Tağışahbazi Simurg
(2 Temmuz 1892, Baku - 21 Nisan 1937, ?)
XX. yy. başlarındaki Azerî Edebiyatı'nda
küçük hikaye ustası olarak tanınır. 2 Temmuz
1892'de, Baku'nun İçerişeher denilen eski böl-
gesinde, tüccar bir ailede doğdu. İlk eğitimini
"Usul-i etik" denilen medresede-mollahanede-
aldı. 1902'de şehirdeki Rus-Azerbaycan okuluna
devam etmeye başladı. Önce İçerişehir'deki 9 nu-
maralı mektebde, ikinci sınıftan sonraysa tanınmış
maarif adamı Hebibbey Mahmudbeyli'nin müdür
olduğu I numaralı mektepte okudu. Bu mektebi
yüksek bir dereceyle bitirdikten sonra, babasının
uzun süreli tereddütlerine rağmen 1905'te Rus di-
linde eğitim veren realnı mektebe dahil oldu. Bu
mektepte hocaları olan Hebibbey Mahmudbeyli ve
Abdulla Şâik'in tavsiyesiyle Azerbaycan Edebiyatı
örnekleri ile ilgilendi. Rus Edebiyatı'nm Puşkin,
Lermontov, Tolstoy gibi büyük ustadlarmm eser-
leri ile tanıştı. Realnı mektepde okuduğu dönemde
Rus ve Batı Edebiyatı'nm muhtelif örneklerini
Azerî Türkçesi'ne çevirmeye gayret etti. Mesela,
"Terekki" gazetesinin 1908 yılı sayılarında onun,
Fransız yazarı Oktav Mirabo'dan aktardığı "İş-
çilerin Çocukları", Rus yazarı İvan Najivin'den çe-
virdiği "Madonna'nm Tükü" vb. hikayeleri ya-
yınlanmıştı. Kendisinin ilk orijinal eseri oİan
"Kuşlar Gibi Azade" mensur şiiriyse 1912'de ya-
yınlatmıştı.
1912'de realnı mektebi bitirdi. Lakin bu mek-
tebin mezunlarına üniversiteye girme hakkı ve-
remediğinden kendi gayretiyle Latin dilini öğ-
renerek 1913'te üçüncü Baku ortaokulunda
imtihan verdi ve diploma aldı. 1914'te Harkov Üni-
versitetinin Fizik-Matematik Fakültesi'nin Tabiat
Bölümü'ne girdi. Bir yıl sonra ise kendi arzusu
üzerine Tıp Fakültesi'ne geçti. Harkov'da tahsil al-
dığı devirde, Baku'nun edebî ve kültür hayatı ile
sıkı suretde ilgilenir, "Açık Söz" (Mehmet Emin
Resulzâde'nin başyazarlığı ile yayınlanırdı),
"İkbal" ve Rus dilinde yayınlanan "Baku" ga-
zetelerinde, hikaye ve makaleleri ile devamlı şe-
kilde gözükürdü. Kendi hatıralarında şöyle di-
yordu: "... darülfünuna dahil olan yıl ben Bakı'da
yayınlanan Türk gezetlerine ara-sıra mekaleler ya-
zırdım. Birinci yıllarda yazdığım mekalelerde millî
hisse kapsandığımı da bildirmeliyim. Bu ise
menim çarlık hökumetine olan nifretimden ve mil-
letimizin qayri milletlere nisbeten geride kal-
masından ve benim de aynı zamanda burjuvaziya
mefkuresi ile zeherlendiyimdin ve sosialist amal
ve mefkuresinden habersiz olduğumdan ireli ge-
lirdi". Bu sözler 1933'te yazılmıştı ve tabii ki, o de-
virde yüksek bir görevde olan yazar, eski mil-
liyetçiliğini bir şekilde mazur göstermek istiyordu.
Üniversitede tahsil aldığı yıllarda, talebelerin
ihtilalci guruplarıyla yakınlık kurdu ve kısa za-
manda kendisi de bu faaliyetlere dahil oldu.
1915'te Sosyal-Demokrat Partisi'ne girdi. 1917
Şubat ihtilâlinden sonra Azerbaycan'a, Bakü'ye
döndü.Burada Azerbaycan sosyal-demokratlarmm
başlıca yayın organı olan "Hümmet" gazetesini
kurdu. Bu gazetede, esasen ihtilalci fikirlerin pro-
pogandasma hizmet eden hayli makale yayınladı.
1917 sonunda üniversite tahsilini devam et-
tirmek için Harkov'a döndü, üniversiteye devam
etmekle beraber Donbas kömür madenlerinde ça-
lışan Türk-Tatar işçiler arasında propogandalar
yaptı. 1918'de Rusya Sosyal Demokrat işçi Partisi,
Harkov şehir komitesinin organı olan Tatarca
"Cenub tauşu" gazetesini kurdu ve onun baş-
yazarı oldu. Aynı dönemde Azerbaycan'da baş-
layan millî harekata katılıp-katılmamak ko-
nusunda tereddütler geçirdiyse de, sonunda
kendini Bolşeviklerin tarafında buldu.
1919'da Moskova'ya çağrıldı. Burada, önce
Millî İşler Komisarlığı'nda Transkafkaz Müs-
lümanları şubesinin katibi, daha sonra ise Şark
Halkları Komünist Teşkilatları'nın Merkez Şu-
rası'nda şube müdürü olarak çalıştı.
Azerbaycan'da millî hükümetin devrildiği ve
Bolşeviklerin iktidara geldiği 1920'de, Tağı Şahbazi
Azerbaycan'a döndü. Burada bir çok önemli
görevlerde çalıştı-halk sağlığı ve millî eğitim ko-
miserliğinin yardımcılıkları, "Maarif ve Me-
deniyet" dergisinin kurucusu ye ilk başyazarı
(1923), Azerbaycan Merkez İcra Komitesinin
kâtibi, Âli Pedagoji Enstitüsü'nün rektörü, Baku
Devlet Üniversitesi'nin rektörü vs. oldu.
1937'de, Azerbaycan kültürünün diğer önemli
temsilcileriyle beraber, yirmi yıldan fazla hiz-
metinde bulunduğu Bolşevikler Partisi tarafından,
milliyyetçilikle suçlanarak kurşuna dizildi.
YAZILARI
QUŞLAR KİMİ AZADE
(Tağı Şahbazi Simurg, Seçilmiş Eserleri, Bakı-1983,
s. 27-28)
Yaşamaq... Onda da cjuşlar kimi azade.
Ancaq bele yaşamaq insan üçün istemeli ve
arzu edilmelidir. Her bir terefe, her bir yere her sa-
atda uçan quşlar bu nöqte-yi nezerden böyük
azâdeliyel malik iseler de, feqet bu azadelikleri de
qorxusuz deyildir.
Quşlar biribirlerinden, hemcinslerinden qorx-
mazlar. Onlarda qorxu insanları görende müşahide
olunur...
İnsan olmayan yerde qorxu yoxdur. Ne üçün
de qorxsunlar?
Gedek ormanlara, çerrieHİere, dağlara. Oradaki
quşlar nece2 azadedirler. Azade...
Biz deyirdik ki, biz de azade yaşamaq isteyirik.
Feqet nece azade?
Quşlar kimi azade...
1912
1. özgürlüğe 2. nasıl 3. dil kıran 4. kolay 5. kendine özgü 6. tanıştırırken 7. konuksever 8. konuşması
Hikayeciliğini 1914-1920 ve 1920-1936 yılları
olarak birbirinden farklı olan iki döneme ayırmak
mümkündür. Birinci dönemdeki hikayeleri konu
ve dil açısından daha çok halk hayatı, onun millî
varlık mücadelesi, milliyetçilik duygulan ile il-
gilidir. İkinci dönemdeki hikayeleri ise, dilin sa-
deliğine ve açıklığına, üslûbun genellikle ko-
runmasına rağmen, daha çok propoganda
mahiyetlidir.
Eserleri:
Ağanın Kenizi. Hekayeler, Bakı, 1926; Al-
danmış Ümid. Hekayeler, Bakı, 1926; Ezab Qor-
xusu, Hekayeler, Bakı, 1926; Meşedi ÇJedimin
Evinde Bedbextlik, Bakı, 1926; Azadlıq Üçün Ci-
nayet. Hekayeler, Bakı, 1928; Zerife. Hekayeler,
Bakı, 1930; Qeyret. Hekayeler, Bakı, 1932; Düş-
menler. Bakı, 1933; Seçilmiş Eserleri, Bakı, 1935;
Seçilmiş Eserleri, Bakı, 1960,1983.
Kaynakça: Ali Nazim. Simurg'un Yaradıcılıq
Yolu. Ali Nazim. Seçilmiş Eserleri, Bakı, 1978 Ki-
tabında. Ş. Zeynalova. Tağı Şahibazi Simurğ.
Bakı, 19875; Abuzer İsmayılov. Tağı Şahbazi Si-
murğ. Seçilmiş Eserlere Mügeddime, Bakı, 1983,
s. 5-9.
ALEKSANDR EYNİÇ
(s. 46-50)
İçinde yaşadığımız ailenin tertib vermiş ol-
duğu aile bayramında men o telebe ile birinci defa
olaraq görüşdüm.
"Aleksandr Eyniç" onun adı idi. Onun ba-
resinde ev xanımmm qızı irelice mene bir taqım
me'lumat vermiş ve demişdi:
- O da sizin kimi Azerbaycanlıdır, ancaq adı
sizin adınız kimi dil smdıran3 deyil. Bizim adlar ki-
midir-Aleksandr Eyniç. Sade ve asan4.
Men cavabmda:
-Asan, feget sizin üçün. Ele deyil mi? -deye
sorduqda xanım qız özüne mexsus5 nazla gü-
lümseyerek qırmızı dodaqlarını büzüb menim de-
diyime razı olmuşdu.
Çoxdan beri hesretinde olduğum ve tanımaq
istediyim Aleksandr Eyniç'i bu akşam görmeye
müveffeq oldum.
Bizi biribirimizle tanış ederken^ qo-
naqperestliyi7 ve şirin danışığı8 ile dostları arasında
meşhur olan ev xanımı:
 -İki hemyerlil, eziz dostlarımızdan tanış ol-
malarını rica edirem,-dedi.
Biz biribirimizin elini sıxaraq familiyalarımızı2
söyledik. Derhal Aleksandr Eyniç üzr isteyib3
döndü ve otağın yan qapısından daxil olan ev xa-
nımmm qızı ile başqa bir gene qadma qarşı yöneldi.
Bu vaxt men ona diqqetle tamaşa etdim4. Alek-
sandr Eyniç orta boylu, qara saçları seliqe5 ile da-
ranmış, buğdayı şimali6, darülfünun forması gey-
miş bir cavan idi. Enginin kobud? olmasına rağmen
üzü ümumen xoş idi. Xüsusen itiS ve oynaq qara
gözleri üzüne ayrı bir melahet9 bexş edirdi. Alek-
sandr Eyniç bele bir zahiri görünüşe malik idi ki,
içeri Rusiya'da çox az-az tesadüf olunub ve nâdir
olduğu üçün de diqqeti celb edir.
Bu axşam hemyerlim meni de maraqlandırdılO.
Doğrusu maraqlanmamaq da çetin idi. Onun gâh bu
xanımı, qâh o biri xanımı meşgul etmeye çalışması,
mezeli letifeler, sözler söylemeye se'y etmesi ve
özünü zarafatçıH göstermek istemesini görmemek
mümkün deyildi. Diqqetle tamaşa edende görürdük
ki, kişi çalışır ki, bütün hazır olanların diqqetini
özüne celb etsin ve bunun üçün de şübhesiz, irelice
hazırlamış ve olabilsin ki, derelerle söylemiş olduğu
gülmeli letifeleri bir-bir xırıda verirdi^.
Çay vaxtı şirni qutularmıl3 alıb xanım ve qız-
lara teklif edirken heresinel4 bir cüris eşqli sözler
söyleyirdi. Odur ki, tebii, hamının gözü Aleksandr
Eyniç'de, Aleksandr Eyniç de hamının dilinde idi.
Çaydan sonra salondaki qonaqlar iki-bir, üç-
bir bir terefe çekilib be'zisi sohbet edir, be'zisi miz
üstünde duran albomların şekline baxır, başqaları
da pianino etrafında toplaşıb yeni mahnı notlarmıl6
çaldırıb dinleyirdiler.
Aleksandr Eyniç ise bir yerde durmayırdı. Bir
de baxdıq ki, ağsını pianino çalan qızın qulağma
yaxmlaşdırıb ne ise deyib güldü; sonra görürdük
ki, başqa bir qadma yanaşıb elini öpür ve yainkii?
qeyri-birisini de'vet edib reqs edir... Zalim oğlu bu
axşam bir deqiqe sâkit olmadı; gâh reqs edirlS, gâh
da meze verib meze alırdı.
Ne qeder çalışdımsa da bu axşam men onunla
danışabilmediml9. Ancaq qonaqlar dağılanda men
ona yaxmlaşıb xüsusi görüşmek üçün yanıma gel-
mesini rica etdim, o da unvanını söyleyerek meni
öz evine de'vet etdi. Belece xudahafizleşdik2o. Alek-
sandr Eyniç bir deste xanım ve qızlarla güle-güle
çıxıb getdi.
Bu görüşden sonra men yerlimden nârazı qal-
dımsa da, yene de onunla görüşmeye, onun kim ve
haralı2! olduğunu bilmeye ve evvel-evvel Alek-
sandr Eyniç'in me'nasını bilmeye qerar verdim.
Haman qonaqlıqdan üç gün sonra bir axşamçağı
idi. Başmaqseyri22 yapmaq fikri ile evden çıxdım. Ha-
radansa Aleksandr Eyniç yâdıma23 düşdü. Verdiyi
unvanla yanma getmeye qerar verdim.
1. hemşehri 2. soy isimlerimizi 3. özür dileyip 4. baktım 5. düzgün 6. buğday tenli 7. alt çenesi kaba-çirkin 8. çevik 9. güzellik
10. ilgilendirdi 11. kibar, espirili 12. kullanıyordu, piyasaya sunuyordu. 13. şeker kutularını 14. her birine 15. çeşit 16. şarkı
notalarını 17. yahut 18. dans ediyor 19. konuşamadım 20. vedalaştık 21. neşeli 22. gezinti 23. hatırıma 24. yıkanıyordu,
banyo yapıyordu 25. her zamanki 26. sokaklarda 27. belgeleri 28. hangi 29. elimde olmayarak 30. yazık 31. kapıcı
32. hizmetçi 33. odaya 34. birden bire 35. yeter 36. da, de 37. hepsini 38. üzülmüyor 39. yaz
Seher elektirik şuaları içerisinde çimirdi24. Ma-
ğaza ve evlerin penceresinden gündüz zeh-
metinden sonra seherin lal olmaq isteyen küçelerin
elektirik İşığı yağırdı. Hava sâkit olsa da ağır idi.
Belke bu sebebe göre idi ki, hemişeki2^ kimi kü-
çelerde26 gezen yox idi. Qaranlıq göyün şen, işıglı
ve parlaq ulduzları seher küçelerindeki elektirik
lampalarma qaş-göz atırdılar. Gezen az idi. Biraz
dolaşandan sonra evi tapdım.
Hemyerlim olan evin qapısma vurulmuş bir
nece ad vereqeleri27 içerisinde Aleksandr Eyniç'in
de vereqesi mövcud idi. Rusça "Aleksandr Eyniç
Salaxov" yazılmışdı. Aleksandr Eyniç'in hansı28
sözlerden alındığını yene anlamadımsa, ancaq "Sa-
laxov"un "Sâleh"den emele geldiyini düşündüm.
İxtiyarsız29 zengi çaldım, gözümü Aleksandr
Eyniç'in vizit kartından çekebilmirdim. Herf-herf
höcceleyib me'nasını çıxarmaq isteyirdim. Lakin
efsûs30... Zehmetin bîhûde idi. Bir şey anlamırdım.
Birden qapı açıldı, qarşımda gene bir qul-
Iuqçu3l peyda oldu. Aleksandr Eyniç'in evde olub-
olmadığmı sordum. Xidmetçi32 meni içeri de'vet
etdi ve bir şüşeli qapmı gösterdi. İçeriden Alek-
sandr Eyniç'in "buyurunuz, buyurunuz" -sesini
eşitdim. Otağa33 girdim.
Aleksandr Eyniç gözel suretde bezenmiş ve dö-
şemesine xalça salınmış bir otağm ten ortasında dur-
muşdu. Biz köhne dost kimi biribirimizle görüşdük.
Onun gösterdiyi sandalya üzerinde oturaraq kişini
işden avara edebileceyim üçün üzr istedim.
Aleksandr Eyniç gülümsedi ve gelmeyimden
razı qaldığını bildirdi.
Bu vaxtadek Rusça geden danışığımızı Türk-
ceye döndermek meqsedi ile men ondan Türkçe
bilib-bilmediyini sordum.
Aleksandr Eyniç fövren34 Türkçe cavab verdi:
-Bes35 nedi, Müsülmanam dayna36.
-Belese Türkçe danışaq.
Sonraki söhbetden anlaşıldı ki, bu Universitetin
Hüquq Fakültesinin telebesidir. Üç ildir ki, burada
tehsil alır. Lakin bir çox sebeblere göre imtahanların
hamısını37 vermemişdir ve teessüf etmir38, çünki
"osnova-telni" (temelli suretde) keçmek isteyir.
Teze tanışımın adı meni maraqlandırdığı üçün
Türkcesini bilmek isteyirdim. Bu meseleye ya-
xmlaşmaq fikri ile men evvel onun haralı olduğunu
sordum.
-Yelizavetpol quberniyasındanam, bizde, zna-
yete, burada olan kimi'jizn yoxdur (açısı: Gence
bölgesindenem, bizde, bilirsiniz mi, burada olan
heyat kimi heyat yoxdur).
-Ne me'nada buyurursunuz?
-Her me'nada, qlavnoe-ora çox skuçnı olan yer-
dir. İntelligentni obşestvo yox, zad yox. Keçen
yay39 getmişdim. Bu yay, kateqoriçeski reşil get-
meyeceyem. Adam yoxdur, vot çem delo. Muzdur
Eli, rencber mujikler, arabacı, Qulu, vot naşe ob-
şestvo. (açısı: Her me'nada, en önemlisi ora çox bık-
dırıcı olan yerdir, bir cemiyyet yox, zad yox. Keçen
yay getmişdim. Bu yay kesinlikle karara gelmişem-
getmeyeceyem. Adam yoxdur, mesele bundadır.
Muzdur Eli, rencber köylüler, arabacı Qulu-budur
bizim cemiyyet)
Biraz sükut edenden sonra men birden:
-Sizin adınızın Türkcesi İskender'dir mi?-deye
soraraq Makedoniyalı Aleksandr'm aramızda is-
kender Zülqerneyn adı ile me'ruf olduğunul xa-
tırladım.
-Yox, yox, menim adım Elihüseyn Bey'dir, men
özüm perevod eledim (açısı2: aktardım), -deye ta-
nışım izahat verdi. Bilmirsiniz, burada Rus ba-
rışnaları (açısı: hanımları) soruşurlar. Elihüseyn
Bey deyende xoşları gelmeyir, çağırabilmeyirler,
ona göre de men Aleksandr perevod eledim.
-Bes Eyniç?
-H-ihi, he, he, he... A kakje, imya i otçestvo her
yerde işlenir. Nu, men atamın adım da perevod ele-
dim. No, po vaşemu, atamın adı nedir? (açısı Bes
nece3, ad ve soyadı her yerde işlenir. Bele ki, men
atamın da adını Rusça'ya aktardım. Sizin fikrinizce,
atamın adı nedir?)
Men cavab vermedim.
-Eynullabey. Meşedi Eynullabey. Bu bârede4
men çox fikir etdim. Vizitni kartoçka çap eleyen5 ti-
poqrafçı6 bir cühud? vardı, o düzeltdi. Oçen udaç-
no, ele deyildir mi? V kulturnom mire tak prinyato.
(açısı: Vizit kartları düzenleyen matbaaçi bir Mu-
sevi var idi, o düzeltdi. Uğurlu bulunub, eledir mi?
Uygar dünyada bu şekilde kabul edilmişdir).
Men bir söz söylemedim.
Bu halda qapı yavaşdan döyüldü. Aleksandr
Eyniç izin verdikde bayaq mene qapı açan qız daxil
olub göy rengli kiçik bir konvert verdi. Tanışım tez
mektubu alıb üstünü oxudu:
-Görürsünüz, ne yaxşı çıxır: Qospodinu Alek-
sandru Eyniçu Salaxovunastoyaşsi Urus adı kimi.
(Bay Aleksandr Eyniç Salahova-esil Rus adı kimi).
Sonra mektubu açıb baxdı ve üzünde yapma
bir tebessüm oynayaraq kağızı8 masanın üstüne
atdı ve özünden razı halda dedi:
-Yazıq qız, skuçat edir, çağırır, vot, kstati, is-
teyirseniz men onu sizinle tanış edim. Çox yaxşı
krasivaya banşna. Nu, bir az atvlekatsya olar (açısı:
Yazıq9 qız, bıkmış, çağırır, yeri gelmişken, is-
teyirseniz men onu sizinle tanış edim, çox yaxşı,
gözel xanımdır. Bir az fikri yayınar)10.
Men teşekkür etdim ve izin isteyerek getmeye
qalxdım. Ayrıldıq.
Aleksandr Eyniç'le tanışlığım burada tamam
oldu. Daha görüşmedik.
Ancaq ara-sıra küçede, teatrda rast düşürdük.
Onda da birbirimize baş endirerek uzaqdan sa-
1.bilindiğini 2. tercümesi 3. nasıl 4. konuda 5. bastıran 6. matbaacı 7.Yahudi 8. kağıdı 9. zavallı 10. meşgul olur
11. uyku 12. götürmüştü 13. yanındaki 14. küçük çocuk 15. sarmış 16. mutlu 17. şekerlerle 18. tembihledi 19. hat-
metmesini 20. babama 21. akrabalarımıza 22. arada bir 23. sokakta
lamlaşırdıq.
Yoldaşım hekayesini tamam edib sordu:
-Aleksandr Eyniç xoşuna geldi mi? Belelerine
telebeler arasında çox rast gelinir. Başqa tipler de
yox deyildir. Feqet bu axşam kifayet eder. Yatmaq
zamanı da geldi.
-Çox gözel.
Yatağımıza uzandıq. Yoldaşım yorulmuşdu,
tez yatdı. Meni ise xeyli zaman Aleksandr Eyniç
meşgul etdi. Ancaq sehere yaxın meni de yuxull
aparmışdı12.
1916
KEÇDİYİM YOL
(Tercüme-yi halım evezine) (s.
9-11)
Xatirimdedir, qardaşım mollaxanada-
mehellemizde Qasımbey mescidi cünbündekil3
üsul-i etiq mektebinde oxuyurdu. Men ise balacai4
olduğumdan hele mektebe verilmemişdim. Amma
mektebe gönderilmeyimi her gün teleb edirdim. Bir
gün evde özbaşıma oynayarken heyetimizde se-
vinçli sesler qopdu. Tez otaqdan bayıra atıldım.
Qarşımda gördüyüm menzere meni heyran bu-
raxdı.
Şaşırmış qardaşımı dövrelemişis mekteb uşaq-
ları anama:
-Muştuluğumuzu verin, Abdulla (qar-
daşımdır) Qur'an'ı xetm eledi deye gülüşürdüler.
Anam şâdl6 xeberle gelen bu uşaqlara muş-
tuluq verib, atasına dexi xeber aparmağı tövsiyye
etdikde, uşaqlar:
-Bilirik, ay xala, xeber vereceyik,-dediler.
Sonra ovuclarını şirniyyatlal7 doldurmuş uşaq-
lar yollanmaq istediler. Men bir terefde durub hes-
retle baxrrdım.
Uşaqlardan biri sonra bildim ki, bu mektebde
"xelife" imiş, hesretle baxdığımı görüb anamdan
menim de onlarla iştirak etmeyimi rica etdi. Anam
razı oldu ve menim elimden tutmaq lazım ol-
duğunu qardaşıma ve onun yoldaşlarına tapşırdıis.
Men sevindim. Tez geyinib onlarla beraber
qardaşımm Qur'an'ı çıxmasmıl9 atama20 ve yaxm
qohumlarımıza2i xeber aparmağa yollandım.
Biz güle-güle gedir ve herdenbir22 uşaqlardan
biri qardaşımm papağını başından alıb yere vu-
randa "mübarek, mübarek"-deye çığırırdıq. Men-
den ötrü bu şâdlığımm inteha ve evezi yox idi. Ba-
harın ilk günlerine mexsus şen güneş bizimle
beraber sevinir, gülüşürdü.
Bu günden men mektebliler içerisine daxil
oldum. Bu hadise menim günlerimin sabahdan ax-
şamadek evde, küçede23 qaygısız oynamaqla ke-
çirilmesine son verdi.
 Heminl gün axşam atam mene:
-Besdir, oynadın-dedi, -sabahdan sen de mek-
tebe getmeye başlarsan.
Men bu qerardan son derece xoşlandım. Qar-
daşım kimi mektebe getmeye çoxdan he-
veslenmişdim. O geceni de qarşısmda bulunduğum
böyük bir hadisenin heyecanı içerisinde keçirdim.
Düşüncelerden yorulub yuxuya gedebildimse de,
yene de yuxuda mekteb düşüncelerinden azâd ol-
madım.
Mirze Hadı'nın mektebi uzun ve dar bir otaq-
dan ibaret idi. Otağın işıq menbeyi2 birce qapı ve
bir de damdaki şüşelenmiş balaca pencerevari bir
baca olduğundan, otaq lazımi qeder işıq deyildi.
Qapmın sağ terefinde sandalya üzerinde molla özü
oturmuşdu. Molla uzun ve qara müştüyün3 başına
sancılmış eşme papirosa^ qüllab vuraraq tüstünüS
etrafa yayırdı.
Molla meni görcek başını eyib eyneyinin^ üze-
rinden baxdı ve sonra uşaglara müraciet ederek
mene yer verilmesini teklif etdi.
Mektebin yerine hesir döşenmişdi. Hesirin
üzerine ayaq qoyulduqca toz qalxır ve temiz ha-
vadan gelmiş uşaqları asqırdırdı.
Otağın divarları uzunu düzülmüş taxta pil-
lelerde? ikişer cergeS oturmuş şagirdlerden yuxarı
pilledekileri kitab, aşağıda oturanları çereke? oxu-
yan idiler. Men çereke oxuyanlar sırasına keçib ey-
leşdim.
Molla bir-bir şagirdleri çağırıb derslerini gös-
terir, kitab oxuyanlara yazı dersi de verirdi. Şa-
1. aynı 2. kaynağı 3. ağızlığın 4. sigaraya 5. kokusunu 6. gözlüğünün 7. raflarda 8. sıra 9. elifba 10. dönüp 11. masa 12.
kadar 13. fetvadır 14. analamıyordumsa 15. kural 16. sallanmaya 17. eski
girdler yerlerini qayıdıblO yırğalana-yırğalana ders-
lerini mütalie edirdiler.
Birden molla meni öz adımla çağırdı. Ya-
nımdaki şagirdler meni dürtmelediler:
-Dur get, molla çağırır.
Men qalxıb mollanın huzuruna geldim.
-Eyleş, -dedi.
Men oturdum.
Mizinll üzerinden bir kitapça götürüb menim
qarşımda açdı. Bu çereke idi. Molla qelem yonan bı-
çaqla herfleri mene göstererek:
-Bu elifdir. Bax, buradan buraya kimi!2, bu ze-
berdirl3. Bu oldu e. Bu beydir, buradan buraya
kimi, bu da onun bir nöqtesi.
O deyirdi, men dinleyir, bir şey qan-
mayırdımsa!4 da, üreyimde molla deyenleri höc-
celeyirdim.
Bu qaydai5 ile molla esced, hevvez, hutti lefz-
lerni "tehlil" edib mene bunları hazırlamağı emr
etdi. Men de bunları höcceleyerek sesimi şa-
girdlerin xor sesine qatdrm ve başqa şagirdler kimi
çereke üzerinde yavaş yavaş yırğalanmağa1^ baş-
ladım. Menim tehsilim buradan, bu usûl ile baş-
landı. Bu "mollaxananm" da başqa köhnel? üsûllu
mektebler kimi, tedris vasiteleri ağaç ve falaqqadan
ibaret idi. Bizim mollanın ağaç ve falaqqa usulü ile
telebelerinin müveffeqiyyetlerini yükseltmeye ça-
lışması ve bu sahede özünü zabiteli göstermek is-
temesi, ümumiyyetle köhne mekteblerin adi
en'enesi olduğundan bu xüsusda yazmaqdan vaz
keçirem...
1933