x = Q ( K , L ) , w = g ( L ) , r = h ( K )

π = Px Q x − ( TFC + rK + wL )

∂π ⎛ ∂Q x ∂Px ∂Q x ⎞ ⎛ dw ⎞
= ⎜ Px + Qx ⎟−⎜w+ L ⎟ =0
∂L ⎝ ∂L ∂Q x ∂L ⎠ ⎝ dL ⎠

∂Q x ⎛ ∂Px ⎞ dw
⎜ Px + Qx ⎟= w+L
∂L ⎝ ∂Q x ⎠ dL

MPL MRx ME L
 46

∂π ⎛ ∂Q x ∂Px ∂Q x ⎞ ⎛ dr ⎞
= ⎜ Px + Qx ⎟−⎜r + K ⎟ =0
∂K ⎝ ∂K ∂Q x ∂K ⎠ ⎝ dK ⎠

∂Q x ⎛ ∂Px ⎞ dr
⎜ Px + Q x ⎟=r+K
∂K ⎝ ∂Q x ⎠ dK

MPK MRx ME K

MPL MPK
MRx = =
ME L ME K
 47
3. Girdi Piyasasında Çift Taraflı Tekel

Bu modelde girdi alıcısı firmaların tek firmaymış gibi davrandıklarını, girdi

sahiplerinin de sendikalaştığını varsayalım. Dolayısıyla girdi piyasasının

arz ve talep yanları tekeldir. Piyasa dengesi, her iki tarafın pazarlık, iktisadi

ve siyasi güçlerine bağlıdır.

Şekil 6.15’de Db , tek alıcının talep eğrisidir. SL , sendika için marjinal

maliyet eğrisidir. Bu eğri aynı zamanda tek alıcının karşılamak zorunda

olduğu ortalama işgücü maliyetini gösterir.

 48

Firma cephesi, kârını maksimize eden MEb=MRPL noktasında (F) LF

kadar istihdam, wF kadar ücret önerecektir. İşçi sendikası ise, MCS=MRS

noktasında (U) LU kadar istihdam, wU kadar ücret isteyecektir. Her iki

firmanın aynı anda amaçlarını gerçekleştiren olası bir durum

bulunmadığından, iktisadi teknik çözüm belirsizdir. Nihai ücret düzeyinin

ne olacağı, tarafların güçlerine bağlıdır. Örneğin grev, lokavt, toplumsal

tepkiler gibi etmenler pazarlık güçlerini belirleyecektir.

 49
Şekil 6.15. Girdi Piyasasında Çift Yanlı Tekel

w
ME b

wU S L = AE b = MC S
•
F

wF
U • • Db = MRPL = ARb

MRS
0 LU LF L
 50
4. Tam Rekabetçi Alıcı, Monopol Sendika

Firma mal ve girdi piyasasında tam rekabetçi, girdi satıcısı (sendika)

monopolisttir. Şekil 6.16’da SL , sendikanın MC ’sidir. DL, işgücü talep

eğrisidir ve tam rekabetçi piyasa nedeniyle VMP ’lerin yatay toplamıyla

bulunmuştur. ARS , sendikanın ortalama gelirini; MRS , marjinal gelirini

göstermektedir. Piyasada oluşacak denge ücret oranı, sendikanın amacına

bağlıdır. Aşağıda üç farklı amaca ve bunlara bağlı sonuçları inceliyoruz.

 51
Şekil 6.16. Tam Rekabetçi Alıcı Monopolist Sendika

w2 S L = MC S
w1
•
E
w

E2• D L = VMPL = ARS

0 L2 •
L1
E1
L L
MRS
 52
a. İstihdamın Maksimizasyonu

Firma tam rekabetçi olarak kârını w=VMPL ( P=MC ) noktasında (E

noktası), L kadar istihdama w kadar ücret ödeyerek belirleyecektir. Bu,

maksimum işgücü istihdam düzeyidir.

b. Toplam Ücret Ödemelerinin Maksimizasyonu

Ücret ödemelerinin maksimizasyonu, MRS eğrisinin sıfıra eşit olduğu

durumda gerçekleşir (E1 noktası). Bu durumda istihdam düzeyi L1 , ücret

oranı w1 ’dir.
 53
c. Sendika Kazançlarının Maksimizasyonu

Sendika, MRS=MCS sağlandığında amacını gerçekleştirebilecektir (E2

noktası). Bu durumda istihdam L2 , ücret oranı w2 ’dir.