Ferman Eyvazlı
(Ağstafa, 1931)
Allahverdi oğlu Ferman Ayvazlı, Ağstafa'da
doğup, ilk ve orta tahsilini burada tamamladıktan
sonra Moskova'da, Maksim Gorki Edebiyat Ens-
titüsünün nesir bölümünde eğitim gördü (1951-56).
Edebi çalışmaları, 1950 yılında 'Azerbaycan Genç-
leri' gazetesinde yayımlanan İlk Sesim' isimli şiiri
ile başladı.
Öğrenimini bitirdikten sonra bir süre Mos-
kova'daki 'Drujba Narodov' isimli gazetenin Azer-
baycan özel muhabiri, Radyo ve Televizyon Ya-
yınlan Komitesi'nde büyük redaktör olarak çalıştı
(1961-62) Sonra, azer Yayım'da çevirici (1965-67).
QEFİL QONAQ1
İyul güneşinin şefeqleri üfüqde2 şırım-şırım3
görünen buludları yenice al renge boyayırdı... Ge-
celer güllü çemene benzeyen semanın "çiçekleri"
indi xezan havası deymiş kimi solgun görünürdü.
Şeyx Sen'an dağının eteyinde yerleşen qedim
Tiflis seheri hele yuxuda idi. Serin meh4 esirdi...
Ele bil bu serinliyi Kür çayı geceler uzaq-uzaq qarlı
dağlardan qabağına qatıb getirir ve dan yeri sö-
külende bu vadiye sepeleyirdi5...
Kerem seherin bu xoş havasını uda-uda6 se-
heri terk edirdi. O, üç gün idi ki, burada idi. Tiflisli
dostları onu qayğı ile ehate elemişdi. O, Tiflisde
1. misafir 2. ufukla 3. çizik çizik 4. hafif esen rüzgâr 5. serpiyordu 6. nefes ala ala 7. birlikte 8. söylentiler
1967 yılından sonra da yazıbölümünün müdürü
olarak çalışdı. Halen Azerbaycan Gazeteciler Bir-
liği'nde, milli medeniyetimizin dış ülkelerde ta-
nıtılması, edebi eserleri yayımı, turizm işleri ile
meşgul olan 'Azer Assos1, türkiye Azerbaycan
ortak kuruluşunun müdürüdür. 1993 yılında,
Cumhuriyetin emektar sanat hizmetçisi unvanına
layık görülmüştür.
Başlıca eserleri:
Men Niye Qayitmadim (hikâyeler), Bakı,
1961, Qaçaq Kerem (roman) Bakı, 1987.
zabit paltarmda gezirdi. Herbi libas onun şux be-
denine nece de yaraşırdı. Özü de ele bil herbi mek-
tebde oxumuşdu, bütün qaydaları bilirdi... Bunu
ona Qafqaz Mülki fşler üzre Baş İdaresinde;
me'mur işleyen dostu Veli bey öyretmişdi. Onlar
seherde qoşa7 gezirdiler... Kerem hara gedirdise,
orada, xüsusen Şeytanbazarda özü haqqında qe-
ribe-qeribe nağıllar8 eşidirdi. Amma onu ma-
raqlandıran hökumet idarelerinde geden sohbetler
idi. O, bu üç gün erzinde dostlarının kömeyi ile
çox me'lumatlar elde elemişdi. Öyrenmişdi ki, onu
tutmaq üçün böyük tedbirler hazırlanır. Bu ted-
birlerden bir çoxu Gence qubernatoru1 knyaz Na-
kaşidzenin Qafqazda Mülki İşler üzre Baş İdare
müdiri cenahlarına yazdığı raporlunda gös-
terilmişdir... "İyulun 12-de zati-alinizin icazesi ile
Tiflisde olanda, menini evezime2 quberniyam
idare eden cenab Yelizavetpol vitse-
q ubernatorundan teleqram aldım ki, Qaçaq Kerem
İsgender oğlu destesi3 ile ayın 10-da Ağstafa stan-
siyasmdan4 Dilean kendine geden po5t4 yolunda
soyğunçuhıq etmişdir. Bu xeberi eşitcek zati-
alinizin emri ile Qazax qezasına getdim...
... Men qezaya gelende bütün polis ayaq üs-
tünde idi, qaçaqları axtar Qeza reisine emr etmişem
ki, ehaliden mümkün qeder çox adam toplasın,
sonra serencam vermişsem ki, poçt yolunu, babele
demir yolunu qorumaq üçün qa-rovullar"
qoyulsun; qaçaqların başqa qezaya yolunu
kesmek üçün Yelizavetpol ve Qazax
qezalarının serhedinde qarovullar düzdürsün; Tiflis
qubernatoruna teleqram vurmuşa m ki, o da Qa-
rayazı çölü terefden qarovullar qoyub serhedi
möhkemletsin. Sonra yerli ehaliden zemstvo8 mü-
hafize destesi yaratmaq üçün zati-alinizden icaze
alıb bu mühafize destesinin atlılarından ve yerli
ovçulardan dörd süvari komanda düzeltmişem, bi-
rini Nuxa qeza reisinin kömekçisi, podporuçik Şıx-
linskiye, birini Yelizavetpol qeza reisinin kö-
mekçisi kornet Refibeyov-a, ikisini yerli ağalardan
Vekilova ve Eskiparinskiye tapşırmışam9. Elave
zemstvo mühafize destesinin uryadniki Şıx-
linykinin ve Dilcan kendxudasinin10 başçılığı11 ile
ovçulardan ibaret iki piyada komanda dü-
zeltmişem. Bu altı komanda indi bütün Qazax qe-
zasının müx telif semtlerinde qaçaqları axtanr.
Eyni zamanda zati-alinizin icazesi ile aşa-
ğıdaki serencamları vermişem:
a)...
b) Qıraqkesemen icmasının dağlarındaki kö-
çerilerine'12 emr etmişem ki, derhal arana'3 - kende
erisinler.
v) Qazax qezasının qaçaqlara reğbet bes-
Iemekde ittiham olunan ağalarına e'lan etmişem ki,
Keremin destesi on güne kimi mehv edilmese on-
ların hesabına 5 uryadnikden14 ve 45 atlıdan ibaret
elave zemstvo mühafize destesi yaradılacaqdır.
q) Qaçaqlara sığmacaq vermekde, yaxud diğer
üsullarla kömek etmekde başqalarından daha çox
ifşa olunan ağalan xüsusi serencam çıxanadek
hebse almaq barede'15 gösteriş16 vermişem...".
Tiflis qubernatorluğunun gösterişi ile Borçalı
pristavlığında dörd elahidde17 uryadnikin nez-
dinde iyirmi altıdan ibaret dörd silahlı süvari ke-
destesi yaratmaq ve onların bütün xerri Ke-
35. ürümesi 36- al ı n yürüyüş şeklini 37.sürüpgitti
reme reğbet besleyen, ona xelveti kömek eden Bor-
çalı camaatının hesabına ödenilmesi nezerde tu-
tulurdu.
Kerem indî19 Bolus-Kepenekçiye gedirdi.
Qaçaq yoldaşlarından İsmayıl, İsfendiyar, Bayram
onu orada, Emin ağanın evinde gözleyirdiler.
Emin ağanı başı Baş Keçid, ayağı Sınıq körpü ta-
nımayan yox idi. Esli-kökü ağa olsa da, özü de bir
müddet qaçaqlıq elemişdi. Odur ki, Kereme xüsusi
hörmeti vardı.
Kerem Ortaçalada fikirleşdi ki, Yağlıca yolu
gelsin. Sonra yadına düşdü ki, oralar açıqlıq, dü-
zengahlıqdı. Ona göre Gümüş gölün sağı derelikle
getmeyi qerara aldı. Etrafda Telet dağlan qaçaqlar
kimi arxa-arxaya vermisdi. Uzaq bir zirvede Qa-
raçuxa monastırı görünürdü.
O atını be'zen dere-tepe ile, be'zen kese20 yolla
sürürdü. Herden onun burnuna kellerin.21 ayaqları
altında ezilen yovşanın xoş iyi22 gelirdi. Herden de
onun diqqetini kolların dibinden pırıltı ile qalxib
yeniden irelide çığıra qonan boz törvelçeler celb
edirdi.
Kerem fikirleşirdi ki, daha buralarda qalmaq
olmaz, bir nece günden sonra bütün yollara, izlere
pusqu23 qoyulacaq... Bir müddet dağlara çekilmek
lazımdır.
O, xeyli yol getmişdi ki, birden arxadan at
ayaqlarının tappıltısını eşidib tez geri boylandı24.
Ona sarı25 bir atlı çapırdı26. Ehtiyatlandı, sonra at-
lının silahsız olduğunu gorüb: "Yeqin27 çapardı,
harasa xeber aparır" - deye düşündü. Bir azdan de-
reye enende arxadan gelen atlı onu haqlayıb ya-
nından yel kimi ötüb keçdi. O, yehersiz28 Ve ci-
lovsuz29 atın yalmanına30 yatmışdî, özü ise
ayağıyahn, başıaçıq idi. Eynindeki yaxası açiq
ketan köyneyinm içine hava dolub belinde tuluq3l
kimi şişmişdi. Onun tüklü?2 ÜZÜ de Keremin diq-
qelinden yayınmadi^3... Kerem düzenliye çixanda
atlını görmedi. Deyesen o, dere uzunu getmişdi.
Hava bir qeder işıqlanmışdi. Artıq Candar ar-
dada qalmışdı. Etraf kendlerden arabir xoruz
banı34, itlerin hürüşmesi35 eşidilirdi.
Kerem Sandara yaxınlaşırdı. Bu vaxt arxa te-
refden yene at ayaqlarının tappıl tısı eşidüdi... Kerem
geri baxanda gördü ki, bu defe onun arxasınca, yolu
tozlaya-tozlaya bir deste atlı kazak gelir.
At hime bend imiş, yorga yerişini^ deyişib
yellendi37. Çöllere meydan suladı. Kerem Bolus-
Kepenekçiye getmek fikrinden daşınıb, Şülevere -
qeza merkezine üz tutdu. Emin ağanın evine get-
mek olmazdı. Hamı ele keçe bilerdi. Bir de, bu
arada Emin ağanın özünün de ele eskisi tüstülü
idi...
tüylü 33. kaçmadı
 Kazaklar allı nefer idi, Keremle onların ara-
sında olan mesafe gah gödelirl, gah uzanırdı. "Gö-
resen menim Tiflisde olduğumu haradan bilib
izime düşübler?". Sonra o, fikirleşdi ki, onu te'qib
eden qanun keşikçileri İle gizlenpaç oynamaq2
olmaz. Onlara e'tibar yoxdur. Arxadan onu vura
bilerler. Ya da atını yaralayıb özünü ele keçirerler.
Doğrudan da bu, ne eceb onların ağlına gelmir?
Kim bilir, belke de gösteriş beledir ki, diri tu-
tulsun?! O, bacardıqca onlardan uzaqlaşmağa ça-
lışdı.
Qeza merkezine daxil olan Kerem burada izi
itirmek isteyirdi. Qeza merkezi artıq yuxudan
oyanmişdı. Yolda, doqqazlarda3 adamlar göze de-
yirdi. Kerem gah dolanbac küçelerle at çapır4, gah
da kohlenini5 çeperlerin6 üstünden hoppandırırdı?.
Buna baxmayaraq kazaklar onu dabanbasaraqs
te'qib edir, gözden qoymurdular9. Onun hansı kü-
çeden, hansı mehelleden keçdiyini itlerin hü-
rüşmesinden de belli etmek olardı.
Veziyyet get-gede gerginleşirdi. Bir çıxış yolu
tapmaq lazım idi. Lakin Kerem helelik bir qerara
gele bilmirdi. Onun bu mahalda da dostları çox idi.
Harisinin qapısım açsa ona sığınacaq yererdiler.
Amma o, heç keşi divan yanında gözü kölgeli^1
elemek istemirdi... Tini dönende ağlına bir fikir
geldi. Bayaq11 keçdiyi mehelleye qayıtsın.
Oradaki bulağın yanında tanış ev görmüşdü.
Atını ora sürdü. Xatalı qerar idi.
Qırmızı kerpicden tikilmiş eyvanlı ev seher
pristavı Abbas beyin mülkü idi. Bu hemin Abbas
bey idi ki, nece illerdir hökumete can-başla qulluq
eleyirdi. Bu hemin pristav idi ki, defelerle Keremin
üstüne deste-deste divan adamları aparmış, amma
onu tutabilmemişdi.
... Bu yaxınlarda ise o, öz süvari destesi ile
Qazax-Borçalı qezalarını serhed kendlerini yox-
lamacq tapşırığından12 qayıdırdı. Yolda kimdense
Keremin Körpülü kendinde olduğunu eşidib atım
birbaş ora seyirtdi.
Kerem öz yoldaşları ile doğrudan da hemin
kendde dostu Süleymanın toyunda13 idi. Qa-
rabağdan gelmiş qonaqlar adı ile ayrıca bir otaqda
eyleşib yemek-içmekle meşgul idiler. Lakin Abbas
beyin destesi kende çatanda Keremgil artıq meclisi
terk elemişdiler. Terefler çay qırağında14 qar-
şılaşdılar. Möhkem atışma oldu. Yarım saat davam
eden bu qızğın atışmada divan adamlarından iki
nefer ağır yara aldı: qaçaqlar ise sağ-salamat Lelver
dağına çekildiler.
İndi itele bir adamın evine gelmek, elbette, ağ-
lasığmaz15 hereket idi. Pirden-ikiden qapısını aç-
madığı, bir tike16 çöreyini kesmediyi, evinin girdi-
1. kısalır 2. saklambaç oynamak 3. kapılarda 4. koşturur S. atını b. çitlerin 7. atlatırdı 8. adım adım izleyerek 9. gözden kaçırmıyorlardı
10. şüpheli 11. evvel 12. vazifesinden 13. düğününde 14. kenarında 15. akıl almaz 16. yemeğini 17. aşina olmadığı 18. çekip 1^.
yüksekliğinde 20. adımlarla 21. acele olarak 22. dayayıp 23. yutkunup 24. hayret içinde kalmıştı 25. gerginleşir 2b. bıyıklı 27. üst üste 28.
yırtıcı hayvan 2(>. biraz 30. tuzağa 31. ciddiyetle 32. himaye istemek için gelmişim
çıxdısına beled olmadığı'!?, eksine, defelerle ona gülle
atan düşmene bel bağlamaq olardımı?
Kerem bulağa çatanda atın cilovunu dartıb18
geri boylandı. Kazaklar hele tini dönmemişdi. Sıç-
rayıb atdan yere endi. Böyük darvaza bağlı idi. Ah
adamboyu hündürlüyünde19 olan kiçik qapıdan içeri
yaldı. Heyete göz, gezdirib yuxarı baxdı. Eyvanda heç
kes yox idi. O, etrafı meyneli piliçlerle20 telesik21 ey-
vana qalxdı. Onu bu eve çekib aparan hansı hiss,
hansı işıq ucu, hansı duygu idi. Canavardan qaçıb ej-
dahaya penalı aparmağın ne me'nası vardı? Arxada
kazaklar, qarşıda Abbas bey--- Onu izleyen de ölüm
idi, gözleyen de... O, tüfengini eyvanda qapı ağzına
söykeyib22 cesaretle içeri girdi.
... Külfeti yaylaqda olan Abbas bey evde tek idi...
O, seher yemeyine yenice başlamışdı. Keremi gören
kimi diksindi. Onu derhal tanımışdı. Ağzındaki
loxma boğazında qaldı. Udqunub23 ayağa qalxdı,
Elindeki çörek tikesi yere düşdü... Baxışlar qar-
şılaşdı... Pristav qabağındakı qaçağı heyretle süzdü...
Cesarete bax! Bunu hansı niyyet, hansı yol getirib
bura çıxarmışdı? Yoxsa meni öldürmeye gelib? Bes
silahı hanı? Kişinin matı-qutu qurumuşdu24, Esebleri
get-gede tarımlarar25, burma biğlı26 tunç sifetinin
rengi deyişirdi. Kerem düşünürdü ki, göresen indi
nece illerdi vezifesinin qulu olan bu qanun keşikçisi
esiri olduğu qalaq-qalaq27 yazılmış edaletsiz qa-
nunlanmı üstün tutacaq, yoxsa qanun kimi hökmü
olan yazılmamış el-oba adetinimi?
Bu vaxt evin yanından kazakların çaparaq keç-
diyi esidildi. Bu sese diqqet kesilen Abbas bey dü-
şündü: "He... deyesen herif ley28 elinden qaçmış cjuş
kimi özünü düşmen yuvasına salmışdı?". Kişi bir
balaca29 üreklendi. Gözucu stolun üstüne baxdı. Ta-
panca elyeterde idi. "Hm... ne olsun ki, o, mene
penah getirib? Bes menim vezife borcum? Xidmeti
vicdanım? O, öz ayağı ile gelib tora30 düşüb, indi
açıb buraxım, bes hökumete ne cavab vererem?
Qapı ağzında vüqarla31 dayanan Kerem sü-
kutun uzandığını görüb kişinin elinden yere düşen
çörek tikesini götürdü, evvel dodaqlarına, sonra da
gözünün üstüne toxundurub stolun üstüne qoydu.
- Bilirem, fikirleşirsen ki, çağırılmanuş qonağa
yer yoxdur. Embe men sene qonaq gelmemişem.
Fikri dumanlı Abbas beyin gözlerinden sual
yağdı. "Bes niye gelmisen? Qaçaq hara, pristav
hara?".
- Men bu qapıya penah getirmişem32. - Kerem
sözüne davam etdi, - meni izleyirler!
- Bu qapı kimin olduğunu bilirdinmi, yoxsa te-
vekkülemi gelmisen?
- Bilirdim, pristavın evidir, - dedi Kerem, -
amma bilmirdim ki, Abbas bey meni bele qar-
şılayacaq?
Keremin nezerleri onun üzünden çivililerine!
qondu. Atmacanı ve bu me'nah baxışı başa düşen
Abbas bey sanki paqonlarmdan xecalet çekdi.
Onlar indi ağır bir yük kimi kişinin çiyinlerini eze-
rek özünü hiss etdirirdi. Ele bil pris lavın be-
reketlerini güdür2 ve indi onun ne kimi qerara ge-
leceyini izleyirdi... Abbas beyi ter basmişdı.
Keremin zehmli baxışları onun paqonlu penceyini3
eyninden soyundurub çarpayınuv6 üstüne atdırdı.
Bununla da kişi sanki özünde bir yüngüllük5 hiss
eledi.
- Hava bu gün de isti6 olacaq, - deye as tadan7
pıçıIdadı8.
Kerem qımışdı9. Hiss eledi ki, onun vicdanı qı-
lıncına qalxan oldu... Abbas beyin düşmençilik
hissi get-gede gün gören qar kimi eriyirdi:
"Doğrudan da bes menim kişiliyim? Kerem
qaçaq olsa da, merd, igid adamdı. Bu mahalda
hamı onun xetrini isteyir. Men niye ona düşmen
kesilmişem? Mene neyleyib ki? Yox, men özümü
danabilmerenı".
O, yene küçeden a t ayaqlarının tappılhsim eşi-
dib pencereye yaxmlaşdı. "Qohum-eqreba/ dost-
tanış eşitseler ki, Keremi ele vermişem, meni qı-
namazlarmı?..".
Küçeni başa vurub yeniden geri qayıdan ka-
zaklar qonşu evlerin doqqazlarında vur-
nuxurdular10. Görünür, onlar başa düşmüşdüler
ki, axtardıqlan adam hardasa buralarda, bu üç-
dörd evden birinde gizlenmişdi. Ancaq hansında,
kimin evinde? Keremi gören de, görmeyen de ba-
şını bulayırll: "Bilmirem". "Görmedim" -deyirdi.
Pencereden boylanan Abbas bey bulaq ba-
şında cavan oğlanı sorğu-suala tutan kazakı tanıdı.
O, deste başçısı idi. Qezaya tez-tez gelirdi. Pristav
ona salam verdi.
- Bu seher-seher ne olub, xeyirdimi?
Kazak cavab verene kimi kişi elave eledi:
- Gelin qonağımız olun!
- Çox sağ ol, Abbas bey... Başqa bir vaxt...
Abbas bey hiss eldi ki, onlar Keremin onun
evinde olduğunu bilinirler. Odur ki, üreyi bir az
yerine düşdü.
- Ne olub, kimi axtanrsımz?
Gözleri tez-tez sağa-sola baxan kazak dedi:
- Bilirsinizmi, gece Tiflis qalasından dustaq12
qaçıb... Seherden onu te'qib edirik, izini indice bu
ralarda itirdik...
Abbas bey gerneşdil3:
- He... axtarın, axtarın amma onu da deyim ki,
buralarda gizlenmeye ele bir yer yoxdur. Qonşular
da menim qorxumdan adam gizletmez... Qe-
1. camızlarına 2. bekliyor 3. ceketim 4. karyolanın 5. hafiflik 6. sıcak 7. alçak sesle 8. fısıldadı 9.'gülümsedi 10. dolanıp dururlardı 11. başını
sallıyor 12. tutsak 13. gerindi 14. bardak 15. çay tabağı 16. güğümünü 17. döndüğünde 18. serbest bıraktı 19. akıİa 20. alicenaplığa 21. ispat
ribedir... Bu saat men de gelerem...
Kerem rusca bilmirdi, ona göre evvelce bir az
narahat oldu. Fikirleşirdi ki, göresen pristav ka-
zaklarla ne danışır? Yoxsa onun burada olduğunu
xeber verirdi? Belke silaha el atsın?.. Sonra o,
Abbas beyin özünü sakit, laqeyd aparmasından,
genleşmesinden başa düşdü ki, sohbet onun xey-
rinedir. Odur ki, pristav üzünü ona teref çevirende
ondan bir söz soruşmadı. Amma gözlerinden yene
de sual yağırdı. Bunu hiss eleyen Abbas bey:
- Qaladan dustaq qaçib, onu axtarırlar, - dedi
ve temiz bir stekani4-nelbekU5 götürüb samovara
yaxınlaşdı. Kerem ani fikre getdi... Bayaq yolda
onu ötüb keçen başıaçıq, ayağıyalın, üzü tüklü at
lını xatırladı.
Abbas bey samovardan süzdüyü çayı Keremin
qarşısma qoydu ve köhne bir tanış kimi se-
mimiyyetle dedi:
- Belke bir tike çörek yeyesen?
- Çox sağ ol, - dedi Kerem ve ayağa qalxıb, -
senin bu hörmetin duz-çorek qeder qiymetlidir.
Mene sığmacaq verdiyine göre çox sağ ol. Yaxşılıq
heç vaxt itmez... Çalışaram ki, men de bunun eve-
zini çixam. Amma bir xahiş var. Qarışıqlıqda
menim üstüme gelme. Sonra peşmanlıq çekerem...
Abbas bey bu zaman ne ise xoş bir hiss ke-
çirirdi, ele bil üzerine düşen böyük hökumet tap-
şınğim yerine yetirmişdi.
Kerem getmek isteyirdi. "İnanmaq yaxşıdı,
amrna lap çox inanmaq qorxuludur!". Pristav bu
hisslerden ayazıya bilerdi.
Abbas bey küçeye çıxdı. Bulağın başında da-
yanıb sağa-sola göz gezdirdi... Seneyim16 su ile
doldurub oradan aralanan qadın tini burulanda17
pristav heyetde ahn belinde hazır dayanan Kereme
işare eledi. Kerem böyük darvazanı azca aralayıb
atın başını buraxdı18. Keher qanad açdı. Kerem
Bolus-Kepenekçiye, Emin ağanın görüşüne ge-
dirdi.
Onun arxasınca baxan Abbas bey xoş bir hiss
keçirirdi, özünden razı idi: "Merdliye, cesarete bax.
Ağılat, ağayanlığa20 bax! Xalqın ne igid ürekli oğ-
lanları var... Amma hayıf ki, onların heresi bir di-
yardadır. Kimisi Kerem kimi çöllerde, kimisi qa-
zamatlarda...".
Bu ehvalat tez bir zamanda açılıb seherde,
kendde ağız-ağiz gezdi. Amma buna inanan da
vardı, inanmayan da... Camaat pristavin bu be-
reketine beraet qazandınrdı.
Dövlet adamlarının ise elinde deqiq sübul1
yox idi. Ona göre de bu dedi-qoduya inanmırdılar.
... Bir nece ilden sonra hüquqşünas knyaz
Q.M.Tumanov Peterburqda çıxan "Vestnik°prava"
jurnalında çap etdirdiyi2 "Qaçaqlar ve Qafqazda
melikeme İslahatı" adlı meqalesinde K.Blyumer
adlı bir müellifin bu hadise ile bağlı "Novoye
vremya" jurnalında yazdığı sözleri xatırlayacaqdır:
"... Pristav Şerq qonaqperverliyinin müqeddes qay-
dalarıni poza bilmediyine göre onu gizletmişdir.
Qanuni hakimiyyet nümayendesinin bu tür he-
reketi, elbette, Şerq adet ve en'eneleri ile tanış ol-
mayan adam üçün qeribe görüner. Esimde ise pris-
tav çıkılmaz veziyyetde qalmışdır. Eğer o, öz
çağırılmamış qonağıru ele verseydi, Keremin te-
refdarları teret'inden alınacaq qanlı intiqam bir
yana, pristavın öz qohumları3, öz dostları ondan
bir edaf, satqın kimi üz döndererdi4...".
1. yayınlattığı 2. arkadaşları 3. yüz çevirirdi
Tumanov Blyumerin bu fikrile o qeder de ra-
zılaşmayaraq yazırdı: "Lakin qonaqperverlik adeti
heç de müselmanı mecbur etmir ki, her alçağı öz
evinde gizletsin. Onlar yalnız o cinayetkarlara sı-
ğınacaq verirler ki, o, müeyyen bir sebeb üzünden
özünden asılı olmayaraq günah işledir. Her adam
öldüren qaçaq ve ya soyguncu deyil...
... Öz leyaqetlerini qoruyarken cinayet eden
adamlar be'zen cemiyyet içinde şan-şöhret qa-
zanırlar. Kerem hele qaçaq düşmemişden evvel ca-
maatın gözünde mehz bele bir qehreman idi. O,
ayrı-ayrı güdü adamlardan onların edaletsiz ol-
duqlarına göre intiqam alırdı...".