Namıq Abdullayev
(Siyezen, 1928)
Namiq Abdullayev, Siyezen kasabasına bağlı
Derezarat köyünde doğdu. Aydın bir ailesi vardı.
Babası Abdulla, Azerbaycan'ın ilk inkılapçılar ku-
şağına mensuptu. Uzun yıllar hem kendi köyünde,
hem de civar şehirlerde ileri görüşlü bir aydın ola-
rak tanınmış, resmî görevlerde bulunmuştu. Babası
Elekber, U. Dünya Savaşı'na katılmış ve geri dön-
memiştir. Savaştan sonra aile Bakü'ye göçmüş,
Namiq, "Harici Diller İnstitutu"nun İngilizce bö-
lümüne kaydolmuştur. Enstitüyü bitiren yazar,
Siyezen ortaokuluna tayin edilir ve bir süre burada
öğretmenlik yapar. Bakü'ye döndükten sonra, önce
"Uşaqgençneşr" yayınlarında redaktör ve baş-
redaktör görevleri yapar. "Evrika" adlı ilmî bir
televizyon pragramının müellifi olan yazar, 1952
yılından itibaren fantastik konularda yazılar ya-
yınlamaya başlar.
Namiq Abdullayev'in sanatında, İimm ve tek-
niğin son başarılan hakkında geniş bilgiler yer al-
maktadır. O, bu bilgi ve malumatları, kendi ha-
yalgücü ve fantastik yaklaşımıyla birleştirmek
suretiyle güzel hikayeler yazmıştır. Ancak onun
asıl amacı ne ilmî-teknikî malumatlar vermek, ne
de fantastik bir dünya kurmaktır. Yazar bu un-
surları; bir takım sosyal ve ahlâki problemleri çö-
zümlemede, insanın iç dünyasını aydınlatmada,
insan-cemiyet, insan-dünya ilişkilerini irdelemekte
yardımcı bir eleman olarak kullanmıştır,
Başlıca eserleri:
Şehirli oğlan, Bakı, 1960; İtirilmiş dünya,
Bakı, 1962; Balaca Kiberİn maceraları, Bakı,
1966; Geceler uzansaydı, Bakı, 1979; Piyada
vezire çevrilir, Bakı, 1987.
 TENHALIQ
Veqa gemide heç kime rast gelmedi. Halbuki
elektron kataloqun verdiyi me'lumata göre gemide
beş nefer kosmonavt olmalı idi. Qız her yeri gezdi.
Tekçe maşının idareelme merkezine daxil ola bil-
medi. Qapı möhkem bağlanmışdı. Veqanın geldiyi
kiçik raket gemi ile yanaşı uçurdu. Qiz raketi radio
cihaz vasitesile buradan da idare ede bilerdi. Kim-
sesiz gemi onun qelbini sıxdı. Göresen onların ba-
şına ne gelib. Belke de idareetme merkezinde
adam var? Bes o, niye gizlenib? Qız bir nece saat
nemin gemide uçduqdan sonra öz raketine keçmek
isleyende gözel bir ses eşitdi.
- Gelmeyin, xalıiş edirem!1
Veqa diksindi2, etrafa baxdı, ancaq heç kimi
görmedi. Bes bu ses haradan gelir? Qız donub qal-
mışdı, heç ne başa düşe bilmirdi. Hemin ses yene
tekrar oldu:
- Gelmeyin, men sizi sevirem.
Bu dörd kelmeden ibaret olan cümlenin son
sözü geminin demir divarlarına deyib, eks-sedaya
çevrildi. Qiza ele geldi ki, çox böyük ehtirasla de-
yilmiş bu söz çilik-çilik3 oldu.
Veqa qaranlıq dehlize çixdı, Ancaq birden ge-
minin içerisi işıqlandı. Bu işıq her yerden - ta-
vandan, divarlardan süzülürdü. O, bir-bir kiçik ka-
vutlara4 baxdı. Eslinde bunların çoxu kavut yox,
bölmeler idi. Bölmelerde müxtelif cihazlar, mü-
herrikler5 ve ehtiyat hisseleri6 var idi. Her yerde
cansına sükut hökm sürürdü. Geminin mü-
herrikleri de işlemirdi. O, etaletle yoluna davam
edirdi. Veqa bir müddet bu sakitliye qulaq asdı,
Qız bu sakitliyin nehengliyini7 ve onun dehşetini
duydu, üreyi titredi. "Belke meni qara basır. Axı
be'zi alimler devirdiler ki, kosmosda tenhalıq za-
manı insanda ruhi sarsıntı emele gele biler, eşitme
ve görme qarabasmaları baş vere biler".
O, etrafa göz gezdirdi.Dehlizin pardaqlanmış8
metal divannda öz eksini gördü. Yaxınlaşıb diq-
qetle baxdi. Bu qara parlaq divardan ona bir cüt te-
eccüblenmiş9 göz baxırdı. Bu, onun öz gözleri idi.
"Doğrudanmı, men qorxuram? Axı, menim ağlım
özümdedir. Bilirem ki, burada heç kim yoxdur".
1. rica ederim 2. ürktü 3. parça parça 4. kamara, gemi kamarası 5. hareket ettiriciler, yönlendiriciler 6. yedek parçaları 7. ürkütücü,
dehşetli S. cilalanmış, parlatılmış 9. hayrete düşmüş, şaşırmış 10. başı dönmek 11. yatağa
Qız ucadan qışqırdı:
- Men qorxmuram, qorxmuram!
Sonra o, evvelki kayu ta girend e gözlerine
inanmadı. Divardan bir stol açılmışdı. Onun üze-
rinde zerif, iri çiçek vardı. Veqa yerde bele çiçeye
rast gelmemişdİ. O, laleye oxşayırdı. Qız çiçeyi gö-
türdü. Veqa ne qeder fikirleşdise de, çiçeyin ren-
gini nıüeyyen ede bilmedi. O, gah qirnuzıya, gah
yaşıla, gah da maviye, xülase, işıq spektrinin bütün
renglerine çalırdı. Qız onu qoxuladı. Çiçek onun
duymadığı etre malik idi. Onun üreyini xoş bir
hiss bürüdü, bayaqkı qorxu da yox oldu. Ancaq ele
bu zaman yene de qulağına hemin ses geldi:
- Men seni sevirem.
Qız yene etrafa boylandı. Ona ele geldi ki, bu
ses her terefden eşidildi. Ancaq bu defe o, qorx-
madı. Belke de bu çiçek sirli bir qüvveye malikdir,
adamdaki qorxu hissini yox edir, onu
cür'etlendirir. Qız gülümsedi. Belke de kiminse de-
diyi bu söz onun xoşuna gelmişdi. Axı. Hansı qızın
sevilmekden xoşu gelmir? Bir de indiyedek heç
kim Veqaya bele söz dememişdi. Düzdür. O, nece
iller bundan qabaq bir gende görüşmüşdü. Ancaq
romantika ile dolu olan hemin günlerin ömrü qısa
oldu. Oğlan tezlikle uzaq bir kosmik sefere çıxdı.
Onlar ayrıldılar. İndi hemin günlerden nece iller
keçirdi...
- Axı, sen kimsen?
Cavab evezinde balaca kayutu appasionatanın
ezemetli akkordları doldurdu.
Veqaya ele geldi ki, bu kiçik kavut musiqiye
darhq edir. O, qapını açdı, raketin her yerinden
musiqi sesi gelirdi. Qız başını bir qeder arxaya eyib
musiqiye qulaq asırdı. Qelbincle dolaşıq hissler
emele gelirdi. O, dinleyir, düşünür ve başı gi-
cellenirdi10. Veqa üzü üste yumşaq çarpayıya11
düşdü.
- Axı, sen kimsen?
Bir azdan musiqi susdu. Ancaq qapıdan içeri
bir robot girdi. Veqa teessüfle gülümsedi.
- Meni seven sensenmiş?
 Robot içerisinde qidalı maye olan şüşe qabı
stolıuı üstüne qoydıı.
- Sene yemek getirmişem.
Qız suali tekrar etdi.
- Meni seven sensen?
- Sevmek psixoloji ve fizioloji prosesdir. Men
robotam. Mende bele prosesler yoxdur. Men seve
bilmirem. Menim proqramım insana xidmet et-
mekden ibaretdir. Gemide birce insan var. O da
sensen. Demeli men yalnız sene xidmet etmeliyem,
- Bes senin proqramını kim terlib edir?
- Bu emrler geminin idareetme merkezinden
gelir. Bir az bundan evvel merkezden mene Sizin
üçün çiçek ve yemek getirmek emri vermişler.
Qiz daha robota fikir vermedi, yerinden qalxıb
dehliz boyu qaçdı. Onun ayaq sesleri divarlarda
eks edirdi. Qız yene de qapını açmağa cehd etdi.
Qapımn üstünde qırmizı işiq yaıub-sönmeye baş-
ladı. Veqa bunun ne olduğunu yaxşı bilirdi. De-
meli, "içeri girmek olmaz". "Belke burada doğ-
rudan da kimse var? Bes o kimden gizlenir? Belke
o, kosmik uçuş zamanı yaralanıb, qezaya düşüb.
İndi çox eybecerdir1, özünü göstermeye qorxur".
Qi2 qapının des Leyinden ikielli yapışıb sil-
keledi:
- Ey, orada kim var, sen ne üçün gizlenmisen,
qapını aç!
Yene de sakitlik, Veqanın qorxduğu sakitlik!
Qiz bu cehdinin me'nasız olduğunu başa
düşdü, Geri qayıtdı. Robotun getirdiyi sireni içdi.
Onun yuxusu geldi. Çarpayıya uzanıb yatdi.
Bir gün de keçdi. Veqa yatağından qalxanda
stolun üzerinde qeribe, parlaq bir daş gördü. Ya-
xınlaşıb eline götürdü, diqqetle baxdı. Bu, almaz
idi. Veqa başını qaldırmadan soruşdu:
- Bunu mene sen bağışlamısan?
Qiz bilirdi ki, onu hemişe görür ve eşidirler.
- Xoşuna gelirmi? İstesen sene ondan da
böyük almaz bağışlaram.
Qız güldü;
- Neyime lazımdır?
- Bilmirem, senin xoşuna gelmek istedim. Ona
göre de...
- Axı, sen menim nece xoşuma gele bilersen?
l.biçimsiz 2. acele 3. acıyasın 4. sağ salim 5. tartışmadan
Heç bilmirem ki, sen kimsen, ya neşen, belke de
maşısan?
- Yox, yox. Maşın deyilem.
Veqaya ele geldi ki, o, bu sualdan qorxdu ve
çox telesik2 cavab verdi:
- Bes neşen?
- Men maşın deyilem, men seni sevirem, başa
düşürsenmi, seni sevirem! Maşın seve bilmez.
Veqa hiss etdi ki, o esebileşib. Qız bundan is-
tifade edib heqiqetî bilmeyi qerara aldı:
- Onda ne üçün üzünü gizledirsen?
- Sene düzünü desem, qorxuram ki, mene ya
zığın gelsin3.
- Niye? Sene qibte etmek olar. Bele uzaq se-
yahelden salamat4 qayıtmaq hamıya qismet olmur.
Sanki bütün gemi derinden ah çekdi.
- Bu mene de qismet olmayıb.
-Başa düşmürem,
Beş nefer idik. Seyahetimizi başa vurub geri
qayıdarken gemide mikroalem pozuldu. Ne qeder
çalışdıqsa, onun qarşısını ala bilmedik. Bizi deh-
şetli aclıq ve susuzluq gözleyirdi. Belke de mik-
roalemin pozulmasının sebebi kosmik şualar idi.
Hesablayib gördük ki, qida ehtiyatı birce nefere, o
da yolun yarısına kimi çatar. Bes ne etmeli? Axı, bu
seyahet zamanı toplanmış külli miqdarda
me'lumah yere çatdırmaq lazım idi. Biz bunu müt-
leq yerine yetirmeli idik. Hamımız mehv olsaydıq
bunun kime xeyri vardı? Bir neferimiz yaşayardı.
Ancaq onu da yolun yarısında ölüm gözleyirdi. Bu
zaman hekimimiz bele bir teklif etdi:
- Dedi ki, gemideki erzaq bir insana ax*ra kimi
bes etmese de, birce beyin üçün kifayetdir. Hekim
5 neferden birinin beynini saxlamağı teklif edirdi.
Xeyli götür-qoydan5 sonra onunla razılaşdıq.
Hekim bir-bir hamını yöxladi. Me'lum oldu ki, özü
ile menden başqa qalan üç nefer güçlü şüalanmaya
me'ruz qalıb. Elbette, bu meqsed üçün onların heç
biri yaramazdı. Demeli ya hekimin, ya da menim
beynim gemini yere çatdirmah idi. Operasiyanı
yalnız hekim ede bilerdi.
Buna göre de bu mes'ul iş menim beynimin
öhdesine düşürdü. Evvelce razı olmaq istemedim.
Axı yoldaşlarımın hamisi ölmeli idi. Men ise beyin
kimi de olsa yaşayacaqdım. Onlar meni başa sal-
dılar ki, bunu heç de menim xatirime etmirler.
Xülase, bu mürekkeb operasiya qurtardi,
hekim ve kosmonavt dostlarım demek olar ki,
bütün gemini menim beynimle birleşdirdiler. Bey-
nin qidaanması, hava ile te'nün olunması üçün qe-
ribe avtornat cihazlar düzeltdiler. İxtiyarıma bir
robot da verdiler. O, gemide lazım olan te'mir iş-
lerini aparmalı idi. İndi men gemiye yamanca alış-
mışam, sanki o menim bedenimdir. Onun her kiçik
hissesinden me'lumat ala bilirem. Hetta ona kiçik
meteor deyende meni incidir. Belelikle, ııeçe ildir
ki, bu dehşetli sonsuzluqda tenha yol gelirem. Bir
nece ilden sonra hiss etdim ki, men xarab ohıram.
Başa düşdüm ki, yere çatana kimi yasaya bil-
meyeceyem. Bundan sonra elektron hesablayıa
maşının ve robotun kömeyi ile yeni bir sintez ma-
şım düzeltdim. O, beynimin suretini yintez etdi.
Menim bütün bildiyimi, yaddaşımı1, xülase şex-
siyyetimi oraya köçürtdü2. Sonra onu yoxladı. Sin-
tez olunmuş beyin çox ela işleyirdi.
- Bes köhne beynin qüsurları yeni beyinde yox
İdi? Axı, bu beyin evvelkinin sintetik suretidir.
- Hemin qüsurları hesablamalarla aradan qal-
dıra bilmişdim, perfokartlarda deyişiklik et-
mişdim. Yeri gelmişken deyim ki, beynin struktur
quruluşu yazılmış perfokartlar elektron hesablayıcı
maşındadır. Eğer men sıradan çıxsam, maşın o saat
işe düşecek ve yeni beyin sintez edilecek.
- O da sen olacaqsan?
- Elbette, axı, hemin perfokartlarda menim
yaddaşım, xasiyyetim ve biliyim yazılıb.
Veqanın üreyi sıxıldı, kederlendi.
- Sene ne oldu?
Veqa başını qaldırıb soruşdu:
1. hafızamı 2. kaydetti
- Sen meni hemişe görürsenmi?
- Beli, hetta senin ııdduğun havanın terkibini
de bilirem. Başa düşürseıımi, indi men idareetme
merkezinde beyin yox, bütünlükle bedeni xa-
tırladan gemiyem. "Men" - deyende bütöv gemini
düşünürem.
Qız susurdu:
- Senin indi mene yazığın gelir, elemi?
-Bilmirem.
- Ele buna göre de kim olduğumu senden giz-
ledirdim. - Veqa arxası üste çarpayıya uzandı. El
lerini başının altında çarpazlayıb fikre geldi.
- Sen istediyin qeder beyninin suretini çıxara
bilersen?
- Bilerem.
Qmn bedeninden bir titreyiş keçdi. Qalxıb çar-
payının kenarında oturdu.
- Sen meni seve bilmezsen.
- Niye?
- Üzün deyirsen ki, istediyin qeder beyninin
suretim çıxara bilersen. Demeli, sen, iki, üç, beş, on
ve daha çox ola bilersen. Elinde şexsiyyetin iki
leşmesi normal hal deyil. Sen bir şexsiyyet kimi
yoxsan,
- Axı men varlığımı hiss edirem.
- Senin bütün suretlerin de varlıqlarını hiss
edecek. Özü de eynile senin kimi.
-Veqa...
Qız geminin iniltisini hiss etdi.
Yene de appasionata seslendi. İndi ele bil o,
qezeble gurlayırdı.
"O menim adımı haradan bilir?" - deve Veqa
fikirleşdi.