Yusif Semedoğlu
(Baku, 25 Aralık 1935)
Yusif Semed Vekilov aydın bir ailenin çocuğu
olarak Bakü'de doğmuştur. Babasının adı Vur-
ğım'dur. Orta öğrenimini Bakü'de tamamladıktan
sonra, Moskova'da SSRİ Yazıcılar İttifakı nez-
dindeki M.Qorqi adına kurulan Edebiyyat Ens-
titüsü'ne kaydolmuştur (1953). Babasının ölümü
üzerine Enstitü'nün dördüncü sınıfını bitirip, Azer-
baycan Devlet öneversitesi'nin beşinci sınıfına
kayıt aldırmıştır (1957-1958). Çalışma hayatına
Bakü'de çıkarılan "Kommunist" dergisinde çe-
virmen-redaktör olarak başlamıştır (1958-1959).
Sonra "Azerbaycan" dergisinin redaksiyasında
edebi işçi (1959), Nesir şubesinin müdürü (1960-
1965), CCabbarlı adına kurulmuş "Azer-
baycanfilm" stüdyosunda senaryo inceleme ku-
rulunun üyesi (1965-1968), baş redaktör (1968-
1969), senaryo inceleme kurulunun baş redaktörü
(1969-1976), "Azerbaycanfilm" stüdyosunun
müdür yardımcısı (1969-1976), "Ulduz" dergisinin
ASTANA
(Yusif Semedoğlu. 220 nömreli otaq. Bakı, 1960, s. 119-125.)
Yeqin 1 ki, bu deqiqeden başlayaraq onu
daha heç bir şey teeccüblendirmeyecekdi 2 .
Cemi3 bir saat bundan qabaq4 güneş qübbenin
kelleçananda3 dayanıb alemi yandırıb-yaxırdı.
Bir saatini? İki saatmı?.. Belke6 lap7 on saat
1. muhakkak, kesin 2. şaşırtmayacak ti 3. hep, bütün 4. önce, evvel 5.tepesinde 6. belki 7. tam 8.gibi 9. küçük, küçücük 10. çantayı
baş redaktörü (1976-1987) olarak çalışmıştır. "Azer-
baycan" dergisinin baş redektörü (1987'ye kadar),
Azerbaycan Yazıcılar Birliği'nin birinci katibi (1992
yılından bu yana) olarak görev yapmıştır. Edebi ça-
lışmalarına 1953 yılında "Azerbaycan Gençleri" ga-
zetesinde çıkan "Qanlı örek" adlı hikayesi ile baş-
lamıştır. 19601ı yılların öncelerinden başlayarak
zamanın basınında hızla yükselir. "Yeddi Oğul İs-
terem" senaryosu film yapılır. Ödülle onur-
landırılmış bu emektar sanat adamı aynı zamanda
millet vekilidir.
Başlıca eserleri: 220 Nömreli Otağ, B., 1960;
Qalaktika, B., 1973; Qetl Günü, B., 1986,1990...
Kaynakça: 1. Azerbaycan Sovet Edebİyyatı
Tarihi, Bakı,
1988.
2. Edebi Proses -1976-1980, Bakı, 1977,1990.
3. Meyar şexsiyetdir, Bakı, 1983.
bundan qabaq: dürten gece on ikinin yarısında,
indi dayandığı yerden çox-çox aşağıda, ay ışı-
ğında gümüş kemer kimi8 uzanıb Azerbaycanın
cenubuna geden şossede taksiden enenden
sonra, balaca9 el camadanım10 ne üçünse
berk-berk1 sinesine sıxıb, geldiyi yolla eks2 teret'e tarır40, eline keçenin çiyinlerine salsın özünü41.
üz3 tutmuş maşının4 arxa işiqlarına baxa-baxa fi- Hünerin var, yatma!.. Gece, taksi fırlanıb gedenden
kirleşmişdi ki, dalla onu bu dünyada heç bir şeyle sonra, camadanı42 açıb elini içeri salmışdı: ordaydı.
teeceüblend irmek mümkün deyil, dünyanın min- İki-üç dene buterbrod43, bir termos adi kran44
bir tilsimi bura cemleşse de, o, bu serin axşanun suyu, bir de o... "TT", sekkiz dene de güllesi. Ay
yapışqan temasından savayı5 heç bir şey hiss et- apardmız45 ha! Biz, qağa, çöreyi qulağımıza ye-
meye qadir olmayacaq. Maşının arxa işıqlan - iki mirik, ağzımıza yeyirik...
dene qırmızı nöqte6 uzaqlaşib-uzaqlaşıb, gecenin İsti46 çekilmişdi. Güneş, baş-başa verib da-
zil7 qaranlığı içerisinde çözelendi, ağır xestenin yanmış iki qayanın arasında, halqavari boşluğda
sonuncu ümid çırağı8 kimi birden yox oldu: o, eynen seherki kimi47 qırmızı-qırmızı yanırdı. In-
qaranlıqda öz9 gözlerinin necei° işardığını hiss diki heraret güneşin deyildi, bütün günü ce-
eledi... Seher ayılanda - iki qayanın baş-başa ver- hennem islisini özüne hopdurmuş4* daşlardan ve
diyi yerde, sal daşın üstde yatmişdı – düz11 göz- torpaqdan qalxan heraret idi: o, bu heraretin, ayaq-
lerine düşen gün İşığı uzununa baxdı: güneş de- ları altından gözegörünmez tüstü kimi nece bu-
nizin arxasından çıkırdı, qıpqırmızı idi, deyirmi rulub güneşe sarı4'-1 yöneldiyini bütün vücudu ile
idi, boz, buludsuz semanın köksünde haralara12 hiss edirdi. Müşahide elediyi bu yanğınlı axın
ise açılan nehengl3 bir deşiye14 benzeyirdi, bu de- onda heç bir teeccüb50 doğurmurdu, ele bil de-
şiye sarili yuların üzerinde qırmızi bir yol gedirdi, felerle, min-milyon defe gördüyü en adi şeylerden
o qırmızi yolda gece onu bura getirmiş taksi da- biri idi: güneş istisini geri alırdı, Allah verdiyi canı
yanıb qabaq işıqlarını yandırmışdı... O, gözlerini geri alan kimi. Daşlardan qeribe sesler çıxırdı, ele
yumdu, sağ elini yana uzadıb camadanın üstüne bil neydise, neşe demek isteyirdi, kimdise, kimise
qoydu ve özü öz teşvişine16 heyret eledi: camadanı çağırırdı. İnsan dilinde bunu izah ede bilecek bir
burda kim apara bilerdi17 ki?.. Ne üçünse uzun söz yoxdu. Hardasa ana balasını emizdirirdi, süd
müddet daha gözlerini açmağa cür'et etmedi, başa körpenin ağzından aşıb-daşırdı... Beyni ağrıdı.
düşdü18 ki, onun indiki halında qaranlıq işıqdan Ağn lap içeride idi, orda çoxdan umıdulmuş xa-
yaxşıdu19, qaranlıqda dünyanı görmürsen ve in- tirelerden başqa bir şey yoxdu: ne ünüd, ne hesrel,
diki20 halında o, dünyanı görmeseydi daha yaxşı ne dilek, heç bir şey. Yalnız ağrı ve yadına gel-
idi. Çünki ne etrafında cemlenmiş21 qayalarm, mediyi xatireler. Göresen ağrıyan ne idi, ay
sal22 daşJarın sert çizgileri, ne de çox-çox aşağıda Allah?.. Bek'51 de ağrı olarmı?.. Mininci defe ca-
ve çox-çox tızaqdakı denizin dümdüz qoynu daha madanı açdı, ya ikinci defe - bilmedi. Bu defe de
onu real aleme qaytara bilmeyecekdi23 geceki qefil elini tapançamn buz kimi soyuq52 desteyinin üs-
telefon zengi24 onu qırx üç il25 ömür sürdüyü real tüne qoydu, bir xeyli çekmedi. QaysaqlanmışE;3,
alemden hemişelik26 ayırmışdı... Gece taksi fırlanıb çatlaq dodaqlan aralandı, amma sesini içeriden
gedenden sonra, şose yolundan bu qayalıqlar yığ- eşitdi: ay apardmız ha! Sonra termosu çıxardı, qa-
nağına qalxa-qalxa, hemin?? bu telefon zengini pağım açıb bir qurtum54 soyuq su içdi: suyun da-
neç28 defe eşitmişdi, Allah bilir. Her defe de cır- dında iti xencer üyesinin sert teması qeder aydın
cıramalarm29 sesi xırp30 kesmişdi, qurd-heşerat da bir qorxu vardı: on metrlik metbexin55 qoxusu, ar-
onu evinden, ailesinden di dergindi salmış bu te- vadının qoxusu, sekkiz yaşlı oğlunun qoxusu.
lefon zenginden qorxmuşdu... Gece taksi fırlamb Gece, bu balaca el camadanını dolabın başından
gedenden sonra, o, qaranlıq içerisinde görmediyi götürende arvadının qorxudan sendirleye-
neçe-neçe darvazalardan32 keçib, görmediyi ke- sendirleye56 dal-dalı57 gedib divara arxalandığını,
şikçilerin xısın33 danışıqlanmn34 müşayieti altında esim-esim esdiyini xahrladı. Heyretden genişlenib
tövşüye-tövşüye35 lap yuxarı qalxmışdı, nehayet, az qala hedeqesinden58 çıxmaq isteyen bir cüt^9
sonuncu darvaza bağlanıb onu qaranlığın ix- gözün derinliyinde ise qorxudan çox quduz itin qe-
tiyarına vermişdi. Gece taksi fırlanıb gedenden zebi vardı. O telefon zenginden sonra üç otağın
sonra, o, gözlerinin işartısmdan36 ayaqları altına üçünde de hava ele bil birden-bire ağırlaşmışdı...
düşen İşığa baxa-baxa üreyinin37 Taksi, gümüş kemere benzer yolda dayanıb onu
38
döyüntüsüne qulaq asmışdı, üreyinin sıxıntısını düşdürenden60 sonra da o, hele61 amiakfâ dadı veren
anlamağa çalışmışdı. Qaranlıq yalnız qaranlıq bu ağır havam tamamile ciyerlerinden çıxara
deyil, derd-ser dolu neheng39 bir daş parçasıdır bilmemişdi... Termosu tezeden63 camadana qoydu,
ki, meqam ax-
1. şiddetli-şiddetli, luzlı-hızlı 2, aksi,ters 3, yüz,çehre 4, arabanın, makinanın 5,do!ayı 6,nokta 7. zifiri 8. ışığı 9,kendi l0.nasıl 11. doğru
12. nerelere 13.büyük, iri 14. kuyuya,çukura 15. sarı doğru 16. huzursuzluğuna, tedirginliğine 17. götürebilirdi, çalabilirdi 18. anladı 19.
iyidir, güzeldir 20. şimdiki 21. toplanmış 22. iri-yassı 23. döndüremeyecekti 24. zili 25. yıl 26. bir anlık, bir an için 27. aynı 28 kaç, nice
29. cırcır böceklerinin 30. baştanbaşa, büsbütün 31, ayrı 32. bahçe kapılarından 33. gizli 34, konuşmalarının, dostlarının 35, nefes nefese
36. ışıltısından, ışımasından 37. yüreğinin 38. dövüntiisüne 39. büyük, iri 40. fırsat kolluyor, imkan gözetiyor 41. kendini 42, çantayı 43,
dürüm 44, kurna,tulumba 45. götürdünüz 46, sıcak 47. gibi 4S, çekmişti, almıştı 49, ...e doğru 50. şaşkınlık 51- böyle 52. soğuk 53.
kabuk bağlamış, kabuklanmış 54. yudum, içim 55. mutfağını 56, sendeleye sendeleye 57. geri-geri 58. yuvasından,yerinden59.çift60.
indirdikten 61. daha, halâ 62. amonyak 63. yeniden
qıflladı, beynindeki ağrıdan birteher1 xilas olmaq2
üçün yerini deyişdi, baş-başa verib dayanmış qa-
yaların sağ terefindeki kölgeliye keçdi, oturub kü-
reyini3 qayaya söykedi4, camadanı5 da ayac|ları al-
tına qoydu. Amma ağrı azalmadı. Baş ağrısı
olsaydı bir encamö çekerdi: ya pençeyim çıxarıb ba-
şına dolardı, ya da gagalılarını? ovuşdurardı - öv-
keleyib-övkeleyib8 birteher ağrını azaldardı, Bu,
başqa ağrı idi, yeqin9 ki, bele10 ağrılar, bele do-
zülınez" işgence veren beyin uğultusu her adamın
ömründe birce12 defe, uzağı iki defe olur: bir ana
betninde13, bir de ölümden qabaq'4... Ve yalnız
indi bütün aydınlığı ile basa düşdü*5 ki, o, bir daha
evine dönmeyecek, bir daha lifle girib beşinci mer-
tebeye qalxmayacaq, bu güumü, sabahını, on gün
sonramı - ölecek, amma hardala bilinir, belke'7 de
ele burda, bu qayalıqların arasında, başı üzerinde
deste-deste uçuşan çalağanların18 kölgeleri altında.
O, bir de evine dönmeyecek. Onu evden çıxarıblar
- meyiti çıxaran kimi19. Özü20 öz cenazesini çiy-
nine alıb, gece, gümüş kemere benzer yolda ma-
Şindan21 enib ve bura, qayalıqlara getirib. Fatihe!
Allah cemi ehli-qübura22 rehmet elesin!.. Bunu kim
dedi göresen?.. Kim tek qalır, ele bitir doğrudan
tekdir. Amma heç kes-3, heç vaxt tek qalnur. Ağrı,
ele bil ağlına gelen bu fikre bend imiş kimi, birden-
bire yox oldu, o, gicgahlarında soyuqluq hiss eledi
ve bir de, sebebi özüne heç cür24 aydın olmayan
qeribe bir yüngüllük25 duydu: ele bil hündür26 ve
çetin baryeri keçmiş al idi, indi onu tövleye ra-
]tatlanmağa aparacaqdılar27 ...
Lift işlemeyende pilllekenleri28 tövşüye-
tövşüye29 qalxıb, her mertebenin meydançasında
nefesini dermek üçün ayaq saxlayib, qırış alnının
puçur terini elinin arxası ile sile-sile, o biri elindeki
bir qazan isti30 yarpaq dolmasını ayaqlan altına
qoyub, pıçıltı31 ile öz-özüyle danışan32 anasının
büzüşüb qırışnuş süetini xalırladı: heftede bir defe,
iki defe öz balaca daxmasında33 ayından-oyundan
bişirib oğluna, nevesine34 pay getirmeyi illerden
beri özüne adet elemiş qarının batıq sinesinden
eşidilen xışıltı da qulaqlarında seslendi: ele bil
ayaq allda payizm35 lap sonuncu xezelleri tap-
dalanırdı36. Sonra eynen bu xışıllı kimi batıq ve na-
rahat bir ses - ne deyirdi me'hım deyildi, dua oxu-
yurdumu, qarğış37 eleyirdimi - heç cür xatırlaya
bilmedi. Amma hardasa bir ana uşağını38 emiz-
dirirdi ve süd uşağın ağzından aşıb-daşırdı. Ağrı
yene, tarım çekilib birden qirılan sim titreyişile
beyninin, qafasının bayaqki39 yerinde tezelendi40.
Anası dördüncü mertebe ile beşinci mertebe ara-
sındaki meydançada qaldı. Projektorları sön-
dürdüler.
Gece müsibetJİ gece idi. Lap uzaqdan denizin
narahat sesi gelirdi, bu, dalgaların sesi deyildi, Yer
küresinin neheng4l ve derin çökeklerinden birine
milyon illerden beri yığılmış suların çalxantısının
sesi idi. İçerisinden qaixan soyuq onu dilim-dilim
kesib herden o dereceye getirirdi ki, o, qayaya sı-
ğınıb yanağını daşa söykeyirdi, çünki daş nisbeten
isti idi ve yeqin ki... daşlarm ona yazığı42 gelirdi. O
musibetti gecenin qorxusu ise başqa bir şeyden
başlamışdı - gözlerinin işirtısından qabağa düşen
işıq dairesinde qayalardan birinde ecaib bir resnı
görmüşdü: kimse elinde nize43 neheng bir hey-
vanın qarşısında dayanmışdı. Haradır bura, ay
Allah?.. Ele oradır, senin geldiyin yer, sığınacaq
tapdığın44 yer, balaca el camadanında Öz növbesini
gözlemekden tenge gelmiş tapançamn arzuladığı
yer - gözden iraq qaranlıq dünya. Ve bir uzun nize
de bu dünyada öz növbesini gözleyirdi. Görek
Allah kime verecek!.. Taksi fırlanıb gedenden
sonra neçe-neçe darvazalardan45 keçib bura qal-
xandan sonra o, ömründe birinci ve sonuncu defe
uzaqdakı denizin çöke46 yığılmış sularının ağır
nefesini eşitmişdi. Anasının pay getirdiyi bir qazan
dolmanı metbexde47 qızdırıb onun qabağına48 qoy-
muşdular. Bu dolmanın lezzeti dünya üzerinde tek
qalmış sonuncu kişiyle sonuncu qadının yaxınlığı
qeder tekrarolunmazdı.
"A bala 49, haram pulun axırı yoxdu, bir az
toxta 50”
O telefon zengindendi sonra arvadına birce
bunu deve bilmişdi: bacarsan anamın qırxım ver...
Sal daşın üstünde, böyrü üste uzanıb, dizlerini
büküb, bir eli camadanda^5 seksekeli bir yuxu yat-
mışdı. Çünki bu tapançah ve nizeli geceni yu-
xtıda53 keçirmeşeydi deli ola bilerdi. Ulduzlu se-
manın altında irili-xırdalı qara çadırlar kimi ucalan
qayaların ehatesinde, heşeratların sesini dinleye-
dinleye berk-berk gözlerini yummuşdu, sal daşm
xırdaca çala-çuxurlarından gündüzün istisi54 be-
denine dolurdu, bu heraret, bir nece saatin erzinde
gerginlikden quruyub qaxaca55 dönmüş ezelelerini
yumşaldırdı, bu ezeleleri qarşidakı narahat ve sek-
sekeli yuxuya hazırlayırdı... Göresen burada ge-
biristan var? Kaş56 anasını burada basdıraydı.
Allah sene rehmet elesin, ay ana!..

1. bir tür, bir tarz 2. temizlenmek, kurtulmak 3. sırtını, arkasını 4. yasladı, dayadı 5. çantayı 6. tedbir, önlem 7. şakaklarını 8. ovuştum-
ovuştura 0. kesin, şüphesiz, muhakkak 10. böyle 11. dayanılmaz 12. sadece bir, tek bir 13. rahminde 14. ünce, evvel 15. anladı lö.
nerde, nerede 17. belki 18. 10. gibi 20. kendi 21. arabadan 22. kabir eriline, ölmüşlere 23. kimse 24. şekil, tarz 25. hafiflik, hafifleme
26. yüksek, yüce 27. götürerek t iler 28. merdivenleri, basamakları 29. nefes nefese 30. sıcak 31. fısıltı 32. konuşan 33. evinde 34.
torununa 35. sonbaharın 36. çiğneniyordu 37. yalvarma, yakarış 38. çocuğu mı, bebeğini 39. önceki, eskidenki 40. yemlendi, dinçleşti 41.
büyük, iri 42. acıması, merhameti 43. 44. bulduğun 45. (bahçe) kapılardan 4e.. çukura 47. mutfakta 48. Önune49. çocuk, oğul 50.
sabret, dur, dayan 51. zilinden 52. çantada 53. uyku 54. sıcağı 55. kurumuş ete 56. keşke
 Elbet, bu deqiqeden başlayaraq onu daha heç lusu nefes aldı. Ne yaxşı19 siqareti buraxib. Burda
bir şey teeccüblendirmeyecekdii. Teeccüb, heyret, siqaretsiz qalmaq heç olmazdı.
qezeb, iztirab - her şey, insanı heyalda insan eden Bir nece20 il21 bundan qabaq emişi oğlunun
ne vardiya, her şey orada qalmışdı - işıqlı dünyada. görüşüne getdiyini xatırladı. Le'net şeytana! Ele22
Anasının diriliyim ve ölülüyünü, arvadınnı son bil bütün neslinin alnına yazılıb ki, gerek ele ha-
defe dodaqlarını berk-berk2 sıxıb, boğazına qalxan mısuun. 23 canı türmede24çıxa!.. Nece25 görüşdüler,
hıçqırığı saxlamaq cehdini, oğlunun heç neden xe- qalın şüşe arxasmdan bir-birile telefonla neden da-
beri olmayan uşaq laqeydliyini, eynen bu el ca- raşcblar26 , - bunları deqiq xatırlaya bilmedi. Emişi
madanı boyda, evde qalmış o biri camadandaki oğlu qara libasda idi, döşündeki ağ dördkünc par-
iyirmibeşlikleri ve ellilikleri, iki ay bundan qabaq, çada adı, familiyası27, bir de reqemler28 yazılmışdı.
o telefon zenginden düz,3 altmış gün qabaq ar- Qara saçları dümağ ağarmışdı. Saçının ağı ele bil
vadının kenddeki4 e'libarlı qohumunun5 evine sif etine keçmişdi, ordan da aşağı axıb bar-
apardıqları üçüncü camadanı ve bir balon qızıl on- maqlarının ucunda dayanmışdı... Unların soh-
luqları, her şeyi orada qoyub gelmişdi. Hemişelik. 6 betine göz qoyan soldatdan29 xahiş30 edib enıisi
Hezreti İsrafil zurnasını çalana qeder... Özüyle oğluna bir qutu yaxşi siqaret vermek istemişdi.
bura ancaq deli bir intizar gelirmişdi. Qayalarda, Emişi oğlu almamışdı: "Siqareti tergizmişem3*,
daş-kesekde, ayaqlan altındaki cadar torpaqda, axmaq şeymiş, sene de meslehet görürem32, daha
qurd-quşun geceki ve gündüzkü sesinde, denizin çekme". Oradan, demir darvazadan33 çixandan
vahimeli henirtisinde de intizar vardı. Burda ne sonra o, üreyine dammiş qefil qorxuya tabe olub,
vardısa, onunla beraber intizar içindeydi, onunla qerara gelmişdi ki, mütleq siqareli tergitmelidir.
beraber son menzilin şeypur? sesini gözleyirdi... Bu dünyanın işlerini bilmek olmaz... Koloniyadan
Amma herden, iynenin ucu boyda imdadlı ümid mehmanxanaya34 piyada qayıda-qayıda35, qahn
qığılcimı gözleri qabağında yanıb-sönürdü - onu paltosunun boyunluğunu qaldırıb, qulaqlı pa-
gümüş kemere benzer yolda düşürden8 taksinin pağının qulaqlarını aşağı salsa da, soyuqdan3& tit-
dönüm siqnalıq kimi. Belke bir mö'cüze baş vere, reye-titreye ve şaxtah36 havada rastlaşdiğı adam-
uzağı, sabah axşarna kimi, onun yerini bilen kiçik ların sifetine ne üçünse diqqetle baxib, onların bele
qardaşı bura gelib, belke bir şad xeber deye: Da- bir havada ölmeyib diri qaldıqlarına teeccüb ede-
nışdım10, qorxma/ qayıt11. öççe söz. Yaradanın ede, sebebi özüne aydın olmayan derin bir teşvişi
mö'cüzesine beraber üç söz. hissile öz gelecek heyaünı düşünmeye başlamışdi.
O, ayaqqabılarına baxdı. Çünki arzuladığı üç Beyninde dolanan fikirler ayaqlan altda ov-
sözün intizarında çox qala bilmezdi - ürek daşdan xalanan39 qar kimi soyuq ve teze40 idi.
deyil, lap ele daşdan olsaydı da, eğer başını aşağı "A bala, haram pulun41 axın yoxdur, bir az
salıb fikrini yayındırmasaydı, o daş ürek de bu qa- toxta42".
yalar kimi partlayıb çat-çat olardı... Ayaqqabılarını Qırmızı güneş bayaqkı yerinde, baş-başa verib
toz basmışdı, dünen gece geyib indiyeceni2 çı- dayanmış iki qayanın arasında sıxılıb durmuş, içi
xarmadığından, ayaq barmaqları sızıldayırdı, bal- qan dolu qızıl leyene benzeyirdi.
dırlarının ezeleleri13 ise bir nece yerde qalın ken- O geceki telefon zenginden sonra nece aşağı
dirin düyüuleri kimi şişmişdi. O, bir az da aşağı enib payi-piyada44 yaşadıqları qesebeden seherin
eyildi, ayaqqabılarının bağını açdı, ayağından çı- merkezine, kiçik qardaşıgile gedib onu yuxudan
xardı, corablarını da soyundu. Dabanlarını növbe*4 elediyini, bir otaqlı rahat menzili birce anın içe-
ile torpağa basdı: ilıq torpaq ayaqlarına serinlik ge- risinde, ağır yük kimi özü ile getirdiyi bed xeberle
lirdi. Sonra yene, deyesen, üçüncü defe ca- doldurmasını da xatırladı. Qardaşı yuxulu45 göz-
madandan termosu götürdü, hele15 de serinliyini lerini ele bil aça bilmirdi, dar dehlizde46 may-
saxlayan sudan boğaz dolusu bir qurtıunı6 içdi, kada47 ve tursikde48, ayaqyalın dayanib kefli kimi
termosun qapağını dodaqlanua yapışdıranda hiss yırğalanırdı49. Güllü-güllü xalata50 bürünüb, bir elile
etdi ki, dodaqları qaysaq17 bağlayıb şişib. Amma xalatm düymesini didişdire-didişdire qardaşı
nıehz18 bu duyum, ele bil, hele de canında qalmış arvadı erinin arxasından ona baxıb sessiz-semirsiz
geceki qorxunun olan-qalanını apardı, o buraya ağlayırdı: yaşla dolub irileşmiş gözlerindeki ya-
geldiyi deqiqeden indiye kimi brinci defe ciyer do- ziqlığın5ı ve müt'iliyin müqabilinde o özünü güçle
1. şaşırtmaya çaktı, şaş kini agtırm.ıy,ıraklı 2. sıkı-sıkı 3. tam 4. köydeki 5. akrabasının 6. bir anlık 7. kendiyle, kendisiyle 8. bir
müzik aleti, saksafon 9. indiren 10. sinyali, kortları 11. kadar 12- konuştum 13. geri dön 14. sıra, nöbet 15. hata 16. için 17. kabuk 18.
sırf 10. güzel 20. nice,kaç 21. yıl 22. öyle 23. lıepisinin, tümünü» 24. 25. nasıl 26. konuştular 27. soyadı 28. rakamlar, sayılar 29.
askerden 30. rica edip 31. terk etmişim, bırakmışım 32. tavsiye ederim 33. bahçe kapısından 34. otele, konukevi ne, misafirhaneye 35.
döno döne 3b. soğuktan 37. dondurucu soğuk, çok soğuk 38. rahatsızlık, tedirginlik 39. ezilen, çiğnenen 40. yeni 41. paranın 42. sabret,
dur, dayan 43. zilinden 44. yaya 45. uykulu 46. koridorda, holde 47. tişörtte, kısa kollu gömlekte 48. bol pantolonla, şalvarla 49. hareket
ediyordu 50. hâlete 51. zavallılığın, acizliğin
saxlamışdı, yumruq boyda hıçqırıq xırdaca1 hül-
qumuna2 ilişib daha yuxarı qalxmamışdı, eriyib
damla-damla üreyine axmışdı. O, telesik qardaşına
neşe demişdi, neyise ona başa salmışdı3, sonra sa-
ğollaşmadan, el tutmadan, öpüşmeden dehlizden
çixmışdı. Qapını arxasınca ehmalca bağlamışdi. İlk
defe orada, mertebenin " yarıqaranlıq mey-
dançasında, burun perelerinde4 amiak iyini5 hiss
ede-ede ilk defe bu sözleri orada demişdi: "Ay
apardınız ha!" Evde tapançam camadana6 (fo-
yanda daha arvadı son iki saatin sükutuna davam
ede bilmemişdi, qadının sinesinden inilti qop-
muşdu. İlk anlar o bu sesin iniltili olduğunu bele
anlamamışdı; ona ele gelmişdi ki, heyetin? ha-
rasındasa8 yazın bu axır günlerinde töreyib artmış
küçüklerden biri zingildemişdi. Sonra camadanı
bağlayib qeddini9 düzeldenden sonra, arvadına
gözucu nezer salib basa düşmüşdüiû ki, arvadı
onun qerarı ile razıdır, arvadı da onun kimi başqa
heç bir çıxış yolu görmür. Ehsen!..
Ayaqlarının züggültüsü azalmışdı, ehmalca,
telesmeden11 termosun qapağını burub camadana
qoydu, camadanı bağladı. Sabah seher qardaşı
bura gelib onu tapmasa12 , onda demeli, qonşuları
Müğbil kişinin müdrikane kelamı kimiis, "ehvalat
vaqe olub qurtarmalı idi"... Nece 14 ki, indiye
kimi15 çox-çox adamların bu dünyada ehvalatları
vaqe olub qurtarmışdı16 - birininki tez, birininki
gec, amma qurtarmışdı. Ele17 telefon zengi18 de adi
xebcr deyildi, "Kerimovu apardüar"19 kelmesi,
eslinde, Müğbil kişinin müdrikane kelamının
şifri^o idi, desteyin menbrasmda2! qefese düşmüş
quş kimi çırpınan sesde ise adi xeberden çox bed-
niyabet bir niyyet vardı. Son iki ayda o, telefon
zenginin yalnız geceler seslenmesine adet etmişdi:
bu eve indi yalnız geceler zeng vururdular ve yal-
nız pıçıltı22 ile damşırdılar23 . Pıçıltı ile verilen xe-
berlerde eslinde onun üçün gözlenilmez heç bir
şuy yoxdu. Bu zenglerin hamisinin me'nasi birdi:
hazırlaş, qardaş, hadiselerin gedişi onu gösterir ki,
veziyyet yaxşı24 deyil, indiye kimi onun ve Ke-
rimovun rüşvet verdiyi adamlar daha rüşvet
almaq istemirler, sözü bir yere qoyub deyibler ki,
gedin başınıza çare qılın, daha bu xna25 oxnadan
deyil. İlk defe o, bu xeberi eşidende arvadının ya-
nında xoruzlamb, elini eline vurub, rüşvet almaq
istemeyen hemin26 o adamların qorxaq ve nakişi2?
olduqlarından bir xeyli ağızdolusu danışmışdı, ar-
1 küçükle 2 ümüğüne, gırtlağına 3- anlatmıştı, izah etmişti 4. deliklerinde 5. kokusunu 6. çantaya 7. bahçenin 8. neresindeyse 9. boyunu,
duruşunu 10. anlamıştı 11. acele etmeden 12. bulmasa 13. gibi 14. nasıl 15. kadar 1b. bitmişti, sona ermişti 17. öyle 18. zili 1<>.
götürdüler 20. şifresi 21. telefon kulaklığındaki madeni perdede 22. fısıltı 23. kon uğurdular 24. iyi 25. kına 26. aynı 27. kişiliksiz,
şahsiyetsiz 28. camları 29. bahçesinde mi, avlusunda mı 30. sesi 31 ma.sanın 32. yudum, içim 33, uyku bastırmıştı 34. önceki 35. gerçek,
reel 36. küçük 37. duvar kağıdının 38. yan uyanık 39. kimse 40. ancak 41 değil 42. şüphesi?., muhakkak 43. kötü 44. rüyasında 45- daima,
devamlı
vadı da onun te'siri altına düşüb, erini daha da qı-
zışdırmışdı.
Bu sohbet, erle arvadın arasında bu ürek-direk
verme oyunu seherin alatoranına qeder davam
elemişdi: gecenin qaranlığına qarışmış pencere
şüşeleri28 bozarmağa başlayanda ve seherin bu
yerinde, qesebenin qurtaracağında kiminse bal-
konundamı, ya heyetindemi29 xoruz banı30 eşi-
dilende, stolun31 üstündeki soyumuş çaydan bir-
iki qurtum32 içib yatmağa getmişdiler. Arvadım o
deqiqe yuxu aparmişdı33 . Q ise bayaqkı34 soh-
betden cuşa gelmiş eseblerini uzun müddet sa-
kitleşdire bilmemişdi, uzun müddet yerinde üstü
açıq uzanıb, konkret35 heç bir şey haqqında fi-
kirleşmeden, ne üçünse, üzbeüzündeki pencerenin
tozlu şüşesinde parıldaşan gün İşığına baxa-baxa
hisslerin, duyumların anlaşılmaz axarına tabe ol-
muşdu. Bedeni - ayaq barmaqlarından tutmuş
beyninin en xırda36 hüceyrelerine qeder - bu axarın
içerisinde tarıma çekilmişdi. Yalnız hava lap işıq-
laşanda, üzbeüzündeki divarın rengindeki qat-
maqarışiq bozluq yox olub, yerini aboyun37 sa-
rımtıl güllerine verende, o, yanyxıxıüu, yarıoyaq38
bir veziyy'etde gözlenilmez bir fikrin girdabına
düşmüşdü: eger bir şey olarsa, Allah elemesin,
eğer onu da başqaları kimi dolaşdırarlarsa, Allah
elemesin, onda qardaş, meni diri-diri heç kes heç39
yana aparıb elemeyecek. Bu yaşımda menim ko-
loniyada can çürütmeye ne meylim var, ne he-
vesim. Koloniya nedi, e?.. Ve, o gece mehz40 bu
bele bir fikre gelenden sonra, böyrü üste dönüb, se-
here qeder, sehere qeder deyende ki, gündüzün
günorta çağına kimi rahat ve rö'yasız bir yuxu yat-
mışdı... Rahat - he, amma rö'yasız – yox41. Bu ana
kimi, kim ondan hemin o geceki yuxu haresinde
sortışsaydı, yeqin42 ki, mehz rahat ve rö'yasız yat-
diğını söylerdi. Amma yalnız bu ana kimi. İndi,
qayaya soykenib, yavaş-yavaş düşen axşamın
qırmızımtıl işıq aleminde, hemin o gece, daha doğ-
rusu, o gecenin seher çağı, otaq işıqlaşandan sonra
yatan kimi qeribe bir yuxu gördüyünü xatırladı.
Ağır ve narahat yuxunun quyu derinliyinde ele bil
işıq yanmışdı, qırx üç illik ömründe demek olar ki,
her gece gordüyü ebleh43 yuxulardan ferqli olaraq,
o gece işıqh ve helim axara düşüb, son on beş ilde
birce kere de yadına salmadığı, haçan öldüyünü
bele unutduğu dayısı Mustafa kişini yımısunda44
görmüşdü. Hemiş45 yuxuda eşitdiyi qarmaqarışıq
 seslerden de ferqli, eziz bir sesin yaxın sedasını
eşitmişdi, yaz yarpızının1 nemişli2 qoxusımu duy-
muşdu. Dayısının çal3 saqqalındakı çörek qı-
rıntılarının sinesine töküldüyünü de görmüşdü.
Mustafa kişi saçaqlı xurcununu4 Bakının o za-
manki birmertebe, yaslıdan5 evlerinden birinin
dar dehlizinde6qoyub, xamrah7 çöreyini, qovutu8
ve xurcunun iki gözü dolu getirdiyi nağilları ayaq-
ları arasında vurnuxan, müharibenin acısını arıq9
süetlerinde parıldaşan iri gözlerde gezdiren ba-
laca-balaca uşaqlara10 paylamışdı. Ve indi, bu
rö'yanı yadına salandan sonra, başa düşmüşdü11
ki, günorta yuxudan durub heç bir şey xatırlaya
bilmediyinin sebebi stol12 üstünde, berli-bezekli
nimçelerde, gümüş çengel-bıçağın ehatesinde
evin yiyesini gözleyen son derece d adlı, nemin13 o
keç-mişin belke14 de bir heftelik yemeyine beraber
ola bilecek onun adice seher yemeyi idi, Ac qarın
ve gece erzinde teze15 çaxır kimi qaynayıb
daşmış me'de şiresi beynin sonuncu xatire
qapısını da he-mişelik^ kilidlemişdi.
Eğer indi o vaxtlar olsaydı - öten17 güne
gün çatrnazlS, günü güne calasan da - Mustafa
kişinin ayda bir defe, iki defe dağlardan enib
çiyninde xur-cun, çal saqqalını qaşıya-qaşıya,
"dağlardan ge-lirem, a bala" deye-deye onlara
sovqat19 getirdiyi vaxllar olsaydı, o vaxtlar20 ki,
geceler havası ağır balaca otaqda, yerden
salınmış yorğan-döşekde bir-birine sığınıb-
qısüib, teze qovutun dadı do-daqlannda yatışan
bir bacı, iki qardaş dünyanın bütün qorxulu
nağıllarım21 dünyanın en şirin şerbeti kimi
içirdiler, eğer indi o vaxtlar olsaydı, anasıyla bir
yerde Allaha, peyğembere yalvanb vaxtı
dayandırardı, ikice günün seadetini bir insan
ömrü qeder uzadardı. Kaş22 heç böyümeyeydi.
Kaş heç o günlerden sağ çıxmayaydı. Kaş ele
dayısı ile dağlara gedib qarda-çovğunda23
helak olaydı. Kaş o yetimlik illeri24
qurtarmayaydı25 / uzanıb-uzanıb
1. yarpuzunun 2. nemli, rutubetli 3. çalı, sık 4. kuskununu, kayışını 5. düz tavanlı, beter 6. koridorunda 7. yan pişmiş 8. bir yiyecek türü
9. temiz,pak 10. çocuklara 11. anlamıştı 12. masa 13. aynı 14. belki 15. yeni 16. ebedîyyen, sonsuza dek 17. geçen 18. ulaşmaz 19. hediye,
armağan 20. vakitler, zamanlar 21. masallarını hikayelerini 22. keşke 23. karda-tipide 24. yılları 25. bitmeyeydi, sona ermemeydi 26.
babasının 27. ateş 28. sabret 29. feryat.figanlı 30. ateş 31. sabret 32. götürdüler
bu günlere qeder davam edeydi. Amma ney-
leyesen, deyir, sen çaldığını çal, gör felek ne
çalır. Bunu anası da deyerdi, dayısı da. Atasımn26
ceb-heden qara kağızı27 gelende anası dehlizde
ketile çöküb, gözlerinden bir gile yaş axıtmadan28,
birinci defe bu sözleri demişdi. Sonra tel vurub
qohum-eqrebadan yegane sağ qalan dayıları
Mustafa kişini çağırmışdılar. O da dehlizde
ketilin üstünde oturub, eyuen anası kimi ellerini
dizleri üstde yumruqlayıb, bu sözleri demişdi:
sen çaldığını çal, gör felek ne çalır. Sonra
qonşular bir-bir gel-mişdiler, onlar da dehlizde
buna benzer neşe de-mişdiler. Qara gün, Bakının
bir mertebe, yastidam evlerinden birine bu
sözlerle gelmişdi - ağlaşmayla, vay-şivenle29
yox, feleyin çaldığı havayla. O gece o, qaranlıq
pencerede İşığa benzer bir şey görmüşdü, sonra
qapının astanasında feleyi görmüşdü: felek ağ
geyib, sazı sinesine basıb ya-nıqlı bir hava
çalırdı... Bunu da xatırladı, bunu da unutmuşdu.
Her şeyi unutduğu kimi. Ay Allah, bele de zülm
olarını?! Yeqin ele bu zulmün çox-luğundandı ki,
güneş indi bele yazıq-yazıq yanırdı, qırmızı
İşığında öten günlerin göynek ovqatı vardı.
Qayaların, daşların çalm-çarpaz çatlaqlarında da
qırmızı işıq görünürdü: alem od 30 tutmuşdu.
Hetta, birden ona ele geldi ki, indice, qayaya
söy-kenib oturduğu yerde vulkan püskürecek,
bütün unudıümuş xatireler torpağm altındadır,
vulkan püskürtüsü ile üze çıxmalıdır. Çünki heç
bir vaxt güneş nahaq yere bele qırmızı-qîrmızı
yanmayıb, her adamın öz güneşi var ve vay o
günden ki, bele qızanb alemi yandırıb-yaxa.
Vay o günden.
"Sen saydığını say, gör felek ne sayır".
"Haram pulun axırı yoxdu, bir az toxta"31 ...
"Dağlardan gelirem, a bala".
"Kerimovu apardılar32 ".