Eliağa Kürçaylı
(Salyan, 1^28-Baku, 1980)
Eliağa Kürçaylı 1928 yılında Salyan bölgesinin
Kürqaraqaşlı köyünde doğmuştur. Orta öğ-
renimini köyde yaptıktan sonra, bölge yol ida-
resinde çalışmaya başlamıştır. 1947-1948 yıllarında
Salyan radyosunda redaktör olarak çalışmıştır.
"Arifin Bağçasi" adlı ilk kitabı 1953 yılında ya-
yınlanmıştır.
Yüksek tahsilini Azerbaycan Devlet Üni-
versitesi'nde yapmış (1951-1954), tahsilini Mos-
kova'da Yüksek Edebiyyat kursunda devam
ettirmiştir. Uzun yıllar gazete ve dergi re-
daksiyalarında, yayıncılığın çeşitli dallarında ça-
lışmış, 1978 yılından ömrünün sonuna kadar da
"Yazıcı" yayıncılıkta baş redaktörlük yapmıştır.
"Seçilmiş Eserleri", "Dumalar Cenuba Uçur",
"Yollarda Axtar Meni", "Dünya Ovcumdadır",
"Heyaun Dolayları", "Bütövlük", "Ülker" ki-
taplarında toplanan şiir ve destanlarda vatanın, ta-
biatın, Türk milli değerlerinin terennümü önemli
yer tutar. Bu eserlerin tek kahramanı; şairin ken-
disidir, zengin iç dünyasıdır, hudutsuz fikir ve
duygu alemidir.
1956 yılında kaleme alman "Sınaq", "Ana"
eserlerinde büyük vatan muharebesinin saflarında
çarpışan azerbaycanlı askerlerin kahramanlıkları
ve toprak sevgisi aynı samimiyetle terennüm edi-
lir.
Epik şiirin örnekleri olan "Zamanın Hökmü",
"Nargin'den Esen Külek", "Dumalar Cenuba
Uçur", "Cenubdan Mektublar", "Sen Kimsen?",
"Daş Hasar", "Payız Günleri" vs. eserlerinde
hayat, manevi-ahlaki değerler terennüm edilir.
"Daşlar" silsilesinde" insan-tabiat" uyumu,
lirik ve epik pasajlarla takdim oluna bilir. Öyle ki
bu uyumdan ve birlikten hareket ederek şair, son
kitabını "Bütövlük" diye adlandırır.
Zerreye, kiçikliye, cansızlığa yadam men,
İstemiştin her şeyin nehengine çatanı men.
Neheng olsun süfremiz, birsana içi olsun,
'Menim ordan aldığıml loxma qoy kiçik olsun.
"Adi Adam", "Uşaqlıq", "Üreyim İnsan İs-
teyir", "İnsan Hesreti", "Durnalar Cenuba Uçur"
eserlerinde de aynı müdafayi devam ettirir: İn-
sanın geleceği, güzelliğin bahtı, tarih ve tabiatla
bütünlük, insan ve onun emelleri.
E.Kurçaylı'nın "Boşanaq Evlenerik", "Ne-
nemin Şahlıq Quşu" gibi eserleri Musikili Ko-
mediya Teatrı'nda başarıyla sahnelenmiştir.
Eserleri SSR1 ve bir çok yabancı ülkelerde il-
giyle karşılanan E.Kürçaylı, aynı zamanda da iyi
bir mütercimdir. O, S.YesenhVİn, N.Tikonov'un,
A.Prokofyev'in, İ.Abaşidze'nİn, Sayat Nova'nin,
Q.Quliyevin, N.Hikmet'in, A.Dante'nin, vs. eser-
lerini Azerbaycan Türkçesi'ne çevirmiştir.
E. Kur çaylı'nın 1978 yılında yazdığı "Bü-
tövlük" eseri, 1980 yılında şairin ölümünden
hemen sonra SSR Devlet Mükafatı ödülüyle onur-
landırılmıştır.
Başlıca eserleri;
Bütövlük (süreler ve piyesler), B., 1978;
Durnalar Cenuba Uçur (şiirler ve piyesler), B.,
1967; Dünya Ovcumdadır (şiirler ve piyesler),
B., 1976; Seçilmiş Eserleri, 13., 1959; Ülker
(şiirler ve piyesler), B., 1980; Heyatın Dolayları
(şiirler ve piyesler), B., 1973; Seçilmiş Eserleri, B.,
1990.
Kaynakça:
1. Azerbaycan Sovet Edebiyyatı Tarihi.
Bakı,1988.
2. Azerbaycan Sovet Edebiyyatı Tarihi, 2
ciltte, cilt 2, Bakı, 1967.
3. Edebi Proses - 76, Bakı, 1978.
 ŞİİRLER
(Eliağa Kürçaylı. Seçilmiş eserleri Bakı, 1990, s. 16,164-181,198...)

GENCE ÇINARININ MAHNISI İnsan özü qurub daş zindanları,

İnsan özü yıxıb daş mehbesleri23.
Men öz familimin2 İnsan daş bütleri, hökmranlan
İngilis lordutek4 qürrelenmedimc;. Ucaldıb24, uçurub illerden beri.
Çoxları sesini çekende zile
Men heç danışmadım*1, men heç dinmedim7. Daş var - bu torpaqda serhedde dönüb,
Baisi olubdur qem-kederin de.
Neslinde naqislik8 olanlar ancaq Daşlar Qobustanda25 şöhrete dönüb,
Şöhretden dem vurar sohbetlerinde. Daşlar yetim qahb Xudaferinde.
Men adi çinaram - kök, gövde, budaq,
Budağım göylerde, köküm derinde. Daş insan oğlunun evi, otağı,
Ölende buz rengli mezarı olub.
Yaşımı bilmirem - İlyas Nizami Daşlar deyirmanda elin dayağı26,
Kölgemde dincelibg, şe'r deyerek. Heykelde bir xakjın vüqan olub.
Kepez kövrelende10 Mehseti kimi11
Gözünden Göy gölü salıb damcıtek12. Daşlar bünövrede27 olaydı möhkem,
Pıtılı28, kövreyi kaş29 olmayaydı.
Şimşeyi saxlayar13 qolum-qanadım, İnsan sinesinde ant:aq deyirem:
Gövdem bir dayaqdır14 erse, sanaram, Üreyin yerinde daş olmayaydı.
Men bir çinaram ki, şöhretim, adım
Elimden çıxarsa, solub yanaram.
ÇÖRE30
Men bir çinaram ki, öldürmeyibdir
Meni fatehlerin oxu, güllesi. Tezece şumlanan31 torpağın etri
Feqet qürurumu be'zen eyibdir Mest edir, burnumu qıcıqlandırır.
Yadların kölgeme15 axib gelmesi. Baharda gezesen bizim bu yeri,
Zemiler32 zümrüdü33 gölü andırır.
Nece padşalun, kralın, çarın
Taxtmı tarmar gören çinaram. İndise34 payızdır35... Torpaq çevrilir
İzi de qalmayıb bu gün onların, Qara bir kitabın varağı30 kimi.
Men yene vüqarla dururam, varam, Torpağın qoynuna den37 düşür bir-bir,
Güneşin doğranmış saçağı kimi.
Meni sinesinde saxlayan torpaq
Tanınır dünyanın her bir yerinde. Torpağa den düşür... Yadıma iller38,..
Men adi çinaram - kök, gövde, budaq, Kim deyir illeri anmaq hederdi?!
Budağım göylerde, köküm derinde. En acı xatire, - bele3" deyirler, -
Çörekle bağlanan xatirelerdi.
DAŞLAR
(parça) En ağır sınaq40 da çörekle olar,
O acır, ağardır eyrini, düzü41.
Özünü16 derk edib17 duyduğu günden Göye üz tutaraq yazıq42 babalar,
İnsan taleyini18 "daşa bağlayıb". Deyermiş: - Çörekle sınama bizi!
Teşne10 dodaq üçün axib derinden,
Bulağın20 gözüyle daşlar ağlayıb. Çoreye deyibler erzin yaşıdı43,
Birinci o açıb torpaqda çiçek.
Hele21 ömr edende mağaralarda Dünyamn en qedim vetendaşıdı
İnsana daş balta silah sayılıb, Bu gün süfremizi bezeyen44 çörek,
Deyirler ne qeder elde, diyarda
Daşa yaman22 demek günah sayılıb.
1 kendi 2. ailemin, soyumun 3. eksikliğine 4- lordu gibi 5. gururlanmadan övünmedim t>. konuşmadım 7. söylenmedim 8. alçaklık, düşkünlük 9.
dinlenip, rahatlanıp 10. gevrediğinde 11. gibi 12. damla gibi 13. muhafaza eder, engeller 14. diyektir, dayanaktır 15. yabancıların 16. kendini 17.
anlayıp, bilip 18 talihini, bahtını 10 susamış, kuru, susuz 20. pınarın 21. hâlâ, daha 22. kötü 23. hapishaneleri 24. yüceltip, yükseltip 25. düzlükle,
ovada 2f>. desteği, dayanağı 27.temelde 28. serti 29, keşke 30. ekmek 31. yenice sürülen 32. tarlalar 33. zümrüt rengi, yemyeşil 34. şimdiyse 35.
sonbahardır, hazan mevsimidir 36. sayfası 37. tohum, tohum taneleri 38. yıllar 39. böyle 40. sınav, imtihan 41. eğriyi-doğrııyıı 42. zavallı 43-
yeryüzünü yaşıtı 44. süsleyen
Çörek bol olanda duyulmur heç ne, MEN OLMAYANDA
Sanırsan axgam da nurlu seherdir.
Sen insan yolunda canından keçme, Dözmür13 dalgalara ömür gemisi,
Birce1 çöreyinden keçsen hünerdir! Sonuncu sahile ça tiranı14 demek.
Bir ömür yaşadım men de cemisi15
Çörek de Güneştek2 götürmür leke, Dünyanı terk eden ecdadımız tek16-
Sanırsan onun da bol zeri vardır.
Ele3 ona göre çöreyin belke4 Belke17 de torpağa qanşmadım men,
Güneşe bu qeder benzeri vardır! Qaldım bulaqların18 qaynar sesiyle.
AxııCi ömrüm boyu barışmadım men
Çöreklî kişiler merd sanılıbdır, Keşiş Berkleyin felsefesiyle.
Dilden-dile düşüb öz5 süfresiyle.
Çörekvermezler de tez tanınıbdır O dedi: "Men vamm-vardır cahan da,
Dönük xisletiyle, eqidesiyle. Menim ölümümle bilecek heyat".
Yox, yox, men ölende, men olmayanda
Menim hafizemde hekk olub qalan Duracaq yene de Göy göl, Batabat.
Ne hesret, ne xeyir, ne de ki, serdir.
Yaddaş kitabımda derin iz salan Axıb, kükreyecek Araz da, Kür de,
Çörekle bağlanan xatirelerdir. Yene vaz alacaq20 Muğanda ceyran.
Uzeyrin neğmesi doğulan yerde
Men herb illerinde son tikesini6 Tebiet özüne21 oîacaq heyran.
Yetim bir uşaqla7 bölen görmüşem.
Yarıac oxuyub şen neğmesini, Qarlı Savalandan Tahş bicarı22
Kederi i-kederli gülen görmüşem. Yene görünecek yaşıl xalıtek.
Analar doğacaq23 merd oğulları -
Kiminse ağzından ahb, hazarda Her biri Cavanşir, her biri Babek.
Qara qiymetine satan görmüşem.
Çengeli çörekle aşxanalarda Yıxacaq onların idraki, ağlı
Silib külqabına atan görmüşem. Men müşkül sandığım yüz maneeni
Onlar seyr edecek bağçalı-bağlı
Qehreman açlığın mengenesinde Vahid memleketi, vahid veteni.
Sıxılıb dönse de kibrit çöpüne,
Eqide yolunda son nefesinde Eller xatırlayar meni o zaman,
Düşmen tikesini yemeyib yene. Deyer: "Bir Kürçaylı oğlum da vardı.
Üzüne döyse de külek24, qar, boran,
Ürekle8 qazansan eğer çöreyi, Menim taleyime25 neğme yazardı".
Demek, o, qelbinin saf neğmesidir.
Belke buna göre çörek üreyin 1977
En gözel, müqeyyed qafiyesidir?!

... Gezirem, zemiler şırım-şırımdır, YEDEK GEMİSİ

Sırımlar11 içinde sapsarı buğda,
Onlar cücerecek10 arzularımdır - Dartınır arxada yedek gemisi,
Helelik11 uyuyurqara torpaqda. Gedir sükançisi özünden qabaq.
Böyük paraxoddan onu cemisi
Gezirem çölleri12, zemidir her yan, Yüz qulac yoğun ip ayırır ancaq.
Buğda deneleri ele bil zerdir.
Menim yaddaşımda qefil oyanan Ona ağır gelir dalda sürünmek,
Çörekle bağlanan xatirelerdir. Yedekde dartınır her axşam-seher.
Ne vaxtsa qerq olmuş bir cenazetek
1971 Onu sudan-suya sürükleyirler.

1. bir tek, sadece bir 2. güneş gibi 3. öyle 4. belki 5. kendi 6. parçasını 7. çocukla 8. yürekle 9. sürülen tarladaki katar izi 10. yetişecek, buy
atacak 11. bir müddet, bir müddete kadar 12. kırları, bayırları 13. dayanmıyor 14. varıyorum, ulaşıyorum 15. hepsi, tamamı 16. atalarımız gibi
17. belki 18. pınarların 19 aha, işte 20. sıçrayacak, atlayacak 21. kendine 22. kırları 23. doğuracak 24. rüzgar 25. talihime, bahtıma
Körfezde dayanmaq istemir be'zen,
Derin deryaları o arzulayır. Meşenin12 sükut dolu
Terpene bilmeyir feqet yerinden, Qucağında durmuşam.
Durgun günlerini belece sayır. Göresen ne barede13
Susur ağcaqayın, şam?!
O fitli-tüstülü paraxoda bax, Sükutuyla ne deyir
Gemini her yana dartsa - dartacaq. Budaqlar hezin-hezin?
O gelse - gedecek, qalsa - qalacaq, Belke14 xatiresiyçün
Bir gün de qerq olub batsa - batacaq. Kederli eşqimizin
Bele lal kesilibdir
Sen necin olursan yedek gemisi?! Osinalar16, cökeler17?
Özün keç hünerle nece denizden. Bir sorguya tutalar,
Bir ömür verilib sene cemisi, Bir suala çekeleı...
Sürünme, yedeksiz yaşa onu sen. Bu günle xatirenin
Serheddinde durmuşam,
Arxada sürünen bir ömür boşdur, Göresen nebarede
Harda alqışlanıb gerilik, harda? Susur ağcaqayın, şanı?!
Yedekde salamat qalmaqdan xoşdur Neçün bu tereflere
Müsteqil qerq olmaq fırtınalarda. Güzanm18 düşdü bir de?
Yol, ağır ne barede
1966 Gören susur bu yerde?
Dönüb-dönüb baxıram
Bir cüt19 ayaq izime.
YADIMA SEN DÜŞÜRSEN Hanı onun izleri,
Niye deymir gözüme?
Her çiçeyin öz1 etri2, Bir vaxt bu yere düşen
her gülün öz rengi var, İki qoşa20 lepirdi21,
Her qelbin öz isleyi, Cingiltili22 qız sesi
öz sözü, ahengi var. Yola neğme sepirdi.
Her insan öz ömrüne İndi23 ne hemin24 izler,
dost seçir, hemdem3 seçir. Ne gülüş, ne neğme var...
Menimse üreyimden4 Belke de bu barede
qemli bir nisgiî5 keçir, Susur yollar, çığırlar?!
Yadıma sen düşürsen.

Göyde bulud dolaşır, İstemeden düşdü könül

axşam düşür, yel esir, Bir cüt25 gözün xatasına,
Meç bilmirem nedendir Kirpiyim ox eleye,
könlüm bele6 telesir7. Üreyime ata - sına.
Yollarına baxıram,
ne gelen var, ne geden. Kim deyir ki, ona yadam26?
Qelbimdeki intizar Doğmalaşar27 sevse adam.
nedir, düşünürem men. Bağban qoya, el uzadam
Yadıma sen düşürsen. Qızılgülün bu tasına28.
Teklik üz verir mene,
çikiranmotağımdan, Anasının bütün günü
Sevgililer küçedes Tutub eli sesi, ünü29.
deyib-gülür mehriban0... Ay Kürçaylı, aç könlünü
Onları bele xoşbexlıo, Qardaşına, atasına.
bele mes'ud görende
Duygular dalga kimi11
çirpınır bu sinemde,
Yadıma sen düşürsen.

1. kendi 2. kokusu 3. arkadaş, sırdaş 4. yüreğimden 5. dert, tasa, keder b. böyle 7. acele eder 8. sokakta 1. merhametli, samimi 10. hoş-iyi
bahtlı 11. gibi 12. ormanın 13. konuda, mevzuda 14. belki 15. böyle İd. bir ağaç türü 17. bir ağaç türü 18. yolum, gidişatım 19. çift 20. çift
21. ayak iziydi 22. çınlamalı 23. şi.ndi 24. aynı 23. çift26. yabancıyım 27. yeniden doğar 2t>. goncasına 29. sesi, sedası
Gözüne qar üste güller görünse,
Sert külek1 ney çalsa qulaqlarında, Menim yazı stolumu18
Payızda2 dağlarda seller görünse, Xoşlamırsan10, ezizim,
Qem neğmeye dönse dodaqlarında, Sanırsan ki, aramızda
Ayın buz ziyası yandırsa seni, Bir seheddir o bizim.
Her ulduz3 bir neheng4 güneşe dönse, Sanırsan ki, o alıbdır
Güneşin alovu5 dondursa seni, Meni senin elinden,
Şaxta Muğandakı ateşe dönse, Bu gileyi20 nece21 defe
Serçe neğme dese bülbüller kimi6, Eşitmişem dilinden.
Xezeller7 yamyaşıl deyse gözüne, Seni başa düşüreni22 men,
Külekde inleyen teleqraf simi Aylı-ulduzlu23 feza
Bir "Keremi" çalsa özü özüne8, Xoş gelmeyir teyyareçi
Qoymma düşsen de derdin, melalin Könül veren bir qıza.
Yaşamaq istesen yaşadıqca sen, Oemiryolçu sevgilisi
Ey dost, ağarsa da saçın, saqqahn Heç xoşlamır qatan24,
Demek vurulmusan, demek sevirsen. Denizcinin sevdiyi qız
Mavi, zümrüd suları...

Kimse tanımırdı Mecnunu hele0.

Celmirdi Keremin sesi, soraği. Ayrılanda söyledin:
Qerib ağlatmırdı eli saz ile, "Ün birde zeng vuraram2?".
Ferhad da külüngle10 çapmırdı11 dağı. On ikiye işleyir,
Qalmayıb sebr, aram2'1,
Onlar gezildiler kendde12, seherde, Keçdi iki deqiqe,
Yüz-yüz adsız-sansız adam içinde, Telefon danışmayir27,
Heç biri yox idi gözde, nezerde, Qelbim deqiqeni yox2S,
Dönüb baxmırdılar onlar keçende. İndi20 anları sayır.
Üç deqiqe... beş... altı...
Yox, bu cavanları13 tanımırdılar... Bu nece30 telefondu?
Lakin Leyli vardı, Şahsenem vardı. Yoxsa zengler tufana,
İster nöker14 olsun, ister hökmdar, Şaxtaya31 düşdü, dondu?
Şirine, Esliye dönüb baxardı. Yoxsa esib hardasa32
Soyuq33 şimal yelleri,
İndi15 sen Hardasa qırılıbdır
gözellik remzi kimisen, Telefonun telleri?
Gedirsen, çöhren de güneştek16 yanır.
Bir kimse yanından keçmir dönmeden, İndi men sükut dolu
Hamı17 heykel kimi yere nuxlanır. Tufana dözemmirem34
Beş güne nece dozdum,
Hamı sene baxır. Beş ana dözemmirem.
Görmürlcr demek Telefonun nömresi35
Bu dünya üzünde bir men de varam. Yoxsa çıxıb yadından?
Ne eybi, Öz-özüme36 zeng vurum
Vaxt geler men de Keremtek, Yoxsa senin adından?
Mecnuntek, Qeribtek meşhur olaram. Dindi cingiltili zeng,
Bu sefa zengleridi.
Telefonun deyesen
Şimal37 buzu eridi.

1. rüzgar 2. sonbaharda, lazan mevsiminde 3- yıldız 4. büyük, iri 5. alevi 6. gibi 7. gazeller 8. kendine 9, hâlâ, daha 10. balyozla 11.
delmiyordu, yarmıyordu 12. köyde 13. gençleri 14. hizmetçi 15. şimdi İb. güneş gibi 17. herkes, hepsi 18. masamı (Rusça) 19. beğenmiyorsun
20. yalanı 21. çok 22. anlıyorum 23. yıldızlı 24. treni 25. telefon ederim 2b. dinçlik, dayanma gücü 27. ses vermeyip, çalmayıp 28. değil 2^.
şimdi 30. nasıl 31. alta, toprak altına 32. nerdeyse, neredeyse 33. soğuk 34. dayanamıyorum 35. numarası 36 kendi-kendine 37. kuzey