İlyas Tapdıq

(Gedebey, 30 Kasım 1934 )

Oruç oğlu İlyas Taqdıg, Gedebey bölgesinin
Eli İsmayıllı köyünde dünyaya gelmiştir Orta öğ-
renimini Küçük Gara Murad köyünde yapıp, yük-
sek okulu Baku'nun Devlet pedagoji enstitüsü'nde.
Dil ve Edebiyat Fakültesi'nde tamamlamıştır (1952-
1956)
İlk şiiri öğrencilik yıllarında "Azerbaycan"
Dergisinde 1853'de, ilk kitabı "Kendimizin Çobanı"
1955 yılında yayımlanmıştır.
Emek faaliyetine çeşitli neşriyatlarda edebi re-
daktör olarak başlamıştır (1957-1976). Baş Matbuat
Müvekkilliğinde, bölüm rehberi (1976-1878), Dev-
let Televizyon ve Radyo İdaresinde baş redaktör
(Gençler şubesi, 1978-1983) görevlerinde ça-
lışmıştır. Tabiat ve muhabbet duygusu, şiirinin
esas konu, düşünce ve üslup istikametini ifade
eder.
Azerbaycan Edebiyatında çocuk şiirinin us-
talarından biri olarak sayılır.
Halen, Ankara'da, "Azerbaycan" dergisinin re-
daksiyonunda çalışmaktadır.
Başlıca Eserleri:
Kendimizin çobanı, Bakı, 1955; Bulaq ba-
şında, Bakı, 1958; Gözler, Bakı, 1959; Arxalı dağ-
lar, Bakı, 1962; Eksim ve qelbim, Bakı, 1968; Bir
gülün qönçesi, Bakı, 1970; Meşenin mahnısı, Bakı,
1973; Qızlar ve qağayılar, Bakı, 1977;
Çiçeklerim, güllerim, Bakı, 1979; Qoçaq dovşan,
Bakı, 1982.

ŞİİRLER
(Çeşitli kaynaklardan seçmeler)

AY İNSAFSIZ MEHEBBET

Gül açmışdı yanağın, Döndük evde-eşikde

Ele bilirdim yazdın. Aşiyansız quşamı?!
Könlümün bağçasında
Saralmazdm, solmazdın. Taledenmi2 küsek biz,
Talesiz3 arzudanmı?
Duygum zerif teline Kimdi xoşbext eşqide -
Qonub geceleyirdi. Udanmı4, uduzanmi5?
Sene gizlin sözümü
Yuxularım deyirdi. 'Bir yarpaq xatiresen,
Onu da külek6 aldı.
Düşdü kövrek1 eşqimiz Ay insafsız mehebbet,
Bir amansız qışamı? Senden bize ne qaldı?!

1. hazin 2. talihden mi 3. talihsiz 4. mahveden mi 5. yenilen mi 6. rüzgâr

 NÜVRUZ ARZULARI Seslensin mahnıları:
"Men laçınam, neylerem.
Qalxın, qalxın, ay eller, Yarasanı susdurub
Ne yatmışıq, bu, yazdı! Bayquşları teylerem10"!
Göz acır novruzgüller,
Şaxtanın1 ömrü azdı... Eziz Novruz gününde
Görek tebrizlileri.
Qayalarda parlayan Oyadaqn çengilerle
Qılıncdırmı, sudurmu? Sebri denizlileri.
Berekete el basan
Xıdır İlyas budurmu? Novruz görüş günüdür -
Görüşüb sarmaşaq biz.
Budurmu örenqala? Çataq Araz tonqalı12 -
Elince, Eshabi-kef? Alışsın hesretimiz.
Cıdır2 düzü gözleyir
İgidleri sefbese3... Atlılar öz atıyla
Bu tonqafdan alılsın.
Bizim igid Babekin Serhed direkleri de
Eli qaşındadırmı? Yanar oda13 çatılsın.
Koroğlu delileri
Dağlar başındadırmı? Qalxın, qalxın, ay eller,
Ne yatmışıq, bu, yazdı.
El-obanın sözüdür: Göz açıb novruzgüller,
"Başlı-başını saxlar". Şaxtanın ömrü azdı.
Başçı başı saxlasa,
Xalqi dil deyib ağlar"...
ÖZÜMDEN KÜSDÜM
Bu ne sözdür, deyirler:
Eli elden ayırma... Ekdim, bitmediniz, köksüz ağaçlar,
Cavanşiri sesleyin! Men sizden küsmedim, özümden küsdüm!
Xeber verin Ayrıma1*! Bir sığal14 görmeyib ağaran saçlar,
Men sizden küsmedim, özümden küsdüm!
Erk qalası oyaqmı5?
Seslenirmi çengisi6? Çekildim uzağa gizli, xelveti -
Qarabağ atlarının Üzüm görüş verdim, özüm gelmedim...
Tutulsun üzengisi! Dilimi doğradı dişinvkelbetin15,
Men sizden küsmedim, özümden küsdüm!
Yeriyib? Beyleqandan
Ulu Tebrize qeder, Varsa şikayetim, bil taleyedir!
Nesiller bir-birini Qemlî söz ömrüme bir maneedir16.
Yürüşe seslesinler. Heyat-adamlan mütaliediri17
Men sizden küsmedim, özümden küsdüm!
Yaz allanıb yeriyir,
Çöllere yürüşü var. Ala qarğasım öyenis adamlar,
Bu baharda qardaşın "Qağa postdan getdi" deyen adamlar,
Qardaşla görüşü var. Eline ne düşse yeyen adamlar,
Men sizden küsmedim, özümden küsdüm!
Laçınlar zirvelerden
Lelek8 atsın bahara. Dostunuz İlyasa düşmen oldunuz,
Nevruz uğur dilesin "Dost" tapıb ireli19 düşen oldunuz
Qiy çekeni qartallara. Qatır dimağında kövşen20 oldunuz
Men sizden küsmedim, özümden küsdüm!

1. soğuk havanın 2. at yarışı 3. sıra sıra 4. Gence, Gedebey taraflarında yaşayan Azerbaycanlı 5. Uyanık mı 6. kahramanlık havası 7.
yürüyüp S. uzun tüyler 1. bağıran 10. keserim 11. uyandıralım 12. odun yığını 13. ateşe 14. okşama 15. kerpeten 16. manidir 17. derin
düşüncededir 18. öven 19. ön tarafa 20, kıymık
 VARMI Men itirsem halal cadı,
İtirerem her bir dadı;
Derd üstüme ayaq alıb, İlyas, sözün halalcadı,
Könül, sende dözümi varmı? Belke ele teze gelir!
Dostlar üzü dönük çıxdı,
Dönüklere2 sözün varmı?
SORUŞ
Görsenmesen, halın sormaz,
Yan dayanar, qarşı durmaz Dağlar dağ ürekli insana yurddu,
Denlik3 dolub, o tutdurmaz, Dağın sefasını ömürden sonış!
Görüşmeye izn varmı? Çiçeyin etrini yaz havasından,
Ağacın derdini kömürden soruş!
Barsız4ömür quru yükdü,
Yarpağım zaman bükdü. Qorun - qor gezdiren her yalancıdan,
Qem soxuldu5, derd ütükdü6, Könlün tut istese - tut arançıdan10.
Qurd görmeye gözün varmı? Buğdanm yerini deyirmançıdan,
Çöreyin etrini xemirden11 coruş!
Aşı bişîb baharının,
İli düşüb ilqarının7, Uyusun sinemde dağlanıl yeli,
İlirdiyin dostlarının Her otu qelbimin titreyen teli...
Adı qalıb, özü varmı? Çox serraf yetirib Gedebey eli,
Sözün qiymetini Demirden soruş!
İlyas Tapdıq, cefakeşsen,
Günahları bir de keçsen, Bu hansı Demirdi? - Almemmedlidir,
Öleziyen ocaq essen, Bizim dağlar kimi xoş ülfetlidir,
Götürmeye közün varmı? Ehmedîi Cemille o, bir kendlidir,
Eğer inanmırsan, Cemilden sonış!
GELİR

Bu düzlerde izi qalan EVİMİN YAZ NEFESİ

Ceyran bir de düze gelir.
Özgesine gülen tale8 Ay menim Şebnem balam,
Yön çevirib bize gelir. Könlürne hemdem balam!

Men çıxmışam çox çetinden, Ay menim Gülten qızım,

Dönmernişem niyyetimden; Gözelsen gülden, qızım.
Dünya, senin lezzetinden
Damağıma meze gelir. Ay menim Qelbinurum,
Ureyi12, qelbi nurlum! -
Qoşa9 gezer dost-mehriban,
Yad-dolanar pünhan-pünhan. Balaca, güneş oğlum,
Könlün könle yadlığından Gözleri güleş oğlum.
Söz ağızda söze gelir.
Anamın gül nevesi,
Hele ömre inam qalır, Evimin yaz nefesi.
Şe'r adlı dünyam qalır.
Ocaq çatan ilham qalır, Üreyimin başında
Közü sönen köze gelir. Ulduz13 kimi baş-başa.

Bal süzülse her sözünden, Dayanıb yanansınız

Bedgüman olma özünden; Siz menim atanısınız,
Düşür Allanın gözünden - Siz menim ananısınız!
Bu dünya da göze gelir.

1. sabır 2. sözünde 3. ambar 4. meyvasız5. karıştı 6. yakılmıştı 7. ahdinin S. talih 9. çift 10. ova halkından 11. hamurdan 12. yüreği 13. yıldız
 BİR NEFESE YAZILAN SE'R PAYIZIN TONOALLARm

Qelem gezdi varaqları – Salanı, çinar dostumuz!

Şırım1 açdı bir xış2 kimi. Görüşürük seninle!
İstilerde15 bişmisen,
Sözler doydu ağ kağızı - Aç başını, serinle!
Çadır döyen yağış kimi. Eline fürset düşüb,
Payız yaman haldadı16,
Közermişdi3 söz ürekde, Göyçaya yangın salıb,
Qızmar4 polad5 parçası tek. Çinarların alovu
Açılmışdı, Ulduzlarda, aydadı17...
saçılmışdı Yayın qızmar18 odunu
her söz bahar qonçası tek. Saxlayıb öz canında,
Qizın çinar yanında.
Şair baxıb sevinirdi, Qızıl çinar yanında
Sevinmeye haqqı vardı: Elçim-elçim od düşür
Mısrasına Alov yarpaqlarıyla.
el vuranın Yarar Göyçay ele bil
Söz elini yandırardı! Nehengl9 çinarlarıyla.
Qalxır quşlar desteyle
XALÇA7 MUZEYİNDE Uzaq buhıdlaracan,
Yuvalara yarpaqdır,
Qedim seherin Yoxsa alovdur uçan?!
Çoxdu bezeyi8. Yana biler yuvalar,
Onlardan biri Külek, sovur20 bu odu,
Xalça müzeyi... Es, sepele, sepele!
Ey bulud, yet haraya,
Neneler deyen Yağışını sepele!
Hezin bayatı, O güc hanı yağışda?
Uzaq illerin O güc hanı buludda?
Toyu9, busatı10 O güc ham külekde?
Bu xahların Qızil alov çırpınır
Bezeyindedir, Eşilen her lekede.
Qedim xalçalar Payız yaman haldadı!
Muzeyindedir. Payıza batmaq olmaz!
Payız lonqallarında
Keçmişde bizim Buxarlanır yağışlar,
Ressam neneler Odu qaraltmaq olmaz.
Öz ellerile Yağış vurur, yel döyür21 -
Yaradıb neler?! Budaqlardan od damır22
Her rengli xalı Quşlar baxıb sevinir -
her rengli xalça Bu od nece oldu ki,
Qalıb illerle Yuvalan odlamır23?!
Gülaça-aça... Her oymağa baş vurur,
Alov sepir torpağa,
Xalça nağıldı11 Çılpaqlaşır24 çinarlar.
Sedefli sazdı. Od libası yoldadı.
Sanki divardan Payıza batmaq olmaz!
Boylanan12 yazdı. Payız yaman haldadı!
Eli gezib var ile,
Elin seneti Yere qoyub yanını,
Ele13 yadigar, Çinar tonqallar ile
Bu xalılarda Qızındınr25 canını.
Arzular yaşar,

7. halı 8. süsü 9.düğünü İÜ. bayramı 11. masaldı 12. boynunu uzatan 13. öyle
1. saban izi 2. saban 3. kor gibi yanmıştı 4. ??? 5. çok 14. odun yığınları 19.son derece büyük 20. dağılır 21. döver 22. dökülür 23.
kızgın 6. çelik yığınları 15. sıcaklarda 16. haldedir 17. alevle
aydaydı 18. çokkızgın 19. döker 25. ısıtır tutuşmuyor 24. yapraklarını döker
 AYBENİZİN DIŞI BILDİRÇIN

Aybeniz istemirdi, Bildir uçub

Konfeti1, şûinçayı2. bağçam
Dişleri ağnyırdı, Meşe bildi
Qabda qalırdı payı. Bildirçin.

Şam yemeyi geldimi - Arzu baxıb çığırdı:

Ağlayirdı her axşam. "Çildir, çildir
Dişinin qorxusundan Bildirçin!"
Deyirdi: - Acmamişam3!
Dedi: - Ham quyruğun?
Aybenİii bir seher Mene bildir,
Hekime apardıl ar; - Bildirçin?
Menim qeşeng4 qızımın Belke pişik6 qoparıb
Ne gözel dişleri var! - Nece ildir,
Bildirçin?!
Deyib, hekim balaca
Kelbetini5 çıxartdı, Ötdü7 kolun dibinde
Çekib çürük dişini Bildir-bildir
Kiçik leyene aldı. Bildirçin.
Aybenizin o günden Qurbağalar ağladı
Dişi ağrımır daha; Güdir-gildir8,
İncitmir anasını, Bildirçin!
Payı qalmır sabaha.
Qanşqalar
Qaçdılar -
Udar9 bizi,
ay aman!
Yeke10fildir
Bildirçin!

1. şekeı 2- tatlı çayı 3. acıkmamışım 4. güzel 5. kerpeteni 6. kedi 7. geçti 8. damla-damla 9. yutar 10. büyük