You are on page 1of 8

İlyas Efendiyev

(Fuzuli, 1914- )

İlyas Mehemmed oğlu Efendiyev 1014 yılında larında" (1949), "Geray Esedov'un Kobcozu"
Azerbaycan'ın en güzel bölgelerinden biri olan Ka- (1949), "Denizde" (1950), "Genç Ustalar" (1950),
rabağ'ın Fuzuli bölgesinde doğmuştur. İlk tahsilini "Yeni Kend, Yeni Adamlar" (1950), "Fedakar Neft-
Füzuli'de yapmış, ilk öğretmeni ve ilk sanal mü- çi" (1951), "Emek Adamları" (1951), "Pambıg Tar-
rebbisî annesi olmuştur. lalarında" (1952), "Pambıgcıların Sevinci" (1953),
Edip, ilk çalışmalarına da bir öğretmen olarak "Sosialist Seheri Sumgayıtda" (1956) eserlerini de
doğduğu şehirde başlamıştır. Fuzuli şehir Orta onun bedii nesrinden, özellikle de hikayelerinden
Okulunda ve ikinci dereceli Parliya Mektebinde ayırmak mümkün değildir. Hayatın zorluklarını
İki yıl dil-edebiyat dersleri verdikten sonra Bakü'ye yakından tanıyan yazarın bu eserleriyle kazandığı
gelmiş ve Azerbaycan Yüksek Eğitim Enstitüsü'ne tecrübe, daha sonraları kaleme aldığı büyük eser-
girmiştir. Fakat Bakü'ye yapılan bu ilk sefer hiç de lerinde ve güncel konulu piyeslerinde büyük rol
uğurlu olmamış, genç şair babasının ölümünden oynar.
hemen sonra; ailesiyle ilgili olarak, tahsilini yanda "Söyütlü Arx" (1958), "Körpüsalanlar" (1960),
bırakıp Füzuli'ye dönmeye mecbur kalmıştır. "Dağlar Arxasında Üç Dost" (1963) - bu eser-
Talihin buyruk ve istekleri altında ezilen şair, lerinde ifade olunan yenilikler her şeyden önce, ya-
Füzuli'de dil-edebiyat öğretmeni değil coğrafya öğ- zarın "müspet kahraman" ve "manevi güzellik"
retmeni olarak çalışmaya devam etmiştir. Yüksek anlayışları olup; o yılların yüksek tirajlı eser-
tahsilini tamamlamak için ekstern Pedagoji Ens- lerinden, üslup ve ölçü bakımından fark! il aş tiran
titüsü'ne kaydolmuş Coğrafya bölümünden yönler idi. Öyle ki, yazar mevcut resmi edebi ge-
mezun olmuştur. lenekten değil; hayattan, toplumsal ve manevi-
"Kendden Mektuplar" (1939), "Görüş" (1951), ahlaki oluşumda yeni merhalelerin şekillendirdiği
"Gülaçar" (1953), "Su Değirmanı" (1954), "Yaylag neslin üzerindeki izlenimlerinden hareket ederek
Oonşumuz" (1955), "Şehrden Gelen Ovçu" (1956), çağdaş insan, ekonomi ve ahlak mevzularında
"Yun Şal" (1957), "Qirçı ve Qızıl Çiçek" (1962) kendi görüşlerini ileri sürmüştür.
İlyas Efendiyev'in hikaye yazarlığının ilk ürün- İ.Efendiyev diğer romanlarında da bu özel-
leridir. liklere bağlı kalır, "Sanköynekle Valeh'in Nağıh"
İlyas Efendiyev'in daha sonraki yıllarda yaz- ve, "Geriye Baxma Qoca" eserlerinde de alı-
dığı "Dağlar Seslenen Yerde" (1948)', "Şuşa Yol- şılagelmiş üslubuna bağlı kalmıştır. Romanda ma-
nevi güzellik, incelik ve bu inceliklerin korunması Qaldı" (1972), "Qeribe Oğlan" (1973) - bütün bu
problemleri; efsanevi, lirik, "Mavi Dünyanın na- eserler altmış-yetmişli yıllarda manevi, lirik-
ğılları" konularında devanı ettirilmiştir. psikolojik üslup denilen bedii yolun, sanat te-
Saf ve namuslu gençliğin, yaşayan çağ- mayülünün değerli örneklerindendir.
daşlığın ve tarihi geçmişin terennümü yollarında
edibin canlandırdığı diğer kahramanlarla onun Esas eserleri: "Seçilmiş Eserleri" (4 cilt) B.
dram eserlerinde pek sık karşılaşırız. 1969-1973; "Geriye Baxma Qoca" B. 1981; "Se-
Yazarın ilk dram eseri, Mehdi Hüseyn'le bir- çilmiş Eserleri" (6 ciltte) B. 1984-1985.
likte yazdığı "İntizar" (1945) adlı piyestir. Bazı
araştırmacılar ise, İlyas Efendiyev'in bir drama Kaynakça:
gibi sahnede başlayan müstakil sanat yaşamını 1. Azerbaycan Sovet Yazıcıları. Bakı, 1958.
"İşıglı Yollar" (1948), "Bahar Suları" (1950), "Ata- 2. Azerbaycan Sovet Edebiyyatı Tarihi.
yevler Ailesi" (1954) piyesleriyle kaydederler. Bakı,1988.
Azerbaycan'ın tarihinde yeni devir - 60-70'li 3. Azerbaycan Sovet Edebiyyatı Tarihi. f-
yıllar - Milli Tiyatroda lirik-psikolojik eğilimin iler- Ilciltler. Bakı, 1966-67.
lemesine zemin hazırlar. Son yıllarda tiyatro, ile- 4. İsmayilov Y. İlyas Efendiyevin
riye doğru "lirik drama"nın başarılarıyla addım yaradıçıhqyolu. Bakı, 1991.
attı. 5. Salahova A. İlyas Efendiye v
"Sen Hemişe Benimlesen" (1964),, "Unuda bil- yaradıçılığının poetıkası. Bakı, 1984.
merem" (1969), "Mehv Olmuş Gündelikler (1969), 6. Seyidov Y. İlyas Efendiyev. Bakı, 1975.
"Menim Günahım" (1970), "Malını Dağlarda

APARDI1 SELLER SARANI


(Efsane)
(İlyas Efendiyev- Seçilmiş eserleri. 6 cîldde, c. 1, Bakı, 1984, s. 17-19)

Ölüm qanadlarını Gülnarın üzerine gerdiyi Sara igidlere yoldaş, quşlara sırdaş oldu, cı-
zaman o, Sultanım yanına çağırıb, gözlerinden dırlarda8 ad açdı, ox atmaqda taysız0 oldu.
öpdü... Güneylerde oturan oba qocaları ona baxaraq:
- Men gedirem, ezizim, - dedi, - günlerine qem - Qenirsiz10 gözeldir, - dediler...
qalma. Bu qoca dünya ezelden beledir. Bilirem ev- İgidler vurgunu idiler. Qiz onlardan birini
leneceksen, cavansan. Amma Saramdan muğayat seçcli: Xançobana könül verdi.
ol. Qoyma ögey ana sitemi çeksin. Eğer xoşbext İgidler alaçıq11 tikdiler. İçini peleng12 derileri ile
olsa, qebrimin üstüne gel... mene de. döşediler. Aşıq çağırdılar. Meclis qurdular.
... Soltanın derdi böyük oldu. Saçlarına den2
Xançobana toy eldiler.
düşdü. Lakin o evlenmedi. Könlünü eziz
Gülnarının tek yadigarına bağladı. Güneşden eşq emen xoş günler başladı... *
**
Saranın süd anası bir qaşqa3 ceyran oldu. Ata,
qızını kimseye tapşırmadı4. Arxasına şelleyib5, Ay doğdu. El yaylağa köçdü.
qoyun olardı'1, dağ güllerinin arasında yatırtdi. Xaııçoban sıldırım13 bir qaya başında oturub
Sara ceyran südü eme-eme, qayalar arasında tütek14 çalırdı. Yamaca yayılmış qoyunlar başlarını
qaynayan durna gözlü bulaqlardan su içe-içe bö- sallayıb, onu dinleyirdi.
yüdü, nazlı bir sona oldu. Muğan gözeli dağa çıxıb, Xançobana yanaşdı.
Dağlar onun gözelliyine heyran qaldı, Çi- Boynunu büküb igidine baxdı. Baxişları hes-
çekler ona qibte etdi. Aşıqlar hüsnüne dastan de- retliydi. Ay onun kederli üzüne solgun bir nur çi-
diler. Sorağı ellere yayıldı. Igidler derde düşdü. Ay leyirdi.
dağlar arxasından boylanaraq ona baxdı, meftun Çoban çalırdı...
olııb, verem aldı... Güneş onu görmeye telesdi7, Qızın yanağından mirvari15 deneler yu-
lakin rengi saraldı, geldi. vatianırdı.
Soltanın derdi qaçdı. Kördü güldü. Çoban çalırdı...

1. götürdü 2. ak 3. kaşka,alnı benli 4. emanet etmedi 5. yükleyip 6. otlattı ?. acele etti S. yarışlarda 9. acele etti 10. eşsiz 11. çadır 12. para 13.
sarp 14. kaval 15. inci
Qız qolunu Xançobanın boynuna doladı, başını Şah qezebinden titredi. Qızı gösterib:
sinesine qoydu. Çoban soruşdu: -Götürün! - dedi.
- Sene ne olub, gülüm? Yad eller Muğan güzelinin gerdenine dolandı.
Qız başım qaldırdı, yana-yana sevgilisine Qızın dodaqlarından nagehanı bir seda qopdu:
baxdı: -Ata!..
- Sen yaylağa gedirsen, ezizim, - dedi, - bu ay- Ata, balası vurulmuş peleng5 kimi qıvrıldı. Gi-
rılıq mene ağır gelir. Ele bil ki, biz bir de gö- yerlerinde odlu gürzeler süründü.
rüşmeyeceyik... İmdad isteyen bir cüt qara göz ataya zü-
Çoban güldü. Ienmişdi6 Qiz yadlar elinde çırpınırdı. Ata yanırdı.
- Derd çekme, gülüm, - dedi, - sene, dağ gül Üreklere od salan o yaralı ses bir de eşidildi:
leri ile beslenmiş gözel emlikler1 gerireceyem. -Ata!..
... Xançoban qoyunlarını desteleyib yola Bu zaman göyler qeyzle gurladı. İldırım ça-
düşdü. xaraq qoca dağın şiş tepesini parçaladı. Sular qa-
Qız alası ile Muğanda qaldı. Yay2 işleri gö- yalara çarparaq hiddetle seslendi. Dereler uğul-
recekdiler. Qızıl sünbüller bİiecekdiilr. Lakin bir dadı. Muğan titredi. Onun gözeli gedirdi...
gün hava tutuldu. Güneş buludlar arasında giz- Tebietin qüdretli sesi ataya qalibiyyet yolunu
lendi. Araz "qan-qan" dedi. gösterdi. O, elini qaldıraraq:
Yadelli bir şah doğma yurda bastqın etdi. Yolu - Dayanın, - dedi, - şaha bir sözüm var.
Muğandan düşdü. Sular kenarında bir peri gördü, Hamı7 bir an dayandı.
atının başını çekerek: O zaman ata, balasını iki qolları arasına alaraq
- Ey gözel, - dedi, - kimin qızısan? çaya tulladı8. Sular öz hemdemini bağrına basıb,
Sara gözlerini şaha zilledi3. Qürurla: sür'etle axdı. Ata, şaha baxaraq, müdhiş bir te-
- Atama Soltan deyerler! - dedi. bessümle:
Şah enir eldi. Soltan geldi. Şah ona müracietle: - Sözüm bu idi, ey şah! - dedi.
- Men senin qızım özüme arvad elemek is- Günler keçdi.
teyirem, - dedi. Oba qızları dağlara teref uçan quşlara baxıb
Soltan üreyinden vuruldu: oxuyurdular.
- Ey şah! - dedi. - Onun yarı var!.. Gedin deyin Xançobana,
Şah "merhemet" gösterdi: Gelmesin bu il Muğana.
- Men seni dünya malından qane ederem, kişi. Muğan batıbdir al qana,
Soltan acı-acı güldü: Apardı0 seller Saranı,
- Ey şah! - dedi. - Dünya malı şahlara la Bir uca boylu balanı...
zımdır, bize bu azad çöller de besdir4. 1940

SEN HEMİŞE MENİMLESEN


(pyesden parça)
(İh/as Efendiyev. Seçilmiş eserleri. 6 cildde, e. 4, Bakı, 1985, s. 312-321)

H e s e n z a d e. Demek, siz refiqenizin çağırışına mişem. Dünyadaki adamların hamisından11 çox


gelmediniz? xoşuma siz gelirsiniz!
N a r g i l e (onun üzüne baxmadan). Men H e s e n z a d e. Teşekkür edirem. Ancaq siz
bura geldim. dünyada hele o qeder az adanı görmüşünüz ki...
Pauza. N a r g i l e . Her balda, görmüşem. (Birden
N a r g i l e (söyüdün budağını buraxır). Ne acıqlanır.) Men her şeyi, hetta Surikin öz çu-
üçün sebebini soruşulursunuz? vaxları12 ile meni çağırdığını bele size da-
H e s e n z a d e (gülümseyir). Meğer sizlerde mşdımsa13, bu, heç de o demek deyil ki, men
adamdan qonaq gelmeyinin sebebini soruşurlar? axmaq ve sadelövh14 bir qızam.
N a r g i l e . Men qonaquı gelmemişem. Men H e s e n z a d e. Eksine... Men sizi çox ağıllı
sizi yaxından görmek, sesinizi eşitmek üçün gel- qız hesab edirem.

1, süt kuzular 2. yar 3. dikti 4. kafidir 5. pars 6. dikilmişti 7. hepsi 8. fırlattı 9. götürdü 10. konuk 11. hepisinden 12. yardakçıları 13. komıştumsa 14. saf
gönüllü
N a r g i l e (ona derin ve sınayıcı bir nezer sa- H e s e n z a d e. Men sizin ber gün ne qeder
laraq). Men sizden ancaq semimi söz gözleyirem... paltar yuduğunuzu, ne qeder zibilq aldığınızı gö-
H e s e n z a d e. Men semimi deyirem. rürdüm.
N a r g i l e . Uşaqlıqda bir defe rehmetlik Göv- N a r g i l e . Ax, heç olmasa bunu bir neferden
her nenem de bu sözü mene demişdi. eşildim.
H e s e n z a d e. Yeqin ki, yeri düşmeyib. H e s e n z a de. Ancaq, bilirsinizmi, beyle İş-
Yoxsa bu sözü size çox adam deyerdi. lemek başqa, cemiyyet içinde başqa... Zavodda10
N a r g i l e . Ancaq men çox zaman bu sözün siz teze adamlar göreceksiniz. Teze sözler eşi-
eksini eşitmişem. deceksiniz...
H e s e n z a d e. Meselen, kimden? Nargile. Men sizden başqa heç keşi görmek
de istemirem, eşilmek de!
N a r g i l e . Meselen, atalığımdan... O, hemişe1
menim yüngülbeyin2, axmaq bir qız olduğumu H e s e n z a d e. Ne üçün?
söyleyirdi... Sonralar.,. Men on altı - on yeddi ya- N a r g i l e . Çünki beç kese11 inanmiram!
şma çatanda ise anamı inandırmağa çalışırdı ki, H e s e n z a d e. Bes neye göre mehz mene
menim evde qiz qalmağım tehlükelidir. Mümkün inanırsınız?
qeder tez bir adam tapib3 meni başdan elemek la- N a r g i l e . Bilmirem. (qısa pauza) Ancaq bu
zımdır. beledir. Eğer bu iki ilde her gün men o pencereden
Qısapauza4 . Hesenzadepapirüs5 yandırır. sizi görmeseydim, heç bilmirem ne ederdim. Bayaq
H e s e n z a d e. O bu sözleri sizin yanınızda men size yalan dedim... Poçlalyon kefsiz deyildi,..
d ey irdi? Men özüm küçede dayarab onu gözleyirdim. Gelib
N a r g i l e . Be'zilerini menim lap6 gözümün çıxanda alda idim ki, Hesenzadegile gedirem, verin
içine deyirdi, be'zilerini ise men öz otağımdan eşi- qezetleri men aparım13...
dirdim. H e s e n z a d e. Ne olar ki... Tanış olmağımıza
Hesenz a d e. Bes ananız ne cavab verirdi? çox şadam.
N a r g i 1 e. Men size nağıl eledim7 ki, anam N a r g i l e . Teşekkür edirem.
ondan nece qorxurdu. H e s e n z a d e. Teşekkür ne üçün...
H e s e n z a d e (qısa pauzadan sonra.) He- N a r g i l e . Sizin kimi bir adam eğer menimle
yatda bele şeyler çox olur... Siz ananızdan in- tanış olduğuna doğrudan da şaddırsa...
cim eyin. H e s e n z a d e. Meğer siz pissiniz?
N a r g i l e . Eğer onun eri bir adam olsaydı, N a r g i l e . Bilmirem... her hakla, tale menim
men anamdan incimezdim. Üzüne baxırsan, qus- haqqımda bir az insafsızlıq eleyib...
rnağın gelir. (getdikce qızışır.) Xesis, xırdaçı, qey- H e s e n z a d e. Sehv edirsiniz... Eğer "tale"
betçi, qorxaq, alçaq... rezil... Her ne deseniz, deyilen bir şey varsa, sizin ondan incimeye haq-
ondan!.. qınız yoxdur. O, xoşbext olmaq üçün size her şeyi
H e s e n z a d e. Sakil... Axı, siz söz verdiniz vermişdir... Ağıl, gözellik, sağlamlıq... daha ne is-
ki, dalıa esebileşmeyeceksiniz. teyirsiniz... Bayaq siz özünüz bu sözleri menim
N a r g i l e . Bağışlayın... (Ağlamsınır.) O meni oğlum haqqında deyirdiniz.
o qeder yandırıb ki... N a r g i l e . O başqa... men başqa! O sizin oğ-
Hesenza d e. Her şey olub keçib. İndi siz lunuzdur.
ayrı yaşayırsımz, H e s e n z a d e. Bunun dexli yoxdur... Üğul,
N a r g i 1 e. Ayrı yaşasam da, onun bereîmiş qız Ömrü axıra qeder ata-ana ile bir başa vurmur14...
qoyun gözlerini ber yerde görürem... N a r g i l e . Ax, siz ne yaxşısımz... Men sizi
H e s e n z a d e. İşlersiniz... Başınız qarışar... ele-bele de tesevvür edirdim...
Hamisini ıınudarsınız. H e s e n z a d e. Siz ne yaxşısımz... Axı, biz ne
N a r g i l e . Meğer men anamgilde olanda iş- üçün pis olmalıyıcj? Pislikde ne var ki...
lemirdim? Meğer o üç otağın döşemesini, alh ada- N a r g i 1 e. Eledir... (Qısa pauza) İcaze verin
mın bütün pal-paltarını8 men yuyub te- evinizi temizleyim...
mizlemirdim?!. H e s e n z a d e (zarafatyana). Men size zeh-
met vermek istemirem.

1.daima 2. lıafif akıllı 3. bllJlıp 4.ara5, sigara ö. tam 7. anlattım S. giysilerini '».çöp 10. fabrikada 11. hiç kimseye 12. sadece 13. götüreyim 14. bitmiyor
N a r g i l e . Men gözümü açandan beri he- oğlu var.
mişe1 pis adam üçün zehmet çekmişem. İndi ise... N a r g i l e (sakit). Sehv edirsen, onun oğlu
dünyada hamidan2 çox istediyim, hamıdan yaxşı menden üç yaş böyükdür.
sandığım bir adam üçün zehmet çekmek isteyirem. N e z a k e t (qorxu içinde). Sen onunla çoxdan
Sizin meni mehrıım etmeye haqqmız yoxdur. tanışsan?
Hesenzade (zarafalyana). Ele ise, menim bu N a r g i l e . Yux... bir saatbuııdan qabaq14,
kitab şkafımi3 selicjeye salın4. Aydın töküb-
N e z a k e t (tekrar qezeblenir). Bu deqiqe bur-
dağıdıb. Men de işe deyim... Gelmek isteseniz, qa-
dan çıx, cehennem ol!
pım berk çekin, özü bağlanacaq.
N a r g i le (gülümseyir). Cehennemde çox ol-
N a r g i l e . Baş üste.
muşam, indi de cennete köçmek isteyirem.
H e s e n z a d e eve girir, N a r g i l e şkafa ya-
N e z a k e t Demek, sen Öz doğma ananı ele
xınlaşaraq, seliqesiz balda üst-üste qalaqlanmiş5 ki-
tablardan ilk eline keçenin evvel üstünü oxuyur, salırsan15?
sonra açıb baxmaq isterken kitabın arasından qu- N a r g i l e (sakit). Yox, ele salmırartı.
rumuş bir çiçek düşür. Qız eyilib çiçeyi yerden gö- N e z a k e t (mülayim). Heç fikirleşmirsen ki,
türerek burnuna tutub qoxlayir, bu zaman He- camaat ne deyer? Yoxsa seni Hesenzade qulluqçu
senzade, elinde iri qovluq6 içeriden çıxır. tutub?
N a r g i I e, Bu ne çiçeyîdîr? N a r g i l e . Qulluqçuluğun daşını daha at-
H e s e n z a d e. Ona "Boy çiçeyi" deyirler. nuşam. Onun evini yığıb-yığışdırmağımı men
Yuxarı dağlarda bitir. özüm xahiş etdimlb.
N a r g i I e. Ne qeribe çiçekdir.,. qııpquru qu- N e z a k e t . Senin deli olduğunu deyirdiler,
ruyub, amma ele gözel etri var ki, ele bil indice de- inanmirdım.
rilib. N a r g i l e . Eh... inanmamağının neticesi ne
H e s e n z a d e (derinden nefes alaraq). "Boy oldu ki...
çiçeyi" eledir... Quruyub xezel olsa da, etri he- N e z a k e t . Eğer sen bu saat hurdan çıxıb get-
mişekitek7 qalır. Helelik8. mesen, men milis17 idaresine zeng edeceyemıs!
Gedir. Nargile yene çiçeyi kitabın arasına N a r g i l e (berkden gülür). Men on yaşından
qoyur. Şeylerin tozunu ahr. Çayniki" doklurub başlayaraq düzıCi doqquz il atamın teqaüdü ile do-
qazın üstüne qoyur ve bu işleri oxuya-oxuya ele- lanıb Ferec Serdarova qulluqçuluq eledim. Axırda
yir. da meni öz atamın evinden qovdu, bes niye onda
Onun saçları gümüş kimi ağdır... milise zeng elemedin?
Onun gözlerinde daima bir keder vardır... Nezaket. Senin kimi cavan qizm, tekçe, yad
Men onun necib ellerine baxaraq soruşdum: kişinin evine getmeyi exlaqsızhqdır.
N a r g i l e . Bes ezab... işgence... edaletsizlik
Ezizim, ne üçün hemişe perişansan...
nece?!
O, gülümseyib cavab verdi, N e z a k e t (kövrelib). Niye heyle deyirseıi...
"Meğer, ürekde her ne ki var... Meğer seni döyüb-söyürdüler?!
Açıb demekmi olar..." N a r g i l e . Ele zülm var ki, döymek onun ya-
Qapı zengi10. Nargile bir sevinde yüyürüb qa- nında muştuhıqdur. Bir cüt ağarmış göz buz kimi
pını acır. N e z a k e t daxil olur. Gergin pauza. soyuq, iyrenc baxışları ile meni günde yüz dele
Nezaket (aciqlı). Burda ne edîrsen? tehqir edirdi. Men, on üç-on dörd yaşında qız,
N a r g i l e . Elc-bele gehnişem. onun kirli tuman-köyneyini yııyurdum. Uşaqlarına
N e z a k e t . Sen qız uşağı, subay11 kişinin dayelik20 edirdim... Seherden-axşamacan ilan kimi
evinde ne işin var? qabıqdan çmrdmı. Bütün bunlarm müqabilinde
ise qulağım neler eşitmirdi! Eh... nahaq gelmisen,
N a r g i l e (sakit). O meni işe düzeldir. ana...
N e z a k e t . Ne münasibe? O seni hardan12 N e z a k e t (ağlayır). Nar... qızım... ağlını ba-
tanıyır? şına yığ. Meni ikinci defe bedbext eleme.
N a r g i l e . Men özüm onunla tanış olmuşam. N a r g i l e . Men seni bağışla yi ram, ana, sen
Nezaket. Qelet13 elemisen. Onun sen boyda

1. daima 2. herkesten 3. dolabımı 4. düzenleyin 5. yığılmış b. kitap muhafazası 7. her zamanki gibi 8. şimdilik 9. Çaydanlığı 10. zili 11.
bekar 12. nereden 13. hata 14. önce 15. eğleniyor musun 16. istedim 17. polis 18. telefon edeceğim VI tam 20. dadılık
de meni yaddan çixar. Üç uşağın var... Onlar sene N a r g i l e . Sağ olun, men indiyecen kim-
besdir1, seden özüm haqqında bele yaxşı söz eşitmemişem.
N e z a k e t . Nargile, qızım!.. H e s e n z a d e (zarafatyana). Bes ka-
N a r g i l e . Get, ana. valerinizden10 nece?
N e z a k e t . Söz ver ki, yenin ayağın bir de bu N a r g i l e . Kavalerim ne gezir?!
eve deymeyecek. H e s e n z a d e . Nece ne gezir? Bele gözel
N a r g i 1 e. O barede2 fikirleşerem. qız...
N e z a k e t (tehdidle). Söz ver! N a r g i l e . Biri var idi, dalından deydim,
N a r g i l e . Dedim ki, fikirleşerem. getdi...
N e z a k e t . Onu bil ki, ananın üzüne ağ ola- H e s e n z a d e . Niye?
nın3 aebirde de sümüyü od tutub yanar. N a r g i l e . Sifeti qız üzüne oxşayırdı... Özü
Nezaket çrar. Paııza. Hesenzade gelir. de ele şit11 gülümseyirdi ki, ele bil bu saat axib tÖ-
H e s e n z a d e. Siz bele burdaymışsınız? Ne külecek...
olııb? Niye bele qemginsiniz? H e s e n z a d e (gülümseyir). Ağlı-zadı ne-
N a r g i l e . Göresen eîe bir vaxt olacaqmı ki, c:eydi?
kölelik deyilen şey yer iizünden silinib gelsin? N a r g i l e . Ağlı... (Ovcnnun içini üfürür.)
Yoxsa bu, heyatın qanunlarından biridir? Saman tozu! Özünü de müasir Don Juan hesab ele-
H e s e n z a d e (zarafatyana). Ne da- yirdi.
nışırsınız4... Biz ki, köleliyi çoxdan leğv etmişik... H e s e n z a d e . Bes nece olrnuşdu ki, siz ev-
N a r g i l e . Men ürek, xarakter köleliyini de- veller onu xoşlamışdmız?
yirem. Le'nete gelmiş qorxu hissini deyirem. N a r g i l e . Gördüm ki, be'zi qızların xoşuna
H e s e n z a d e (ciddi). Elbette, min illerden gelir, men de maraqlandım. İndiki ağlım olsaydı,
beri insanların qanına, iliyine işlemiş pisliklerin ha- heç onun üzüne de tü... ("tüpürmezdim" demek is-
misini5 birden çıxarıb atmaq mümkün deyil... teyir, lakin sözünü deyişir) bele baxmazdım. Siz
Lakin,.. bura keçenden qabaqkı12 ehvalatdır... Onda menim
N a r g i l e (heyecanla onun sözünü keserek). on altı yaşım var İdi.
Ax... Birce bilseydiniz ki, men, birinin o birinden Hesenzade. Bes refiqenizin sürprizi?
qorxmağma, ona yallaqlanmasına ne qeder nifret N a r g i l e . Boşlaym. Men size dedim ki, get-
edirem... medim... Ne üçün bir de soruşursunuz? Yoxsa
H e s e n z a d e . Başa düşürem6... Lakin tekçe mene inanmırsınız?
nifret etmekden ne çıxar... (Keskin). Adamları qor- H e s e n z a d e . İnanıram. Tamamile ina-
xaqhğa, yaltaklığa öyreden sebebleri tapıb7 mehv nıram.
etmek lazımdır! (İlhamla) Siz bizim zavodda8 kim-
seden qorxmayan, kimseye yaltaqlanmayan, öz na- N a r g i l e (qürıırla). Men size heç bir zaman
muslu zehmetleri ile her şeye qalib gelen oğlanlar, yalan söylemerem. Ümumiyyetle, menim ya-
qızlar göreceksiniz ve o zaman inanacaqsınız ki, landan açığım13 gelir. O da qorxaqlıq kimi bir şey-
qorxaqlıq heç de heyatın qanunlarından biri deyil? dir. Ele deyil?
Hesenzade. Eledir.
N a r g i l e . Çünki onların reisi sizsiniz!..
H e s e n z a d e . Bunun ehemiyyeti yoxdıır, ya N a r g i l e . Men sizin üçün çay demlemişem.
men, yaxud da... H e s e n z a d e. Ne danışırsınız14!.. Siz har-
15
N a r g i l e (onun sözünü kesir). Ehemiyyeti dan bildiniz ki, menim üreyim bu saat yaman çay
çoxdur, isteyir?
H e s e n z a d e . Men oradan, o pencereden N a r g i l e (sevinde). Getirim?
size, sizin iri ve gözel ellerinize tamaşa eledikçe öz- Hesenzade. Getirin.
özüme deyirdim; göresen bu adam heyatında bir Nargile metbexden16 bir stekan17 çay, qend18,
kesden9, bir çetinlikden qorxmuşdumu? Sizin bu peçenye19 ve başqa şeyler getirir.
elleriniz mene esi kişilik cesaretinin, merdliyin, ira- N a r g i l e . Yaxşı dem alıb? H e s e n z a d e .
denin, ali-cenablığın canlı bir timsah kimi gö- E'la. Bes özünüze niye ge-tirmir siniz.
rünürdü.

1. kafidir 2. hususta 3. sözünün dinlemiyordu 4. konuşuyorsunuz 5. hepsini b. anlıyorum 7. bulup 8. fabrikada 0. kimseden 10. erkek
arkadaşlarımızdan 11 yersiz 12. önceki 13. öfkem 14. konuşuyorsunuz 15. nereden 16. mutfaktan 17 bardak 18. şeker I9, pasta
N a r g i l e (tutularaq). Özüm sizin yanınızda N a r g i l e (tereddüdle). Onda... men gedim...
çay içeceyem? H e s e n z a d e . Demek sabahdan işe baş-
Hesenzade. İçende ne olar? layırsınız... Elbetle, semeni zavodunda14 islemek o
N a r g i l e tereddüt! içinde susur. qeder de asan deyil.
Xahiş edirem1, özünüz üçün de gelirin. N a r g i 1 e. Ne olsun çetindir... Siz ki orda iş-
Nargile cjeti hereketle gedib özüne çay töküb leyirsiniz.
getirir ve stuI2 çekib Hesenzade ile qabaq-qabağa3 H e s e n z a d e (gülümseyir). Men ayrı...
oturur. Gah gülümseyir, gah ciddi görünüş alır. bizim ciyerlerimiz semenün15 tozuna öyrenib.
Özünü ne cür aparmağını4 bilinir. Hesenzade bunu N a r g i l e (ja ketini geverek). Herdenlb bura
hîss edîr. gelmeyime icaze verersiniz?
N a r g i 1 e. Siz alahğmıla anamın menim ba- H e s e n z a d e . Elbette...
şıma açdıqları oyuna baxmayın, ümumiyyeüe me- N a r g i l e . Herden yox, tez-tez! Her gün!
nimki heyatda getirir. H es en z a d e. Gelin.
H e s e n z a d e. Doğrudanım? N a r g i l e . Menim haqqmıda pis düşünmeyin
N a r g i l e . Doğrudan (qısa pauza. Cesaretle). ha!..
Meselen, bu eyvanda, bu söyüd ağacı altında sizle Hesenzade. Beyern 17 siz pis qızsmız?
bele qabaq-qabağa oturmaq, size qulaq asmaq,
sizin üçün bir iş görmek menim en böyük arzum N a r g i l e (qeti). Yox, pis qız deyilem!
idi. (Göz qapaqlarını endirerek yavaş sesle) Bu iki H e s e n z a d e . Onda ne üçün men sizin haq~
ilde ele bir gece olmayib ki, men sizden qabaq qınızda ele düşünmeliyem?
yatım. N a r g i l e (öz-özüne danişırmiş18 kimi). Doğ-
H e s e n z a d e . Sizin kimi ağıllı bir qızdan rudan da... (qısa pauza) Siz menim indiye qeder bir
bele sözler eşilmek menim üçün xoşdur. (Qısa yad kişi ile tek otaqda qalmadığıma inanırsınızmı?
pauza)5 Bilirsinizmi, biz insanlar qeribeyik. Ne H e s e n z a d e. İnanıram. Bir de ki, qalanda
qeder böyük irade sahibi olursan ol, heyalm hansı(ı ne olar?.. Kişiler adamyeyen deyillerki?
eziz xatirelerle bağlı olursa-olsun, yene de kiminse N a r g i l e . Yox... Bu, qeyri-semimi söz oldu.
senin haqqında düşünmesini, az da olsa senin ta- H e s e n z a d e . Ne üçün?
leyinle maraqlanmasını isteyirsen. N a r g i l e (acıqlı). Çünki adanıveyenleri var!
N a r g i l e . Bes nece... İnsanlarla ehate olun- H e s e n z a d e . Biz hemişe3'1 yaxşını esas gö-
duğun hakla, Robinzon Kruzo kimi yaşamaq türnıeliyik... Fisin ömrü az olur.
olmaz ki...
N a r g i l e . Eksine, pislerin ömrü acı bağırsaq
H e s e n z a d e (papiros7 yandırır). Doğrudur, kimi hey uzanır... (Qısa pauza20) Deyirler menim
Nargile. Teklik dehşetdir. An.ımgilde olan-da atanı ağılda, yaraşiqda, qanacaqda21 iki oğlanın bi-
da men hemişeK özümü yakjız hiss edirdim... H e s riymiş. Anıma müharibeden qayıtmadı22. Ferec ise
e n z a d e. Başa düşüreni0... qayıtdi. Özünün de hele yüz il bundan sonra
Telefon zengi10. Nargile sıçrayıb desteyi11 gö- ölmek fikri yoxdur.
türür. H e s e n z a d e . Mesele tez ve ya gec ölmekde
N a r g i l e . Kimi isteyirsiniz? Hesenzadeni? deyil. Omür onsuz da nisbi şeydir. Ancaq... Boy çi-
Bu saat. çeyini yadınıza salın. Özü nece vaxtdır ki, xezan
Hesenzade qalxıb aparata yaxınlaşır12. Nargile olub gedib, amma etri indi de bizi heyran edir...
desteyi ele bir sevinçle ona uzadır ki, ele bil bu, qız Yaxşı insanlar da beledir... Özleri mehv olsalar da,
üçün lam bir seadetdir. xatireleri hemişe bizim leyat,etle yaşamağımıza
H e s e n z a d e (telefonla). Yaxşı, qoyun bo- kömek edir23. Bizim üçün teselli olur.
şaltsınlar, men de yarım saata qeder gelirem. (Des- N a r g i I e (pıçıltı ile). Doğrudur... Eğer ata-
teyi asır.) mın eziz xatiresi olmasaydı... (Ağlayır). Allaha
N a r g i l e . İşdendir? şükür ki, men hele indiye qeder onun adına layiq
olmayan bir iş tutmamışam. Heç bir fırıldaqçı oğ-
H e s e n z a d e. Beli, Teze maşinlar13 gelib, lanın hap-gopuna24 aldanmamışam. Buna birinci
lehvil almaq lazımdır. sebeb yad yerlerde helak olmuş cavan alamın adı-

1.istiyorum 2. sandalye 3. karşı karşıya 4. götürmesini 5. ara 6. hangi 7. sigara ti. daima 9. anlıyorum 10. zili 11. ahizeyi 12.
cihaza 13. ara-balar 14.çimento fabrikasında 15. çimentonun 16. bazen 17. sanki 18. konuşuyormuş 19. her''zaman 20. ara 21.
fikirde 22. dönmedi 23. yardım 24. gürültüsü
dırsa, ikinci sebeb bilirsinizmi kimdir? (Hesenzade uzun bir nezer salır. Seline qaranlıqlaşır ve bu qa-
sual îfadesile ona baxır.) Siz! (Qısa pauza) Men ranlıqda Nargilenin aaqlı sesi eşidilir.
oradan size tamaşa eledikçe, heyatımda tez-tez le- N a r g i 1 e n i n s e s i. Men ele bilirdim Ferec
sadüf elediyim pislikler mene o qeder me'nasız, o bizini evdedir...
tjeder kiçik görünürdü ki, bir az qabaq onların İşıq Nargile ve onun qarşısında dayanmış Fe-
meni incide bildiklerine teecüb edirdim. Ele bil ki, recovun üzerine düşür.
men onların hamısına1 - bütün o fereclere2, de- N a r g i 1 e. Meni direktör Hesenzade gön-
diklere* ulduzların yanından baxırdım! Ele bil ki, derib, başa düşürsünüzmü11?
menini bu balaca sineme dünya sığnurdı. Men za-
vodda4, qesebede sizin haqqınızda eyzen5 yaxşı F e r e c o v. Ba... ba... başa düşüreni... A...
sözler eşidirdim. Ve bunlar meni xoşbext edirdi. ancaq gecikmişiniz, siz clünen12 gelmeli idiniz,.,
Men sizin bize qonşu olduğunuzu hamıya iftixarla gö... gözledim, gelmediniz.
söyleyirdim.., N a r g i l e (onu yamsılayır). D... de... dedim
Telefon zengi6. Desteyi7 Hesenzade götürür. ki, xestelennıişdim.
H e s e n z a d e. Egidirem. (belireni, gelirem. F e r e c o v. O öz işinizdir.
(Desteyi yerine qoyıır.) N a r g i l e . Xestelenmek öz isimdir?
N a r g i I e. Oy... men sizi Iengittim8. Ba- F e r e c o v. E... elbette. Sizi men xes-
ğışlayın... telendirmemişdim ki.
Hesenzade. Eybi yoxdur. N a r g i 1 e. Siz xestelendirmişdiniz! Menim
esenlerimi siz fereder çeyneyib elden salmışınız.
N a r g i l e (riqqetle)11. Sağ olun. Çox sağ
Men sizlerle vuruşmaqdan (boğazını gösterir) bura
olun...
gelmişem.
H e s e n z a d e. Siz de sağ olun.
F e r e c o v. Me... me,.. menim adım Ferec
N a r g i l e . Helelik. deyil, Bedeldir.
Hesenzade. Helelik 10 . Nargile. Xeyr! Sen Ferecsen!..
N a r g i l e gedir. Hesenzade onun ardınca

1. hepsine 2. sevinçlere 3. üzüntülere 4. fabrikada 5. hep 6. zili 7. ahizeyi 8. beklettim 9, memnuniyetle 10. görüşmek üzere 11.
anlıyor musunuz 12. dün

You might also like