ÇEV 402 ENVIRONMENTAL MANAGEMENT

(ÇEVRE YÖNETİMİ)
2008-2009 Bahar Dönemi _Uygulama Dersi

Ders Saatleri Perşembe 16:00-18:00

Dersi veren öğretim üyeleri ve yardımcıları:

•Prof. Dr. Tuncay DÖĞEROĞLU
•Doç. Dr. Alper ÇABUK
•Öğr.Gör.Dr. Ozan Devrim YAY
•Araş.Gör. Özlem ÖZDEN
•Araş.Gör. Hicran ALTUĞ
 Kalkınma – Çevre Koruma Çelişkisi

İnsanların yaşam kalitesini yükseltmek

amaçlı kalkınma ve teknolojik gelişimler
yarattıkları çevre sorunları nedeniyle
insanın yaşam kalitesini düşürmeye
başlamışlardır.
 ÇEVRE ve YÖNETİM

ÇEVRE YÖNETİM
Birden çok alternatifin
Bir canlının yaşamını,
bulunduğu ve en iyi
gelişmesini ve neslini alternatifin hangisi olduğuna
sürdürebilmesine etki eden dair belirsizliğin söz konusu
fiziksel, kimyasal ve biyolojik olduğu durumlarda bir veya
dış şartlardır. birden çok amaca ulaşmak
için sınırlı kaynak
kullanımıyla doğru karar
vermekle ilgili bir bilim
dalıdır.
 ÇEVRE YÖNETİMİ

 İnsanlar ve doğa arasındaki ilişkilerin

yönetilmesidir.

 İnsanların yer kürenin doğal kaynaklarına

olan talebini, doğanın talebi karşılama
kapasitesi ile sürdürülebilir şekilde
dengelemeyi amaçlamaktadır.
 ÇEVRE YÖNETİMİ
(üç aşamalı değerlendirme)

 Faaliyetlerin muhtemel etkilerinin

değerlendirilmesi (etki değerlendirilmesi)

 Faaliyetlerden dolayı geçmişte oluşmuş

çevresel değişikliklerin ortadan kaldırılması
için muhtemel yöntemler (düzeltici
faaliyetler)

 Doğal olayların veya faaliyetlerin çevresel

etkilerinin azaltılması için muhtemel
yöntemler
 ÇEVRE YÖNETİMİNİN
ANA BİLEŞENLERİ

 Politika:Bilimsel veriler ve çakışan politik ve

ekonomik çıkarlarla ilgili değer yargılarına
dayanan çevresel amaçları tanımlar.

 Mevzuat:Politikaların formüle edilmesi

uygulanması için araçtır.

 İdari Yapılanma: Belirlenen çevresel amaçları

geliştirmek ve hayata geçirmek için çerçeve ve
ortam sağlar.
ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRME
UYGULAMALARI

DOÇ.DR.ALPER ÇABUK
 Sunu Planı

ÇED İle İlgili Bilgiler

 Temel Kavramlar
 ÇED’in Aşamaları
 Ülkemizdeki ÇED Mevzuatı
 CBS ve UA’nın ÇED Kapsamında Kullanımı
 ÇED’in Tanımı
Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED), çevreyi doğrudan ya da
dolaylı olarak, olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebilecek bir
ya da birden fazla faaliyete ait bir proje için alınacak kararda
esas alınmak üzere, proje konusu faaliyet(ler)in bütün çevresel
etkilerinin bilimsel yöntemler ve tekniklerle irdelenmesi, bu
irdelemelere göre olumsuz etkileri önlemek ya da çevreye
zarar vermeyecek ölçülerde en aza indirmek için alternatif
çözümlerin belirlenmesi, sözkonusu proje hakkında ÇED
çalışmaları sonuçlanma göre yatırım karan alınarak
faaliyet(ler)in gerçekleştirilmesi halinde, inşaat ve işletme
aşamalannda ve işletmenin kapatılmasından sonra çevresel
etkiler için ÇED çalışması ile belirlenen önlemlerin izlenip
denetlenmesi sürecidir.
 ÇED’in Tarihçesi

 1950 ve 1960’lı yıllarda öne çıkmaya başlayan çevre koruma

bilincinin sonucu olarak çevreyi etkilemesi muhtemel olan çeşitli
faaliyetlerin irdelenmesi ve ekonomik karar süreçlerine çevre
bileşenlerinin dahil edilmesi istenmeye başlanmıştır. Konu üzerinde
yapılan ilk çalışmalar fayda maliyet analizlerinden oluşan kaba
yaklaşımları içermektedir.
 Bu yaklaşım üçüncü Londra havaalanı gibi önemli projelerin
değerlendirilmesinde kullanılmıştır.
 İlk kez ABD 1970 tarihinde NEPA (National Environmental Policy
Act) dahilinde ÇED’i federal projeler için bir zorunluluk haline
getirmiştir. 1973 yılında ise Kanada’da da buna benzer ama zorunlu
olmayan ÇED girişimleri başlamıştır.
 ÇED’in Tarihçesi

1972’deki Insan ve Çevre Konferansının sonrasında oluşturulan UNEP

çerçevesinde birinci derecede önem verilen çalışma alanlarından biri özellikle
gelişmekte olan ülkelerde ÇED uygulamaları için etkili yöntemlerin geliştirilmesi
olmuştur.
 UNEP’in konuya yaklaşımı ekonomik kalkınmayı engellemeden çevre sorunlarına
çözüm getirecek pratik yaklaşımların oluşturulması esasına dayanmaktadır.
 Gün geçtikçe çevre sorunlarının hissedilir biçimde artması sonucunda 1980’li
yıllarda, basit fayda maliyet analizlerinin artık yeterli olmadığı ve ekolojik
çerçeveler dahilinde yeni yaklaşımların geliştirilmesi gerekliliği anlaşılmıştır.
 İlki 1973 yılında yürülüğe konan AET Çevre Eylem Programları , 1976, 1982 ve
1986’da üç kere gözden geçirilerek yenilenmiştir. Bu programlarda çevre
sorunlarına değinilerek çevre politikasında ÇED uygulamnaları istenmiştir.
 1987’deki Ortak Geleceğimiz raporunda ise ÇED, sürdürülebilir kalkınma
hedefine ulaşılmasında izlenen tahmin-önleme stratejisine uygun olarak
kullanılan en önemli çevre yönetim aracı özelliğini kazanmıştır.
 Sürdürülebilir Kalkınma ve ÇED
Bugün ÇED, Sürdürülebilir Kalkınmanın temel bileşeni olarak görülmektedir ve son yıllarda çok popüler olan
çevre yönetimi hizmetinin temel bileşenlerinden biridir. U ygulamada teknoloji, kalkınma ve gelişme iki kollu
terazinin bir ucunda, çevre ve çevre koruma gibi kavramlar diğer ucundadır. Terazide bir taraf ağır
bastığında, diğer taraf aşağıya doğru inmektedir. Belki de sürdürülebilirliği bu iki kollu terazinin denge
konumu gibi ele almak olasıdır. Burada şöyle bir soruyu ya da savı ortaya koymak olasıdır: “İnsanın yaşam
kalitesini yükseltmeye yönelik olarak ortaya çıkan kalkınma ve teknolojinin, yol açtığı çevre sorunları ile insan
yaşam kalitesini düşürmesi nedeniyle, teknolojinin ve kalkınmanın ne derecede yaşam kalitemizini yükselttiği
ya da yaşam kalitemizi yükseltmek için kalkınmaya ve teknolojiye gerçekte ne düzeyde gereksinim
duyduğumuz”.
Sürdürülebilirlik kavramı artık yavaş yavaş içerdiği anlamı yitirmekte ve
güven vermemektedir. Bu güvensizlikteki haklılığı da, uygulamadaki
başarılı örneklerin azlığı ispatlamaktadır. İşte bu noktada ÇED anlayışının,
ortaya koyduğu “koruma-kullanma dengesi” ve doğaya verilen zararın
onarılması eylemi daha işler gibi gözükmektedir. ÇED bu anlamda
kalkınmanın tam ortasında, en kritik noktada yer almaktadır. “Kaçınılmaz
olan kalkınmanın ve kalkınma için kaçınılmaz olan tüketimin, çevreye
verdiği zararın minimize edilmesi ve verilen zararın onarılması”.
 Sürdürülebilir Kalkınma
 Genel anlamda ÇED’in aşamaları, hazırlık
ve eleme, kapsam ve etkilerin
belirlenmesi, mevcut çevrenin özellikleri,
etkilerin sayısallaştırılması ve
değerlendirilmesi, alınacak önlemlerin
belirlenmesi, alternatiflerin
değerlendirilmesi, ÇED raporunun
hazırlanması, karar verilmesi, proje
sonrası izleme denetleme ve analiz
şeklinde sıralanmaktadır. Bu
aşamalardan da anlaşılacağı gibi coğrafi
Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi
bilgi sistemleri ve uzaktan algılama
ÇED yasal olarak pek çok ülkede
desteği, aslında bu aşamaların büyük
inşaat, madencilik, sanayi, turizm
çoğunda yer alması kaçınılmazdır.
gibi pek çok faaliyet için faaliyetin
Özellikle ÇED’de kullanılan değerlendirme
yapılıp yapılmamasına karar verme
yöntemleri büyük oranda, coğrafi bilgi
eylemidir. Yani bu faaliyetlerin
sistemleri desteğine gereksinim
hepsinin ilk aşamasıdır.
duymaktadır.
 ÇED Ne Zaman Uygulanır?

ÇED'nin NE ZAMAN uygulanacağı en önemli konulardandır. Bu

zamanın mutlaka, çevresel etkilerinin önemli olacağı bilinen bir
veya birden fazla faaliyetle ilgili bir proje hakkında UYGULAMA
KARARI ALINMADAN ÖNCE olması gerekir. Diğer bir deyişle,
ÇED, kesinlikle böyle bir kararda esas alınmak üzere
gerçekleştirilmelidir; aksi takdirde, uygulanmasının bir anlamı
kalmaz, yalnızca yararlı bir belge niteliği taşır. Oysa sonuçta,
ABD'de Kasım 1978'de yürürlüğe konan NEPA'nın uygulanması
ile ilgili Yönetmeliğin (Regulations) 1500.1 (c) maddesinde
açıkça belirtildiği gibi, "pek tabiidir ki, önemli olan iyi bir belge
değil fakat iyi bir karar üretmektir."
 ÇED Hangi Faaliyetlerle İlgili Projelere Uygulanır?

ÇED'de yanıtlanması gereken ilk soru, HANGİ FAALİYETLER ile ilgili

projeler için uygulanacağıdır. Böyle bir belirleme için kabul edilen temel
kıstas, etkinin ÖNEMLİ (significant) olup olmayacağıdır. Bazı faaliyetler
özellikleri ve/veya büyüklükleri nedeniyle çevre üzerinde "önemli" etkilerde
bulunurlar. ÇED, bu tip faaliyetlerle ilgili projelere uygulanır. Bu konuda
açıklığa kavuşturulması gereken husus, çevresel etkilerin "önemli" olup
olmayacaklarının nasıl belirleneceğidir. Bunun için, ÖNEMLİ ETKİ’nin
ayrıntılı bir tanımını yapmak gerekmektedir. Kimi faaliyetler de vardır ki,
bulundukları bölgeler nedeniyle zaten ÇED raporu yapılmadan,
yapılmalarına izin verilmeleridir. Örneğin turizm ve doğal değerleri
açısından önemli olan bir bölgede bir termik santral yapılması gerektiği,
ÇED raporu yapılmadan da anlaşılabilir.
 Önemli Etki Nedir, Nasıl Ölçülür?
Farklı faaliyet tipleri bir kase içindeki toplara benzetilecek olursa, ÇED uygulanacakların bu toplardan
hangileri olacağını belirlemek gerekecektir. Tıpkı bir kase içindeki topların farklı renkler ve
büyüklüklerde olması gibi, değişik tiplerdeki faaliyetler de farklı özelliklere ve hüyüklüklere sahiptirler
ve çevre üzerinde farklı etkilerde bulunurlar. Bu farkın belirlenmesi etkilerin ÖNEMLİ olup olmayacağı
ölçülerek yapılır.İşte burada yanıtlanması gereken soru ÖNEMLİ ETKİnin nasıl ölçüleceğidir.Etkinin
ÖNEMLİ (significant) olması kavramı ilk defa ABD'nin Ulusal Çevre Politikası Yasasi'nda (NEPA)
yeralmıştır. Daha sonra hu kavramın açılımı, ABD'de Kasım 1978'de yürürlüğe konan "NEPA'nın Şartı
Olan işlemlerin Uygulanması Hakkında Yönetmelik"in (Regulations) 1508.27 no'lu maddesinde
içerik (context) ve ŞİDDET (intensity) olarak yapılmıştır. Böylece, ÖNEMLİ ETKİ kavramı iki
kıstasa bağlanmış, "içerik" ve "şiddef'in nasıl ölçüleceği bu maddede ayrıntılı olarak açıklanmıştır.
ÇED'nin diğer ülkelerde de yaygınlık kazanmasıyla birlikte, birçok bilim adamı tarafından "önemli
etki"nin saptanmasında kullanılan çeşitli ÇED yöntemleri geliştirilmiştir; bu yöntemler daha sonra ÇED
yöntemleri ile ilgili bölümde açıklanmaktadır. "Önemli etki"nin "içerik" ve "şiddet" olarak ölçülmesi
konusudaki bu gelişmeler kase içindeki toplar benzetmesine dönülerek açıklanacak olursa, kase
içinden seçilecek topların hangi renklerde (siyah, kırmızı, mor, kahverengi, sarı gibi) ve büyüklüklerde
(3 cm çapında ve daha büyük gibi) olacağı belirlenmiş olmaktadır. Diğer bir deyişle, ÇED uygulanacak
projeler için faaliyet tiplerinin nasıl seçileceği artık bilinmektedir. Bundan sonra yapılacak iş, bu
seçimin yapılmasıdır.
 ÇED Uygulanacak Projeler İçin Faaliyet Tipi Seçiminde Hangi
Yaklaşımı İzlemeli?

ÇED'nin farklı ülkelerdeki gelişim süreci içinde, bir projeye ÇED'nin uygulanmasının gerekip
gerekmeyeceğini belirlemek için faaliyet tipleri seçiminde üç farklı yaklaşım izlenmiştir. Bu
yaklaşımlar şunlardır (EIA in The Netherlands): (1) Her proje için tek tek belirleme, (2) Genel
saptamalara göre belirleme (3) ÇED'nin uygulanacağı projeler için faaliyet tiplerinin sıralandığı
bir liste düzenleme. Birinci yaklaşım ile, hazırlanan her proje için ÇED uygulamanın gerekip
gerekmeyeceği, yukarıda açıklanan önemli etki kıstasına göre tek tek belirlenir, ikinci
yaklaşımla, önce, ÇED uygulanacak projelerin belirlenmesinde önemli etki kıstasına göre
dikkate alınacak genel özellikler belirlenir, daha sonra, hazırlanan her proje için ÇED uygulanıp
uygulanmayacagina hu genel özelliklere uyup uymadığı saptanarak karar verilir. Bu iki
yaklaşımın en önemli zorluğu, zaman alıcı olmaları, dolayısıyla da pratik olmamalarıdır. Üçüncü
yaklaşım, uygulamada en pratik olanıdır. Bu yaklaşım ile, ÇED uygulanacak projelerin hangi
tiplerdeki faaliyetler hakkında olacağı önceden düzenlenen bir faaliyetler listesiyle belirlenir;
böylece, hazırlanan projeler için ÇED uygulanıp uygulanmayacagının her seferinde tek tek
helirlenmesi gerekmez. Halen ÇED uygulayan ülkeler tarafından ve uluslararası kuruluşların
helgelerinde en fazla hu yaklaşım tercih edilmektedir. Ülkemiz ÇED Yönetmeliği de bu
yaklaşımla hazırlanmıştır.Yukarıda açıklanan her üç yaklaşımda da hedef, ÇEVRESEL ETKİ
değerlendirme RAPORUnun hazırlanması gerekli olan projelerin belirlenmesidir.
 Çevresel Etki Değerlendirme Raporu Nedir?
ÇED Raporu, tıpkı bir fabrikadan en son pazarlanan nihai ürün gibidir; ÇED sürecinin daha
önceki bütün işlemleri bu nihai ürünün ortaya çıkarılması içindir. Bir ÇED RAPORU ile, bir
projenin doğrudan ve dolaylı, uzun ve kısa süreli, olumlu ve olumsuz tüm çevresel etkileri, farklı
bilim dallarından uzmanlar tarafından bilimsel yöntemler ve teknikler kullanılarak irdelenir,
olumsuz olacakları bu irdemelerle belirlenen çevresel etkiler için alternatif önlemler belirlenir.
Amaç, sözkonusu projenin gerçekleştirilip gerçekleştirilmeyeceği hakkında karar alacaklara, olası
çevresel etkiler hakkında bilimsel inceleme ve irdelemelere dayalı bir belgenin sunulması ve
böylece yatırımlarla ilgili olarak alınacak kararlarda kalkınma ile çevre arasında denge kurucu bir
yaklaşım izlenmesidir. Diğer bir deyişle, ÇED Raporu, "Sürdürülebilir Kalkınma" hedefi yönünde
"tahmin-ve-önleme" stratejisinin karar vericiler tarafından izlenmesinde kullanılan bilimsel bir
uygulama aracıdır. ÇED Raporu kapsamındaki çalışmaların en özgün bölümü, projenin olası
çevresel etkilerinin irdelenmesi ve olumsuz olacağı saptananlar için alternatif önlemlerin
belirlenmesidir. Bunun için, yerinde yapılan incelemelerle elde edilen bütün bulgulara
dayanılarak, ÇED için geliştirilmiş özgün bilimsel yöntem ve teknikler kullanılır; örneğin, hava ve
su kirliliklerinin yaratılılıp yaratılmayacagmın tahmini için çevre mühendislerince dağılım
modelleri, nüfus, kentleşme ve istihdama etkilerinin nasıl olacağı hakkında sosyal bilimciler ve
şehir plancıları tarafından projeksiyon yöntemleri kullanılır. Kısaca ÇED raporu hazırlama işi farklı
meslek disiplinlerini ve bunların mesleki yöntemlerini içerir.
 ÇED Raporu Hazırlanacak Projelerin Seçimi

ÇED Raporları "önemli çevresel etkileri" olacak projelere uygulanır, digerlerine

uygulanmaz. Bazı faaliyet tiplerinin çevresel etkilerinin "önemli" olacağı önceden
bilinmektedir; örneğin, termik santrallar, otoyollar, demir çelik sanayii tesisleri,
petrokimya kompleksleri, çimento fabrikaları, ve diğer benzeri büyük tesisler gibi.
Bunlar, ÇED Raporu uygulanacak projeler için hazırlanan faaliyetler listesinde
toplanırlar. Ancak, bazı faaliyetlerin çevresel etkilerinin "önemli" olup olmayacağı
önceden kesin olarak bilinememektedir. Bu durumda proje konusu faaliyetle ilgili
tesisin büyüklügüne ve/veya yeralacagı çevrenin bu tesisin yapacağı etkilere karşı
hassasiyetine göre, yaratılacak çevresel etkiler "önemli" olabilir' ya da olmayabilir.
Çevresel etkileri projeden projeye değişebilen ve dolayısıyla hu etkilerin "önemli"
olup olmayacağı projeleri hazırlanmadan önce bilinemeyen tarımsal sulama
faaliyetleri, hayvancılık tesisleri, ağaç sanayii, gıda sanayii, bazı madencilik
faaliyetleri, turistik tesisler, kentsel altyapı ile ilgili inşaatlar, ve daha burada
sıralanamayan pek çok faaliyet,ÇED kapsamında ikinci grup faaliyetler olarak ele
alınırlar. Üçüncü bir grup daha vardır ki, bunlar çevresel etkilerinin önemli
olmayacağı önceden bilinen, dolayısıyla da ÇED Raporu dışında bırakılanlardır.
 Eleme Nedir, Nasıl Yapılır?
ÇED sürecinde ELEME ("screening"), yukarıda belirtildiği gibi, ÇED Raporu hazırlanacak
projeler ile hazırlanmayacakları ayrıştırmak için yapılan bir içtir. Bu eleme isinden amaç, bir
proje konuşu faaliyetin ya da faaliyetlerin çevresel etkilerinin "önemli" olup olmayacağım
saptamaktır.Yukarıda, "ÇED Uygulanacak Projelerin Faaliyet Tipi Seçiminde Hangi Yaklaşım
izlenmelidir?" başlıklı bölümde, üç farklı yaklaşım açıklanmakta bunlardan üçüncüsünün pratik
olması nedeniyle en fazla tercih edileni olduğu belirtilmektedir. Bu eleme yaklaşımı ile,
kolaylıkla listelenebilen ÇED uygulanacağı kesin belli olan birinci grup faaliyetleri (yukarıdaki
birinci kasedekiler) ve ikinci grup olan ÇED uygulanıp uygulanmayacağı belli olmayanlar
(yukarıdaki ikinci kasedekiler) için birer liste hazırlamak olanaklıdır. Böyle iki grup halinde
listeleme yaklaşımı, ülkemiz ÇED Yönetmeligi'nde de izlenmiştir, ikinci gruptaki faaliyetlerle ilgili
projelerden hangileri hakkında ÇED Raporu hazırlanacağım belirlemek için bir eleme aşamasına
daha gerek vardır, işte bu eleme aşamasında, yukarıdaki "ÇED Uygulanacak Projelerin
yeraldıkları ortamın çevresel özellikleri nasıl olursa olsun, etkileri daima "önemli"olur. Ancak
bazı durumlarda, "çevre" dış etkilere karsı öylesine hassastır ki, buralara tavuk kümesi dahi
yapılsa "önemli" etkiler yaratabilir. Bu nedenle, ÇED'ne "çevre" yönünden de yaklaşılması, ÇED
Raporu hazırlanmasına gerek olup olmayacagmın, çevresel etkilere karşı HASSAS YÖRELER
için ayrıca saptanması gerekli görülmüştür. Ülkemiz ÇED Yönetmeligi'nde de böyle bir
uygulamaya yer verilmektedir.
 ÇED Raporu İçin Seçilecek Konuların Listesi

ÇED raporunun ana kapsamı aynı olmakla birlikte, faaliyet tipne bağlı olarak ÇED Raporu içerisinde
kullanılan yöntemler değişebilir. Yine bu kapsamda ÇED Raporu için kullanılacak format da değişebilir.
ÇED’in Aşamaları
ÇED’in aşamalarını şu şekilde sıralayabiliriz:

1. Hazırlık Çalışmaları ve Eleme

2. Kapsam ve Etkilerin Belirlemesi
3. Mevcut çevrenin özelliklerinin belirlenmesi ve
projenin ve alanın tanımlanması
4. Etkilerin sayısallaştırılması ve tanımlanması,
ölçülmesi, değerlendirilmesi
5. Alınacak önlemlerin belirlenmesi
6. Alternatiflerin, çözüm önerilerinin
değerlendirilmesi
7. ÇED raporun hazırlanması ve sunumu
8. Karar verme süreci
9. ÇED sonrası, izleme ve denetleme faaliyetleri
10. Proje sonrası analiz

Kapsamlaştırma ya da kapsam belirleme evresi

ÇED’in en önemli aşamalarından birisidir ve bu
aşamada halkın katılımı da söz konusu
olabilmektedir
 ÇED Süreci
Hazırlık Çalışmaları ve Eleme
Kapsam ve Etkilerin Belirlemesi
Mevcut çevrenin özelliklerinin belirlenmesi ve projenin ve alanın tanımlanması
Etkilerin sayısallaştırılması ve tanımlanması, ölçülmesi, değerlendirilmesi
Alınacak önlemlerin belirlenmesi
Alternatiflerin, çözüm önerilerinin değerlendirilmesi
ÇED raporunun hazırlanması
 ÇED’in Parçası : Halkın Katılımı
Halkın katılım hem kapsamlaştırma
sürecinde projeden etkilecek
kişilere görüş sorma şeklinde
olduğu gibi, hem de etkilerin
değerlendirilmesinde kullanılan bazı
yöntemlerde halka yönelik anket
çalışmaları yapılabilir.
 ÇED’de Yer Alan Meslek Grupları – Ülkemizdeki Durum
Ülkemizdeki mevzuata göre
 En az lisans seviyesinde eğitim
görmüş bir kişi kurucu
 En az üç yıl deneyimli bir çevre
mühendisi
 Mühendislik Mimarlık Fakültelerinin
herhangibir bölümünden mezun olan
en az üç yıl deneyimli bir kişi ya da
üniversitelerin fizik, kimya, biyoloji,
arkeoloji, kamu yönetimi, işletme,
iktisat, maliye, veya sosyoloji
bölümlerinden birinden mezun en az
üç yıl deneyimli bir personel.
 Projeye göre en az bir uzman.

Yandaki şekilde projeye göre yer

alabilecek
uzmanlar örneklenmiştir.
 Ülkemizdeki Mevzuat
1983 Çevre Kanununda önemli bir konu ortaya atılmıştır. Kanunun 3.maddesi
uyarınca kirleten öder ilkesi kanuna girmiştir. Yine aynı kanunun 10. Maddesinde
ÇED kavramı uygulamaya girmiştir. TC Anayasası ‘’Çevreyi ekonomik kalkınma
hedeflerine olumsuz etki yapmaması koşuluyla kesaba katsa da, Anayasımıza göre
herkesin temiz ve sağlıklı bir çevrede yaşama hakkı vardır’’ilkesi ÇED çalışmalarına
altyapı oluşturmaktadır. Altıncı, Yedinci, Sekizinci Kalkınma Planlarımızda
Sürdürülebilir Kalkınma Kavramı bulunmaktadır. Bu da ÇED’in diğer bir dayanağıdır.
Ayrıca ülkemizde Kıyı Kanunu, Turizmi Teşvik Kanunu, Kültür ve Tabiat Varlıklarını
Koruma Kanunu gibi kanunlarda çevresel konulara ilişkin mevzuatta önemli yer
tutmaktadır. 1993 yılında Çevre Kanunun 10. Maddesi uyarınca ÇED Yönetmeliği
çıkarılmış ve bu yönetmelik 1997, 2002, 2003 yıllarında revize edilmiştir. Şu an
yürürlükte olan yönetmelik 16.12.2003 tarih ve 25318 sayılı resmi gazetede
yayımlanan yönetmeliktir. ÇED Yönetmeliği sayesinde ülkemizde mevzuatta yer alan
hava ve su kirliğinin önlenmesi, kıyılarımızın korunması, tarım alanlarının, meraların
korunması gibi çevre ile ilgili pekçok yönetmelik etkin şekilde kullanılabilmektedir.
 CBS ve UA’nın ÇED Kapsamında Kullanımı
CBS’nin ÇED kapsamında kullanılabileceği aşamalar şu şekilde sıralanabilir
1. Hazırlık Çalışmaları ve Eleme
2. Kapsam ve Etkilerin Belirlemesi
3. Mevcut çevrenin özelliklerinin belirlenmesi ve projenin ve alanın tanımlanması
4. Etkilerin sayısallaştırılması ve tanımlanması, ölçülmesi, değerlendirilmesi
5. Alınacak önlemlerin belirlenmesi
6. Alternatiflerin, çözüm önerilerinin değerlendirilmesi
7. ÇED raporun hazırlanması ve sunumu
8. Karar verme süreci
9. ÇED sonrası, izleme ve denetleme faaliyetleri
10. Proje sonrası analiz

Anlaşılacağı gibi bu aşamalar ÇED’in zaten tüm aşamalarıdır. Kısaca CBS; ÇED’in tüm aşamalarında
kullanılabilir. Uzaktan algılama ise, ÇED’in aşamaları içerisinde hem mevcut alan kullanımının tespit
edilmesi, vejetasyon tipi ve yoğunluğunun belirlenmesi gibi konularda veri kaynağı olarak kullanılabilir,
hem de faaliyet öncesi, sırasında ve sonrasındaki çevresel etkilerin change detection algoritmaları ile
izlenmesi amacıyla da kullanılabilir. Bunların yanı sıra, CBS ve UA yazılımlarındaki görselleştirme ve 3
boyutlu modelleme araçları, proje öcesi, sırası ve sonrasındaki çevresel etkilerin görselleştirilmesi
amacıyla karar verileciler için faaliyetin yapılıp yapılmayacağına karar verme sürecinde önemli çözümler
sunabilirler. Yani bu kapsamda değerlendirdiğimizde UA özellikle ÇED sonrası, izleme ve denetleme
faaliyetleri açısından önem kazanacaktır. Bundan sonraki slaytlarda ÇED aşamalarında CBS’nin ve
UA’nın önem kazandığı konular verilecek ve sonrasında örneklenecektir.
 CBS ve UA’nın ÇED Kapsamında Kullanımı

Genel anlamda CBS Sistemleri ÇED kapsamında;

 Harita, tablo, rapor, grafik ve görüntü entegrasyonunda
 Çalışmada kullanılan tüm verilerin depolanması, analiz ve entegrasyonunda
 Karar verme sürecinde sorgulama ve analiz yapma özellikleriyle doğru kararların
verilmesinde
 Gelişmiş etiketleme ve yüksek kalitede harita kompozisyonu ile ÇED raporunun
hazırlanmasında
 Coğrafi verilere resim, video ya da web sayfası linkleyebilme özelliği, buffer,
merge, dissolve, union, clip gibi özellikleri ile gelişmiş mekansal analizler yapmada
 Toplanan verinin gerektiği durumda güncellenerek güncel tutulmasında
 ÇED kapsamında kullanılacak verilerin üretilmesinde
 3 boyutlu analiz özellikleri ve görselleştirme araçlarıyla mevcut durumun ve
etkilerin görselleştirilemesinde
kullanılabilir.
 BİR ÇED ÇALIŞMASINDA CEVAP ARANACAK SORULAR

 Faaliyet/Proje sahibi kim? ÇED bedelini kim karşılayacak? ÇED’i kim

yönetecek? ÇED’i kim kontrol edecek.
 Proje alanının mevcut çevresel koşulları nasıl? Yeterli çevresel veri mevcut
mu?
 Projenin kapsamı nedir?
 Projenin gerekçesi nedir? Projenin uygulanmasından elde edilecek yararlar
nelerdir?
 Proje alternatif ya da seçenekleri var mı? önemli çevresel etkiler nelerdir?
 Kümülatif etki söz konusu olacak mı?
 Olumsuz etkiler azaltılabilir ya da önlenebilir mi?
 Halkın bilgisi mevcut mu? Sorgulama yararlı olur mu?
 Proje sonrası öneri izleme (monitoring) gereksinimleri nelerdir?
 ÇED sonucu nedir?
 ÇED için kullanılan bilgi kaynakları nelerdir?,
 ETKİ KARAKTERİ

 Mekan boyutu
 Zaman boyutu
 Geri dönüşümlülük
 Etki oluşma olasılığı
 Yararlı/zararlı etki
 Sinerjik etki
 Kümülatif etki
 Kalıcı/Geçici etki
 ÇED İÇİNDEKİ TEMEL GRUPLAR?

 PROJE SAHİBİ : Bir faaliyeti yürütmeyi isteyen özel ya da

devlet organizasyonu
 YETKİLİ OTORİTE: (Karar verici) : Faaliyet hakkında
karar veren devlet kurumu ya da kurumları
 DANIŞMANLAR: Bilgi üretme değerlendirme ve
yorumlama da insan kaynakları
 ÇED KOMİSYONU: (Uzmanlar grubu) : Yetkili otoriteye
fikirler ve önerilerde bulunan bağımsız çalışma grubu
 HALK: Karar verme sürecinde bir ÇED çalışmasında
katılım isteyen her bir insan ya da organizasyon
 YERYÜZÜ KAYNAKLARI VE GÖRDÜKLERİ ZARARLAR

ÇEVRE FAKTÖRÜ ÖLÇÜLECEK ÖLÇÜ BİRİMİ ÖLÇME TEKNİĞİ DEĞERLENDİRME TEKNİK YARDIM
(Bir kaynak ve ETKİLER SORUMLULUĞU KAYNAĞI
gördüğü zararlar)
MİNERAL Kullanılabilir Mineral Ton Mevcut verileri Enerji ve Tabii MTA ve Çevre
KAYNAKLAR Kaynaklarındaki mineral kaynakların Kaynaklar Bakanlığı Bakanlığı
Değişim nitelik ve miktarını
belirleyen testlerden
geçirme
TOPRAK KAYBI Toprak kaybındaki Ton/Zaman Evrensel toprak kaybı Köy İşleri Bakanlığı, Toprak ve Su
değişim Denklemi Çevre Bakanlığı, Muhafaza
(uyarlanarak) Toprak ve Su
Muhafaza
KIYI EROZYONU Kıyı sınır çizgisindeki Metre/Yıl Harita, Hava fotoğrafı,
değişim Uygu görüntüsü
ZEMİN ÇÖKMESİ Yüzey Alan olarak çökmeye Fiziksel koşullara MTA
elevasyonundaki eğilimli alanların bakarak tahmin Ekonomik Alanda
gelişim faaliyetlerine miktarı Mevcut ve öbnerilen Yardım alınmalı
bağlı olarak görülen alan kullanımına göre
değişim kayıp tahmini
Ölçülecek soysa etki:
Zarar gören insan
sayısı
Etkilenen kişi ve
yitirilen YTL
 YERYÜZÜ KAYNAKLARI VE GÖRDÜKLERİ ZARARLAR

ÇEVRE FAKTÖRÜ ÖLÇÜLECEK ÖLÇÜ BİRİMİ ÖLÇME TEKNİĞİ DEĞERLENDİRME TEKNİK YARDIM
(Bir kaynak ve ETKİLER SORUMLULUĞU KAYNAĞI
gördüğü zararlar)
TOPRAK KAYMASI Topografyadaki Torak kaymasına DSİ, Yer altı suları ile
değişiklik eğilimli alan miktarı ilgili Ayrıntılı Çalışma
Sosyal ve ekonomik Zarar gören kişi ve TL.
boyutu
Zarar Gören kişi ve
mülk sayısı
VERİMLİ TARIM Verimli tarım arazisi Alan miktarı ve Kayıpları mülkiyet Tarım Bakanlığı Korumacı Yaklaşımı
ALANLARI miktarındaki işletme sayısı sınırlarını kullanarak Olan Aracı Kurumlar
değişiklik, Tarım planimetre ve grid
işletmesi sayısındaki üzerinde ölçülebilir
değişiklik
 JEOLOJİ

 YER KABUĞUNU, ONUN OLUŞUM VE GELİŞİMİNİ KONU ALIR

 YAPISAL EKOLOJİ
 Fay hatları
 Depremsellik
 JEOTEKNİK ÖZELLİKLER
 ÖLÇÜM TEKNİKLERİ
 Arazi çalışması
 Laboratuar
 Sondaj
 Kayaç testleri
 Zemin testleri
 * AFET BÖLGELERİNDE YAPILACAK YAPILAR HAKKINDA
YÖNETMELİK (1997)
 JEOLOJİ

Aranması gereken husus Aramaktaki amaç

Mineroloji, petrografi, paleontoloji Etüd bölgesinin ne şekilde meydana geldiğinin izahı, baraj ve su
toplama sahalarının jeolojik haritası inşaat malzemesi için
hususi haritaların tanzimi
Tektonik (kıvrım, fay, çatlak, arızalar, yatım ve istikamet) Su toplama havzasının ve baraj temelinin su kaçırıp
kaçırmayacağı
Sedimentasyon (tabakalaşma şekli, tabaka yayımı, kalınlıkları) Su kaçırıp kaçırmayacağının tespiti
El sondajı ile zemini yoklama yatay ve dikey galeri, tünel ve Tabaka serisi ve kalınlıkları hakkında bilgi, sert kayalar
kuyular üzerinde ne kadar ayrışmış kısım olduğunun tayini,
birikinti ve moren yığınlarının ne kadar derine indikleri
Jeofizik usuller Tabaka duurmları, yer altı su seviyesinin tayini, elastikiyet
tayinleri
Su geçirme tecrübesi YEr altı suyunu tutma özelliğinin, aşınma tehlikesinin,
kayalarda boşluk ve çatlakların tayini
Sıkışma tecrübesi Baraj sahilindeki bina ve arazide oturma kayma tehlikesi olup
olmayacağı
Kabarma tecrübesi Kil, marn gibi taşların sulu ve kuru hallerde ne dereceye kadar
kabarıp tekrar büzülmeleri
Zeminin kimya özelliği Baraj suyu seviyesinin alçalıp yükselmesi ile kimyasal
özelliğinin değişmesi (jibs, anhidrit ve kalker dolomitlerin
erime nispetleri değişik olur. Tazyik altında çok erir.
 HAVA KALİTESİ

 CO (karbonmonoksit)
 NOx (Azot oksitler): NO, NO2
 HİDROKARBONLAR
 Alkonlar
 Alkenler
 Asetilenler
 Aromatikler
 FOTOKİMYASAL OKSİDANTLAR
 PARTİKÜLLER (toz, buhar, sis, duman, sprey)
 SO2 (Kükürtdioksit)
 DİĞER
 Toksitler (Asbest)
 Floritler
 HAVA KALİTESİ

HAVA KİRLETİCİLERİNİN ETKİSİ ÜÇ AŞAMADA İNCELENEBİLİR.

 Emisyon aşaması
 Atmosferik yayılma
 Alıcılar

ETKİ DEĞERLENDİRME İKİ AŞAMADAN İBARETTİR

 Faaliyetten kaynaklanan emisyon nedeniyle, atmosferdeki kirletici

konsantrasyonundaki artışın hesaplanması
 Artan konsantrasyona maruz kalma nedeniyle mala ve cana olacak
zararın hesaplanması
 HAVA VE UĞRADIĞI ZARARLAR
ÇEVRE FAKTÖRÜ ÖLÇÜLECEK ÖLÇÜ BİRİMİ ÖLÇME TEKNİĞİ DEĞERLENDİRME TEKNİK YARDIM
(Bir kaynak ve ETKİLER SORUMLULU KAYNAĞI
gördüğü ĞU
zararlar)
HAVA KALİTESİ Partikül ve SO2, CO, Ppm microgram Matematiksel difüzyon Çevre Bakanlığı, Bu kuruluşların
Azot oksitler, Bu sayı ve miktarlar modelleri Belediyeler, Hıfzısıhha sağladığı bilgiler
Hidrokarbonlar, Mevcut ve öneri alan Çevre Bakanlığı, Bu kuruluşların
Fotooksidantlar, kullanımına dayanan Belediyeler, Hıfzısıhha sağladığı bilgiler
Floridler, Diğer veriler
kirleticilerin
Konsantrasyonlarındak
i Değişiklikler ile
görüş mesafesi ve
emisyon miktarındaki
değişiklikler
Etkilenen İnsan,
Hayvan sayısı, Alan
kullanım tipleri
KOKU Kokunun Yıllık, 24 saatlik, 3,1, Geçmişteki durulma Çevre Bakanlığı, Bu kuruluşların
konsantrasyonu ve saatlik Ppm şimdiki durumu Belediyeler, Hıfzısıhha sağladığı bilgiler
süresi karşılaştıracak
Matematiksel yayılma
birimleri
GÜRÜLTÜ İnşaat, Endüstriyel Desibel Gürültü etki ve Karayolları ve kent içi Bu kuruluşların
faaliyetler, Trafik ve zonlarına ilişkin yollardan sorumlu sağladığı bilgiler
benzer faaliyetlerde Matematik modeller kuruluşlar
Gürültü ve değişimi
 SU KALİTE PARAMETRELERİ
PARAMETRE TANIMI VE KAYNAKLARI
FİZİKSEL
Sirkülasyon Tatlı su akışı, gelgite bağlı hareket ve
rüzgarın kıyı sistemlerindeki su hava
hareketlerine birlikte etkilerinin
sonucudur
Askıda Partiküller / Bir su modelinin bulanıklığı, askıdaki
Bulanıklık (ppm) partiküllerce azaltılan ışık şiddeti
derecesinin bir ölçüsüdür. Askıdaki
partiküller, erozyon sedimenti, organik
aşıntılar ve planktondan oluşur.
Koku ve Tat Sudaki hoş olamayan kokular ve tatlar,
çürüyen bitkiler ya da diğer organik
maddeler, lağım; endüstriyel atıklar ile
ilişkilidir.
Renk Çürüyen bitkiler, turba, linyit ve diğer
bitki kalıntıları, endüstriyel atıklar ve
lağım pisliği suda renge sebep olur
Sıcaklık Su sıcaklığında, doğal mevsimsel
(Fº veya Cº) değişmeler dışındaki değişiklikler elektrik
santrali ya da diğer endüstriyel maddeler
ya da su akış örneklerindeki
değişikliklerden kaynaklanbilir.
NORMAL KOŞULLAR
ALTINDAKİ YOĞUNLUK VE
DEĞERLERİ
Sirkülasyon, besin maddeleri ve
sediment taşır, planktonları
sevkeder, bitki ve hayvan
atıklarını temizler, tuzluluğu
kontrol eder.
Değişkendir
Doğal koşullardaki vejetasyonun
bol olduğu yüzey sularında
koku-tat problemleri olabilir
Vejetasyonun çok bol olduğu
bataklıklar kabalt platin
ölçüsünde birkaç yüz birim renk
değerine sahip olabilir
Yüzey suyu sıcaklığı aşağı
yukarı aylık hava sıcaklığı
demektir.
ETKİLERİ YA DA
SONUÇLARI
Kazı ve dolgu faaliyetleri, iskele
inşaatları sirkülasyonda
değişmelere sebeb olur
Bulanık su estetik ve içecek
yönünden insanlarca tercih
edilmez. Bulanık su ışık geçişini
azaltır, bu da bitki büyümesini
ve yaban hayatını etkiler
Sudaki koku ve tat özellikle
içecek ve evsel amaçla
kullanımlarda ve çoğu gıda
endüstrilerinde istenmez
Yüksek renklikteki su, boya, buz
yapımı gibi pek çok sanayice
estetik yönünden tercih edilmez.
Su hayvanlarının pek çok
fonksiyonu sıcaklık kontrolüdür.
 SU KALİTE PARAMETRELERİ
PARAMETRE TANIMI VE KAYNAKLARI
KİMYASAL
Çözünmüş oksijen (ppm) Sudaki çözünmüş oksijenin normal bir
atmosfer ile dengedeki kapasitesi, sıcaklık ve
ayrışmış maddenin bir fonksiyonudur.
Biyokimyasal Oksijen BOI, mikrobiyal hayat tarafından suda mevcut
İhtiyacı (BOT (mg/l)) organik maddeyi özümlerken tüketilen
çözünmüş oksijenin bir ölçüsüdür.
Kimyasal Oksijen İhtiyacı Biyolojik bir işlemden ziyade kimyasal bir
(KOI) oksidasyon kullanan organik maddenin ayrı
bir ölçüsüdür
pH Suyun hidrojen iyonu yoğunluğunun bir
(pH birimleri) ölçüsüdür. Hidrojen iyonu yoğunluğu diğer
maddelerin ayrışma derecesini kontrol eder
Çözünmüş katılar Suyun tuzluluğu, çözünmüş tuzların kompleks
Tuzluluk bir karışımını kapsar. Kıyı sularında, sodyum
(mg / veya ppm) klorid en bol bulunandır. İçeriye akan kanal ve
tatlı sular ve sirkülasyondaki değişmeler ile
diğer boşaltımların tümü tuzluluk değişimine
neden olur.
NORMAL KOŞULLAR
ALTINDAKİ YOĞUNLUK VE
DEĞERLERİ
Doğal sular çözünmüş oksijen ile
nadiren dengede ve nadiren
tamamen doymuş duurmdadır
Sağlıklı akıntılar normalde 3-5 mg/l
BOI içerirler.
Tatlı su bünyelerinde pH 6,0 – 8,0
arasındadır. (7,0 pH değeri nötr,
7,0’dan küçük asidik ve 7,0’dan
büyük alkalidir)
Kıyı alanlarındaki deniz suyunda
tuzluluk 35,000 ppm’e ulaşabilir,
akarsularda ise yaklaşır
ETKİLERİ YA DA SONUÇLARI
Sağlıklı bir bitki ve hayvan hayatı
için en az 6 ppm’e ihtiyaç duyar.
Yüksek BOI çözünmüş oksijen
azlığını gösterir.
5,0 ya da 6,0 ın altındaki pH
değerleri evrensel veya endüstriyel
kullanımlar için aşındırıcı olabilir
İçme suyu kullanımları için 500
ppm’nin altındaki tuzluluk istenir
 SU KALİTE PARAMETRELERİ
PARAMETRE TANIMI VE KAYNAKLARI
KİMYASAL
Özgül iletkenlik Suyun elektrik iletkenliğinin bir ölçüsüdür.
Besinler (Nitrojen ve Amonyak ve nitratlar azotlu organik
fosfor) maddelerin ayrışmasının nihai ürünleridirler.
Fosfotlarda indirgenmenin ürünüdür.
Kaynakalr, atmosfer, bitki döküntüsü, hayvan
dışkıları, gübreler, lağım endüstriyel atıklardır.
Zehirli maddeler, ağır Bu tip maddeler, yüzey suyu bünyelerinde
metal içeren siyanürler, endüstriyel atıkların, yerleşim ve tarım
deterjanlar, fenoller akıntılarının sonucu olarak bulunurlar
Petrol ve yağ (mg/l) Petrol kirliliğinin temel kaynakları petrol
üretimi işlenmesi ve nakli işini yapan
kuruluşlardır. Diğer kaynakalr, şehirsel
akıtılar, botlardan dışarı verilenler ve sintine
sulardır.
NORMAL KOŞULLAR
ALTINDAKİ YOĞUNLUK VE
DEĞERLERİ
Tatlı su genelde 1000
mikromhosdan küçük bir spesifik
iletkenliğe sahiptir. Okyanus suyu
50,000 mikromhasdan büyüktür
Kirlenmenin olmadığı koşullarda
amonyak yoğunluğu 0,2 mg/l’nin
altında, nitrat yoğunluğu 1,0 pp’nin
altındadır ve fosfatlar nadiren
önemli derecededirler.
Metallerin izlenebilir nicelikleri
sular için de doğal olarak ortaya
çıkar.
Bazı organizmalar besini yağ olarak
depolarlar yoğunluklar 10 mg/l’ye
kadar olabilir
ETKİLERİ YA DA SONUÇLARI
Nitrojen (azot) ve fosfor en önemli
bitki besinleridir. Genelde kıyı
sularında kullanılabilir. Nitrat
miktarının bitkilerin bolluğunu
kontrol eden faktör olduğu kabul
edilir.
Bu mzddelerin hepsi yaban yaşamı
ve insan için belirli yoğunluklarda
zehirlidir.
Petrol ve yağ sağlık için tehlikelidir,
suyun arıtılması zorluğa, koku
sorunlarına ve endüstride de
sorunlara sebep olurlar.
 SU KAYNAKLARI VE GÖRDÜKLERİ ZARARLAR

ÇEVRE FAKTÖRÜ ÖLÇÜLECEK ETKİLER ÖLÇÜ BİRİMİ ÖLÇME TEKNİĞİ DEĞERLENDİRM TEKNİK
(Bir kaynak ve E YARDIM
gördüğü SORUMLUL KAYNA
zararlar) UĞU ĞI
Yüzey suyu akışı Hidrografla (Su düzeylerini Birim zamanda Bu amaçla geliştirilmiş DSİ ve Diğer Diğer ortak
gösteren eğriler’e içerisind bilgisayar programları kuruluşlar, kuruluşlar
yapılan harita) e suda Ortaklaşa dan
Faaliyet öncesi ve sonrası meydan teknik
ölçülür. gelen yardım
artışlar
(hacim),
tabaka
oluşuyor
sa
kalınlığı
Taşkın alanlar Taşkının yüzeysel ve m³ / sn Bu amaçla geliştirilmiş DSİ, Afet işleri
yayıldığı alanda oluşan bilgisayar programları,
su tabakasının derinliği Taşkın sıklığı analizi
(Gelgit olayları ile olan yapılır. Bu suyun
taşkın bunu içermez) nereden geldiğini analiz
eden yöntemler
Islak alanlar (gelgite Islak alanın değerindeki Dekar, Hektar Islak alan haritaları, hava Milli PArklar
bağlı ıslak değişme (Biyolojik fotoğrafları, uydu
alanlar) üretkenliğin hızlı görüntüleri
olduğu yerdir)
Islak alanlar (gelgite Islak alanın değerindeki Dekar, Hektar Islak alan haritaları, hava Milli pArklar, DSİ
bağlı olmayan değişme (Biyolojik fotoğrafları, uydu
ıslak alanlar) üretkenliğin hızlı görüntüleri
olduğu yerdir)
 SU KAYNAKLARI VE GÖRDÜKLERİ ZARARLAR

ÇEVRE ÖLÇÜLECEK ÖLÇÜ ÖLÇME TEKNİĞİ DEĞERLENDİR TEKNİK

FAKTÖRÜ ETKİLER BİRİMİ ME YARDIM
(Bir kaynak ve SORUMLULUĞ KAYNAĞI
gördüğü zararlar) U
Yüzey suyunun Erimiş Oksijen Ppm, Her birinin kendisine ait DSİ, SU ürünleri
niteliği (Göller, Konsantrasyonundaki Microgram standart teknikleri mevcut, fakülteleri
Nehirler, Baraj değişiklik, ağır metaller, ayrıca bilgisayarlar
gölleri, deniz N, F, Süfli fenol, Yağ, kullanılır
kıyılarındaki Petrol, Alkali ve asitler,
deltalarda) Suyun sıcaklığı, tadı,
kokusu, Biyolojik
oksijen ve kimyasal
oksijen gereksinmesi
Yer altı suyu Miktar olarak etki, Her Hidrolojik araştırmalar Su
Suyun verimliliğindeki değişkene Kaynaklarından
azalma da kalite olarak, ayrı ayrı ölçü sorumlu
yer altı suyunun birimi kuruluşlarca
Biyolojik ve Kimyasal kullanılır
Potansiyel Kirletici
Maddelerle Kalite
değişimi
 BİTKİ ÖRTÜSÜ VE UĞRADIĞI ZARARLAR

ÇEVRE ÖLÇÜLECEK ÖLÇÜ ÖLÇME TEKNİĞİ DEĞELENDİR TEKNİK

FAKTÖRÜ ETKİLER BİRİMİ ME YARDIM
SORUMLULU KAYNAĞI
ĞU
Bitki örtüsü Bitki örtüsünün Böyle bir Fiziksel koşullara dayalı Orman Orman ve Bitki
fiziksel zararlanmaya tahminler yapılır Bakanlığı, Çevre Örtüsü Haritaları
koşullarındaki uğrayan Bakanlığı elde edilir.
değişim alanın
genişliği
Bitki örtüsü Zararlara uğrayan Dekar/ Mevcut ve önerilene alan Orman ve Bitki
(şahıslara kişi sayısı ve mülk Hektar, kişi kullanımlarına dayalı Örtüsü Haritaları
bağlıysa) sayısı tahminler yapılır elde edilir

Soyu tehdit altında her birinin Yok edilen Bu amaçla geliştirilmiş Orman ve Bitki
olan bitkiler, varlığındaki bitki sayısı bilgisayar programları, Örtüsü Haritaları
endemik bitkiler, değişikllik haritalar, hava fotoğrafları, elde edilir
nadir bulunan Uydu görüntüleri Bitki Doğa korumadan
bitkiler listeleri ile kontroller yardım alaınabilir

Yukarı havzadaki Ormanı oluşturan Alanda Her biri için ayrı ayrı Orman Orman haritaları
ormanlık alanlar türlerin çeşitliliği, yapılacak ölçüler kullanılır Bakanlığı, Çevre
Görsel özellikleri, değerlendirme Bakanlığı
örtünün tipi, ye göre
ölçüsü, min azalma
boyutları gibi miktarı
değişimler
BİTKİ ÖRTÜSÜ SINIFLANDIRMALARI

 Ormanlar
 Çayır-Meralar
 Sulak alanlar
 Endemik bitkiler

 Ağaçlar
 Çalılar
 Otsu bitkiler
 Tarımsal ürünler
 Mikrofolora
 Su bitkileri
 Yok olma tehlikesi altındaki türler

 Kültür Bitkileri
 Doğal Bitki Örtüsü
 Su İçi Bitkileri
 Endemik, Nadir, Tehdit altında Bitkiler
 Yukarı Havza Ormanları
 YABAN YAŞAMI VE UĞRADIĞI ZARARLAR

ÇEVRE ÖLÇÜLECEK ÖLÇÜ ÖLÇME TEKNİĞİ DEĞERLENDİR TEKNİK

FAKTÖRÜ ETKİLER BİRİMİ ME YARDIM
(Bir kaynak ve SORUMLULUĞU KAYNAĞI
gördüğü zararlar)
Kabuklu, kabuksuz Tür ve sayı Habitat Ekonomik yönden Su ürünleri, Doğa Orman ve Bitki
hayvan değişimi değişiminin değerli türlerin sayı ve koruma ile ilgili Örtüsü Haritaları
derecesi çeşitlerinin değişime kuruluşlar elde edilir
daylı tahminleri

Su kuşları Habitatların Habitat Habitat koşulları Doğa koruma ile Orman ve Bitki
niteliği, değişiminin sınırlandırılmaya tabi ilgili birimler Örtüsü Haritaları
miktarlarının derecesi tutulur elde edilir
değişimi
Yukarı havzadaki Faunanın niteliği ve Habitat Gelişim öncesi ve Milli parklar
yaban yaşamı miktarlarındaki değişiminin sonrası habitat
(memeli) değişim derecesi koşullarının
karşılaştıırlması
Soyu tehdit Tür sayıları Habitat
altındaki yaban değişiminin
yaşamı derecesi

Avcı kuşlar Habitatların Habitat Değişim bağlı nüfus

niteliği, değişiminin değişiklikleri
miktarlarının derecesi
değişimi
 ESTETİK-KÜLTÜREL VE UĞRADIĞI ZARARLAR

ÇEVRE FAKTÖRÜ ÖLÇÜLECEK ÖLÇÜ BİRİMİ ÖLÇME TEKNİĞİ DEĞERLENDİRME TEKNİK

(Bir kaynak ve ETKİLER SORUMLULUĞU YARDIM
gördüğü zararlar) KAYNAĞI
Tarihi önemi olan Bir ya da daha fazla Tarihi alan ya da Arazi incelemeleri, Kültür Bakanlığı, Eski Arkeolojik
alanlar tarihi yapının yapıların Literatürler, eserler, Müzeler Genel Kaynaklar
öneminin değişikliğe özelliklerinin Sörveyler, Alanla Müdürlüğü, Kültür Tabiatını
uğraması, Etkinin değişim derecesi, ilgili haritalanmış Koruma Müdürlüğü
öneminin ölçü birimi belgelerle ilgili
belirlenmesi çalışmalar yapılır
Arkeolojik Bir veya daha fazla Değişikliğin Arkeolojik Kültür Bakanlığı, Eski
kaynaklar tarihi yapının derecesi envanterlerden, eserler, Müzeler Genel
öneminin değişikliğe sörveylerden, Hava Müdürlüğü, Kültür Tabiatını
uğraması, etkinin ve Uydu Koruma Müdürlüğü
öneminin fotoğraflarından
belirlenmesi yararlanılır
Görsel nitelik Görsel nitelikteki Hoş, Nötr, Anketler çalışmalar Kültür Bakanlığı, Müzeler
değişiklik Hoşlanılmayan, Genel Müdürlüğü, Kültür
Rahatsız edici Tabiatını Koruma
Müdürlüğü, Üniversitelerin
güzel sanatlar, Mimarlık,
Peyzaj Mimarlığı Bölümleri
Olağanüstü doğa Değerlerin Bu değişimin Öncesini gösteren
özellikleri değişmesi derecesi Fotoğraf, Video
kasetleri vb. gibi
belgeler, önerilen
alan kullanımlarının
neler getireceği
GÖRSEL KALİTEDE ÖNEMLİ OLAN ETMENLER

 ETKİYE NEDEN OLAN OBJENİN ÖZELLİKLERİ

 Renk
 Form
 Doku
 Miktar
 Alan
 Ölçek
 Diğer (gürültü, koku …)
 ALANIN ve YAKIN ÇEVRESİNİN PEYZAJ ÖZELLİKLERİ
 Renk
 Form
 Doku
 Çeşitlilik
 Bitki örtüsü
 Mimari yapı
 İZLEYİCİNİN ÖZELLİKLERİ
 İzleyici sayısı
 İzleyicinin duyarlılığı
 İzleyicinin beklentileri ve tercihi
 BAKIŞ NOKTASI ÖZELLİKLERİ
 Bakış noktası
 Objeye göre konumu
 Kalite
 KÜLTÜREL VARLIKLAR

 Sit
 Koruma alanı
 Milli Park
 Tabiat Parkları
 Tabiat Anıtı
 MEVCUT YÖNETMELİK, MEVZUAT VE YÖNERGELER

 Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu

 Turizm Teşvik Kanunu
 Çevre Kanunu
 İmar Kanunu
 Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıklarının
Tesbit ve Tescili Hakkında Yönetmelik
 Kültür ve Tabiat Varlıkları ile İlgili Olarak Yapılacak
Araştırma, Sondaj ve Kazılar Hakkında Yönetmelik
 Milli Parklar Yönetmeliği
 SOSYO EKONOMİK FAKTÖRLER

 Çalışma bölgesindeki vergi düzeyi

 İskan karakteristikleri
 Sağlık servisleri ve sosyal servisler
 Ulaşım sistemi
 Yaşam tarzı ve toplumsal tercihler
 Nüfus hareketleri
 Etnik gruplar
 İş durumu
 Arazi değerleri
SOSYO EKONOMİK YAPI DEĞERLENDİRME AŞAMALARI

 Sosyo ekonomik çevre envanteri

 Kritik faktörlerin tanımlanması
 Değişimlerin tahmin edilmesi
 SOSYO KÜLTÜREL ANALİZ

 Ele alınana hedef kitlenin,

 nüfus
 çevre ilişkileri
 yerleşim
 eğitim
 aile yapısı
 mal varlığı
 üretim biçimi
 ulaşım haberleşme ve
 kentle ilişkilerinin sistematik olarak incelenmesidir.
SOSYO-KÜLTÜREL YAPI ANALİZİ İÇİN YÖNTEMLER

 anket
 biyografi
 gözlem
 sayma
 deney
 belgelerden yararlanma
 grup tartışmaları
 simülasyon
 KONTROL LİSTELERİNİN

AVANTAJLARI
 Kullanımları kolaydır
 En basit formlu yaklaşımdır
 Etkilerin kısa bir özetidir
 Etkilerin sistematik olarak ele alınmasını sağlar
 Listeler iyi hazırlandığında herhangi bir etkinin gözden kaçama
olasılığı yoktur
DEZAVANTAJLARI
 Neden sonuç ilişkilerini kapsamaz
 Sık olarak çok genel ve eksiktir
 Etkiler arası etkileşimleri kapsamaz
 Aynı etki farklı başlıklar altında tekrar edilebilir ve bu durum asıl
önemli etkiden uzaklaşmaya neden olabilir.
 KONTROL LİSTELERİNİN

Amerikan Atom Enerjisi Komisyonu, 1973 yılında ükleer güç

santrallerinin çevresel etkilerinin belirlenemsi kapsamında
etkilerin
 Proje alanı ve topografyası
 Bölgesel demografi, arazi ve su kullanımı

 Bölgedeki tarihi, kültürel, doğal ve estetik değerler

 Jeoloji

 Hidroloji,

 Meteoroloji,

 Ekoloji,

 Mevcut radyasyon seviyeleri

ana başlıkları altında çalışmalar yapılmasını önermiştir(Uslu 1993).

 KONTROL LİSTELERİNİN

Amerikan Federal Enerji Komisyonu ise, 1973 yılında

doğal gaz boru hatları için yapılan ÇED çalışmasında;

-Yörenin özellikleri ve arazi kullanımı,

-Türler ve ekosistemler,
-Sosyoekonomik faktörler,
-Atmosferik koşullar ve ıslak alanlar,
-Çevrenin ayrıcalıklı özellikleri,

ana gruplarında çalışmalar yapılmasını uygun

bulmaktadır.
 KONTROL LİSTELERİNİN

ABD'de barajlar üzerinde yapılmış olan 55 ÇED çalışmasını değerlendiren Ortolano ve

Hil11972 yılında, bu konuda aşağıdaki sistematiği ortaya koymuşlardır:

-Arazi ve verim kaybının tesbiti,

-Mevcut yapıların, arkeolojik ve tarihi sit alanlarının kaybı,
-Yaban hayvanlarının habitat kaybı,
-Estetik kalitedeki değişimler,
.Doğal akarsu mecralarının yok olmasının getirdiği sonuçlar,
-Baraj haznesinin oluşturacağı etkiler,
-Baraj haznesinin neden olacağı su kalite değişimleri,
-Baraj yapısının neden olacağı etkiler,
-Dolu ve dip savaklarla, su alma yapılarının etkileri,
-Mansaptaki değişimler,
-Yeraltı suyuna etkiler,
-Baraj su seviyesi değişiminin etkileri (Uslu, 1993).
 KONTROL LİSTELERİNİN

Hava alanları için yapılmış 8 ÇED çalışmasının değerlendirilmesi ile insan çevresi
ve doğal çevre üzerine olabilecek etkiler aşağıdaki sistematik çerçevede
özetlenmiştir (Uslu 1993).
I. insan çevresine olan etkiler
 Taşınmazlara olan etkiler
 Estetik ve görsel etkiler
 Yerleşim bölgelerine olan etkiler
 Kamu hizmetlerine etkiler
 İskan yerlerindeki zorunlu değişimler
 Gürültü etkileri
 Havaalanı konumu, uçuş konileri, güvenlik sorunları
 Havaalanının planlanan kullanım kapasitesinin etkileri
 İstihdam durumuna etkiler
 Demografik etkiler
 Sosyo-psikolojik etkiler
 KONTROL LİSTELERİNİN

II. Doğal çevreye olan etkiler

 Proje alanındaki yaban hayatı
 Su kirlenmesi
 Ormanlar
 Mevcut binalar ve kullanımlar
 Hava kirlenmesi
 Erozyon
 Genel ekolojik etkiler
 ETKİ DEĞERLENDİRMESİ, İNGİLTERE-İLGİLİ YÖNETMELİKTEN
(PROJENİN DİREKT, İNDİREKT, İKİNCİL, KÜMÜLATİF, KISA-ORTA-
UZUN DÖNEM, GEÇİCİ, KALICI, POZİTİF VE NEGATİF ETKİLERİNİ
KAPSAMAKTADIR.)
İnsanlar, yapılar ve diğer insan yapısı çevre
üzerine etkiler
 Proje sonucu kirlilik artışındaki değişiklik ve çevresel
etkilerin sonuçları
 Projenin yöreye ve genel peyzaj üzerine görsel
etkileri
 Normal işletme sırasında proje sonrası emisyon
seviyeleri ve etkileri
 Proje sonucu oluşacak gürültü seviyeleri ve etkileri,
 Lokal yollar ve taşımacılık üzerine projenin etkisi
 Projenin kirleticiler, görsel kirlilik, vibrasyon vb.
nedeniyle binalar, mimari ve tarihi miras, arkeolojik
özellikler ve diğer sanatsal yapıtlar üzerine etkileri
 ETKİ DEĞERLENDİRMESİ, İNGİLTERE-İLGİLİ
YÖNETMELİKTEN (PROJENİN DİREKT, İNDİREKT,
İKİNCİL, KÜMÜLATİF, KISA-ORTA-UZUN DÖNEM,
GEÇİCİ, KALICI, POZİTİF VE NEGATİF ETKİLERİNİ
KAPSAMAKTADIR.)

Flora, fauna ve jeoloji üzerine etkileri

 Bitki ve hayvan türleri ile habitat

kayıpları ve zararlanmalar
 Jeolojik, paleontolojik ve fizyografik
özellik kayıpları ve zararlanmalar
 Diğer ekolojik değişimler
 ETKİ DEĞERLENDİRMESİ, İNGİLTERE-İLGİLİ
YÖNETMELİKTEN (PROJENİN DİREKT, İNDİREKT,
İKİNCİL, KÜMÜLATİF, KISA-ORTA-UZUN DÖNEM,
GEÇİCİ, KALICI, POZİTİF VE NEGATİF ETKİLERİNİ
KAPSAMAKTADIR.)
Alan üzerindeki etkiler
 Projenin fiziksel etkileri. Örneğin lokal topografyadaki
değişiklik, yüzey stabilitesi üzerine etkiler, toprak
erozyonu vs.
 Proje alanı ve çevre topraklarına kimyasal emisyon ve
depozitlerin etkileri
 Alan kullanım/kaynak etkileri
 Alınacak tarımsal alanların niteliği ve niceliği
-Mineral kaynakalrın sterilizasyonu;
-Diğer alternatif alan kullanımları, “hiç birşey”
yapmama seçeneği dahil
-Proje alanı çevresindeki kullanımlar üzerine
etkiler-tarım dahil;
-Katı atıklar
 ETKİ DEĞERLENDİRMESİ, İNGİLTERE-İLGİLİ
YÖNETMELİKTEN (PROJENİN DİREKT, İNDİREKT,
İKİNCİL, KÜMÜLATİF, KISA-ORTA-UZUN DÖNEM,
GEÇİCİ, KALICI, POZİTİF VE NEGATİF ETKİLERİNİ
Su üzerine etkilerKAPSAMAKTADIR.)
 Alanın drenaj sistemi üzerine etkiler
 Hidrografik özelliklerdeki diğer değişiklikler. Örneğin
su seviyesi, su kanalları, yer altı suyu akışı
 Kıyısal alanlar ve haliç oluşumu hidrojeolojisi üzerine
etkiler
 Su kalitesi üzerine kirleticilerin, atıkların vs. Etkileri
Hava ve iklim üzerine etkiler
 Kimyasal emisyonların seviyesi ve konsantrasyonu ile
bunların çevresel etkileri
 Özel durumlar
 Kötü koku
 Diğer iklimsel etkiler
 ETKİ DEĞERLENDİRMESİ, İNGİLTERE-İLGİLİ
YÖNETMELİKTEN (PROJENİN DİREKT, İNDİREKT,
İKİNCİL, KÜMÜLATİF, KISA-ORTA-UZUN DÖNEM,
GEÇİCİ, KALICI, POZİTİF VE NEGATİF ETKİLERİNİ
KAPSAMAKTADIR.)
Proje ile ilişkili diğer indirekt ve ikincil
etkiler
 Projenin neden olduğu trafik (karayolu,
havayolu, denizyolu,tren) etkileri
 Proje, ile materyal, su, enerji ya da diğer
kaynakların temini ve tüketimi
 Proje ile ilgili diğer gelişimler, Örneğin, elektrik,
su, kanalizasyon, telekominikasyon,
telekominikasyon hatları
 Proje ile ilişkili mevcut ya da amaçlanan diğer alt
projeler
 KONTROL LİSTELERİNİN

 Planlama ve projelendirme aşaması: Spekülasyon nedeni ile

arazi kullanımındaki değişimler, mücavir alanlarında sosyal ve ekonomik
belirsizlikler, planlanan aktivitenin kamu hizmetlerine etkileri, proje
beklentileri nedeniyle yöreye göçler ya da yöreden ayrılmalar
 Konstrüksiyon aşaması: iskan değişimleri, gürültü, erozyon ve
doğal drenajın etkilenmesi, yer altı suyu tablası değişimleri, su
kirlenmesi, yaban hayatı yaşam ortamlarının etkilenmesi, parkların,
rekreasyon alanlarının ve tarihi sit alanlarının zararlanması, estetik ve
görsel etkiler, inşaat faaliyetleri ile ilgili etkiler, kaynak kullanımı, riskler.
 İşletim aşaması (dolaysız etkiler): Gürültü, hava kirliliği, su
kirliliği, sosyo ekonomik etkiler, ekolojik değişimler, enerji tüketimi,
 İşletim aşaması (dolaylı etkiler): Mücavir alanlarda arazi
kullanımı, bölgesel gelişimdeki değişimler, konut ve kamı binaları gereksiniminde
değişmeler, yakın çevredeki rekreasyon alanı vb. yerlerin kullanımındaki
değişmeler, projenin değişik toplum kesimlerine farklı etkileri, yaşam şekillerinin
değişimesi, ulaşımdaki iyileşmenin diğer teknolojik gelişme imkanları yaratıp
yaratmayacağı
Ulaşım Projesi Konstrüksiyon Aşaması

I.Gürültü etkileri X
A. Halk sağlığı
B. Alan kullanımı
II. Hava kalitesi üzerine etkiler X
C. Halk sağlığı
D. Alan kullanımı
III. Su kalitesi üzerine etkiler X
A. Yer altı suyu
1. Akıntı ve su tablası seviyesinde değişiklik
2. Yüzey drenajı ve etkileşimler
B. Yüzey suyu
1. Kıyı çizgisi ve dip derinliği değişimleri
2. Dolgu ve kazı etkileri
3. Drenaj ve taşkın karakteri
C. Kalitesi
1. Akıntı malzemelerinin etkisi
2. Diğer, örneğin
a. Kıyı kıvrımlarının değişimi
b. Akıntının yön değişimi
c. Akıntı rejimindeki değişimler
d. Yer altı suyuna tuz karışımı
3. Alan kullanımı
4. Halk sağlığı
IV. Toprak erozyonu etkileri X
A. Ekonomik ve alan kullanımı
B. Kirlilik ve siltasyon
V. Ekolojik etkiler X
A. Flora
B. Fauna
ETKİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
 ETKİ VE PROJE TİPİNE GÖRE

 Ekstrapolatif
 eğilim analizleri
 senaryolar
 kıyaslama
 sezgisel
 Normatif
 FORMLARINA GÖRE

 Mekaniksel ya da matematiksel modeller

 İstatistiki modeller
 Fiziksel imaj ya da mimari maketler
 Arazi ve laboratuar denemeleri
 Kıyas modelleri
 Diğer
 ETKİ DEĞERLENDİRME

ETKİ ÖNEMİNİN SAPTANMASI

Kriterler
 Etki büyüklüğü ve oluşma olasılığı

 Etkinin mekana ve zamana göre dağılımı

 Etkilenen çevrenin onarım olasılığı

 Etkilenen çevrenin değeri

 Kamu kaygıları ve politik yansımaların düzeyi

 ETKİ DEĞERLENDİRME

ETKİ ÖNEMİNİN SAPTANMASI

Yöntemler
 FORMAL (niceliksel)
 INFORMAL (niteliksel)
 Analitik (yarar maliyet)
 Oylama (Delphi)
 İNCELEME VE DEĞERLENDİRME (REVIEW)

Kriterler:
 Bütün ilgili bilgilerin analiz edilmiş ve sunulmuş
olduğundan emin olmak,
 ÇED içindeki bilgilerin geçerliliğini ve doğruluğunu
değerlendirmek,
 Öneri projeyi hemen anlamak ve ek bilgiye gerek olup
olmadığını değerlendirmek
 Projenin çevresel etkilerinin önemini değerlendirmek

 Projenin çevresel etkilerinin izleme ve denetleme

gereksinimini değerlendirmek
 Projeye izin konusunda öneride bulunmak
 ÇED YÖNTEMLERİNİN
Kullanımını Olumlu Etkileyen Durumlar;

 Yöntem kullanımında yasal düzenlemeler ve/veya kılavuz

yayınlar
 Yöntemler konusunda bilgi kaynaklarının ve ortamlarının
genişletilmesi ve ÇED uygulayıcılarına aktarılması
 ÇED uygulayıcılarının yöntem kullanımının mesleki
sorumlulukları dahilinde olduğunu algılaması
 ÇED sürecinin proje planlaması sırasında
geçekelştirilmesi, proje kararları alındıktan sonra haklı
çıkarma yolunda “sonradan akla gelen bir aşama” olarak
değil,
 Öneri proje bileşenlerinin ve olası çevresel etkilerinin
karmaşık olması,
 Projeye karşıt davaların oluşması
 ÇED YÖNTEMLERİNİN
Kullanımını Olumsuz Etkileyen Durumlar;

 Yöntemlerin kullanımı ile ÇED için zaman gereksiniminin

artacağı düşüncesi,
 Yöntem kullanımının maliyeti artıracağı düşüncesi
 Yöntem kullanımının geniş veri ya da bilgi gerektirmesi
ve bunun aşırı harcamalar olmaksızın elde
edilemeyeceği,
 ÇED uygulayıcılarının farklı yöntemler, avantaj ve
dezavantajlar konularında yeterli bilgilerinin olamaması
 Belirsizlikler ve etkilerin kesin olarak ölçülememesi
kaygıları,
 ÇED uygulayıcılarının karşıt dava durumunda bu
yöntemlerin ve sonuçların aşırı derecede incelenebileceği
konusundaki kaygılar
 YÖNTEM TİPLERİNİN GÖRECELİ KULLANIMI

Yöntem Tipi Göreceli Ortalama Yaygın

Kullanımı:
Seçici: Yöntemlerin Seçici
limitli kullanımı, bu Kıyas Yöntemi X
limitler, veri Kontrol Listeleri X
gereksinimi, yöntem Karar Odaklı Kontrol Listeleri X
hakkında bilgi Çevresel Yarar Maliyet Analizi x
noksanlığı ya da yeni Uzman Fikri X
yöntemler nedeniyle Uzman Sistemleri X
olabilir. İndisler ya da İndikatörler X
Laboratuar Testleri ya da Maketler X
Ortalama: Farklı Peyzaj Değerlendirmesi X
alanlarda faklı tipteki Literatür Taramaları X
projeler için kullanım Toplam Denge Hesapları X
yöntemleridir Matrisler X
İzleme (Temel veri) X
Yaygın: ÇED uygulanan İzleme (Benzer durumlardaki X
Alıcılar, Arazide İzleme)
birçok ülkede yaygın
Etkileşim Ağları X
olarak kullanılan
Örtmeler Yöntemi (CBS) X
yöntemdir.
Fotograflar / İmajlar X
Niteliksel Yöntemler (kavramsal) X
Niceliksel Modelleme X
Risk Değerlendirmesi X
Senaryo Oluşturma X
Eğilim Ekstrapolasyonu X
 YÖNTEM TİPLERİNE DEĞİŞEN İLGİLER

Yöntem Tipi Zaman Peryodu: 1980-1989 1990-Bugün

1970-1979
Kıyas Yöntemi I S
Kontrol Listeleri I S S
Karar Odaklı Kontrol Listeleri I S S
Çevresel Yarar Maliyet Analizi I
Uzman Fikri I S
I: Başlangıç İlgisi Uzman Sistemleri I
S: Süren İlgi İndisler ya da İndikatörler I S
Laboratuar Testleri ya da Maketler I S
Peyzaj Değerlendirmesi I S
Literatür Taramaları I S
Toplam Denge Hesapları I S S
Matrisler I S S
İzleme (Temel veri) I S
İzleme (Benzer durumlardaki I S
Alıcılar, Arazide İzleme)
Etkileşim Ağları I S S
Örtmeler Yöntemi (CBS) I
Fotograflar / İmajlar I S
Niteliksel Yöntemler (kavramsal) I S S
Niceliksel Modelleme I S
Risk Değerlendirmesi I
Senaryo Oluşturma I S
Eğilim Ekstrapolasyonu I S
 ÇED YÖNTEMLERİ VE KULLANIM ALANLARI

X: Listelenen
kullanım alanları
için yöntemlerin
kullanımı
 ÇED RAPORU

UCUZ ÇED SONRADAN PAHALIYA MAL OLUR.

 ÇED RAPORU

 Karmaşık ve anlaşılmaz anlatımları

içermemelidir.
 Dayanakları olan tahminleri içermelidir.
 Spesifik, güvenilir ve tarafsız olmalıdır
 ÇED RAPORU DEĞERLENDİRME FORMATI ÖRNEĞİ : INS. OF ENV. ASSES., UK

Dereceler:
 A: Mükemmel, tamamlanmamış çalışma yok.
 B: İyi, sadece birkaç eksiklik var.
 C: Önemli ihmaller ve yetersizlikler
 D: Bölümler iyi oluşturulmuş ancak bütün içinde
eksik değerlendirilmiş
 E: Zayıf önemli ihmaller ve yetersizlikler var
 F: Çok zayıf, önemli konular zayıf ele alınmış ya
da hiç değinilmemiş
 K/E: Kabul edilemez
 KRİTERLER

 Planlanan faaliyetin, lokal çevrenin ve temel arazi koşullarının

saptanması
 Planlanan faaliyetin tanımlanması
 Alanın tanımı
 Atıklar
 Temel Arazi koşulları
 Önemli etkilerin tanımlanması ve değerlendirilmesi
 Etki tanımlama
 Etki büyüklüğünün tanımlanması
 Etki öneminin değerlendirilmesi
 Alternatifler ve Etki Önleme – Azaltma
 Alternatifler
 Etki önleme / azaltma
 Etki önelmenin işlerliği
 Sonuçların Bildirimi
 Sunum
 Denge
 TEKNİK OLMAYAN ÖZET