Çingiz Hüseynov
(Baku, 20 Nisan 1929)
Çingiz Hüseynov, 20 Nisan 1929'da Bakü'de
doğmuştur. Babasının adı Hasen'dir. Orta öğ-
renimini Bakü'de tamamladıktan sonra Azer-
baycan Devlet Üniversitesi'nin Filoloji Fakültesi'ne
kaydolmuş, ikinci sınıftan sonra Lomonosov adına
yapılmış Moskova Devlet Üniversitesi'ne nak-
ledilmiş ve buradan mezun olmuştur (1952). SSRİ
İlimler Akademisi'nin Şerqşünaslıq Enstitüsü'nde
yüksek lisans yapmış, önemli araştırmalarda bu-
lunmuştur. Sonra SSRİ Yazıcılar İttifaqı'nda milli
edebiyatlar üzerine araştırmacı (1955-1972), Sov.
İKP MK nezdinde İçtimai Elmler Akademisi'nde
Sosyalist Medeniyyetler Bölümünün müdür yar-
dımcısı (1972) görevlerinde bulunmuştur. 1955 yı-
lında ilk eseri yayınlanmıştır. Bundan sonra da
edebi çalışmalarla düzenli olarak meşgul olmuştur.
Eski SSRİ Ölçülerinde ilmi-insani fikrin ve
1960'h yıllar nesrinin tanınmış yazarlarındandır.
ADINI DEMEDİ
(Çingiz üiseynov. Adım demedi. Bakı, 1973, s. 97-105)
"Qız, ne qız1 Qaşlar kaman, gözler
qara, burun hind fındığı, sine Semerqend
kağızı1..."
Xalq edebiyyatından
Böyründe2 qalın qara zolağı3 olan avtobusa4
minib qonşumuzu son mekana aparanda5 yanımda
qara saqqallı, cavan6 bir kişi oturdu. Men yaşda
1. kağıdı 2. bağrında, ortasında 3. kuşağı, çizgisi 4. otobüs 5. götürdüğümüzde ö genç, delikanlı 7. akrabasıydı 8. pınar 9. gibi 10.
acele etmeden, hızlanmadan 11. sokaklarla 12. nasıl
Eserleri SSRİ halkları ve diğer halkların dillerine
tercüme edilmiştir. Kendisi de iyi bir mütercimdir.
Türkiye, Belçika, İngiltere, Fransa ve diğer ül-
kelerde bir çok defa bulunmuştur.
1979 yılında Filoloji İlimler doktoru, 1980 yı-
lında profösörü olmuştur.
Başlıca eserleri: Menim Bacım, Bv 1962; Eri-
yen Heykel, B., 1964; Çetin Yoxuş, B., 1969; Nov-
ruzgülü, B., 1969; Adım Demedi, B., 1973; Adalar,
B.,1980...
Kaynakça:
1. Azerbaycan Sovet Edebiyyatı Tarihi. 2 cilt
te, cilt 2, Bakı, 1967.
2. Azerbaycan Sovet Edebiyyatı Tarihi, Bakı,
1988.
3. Edebi Proses -1976-80, Bakı, 1978-1990.
4. Sosialist realizmi müasir merhelede, Bakı,
1987.
olardı. Deyesen, merhumun qohumuydu7. Dalğa-
dalğa axan baxışı ile meni bürüdü. Gözleri bulaq8
kimi°qayna yırdı.
Avtobus telesineden10 eyri-üyrü dar kü-
çelerle11 gedib ox kimi düz, enli-gurultulu yola
çıxdı ve sür'elini artırdı.
Qonşum dodaqlannı qulağıma tutdu: "Gör
nece12 telesir!" dedi. - Saqqalı ipek kimi yumşaq
idi. Başımı terpetdim1. Azca susub qonşum kre-
matoriden2 dedi. Qedim3 dövrlerden misallar
çekdi. Dedi ki, eramızdan çox-çox evvel yüksek
medeniyyele malik olan yunanlar da yandırırdilar.
Homerden bir-iki misal çekdi, hind larixinden
dedi.
- Tarixçisinizmi? - soruşdum.
Menden azca aralanıb qara gözlerini qırp-
madan üzüme sancdı, bir müddet susub:
- Yox, tarixçi deyilem. - Ve sözünü kesdi. Ne o,
sene tini dedi, ne de men soruşdum.
Bize düz4 on beş deqiqe vaxt verilmişdi. Sa-
atlar evvelceden bölünmüşdü. Növbe5 bizim idi.
Elave işıqlar yandırıldı, Iente6 yazılmış kederli mu-
siqi çalındı. Saqqallı qulağıma pıçıldadı7: "Bet-
hovendir"...
Oayıdanbaş yene yanımda oturdu ve yene
keçen defeki kimi diqqelle üzüme8 baxıb dedi:
- Bir defe o zirzemiye9 enmişdim. Sün'i qebre!
- Axı, senetiniz10 nedir? - teeecüb-maraq qa-
rışmışdı sualımda.
Hemsöhbetim xeyala daldı, sonra diqqetle
gözlerimin düz11 içine baxib birce12 söz dedi:
- Hipnozçuyam.
Telesik13, heç özüm14 de bilmirem niye:
- Hipnoz mene qetiyyen te'sir etmir, - dedim.
- Gözleriniz qaradır, - pıçıldadı15, - sizden
yaxşı16 hipnozcu çîxar... İndi17 de gec deyil.
- Hipnozçulııq gözel senetdir.
- Adamlara lazım.
"Ne me'nada?"- sualimi gizletmeye çalışsam
da duydu:
- Hipnozla müalice18 me'nasmda, - dedi.
Ölenler yemek-içmekle dolu masa etrafında
oturdular. Adam çox, yer ise darısqal19 idi. Ne
cür20 oldusa, hipnozcunun arvadı yanımda oturdu.
Gelenlere yer verildikçe daha yaxın, Sanki ya-
pişnuşdı mene bu yay21 axşamında. Gah buz par-
çası idi, gah da yanar ocaq. Hipnozcu üz-
beüzümde22 oturub hamını23 diqqetle süzür, ipek
saqqahmn ucundan yapışıb bize baxırdı. Birden
elini döş cibine alıb cib24 defteri çıxartdı:
- "Sen xoşuma gelirsen", nedir? - soruşdu,
- Paho, siz esil yerlim kimi25 danışırsınız26!
- Biz azerbaycanlıları sevirik.
Arvadı da bu fikri tesdiqleyib:
- "Men", "sen", "o", - dedi. Yaxşı ez
berlemişd i.
- Bu sözleri size kim öyredib? - deye ar-
vadından soruşdum.
- Çox bilersiniz, tez qocalarsınız, - dedi. Ve
elave etdi. - Dostluğumuzun şerefine! - Qedehini
qedehime vurmaq istedi, amma yas yeri olduğunu
xatırlayıb dayandı. Mence, könülsüz.
1 salladım, kıpırdattım 2. morgdan 5. sıra, nöbet 6. süslü 7. fısıldadı 8- yüzüme 9. tünele, yeraltına 10. mesleğiniz 11. direk, doğru 12. bir
tek, sadece bir 13. acele, hızlıca 14. kendim 15. fısıldadı î6. güzel 17. şimdi, şu an 18. tedavi 19. dar, çok dar 20. tarz,şekil 21. yaz 22.
yüzüme dönük, yüz yüze 23. herkesi 24. cep 25 gibi 26. konuşuyorsunuz 27. uyle 28. acele etmeden 20. düzgün, düzenli 30. seyret, izle
31. lezzet-zevk al 32. yüreğimden, içimden 33. arada bir, bazen 34. kendi 35. çok müthiş 36. kanatlar gibi 37. yüzülmü 38. nasıl 3'».
konuşan 40. akrabalarından 41. ...e doğru 42. değil 43. eski 44. nohut 45. posta sokağını 46. şimdi 47. biiyök48. hepiniz49. yoldan 50.
belki 51. baba52. ilgi uyandı53. aynı 54. konuşuyordu 55. kenarda, bucakta 5b. sıcak-sıcak
İkimiz de arvadına baxdıq. Baxışlarımız ar-
vadında loqquşdu. Hipnozcuya baxdım ve mene
nedense ele27 geldi ki, özünü güçle saxlayır ki, bol-
luca gülmesin menim xeyallarıma; ay parası ki-
miydi yanımdaki...
Süfremize çay geldi.
Hipnozcunun arvadı işini telesineden28 ve ele
selİae29 ile görürdü ki, nelbeki-fincanları masaya
ele30 ince zövqle düzürdü ki, deyerdin dayan, ta-
maşa ele, lezzet apar31.
Yene yanımda oturmuşdu. Qulağına şirin söz
demek keçdi üreyimden32. Herden33 şe're benzer
mısraları düzürem yan-yana. Özü34 de iki dilde.
Baxır şeraite. İsteseniz qıfıl qafiyelerle bağlaram
lap ingilis nüsralarım. Vallah te'rif deyil. Bu defe
de keder-sevincin qarışığından qiğılcım yarandı
qelbimde, qonşuma baxıb İki misra dedim. Qanla
eşqi qafiyelendirdim. Yaman35 xoşuma geldi. Ya-
naqlarına qizarlı çökdü. Özüne gelmemiş iki misra
da dedim. Gözellikle arzunu qoşdum qa-
nadlartek36, xeyallarıma. Tamam eridi.
Sohbetimizin şirin çağında kim ise "Qarovııl
döngesi" dedi, Üzümü 37 söz gelen terefe dön-
derdim: "Nece38, nece?". Danışan3*5 merhumun qo-
humlarından40 idi.
- Qarovul döngesinde olurduq, - deye qohum
mene sarı41 yox42, hipnozcuya sarı döndü, sanki
suali o vermişdi.
- Bu ki bizim köhne43 evimize yaxmdır, -
dedim, - nöyüt44 dükanının yanındamı?
- Köhne poçt45 küçesini deyirsiniz... He, orada.
- İndi46 adı başqadır, - deye hipnozcu dillendi
ve heç kim, hetta men özüm de buna teeccüb et
medim.
- Biz, ye'ni merhum bacım, sizin qeşeng47 qon-
şunuzun atası, - hipnozcunun arvadıni gösterdi, -
hamımız48 orada olurduq... İndi qırx ilden49 çoxdur
ki, çıxmışıq o evden.
- Belke50 ata51-anamı da tanıyırdınız?
- Ola biler, - dedi ve mende yamanca maraq
oyatdı52. - Gözel bir qadın yaşayırdı hemin53 köhne
poçtküçesinde.
- Belke anan50 devirsiniz?
- Ne adı yatkındadır, ne de yaşadığı ev deqiq
yadımdadır. Amma çox gözel idi.
-Anam da...
- Qardaşım o qadına yaman vurulmuşdu, hey
ondan danışırdı54, saatlarla tinde55 durub yohmu
gözlerdi.
- Men de deyirem axı, - hipnozcunun arvadı
mene ele isti-isti56 baxdı ki, xoş hissler dalğa-dalğa
sineme yayıldı, - deyirem axı, göresen mende azer-
baycanlılara olan xüsusi mehebbet kimdendir?
Deme, atamdan keçib!..
 Baxışım titrek oda1 benzedi. Alov dalgası
geldi de, keçdi de, çünki hipnozcu mene baxıb
sanki barınağımı şanını qırmızı gözüne basdl. Ayı-
lan kimi2 oldıım.
Bilinirdim, sohbet menden gedir, yoxsa hip-
nozcu arvadıran atasından3.
- Bizi xalaya salarsan, el çek ondan, - deyerdik.
- Eri biler, biabır4 olarıq...
Yox, mene aid deyildi bu sözler, diksindirse
debe'zen.
- Qardaşım da cavab evezine5 neçe pudluqb
daşj qaldırıb döşüne endirerdi...
Sözler sanki hisslerime qüvvet verirdi.
- Manlyor7 kimi teqdim edib özünü8, he
yetlerine" girdi, ikinci mertebeye qalxdı, güya ki,
teze çekilmiş elektrik xettini yoxlayaraq balkon
meheccerine10 dırmaşdı, bir eli ile balkon di
reyinden yapışıb, o biri elinde kelbetin11, mef-
tillerde12 qurdalandı, qızm balkona çıxdığinı görüb
düşdü. "İşığınız nece yanır?" - soruşdu. O da güle-
gülc başını terpetdi13. Qalın hörüyü14 döşüne sü-
rüşdü... - Bibisi15 elel6 uzaq yollar izine düşmüşdü
ki, onu üzü beri döndermek qeyri-mümkün idi.
He, qardaşım qizı ilk defe görende onun çad-
rasiz17, başı açıq gezdiyine teeccüblenmişdi. Qızın
gülümsemesinden qardaşım üreklendi: "Çadra
yok, molodest!" - dedi qıza. Qız "çadra" deyib onu
ayaqları altına atıb nece tapdaladiğını18 gösterdi ve
sohbetin şirin yerinde eri çixdı, arvadına ne ise
dedi, qardaşıma da hirsli-hirsli1'1 baxdı...
Danışan20 susdu,
- Ele bu?! - deye hipnozcunun arvadı soruşdu
ve birden "Bıy..." deyib oturdu, elini elime ya-
pişdırdı: - Tez olun, fikirlesin arzunuz yerine ye
tecek! Çünki iki adaşın arasında oturmuşunuz.
Heqiqeten adaşlar arasında oturmuşdum - o
da, bu da Lina; Hem hipnozcunun arvadı, hem de
ev qonşusu.
İndi21 arzum ne ola bilerdi?
Havada ehtiraslı sözler gezirdi.
- Yox, yox tekçe mene devirsiniz! - tapşırıb22
oynacj yerişle metbexe23 keçdi ve tez de qayıdıb24
qapı ağzında durdu ki, mene baxsın. Hipnozcu:
- Görün hele neler oldu! - deyib marağımı ar
tırdı.
- He, yamanca vuruşma oldu hemen kişi ile
atan arasında. Qapıda durma, gel otur, danışım.
1. ateşe 2. gibi 3. babasından 4. edepsiz, hayasız 5. cevap olarak b. Rus ağırlık ölçüsü 7. manyetör gibi 8. kendini 9. bahçelerine 10.
trabzanına, korunmasına 11. kerpeten 12- kellerle 13- salladı, kıpırdattı 14. saç örgüsü 15. halası 16. öyle 17. peçesiz 18. nasıl
çiğnediğini 19. kızgın-kızgın 20. konuşan 21 simdi 22. ilave edip 23. mutfağa 24. geri dönüş 25. sokakta 2b. köşebasında 27. babasız
28. halası 29. bulup 30. toplasın, birleştirsin 31. çarpışmadan 32. ...e doğru 33. yakışmaz 34. işarettir 35. kendini 36- basit, ilkel 37. gibi
38. yeni 39. talihi, bahtı 40. götürdü 41. yeni 42. çıkıyordu 43.böylelikle 44. yoğunlaşıyor
Oturdu da, amma azca aralı ki, gözlerimi gör-
sün, gözlerini görüm. Şe'rin dadı dodaqlarından si-
linmemişdi.
- He, kesdi küçede25 qardaşımın yolunu. Elin
de bıçaq parladı. Qardaşım da qenberden 2b ya-
pışdı. Bir-birine baxa-baxa yaxınlaşdılar, üç-dörd
addımlıqda dayandılar, men de sesimi çıxarmadan
küçe qapısının ağzında durmuşdum, qorxurdum
ki, çığırsam, qardaşım ses gelen terefe döner ve re-
qibi bıçaqla üstüne atılar... He, dayandılar iki-üç
addımlıqda bir müddet baxdılar bir-birine, sonra
gözlenilmeden o, bıçağını, bu da qenberi kenara
alıb yapıldılar bir-birinin yaxasından!..
- Eh, men de deyirem dalaşacaqlar xencer-
biçaqla!
- Qalardın onda atasız27! - Bibisi28 dedi.
- Ya da arvadim alıb qaçardı! - Yene Lina dedi.
- Ne o, ne bu xeyrine olardı. - Bunu hipnozcu
tez tapıb29 dedi ki, fikrimizi cemleşdirsin30, ora-
bura axmağa qoymasın.
- Onu da deyim ki, hemen o toqquşmadan31
sonra qardaşım bir daha o kişinin arvadına sarı32
baxmadı, dedi ki, "merd adamın arvadına pis
gözle baxmaq merd adama yaraşmaz33!"
Hipnozcuya baxdım. Gülümsünürdü. "Aha,
eyhamdır34!.." düşündüm, amma vurdum özümü35
bilmemezliye. "Ne primîtiv36 eyhamdır!.." keçdi
fikrimden. Hetta inciyen kimi37 oldum. Lina bunu
duydu, mene göz eledi ki, yeni incimeyim, sohbet,
axı, uzaq keçmişden gedir, atasından-filan.
Bilmirem, nece oldu, amma sohbet teze38 çığır
açdı:
- He, bunu heç kim gözlemirdi, - deye bibi dil
lendi. Me'lum oldu ki, kişi ile arvadı er-arvad
deyil, bacı-qardaşdırlar!..
- Atamın bexti açıldı ki! - Bu sözler Linanın,
"menimkinin", ağzından quş olub çıxdı ve hekaye
tezelendi-
Ele tezelendi ki, unutdurdu bizi bir-birimize.
Meni ellimin taİeyi39 alıb apardı40, onu - atasının
eşq sergüzeşti. Ve ehtiras havası çekilmedi ki, çe-
kilmedi bu evden, çünki men vardım xeyallarımla,
hipnozcunun arvadı vardı, hipnozcunun özü, bir
qmlan telden on teze41 tel yaranırdı42 ve başımız
üste, belelikle43 duygular tündleşir44, rehmetliyin
ruhunda qarışırdı, toylu yaslı...
 II
"Çox sehrkar idi, bütün efsunları1 bilirdi..."
Xalq edebiyyatından
- ... Meni qucaqladi, sevine-sevine: "Bacı-
qardaşdılar! - dedi. - Ba-cı!.." Açığım tutdu2. Qar-
doşımın sevinmeyi toxundu mene: refiqem3 der-
dinden yamb küle dönür, bu ise... Özüm-özüme4
dedim: sen deyen olmayacaq, men deyen olacaq!
Ele5 etdim ki, üçümüz de bulvara'1, denizde çim-
meye7 geldik. Denizde taxladan uzun körpü8 sa-
lınmışdi, çimmek üçün xüsusi yer ayrılmışdı, duş
da var idi ki, mazutag bulananlar yuyuna10 bil-
sinler. Yolumuzu bazardan saldıq, pomidor-çörek
aldıq, qıpqırmızı iri pomidorların11 dadı indi12 de
damağımdadır, pomidor yeyende deniz qoxusu
burnuma deyir, dodağımı yalayıb ele bilirem ki,
deniz suyundan sordur13. Bütün günü körpüde ke-
çirdik, doyunca çimdik, isti14-qızmar taxtalar üs-
tünde; uzanıb özümüzü güne verdik... Kişiler15 ve
qadınlar ayrı çimirdiler, ele etdim ki, qardaşımla
reifiqem açıq denizde görüşür, ikisi de çox uzağa
üzürdüler. Mence, o günü qardaşımda refiqeme
maraq oyandı, belkelfe de mene ele gelirdi, ne
bilim... Refiqem denizden çıxıb yanımda, taxta üs-
tünde uzananda xumarlanan gözleri ile meni
süzüb uzaqlara baxır, neyise düşüne-düşüne gü-
lümsünür, xeyallara dalirdı, be'zen gözlerini yıı-
murdu ki, baxan gizli isteklerinden xeberdar ol-
masın. O yayı17...
Hadiseler menden uzaqlaşmağa başladı. Li-
naya baxdım. Onda da maraq azalmışdı. Bü-
mirdim, sohbet hansı yaydan gedir, men öz yay
alemimdeydim, Lina ile. Hadiseler birden döndü.
- O yayı anamla Şimali Qafqazda keçirirdik,
qardaşım da bir aylığa biz qaldığımız kende18 gelib
dincelmeliydi10. Teleqram2ü alib onu qarşüamağa
çıxdım. Ve kimi görsem yaxşıdır? Refiqemi! Evvel
o düşdü, meni gören kimi ağladı, qucaqlayıb ya-
nıqlı-yanıqlı qulağıma: "Men bedbextem!" - Pı-
çildadı21. Dönüb qardaşımı gördüm: elinde ca-
madan 22 endi, amma mene sarı 23 gelmedi,
camadanı yere qoyub, elini vaqondan düşen24 ta-
nımadığım bir qachna uzatdı, enmeyine kömek25
etdi. Qadına diqqetle baxıb heyretlendim: hemen o
uzun hörüklü26 qız idi! Qonşumuz! Heç ne anlaya
bilmirdim. Qardaşım onunla birge27 gelirse, bes28
refiqem niye onlarladır? Refiqem29 yalnız "sonra-
sonra" deyir, qardaşım ne suallarımı eşidir, ne de
teeccübümü30 görürdü. Bizden iki-üç addımlıqda
hemen o qızla arxamızca gelir, heç neye, heç kime
fikir vermirdiler. Me'lum oldu ki, qardaşım re-
fiqemi özü31 ile getirmiş, yolda qatarda32 hemin33 o
qızı görmüşdür, qız Şerq qadınlarının Ümumittifaq
1.büyüler i 2. sinirlendim, sinirim tuttu 3, eşim, refikam 4. kendi kendine 5. öyle 6. sahile, plaja 7. yüzmeye 8. köprü 9. mazota, zifte 10.
yıkanabilsinler 11. çörek, ekmek 12. şimdi 13. tuzludur 14. sıcak 15. erkekler 16.belki 17. yaz mevsimini 18. köye 19. dinlenmeliydi 20.
telgraf 21. fısıldadı 22. çanta 23. ...e doğru 24. inen 25. yardım 26. örgülü, saçı Örgülü 27. birlikte, beraber 28. peki, pekiyi 2". refikam,
eşim 30. şaşkınlığını 31. kendi 32. trende 33. aynı 34. nasıl 35. götürdü 3b. daire çizip 37. arkasına 38. gibi 39. ormana 40. aktarmaya 41.
bulduk 42. şiddetle 43. konuşuyordular 44. sadece, birlikte 45. öyle 46. aynı 47. halasının 48. şimdi 4'3. konuşup 50. doğru 51. hala 52.
şaşkınlığım 53. peki, pekiyi 54. çok 55. güzel, iyi 56. böyle
müşaviresine gedirdi.
Özümü saxlaya bilmedim:
- Qetiyyen ola bilmez bu! Nece34 ye'ni oğlanla
düşdü? Yox ve yox!
Hipnozcunun arvadı da dillendi:
- Göresen, araları ne qeder yaxm idi? - ma-
raqlandı.
- Inanmıram ki, bizim qız...
- Eee... - Hipnozcunun arvadı sözümü kesdi. -
Egqdir/ ey, eşq! Partlayış! Alov! - Bunları deye-
deye durub yanımda oturdu. Sel alib apardı35
meni, ağzım qurudu.
Hipnozcu sanki daire atıb36 çıxartdı meni
sudan:
- Olmuş ehvalatdır. İstersen, be'zileriynen seni
sonra tanış elerem.
Teeccüble hipnozcuya baxdım.
- Unda qulaq as, dalışına37! - teleb edirmiş
kimi38 dedi.
- Meşeye3<) qaçdıq. Onları axtarmağa40. Ve tap-
dıq ! Canımda yamanca42 güdmek hevesi var idi.
41
Oturub şirin-şirin danışırdılar43... Adice sohbet!
Qardaşımdan çıxmayan iş! Be'zen susub dağlara
baxırdılar. Biz ise neyise gözleyirdik. Hey göz-
leyirdik ki, Aleksey qızı qucaqlayıb öpecek.
Tekçe44 onu görürdük ki, qızm eli oğlanın elin
dedir. Vessalam!,. Esil platonik mehebbet. Refiqem
azca sakitleşse de qalmadı, ele45 hemen46 günü Ba
kıya yola düşdü.
- Amma, mence qoymadmız getmeye, üçü de
sizde qaldı, - deye Lina bibisinin47 sözünü kesdi.
- Elemi?
- İndi48 yadıma düşür ki, anam danışıb49 mene
bu ehvalah...
- He, düz50 deyirsen... yaddaşım xarab olub...
Anamın bu ölümü... - Bibi51 alnını ovdu. - Qoy-
madıqgetsin. Lamiye...
- Lamiye?! - dik atıldım yerimden. Te-
eccübüm52 sonsuz idi.
- Ne oldu size?
- Bes53 deyirdiniz adını bilmirsiniz?!
- Menmi? Ola bilmez. Adı lap54 yaxşı55 ya-
dmıdadır. Heç o adı unuda bileremmi?
- Axı, dediniz...
- Görünür, yadından çıxnuşdı, indi birden ya
dına düşdü, bele56 hallar olur, - deye hipnozcu da-
xilen gülümsünerek mene baxdı.
- He, qızın adı Lamiye idi... Niye bele he
yecanlandınız?
 - Men onun haqqında çox eşitmişem... Ay seni
dünya. Görün ne kiçikdir1 bizim bu dünyamız.
Qonşumuz idi, anamın refiqesi.
- Gördünmü? Demedimmi sizi görüşdüre bi-
lerem?
- Kiminle? Lamiye ilemi? He? - "Aha! - dü
şündüm. _ Tutmuşam seni! Axı, Lamiye çoxdan
köçmüşdü bu dünyadan".
- Tebii ki, onunla yox. Niye bu suali verirsiniz
mene? Meğer Lamiye sağdır?.. Men mecazi
me'nada dedim.
-Ye'ni?..
- Ye'ni deyek ki, qardaşı ile!..
"Aha! - fikirlerdim. - İndi ki, Lamiye tanışım
çıxdı, demeli, qardaşını da, Dursun kişini ta~
ruyıram... Zalim oğlu ne tez mentiqini işletdi?.."
- Adını da deye bilerem! - Hipnozcu tenteneli
e'Ian etdi ve bir müddet susub, tam sakitlikle dedi:
-Dursun kişi.
Tamam qurudum.
Amma bibi heç teeccüb etmedi. Birce2 yanıqh3
bir "ah" - çekdi, sanki bu adla keçmişin etirini
dada bildi. Tekrar eledi: "Dursun kişi". Sonra
davam etdi:
- Hee. Üçü de bizde qaldı... Sonra oturduk4
qizi müşavireye, çünki vaxt idi, biz ise qaldıq. -
Aleksey, refiqem... Sonrası asan idi, biri od5 olsa -
kifayetdir; o birisi de alovlanacaq6.. Oğlanı yan-
dırmağa ne var ki, o da refiqem ola!.. Dediyim
kimi7 de oldu... - Bibi8 esnedi. – O ilin9 payızında10
evlendiler ve atasına11 oxşar12 menim bu gözel-
göyçek13 qardaşım qızı dünyaya geldi...
- Axı, nece14 ola bilerdi ki, qardaşınız belece15
qayıdıblb evlensin?! Bes Lamiye?
Lina da qolıımdan tutub qalxdı, menimle ya-
naşı çiyin-çiyine17 durdu:
- Men de, baxmayaraq ki, dünyaya gel-
memişdim onda, sevginin bu eür18 ta
mamlanmasını istemezdim!
Hipnozcu meni oturtmağa çalışdi:
1. küçükdür 2. bir tek 3. yakıcı 4. geçirdik 5. ateş b. alevlenecek 7. gibi 8. hala 9. yılın 10. sonbaharında 11. babasına 12. benzer
13. güzel-güzel 14. nasıl 15-böylece 16. geri dönüp 17. omuz-omuza 18. şekil 19. konuşan" 20. yüzünü 21. sıcak-sıcak 22. belki 23.
kaybolmuş 24. şimdi 25. yaratılandan 26. bîr-müddei 27. sırtına 28.efsanevi hayvan, mamut 2°. ilave eder, ekler 30. yıldızlara 31.
doğrusu 32. neredeyse 33. fısıldadı 34. yüksek sesle, yüceden
- Eşq tamamlanmadı!
Lina ile sanki birleşmişdik.
- Onda danışın19, Lina da eşitsin, men de, -
dedim ve Linanın çoxdan beri toxunmaq istediyim
qollarından tutub yanimdaca oturtdum.
- Yox, yox! - Bibi e'tiraz etdi. - Her şey da-
nışdiğim kimi bitdi. Ve bu haqda besdir.
- Atamın qam da, deyir, men de deyirem ki,
tamamlanmadı!.. - Baxın... - Hipnozcunun arvadı
özünü20 mene tutub gözlerini yumdu. - Qanımın
axmını duyuranı, ele bil ne dediyini eşidirem...
Qamm uğuldayır, isti-isti21 bedenimde yayılır, üre-
yimi döyündürür, hisslerimi şire ile doldurur...
Belke22 de bu, atamın deyil, ulu babamın eh~
tiraslarıdır mende... GÖresen izi-tozu itmiş23 uzaq
ecdadım kim idi? Ondan mende neler qalıb?
Budur yarıvehşi ecdadım... İndi24 ki, men varanı,
demeli, milyon il bundan evvel, insan emele ge
lenden ta indiyedek, belke lap dünya ya-
ranandan25, helelik26 menimle biten canlı bir xett
uzanır, bir ucu mendedir, o ucu ise itib-bahr keç-
mişlerde... Yarıvehşi ecdadım, elinde daş toppuz,
eyninde27 mamont28 derisi, ocağını qorııyur, ar-
vadını qoruyıır, onun da qanı menimkindendir,
onun da qanı qelbini eşqle doldurtıb... Ondan
mene bir zerre ehtiras keçib, men de onun kimi
seve bilerem...
- Belke nıamontla nece vuruşduğunıı da gö
rürsen? - Hipnozcu dedi.
- Yox, mamontu görmürem,.. Yalnız ec
dadımı... Deyir, halaldır sene qanını... Bir söz de
deyir, amma tapşuır29 ki, yalnız uldtızlara30 deyim,
- Ve ezberden misralarımı dedi. Qanla mehebbet
qafiyeli misraları. Düzü31, yadımdan çıxmışdı. Ha-
radasa32 oxunmuş kimi gelirdi mene. Çiynine şal
yalanda deyesen baxdı mene, sanki ne ise pı-
çıldadı33. Balkon qapısmm açıldığını eşitdim.
Hipnozcu getmek istediyimi duydu, ucadan34:
- Eşq tamamlanmadı! - dedi.
Amma meni saxlamaq çetin idî.
- Yox ve yox! - dedi hipnozcuya bibi. Sesinde
esebilik duydum.