You are on page 1of 5

Anar

(Baku, 14 Mayıs 1938)

Anar Rızayev 14 Mart 193S'de Bakü'de doğ- mişini unuttuğu zaman, kan bağını kaybettiği
muştur. Babasının adı Resul'dur. 1966 yılında zaman, yalana, kanunlara hizmet eden kul-robot
Azerbaycan Devlet Ünîversitesi'nin Filoloji Fa- haline gediği zaman manevi inançlardan uzaklaşır,
kültesi'nden mezun olmuştur. Çalışma hayatına onun için altıncı mertebe kaybolur - eserlerin üze-
Nizami adına kurulmuş Edebiyyat Müzesi'nde rinde durduğu temel fikir budur.
ilmi araştırmacı, Radyo ve Televizyon Ko- "Geçen İlin Son Gecesi"nde, "Seherin Yay Gün-
mitesinde redaktör olarak başlamıştır. 1962-1964 leri", "Sehra Yuxulan" pyeslerinde de aynı fikir
yıllarında Moskova'da Ali Senan Kursunda, 1971- dramatik olarak işlenir. Her üç eserde de insan, vic-
1972 yıllarında da Kinorejissura sanat okulunda dan ve hakikat problemleri işlenir. Anar, maneviyat
okumuştur. ve ahlak sorunlarını senaryolara konu eder. "Tor-
Anar, "Qobustan" sanat dergisinin baş re- paq. Deniz. Od. Sema", "Gün Geçdi", "Dede Qor-
daktörü (1968), Azerbaycan Teatr Cemiyeti'nin Re- qud", "Dante'nin Yubileyi", "Üzeyir Hacıbeyov,
yaset Heyeti başkan yardımcısı (1976), Azerbaycan Uzun Ömrün Akkordları" filimleri psikolojik-
Yazıcılar İttifaqı ve Kinomaloğrafçılar lttifaqı İdare felsefi tarzla çekilmiştir. Azerbaycan Devlet Aka-
Heyetlerinin üyesi olmuştur. Şimdi de Yazarlar demik Teatirı'nda sahnelenmiş "Adamın Adamı"
Birliğinin başkanıdır. piyesinin kuruluşu da Anar tarafından yapılmıştır.
Emektar sanat adamı, Devlet Mükafatı ile Anar aynı zamanda ünlü bir filologtur.
onurlandırılmıştır. İlk defa 1960 yılında "Bayram Edebiyat ve sanat meselelerine dair bir çok ma-
Hesretinde" ve "Geçen İlin Son Gecesi" hi- kalesi de mevcuttur. "Şairin Hüneri", "Anlamaq
kayelerini yazarak mensur eserlere imzasını atar, Derdi", "Aşıq Elesker", "Oxşarlıq ve Oxşarsızlıq",
Eserleri yirmiden fazla dile tercüme edilmiş, Sos- "Hezin Duygular" ve daha bir çok makaleler,
yalist ülkelerde, ABD'de, Kanada'da, Japonya'da, şerhler, Azerbaycan Edebiyatı'nm kıymetli nu-
Hindistan'da, Fransa'da, İran'da, Türkiye'de, Arap munelerindendir. "Seherin Yay Günleri" adlı eseri
ülkelerinde, Finlandiya'da, vs. ülkelerde ya- 1980 yılı Azerbaycan Devlet Mükafatı'na layık gö-
yınlanmıştır. rülmüştür.
Piyesleri; Özbekistan'da, Ermenistan'da, Ta- Başlıca eserleri: Ağ Liman (destan), 1970;
taristan'da sahnelenmiş, "Qaravelli" piyesi, "Men, Adamın Adamı (destanlar, hikayeler, piyesler), B.,
Sen, O ve Telefon", "Geçen İlin Son Gecesi" te- 1977; Beşmertebeli Evin Altıncı Mertebesi (destan
levizyon oyunları Moskova'da gösterilmiştir. ve roman), B., 1981; Molla Nesreddin-66 (hi-
"Adamın Adamı", "Dante'nin Yubileyi", "Gürcü kayeler, destanlar ve piyes), B., 1970; Seçilmiş
Familiyası", "Ağ Liman", "Macal", "Seherin Yay Eserleri (iki cilt), B., 1987.
Günleri", "Beşmertebeli Evin Altıncı Mertebesi" - Kaynakça:
Bütün bu eserlerde XX. yüzyılın sonunun "hakikat 1. Azerbaycan Sovet Edebiyatı Tarihi, II c,
makamları" bedii-felsefi tahlilin temeline yer- Bakı, 1967.
leştirilmiş, o yılların durgun ve pasif yönetimine 2. Azerbaycan Sovet Edebiyatı Tarihi,
Anarın itirazları aksettirilmiştir. Bakı,1988.
"Ağ Liman", "Elaqe", "Macal", "Beşmertebeli 3. Edebi Proses -1976. Bakı, 1978.
Evin Altıncı Mertebesi" Anar'ın edebi-felsefi gö- 4. Poeziya ve nesr, Bakı, 1982.
rüşlerini birlikte ifade eden eserlerdir. İnsan geç- 5. Akif Hüseynov. Nesr ve zaman, Bakı, 1984.
DANTENİN YUBİLEYİ
(Povest)
(Anar. Seçilmiş eserleri. 2 cildde, c, 1, Bakı 1988, s. 9-12).

Yusif Semedoğuna - Bu gece. Bu qoca. Bu ocaq. - dedi.


- Bu gece. Bu qoca. Bu ocaq. Rejissor:
- Bu gece. Bu qoca. Bu ocaq. - Tfu, senin... - deye sözünü yarımçıq kesib
- Bu gece. Bu cjoca. Bu ocaq. becid27 bir verişle28 sehneden düşdü2q, yerine qa-
- Yox, yox, bir de yox. yıtdı30, papirosu külqabıya basıb söndürdü. Sonra
Tamaşa salonu bomboş ve qaranlıq idi. Sa- döş cibinden balaca31 heb çıxarıb dilinin üstüne
lonun orta sıralarından birinde ikice nefer1 ey- qoydu, slekana32 su töküb içdi. Olurdu.
leşmişdi 2 - rejissor ve ressam. Daha doğrusu Feyzulla:
ressam rejissorun arxasında - daldaki3 sırada otur- - Esebileşme başına dönüm33, esebileşme, -
muşdu, rejissorıın çiyni üzerinden ireliye4 eyilib deye rejissora yalvardı, - bir hovur34 sebir ele, bu
sahneye baxırdı. saatca deyeceyem. Bilmirem, mene ne ohıb bu gün,
Rejissorun qarşısındakı kiçik masa zeif çiraqla5 kanxmışam3S.
işıqlanmışdı. Masanın üstünde çıraqdan başqa pe- Rejissor ressama teref dönüb yavaş sesle:
rakende kağızlar, karandaşlar6, külqabı, disksiz - Güya ayrı günler dağı dağ üstüne qoyur, -
qara rengli daxili telefon, bir şüşe "Badamlı" ve bir dedi.
stekan vardı. Feyzulla: -Olar?-
Meşq gedirdi. dedi.
Rejissor yerinden sıçrayıb iti addımlarla seh- Rejissor cavab vermedi, yüngülce311 başını ter-
neye teref getdi. Sol projektorla işıqlandırılmış seh- petdi.
nede iki nefer qrimsiz aktyor dayanmışdi. Li- Feyzulla:
basları7 da ele8 öz9 adi paltarları10 idi. - Bu gece. Bu qoca. Bu ocaq. - dedi ve rejissora
Rejissor qivraq bir sıçrayışla pillekenleri11 qet baxdı.
edib sehneye qalxdı, ön terefde dayanmış qa- Rejissorun üzünde heç bir ifade yox idi. O,
rabuğdayı, sinli kişiye yanaşdı: matdım, matdım sehneye, meçhul bir nöqteye
- Feyzulla, atam12, qardaşim/ - deye sakit ve baxır, sanki heç bir şey görmür, heç bir şey eşit-
temkinle danışmağa13 çalışdı, - özüne yazığın14 gel- mirdi.
mir, bize gelsin. Seher doqquzdan burdayam, ağ Feyzulla qeyri-müeyyen bir ifade ile:
zıma bir tike15 çörek16 almamışam. Atam-anam - Bu gece. Bu qoca. Bu ocaq. - dedi.
sene qurban, axı17 biz de yazığıq18. Bütün eserde üç Rejissorun yene de hah deyişmedi. Feyzulla
kelme sözün var; onu da ferli deye bilinirsen. Axı sözlerini üçüncü defe tekrar eldi,
bu zehrimarın harası19 çetindir20: Bu gece. Bu qoca. Rejissor ilan çalmış37 kimi38 yerinden sıçradı.
Bu ocaq... Vessalam. - Ay kişi, ay yoldaş, vetendaş, müselman, er
Feyzıılla çirkli21, ezik desmalını22 çıxartdi, te- meni, moltanı, adam oğlusan axı. Ay... - deye bir-
lesik-telesik23 özünün, alnının terini sildi. den-bire ovcu ile ağzını berk-berk39 yumub zarıdı40.
- Bu saat, bu saat, - deye rejissoru sa- Aktyorlar onun bu hereketine beled idiler41,
kitleşdirmeye çalışdı. - Bu saatca, bu saatca de- bilirdiler ki, ovcu42 ile ağzını yumanda dişinin di-
yecem, darıxma24. binden çucan söyüşleri43 saxlayir, saxladığma göre
Rejissor papirosunu25 "Kazbek" qutusuna dö- de zanyır44.
yecledi, üfürüb damağına qoydu, yandirmadı. - Siyavuş, sakit ol, - deye ressam elini re
- He, di de görüm. jissorun çiynine qoydu, - bir toxta45 görek.
- Baş üste, bu saat, bu saat. Rejissor "Badamlı"nı stekana46 tökmeden bir-
Rejissor kibrit çekdî, arxaya çevrilmeden ge- başa şüşeden başına çekdi. Bir qeder sakitleşib res-
risinde dayanmış aktyora: sama teref döndü:
- Elikram, replika, - dedi. - Görürsen de, görürsen de menim günümü.
Arxada dayanmış aktyor Feyzullaya mü- Sen de deyirsen ki, bes47 Brext bele48 geldi, Me-
racietle: yerxold bele getdi. Ade, bu mexluqnan Brext olar,
- Bes26 ham? - deye soruşdu. bu mexluqnan Meyerxold olar? Üç kelme sözü se
Feyzulla: herden49 adam kimi50 buna dedizdire bilmirem.

1. asker 2. oturmuştu 3. arkadaki 4. ileriye 5. ışıkla 6. karalamalar 7. elbiseleri 8. öyle 9. kendi 10. giysileri 11. merdivenleri 12. babam
13. konuşmaya 14. merhametin 15. parça 16. ekmek 17. aha, işte 18. zavallıyız 19. neresi 20- zordur 21. pis 22. mendilini 23. hızlı-hızlı,
acele-acde 24. sıkılma 25. yarasını 26. peki, öyleyse 27. hızlı, acele 28. yürüyüşte 29. indi 30- geri döndü 31. küçük, küçükçe 32.
bardağı 33. kurban olayım, yalvarırım 34. müddet, an 35. şaşırmışım 36. hafifçe 37. yılan sokmuş 38. gibi 39. sıkı-sıkı 40. sızlandı 41.
alışık idiler 42. avucu 43. küfürleri, soögüleri 44. inliyor, sızlanıyor 45. sabret, dayan 46. bardağa 47. peki,pekiyi 48. böyle 49. sabahtan 50.
gibi
Men köpek oğlu Feyzulla Kebirlinski ile böyük senet beleşi28 bire bitden2'1 kimidir. Seni de, meni de bas-
yaradacam. - Esebi, tilrek barmaqlan ile papirosu götü dıracaq, arxayın ol30. Yüz il31 yaşayacaq. Niye de
rüb yandırdı, sümürüb1 tüstünü2 ciyerlerine çekdi. - yaşamasın? Ne derdi, ne qemi var? Qışqırırsan32
Balam, senden yaxşı3 pineçi4 olar, çaycı, aşpaz, men ne üstüne quzu kimi33 boynunu bükür, lal-dinmez da-
bilim cumadar5, mescidde mürdeşir6 olar, amma daha yanır. Üreyinde de yeqin hele mene gülür ki, gör
aktyor yox7, atam8, aktyor yox. Aktyorluq se-netdir zalim oğlu ne özünü34 ctnr35. Bax, heç tükü36 de
ey, ay müselmanlar, açın qıiıağinizı eşidin, is- terpenmir37. Doğrudan da ne iskusstvo38, ne tealr?
kusstvo. Yaradıcılxq. Tvorçestvo. Burada iste'dadc' la- Qırx ildi gelir, üç kelme sözünü deyir, maaşını alır,
zımdır. Temperament, heraret lazımdır. Beli, heraret, çixıb gedir bozbaşını39 yemeye. Qırx il de bundan
36,6 o heraret ile senet yaratmaq olmaz. Gerek qay- sonra bele ömür sürecek. Bizik axmaq, deriden çı-
nayasan, yanaşan ki, yaradasan. Yoxsa sesinin zor xırıq, senet, yenilik, inkişaf... Kime lazımdır bunlar
yerine salmaqnan iş keçmez, atam balası10, çıgır- hamisi40, ay Zeynal, dünya Feyzulla dünyasıdır...
bağıman obraz11 yaratmaq olmaz. Sesin gurdur, çox Rejissor üreyini41 boşaldıb bir az sakitleşdi, ye-
eceb, gel mescide, ol azanca12. niden papiros42 yandırdı, derin bir qullab aldı, seh-
Feyzulla sehnede lal-dinmez dayanrmşdı. Pör~ neye baxdı. Sehnede Feyzıılla mütilik43 heykeli
tüb13 qıpqırmızı qızarmişdı. Bolluca ter tökürdü. kimi quruyub qalmışdı. Ele yazıq-yazıq rejissora
Qırx ildi14 sehnede idi ve qırx ilde cürbecür15 re- san baxırdı ki, Siyavuş özünü saxlaya bilmeyib44
jîssorlardan, aktyorlardan bit cür sözleri, töh- güldü. Evvel dudağı qaçdı, gülümsündü, sonra
metleri1'1 az eşilmemişdi. Amma indi, ona yer ele- berkden45 şaqqanaq4tı çekib güldü.
yen Siyavus/un son sözleri - mescid, azan, mürdeşir - Men ölüm Kebirlinski, - dedi. - Ele bele meze
sohbeti oldu. Teatrda hamı17 - Siyavuş özü de, Elik- üçün o replikam47 bir de de.
ram da bilirdiler ki, Feyzıılla ruhani18 ai- Delisov xasiyyetli Siyavuşıın gülüşüne cavab
lesindendir, atası müfti olub. Bunu belke1" birce olaraq Feyzıılla da meğmun-meğmun48 gülümsedi,
cavan20 ressam bilmirdi - teatra teze21 gelmişdi. hetta güldü de, amma sonra ne edeceyini bilmirdi.
Ressam pıçıldadı22: Bilmirdi rejissorun teklifi ciddidir, ya zarafat49,
- Ay Siyavuş, sakit ol bir az, - dedi. - Axı bed- meşqi davam etdirir, ya ele bele dilxoşlııq edir. Bil-
bext neylesin, baeardığı23 budur da. medi ki, nece desin, birinci defe dediyi kimi (onda
- Bes men köpek oğlu neyleyim? - deye Si rejissor beyenmemişdi, ayrı cüre gostermişdi). Ya
yavuş partladı, - menim teqsirim24 nedir ki, cavan rejissor evvel, ya sonra gösterdiyi kimi, ya da
ömrümü bele insanların içinde çürütmeliyem. İki tamam başqa bir terzde, belke50 zarafatla desin.
eşşeyin arpasını bole bilmir, gelib çıxıb sehneye. "Yox, zarafatı qoy özü elesin, men elesem sonra xa-
Ressam erkle; tası çıxar, bilmek olmaz, düşer-düşmezi var".
- Ayıbdır, Siyavuş, - dedi, - atan25 yerindedir. Var qüvvesini, hafizesini, tecrübesini seferber
- Menim atam qelet eleyer. Menim atam çox- edib gergin bir sesle:
dan o dünyaya, meleklere salam aparıb27. Amma - Bu gece. Bu qoca. Bu ocaq. - dedi...
ANLAMAQ DERDİ
CEsseden parça)
(Anar. Seçilmiş eserleri. 2 cildde, C, 1, Bakı, 1988, s. 188-193).
Yüz51 il bundan qabaq52 Azerbaycan tor- rün mehsuludur. O, hemişess yaşardır, hemişe var-
pağında qedim53 Naxçıvanda Mirze Celil Mem- dır. O yerde ki, xalq öz e'tirazmı, narazılığım5-', qe-
medqulıızade (Molla Nesreddin) dünyaya geldi. zebini gülüşle, kinaye, rişxendb0, masqara ile ifade
Altı yüz il bundan evvel ise Azerbaycan tor- etmek isteyir, hakim-mütleqleri lağa qoymaq ta-
pağından qanlı Teymur orduları keçmişdi. Bir çox marzismdadır01, o yerde mütleq Molla Nesreddin
revayetlerde meşhur Molla Nesreddin Teymurun zahir olur. O yerde ki, pul62 kimi, fikirler de yalnız
müasiri kimi54 tesvir edilir. Onun amansız fatehin dövlet terefinden rnöhürlenir, o yerde Molla Nes-
düz55 üzüne56 dediyi, mezeli ve cesaretli sözler bu reddin qelp63 pul kesendir.
gün de el arasında yaşamaqdadır. Leninin dediyi kimi, 1905-ci il inqilabı ezilen Şerq
Molla Nesreddin letifeleri - bir çox Şerq xalq- kütlelerini oyatdı64. Ele65 bu zamanlarda köhne67 Tiflisin
larının müşterek mizah irsidir57. Xoca Nesreddin, küçeleri67 ile addımlayan garadinmez68, qemli
Nesreddin Efendi, Efendi ve başqa adlar böyük bir düşünceler alemine qerq olmuş 40 yaşlı kişi - Celil
erazide meşhurdur. O, ne coğrafi serhedlere baxır, Memmedquluzade birden ayaq saxladı. Onun başına
ne zaman serhedlerine. Be'zi letifelerdc o, Tey- gözel bir fikir geldi; neşr etmek niyyetinde olduğu
murıın müasiridir, başqa letifeler ayrı tarixi döv- mizah jurnalına çox deqiq, dürüst, serrast*q bir ad

1. çekip, nefesleyip 2. dumanını 3. iyi, güzel 4. ayakkabı tamircisi 5. imam, cumacı 6. ölü yıkayın 7. değil 8. babam 9. yetenek 10.
yavıısıl 11. ifade, sanat 12, müezzin 13. kizarıp 14- yıldır 15. tür-tür 16. sıkıntılan 17. herkes 18. dindar 19. belki 20. genç 21. yeni 22.
fısıldadı 23. becerdiği 24. günahım 25. becerdiği 26. hata, yanlış 27. götürmüştür 28, böyle 29. pir-bit gibidir 30. müsterih ol, rahat ol 31.
yıl 32. saldırırsın, hücum edersin 33. gibi 34, kendini 35. yırtar, kaybeder 36. tüyü, kılı 37. kıpırdamıyor 38. sanattır 39, yemeğini 40.
hepsi, tümü 41. yüreğini 42. sigara 43. tâbîlik 44, tutamayıp 45. şiddetlice 46. kahkaha 47, itirazı 48. acı-acı, üzgün-üzgün 49. gülmeli,
gülünç 50. belki 51. yıl 52. önce 53. eski 54. gibi 55. doğru 56. yüzüne 57. hazinesidir 58. daima 59. rızası 60. alay, dalga 61, niyetindedir
62- para 63. sahte 64. uyandırdı 65. öyle 66. eski 67. sokakları 68. suskun, konuşmaz 69. düzgün, doğru
tapmışdı1: "Molla Nesreddin". Jurnal üçün bundan da kişafına jurnal misilsiz te'sir göstermişdir. Qaldırılan
yaxşı2 bir ad tapmaq çetin idi. meselelerin dar milli mehdudiyyeti "Molla
"Molla Nesreddin" ele3 bir jurnal olmalıydı ki, Nesreddin"e yabancı idi. O, bütün müselman dün-
keçmişin ve indinin4 bütün teymurlenglerine meydan yasının yaralarını acır, bütün islam Şerqine aid olan
oxusun. t"), ulu babasının, qoca ve he-mişecavan5 Molla yaramazlıqları gamçılayır, yalnız şerqle
Nesreddinin Iayiqli varisi kimi1' dünyaya gelmeliydi. kifayetlenmeyib, Qerb müstemlekeçi siyasetini de
"Ayıq-sayıq" senzuradan7 icaze8 alındı. Birinci rus damğalayırdı. Tenqidi ve ifşaedici fealiyyetinde jurnal
inqilabından sonraki qısa bir müddetde met-buat teqribilik xesleliyine tutulmamışdı. Umumi sözler
aleminde müeyyen qeder "nefes genliyi" emele söylemek istemirdi. Tiflise, "Molla Nesreddin"
gelmişdi ve senzura da çox şeye bar-rnaqarası redaksiyasına müselman dünyasının her bir
baxrnali olurdu. Rus yumoristik'* jurnallarında hetta II bucağından xeberler, me'lumatlar gelirdi ve müxtelif
Nikolayın başını xoruz başı şeklînde çekirdiler. yerli müxbirlerle sıx elaqe sayesinde jurnal Öz30
Celil Memmedquluzade yasardı: mövqeyim31 konkret32 eyani33 faktlar esasında
"Hele10 Nikolay padşah bir saatlıq kenarda qalsm, müeyyenleşdirirdi, naqisliyin konkret ünvanını
bes bizim Öz qiblegahımızı ne eleyek? Bes11 biz öz12 gösterirdi ve ifşa hedefini heyretamiz34 bir deqiqlik,
padşahlarımızın kefini ne sebebe sormuyaq? Biz öz teferruat dürüstlüyü ile, nece35 deyerler yerli-yataqlı
qiblegahlarımızin niye derdine qal-mayaq? Meğer tesvir edirdi. Mehz36 buna göre de jurnala inanırdılar,
bizim öz Nikolayımız yoxdur? Meğer Şerqin ona e'tibar besleyirdiler. Ondan qor-xurdular ve buna
Memmedelileri ölübdürler? Meğer şahzade göre de jurnalin müxtelif çeşidli, müxtelif növlü qatı
Memmedeliler tek bircedirler13? Bes hedd-hesabsız düşmenleri vardı. Çar me'murları da ona nifret
prensler, xanlar, sultanlar, hakimler ve me'murlar besleyirdiler, mö'nıin mü-elmanlar da, zenginler de,
Nikolaydan geri qalırlar? Bunlar keçenden sonra "gül-bülbül" sairleri de. Tiflis general-qubernatoru
emmameli14 heşerafı ne eleyek? Bes onlar ne vaxtadek defelerle jurnali qa-dağan elmişdi37. İran hökumeti
cennet, abi-kovser ve'desile bed-bext islam camaatının gömrük men-tecjelermde38 jurnalin nüsxelerini
qamnı soracaklar? Bes ne vaxtadek avam15 camaatı yandırırdi. Bir şexs Mirze Celili öldürerse, o şexsin
mesrid mersiyesineUı ve imam mersiyesine meşgul ede- cezasız qalacağı barede30 fitva verilmişdi. Belebir pulla40
ede elm-maarifden ve sa yaddan17 uzaq saxlayacaqlar18?" satın alınmış qatil hemin41 meqsedle Tiflise gelmişdi ve
1906-cı il aprelin19 7-de yumoristik "Molla bu işden xeberdar olan C, Memmedquluzade cibinde
Nesreddin" jurnalinin ilk nömresi20 çapdan21 çıxdı. tapanca gezdirirdi. "Molla Nesreddin"e Bakı mollaları
Müeyyen fasilelerle jurnalin fealiyyeti 25 il davam etdi. ve Aşqabad behayileri le'net yağdırırdılar. Onun
Celil Memmedquluzade jurnalin etrafına XX esrin unvanına Qarabağ beyleri ve Dağıstan fanatikleri
evvelinde yaşayıb yaradan en qabaqcıl22 zi- hedeli mektublar gönderirdiler.
yalılaruruzi23 yığa bildi. Jurnalda dramaturq Jurnalin düşmenleri arasında başqa növ42 adamlar
E.Haqyerdiyev, bestekar Üzeyir Haabeyov, jur-nalisl da - ehli-qelemler de var idi. Eğer Kel-küttede ve
Ömer Faiq, ressam E.Ezimzade, inqilabçı şair M.E.Sabir Tehranda, Bakıda ve Kazanda, Ufada ve Peterburqda,
emekdaşlıq edirdiler. Krımda ve Türkiyede çıxan qezâtilerin sehifelerinde
Jurnalin etrafında sonralar Azerbaycan ede- "Molla Nesreddin"in tenqidi edeb-erkan dairesinde
biyyatının "Molla Nesreddin mektebi" adı ile şöh- idise, ucuz bulvar qezetlerinde böyük yazıcıya föhş43
retlenmiş bütov24 bir cereyanı toplaşmışdı. Qısa bir ve böhtan44, küçe45 soyüşleri4b yağdıran cizma-qaraçılar
müddetde jurnal ehalinin bütün zümreleri arasında da çömçe47 bulayırdı. "Seda" qezeti onu milleti tehqir
yayıldı, Sade, anlaşıqlı danışıp dili, kariha turaların etmekde günahlandırırdı. Ümumiyyetle ömrü boyu
serrasthğı26 ve aydınlığı, toxunulan problemlerin Mirze Celi! bele^s "millet qeyreti4" çekenlerden" çox
keskinliyi ve konkretliyi27 - jurnali xalqın en avam ve tehqirler eşitmişdi. Hemin millet qehremanları öz50
savadsiz2S kütlelerine bele29 tanitdıra, sevdire bilmişdi. "milli (jeyretlerini"31 çox elverişli bir şekilde gizli
Jurnalin şöhreti Qafqaz hüdudlarını aşdı. polise yazdıqları da-noslarla52 uyğunlaşdırırdilar.
Hindistandan Merakeşe qeder Şerqin bir çox Çar senzurasi53 jurnali kesib-doğrayırdi. "Molla
ülkelerinde "Molla Nesreddin"in feal oxucuları, Nesreddin"in bir çox sehifeleri ya tamam boş, ya da
abuneçileri, könüllü müxbirleri vardı. Türk, İran, qırmızı xelle çalın-çarpaz cıziqlanmiş şekilde çıxırdı.
Tatar, Özbek, Türkmen, Dağıstan edebiyya 11 arında Küt54 senzorların ağlına gelmirdi ki, icaze verdikleri
demokratik temayüllerin in- başqa keskin materiallarla

1. bulmuştu 2. güzel, iyi 3. öyle 4. şimdinin 5. daima genç 6.gibi 7. idareciden 8. izi» 9. gülmeli, mizahi 10. hala, daha 11. pekiyi, peki
12. kendi 13. bir danedirler 14. sarıklı 15. cahil 16. mevzusuna, konusuna 17. bilgiden 18. bırakacaklar 19. ninisanın 20. sayısı, numarası
21. baskıdan 22. önceki, öncü 23. aydınlarımızı 24. bütün 25. konuşma 26. düzgünlüğü, doğruluğu 27. gerçekliği 26. bilgisiz, cahil 29.
böyle 30. kendi 31. tavırlı 32. gerçek, kat'î 33. açık, aşikar, düzenli 34. hayret verici 35. nasıl 36. ancak 37. yasaklamıştı 38. mıntıkalarında
39. konusunda 40 parayla 41. aynı 42. tür, çeşit 43. fuhuş 44. yalan 45. sokak 4b. küfürleri, sövgüleri 47. çamca, büyük kaşık 48. böyle49.
aynı 50. kendi 51. haysiyetlerini 52. dilekçelerle malumat53. senzur idaresi 54. cahil
qonşuluqda1 bu pozulmuş, leğv olmuş sehifelerin Nesreddin" de öz oxucusuna üz18 tuturdu, amma
te'sir gücü daha da şiddetlenir. nece?
Celil Memmedquluzade "Molla Nesreddin"i "Sizi deyib gelmişem, ey menim müselman
bu şeraitde neşr edir ve bilirdi ki, resmi qa- qardaşlarım! O keşleri deyib gelmişem ki, menim
dağanlarla2 ister-istemez hesablaşmalı olsa da, her sohbetimi xoşlamayıb, be'zi behaneler ile menden
halda onun jurnali istismar, yalan, riyakarlıq ve qaçıb gedirler, meselen, fala baxdırmağa, it bo-
zülm zulmetinde yegane şuur çırağıdır3. ğuşdurrnağa, derviş nağılına1Q qulaq asmağa, ha-
Celil Memmedquluzadenin köhne4 dostu ve mamda yatmağa ve qeyri bu növ20 vacib emellere.
silahdaşı E,Haqverdiyev xatirlayır ki, "Molla Nes- Çünki hükemalar buyurublar: "Sözünü o keşlere21
reddin"in bir çox nüfuzlu düşmekleri, o cümleden de ki, sene qulaq vermirler".
İrevan ve Naxçıvn xanları, Qarabağ ve Gence bey- Sözünü sene qulaq asmayan keşlere22 demek -
leri Tiflise teşrif gelirerken, özlerine borç bilirdiler bu prinsipe Celil Memmedquluzade ömrü boyu
ki, redaksiyaya gelsinler ve nifrellerini şexsen re- sadiq qaldı.
daklurun özüne izhar elesinler. Ancaq Celil Mem- Celil Memmedquluzade 1932-ci ilde Bakıda
medquluzade ile söhbetden sonra onlardan vefat etdi. O, çar hakimiyyeü dovründe, mü-
be'zileri fikirlerini tamamile deyişir ve bele de- veqqeti23 hökumel dovründe, müsavat24 ha-
yidiler: "Elbette, onun yazdıqları heqiqetdir. kimiyyeli illerinde, menşevik Gürcüstanında, şa-
Amma axı5 her heqiqeti yazmaq olmaz". henşah İranında ve Sovet Azerbaycanında
Heqiqete bele ikibaşlı münasebet, heqiqetin yaşamışdır ve ömrü boyu birce kelme bele olsun
her hansıbir parçasını deyip başqa parçasını ört- yalan söz. yazmamışdır. Kimese xoş gelmek, ki-
basdır elemek, yarımçıq heqiqet - bütün bunlar minse könlüne yatmaq üçün birce25 kelme de...
Celil Memmedquluzade vicdanının bütövlüyüne7 O, acı sözler deyirdi, xoşagelmez metleblerden
yabancı şeyler idi. Celil Memmedquluzade jur- danışırdı26. Ve heç bir vaxt heç kimin qılığına gir-
nalında oxucunun yalnız qelbine, lükslerine deyil, meye çalışmirdı.
fikrine, şüuruna da müraciet edirdi. Molla Nes~ O ref tarım, düşüncesini ne ixtiyar27 sa-
reddinle esil dini mollaların ferqini izalı ederek hiblerine, ne hakim ideyalara, ne de camaatın zöv-
C.Memmedquluzade yazırdi: qüne uyğunlaşdıra bilirdi.
"Men de mollayam, siz de molla. Amma men "Bir para28 adamlar qelemi ellerine alan kimi20
müselman qardaşlara deyirem: ey müselmanlor, yalandan başlayırlar; Ay menim yaxşi30 milletim!
gözünüzü açınız, mene baxmız; anıma siz mollalar Qadan alım31 ay menim milletim! Ne qeder canım
deyirsiniz: ey müselmanlar, gözünüzü yunuımı/,, sağdır, haziranı sene canımı feda edem, ay menim
mene baxınız". gözel milletim! Ay milletlerin padşahı milletim!..
İnqilabdan evvelki illerde Azerbaycanda müx- Vallah, Molla Nesreddin yalan danışa bilmez32. Biz
telif isrJt|amelli onlarla qezet8 ve jurnal neşr olu- deyirik ki, bele3-1 milleti biz canü-dilden isteye bil-
nurdu. Onları müxtelif meslekli yazıcılar, mü- merik (belke34 içinde bîr-iki yaxşısı tapıla35)".
lıerrirler neşr edirdi - aralarında sağlar9 da var idi, Bu sözleri ancaq xalqını qananuş bir qelble,
sollar111 da ve corab teki11 yeri gelende sağ, yeri ge- odlu36 bir ürekle seven patriot37 yaza bilerdi. Ele
lende yol olanlar da. bir patriot ki, onun üçün veten sevgisi özünü rek-
Bu jurnallar adelen ilk nömrelerinde12 öz13 lam vasitesi yox38, tebii ve üzvi oğulluq borcudur.
mesleklerini, amallannı14 beyan eden proqram me- Yüksek yazıçılıq, jurnalistlik, içtimai xadimlik
qaleler dere edirdiler. Bu kimi15 jumallarm baş me- leyaqelini Celil Memmedquluzade qürurla, bütün
qaleleri ile "Molla Nesreddin"in ilk nömresinde keşmekeşlerden, yağlı ve'deler ve kinli hedeler3C|, an-
dere olunmuş İlk felyetonunu16 müqayise etmek laşıc|sızlıq "sehrası", cehalet zulmeti, fanatizm, ri-
çox maraqlıdır. Bütün jurnallar dünyaya gelişlerini yakarlıq, yalançı vetenperverlik girdabı, müs-
aleme car çekirdiler17, tentene ve debdebe ile mü- temlekeçilik zorakılığı40 ve neçe-neçe41 bele
şayiet edirdiler, öz qayelerini İbareli ve ternteraqlı burulğanlar, bataqlıqlar içinden keçirmişdir. Ve
ifadelerle beyan edirdiler, oxucularım ele almağa, bizim bu günümüze pak ve ebedi bir vüqarla gel-
başlarına havadar toplamağa çalışırdılar. "Molla mişdir...

1 karşılaştırıldığında 2. yasaklara 3. ışığıdır 4. eski 5. işte, aha b. hangi 7. bütünlüğüne S. gazete c). sağcılar 10. solcular 11. gibi 12. sayılarında
13. kendi 14. çalışalannı 15. gibi l6. edebiyatta bir yazı türü 17. ilan ediyordular .18. yüz 19. masalı 20. çeşit, tür
21. kimselere 22. yılda 23. arada bir, bazen 24. Azerbaycan'da bir parti, eşitlik 25. sadene, bir tek 2b- konuşurdu 27. yetki 28. kısım 29. gibi
30. iyi, güze! 31. derdin-kederin paylaşayım 32. konuşamaz 33. böyle 34. belki 35 buluna 36. ateşli 37. âşık, bağlı 38. değil 39. korkular 40.
zorakiliği 41. nice-nice

You might also like