Professional Documents
Culture Documents
Batuhan Bayraktar
İçindekiler
2- Proje Raporu
5- Bürokrasi
7- Padişahlar
10- Divan-ı Hümayûn ve Meclis-i Vükela
15- Kul Sistemi
19- İlmiye Sınıfı
21- Taşra Teşkilatı
21- Eyaletler
24- Sancaklar
25- Yurtluk - Ocaklık ve Hükümet Sanca..
26- Kaza
28- Bazı Bakanlıklar ve Son Dönem Hiyerarşik...
28- Sadâret
29- Meşihat
30- Dâhiliye Nezareti
32- Hariciye Nezareti
34- Maliye Nezareti
35- Tanzimata Kadar Bürokraside Belge Yazımı
35- Divâni
37- Ta’lik
39- Nesih
41- Siyakat
43- Sülüs
45- Rik’a
47- Kaynakça
1
Proje Raporu
Proje adı: Osmanlıda Bürokrasi
Proje Amacı:
Giriş:
2
güçlülüğüne doğru bir orantıda işe yaramaktaydı. Eğer padişah güçsüz olursa
kulları sayesinde tahtı sarsılmaktaydı.
Yöntem:
Sonuçlar ve Tartışma:
• Kul sisteminin, Osmanlı yöneticileri için bir okul sistemi olduğu Kanuni
döneminde sistemin ülke için olumlu çalıştığını görürken otoritesi zayıf
olan padişahlarda tahtları sarsacak bir güçte olduğu görülmüştür.
Kaynaklar:
3
• Halil İnalcık, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), 13. Baskı,
2009
• Halil İnalcık, Devlet-i Aliye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar
-I, 1. Baskı, 2009
• Dr. Erkan Tural, Osmanlı İmparatorluğu ve Avrupa’da Devlet Sistemi, 1.
Baskı, 2009
• Necati Gültepe, İlk Türk İslam Devletlerinde ve Osmanlılarda Bürokrasi,
1. Baskı, 2009
• Max Weber, Bürokrasi ve Otorite, 3. Baskı, 2008
• Hasan Akdağ, Osmanlı Bürokrasisinde Yazı (Tanzimat'a kadar), Doktora
Tezi
4
Bürokrasi
Bürokrasi deyince akla ilk önce Max Weber gelir. Peki, kimdir bu
Max Weber. Alman düşünür, sosyolog ve ekonomi politik uzmanı. Weber,
siyaset sosyolojisi ve eğitim sosyolojisi alanında yaptığı araştırmalarıyla da
tanınır. Karl Marx'ın sınıf temelli çözümlemelerinin yerine statü kavramını
getirmiştir. Bürokrasi üzerine çalışmalarıyla da tanınır. Weimar Anayasası
komisyonuna üye olarak atandı. Özellikle 48. madde'nin bu anayasada yer
almasını sağladı.
5
daralan hiyerarşik bir yapı içinde örgütlenmiş, kişisel olmayan genel
kurallar ve işleyiş ilkelerine göre çalışan profesyonel görevliler grubudur.
Bir sosyal bilim terimi olarak halk arasında yaygın kullanımındaki olumsuz
anlamlar taşımayan3 bürokrasi, devlet teşkilatlarına has bir özellikle değil,
özel sektörde de kendisini göstermektedir.
İncelenecek başka bir devlet ise Antik Çin’dir Antik Çin’de de aynı
Mısır gibi patrimonyal bürokrasi görülür.
1- Necati Gültepe, Mührün Gücü İlk Türk İslam Devletlerinde ve Osmanlılarda Bürokrasi, 2009,
sf.20
2- Necati Gültepe, Mührün Gücü İlk Türk İslam Devletlerinde ve Osmanlılarda Bürokrasi, 2009,
sf.21
3- Anabritannica, 1986, sf.179
4- Necati Gültepe, Mührün Gücü İlk Türk İslam Devletlerinde ve Osmanlılarda Bürokrasi, 2009,
sf.28
6
Padişahlar
7
Baç kanunu yapılır. Burada Şeriat dışı bir verginin, âdet olması ve
hükümdarın iradesiyle kanunlaşma süreci açık bir biçimde belirtilmiştir.2
Kısacası Kanun-ı Esasi ile birlikte padişahın yetkileri ve hareket alanı iyice
belirlenmiş ve daraltılmıştı. II. Meşrutiyet döneminde artık padişah kukla
gibidir. Adeta Jön Türklerin ülkenin çeşitli yerlerinde isyan çıkmasın diye
yerleştirdiği bir kukla diyebiliriz. Padişahın bu dönemdeki görev ve yetkile-
8
ri I. Meşrutiyet’ten bile az olmuştur. Padişah artık ne meclisi tatil
edebilecek ne de yürürlüğe koyulacak ya da yürürlükten kaldıracak yasanın
son söz sahibi olacaktır. Kanun-ı Esasi hükümetin asıl sorumlusu olarak
sadrazamı göstermiş, nazırları da koşulsuz şekilde ona bağlamıştır.4 Şimdi
sadrazam padişahtan daha yetkili ve etkiliydi. Padişaha baktığımızda ise
Osman Gazi döneminde kanun değiştirebilen veya Fatih Sultan Mehmet
döneminde örfi kuralları toplayıp yeni bir kanunnâme çıkartan padişahların
yerine yasa hakkında söz söyleyemeyen bir padişahlar gelmiştir.
1- Halil İnalcık, Devlet-i Aliye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I, 2009, sf. 17
2- Necati Gültepe, Mührün Gücü İlk Türk İslam Devletlerinde ve Osmanlılarda Bürokrasi, 2009,
sf.94
3- Necati Gültepe, Mührün Gücü İlk Türk İslam Devletlerinde ve Osmanlılarda Bürokrasi, 2009,
sf.94 üzerinden Fatih Kanunnâmesi sf.36
4- Dr. Erkan Tural, Osmanlı İmparatorluğu ve Avrupada Devlet Sistemi, 2009, sf.56
5- Dr. Erkan Tural, Osmanlı İmparatorluğu ve Avrupada Devlet Sistemi, 2009, sf.67
9
Divan-
Divan-ı Hümayûn ve Meclis-
Meclis-i Vükela
10
Divan-ı Hümayûn – Osmanlı Merkez Teşkilatı-
Sadrazam
Kubbe Vezirleri
Eyalet Vezirleri Sadâret Bâb-ı Âsafî Yeniçeri Ağası
Kaptan-ı Derya
Rumeli Beylerbeyi
Defterhâne Reisülküttab (DH)
Bâb-ı Âsafî
Merkez Ricali
Teşkilatı
Reisülkküttab Başdefterdar
Kethüdâ Anadolu
Çavuşbaşı 3. Defterdar
Başbakıkulu Defterdarlık
Bakıkulu Kalemleri
Beylikçi Tahvil Ruüs Âmed’i Kalem Sergi Halifesi
Halifeler
Kâtipler
Kasedâr Kasedâr Kasedâr Âmedî Halife Şakirtler
Kâtip Kâtip Kâtip
Şâkirt Şâkirt Şâkirt
Şerhli Şerhli Şerhli
Mülâzım Mülâzım Mülâzım
Rumeli
DH Hizmet Erbabı Anadolu
Çavuşbaşı
Bostancıbaşı
Muhzırbaşı Merkez Teşkilatı Taşra Teşkilatı
Kapıcıbaşı
Subaşı
Kaza Tedris Mülazemet
11
beylerbeyi düzeyindeki (Bu kişiler çağrıldıkları zaman toplantıya katılırdı)
kişiler katılır. 3
12
Meclis-i Mebusan | Meclis-i Ayan
Sadrazam
Daire-i Sâdaret
Meşihat İdaresi Adliye ve Mezahip Nezareti Maarif-i Umûmiye Nezareti Ticaret ve Ziraat
Nezareti
13
Bu dönemde Kanun-i Esasi nazırları dört başlık altında toplamıştır.
Bunlar;
• Asli Yetki: Nazırlar yasama meclisinde görüş bildirebilirler.
• Siyasi Yetki: Nazırların bağlı bulunduğu iktidar partisinin desteğini
alabilir be bu desteği etkili bir şekilde kullanabilir.
• İdari Yetki: Nazırlar bağlı bulunduğu kurumun teşkilat düzenini
sağlarlardı. Nazırların verdikleri emirler, kurum memurlarınca
hayata geçirilirdi.
• Adli Yetki: Toplantıya katılan Adliye, yargı üzerinde karar
verebilirdi.
1- Necati Gültepe, Mührün Gücü İlk Türk İslam Devletlerinde ve Osmanlılarda Bürokrasi,
2009, sf.104
2- Necati Gültepe, Mührün Gücü İlk Türk İslam Devletlerinde ve Osmanlılarda Bürokrasi,
2009, sf.102
3- Necati Gültepe, Mührün Gücü İlk Türk İslam Devletlerinde ve Osmanlılarda Bürokrasi,
2009, sf.102
4- Bu konu hakkında M. De Hayes, Divan Çalışmaları
5- Dr. Erkan Tural, Osmanlı İmparatorluğu ve Avrupada Devlet Sistemi, 2009, sf.69
14
Kul Sistemi
15
Ancak IV. Murat ve ondan sonra diktatör yetkileriyle donatılan Köprülü
Mehmet Paşa dönemlerinde bu tip zorbalıklar olabildiğince azalmıştır.
Daha sonra IV Murat’ın ölümü ve Köprülü Mehmet Paşa’dan sonra
dönemlerinde yapılan değişiklikler süreklilik taşıyan reform niteliği
taşımadığı için zorbalıklar yeniden kendini göstermiştir. IV Mehmet
cülüsünde çıkmanın gecikmesi ile iç oğlanlar ayaklanmış ve 1675’de
Büyük oda, Küçük oda, İbrahim Paşa ve Galata Sarayı’ndaki
teşkilatlanmalar kaldırılsa bile devamlılığını yitirmemiştir.
İçoğlanlar, Yeni Saray’da İslami eğitimin yanı sıra farklı bir alanda
da derinleşebilirlerdi. Bu kişiler daha sonra kâtip sınıfına geçebilirlerdi.
Ayrıca içoğlanlar bedeni idmanlara da katılabilirdi.
16
Kul Sisteminde Çıkma: İdare ve Ordu Hizmetlerine Geçiş
B) Yukarı odalarda
içoğlanları
Hâs oda Bostancıbaşı Sancak beyi
Kapıcılar kethüdâsı “
Hazine Cebecibaşı Subaşı
Kiler Topçubaşı “
Seferli oda Arabacıbaşı “
C) Aşağı odalardakiler
a)Kapıkulu ocakları
Büyük oda Sipahiler(atlı bölük) Subaşı veya timarlı sipahi
Küçük oda Cebeciler Timarlı sipahi
Topçular “
Arabacılar “
Yeniçeriler “
b) Saray hizmetindekiler
Kapıcılar Timarlı sipahi
Hâs ahûr hademesi “
Aşçılar “
Bostancılar “
Acemî oğlanlar “
17
Osmanlı sarayı ikiye ayrılırdı. Bunlar Enderun ve Birun’dur.
Enderun’da padişahın hizmetlileri ve gulâmlara eğitim verilirdi. Birunda
bulunan kişiler ise padişahın dış dünyaya ait ilişkileriyle yükümlü
hizmetlilerin bulunduğu bölümlerdi. Fatih Kanûnnâmesi’ne göre, birunda
ki teşkilatın amirleri derecelerine göre şöyle sıralanmaktadır.
1- Halil İnalcık, Devlet-i Aliye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I, 2009, sf.
206-207
2- Halil İnalcık, Devlet-i Aliye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I, 2009, sf. 212
3- Halil İnalcık, Devlet-i Aliye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I, 2009, sf. 210
18
İlmiye Sınıfı
Medreseye giren öğrenciler, bütün ilmi derslerin yanı sıra bir alanda
da uzmanlaşabilirlerdi. Ancak bu uzmanlaşmak, o dönem için ilahi
gerçeğin uzağına düşmek anlamına gelmektedir.
19
Ulema Hiyerarşisi
Müderris Kadı Müftü
Şeyhülislâm
20
Taşra Teşkilatı
Eyaletler
21
Bu tip eyaletlere; Anadolu, Rumeli, Karaman, Diyarbekir,
Erzurum, Dulkadir, Şam, Budin, Van, Temeşvar eyaletleri örnek
gösterilebilir.
22
Osmanlı Vilayet Yönetimi 1864-1912
Sultan
Dâhiliye Nâzırı
Vali Mektupçu
23
kanunları inceliyordu. Bunun dışında kamu gelirleri ve işletilmesi
sağlanılıyordu.2
Sancaklar
24
Özel yardımcılar; bunlar da kethüda sancakbeyinin, kapıcıbaşı, mîr-i
ahur, çaşnigirbaşı, ulûfecibaşı, tüfenkçi ve kâtibler ile kapı halkını
oluşturuyordu.4
25
Tüm bunlar göz önünde bulundurulduğunda bu bölgede merkezî
otoritenin kurulması ve devamlılığın sağlanması çok zordur. Bu nedenle
Osmanlı burada daha değişik bir yapılanma içine girmiştir. Tabi bu
teşkilatlanma, diğer bölgelerin teşkilatlanmalarından farklıdır ancak
aralarında çok büyük fark yoktur.
Kazâ
26
Kadı, bulunduğu şehrin belediye hizmetlerinin yürütülmesini
sağlayan kişiydi ve şehir kethüdası, çöpçübaşı, mimarbaşı, esnaf
kethüdaları, pazarbaşı ve mühtesip gibi görevlilerin başıdır.
27
Bazı Bakanlıklar ve Son Dönem Hiyerarşik Tabloları
Sadâret
28
Meşihat
Meşihat - 1916*
Şeyhülislam
İlmiye Muhasebat
Dairesi
Sicil-i Ahvâl
Dairesi
Tedkik-i Mesalf ve
Müellefat-ı
Şer’iyye Meclisi
29
Osmanlı Devleti, kurulduğu dönemde sürekli seferlere çıkmaktadır.
Sefere çıkan askerler içerisinden normal olarak bazı problemler de
yaşanmaktadır. Bu alanda yaşanan şer’i problemlerin sürekli olması, bir
çözüm ihtiyacı doğurmuştur.
Dâhiliye Nezareti
30
Dâhiliye Nezareti -1912*
Dâhiliye Nazırı
Hukuk Müşavirliği
Heyet-i Vilayet Mülkiye
Teftişiye Müfettişleri Muhacirin İdaresi
Hapishaneler Müdiriyeti
Muhasebe Müdüriyeti
1 2 3 4 Evrak Müdürlüğü
31
murin, hapishaneleri nüfus, sicil-i ahval idareleri, Haremeyn tercümanlığı,
mülkiye müfettişliği birimlerinden oluşturulmuştur.
Hariciye Nezareti
32
Hariciye Nezareti*
Hariciye Nazırı
Kalem-i Şifre
Mahsus Müdüriyeti
Müdüriyeti Müsteşar
Evrak Müdüriyeti
Muhasebe Müdüriyeti
33
Maliye Nezareti
1864 yılında yeni vilayet sistemine geçilmesi ile birlikte daha iyi
vergi toplanılması adına taşra teşkilatına defterdarlar, muhasebeciler, ve
mal müdürleri gibi memurlar tayin edilmiştir.
*Çizilen şemaların tamamı Dr. Erkan Tural, Osmanlı İmparatorluğu ve Avrupada Devlet Sistemi,
2009 adlı kaynaktan alınmıştır.
34
Tanzimata
Tanzimata Kadar Bürokraside Belge Yazımı
Divâni
35
16. yüzyıl divâni örneği.
(Osmanlı Bürokrasisinde Yazı Tanzimat’a Kadar, Hasan Akdağ)
36
Ta’lik
37
Ta’lik Yazısına Örnek
(Osmanlı Bürokrasisinde Yazı Tanzimat’a Kadar, Hasan Akdağ)
38
Nesih
Sülüse tabi olup tam olarak sülüse bağlı değildir. Sülüs harflerinin
üçte biri kadardır. Yazının kendine has bir özelliği vardır ve süratle
yazılabilmektedir. Bu yazı tipinin birkaç çeşidi vardır. Bunlar nesih celisi,
nesih kırması, nesih incesi, nesih gubarisidir.
39
Nesih Yazısına Örnek
(Osmanlı Bürokrasisinde Yazı Tanzimat’a Kadar, Hasan Akdağ)
40
Siyakat
41
Siyakat Yazısına Örnek
(Osmanlı Bürokrasisinde Yazı Tanzimat’a Kadar, Hasan Akdağ)
42
Sülüs
43
Sülüs Yazısına Örnek
(Osmanlı Bürokrasisinde Yazı Tanzimat’a Kadar, Hasan Akdağ)
44
Rik’a Yazısı
Süratle yazılan yazı şeklidir. Divâni yazı şekline benzer ancak onun
kadar harf şekillerinin sadeliği -harflerin yuvarlaklığı az düzgünlüğü çok-
kavislerin az olmasıdır.
45
Rik’a Yazısına Örnek
(Osmanlı Bürokrasisinde Yazı Tanzimat’a Kadar, Hasan Akdağ)
46
Kaynaklar:
47