IS111ail Bc§ikC;i

DEVLETLERARASI •• •• SOMURGE •• • KURDISTAN

a
alan yayYlClhk

Ismail Be§ikyi

DEVLETLERARASI KURDtSTAN

SOMURGE

uZERlNE

KURT KiMLtal VB KORDISTAN KlMLtal ' DU~iJNCELER

Giri§
1971'de Dogu'da killeseltutuklamalar ve yargtlamalar yaptldi, Devrimci Dogu Kulttir Ocaklan ve Ttlrkiye Kurdistan Dcmokrat Partisi genis kitleleri ternsil eden en Unemli orgutlerdi, Sikryenetim Tutukcvinde KOn toplumunun ~c~itli kcsirnlcrinden gelen pek yok insan vardi, O~renciler, kOyli.iler, kucuk esnaf, i~iler, serbcst meslck sahipleri, k:ilyUkmemurlar, toprak sahibi agalar, ~yhler, asiret reisleri ... Diyarbakir ve SUn illcri Srkiyonetirn Komutanhgrnda gorevli askeri savcilar Kurtlcr vc Kunce hakkinda resmi idcoloji tarafmdan formullestirilmis, bilinen basmakahp iddialari rsrarla ilcri ,silriiyorlardl. Kunce konusan vc tek kelime Turkcc hilmeycn kisilerin bile TUrk: oldugunu s5ylilyorlardl. Savcilarla veya mahkemeyle samklar arasnda bir tercuman 01masma ragmen KUrtyc diye bir dilin olmadrgi, bu isirnle bilincn dilin Turkcenin bir sivcsi oldugu iddia cdiliyordu. Profesorler, Univcrsilcicr. savcilar ta afmdan ifade edilen bu goruslen coskuyla savunuyorlardr. Bilimsel dil$ilnce budur, en son bilimsel incelemeier bu olgulan ortaya koymustur, diyorlardi, Bu iddialarla Hili durum arasindaki uzlasmaz celiskiler 1971 Dogu Durusmalan'nm en temel boyutlanndan biriydi. lste bu
bakimlardan, 1971 Dogu Durusmalan, Kurtlerin tarihinde cok onemli bir donemin

acrlmasma neden olmustur, Durusmalar surecindc KUrt insaru, kcndi kimligi uzerinde, KUrt halki, KUn toplumu, KUrt tarihi, KUrt dili, KUrt kUltiiru, Kilrt edebiyau,' Kurdistan gibi kategoriler Uzerinde du~jjnmeye baslarmsnr. Anlama, kavrama ve anlatma sureci, gozalu-rnahkeme-cezaevi yasanusmdan sanra da luzla ve yogunlasarak devam ctmistir. 1970'1i ytllann ortalannda, bu surec en onernli ilrilnlerinden birini vermistir. Kunlerin, Kurdistan veKurt halkiyla ilgili olarak somurge tezini gelisrirmelcri bu sUrer;le ilgilidir. "Kurdistan bit somurgedir.", "Kurtler somurge bir ulustur," bicirninde ifade edilen teller, 1974-1975 ydlarmdan itibaren, hemen hemenbUtUn KUrt orgutleri ve TUrk kOkenli bazi orgutler tarafmdan benimsenmeye baslanmisur, BUtOn KUrt'Orgilllcri ve TUrk kokenli ball OrgOtler bu tezlerin gelistirilmesine katIada bulunmuslardir. Bu dusunceler, KUrt toplumunun cok genis kesimlcrinde, ozellikle gene kesirnlerde yankl bulmus Kiln kimligi bilincli vc kararli bir ~ckildc savunulmaya baslanmisur, . 1980'Ji yillarda, KUrt toplumu hakkmdaki bilgilenmenin yok daha derinlikli vc 9

yaygm bir§cldlde geli~tigi biUnmektedir. Bu Knrtlerin di4iJnce yapJlaruu.taVlt vc davran~latml da etkilemektedir. Ome~in ) 971 durusmalannda, Kllrder, mahkemelerde, K~'nin TUrk:~'den ayn bit dil oldu~unu anlatmaya ~ah$1yorlarda. 198O'li ydlardaysa' . dolrudan dogruya K~ konu~uyorlar, bu tavir ve davrartqlanru mahkemelctde kararb ve tStath bit §Ckilde sUrdtlrOyorlar. ,,_ Bu ~~ma. Knrt lOplumunun TUrkiye;'deki, Ortadolu'daki ve DDnya'daki konumuna daha yakmdan bak.maYl ama~lamaktadlf. BOyle bit bakJt. Knrdistan'JD sOmiirge_bile olmayan bir iilke. Kilrtlerin sOmUrge bile olmayan bit balk oldu~u ortaya koymaktadsr, Burada ama~, Kurdistan'm veya Kun ulusunuri nasll sOmtirgele$tirildilini veya somnrge bile olmayan, sOmUrge bile olamayan bit konuma dli;i1rnldUlilni1 ~1k1amak de~ildir. Bunlar ku~kusuz, aynca. ,incelenmesi. Irdelenmesi gereken konulardsr, Bu 9'lhlima sadece, bu konulann bazr boyutlanna dikkat ~kmeye ve sorular sormaya c;alJ~tr ..
,

s~

190 YfizYllda S jrnurgelerio. Kurulusu

SOmfirgccHik tarihi somurgeleri iki ana grupta incelemektedir. Tam somurgeler, yan sOmUrgelcr. Tam somurgeler hentlz devlet kwma asamasma gelmemi~ toplumlardtt. Yay lima surecinc giren vc emperyalist nitelik kazanan kapitalist bit devlet, nUfuzu aItma aldl~t gclcncksel bit loplumun ekonomisini kendi ekonomisine baAhyot, bagunh kthyordu. SOmtirUyUsiyasa! baktmdan kolayl8$t3bilmek ~in de sOmtirgelettirdigi Ulke topraklannda siyasal bir Orgilt kuruyoedu, Bu OrgUl kUlikuSUZ, tam anlamiyla, emperyalist dcvlctin yani somurgeci devletin Urtlnllydil. Siyasal, idari, askeri, kilitUreI ve ekonomik bakimdan onun dcnctimi aitmdaydt. Bu Orgill kanahyla SOnlUrgeye. sOmUrgeci devlelin organlan tasmryordu, Bu organtarm basmda Genel Vali.Komiser, Naip, Askeri Vali gibi adlarla adlandtnlan yOneliciler bulunuyordu, Fatat bu Orgllt, egemenUgilfi, snurlan onceden belirlenmis bit UUcede gerceklestlriyordu. Bu bakimdan bu OrgUtll ·"sllmiirge devlet" kavramiyla iCade etmek miimkUndUr. . lngiltcre'nin, Hindistan, Seylan, Malezya, Birmanya gibi Asya lUkeIeriyle; Kenya. Uganda. Somali, Bostvana, Sudan, Tanzanya gibi Afrika Ulkeleriyle: Amerika'da Honduras, Okyanusya'da Yeni Zelanda gibi Ulkelcrle ili~kileri bu durumdaydt, Fransa'rim, Fas. Cezayir, Tunus, Senegal. Gana, Moritanya, Yukan Volta, Dahomey; Belcika'nm Zaire; Portekiz'in Angola, Mozambik, Gine Bissao; Hollanda'nm lndonezJ.a gibi Ulkelerle ili$kitcri yine bOyJeydi. Bu lOr somurgelerde, emperyalist ve stSmi.ir&ecidevletin, ekonomik, siyasal, toplumsal, kulturel ve hatta dinsel kurumlan sOmlirgelerde de kurulmus olduJtundan. yerli kokenli kadrolara <fa ihtiya~ vardi. Fakat °bu kadroJar, banh gitti egitilmi~ insanlardan olusnmrluyordu, Bun1ar somnrgelerde, metropol ulkenin -;tkartanril savunmak ve korumak i~in yeti~tiriliyor1ardl. Bu balamdan sOmiirgeci devletin "sOmUrge devlet" icindeki uzannsr durumundaydtlar. Yan somurgeler ise aslmda, bit devlete sahip otari toplumlardt. Bu devletJer geleneksel toplum duzeni uzerine kurulrnuslardi ve ~ok uzun tarihsel geymj~leri vardt. f;in, Iran, Osmanh lmparatonugu yan somurgc durumundayddar. 19. yUzytlda. emperyallst devletienn anan ntifuz ve basktlan ~lstnda, bu tnc illkeJer de yOnetim kadrotanm
10

eltilmek, ekonomik, toplumsal, siyasal, killUirel ve askeri kurumlanm diizenlemek gereksinimini duyuyorlan:b.

yeniden

Knrdistan'm V:~ Kurt Ulusunun Siyasal Statiisii: Somiirge Bile Olmayan Bir U!ke, S6miirgt Bile Olamayan Bir Ulus Kimliksiz Bir Ulke, KimIiksiz Bir UIus
KUrdistan'm durumu tam somurge ve yan sOmilrge statulerinden hi~birine uymamaktadsr. Kurdistan somurge bile dcgildir, KUrt halkt somurge bile olamamrsnr. Kurdistamn ve KUrt ulusunun siyasal stalOsOSOmQrgeden bile ~ ~~da durmaktadlt .. Kurdistan'm hicbir siyasal statusu, siyasal ki~itilti yoktur. KOrtJer, k.Olcle~tiritmek, ki~itiksizle~tj:ilmck, adiyla samyla, diliyle, kUlliiriiyle tarihten ve yeryUziinden silinmck istcnen bir hatkur'TAma~ KUrt kimtigini tamamen yok etmektir. KUrt halkr, 20. yiizYlhn ilk yeyie~inden beri emperyalist g~1erin ve Ortadogu'daki i~birlikyilerinin kendilerine dayatugl bu statUyU, daha doA;rusu statiiSiizlUgu kabul ctmemekte, OzgurlUgU iyin silahh mUcadele de dahil her yotu dencmekte, yUrOtmcktcdir. Burada "ernperyalist gucler ve i~birlik(jiierj" ifadcleri uzennde durmak gerekir. KUrdistan'l ve KUrt halkim yokcdcrck yonctme konusunda empcryalist devlederlc i~birlig,i yapan devlctler aym zamanda i~ga1cidirlcr. t;~itli devlctlcr cmperyalist devletlerle bazi konularda i~birlig,i yapabil icier. Onunla askeri ittifaklar olustura h i lirlcr. Ikinci DUnya Savasi'ndan sonra pek cok de viet ABO He bu (jc~eve icindc i3btt1llti yapmislardir. Ornegin MISlr da ABD He i~birligi yapmaktadir. Fakat, Tlirkiye, leak, Iran. Suriye gibi devlctlcrin i~birlik(jiligi aym zamanda i~galcilik olarak bclicmcktedir. Bu dcvlctler Kurdistan'i j~ga1 ve ilbak etmislerdir. Snmilrgele~tirilmilj bolgelerin ham madde deposu olarak kullamlmasi, petrol. bakrr, komur, fosfat gibi dogal zengintiklerinin, toprak, orman ve su kaynaklannm somurulmesi, mamul maddelcr i~in pazar olarak kullamlmasr, kuskusuz KUrdistan ie;in de sOz konusudur. Fakat Kiirdistan'da klasik SOmUcge1erdchi\: gOrUlroeyen unsurlar da vardir ve bunlar ~ok beJirleyici bic rol oynamaktadu. KUrdistan'l sOmtirgeden bile .gl statUde tutan, klasik somurgelerde gOrOJmeyen, fakat KUrdistan'da gOrUlen bu ozelliklerdir. Yukanda belirtildi, tekrar vurgulanmasmda yarar var. Ome~in lngiltereUganda iliskilerine bakahm. Uganda isminde bir ulke var, SOmiirge bir devlet. Bu ulkenin suurlan belli. Orada yasayan bir halk var. Bu balk Ingiliz degi!. Uganda Ingiltere sayilmiyor. Haiti lngilizlestirmek ie;inceba gosterilmiyor, Bunlan Ingilizler de biliyor, yerliler de. 1960'h yillann sonunda Uganda anayasal gorusmeler sonunda baglmslzhglRl kazandlgl zaman mevcut stmrlan degi3ffiem~tir. Uganda baglmsl7.hgml o smrrlanyla alml$tlt. Ingiltere'nin Hindistan, Yeni Zelanda, Kenya, Somali. Bostvana gibi tIlkelerle iIi~kilerj hep bOyledir. Fransa'nm Tunus, Cezayir, Fas ile ili$kilcrinde de bu ana boyutu gormek mUrnkilndiir. Fas, Cezayir, Tunus adrnda somurge devletler var, Oralarda yasayan halklar Fransiz degil, Bu halklan Fransizlasnrmak icin de caba haccanmryor, Bunlan Fransszlar da biliyor, yerliler de, Portekiz'in Angola. Mozambik, G inc Bissau ile iliskilcrindc de durum boyle. Kurdistan'da ise durum hie; bOyle d('.gil. Kurtler hi(jbir yerde Kurt sayilmryorlar.
11

Tlirkiye'de TUrk, lran'da Fars, lrak'ta Arap, Suriye'de Amp .Ylbyorlar, DoAaI oJank ikinci suuf "Tiirk", ikinci slIllf "Amp", ikinci simf "Fats", Dolaywyla YOIon bir turklesurme, arapt~tuma, farslasurma politikasi izleniyor. KUrt ve KUntistan ki~ililti israrla inkar edUiyor, Iran ve Irak'da silahh mQcadeleler yoluyla elde ~ kazanunlan degerlendirmek ayn bir konu. BirinciDUnya Sa~l'ndan soma )'ani Osmanh tmparatorlup'nun daltlmasmd8n sonra, Irak, Surly-e. Ordlln, FiUstin; LUboan gibi sOmUrge (manda) devletler kurulmustur, Fa1cat bit Ktitdistan devleti kurulmamJ~br. Ornejin tngiltere'nin sOmiirgesi KUrdistan, somurge bir KUrdistan kurulmamisur, KUrt ulusu KUrt ve Kilrdistan adlan dillerden ve tarihlerden silinmek Uzere Mlflnmfll, ~!j ve' pay~t1nl1!jbr. Herbir ~I da lngiltere'ye bath Irak, Fransa'ya baIIl 5uriye gibi manda (sOmurge) devletlerin ve TUrkiye'nin egemenligine terk.edilm~tir, DoA;u Kilrdistan ise, 11, yUzydm onalanndan itibaren Iran'm egemenligi altmdaydl, Budayattnalara k~l KUrtlerin OzgO.QUk ve paglffislzl1k mUcadeleleri, ulusal haklan iyin yapnktan mucadelelerde tanla bo!!:uimu~tur. Omegirl GUney Ktirdistan'da Seyh Mahmul8erzenci ve daha soma Molla Mustafa Barzani, Dogu K. rdistan'da Slmko ve Kadi Muhammed tarafmda'n yilriiUUen rnucadeleler, Kuzey Kurdi.tan'da Kocgiri'de ytiriittilen mucsdeleler • Serb -Said; .lhsan Nuri, Seyid Riza onderliginde yUriittilen mucadeleler.; bep kanla bogulmustur, Emperyalist lngiltere ve Ortadogu'daki ycrli i~birlik~ilerinin ortak dil~iincelerlyle vc ortak harekatlanyla. Bu bakundan Kllrdistan'm smirlan a~tk ~ik belli degildir. KUrdistan') ortak sornurge olarak kullanan devleder i~ ve dt~ stirgilnlerle, katliamlarla, soykmmlarla, Balkun gocmcnlcri ve Afganistan miitteci1eri politikalanyla, tiJrkle~tirme. araplruJtmna ve Iarslasurrna cabalanyla nUfus yapisim deAi~tirerek, dogal sanrlarda tSnemti degi$iklikler yapmislardir. Kurtleri snrgune gonderme ve yerlerine, TUrk, Arap ve Fars nufus ycrlestlrmeye cahsmak, Kilrdistan'da en verimli topraklarda Devlet Dretme ~ftlilderi ve askcri garnizonlar kurmak, Kurdistan'i ortak sornurge olarak kullanan devlet1erin israrla ve bilincle uygulamaya koyduklan ve uyguladtklan politikalardtr. Kurdistan'm lcU~Ukbir kesiminin de Sovyet1er Birligi'nde, bllgUnkti Ermenistan'm simrlan icinde oldugunu unutmamak gerekir, Surgun poliukalan orada -da uyguIan mrsur. Kurtler, 1944 ythn·da, yllm lar ha:linde Orta Asya 'ya snrgune gonderilmi~lerdir .

BOI~ Yonet Politikasmm

Sorniirgecilere

Sagladl~1 Kolayhklar

Bol-yonet politikasi bu polilikaYl uygulayanlar i)in.~ok biiyUk kolayhb.br olusturmektadir, Bu cok ~tkur. Fakat, aym (like Uzerinde birlca~ devletin ortak ((lkarlan olmasr, bu poliukanm ortak ~lkarlan korumaya hizme; eunesi, ilgili politikarun uygulanmasuu daha da kolaylasnrmaktadir. Aym lilke Ozerinde hak iddia eunek, hak iddia eden devletleri her zaman .birblrleriyle ~u~lIrmamalr.tadtr. Bazen devletler, UlkcdU.i ((lkarlarJRl sUrdiirebilmek i~ birbirleriyle Ciok yo~un iliskilere girmektc, celiskilcri murnkun oldugu kadar azaltmarnn yoUarm\.aramaktadu-. Bu ~tkan siirdilrme c;abasl dcvletlerin birbirleriyle iyi iliskiler kurma ve gelistirme fOrunlulugunun temel nedeni 01maktadlJ'. • 12

Kurdistan Uzerinde, 19f5-1925 yrllan arasmda emperya1iSl bir mUcadele vardt. KUrdistan Uzerinde hale iddia edenler, KUrdistan'dan cdcan oJanlar, daha bDytik pay kaparabilmek icin birbirleriyle yo~un ve aClk bir mucadeleye, causmaya ginni~lerdi. Bu donemi karakterize eden temel boyut catl~madlt, silahh mucadeledir, Fakat wallar bu donemin sonunda Kurdistan Ozerindeki hak iddialannda ve Clkarlarmda uzla$ma yotunu sectilcr, Bu da Kurdistan'm bolunmesini ve paylasilmasrm getirdi. Bundan sonraki doneme karakterini veren temel boyut ise, i~birligidir. Kurdistan'i belen, parcalayan ve paylasan gO~er. ,btl ~lkarlan siirdurmenin yolunun i~birligini _ gOclendinnek oldulunu bilmektedirler, . . . ",-, " tsrail'in Filistinliler i~in uygulad'AJ poHtikayla, Iran, Irak, TUrkiye, SQtiye gibi devletletin Klirtlere ~I uyguladrgi poliuQriin ~Ila~bnlmasl Onemli ipu~larf'vermektedir. Omegin, 1988 ytll basmdan ilib"areri'Filistinliler ve .lsrail gilveplik g'ft~leri arasll~aki miicadeleler, gerek TUrk basmr, gerek TRTtarafmdan bUtiln aynnulanyla verilmektedir. Basmda fotograflar, 'IV de gOrUnliil1trolaylan uzun uzun yansluoaktadtr. Israil'in Filistin politikasim kmayan gosteriler dlizenlenmekte, mitingler; ac'tk6turumW-, paneiler yapllmaktadlt. GiinlUk basmda ve TRTde bunlar da yer almaktadtr. Sol si~, , aktmlar ve sag siyasal akimlar bu gosterilerdc ve mitinglerde co~k.qla y'er alm~';~ :' Bunlar elbette yerinc getirilmesi gereken gorevlerdir. GOnUik baslfliip ve tv nin,1ju ,1;:0- - _ nuya duyarh olmasi yine COk normal bir davramsur, Sonmbu de~iidit. Sorun yin~ aJiu:, tarihlerde, OrtadO~u'nun bw}ka bir yerinde eereyan eden otaylera bakistan kaynaklanmak.:
tadir,

, 1988 ylll Mart ayt ortalarmda, Kurdistan'da Halepce kenti, Iran yOnetimiyle ortak hareket eden KUrt pesmergelerin eline gecmistir, Somurgcci leak. yOnetimi. kenti tciketmek zorunda kalmrsnr. Fakal geri cekilirkcn kente kimyasal silahlarla saldirmisur. Ajanslarut'verdigi habere gOre 5.000 KUrt insam kimyasalsilahlann kullamtmast sonu'_~ yasamlanm kaybetmistir. 10.000 kisinin Uzerinde yarahvardir. KUrt kli~ bu saytlann aslmda cok daha bUyUk oidugdnu vurgulamaktadirlar. Bu kuskusuz biiyUk bir soykmmdrr, Bu soykmmda cocuklar, kadmlar, y~h1ar ~itlelef J .alinde yasamlanm yitirmislerdir, Bu vahset karsrsmda, tUrk Huknmeti'nin, TUrk ~'/asaJ partilerinia, TUrk universitesinin, Yazatlann, gilnlilk Turk liasmtnlO; TRT nin sergilediJj taVlr, Uzerinde dikkatle durulmasl gereken birtavirdu, Filistln-lsrail mUcadeiesinde birFUistintinin OIllmUnU yo~un bir bi~itnde protesto eden, kamoyuna duyuran bu kurumlar, Gnney Ktirdistan'da, Halepee'de 5.000 den fazla Kurt irrsai'tIDlQ katlediimesine, 1O.0CI0 fazla den insanm yaralanmasma neden olan soykmm karsismda sessiz sedasiz kalmaYl tercih eunislerdir, OIaYl gOnnezden duymazdan gelm:i~lerdir. Sorunun odak noktaSl budur. Kimyasal silahlan ABO Vietnam'da kullanamarmsttr. SovyetJer Bir1i~i Afganistan'da MUcahitlere taIlI boyle bir silehi kullanmamisur. Israil bu tur silahtari Filistinlitere kat~1 kullanamaz. lsrail Filistinlilere ve Filistin Kurtulus OrgUtU'nene ~ar onetli ve hlh~h: olursa olsun, bu silahlan kullanamaz. Kafasmdan bU)'te silahlan kulfiuunak gerektigini ge~irse bile fiji olarak: kultanamaz, Gayet ~dc.lsIam UIkelerinin tepkilerinden, Arap tilkelerinin tepkilerinden, kom$u iilkeJei:in, u1uslanlnrsl kamuoyunun tepk.ilerinden cekindigi i~i:n bu tilr silahlan kuIlanma cesaretine sahip olamaz, Herseyden daha Onemlisi kendi kamuoyundan Cekindig'i icin kimyasat silahlan kUlianamaz.' Zira Israil'in demokratikbir toplum oldugunu da unutmamak gerekir, Fakat Saddam_ Huseyin bu si13

Gilney

lahlan gayet rahat ve kolay bit ~lde kullanabilmektedir. ~Unkii Kiln1ere karfl bu silahlan kullaruhgl zaman bUe komsu devleder tarafJRdan, Arap devletleri tarafmdan, Turkiye tarafmdan, Islam Ulkeleri wafmdan et~tirilmeyeceaini bilmektedir. Uluslararasl demokratik kamuoyunun tepkilerine de kula!J.nt Ukayabilmektedir. Oyleyse Saddam Huseyin'in GUney Kurdistan'da bliylesine bOyUlceinayeder ipeyebilmesiPin, soykanm uygulayabilmesinin ana nedeni bu tepkisizli~ hesap~ olmasmdacbr. Bu. k~suz. bOl-Ydnct politikasuun sa~ladlg:l bir kolayhkur. Nitekim, lran-Imk sa~l suasmda, \ kimyasal silaslar, her iki iHke tarafmdan da sadece KonJere kar§1 kullarulmakCadlf. Ulusal ~unulu$ miicadelesi yUriltenKUrtlerekarlt. Somurgeci ve f~l Irak yOnetiminin GOney KOrdistan'da, Hale~'de kimyasal silahlar kullanmasi 17 Man 1988 tarihine rastlemaktadir. Islam Konferansi zirvesinin Kuveyt'tc toplanmasr ise, 20 Man 1998.1slam KonreransJ Zirvesi, Afganistan sorunundan Filistin sorununa, lran-Irak savasmdaa Bulganstan'daki 1Wk toplumu olma OzeUikleri basks altmda tutulan Turkler sorununa Kadar her iCyi inee inee tarti$ml$. lcararlar alrmsur. Fakat Kurtlere ka~l soykmm uygulamasi gundeme gelmemistir, bu soyktrtm konusulmamrsur. Argarismn'daki varhAmdan dolayi Sovyetler BirliAi kmaruyor, Filistinlilere uyguladlgl tc.or politikasmdandolayr lsrail kmaruyor, Bulgaristan'daki Turklcrin isimlcrini dcg.~tirdi~indcn ve onlan Bulgarla$unnaya cah$llgtndan dolayi Bul- . garistan kmamyor, Fatal 5.000'in uzerindc cocuk, kadrn, y3§h Kilrt insanuu bir ItlfPlda soykmma uitnhan, 10.000 lercesini ag:tr yaralayan Saddam Hoseyin rejimini ktnamak. soykmrn cylemini konusmak kimsenm akhna gelmiyor. lste Saddam Hilseyin yonetirninin soykirun uygulayabilecek rahath~ kendisinde bulmasmm temel nedeni budur. Bu cyleminden dolayi uluslararasr islam kurumlannda. Arap kurumlannda clestirilmcycccktir, bunun hcsabr.kendisindcn sorulmayacakttt. Sorunu uluslararasl kururnlara gcrcktigi gibi yansryamayacakur, Bu tiIr kurumlarda Kurtlerin temsil edilmesine ise, 1.aten canla basta karsr r;.lkllmaktadu. Bunlar, b51-yOnet politikastntn ve uygulamalarmm somurgecilere sa~1adlgl kolayhklardlf. "Kurdistan'm ortak somurge olacak. kullamlmasr", "Kurdistan' m dcvletlerarasr sOmilrge olarak degerlendirilmesi" kavramlanndan· bu iliskileri anlamak gerekiyor. 19. yuzyihn sonlannda, Afrika'nm lngiltere, Fransa, Bel~ika. Hollanda, Portekiz, lspanya, Almanya gibi cmperyalist Avrupa devletleri arasmda paylajtlmaslyla. Kurdistan'm 20. yUzydm ilk ceyreginde, lngiltere, Fransa gibi empcryalist g~lerin, Kemalistlcrin ve Iran'm i~birli~iylo MlUnmesi, parcalanmasi ve payl8$dmasl arasmda cok btiyUk larklar vardir, Bugun Afrika'da SO ye yakm battmSl~ devIet vardir, Ve bu devlctlcr, 1885 de yukanda belirtilen cmperyalist gultleree '1jzilen slmrlarla ba~lmslz olmuslardir, KUrt ulusu ise, Ortadoguda 30 milyoaa yaklasan nnrusa sahip oldugu halde. bu nufusa y~lr bir siyasat statUye sabip degildir, Silahh mUCadclelerle kimligini tommaya ve kcndisine dayatrlan, empcryaJist somurgeci ve utel cOziimleri hUkOmsUz
b~}'a ~lt$Jllak.tadJf.

20. yOzYIItn ilk ceyreA;inde emperyalizm Afap ulusunu da bOlmOpUr. Fakat Arap ulusunun ayn ayn devletler ve manda (sornurge) devletler olarak ortaya ~tkmasml saglamrsur, Nitekim bu devletlerin hcpsi de.Jkinct Dunya Savasrndan sonra anayasaI gorii~melcr sonunda bagrmsrzhklanm elde etmislerdir, Bu bakimdan Araplann b()IUnmcsiyk, KGnlcrin bfilUnmesi ve payla~tlmasl arasmda cok 6nemli farklar vardu. 14

Almanya'mn

bOlUnmesi, Kore'nin bOUinmesi, Vietnam'in MIUnmesi gibi alaylar yine aynt ~kilde de~rlendirilcbilit. Bu Mliinmeler bep ayn ayn devletIer onaya ~lkamu~tlt. Klirdistan ise, Osmanh lmparatorlugu'nun dawlmasmdan sonra onaya ~dcan devletler ve Iran arasmda, KUrt ve Kiitdistan k~iligi yokedilmek uzere MIUnm~ ve pay~ml~.

Ortak S6miirge Kurdistan

Ortadoga'da Filistin'in konumuyla Kilrdistan'm konumu arasmda ~ok derin farklar vardir, KUrtlerin ctraf] hep dil$man ~~Icrlc ff(lvrilidir. Kurtler, adeta, bit cehennem icinde varhklanru korumaya ve surdunneyc ~all$maktadltlar. Filistin'in ~vrcsindeyse hep dost -gli~ler veya dost oldugu soylenebilecek gU~ler vardir, Filistin'in tek d~maru vardtr. lsrai1.1srail'e de sadece Filistinlilcr degil, 22tane Ar,ap Ulkcsi, 42l.ane MUsluman iHkesi de dil~mandtr veya en azmdan dost degildir, Bl)lme:,par~lama ve paytasma-Kurtlerin dusmanlanmarurrms, onlan dostsuz birakrmsur. Son yillarda Kurtlerin dostIannm da belirdigini ve bunJarm sayilannm giuikce armgim da g6rilyoruz. Fakat buniar Klirdistan'dan cok uzak eografyalardadu. Filistinlilcr lsrail ile yapttklan mucadclclerde, cevrclerindeki Arap tUkelerinin politik destegini, maddi ve mancvi destcgini her zaman alabilirier. Mucadele surecinde slk\~uklan veya lsrail tamfmdan Slkl$tltlldlklan zaman bu dosi Arap Devlctlcrindcn birinc slg:mabilirlcr. Orada, politik vc askcri mucadclelcrini stirdiirebilirlcr. Mrsrr'a veya Ordlin'e, vcya Suriye'ye, vcya Lubnauu, lrak'a, Tunus'a, Kuvcyre, Suudi Araoistan'a, Cezayir'e, Yemcn'e vb. gidebilirlcr. Filistinlilcrin bu devletlcrle iliskilcri nc otursa 01sun, hangi dlizeyde olursa olsun, bu, en azmdan teorik olarak dogrudur.Kendi kamuoylanni tannin icin bu devletlcr Filistinlilcre, Filistin Kurtulus Orgutu'ne yardrm etmek zorundadrrlar, Maddi ve manevi olarak, politik. olarak, Filistinlilerin lsrail'e vcya baska tilkclere kar~\ UygUladllt1politikalar hoslanna gitsin veya gitmesin bu bOyledir. Kimyasal silahlann kullamlmasi sonucu, Ganey Kurdstan'dan can havliyle, Turkiye'nin deoetimindeki Kuzey Ktirdistan'a g~ek zorunda oJ:m Kuitlerin ise. dikenU tellerle ~cvrili kamplat i~i.nde nezaret atuna ahndiklan bilincn gerceklerdendir, Kaldl ki bu insanlann Tiirkiye'ye g~i~lerine bile cok buyuk zorluklar ~Ikanlml$tlr. Bunlar da yakmdan bilmmektedir. I:;Unkil,Ttirkiye de KUrt hareketini yoketmek. i;in clinden geleni yapmaktadrr. Irak'la i~birlig:i yapmasi dogaldtr. Kurtlere Icar~1bir tavir vc davrams gelistirmesi ncsnel bir durum olarak ortaya ~Ikmakladle. Ore yandan bolunmenin ve paylasrlmarun etkileri uluslararasi politikatarda da kendini a~lk bir sckilde gostermcktcdir, Ctinkti; Filistin sorunu bir Arap sorunu olarak. ortaya t;tkmaktadtr. Bu bakundan Arap devlctlcri ilc iyi i1i~kiler kurmalc ve geli~tirmek isteyen devletler Filistinlileri, Filistin Kurtulus Orglitu'nO yo~un bir $Okilde desteklemek durumundadtrlar. Bu zoruniulugu hissetmektedirler. Fakat KUrt sorunu ise, anti·Arap bir sorun olarak ortaya ~akmaktadlr. lste bu ylizdcn, devlet1er Araplarla iyi ili$kiler kunnak ve gelistirmek istedikleri zaman, Kurtlere ~I Araplan, dolayisryla lrak'i veya Suriye'yi desteklemek, Arap politikalarmtn yanmda yer almak gercktigini dli~linmektedirler. Kurtlerin ulusal kurtulus mucadclelerini, v.arhk mucadelelerini g()cmezdcn, duymazdan IS

gelrnektedirler.

Zira Arap UIkeleri petta. bakunmdan zengin olan U1kelerdir. Araplarla ticareti ge~tirmek, bu nlkelere Y3Plhan ihracab artumak, bu Ulkelerde ihaleler kazan· mak., yattnmlar yapmak, bu Ulkelere sennaye gondennek. ~ok Onemli bir ek.onomik ve politik bir faaliyet olarak ortaya ~tJanaktadtr. Kaldr ki Kfirtlerin mlkade1esi sadcce. anti Arap bir miicadele olarak belirmemektedir. Bu zamanda, anti· TUrk, anti·Cars bir miicadele olarak gelismektedir. Bu balomdan TUrldye'yJe ve lran'Ja yakm iIi$ki;ter kurmak ve gel~ek isteyen devletler KUJtlerin bakh mocadelelerini gOnnezden, duymazdan gelmcktedider. Tijrtlerin ve Farslann ~l ve sOmilrgeci politikalannm yamnda yet

arm

almaktadtrlar. Zira ticari ili~kilerin gelistirilmesi, insan baklan gibi. uluslann C§itligi gibi bazr ~a~~ ve evrensel degerleri COk geri pJanlara atabitmektedir. TOrkiye. Iran, Irak, SOOye gibi devletler de ticari potansiyeUerini, yaunm potansiyellerini, OIkede ajj:uldart ~tli ihalelerini, etkili bit' §8ntaj olarak ustahkla kullanmamn yotunu ve yordarruru bilmektcdirler. "Fa1anca konuda aleyhimize karar tasanIan ~Ikanrsamz veya uluslararasi kurumlarda, aleybimize karar tasanlannm olusmrulmasma yardunCI olursaruz falanca ihaJeyi size vermem .•• TUrkiye aleyhine §unu §unu yapmazsamz sizden iki fil0 ucak ahnrn." vs. BiitUn bunlardando. aYI. Filisti!lliler uiuslararasi politikalarda. uluslararast kurumlarda yogun ve Stcak bit bi~imde desteldendikleri halde, KQrtler en 8l. Filistinliler kadar hakh olan mucadelelermde hep desteksiz btrakrlmaktadnlar. Sorunlan sUrek:li olarak gormczden geliomektedir. Omc~in FilistinHlerin lsrail He rnUcadeleleri 1960'11 yillann ortalarmda baslarmsur, Fakat Filistinliler ~k kisa bit zamanda BirlC§mi~ Milletlerde, Islam Konferansi gibi kurumlarda gOzlemci olma, temsU edilme olanaklarma kavusmuslardir. <;UnkIl Filistinlilerin dostu 1Joktur ve bunlar ulustararasi kururnlarda, uluslararasi politikada etkindir, Kurtlerin ise dO~manlan pek coknn, DostIan ise, Kurtlerin do~manianru dikkate alarak, onlar icin, onlann hakh mucadelelen i~in Yo~un bir caba sarfetmckten kacmmaktadrrlsr. Bu kuskusuz, sadece, devletler i~n ve hazl ulushl.r'4CU$l kurumlar icin Wyledir. Yoksa utuslararast demokratik: kamuoyunun KUrt sorunuyla cokdaha yaktndan ilgilendiS,i. bu ilginin derinleserek, yaygm1a§3r8k siin1uto

acikur.

Sovyetler Bittigi gibi, Amerika Birlesik Devletleri gibi devleiter, Avrupa Toplulu~u gibi OrgOtler de politiIcalannt daha' ~ok bOyle bir ~~ve i~inde olu;tunnaya ~ah~maktadtrlar. Kllnlere kaqt 100 milyonluk Arap nUfusun ekonomik ve smai potansiyellerini hesaplamaktadtrlar. KUrdere kar~t lram ve Tnrtiye'yi yine aym bicimde degerlendirmektedirler. Sosyalist ve komlmist devletlerin politikalan da 8§8g-1 yutan . yine bu cerceve icinde olusmaktadir, Soruna UJuslann Kendi Kaderlerini Tayin Hakkr gibi sosyalizmin temel prensipleri acismdan bakrlmasi son derece yamlncr sonuclar ortaya ~tkarmaktadtr. Fiili durumlara baIaldtgmda. sosyalist ve komUnist devlederin politikalanyla kapitalist devletlerin politikalan arastnda Onemli farklann olmadtgt bilirunelidir, Hatta gormezden gelme, duymazdan gelme rolilnde, birinci gruptakilerin c;ok daba basanlr oldugu bilinmektedir. Ome~in, GUney KUrdistan'da, kUrtlere kar§1 kimyasal silahlar kullarnlmasma Amerika Birlesik Devletleri'nden ce~idi Avrupa devJederinden. dlinyadak.i baska devletlerden, cihz da olsa Irak'tlo.narria tavirlan gOsterildili halde. ba§ta Sovyetler Birligi olmak ilzere DoA;u Bloku Ulkelerinden en ufak bir protesto tavn yi.ikselmemi§~~. Bir de Filistin Kurtulus 6rgUtii tarafmdan bOyle bie protesto ve kmama 16

tavn i.fade editmemi~ti~. Bu da hnzUn verici bir davram~tIr: Bunlar,_adeta, Saddam Huseyin'in soylanmlanm. cinayetlerini, f~ist ve sOmUrgeci uygulamalanm tasvip eruyor gibidirler, BUWn buntar ise, Saddam HUseyin'in Kurtlere ~l soykmm uyguIamalanm kolayla~urmaktadlr. F~izme ve SOmUrgeciliite gBven ve cesaret vermekledir. BlitiJ.nbunlann odak noktasmda ise, Kurdistanda uygulanan devletlerarass s6miirge sistemi, Kurdistan'm ortak.sornurge olarak kullarnlmasi y~. Yukanda lsraii'in kimyasal ve biyolojik silahlan, Filislinlilcre ~I kullanamayacaguu, buna ccsarct edemcyeccgini belirttik, Cok kUyUk bir ihtimalde olsa, bunun gereeklestirildigini dil~Unelim. 0 zaman ne olur? Neler olmaz? Ycr ycrinden oynar. Arap ulkelerinde, Islam Ulkelcrindc, dUnyarun ce~itli ulkelerinde, ye~itti uluslararasr kurumlarda, gunlercc, haftal8l'Ca';aylarca sUren mitinglcr, gosterilcr yajnitr. Paneller, konferanslar, actk oturuin lac dUzenlen it. lsrail kinamr, proiesto edilir, Ulusal parlameruolarda kararlar ahmr. Sorun uluslararasr kurumlara getirllir. Arka arkaya karar tasanlan cd.;anhr. lsrai!
uluslararasr iliskllerdc yalmzliga itilir, Israil'c ekonomik, maddi ve mancvi yapunrnlar

gundeme gelir. Fakat bu silah Kurtlere kar~l kullamlrmsur, HiC de yer yerindcn oynaman:.n~t1r. Bir iki cihz proiesto, soykmm dii~Unenlcri ve uygulayanlan caydmci nite.
likte dcgildir. BUtUn bunlar Kurdistan'm bOHinmcsinin ve paylasrlrnasmm ortaya ~lkardlg:1 nesncl durumlardrr. Bel-yonc; politikasi btl politikayi uygulayanlara btiyUk kolayhklar saglamakladlr. Kurdistan'm ortak somurgc olarak kullamlmasi ilgili devlctlerin i~birliginj gUr;lendirmckledir.

Kurt Sorunu, Azmhk Sorunu Degildir

Burada, KUrtlcrin bir azmhkolrnadrklaruu da vurgulamak gerekir. KUrtler, KUrrJistan'da kendi yuruannda, kendi Ulkelerindc yasamaktadinar. Bolgenin ycrli hulkl olup buraya, baska bir yerden gelmemislcrdir, 6rnc!in, Turl lcrin Anadolu'ya gelmeleri 11. yUzytltn ikinci yansma rastlamaktadir, Kurtler Ise, Araplar ve Farslar gjbi OrtadoAu'nun yerli nalklanndand«. Yalntl.-KUrtier. empcryalist ve sOmtir8cci politikalarla bOlUnmilil. parcalanmrs ve payl~llml$tlf. Bu MIUnme ve paylasilma elbcue, ilgili dcvletlerin simrlan icinde K,Un nufusunun sayrsmr az gostermektedir, Kaldi ki 15~20 milyonluk azmhk olmaz. Azmhk daba farklt bir kavramdlr. Son zamanlarda Bulent Eccvit gibi trkcl ve somurgeci bazr TUrk siyasct adamlan. KUrtlcrin azmhk olmadiklan, TUrkler gibi, Tiirkiye Cumhuriyetini kuran bir ~otunluk olduklanm da soylcmektedir, Bunun iyin KUrder, dil, kUhnr haklan, ulusal haklar vc demokratik haklar ileri surmemelidirlcr ...Bu tur haklan istertcrse, savunurlarsa ayncahk istemi~ olurlar, I>6IUcOlukyapml~ olurlar.,C;OnkU KUrtlerde TOrkier gibi Ttirkiye Cumhuriyeti'ni kuran bir halknr, Ole yandan, BUlent Bcevire gore, Turk. bir etnik grubun adr degildir. TUrkiyc Cumhuriyeti kurulduktan sonra, Misak-s Milli suurlan iyinde kalan Turklerin, Kurtlerin, C;erkczlerin, Araplann vs. olusturdugu bir kansirnm ve kaynasmanm ortaya ~tkardlgl yeni bir ulusun adidir, Bu kandmnacayi da ~iddelle reddeunck gerckiyor. yunkU, azmhgm haklanna bile, 17

ornegin, Ermenilerin, Rumlann. Yahudilerin haklanna bile sahi.p _olmayan bir ~1uk. neredegOri.i1.rfiti~Ur? Turkiye, KUrtlerin ulusal ve demokratik haklanru tanunamak k;in. "KUrt diye bir millet yokwr, herkes Turktur," diye inkar yoluna sapmaktadsr.Yani Kiirt1erin varhglRl inkar ederek, onlan TUrk kabul ederek, olmayan bir halk ~in, olmayan bit millet iCln haldar istenemeyecegini ifade euneye cah~maktadjr. BUlent Ecevit gibi bazs ukcr ve somurgeci siyaset adamlan ve TUrk aydmJan ise. "Kurtler zaten cogunluktur" diyerek ulusal ve demokratik hakIan yok sayma yizgisini izlemektedirler; Bunlar resmi idoolojinin aralannda cot kuyUk deg:i~iklik olan iki ifade bicimidir. Ve bu dusunceler, sneak, TUrk'e has. TUrt'e gOre ve TUrk usulu bir dernokrasi anlayisnun.bir ilriinU olabilir, Irlcyl ve somurgeci bir zihniyetin Uretece,ti demokrasi de ancak bu kadar olabilir, Fakat bu ttir kisiler, Bulgaristaa'da herbangi bir gazetecinin, oradaki TUrk azmhgl ile ilgili olarak, "Bulgarca O!renmemi~lerse, 6unun suclusu Turkler deg:il, BuIgarca ogretineyendevletdir:." bicirnindeki aClklamalacma ~iddetle tepki gosteriyorlar. 'fijrkce konusmanm ve Tii~e i$'enmenin ternel bir hak oldu~unlt belirtiyorlar. lr~lhk kisaca budur. Kendi ulusu iein istedigi haklan, fimegin dil, kUlltir haklanm, ba~ka bir halk icin, baska bir ,ulus i~ n layik gormemek, Bu ukCI ve somurgeci zihniycl insanlan ve kurumlan yifte standanh dli~Unineye v~ davranmaya zorlamaktadir, BUlCnl Eccvit gibi TUrk siyaset adamlan veaydmlan. Bauh devletlcri, Ban Kamuoyunu, Bulgaristan Turkleriae yapilan baskt ve zulmU yeterince protesto etmemelerin. den dolaYI Cifte standarth olmakla suclamaktadir, Bu ki~iler bu tUr suclamalar yapadarken bile kendi Cifw standartlaruu gizleyememektedirler. Zira Tiirkiye'de Kurtlere yapdan baskt ve zulum, Bulgaristan'da Turklere yapilan baski ve zulumden kat kat agrrdu, TUrk siyaset adamlarr ve TUrk aydmlan kendi devletlcrinin Ktirtlere karsi uyguladJgl baskr ve zulmii elestirmcdikleri, bu Ifkyl ve somurgeci uygulamalara ,1cai11 cdanachklan, bunlarla mUcadele etmedikleri, baski ve zulUm politikalanm benimsedikleri surece, yani cute standarth kaldiklan surece, Bulgaristan TUrkleri hakkindaki isternleri de Bau'da ciddiye almmayacakur. Zira Batt son ytll arda , KUrt sorununu daha yakmdan ka vramaya baslanusur.Baunm demokratik kurumlanmn ve demokratik kamuoyunun Kiln sorunu- . na ilgisi gunden gUne anmaktadtr ve ilgi yogunlasarak surmektedir, . , KUrt sorunu azinhk sorunu degildir. Aztnhk haklanyla ilgili bit sorun deAildir. Kurtsorununun temelinde, KUrt ulusunun ve KUrdisran'm. emperyalist giiC1erce ve Ortadogu'daki isbirlikeilerince bolunup parealanmasr, paylasrlmasi ve Kiln ulusunun bagunsu devlet kurma hakkmm gasbedilmesi yaw. / . . Bu konuyla ilgili olarak, son zamanlarda vurgularnlan bir kavrama da dikkat cckrnek gerekir, Erdal Inonu gibi, Coskun Ktrca gibi, Kurdistan'da uy~lanan TUrk sornurgcciliginin ve trkyi1lgmm has isimleri "pankurdizm" diye bir kavramdan sOz et. meye ba~ladiiar. Erdal lnonu, KUrt sorununu programlanna almayacaklanm, ahrlarsa . bOliictiliik, aynmcihk yapmis olacaldanru sOylliyor. KUrdistan'm Ingiliz ve Fransiz Emperyalizmiyle i~birli~i yapdarak bOltinmesi, parcalanmasi ve pay~lmasl karsismda en ufak bir elestiri getirmeyen uk~1 ve sOmlirgeci TUrk siyaset adamlan ve yazarlan, Kurtlerin derlenmelerini ve topartenmalanm, birbirlerinden haberdar olmaya baslamalanm "pankurdizm" diye suclamalan COk ibret verici bit davramsur.Bunlann Kurtlcrc onerdikleri starukolelikur. Bu baktmdan, 14·15 Skim 1989 giinleri ~aris'te toplanan "Kurtler: lnsan Haklan ve KtHtiirel Kimlik" konulu toplanuya katildiklan iCin

rUck

18

euni§lerdir. Daha Once ~ TQrkiye AT Karma Parlemento Komisyonu'nda ~flrtlerle i1giJi. ~it konUIMa yapmasmdan dolaYl KOrt kOkenU" bit miUetvekili daha ihrac edilmilf,i. TUrk: u~tAmm ve sOmUtgcciliJinin bas partisi CHP'nin bir uzanbSl o1an SHP'nin bu tavulan hi~siirpri% del.ikIir. Zira bu. parti politikalanntn halk ytlmlanntn arzulanna ve istek1erine gOre delil resmi ideolojiye gOte, "hassas ~evreler"e gOre olulturmaktadtt. "7 delil 57 milletveklli departiden aynlsa, oralardan hi~ mllletvekili ge1mese de bunlann partiden ihrarr: edilmelai gerekir. . Bu ulusal bir sorundur," SOlon bmw. anlaImattadJr. Fakal. bu ut~1ve somUrgeci politikamn uygutanmasmda KUrtlerin kuUaollmas.a. KiinIerin de (I) buna pek leIile olmalan insanltk adma urany verici bir davraru~. YUz bzarbct bir davrallJ.$U'. 1989 Yll1 Arabk ay. bq1annda. BrOksel'de toplanan Dab Avtupa Bieligi Parleraenterler Meclisi. toplantilanna gOzlemci olarat kablan SHP'U Uyelerin gOsterdiAi tavir bunun ~arptCI bir Omelidir. Bau Avrupa Birlili Parlementerler MecUsi, "KUrtb' y~an iUkelerde idari ve kiilUire1ozerlclile sahip olmahdirlar" b~riUnde bir -karar alm1lur. SHP'Ii nyeler bu 1tarara kar$I (flkmillar ve bu karan bozmay.a ~lImtllardtr. "Biz 1'UrIdye'de r;.okrahaua, Ozerklik falan istemiyoruz" demi~lerdir.Bii Ozerk olmak istemiyoruz. biz kOle kalmak istiyonu: diye yunnan bu SHP'liIere Ball Avrupah parlementerler k~Umseyerek bakJru,lardlr. Bu KUrtlere (!) insan haklan. demokrasi ve Ozgiirlilk dersleri de vermeyi ihmal eunemislerdir, (Cumhuriyet 6 Arahk 1989) SHP'nin bu tur toplanulara KUrt kOkenli (I) milletvekillerini gOndermesi, elbette, bilin~li. hesaph bir po litikadtr .. Turk trk~lhg-tnlD ve sOmlirgecilitinin' ~ir~in ,bit gOrllnilmUdtir. Kimler 07.erk olmabdtr diyeni. btl Uir kon~malar yapdan toplanttlara kaulanlan partiden i~ ediyor. NOzerklik falan istemiyonn, kOie kalmak istiyoruz" diyebilecck olanJan da KUrt sorununun konUiuldug-u benzer toplantdara gOnderiyor.Haua hUkumet bu gOrevi sosyaidemokrat (!) olduklanndan sadece, SHP'lilerin iistIertmesini istiyor. • Burada, kisaca, I~dtk li7.erinde durmakta yarar vardtt. Irk 'lItli. her zaman, bir zamanIar ABD:de oJdutu gibi, veya GOney Afrika'da oldutu gibi yerJ~me ayumat. okuUan aymnak. kahvehaneleri ayumak,otpbUlan a)'lllllU: vs. otarak anJamamat geretir. TOrt USulUut~I11k cia bOyle oiuyor. Devlet terOrU kullaoaiat Kt1rt kiiltUrllnO yak: etmek ve KUrtlere nrt diJini ve Tilrk: kUlWrOnO dayatriutk. Kart dilinin ve KUrt ulusanun varblull inkar etmek, herkesi TUrk saymat. Bu tOr uk~lhlm donyad8 bir ~ daha yokw. Bu nitelikleriyle, 6melin. GUney Afrika'da uygulaoan uk~l poliiikadan ~ok dana ytktCt, pruyalaYICI ve gericidir. KUrdistan'da uygul3nan Tiirk sOmiirgeciliginin aynlmaz bir~

KUrt kOkenIi ycdi mitletvekilini partiden ~

ma:halierini

Klasik Somiirgelerin Tasfiyesi ve Kiirdistan ,

"

Klaslk sOmUrgelelde KUrdistan arasmda (fot Onemli bir lark daha vardu. Birinci Dilnya Savq:1 sonunda, Milleder Cemiyeti ~vesinde sOmUrgeier kwulurlten, daha dogrusu SOmUrgelerin yeni s.tati1leri belirlenirken, bunun sonsuza dele siirecek bit ~ziim ~g-u. d~Ulmemiltir. Emperyalist ve sOmurgeci devlet, somUrgenin ekonomik. siya19

sal ve idari yapisrm gUc1endirdikten sonra, oradan aynlacak.. oraya ba~SlZhk verecektiro Bu suree ic;inde han~I "medentlestirme" gorevim de ·yerine gelirm~. yerli halkl medenil~tirmi~ olacaktu. Ornelin, Afrika'da silahh mUcadeleler sonucunda ~lms1Zhk k:a~ zanmis Ulke sayisr azdrr. Afrika'daki bagimsrzhklar daha ~k. anayasal gor~meler sonueunda kazarulmtsur, KUrt ulusuna dayaulan ~6zUm ise, ~mesi hie istenmeyen bir ~Ozi1mdUr.KUrt ulusunun sonsuza kadar, ki~iliksiz., tOle. bOlunmu~, ~alanmlli, paylasilmrs, birbirlerinden teerit edilmis kalmasi is tenmektedir. Bu bakimdan, Kurdistan'm siyasal statnsu somurgelerden bile daha ~~dadtr. Ktlrdistan somurge bile degildir. Ktin k.i~iligi ve Kurdistan ki~ili~i yoktur. Klasik somurgeleria olusturulmasma neden olan olaylar elbeue, KUrdistan i~inde soz konusudur. KUrt sorununu, Kurdistan sorununu belirteyen bunlar degildir. Kurdistan'm klasik somurgelerde gorulenlerden cot daha allr sotunlarla kar§:1 kar~1 blraktlml~ olmassdsr. 19 YUzYlla bakahm, SOmUrgeeiJigin ~lamaslRa nedcn alan otayJacm bashcalan ~unlardtr. Bir kcre endustrilesen ulkeler hammadde gereksinimi duyuyorlac Petrol, dcmir, krom, kaucuk vs. gibi ham maddeler ise ancak, Ortadogu.Uzakdogu, Orta ve Gilney Amerika, Afrika gibi kualarda bulunuyor, Bunlar ister istemez 0 kualara, o bolgelcre olan ilgiyi artunyor. Avrupa'run endustrilesmls ulkelerindc uretilen mal1ar icin ycni pazar alanlan da gcrekliydi. Hammadde dcposu olan bu ulkelcr, yeni pazar alanIan olarak da dU~uniilUyor. Endlislrile~mi~ illkelcr arasmda bu b6lgelcrc ulasma konusunda onemli bir rckabct bashyor. Bu dcvlctler "0 bolgcyi ben almazsam, baskalan alacak" antayl~ i~ine giriyor, Bu bakrmdan mumkun oldugu kadar erkcn davramp, bolgeyi kendi ekonomisine baglamanm yollanm anyor, Teknisycnlerini, idarecilerini, ulccarlannr, egitirncilerini, din adamlanm, gilvcnlik gOrevlilcrinj, VS. oraya gondermeye baslryor. Burada, somurgecilig! doguran onernli bir neden daha ortaya ~lklyor.lnsanlanm yerlilere, yamyarnlara, Kizrldcrililere kar~1 korima Onemli bir gerekce olarak ortaya ~Iklyor. Bu da guvcnlik gtil;:lcrinin oradaki sayisimn anmasma neden oluyor. BUtlin bunlann otesinde herhangi bit bolgcnin somurgelcstirilmestnde veya 0 bOlgenin empcryalizmin ctkisi alururalmmasmda baZI stratejik nedenler de rol oynuyor. 6rnegin 196O'b ytllarda ABD'nin Vietnam ile iliskilerini bu iIi§kiler ~etyevesinde degerlendirmek daha yerinde bir harekeuir, Buroda: do~ kaynaklan sOm~ Mlgeyi pazar olamk degenendirmek temel amac dc~ildir. Temel arnae stratejiktir. Vietnam', cenctirn alunda Man bir gu~.tOm Uzakdogu'yu denetlerne olanagma sahip olmaktadtr. Victnam't denctleme gucunde meydana gelenbir kaYIP ise, tUm Uzakdp~u'daki etkinliginin azalmasma ncden olacakur, Bu ABD dl~ politikasmda "Domino 'reorisi~ olarak adlandmhyor, Guncydogu Asya litkelerinden herhangi birinde meydana gelen bir devrirnci harekct sonunda, litke, devrimcilerin, komunistlerin eline g~erse,Oteki Ulkelcrdeki yonetirnlerde, zaman i~inde, srrayla, devrimcilerin eline gecer, ABD dt~ polhikasi Gi.:neydogu Asya'da tilmilyle gerller. Bu ozellikleri Kurdistan'm somnrgelestirilmesi surecinde de izlemek mumkundur, Ktirdistan'in petrol kaynaklan, su kaynakIan, bakir, demir, fosfat, kOmtir kaynaklan ve otcki dogal zcnginlikleri, "ben ele geeirmesem baskalan ele g~irecek" anlayisr, oradaki "soyumu koruyorurn" dU}Uncesi somurgctestirme olaymda cok On¥{llli hareket noktaIandir, Fakat bugun KUrt sorununu belirleyen, btl 67.ellikler de!ti.ldir. Sorunu belirleyen
20

· Kurdistan'm bolunmcsi, parcalanmasi

ve paylasrlmasunr. Yani somurgelesurmenin vc sornurge politiknlanrun ~C~illi dcvlctler tarafmdan onaklasa uygulanmasrdir, Ve bu surecten stratejik bir ~akar umulmasrdir. 9t'lmiirgecili~in bir dcvlet yerine birkac devlet tarafmdan uygulanmasrm bir nicelik sorunu olarak dcgcrlcndirmcmek gerckir, S()mlirgeciligin birkac dcvlet tarafmdan,

Kurdistan'da oldugu gibi dort devlet tarafmdan. ortaklasa uygulanmasi, somurgesomurgeci iliskilcrinin nucligini, i~eri~ini de dcgi~liimeklcdir. Bunu "somurgebdc 01mayan bir ulkc', "somurge bile olamayan bir ulus" kavramlanyla ifade ctmeye cahsryoruz, "Balkan Iasurma ~ po Iitikasr iIe K urdistan '10 botunmcsi, parcalanrnasr ve paylasrlmasi olaynu da birbirlerine kansurmamak gerekiyor, "Balkanlasnrma" da bir cesit bol-yonet politikasidir. Burada birbirine dusrnan halklar yaraularak, bu halklarm Y~lgl bolgc siyasal bakrmdan istikrarsrz bir hale gctirilir, Bu halklar.aym bolgcdc birbirleriyJe yan yana veya i~ i\e yasayan halklardir, Bu halklar arasmda ~eli!jkiler yarauhr ve bu ~di~ki krill dC"rinlc~lirilmesi saglamc. Halklar birbirlcrinc dnsman cdilir, Bu ashnda emI' ... ,I; ,I tlcv let len n hii 1~c nzcrindcki ~Ik:ar ~atl~malaflnl n bir gostergcsidi r. Halbuki, l\.un.lJ"I.l" . . .. ··'n(',i. parcalanmasi ye paylasrlrnasmda tam Zit bir surccin ya~andlglDl ·iyoruz. Kunli:'{;lll I onak silmiirge olarak kullanan devlctlcr, bu cikarlanm 'iirdtirdlihn..:h 1,!I! birbirlcnylc i~birligi yapmak zorundadrrlar. Fakat Kurt ulusal guglcriylc hu somiirgcci dovlcitcr arasmda bir ccliski olu~ttlg-uzaman istikrarsizhk baska bir yondcn yinc olusrnaktadrr, Bu somurgccilcrin du~linc.clerinc ve cylcrnlerinc ragmen otusan hir istikrarsrzhkur.

Kiirdistan

Uzertnde

Emperyalist

U6Hi§tim Mtlcadelesi

1915·1925
Bol-yonet politikasr elbette emperyalizmin politikasrdir. Fakat, 20. yUzYlhn ilk ccyrcgindc boluncn Ktirdistan'drr, parcalanan ve paylasilan KUrt ulusudur. 1923 LoUR Antlasmasimn en oncmli yBnlcrindcn bin Kurt ulusu ve Kurdistan uzerinde yiirlitiilmij~ bir cmpcryalist boli.i~um amlasmasi ohnasrdu. Bu bakrmdan Lozan Antlasmasr Kurtlcr vc Turklcr acrsmdan son dcrcce farkh scylcrifade eder, Lozan Antlasrnasr Tlirkler icin baglmsll'. bir devlclin kurulmasidrr, Bagunsrz Turk Devleti'nin uluslararasi bir antlasmayla garanti aluna ahnrnasrdrr. Kurtlcr icin ise csareuir, kolelesmenin, somurgclesmenin kurumtasmasrdir., Kurdistan'da devletlcrarasi somlirgc sistcminin kurulrnasidir. Tarihc her zaman snuf mucadclesi acismdan bakmak, etnik gruplann istekve iradclcrini gozdcn uzak tutmak, olaylan her zaman ~ozOmleyici olamiyor. Tarihc etnik gruplar il\ISlndan, onlarm istek ve iradelcri acrsmdan da bakmak gcrckir. Ornegin TUrkYunan Savasi'na Yunanhlarla Turklerin bakrs acrlan cok farkhdu. Birinci Dunya Savasmda Osrnanlr lmparatorlugu'nun durumunu AraplarJa Turkler 90k farkh olarak anlatmaktadirlar. Ermeni sorunu konusunda Ermcnilerle Turklerin goruslcrinin cok farkh oldugu hilinmektedir. Bunun gibi Osmanh tarihinc, Bulgar ve Romen tarihcileriyle Turk tarihcileri 90k farkh yorumlar gctirmektcdirler. Iran-leak Savasinda, lranhlann ve
21

Araplann getirdi~ yommlann COk farldl oldulu yine yalondan bilinmelctedir. Oyteyse KUrtler kendi tarihlerini bizzat kendileri ~l1nnak. ineelemek durumundadutar. TUrk universitesimn, Turk basmuun, Turk elitim kurumlannm, TUrk. aydmtannm Orettili bilgiyle KUrt tarihi yazJlamaz. TUrk Universitesi, ·Turk yazarlan ancak, sOmUrgecilili surdurme ve hakh gosterme dogrultusunda bilgi Uretebilirler. OmeJ;in KUrtlerin TUrklUgu hep bu kategoriler tarafmdan anlatJlml$tn'. Olaylara etnik gruplar 3IT1Slndan bakmamn ~ Onemli olduAunu bi!' kere daha belirtelirn, Dikkat edilirse, zaten herkes bOyle yaplyor. Omegin olaylara StnlC a~1Slndan bakngnn vurgulayan TUrk Marksistleri ve "TUrk Marksistleri" olamk bakIyorlar. Olaylafa smif ~1S1n<lan bakma1c KUrt kimligiyle bakmak konusunun ihmaI edilmesini getinnem('-1idir. Bru.-yOnet politikasiyla ilgili olarak ~unlar sOylenmelidir. BOI·yORet politikaslftm hcdcfi olmak, bir ulusun tarihinde u~bilece~ en bqyi1k Celaketlenfen biridir. t;DnkO bOl.yonet politikasi ulusun beynini datttmaktadtr, iskeIetini ~alamaktadJr. aOylesine gUIJWbit darbe yiyen halk, bi! daha kendini imlay kolay toparIayamamaktadU', KUrt top-. lumu 17. ylizyrhn ilk yansmda bOyJe: bit felaketle ~da$ml~ur. 20,yOzYlhn ilk lJeyrcginde bu felaket dana da aIJl1~ml~. derinle~m~r, Ktirtler 70 Ylb ~n bir zamandrr bol-yonet politikasimn yaratttfl tahribau asmaya yaI~maktadtr. Dtlnyarun demokratik kamuoyuna, boyle bit polinkanm hakslZhglDl anlatmaya gaylet etmeJctedir, Errncn] sorununun temelinde de boyle bit WIDnme ve paylasilma yatar. Ermemler de Iran ve Osmanh lmparatorlugu, daha sonra da ~arhk Rusyasi ve fran arasinda bOlOnm~ ve payla~tlml~ bir halkur, 1920'li yillarda, Turk-Yunan ve Tllrk-Ermenisavaslan sirasmda, Kemalistlerin lngilizlerle mticadclcleri, ash nda, KUrdistan'dan daha fazla pay kapma mUcadelesidir, pmpcryalist somurgccl bir rntlcadeledir. Kemalistlerin lngilizlere kaql sllrdllrdf1R1l bu mOcadelenin anti -emperyalist h~bit OzOyoIcttir, Bit ulus llJin bOl·yOnet politikasma hedef olmaktan daha alttr ne olabilir? Be1ki ~ok ~iddetle bit deprem olur, ulusa bagh 20 milyon kisiveya 30 milyon ~i OIOmlerie ~ ka~tya gelebilir. Dl~dan gelen fizik baskdann alJrblt lcariiStnda balk: tamamen )'Ok olabilir, 16. yOzYlitn b~18nnda ve Gtlney Amerika'da, 18;ve 19. yftzyll1arda Ku· zey Amerika'da y~ndt~ gibi. A~1i silablarla gelen lspanyol ve Portekiz sOmUrgeeileri ve Oteki Avrupahlar, Kizrlderili Aztek. lnka ve Maya medeniyetlerini ve ktlItUrlerini yok etmislerdir, halklan yoketmislerdir, Bunlar ku~usuz. 0 halklann tarihin~ ~nan ~k a~lr felaketlerdir, Fakat bOl.yonetpolitikaslRtn hedefi olmak, en az bun'lar boo aln' sonuclar ortaya ~tkarmaktadu, KUrdistan tarihinde cok Onemli dOnOm noktalan vardir, Omel1n Guti-Asur, MedPers ili$kilerinin, Urartulann bu iIi$kilerdeki konumianmn Incelenmesi Onemlidir. M.O. 3100 ytllanndan itibaren Gutiler baIck:J.ndabilgi vardsr, Ve Outlier Mezapotamya'mn yerli haDdanndan biridir. . Asurtulann Kl1n 01kesini ete gecirmesi, bir tablette yaztldtlt gibi, 0 gtlnDn adlyla, "A~n Dalt'ndan Hamn'a kadartUm Guti Uikesinin kana boyanmasi" Onemli bitolaydrr. M.O. 600 ytllannda ise Medler Asur egemenligine son vermistir, 7. yll7.yd Kijrtlerin tarihinde.~ok Onemli bit dOnUrn noktassdsr. Bu, Kl\rtlerin

ve

<

ona

surecidir, BHindigi gibi KOrtler Islam ordulanyla, Islam HaJifesi Bu kat1da~manm kanb gecti~ de , bilmrnektedir, 0 halde ~u konular elbette arasunlacakur, 7. Yuzyrla kadar Kurtler, hangi toplurnsal ve siyasal duzen icinde ya~lyorIardl? Ekonomik duzenleri neydi? Ne ekip De Muslumanlasmalan

Hz. Orner zamamnda, 640 yillarmda ~L1~ml~lardtr.

biciyorlardi? Nasrl ekip nasil biciyorlardr? gibi Uretim araclan ve Uretim teknik1eri kullamyorlardi? MnslUmml olmalanndan once dinsel yasannlan neydi? MUS1Uman olrnaI~Jllildan Once Kiirtlerin ne gibi toplurnsal ve siyasal kurumlan varni? MUSlfunanltk bu kurumlan nasil deg_i~lirdi1 Sunlar Kiirdistan tarihinde incelenmesi gereken ~ Onemli konulardandlr. .
II. Yiizyd Ktlrtlerin tarihinde yine yak. tmemti olan bir donum noktasida. <;linkn Kurtler, II. yuzyilm ikinci yansmdan itibaren Orta Asya'dan gelen O~z TUrkleriyle

Ne

karsrlasmislardir. Bu karsrlasmanm nasil ofdugu ve sonuclannm ara~JfJlmasl onemlidir,

,I

Ogllzlarla ~Jla~mcaya kadar, Kurtlerin eko~ik ve toplumsal duzenleri neydi? 0 zamana kadar Ktmlcrin ne ttil toplumsal ve politik kurumlan vardr? Dinsel yi$8nOIan nasildi? Turklerle kar~l.a sureci ~Iart nasil de~i~tirdi? vs,

13. ve 14. yQ.zYlllar Ktirtlerin tarihindc yinc onemli dOnilm noktalandir, Kllnler bu sd~r Mogollarla vc Tirnur'un akmlarryla karsrlasnuslardir, Bu karsitasrnalarm ve sonuclannm Kimler vc Kurdistan uzerinde yaptl~1 etkilerin arasuntmasr ~liphcsi7. ~k oncmli olmaktadir. 16. yuzyihn ilk ~cyrc!tinde cereyan eden olaylar Kurtler icin yine oncmlidir. Bu, Kurdistan'm anem};. bir botumunun Osmanh lmparatorlugu'na kauldtg:t doncrndir. 1514'dc Iran lrnparatorlugu ve Osmanh lrnparatorlugu arasmda Cakhran'da yaprlan savas sonunda Kurtlcrin onemli bit bOltimil, ldris-i Bitlisi'nin dusunce ve eylerni sonunda YavuzSultan Sclim'in, yani Osman It Padisahmm egemcnligini tarurmsnr. 17. yuzyrl Kunlerin tanhinde yine onemli bir donurn noktasidrr. Ciinkil 17. ~ii.lYlltn ortalannda Kurdistan, Osmanh Imparatorlugu ve lean arasmda ikiye bolUnmti5lur. Ondan sonra'da bolunrnc ve parcalanma surcci derinleserek, ufalanarak stiriip gitrnisur. Bu bolunrncnin ncdenleri nclcrdir? Bolttnme « ve bolmeyi dti$ilnenler f" in Ilerdir? Bolunme vc paylasrlrna nasrl gcrceklestirilrnistir? Boldnme, parcalanma ve paylasilma, Osmanh ve tran politikalarmm uretilmesinde ne gibi kolayhklar sa~bnll~ur? Kurtlerin icindc bulundugu zaaf ncdir? Dusmanlar, Kurtlcrin hangi zaaft.umdan yararlanarak, onlara bol-yonet politikasr uyguluyorlar? vs, 19. yU·l ythn ilk ceyrcginde Kurdistan'm Iran lmparatorlugu icindc kalan kcsiminin ikiye aynldiguu goruyoruz, fran ve Rus C;aril~ arasmda yapilan savaslar sonunda, . Kurdistan'm Kuzeybau taraflannda onernli bir toprak parcasmm Rus lmparatorlugu'na kau ldlglJll goruyoruz. BOtUn 19. yuzytl boyunca, Osmanh Devleti'yle Kurtler arasmda da mticadclcler vardir. Bu bakirndan bu yuzyilda gereeklesen olaylar da KUrt tarihi acismdan oncm.li olaylardrr. Ana hatlanyla kisaca belirtilen bu donemler de 'Yok oncmli olmasma ragmen, bugunti belirlcycn esas olaylar Birinci Dunya Savasi'ndan s6nraki donemde meydana gelen olaylardir. Bugun bir Kurt sorunu varsa, veya Kurt Sorunu gunumuzc kadar gelmissc, bunu bclirlcyen esas olaylar 1915·1925 yillan arasmda cereyan etmisiir. Bu Kiirdistan uzerinde cmperyalist bOlli~ijm rnucadclesinin yaplldlgl ve bu bolii~umUn gcrccklesurilmis oklugu bir d{incmdir. Bu suada, Kurtlerin ba~lmsl:t: bir dcvlcte sahip olup olmadiklan oncrnli degildir, Yani,."o donemdc bagrmsiz bir KUrt Devlcti zatcn 23

yoktu" veya, "Ktirtler hi~bir zaman ba!tlmSIZ bir de\ ete sahip olamad11ar- antayl~l hicbir ~ey itade eunez. DU~i.inelim kit 1885 de Afrika. Avrupall emperya1istler tarafmdan b01i.i~Uldjjve somurgecihk daha da kurumlasnnkn. Fakat bu siirect. Afrika'cia bagtmstz devletlerin varhgma son verilerek gerceklestirilmedi. SOmUtgecilik, Afri~'da henllZ devlet asamasma ulasmamis toplumlar, geleneksel toplumlar Ozerinde yUriitiUdu. Smular adeta cetvclle cizildi. Afrika metre metre bOl~iUdii.

o halde ~u sorulann sorulmasi ve cevaplannm aranmasi cok onemli gOrevlet otarak onaya 9tkmaktadu. KUrtler'in20. yOzyilm ilk IJcyreginde 'MyJesine ~If bir emperyalist h6lij~ilm potiukasmm hedefi olmasmm Redenl nedir? Bu politikayt kimler, hangi devletler dti$tinmil§lcrdir1 Bu politikanasd uygulannusur? Kiirdistan Uzerinde bol-yonet politikasmm uygulanmasi hangi devletlerin ~Ikartanntn Uretilmesine hizmet etmi$tir? Ncden leak s5mtirgcsi.,Ordiln somurgesi, Suriye sOmtirgesi vs. gibi bir KUrdistan ~mUrgesi kurulrnarms da KUrdistan yeni kurulan sOmlirge devletler (lrak, Suriye) ve eski devletler (Osmanh lmparatorlugu'nun devanu olarak TUrkiye ve Iran) arasmda paylasunlrmsur? Kurtler nc tilr bir zaaf i~indedirler ki, bill-yOnet ~litikastnm hedefi olmu$lardtr? Ashnda, Araplann da aym politikayla fakat ~ka bir bi~imde ~alandtgtnl yukarula bcllnmisuk. Kurtlcrin farkh bir parcalaarnaya vc payla~llmaya u~ramalarmm temel ncdcnlcri, "zaaC"m 6tesinde~ 0 glinKu toplumsal yapuun, ic;. ve dl$ gU~lerin dengesiylc ilintilidir.Araplann da bOltindti~Unij. fakat, ayn ayn devlctler ve manda (somurge) dcvlctler olusturdugunu unutrnamak gerckir, 20. yilzyrlm ilk ccyrcgme bakahm. Osmanb lmparatorlugu dagrlmak uzere. lmparaiorluk icindcki halklar kendi kaderlerini tayin surecine girmisler, Araplar, Arnavutlar, Bulgarlar, Ermcniler, Kurtler vs, lngiliz veFransiz emperyalizminin bOlgede oncmli cikurlan var. Almanlar vc ltalyanlar da yeni cikarlar pesinde, yarhk Rusyast'mn crkar causrnalan icindekr ctkinlilti bilyUktUr.,19 17 Bol~vi"Devrimi ile dUnya alt-ust oluyor, t$LCKurdistan sorunu Ortadogu ve dunya dcngesi icinde ele ahnmahdir, Daj!llma _ surccinc gircn Osman" Devleti, Rumlar, Ermemler, Yahudiler, Bulgarlar, A raplar , Ingiliz Empcryalizrni, Fransiz Emperyalizmi, Alman Empcryalizrni, ~arhk Rusyasr, Bolsevik Devrimi, lttihat ve Tciakld, Enver Pa~, Mustafa Kemal, Kuvai Milliye. Hilaf~l vs ... Biitiin bu kategoriler ve bunlarui btrbirleriyle ili~kileri ye~vesinde

ncrcdc durmaktadrr? Bu ili~kilerin mumUn oldug:u kadar etrafh bir bi~imde ve zcngin 01gularla actklanrnasi gerekir, Burada, sadece, Kuva-i Milliye'nin tngilizlerlc ve Fransizlarla veya Bolsevik'lerle iliskilerinin-acrklanmast yeunez. Aym zamanda, aym
doncrnde, Bolseviklerin aciklanmasr da'gerekir. Ingiltere'yle iliskilerinin vc bu iliskilerin

Kiln sorunu

"sonuclannm

Turkiye de resmi beyanlarda, basmda, yazarlar arasmda, siyasal parti ~ah~malannda, KUrt s(jZCti~ij kullamlmaz. Daha lJok "boluculer" sOzcUg-Ukullamhr, Bu tavir ve davranis, ashnda, 20. yUzydm ilk ~yreginde, KUrdistan ~nde ve KUrt ulusu il%erinde uygulanmis "bOl-yoDCl ve yoket" politikasuu gizleme, bu politikanm ve sonu~lannm halkin bilincine carpmasrm onlcme lJabaSl olarak de!edendirilebiJif., BOltinen Kurdistan'drr. Parcalanan ve paylasilan KUrt ulusudur, Ve bOlUcUler.lngiliz emperyalizmi, Frunsrz cmpcryalizmi, Kemalistler ve iran Sahrdir, lngiliz ve Fransiz emperyalizmiylc YOgll1l i:.hirli~i ve gUybirligi icinde bulunan Araplardir. 19. yilzylhn ilk yansmda, Carhk Ru<;\;1'1 Ik Iran arasmda yapilan savaslarda, Dogu Kurdistan'm kuzey taraflanmn

24

da <;arhk Rusyast'run egemenJiA;ine g~ti~ni

Turkiye'de bayram nutuklannda,

yukanda. belirtmistik. devlet ye biiklimet yHnCliciicri ve siyasnl parli

y~nClicilcri tarafmdan sOylcnen, "TUooye'yi bOlUppar¢amak isuyorlardi, Tiilb. ulusunu yeryuzunden ve tarihten silmek istiyorlardr, TUrk ulusunu kolelesurmck istiyorlardr, asirlar boyunca bagnnsiz ve hUt ya~aml~ TUrk ulusunu esarct aluna almak istiyorlardi ..•" bi~imindekj' sOzler, yine KUrt ulusuna k~1 yUrUti!_len"B01-~nel ve yokel" politikasuu gizlcme arnacuu tasrmaktadir. Halkm bu polilikalar ctrafmdan bilinclenmcsini engellemek, KUn insanmm bunlan sorgularnasim, bu konular uzerinde dU~Unmcsini engcllcmek temelbir amac olarak bclirmektcdir. Sik sik kuJlandan "Dcvletin ulkesi ve rnilletiyle bolunme» bULOnlilgU" slogam da oyle ... "Devletin Glkesi ve milletiyle bolunmcz bOlUnlilgU" slogam, KUrt ulusuna dayaulan MIUnme, parealanma ve paylasrlrnamn sonsuza kadar sUrdiirUlmek istcndigim anlatmaktadrr, Bu sloganm israrla tekrarlanmasnim en onemli amaci budur. "Bot-yonc!
vc yokct" uygutamatanm vc bu uygulamalannm sonuclanm gizlcmcyccahsmakur.

<;e~itli m illctlcrdcn, TUrk, Amp, Ru m, Ermen i, S irp, H rrvat, Romen, Bulgar, KUrt, Ccrkcz, Laz, .. gibi ~~illi milletlcrden olusan Osmanh lmparatorlugu icin "kozmopolit
bir imparutorluk" dcniyordu. Bu milleuerdcn en az ikisini barindrran Turkiyc Cumhuriyeti nasil "milli" o!uyor? Turk aru KUrt c~iltirTurk, sonucuna nasil vanlabiliyor? TUrk vc Kurt'un toplamlan yine TUrk arlt KUrt dcgil midir?

Birinci Dunya Savasi'ndan yani Osman" lmparatorlugu'nun dagllmasmdan soma, TUrk- Yunan ve Turk-Ermeni sa vaslan surecindc, Kocgiri'de Tilrk-Kilrt Sava:)1 vc Cuney Kurdistan'daki Kurt-lngillz savaslan sUrccindc, Kurdistan bOliinmti~, pan;alanml~ ve payla~llml~l.tf. Vc boylecc TUrkiye, lran, lngiltcre (Irak), Fransa (Suriyc) gibi devlctlcr birer
Kiirdistan'u sahip olmuslardrr. Su dcvlcucrdcn oldugunu yukanda bclirunistik, bir kismimn manda (somurgc) dcvletlcr

Kurdistan'm ncdcn bOliindUgUvc p.1yla~lldlgt, Kurdistan ilzerinde nedcn empcryalist bOlli~tim politikasr uygulandig), bu uygulamalarm ne gibi sor uclar ortaya <;lkard,g_I, incelcnrncsi, irdclenmesi gerekcn cok onemli tarihsel bir olaycrr. Bukonu clbcue, gcnis bir olgusal zcnginlik i~inde, detaylt bir ~ekilde: enine boyuna incelcnmelidir, Fakat, bu r;ah~mantn arnact bu degil. Amaem, sorunun bazi yonlerine dikkat cckmek ve sorular sormak oldugunu Incclcmenin Giris bolumunde de aciklamisum.

Kurt Sorunu'nun Odak Noktasu Kiirdistan'm Parcalanmasr ve Paylasilmasr, Kiirt Ulusu'na Yoket Politikasmm Uygulanmasi

BolUnmesi, 801·Yonet ve

Kurdistan Ortadogu'nun ortasmdadrr, Ortadogu'nun ortasmdaki bir ulusun bOIlinmesi, parcalanrnasi ve paylasrlmasi 90k anlamh bir olaydir, Kurdistan'm neden bOlilndUgU ve pa~alandlgl, Kurdistan'm neden payla~ddlg,l, KUrt ulusuna neden botyonet politikasi uygulandigt bizler icin sir dcgildir. Basta KUrdistan'm petrol kaynaklan olmak Uzcre butun nedenleri, "bol-yone; ve yokct" surecini a~ag_1 yukan biliyoruz, Bu bilkunlardan klasik somlirgelerde gorulcn "bol-yonet" poliukasi KUrdistan'da "bol-yonet 25

ve yok et" bi~jmini almaktadir, Yokcdilen, soykinma u~tdan ba~ta KUrt ulusal Kiln toplumu olma haklandir, Yokedilen. soykmma ugrautan Kilrt ve Ktirdistan }:;i~i1igidir.Kurtlerin ulusal ozcllikleri ve ulusal ttegerleridir. Butiin clevlet baskisma ve devlet terorune ragmen Kurtler sindirilerniyorsa, kOlel~tirilemiyorsaj ulusat tstcklerinin anli almamsyorsa, 0 zaman da insanlan fizik otarak yok:etmektir, varhklanm ortadan kaldrrmakur, Bu tllr istekler it;in mOcadele edenterin fizik varllgl ~~illi operasyonlarla, (leviet terOriiylc ortadan kaldmlmaktadir, , "Bol-yonet" cmpcryalizmin politikasi olmasma ragmen. "Ml-yonet-yoket" emperyalizmin dei!:U, emperyalizmin bolgedeki yerli i~birlik~i1er'inin politikasidir. Einpcryalizm isgal ertigi ulkelerdeki halklan, kUltiirleri yak eunez, Emperyaiizm, sOmUrti alantarim gcnislctmek, iirUnlcrine yeni pazarlar yaratmak politikasma dayah olarak i~gali alundaki yerlcrde, toplumsal ve klilliireI etkinliklere yardrmci olrnamrssa da, gclismclerine engel de olmannsur, g()Z yummustur. -Kaldr ki, kulturel etkmliklcre kallldl~1 da ycr yer gozlenmektedir. Omegin.Ingilizler Irak'ta K~eegitim yapan okullar acrrusur. Fransrzlar isc Suriye'de Kiirttre alfabe ire dergilerin yaymlanmasma, KUrt dilinin ve KUrt edebiyaunm gelistirilmesi t;abalanna karll ~amt.$lanht. Ote yandan kimyasal ve biyolojik silahlar kullanarak halkt fiilen yoketmeye ~I~mak:, emperyalizmin den-il. onun bolgedcki yerH i~birlik~ileriniil UygUladlg-1 politikalardlr. Mustafa Kernal 1930'lu yrllarda, Turk Tarih Kurumu Uyelerine yaptlgl bir konusrnada, Balkan uluslannm Osmanh lmparatorlugu'na kaJ11 yliriittiiA;Uulusal kurtuIU!i mucadclclcri hakkmdaki dU~lincelcrini a~lkhyor. "Biz Balkanlan neden kaybettik?" diye soruyor, Cevabmt kcndisi veriyor, Balkan halkIannm Slav arasnrma kurumlan kurdu~unu. dillch, cdcbiyatian, tarihleri ve kiiltlirleri konusnnda geni~ arasurmatar yapuklanru vurguluyor. Bu arasurmalann ve bu arastrrmalar etrafmda yapilan tarusrnalann, 0 halklan ulusal bilince ula~tlf(hgml ve sonue olarak Osmanh Dcvleti'nc baskaldrrdiklanm belirtiyor. (Utkan Kocatiirk, Atatiirk'tin Fikir ve Oli~linceleri, Turban Kitabcvi, Ankara 1984. s.149) . Mustafa Kcmal'in dil, kilitUr. miUi suur, milli tanh, .• gibicdii~ijnceleri iizerinde dikkatle durulmahdir. Yukanda kisaca belirtilen dii~iincelet Uzerinde de. Yukandaki dti~fincclerdcn iki onemti sonue ~Ikanlabilir. Birincisi boyunduruk alnnda yasamak Istemcycnlcrin •.ozgur, onurlu, herkeslc e~it bir ~kilde yasarnak isteyenlerin yapacaklanyla ilgilidir. Bu halklar kendi tarihlerine, dillerine. ktiltiirlerine, edebiyatlanna. sanatlanna sahip crkmahdirlar, Mustafa Kemal Cumhuriyetin kurulmasmdan sonra, lUrk ulusu icin boyle bir surcci b~latml~llT. Yeni Tlirk alfabcsi yapilrms, TUrk Oil Kurumu, TUrk Tarih Kurumu gibi arasurma kurumlart kurulmustur. Universitelerde Turk dilini, Turk tarihini, TUrk edebiyanru, TUrk kUttUrtinU, Turk sanaum arasnran, inceleyen bolumler, enstitUler faaliyete gecmistir. Eg-itim ve kUttur politikalarryla gene kusaklar bu y6ncle ycti~tirilmcyc bastanmisur. Bu konulatdaki incelemelerin ve arasurrnalann gelistirilmesi icin, yurt disma, devletin ~$itl~ olanaklan kullantlarak,Ogtenci gOnderilmi~tir. TUrk: basiruna, kamu yoneumine bu dogrultuda c;a1l$malan i~inUirektifler verilmistir, Fakat btl konusrnadan vcya benzer konusmalardan ikinci bit sonue daha ~lkarmak rnurnkundur, 0 da sudur: Egcr hcrhangi bir ulusu boyunduruk altmda tutmak istiyorsan, o halk I kolelcsti rrnek ve k i~i liksiz birakrnak istiyorsan, eger hcrhangi bir bolgede, somilrgecilig:in sliriip gitmcsini istiyorsan, bu scnin temel bir politikan ise, 0 zaman 0
ozelliklcridir.

26

ulusu alfabesia btraJcacaksJn. 0 haIkm veya ulusun dilini ve ktiltnrOnu Y8$maslR! yasa1tlayaca1csm. 0 diUn ve 0 1tUlliirtin ge)i~mesini engeUemek i~in her tiirlii Onlcmi ala.caksm, Ktsaca, 0 hal1tm ulusal bilince ulasmasma engel o1acaksln. CUnkil ulusal bilince ula~tlll zaman, kendi tarihini, kendi - hayaum ya~ama1t istemekte, 'sana ba;kaldtnnaktadlr. ~nkU. di1i. yasaklanan ve btl yasaklamamn bilincine varmayan bir halk, sindirilmi~. duyarssz hale·getirilmi~, kOlele~tirilmi~ bir halkur. BOyle bir halkm y~adlgl hir Olkede her tUrHlekonomik ve poiitik sOmUruy.usurdnrmek rnlimkUndUr. Dil ile ilgili yasaklamanin ruhsal boyutianna daha yakmdan bakbAtmlz zaman ~un'an ifade edebiliriz, Dili yasaklanan bir insamn dilikopanlm~ dcmektir. Bu yasaklarna silreci tnsanlann bedenscl blitUnlillderi yamnda toplumsal ve ruhsal butUnlUkkrini de parcalar. SaghkSlz. hasta, dengesiz, kendine gilvenemeyen, kendini k~Umseye~ devlct yoneticilerim ola~~niistU derecede bUyUten insanlar ortaya ~Ikar. Bu insanlann olu~turdugu toplum, saghkslz. hasta bir lOplumdur: Bfiyle bir toplumu y6netmck son derece kolaydtr. Emirlerle, dayakla, sopayla, tehditle, bu topluma her /iCy yapunlabilir, toplum her yOne kolayca kanalize cdilebilir, Btl toplumun sagliil;ma kavusmasmm tek yolu, yasaklarnalann bilincine varmasr vc kendi kimligini sorgulamaya baslamasidu. SOmUrge dUzenini sarsan en bUyUk etkcn bu sorgulamanm gcli~erck-siirmcsidir. t~t.e. KUrt dilinin yasaklanmaseu, KUrt ditinin. KUrt kiilliiriinUn. KUrt cdebiyaumn incelenmcsini~ engellcnmesini.Klln larihinin arasuntmasma yasaklar konutmasim, Knrt kUltlirUniin y~anmasmtn engcllenmcsini bu ccrceve i~indc de~edClldirmck gcrekir. Knrtlerin ulusal bilincc ulasmalanm engellemek i~in her ~y yaprlmahdir, Her onlem ahnmah, uygulanmalr; her yot denenmclidir. KUrt dilinc, KUn edebiyanna, KUrt
>

ktiUllrtlne. KUn tarihine. Kiln yasanusma iliskin hi~bir iz birakrlrnamahdir, BOI~yOnet politikass kuskusuz cmpcryalizmin politikassdir. Empcryalizmin yararmadir, B01-yOnet poliukasi emperyalizmin ftlkarlanm koruyacak ve uretecek en elverisli ortamlan olu,turmaktadlr. OrtadogtJ'nun ortssmdaki Kurdistan hOlDnUp ~'aRlp payla$dml~lf. Bunun iftin Amp, TUrk. Fars yOncticileri Ingiliz empcryaIizmiyte ve Franstz emperyalizmiyle i~birligine giri~~lerdir. Bu ise Ortadr 'Au'ds en az dOrt devletin ek~mik, politi1c ve askeri yapisml emperyalizmin ~dcarlaniW gOre bir;imlendirmi1tir. Bu. 1917 BoI$evik devriminin getirdi~ yeni dn~Unc~lerin <;athk Rusyasmm slfllrianm asamamasr anlamma gelir, 6nemli Ingiliz sOmUrgesi Hindistan'm, Hindistan'a gidi~ yollanmn gilvenlik atnna ahnmast demektir.

Ulustann Kendi Kader1erini Tayin prensibinin Onadoguyu, costurdugu bir dOnemde, Knrdistan emperyalist bir MIO~Ume tabi'tutulmustur, Ce~idi devletler taraftndan uygulanan ortak politikalarla KUn ulusu boyunduruk aluna ahnrmsur, Fakat bu dururnlann Bolsevikler taraftndan kavrandmarnasr, kavramldrysa duruma mUdahale edilmemiys otmasr, Bolsevizmin en onemli zaaflanndan biri olsa gerekir. Bu, tcoriyle, yani Uluslann Kendi Knderlerini Tayinkonusunda yazo\la~.Iarla, sosyalizm uygulamalamun birbirlerine De kadar ZIt y~nde durduklanm da gOstetmekiedir. Fakat, teoriye ~ok Zit yOnde gelisen reel sosyalizm uygulamalanna, "i~te Sosyalizm budur, Sosyalizm bOyle olur." denmesi. resmi Sovyet ideolojisinin bunu herkese ve her k_uruma k~bul cl,tirmeye ~alJ~masl dUnya Sosyalist sisteminin ukanmasrna ve Sosyalizme duyulan gllvenin sarsrlmasma neden olmu~_ll!r. Halbuki, teoriyle fiiH durum arasmda, neden bu kadar bUyUk bir znlrk OIU~>lugunun,bu zlthgm nasrl giderilebileceginin olgulara dayalt olarak

reel

27

•
acrklanmasi,

uygulamanm elestirisinin yaprlmasi gerekirdi, 1~10 bakimlardan, Birinci Dunya Savasindan sonra, Turk-Yunan ve TIirk-Enneni bu savaslan surccindc.Kurt-lngiliz ve Kurt-Turk rnucadclelerinm gelismesi sirasmda, sadcce, Kemalistlerle lngihzlcrin veya Kemslistlerle Bolseviklerin iJi~kilerinin arasunlmasr, irdclenmesi yetmez, Aym zamanda, Bolseviklerin lngihere'yle, veya Fransa'yla itiskilerinin g~l~im ~izii'sinin ince1cnmesi de geeekir, .

Devletlerarasr

Somurge: Kiirdistan

20. yuzyrlm ilk: ~cyrcginde Ortadogu tarihinin ve dunya tarihinin en trajik olgulanndan biri, Kurdistan'da uygulanmaya baslanan dcvletlerarasi sornurge sisternidir, Bu uun anlamryla bit trajedidir, C;tinku trajcdi, kcndisincdayaulan kadere f3Z1 olmayan, 0 kadcrlc savasrnaya kalkisan insanlann ya~lgl carcsizlikten dogar, KUrLler ZO. yUzyt!m ilk ceyrcgindcn bcri, dunyamn en gii~IU emperyalist dcvletleri ve onlann bOlgedcki yedi isbirlikcileri tarafmdan dayaulan .bu kadcri bozmak icin yogun bir olum-kahm In ucadclcsine giri~mi~lc(di(. Kimyasal vc hiyolojik silahlara kar-51surduruton israrh ve kararh mucadcleyi, ancal, "trajcdi" soz(.;ugUyle ifade edcbiliriz. Boylesine rsrarh ve kararh bir macadele, giderek, carcyi clbcuc bulacakur. Burada, hcrhangl bir Ulkenin somnrgclcsunlmcsi ncdenleri arasma cok Onemli bit boyutun daha girdigini gOrliyoru1.. Bu da stratejik nedenlerdir. Kiirdistan'IQ bolunmesi, parcalanmast ve paylasrlmasi surecinin, yukanda belirtilen d6rt devleti empcryalizmin (flbrlanna bllgillyacagl_ a~lkur. C;UnkU, Kurtler'in ozguTlilkleri vc bagimsizhklan icin mucadclc cdcceklcri, ycrini, zamaruni ve Iirseum yakaladddarmda baskaldiracaklan a~lk: bir gen,:cktir. Zira hicbir ulus kolelige vc yokolmaya razi otamaz. Iste bubaskaldrrmnr b<lsunlmasTi~in ycrel hukumetler hep, cmpcryalizmdcn model umacaklar, onun yurdirrum isteyeceklerdir. Bu isc onlan ~k sikt baglarla emperyalizme baglayacak, empcryalizmin etki slam i~inc sokacakur, Gercekten 20,"YUzytlm ilk Iteyre~inden bed. Guncy Kurdistan'daki ve Dogu Kurdistan'daki btitUn KUrt baskaldmlan hep lngiltere'nin 'dcstcgiylc basunlrrusur, ~cyh Said KUrt isyarunda Kurtlere Ingilizlerin yardun euigi bUyUk bir aldarmacadir, Zira 0 yillarda lngilizlcr Kurtlere ka~l Guncy Kurdistan'da kanh bir savas yurulllyoriardl, Aynca Ankara'dan Diyarbakir'a Turk Ordusa, demiryollan aracihgryla Suriye uzcrinden ta~mm!~tJr. Suriye'nin 0 zaman bir FranSIZ somurgesi otdugunu unutrnarnak gerekir, Fransa, TUrk Ordusu'nun gelti~ine izin vermeseydi, baskaldi rtrun yonU degisebilirdi. En azmdan bOyle bir olasiliktan soz edilebilir, Ole yandan, gerek emperyalist giiltlcrin kendi aralanndaki rnucadeleleri, gerek bu guclerle Ortadogu'daki yerli i~birlikcilerinin arasmdaki rnucadelenin bliylik hir kismr hUr.II"'I;IIlI/"rin(I<~ \"iir'iltilmii.~lUr. Mucadelcler, KUrdistan'dan daha cok pay almayi amaclamakuutu. l\.uhli~latl'da devlctlerarasi somurge sisterninin kurulmasr ise, ~maYI U1I"':": uzlasmaya, sonra isbirligine dOnu§ltitmu~tUr. Ve bu i~birligi dey letlerarasr somurge ~i~h"n'illlurumlasurmrsur, ~

28

Kemalizmin Sloganiarl
Kema1ist1et. KUrdistan'm bOliinUp parcalanmasmda ve payta;t1masmda empcryaJist· letle -;ok yolun bir i$birliJi yaplIklan balde, "cmpetyalizme ve somUrgeciliie kaql ilk ulusal kurtul~ sav8.$IOIbiz ynptlk. Do~'nun ezilen, sOmOrgc halklanna finder olduk. Onlara ulusal1curtulu~ ilhamuu verdik ..." demeyi de ihmal etmezler. Kurtler konusunun hanrlaulmasim ise hi~ istemC7Jer. Su konuda tartl¥Dadan bilin~1i bir $Ckilde ~lar. Sizi, polisle, savciyla ba~a brrakjrtar. Ama, "emperyalizme ve sOmurgeeilige kalll ilk ulusal kurtulus savasim 'biz verdik." nakaraum da sUrdUrUrler. Sizi polise ihbar ederek, cezaevine Ukllmanlzl saltlayarak: sesinizi kesmeye gayret ederlcr. Tcl\ taralh olarak, devamh kendileri konusurtar. Basmda, TV de, Radyoda, egitim kurumlannda. kl~lada. camide ... her yerde. Ornegln Mustafa Kemal tarafmdan 1920'U yrllarda yazdanlar ve soylenenlerle, mil durum arasmdaki bu derin ~eli~~inil) incelenmesi, elbcue, ibret verici sonuclar ortaya koyar ... Kcmalistlcrin Kurtlere kal"§l uyguladiklan U'k~1 vc somurgeci politikaYI gizlcmek icin kullandiklan baska bir yot da Klirller'j Irk~lhk yapmakla suclamakur, Kiirl\.;'nin vc KUrt kultUriiniin yasaklanmasr, her tUrlil yol kullamlarak, Kurtlere, Tilr~'nin ve TUrk kiiltUrUniin dayanlrnasr, yogun bir asimilasyon surecinin izlcnlJlcSi. KUrtye insan ve kOy isirnlerinin dcgi~tirilmesi. liirkf;cl~tirilmcsi, KUrt~e konusana para cezasi verilmesi, KU~ye vc KUrt kUhUrUne ail hio;:bir i7. birakdmemasi ... Kemalistlere gore bunlar devrimci ve dcmokratik yontemlcrdir, Ama bir KUrt'Un gasbcdilmis ulusal haklaruu rakp ctmesi, bunun \o;:in Orgiillcnmesi Irk~I, ~Oven bir davramsur, Ote yandan, yukunda saytlan fiillcri Bulgaristan Tllrkleri YAPIYORLARSAonlar, lrk~ih~a. somurgecilige, ra~izmc, insanhk dl~t uygulamalara baskaldiran ilcrici insanlar ol~ degerlcndirilir. Kurdistan gibi -bOli.inmU~, parcalunnu-, vc her bir parcasi ayn ayrr devlctlcr (3. rafmdan denctlenen, devlctlcrarasr sOmiirg..:!durumdaki bir toplumda, insan haklan kurumu nasrl -;all~mak:tadlr? "BOI·yOnc1 Vi! yoket" politikasi izlcncn, birbirlcrindcn Uta) til tartalanyla, dikenli tellcrle, iz tarlalanyla, gozctlcme kuleleriyle vs, tecrit edilmcye ~h~lIan bir toplumda, insan haklan anla)'.~. nasil i~lcmckle<ir? Bu konuyu da ~Ida ineelemeye ~4ahm. -. .

Insan Haklari ve Kiirtler

TUrkiyc'dc KOttler. kamu OzgUrlilklerinden ve c~itlik ilkcsinden. aneak, uIusal benyani Oz benliklerini, ki~i1iklerini reddcttikleri surece yarartanabilirler. KUrticrin demokrasinin temel ilkesi olan e~illik ilkesinden, insan haklanndan ve kamu OzgUrltiklerinden, ekonomik ve sosyal haklardan yararlanabilmcsi kendi Oz benliklerini, yani KUrt benliklerini inkar ko~uluna baglanmrsur, Bu. kuskusuz bir dayatmadtr. Bu dayatrna. jandarma ve polis merkezlerinde, karakollarda ve cezaevlerinde baski, zutnm ve i~kCn'ce aracihgryla ifade edilmektedir, Mah· kemelerdc, iddianarnelerdc, gerekceli kararlarla duyurulmaktadir, Basin, TRT, kamu burokrasisi, bu anlaYl$l egemen kilmak iein kullamlmaktadsr, Egitim kurumlan, din vs,
liklerini,

29

yiue byle.

O~ beilligini, yani Kfut benliS;ini inkar eden, TilrkleFll, "TUrtOm. mutluyum" diyen bir ld~i hel'§eY o1abilir.l~~i, uplet, milletvekili, ogrenci,spoml, kaymakam, vaIi,. yargic, i~ adami, asker. Ogretmen, bakan, profesOr .•• her ~y. FakaI.. KUrt kalarak. Kort ,uIusal haklanmsavunarak bi~bir ~y olamaz. BOyle bir tqinin TUrkiye'do olabileceIi tek ~y vardu: Samk olmak, mahkum olrnak. . Oz benligin inkar edilmesi ise, kOle~me. ki;iliksiz~me anlamma ge1mcttedi!. riteden gelen bask:! ve dlclaunaiara kar11 hep iw.tkar oldutuna gore kime saldu'acakur? Elbette kendi yaJcmlanna. akiabalarma ... Bunun i~in en kU~Qk bir bahaneyi bile bOyutecek, hemen alevlenecektir. .

Kolelesenve ki~iliksizJ~n insanm ptsmk ve saldtrgan olacalJ 1lI;lkUr. S&nOrgeci Oco-

"E~itliktl tlkesini Yorumlamada

f;ifte Standart

~it1ik ilkesinden, insan haklanndalli ve kamu OzgUrliiklerinden, ekonomik ve toplumsal hak1ardan yararlanmanm Oz benlj~n inkar edihnesi ko;uluna ba#J_anmasl ~ bir daVi'ai'lI~tu. C;al- di~1 bir davramsur, SoykInmdlr.' Boyle bit dayatm8.-gufdistan'a somdrgcden bile dfujUk bir statii vermektedir. Boyle bit politika, insan haklanm korumayi vc gelistirmeyi amaclayan uluslararasr yasalara. hutuk ve adalet anlayujIna. Birtesmis Milletler lnsan Haklan Bvrensel Beyannamesine, Avrupalnsaa Haklan S6zl~mesi'ne, Helsinki Nihai Senedi'ne yllzde yllz aykmdtt.' Du ifadeler asimilasyoncu poliukanrn ve soykmnun boyutlanyla ilgili olarak tUrk yOneticilerinin~ Ttirt basmmm, TUrk. Universitesinin ••. dea;eriendirmesi olarak da kabul edilebilir. «;linkO. Turk. devlet vc siyaset adamlan, TUrk. bastOl, turk ilniversilesi. Bulgaristan'tn i1Ikesindeki TUrk azmhgm, TUrk toplumu olmaklan doAan haklaruu ~ipemesini 1>0 tOr kavramlarta a~klamaktadtr. Asimilasyon ve soyktnm sUreCini benzer kavramlan kullanarak proteStO etmektedir, TUrk yOneticileri. TUrk basmr, TUrk Universitesi vs, gerek T;irkiye'de geret utuslararasi forumlarda. Butgaristan yflnctidlcrini. bu. kavnunlarla ~~tadlrlar. _ Burada ~ifte standar1h bit ~ ve uY8utama SOz konusudur. BuIgaiisaan'da uygulanan asimiiasyoncu ve soykmmei politikadan §ikayet etlnek, fakat aym politikanm ~ daha agmm, daha sistematik ve daha donaumb olamm, kendi 01kesinde. uzun yillardaD ben Kurtlere karsr uygulamak. Bulgaristan'da Tllrk1ere ~ uygulanan ~ilasyoncu politikaya kar~l olmak, TIlrk Devleti'nin ve hUkiimetlerinin KUrtler'e karll uygulalllJI benzer poluikalan ve <levlet terOrilnil onaylamak, ~lamak. . "Tiirkiye'de herkes ~ittir, eu, uic, Cark! gozetilmeden berkese qit muamele yapdmaktadJr" ifadeleri gerek devlet ve siyaset adam1an wafmdan. gerelc Oniversite. basm, yazarlar tarafmdan aynen tekrar edilmektedir. Fabl bu ifadelerle UgUi degerlendirmeler de ~jfte standartbdtr. "TUrkiye'de- heltes din balammdan e;ittir. fait. gozetilmez", sOzU ~Oyle deg:erlendirilmektedir. TQrlciye'de MUSIUmanlar ibadederinde nasil ozgurseler HnstiyanIar daOyle OzgUrdUr. Rumlann, Ennenilerin Kiliseleri. Yahu~ dilerin Sinagoglan vardtr. Herkes ibadetinde serbesttir. G&1lldnlU gibi, din bakunmdan fark gozetmemek anlayisr, Once birbirlerinden farkh olan dinleri saymakla, soma '!a bu

30

dinler arasmdaki e~idiA;i vurgulamaktadu. "Turkiye'de herkes esitur. Dil ve uk bakuntndan {ark. gOz.etilmeL" SOzil ise bOyle deA;erlendiribnemektedir. TUrkiye'de berkes Tllrkttit. blltUn TiirkIer ~ittir. Dil baJammdan hi~bir CarkgOzeti1mez. denilmeJaedir. Burada diner konusundaki (arkbllk. 'Ye~itliliksaytlmamakta, berkesm TUrk oldulu ve bUUll'l Tnrkle'rin e$it oJduA;uvurgulanrnaktadjr. Bli"da e§fili!!;m ancak, t~me ko~u1una bath oldugtl anlamma gelmektedir. Halbuki, di.l baku~Uldai\ berkes ~i.ltir. TUrk:~e'nin sahip . oldugu haklara K~ de sahiptir, dcnilmelidir, E§itlik ancak boyle saJlanabilir .: "Kendini Tiir1c:kabul eden herkes Tllrkllir," dcnilmektedir.lik bakI§tabu s6ziin bir ho~gOriiyii i~rdig:i samlabilir, Kendini Tiirk kabul etmcyenlere, ornegin, Kiirdiim. dj.. yenlere ho~gMl gOstcrildigi dO§OniUebilir. Bu kuskusuz yan1l~ bit kanaattIr. BOyle bir ho~gOrii yoktur, CUnkO Turk resrni ideolojisine gore Tlirk olmak mecburidir, KUrt 01mak. yasakur. Sadece Diyarbakir Askeri Cezaevinde, 1981-1984 ydJan arasmda, "Turkum, rnutluyum" demedikleri, Kurt kimliklerini korumakta azimli olduklan i~iD 4O'm uzerinde Kiirt devrirncisi iskenceyle oldUrUtrn.i¥lir. Bu devrimcilcr kamuoyuna belirli bir mcsaji ulasurmanm bcdelini, ancak, yasamlanyla odemislerdir. Veya bu kisiler, devlet terorune ~I protestolanm, ancak, yasamlarma son vermek suretiyle ifade etmislcrdir. Bu saymm aslmda 40'10 '1Ok uzerinde oldugu da bilinmektedir.

Birlik ~ Beraberlik

Slogam

Turkiye'de en cok kullandan sloganlardan biri de birlik-beraberlik kavramlan etratmda liretilmektedir. Devlet, hUklimet ve patti yoneticileri, "TUrk-KUrt karde.ttir. aynlrnaz bir blitGndlir. Et-urnak nasil bir bntunse.birbirlennden aynlrnaz bit bUlllnse. Tiirk.-KUn de oylcdir. 1000 yildlf bu topraklarda beraber ya~lyorul. Aym dini. paylasiyoruz, din kardesleriyiz. MUslllmamz. Bizde aynm gaynm yok. Olkcyi birlikt.e yoneuyoruz." diyorlar, Bu sozleri.kuskusuz devlet resmen sOylemiyor. Devlet bunlan, Ozellikic yerel pollukecilara, basin mensuptarma vs. sOyletiyor. CHP-SHP geleneltinden ayn olarak hemen hemen her politikyapr, MHP dahil, Tiirk-I~.Urt k:ard~liltinden sOz ediyor. 0 zamaa sormak gerekir. Bu b6Uinmez biitiln. 1920'll ylllardanasli parcalannusnr? 17. yUzydda nassl Mlnnmn~ ve payl~t1ml~tlr1 BugUn neden lean'tO bit Kurdistan'i var? Irak KtiJdislan'a nas,ti sahip olmustur. 'Tilrkiye'nin neden bir Kurdistam var? SOOye Kurdistan'r ne demektir? Kurdistan'm MliinOp parcalanmasmda ve payla~tlmastndl. Kiirt ulusuna MI-y6net politikasi uygulanmasurda, Kemalistler. neden lngiliz ve Fransiz emperyalizmi He i§birligi yaprmslardir? Bu konular llzerinde dil~Ondiiglimilz zaman bu sloganlann yasanan gereekleri ifade etmediA;ini gOrilyoruz. 6yle ise, bu slogan. sadece, KUrt ulusuna ~I silrdlirillen lahakktimii. baskiyi, zulm~, ~iddeti ve devlet terOrUnil gizlerneyi amactar. "Tasada, kederde, sevincte, klv~1a beraberiz.ortagn'tdeniyor, "KJbns'da Rumlara kar§1 birlikte savasuk, bu konuda hi~bir aynm-gaynm yapmadtk" deniyor. Y~nan 01· gularsa bu sloganklnda ~Uriitiiyor. Gii.ney Kurdistan'da, Halepee'de, 1988 ylll Man ay1 ortalannda meydana gelen olaylan haurlayahm. Bes binin iiZerinde Kurt insam, cocuk, kadm, y~h, somurgeci ve uklilt Irak yt)netimi tarafmdan kimyasal silahlarla katledil-

31

misti, soykmma ugratdmtilL Bu olaya ~l TUrk devlet ve bUkftmet yctkililerinden herhangi bir tepki geIdi mit KUrtler'c kaql bu cinayetin i~lendili sesda, TUrk Cumburbaskam Kenan Evren, Kuveyt'de Islam Konterans. Zirvesi'ne kauhyordu, Zirvede, Kurtlere karst giri~ilen bu katliarm dile getirdi mi? Tasada, kederde onak olmak Wyle mi olur? Bilakis, TUrk: Basbakam Turgut 0zaI, olaydan ilei hafta kadar sonra. Nisin a)'l baslannda, Ba~dat'l ziyaret eui, Adela, leak sOmUrgeci1erini kutlat gibiydi. Halbuki. TUrk devlet ve hUkUmet yOneticilerinin,Omegin Filistin halbnm acdannt nasil dile getirdiklcrini yakmdan biliyoruz. TUrkiye. Filistin haUantn actlanna. kederlerine gOstbrdili ilginin binde birini bil", Gnney KUtdistan'dald Kiirtler'c kar$l gfistermiyor. Bilakis :zaman zaman ge~ckle~tirdi~i hava akmlanyla,. KUrtlerin basanlanm hnklimsUz krlmaya cahsryor. Bunun dismda aruk, ICtbns'taki TUrk halkmm sonmlarma, Bulgaristan'daki. Ban Trakya'dakiTUrkter'in sorunlanna gOsterilen ilgi Kibtier i~n gOsterilen ilgiyle hi~ karsrlasunlamaz, Turkiye, Afganistan'daki TUrlderi getirip Ktirdistan'tn en verimli topraklanna yerlestirmcye caIl~lrken, KUruer'i bolgeden sUrgiin etmenin yollanm aramaktadir, Suilin bunlara ragmen, yine dentasada, kederde, sevinete, ktvan~ denrnektedlr. Bu sloganm ne kadar bo.~ ir;eriksiz oldugu, ne kadar aldaUCl oldufu a~lk bit ve sekildc ortada durmakradir. Guney Kurdistan'da, Kurtler'm lrak sOmfirgCcilerine kaql kazandiklan hcrhangi bir basan, Kuzey Kurdistan'da halk taraftndan btiyilk sevinclene, coskularla karsilasmaktadrr. Halbuki, ayni basanlar, Turk devlet ve bukumet yoncticilerini endiselere garkctmcktedir. Ve Gtiney-KUrdistan'da KnnJerin basanlanm devamh kilmamak, basanya engel olmamn ortamnu hazirlamak i~in de, "eskiya kovahyorum" bahancsiyle bolgeye yani GUney Kllrdistan'a srk ssk hava akmlan duzcnlcmektedir, Irak somurge yOnetimiyie ~ok yogun ve slkl bit ~bir:li~ yaparak KUrtler'in ~tlanm engeUemeye ~all$maktadJr. Gunluk basmm, siyasal partilerin, sendikalann, Universitelerin, yazarlann, vs. tavn da alJ3,gl yutan boylcdir. Onlann tavirlan da, kabaca, bu ~e~eve ilrinde ele ahnabilir. Ornc~in. Halcpee'deki soykmm konusunda, universttelerden, siyasal partilerden, basmdan, yazarlardan, hit;bir tepki gclmemistir. Halbuki, aym kurumlann, Ome~, But ... garistan'daki Turkler konusunda nastl co$kulu olduklanm yalandan biliyoruz. Bntiin bunlar, "tasada, kedcrde, sevincte, klvanyla orta#IZ" slogamnm ne lcadar yantlbCl oldu!unu at;tkt;! Ortaya k6ymaktadtr. -Ktbns'da Rumlara'kaqt beraberce sa~ aynmgaynm yapmadik" slogam bit riyakarh~1R ifadesinden ~ biqey degildit. Bu, kendi Irk91 vc somurgeci cmelleri do~ultusunda KiirtJerin savasa snrUlmesimr. C;tinkil KUrtierin Rumlarla ahp veremeyecegi' bi~bir $ey yoktur. KUrtlerle Rumlar arastnda hicbir itilaf yoktur. KOrdistan', i~gal edenler Rumlar deli! ki, KnrdjstaD', Rumlar sornurgclesurmediter ki, Bu baktmdan, Rumlar'a kaill birlikte sav~k. diye OvUnmeIer, ancak, Irk~lhlm ve sOmnrgeciliit,n baska bir gostergesi olabilir, Kurdistan'rn bolunrnesinde, parcalanmasmda ve paylasitmasmda Ingiliz emperyalizmiyle i$bitIigi. yapanlar Rumlar olsa, Kiirtlerin Rumlarla savasmasmm bir anlami olabilir. BOyle 01madl~1 ise at;tktlr. Bu konuda onemli olan ~dur. Omegii1 siz de Tiidder olarak, GOney Kurdistan'da, KUrtlcrle beraber, leak somurgecilerine ~I savasabiliyor musunuz? Bunun boyle olmadrgim, bilakis lrak'Ia i~birlig:i yaplP Knrt1ere kaqt saV~bglntZl da billyoruz, Oyleyse, "tasada, kederde, sevincte. klva~ta Ortak olmak" slogant bir avutmadan. goz boyamadan, iti ynzlil, riyakar politikayi giz1eme ~basmdan baska bit ;ey dcgildir.

ortaaa.

32

tanfuldm r.Onaslu pasaport ile suurdql edileri Tark1er'in 'Il\Itiye'de bilinen bit o1ay; ·Soydaflannnz·, ·130soydapDlZ daha ge1di •• ·SOJdaIIartmWl baliunlZ ~. ·soydqlanmlZlll SI)'ISI otuz bet bini 8fU" Sat ve ~ IcarpIama. Ugi... GliDey KIIrdisIan'dan. Saddam yOnetiminin timyasal YO bi)'01ojik silabtanndan ka;mat zonmda oIao KDrderin Hatbri'yc nasal girebiIdikIeri ise ~bir za.man UItOIUIamaz. Umn sOre SU1U' bpah IUtulrnUJ. CtI1 bavli)'1e smm g~ de Irak ~mine 1eSIim edilmiflerdi. Tcslim edilenJer hemea orada kuqona dizilmilti. Daha sonra cia. 1Cuzey Irat'Ian geIcnIu ~ bOyOk bit yilt getirdi." ftIrak'tan ge1enler de dett oImaya bqIadt. ". "PqmcrgeIer bqumza dcrt a.;ayor." .Pepnergder eo bsa zamaada gonderilsinler." gibi sOz1er. TOrt· basmmdan ~ eksik. olmach. Bu yatmmaIar. KOrtleCm geli;iylc hcmen ~. KUrtler. ~uk~ bdm~ ~~ihti.yar. dikenli teller i~ine kapabldl. Tcmel ibti~lanmn ~ ~ P onemli gayret sarfedi1di. ~1anmn KOrtlefe ilgi g6stmneleri. yardun etmeyc ~lFIalan yasatIandt. Gone)' KUrdisIanbIar esir muarneJesi. mahtmn muam~ gardU. KampJano giri$indc bratol· Jar kuruldu. Ditenli -tcIIerIe aIman OnIemler ~ artbnkb. . TOrt devlet ve hotomet yectili1eri. 4O,bin. SO bin GOne)' KUrdistanh'mn bn~ye getireceAi yUkQn OncmIi bir ktsrmnt da Ban'mn kaqlIamast gefektiAini. gUnlerte, baR$larca. aytarca anlaut durdo. FlI'S8l~ BatlhIaia bunlan haurlatb. Ama Bulptistan TnrkIeti sOz kooosu oldutunda, "2 rnilYon soydafIm~ da gelse kolayca kabul ederiz. 1llrkiye ,bOyOk ve zengin bir DIkedit'" diyorbw. GOney K~ldan diken1i teller 8r8S11. kapatan, Tnrtiye'detj akrabalanyla ili$kilcrini kesen. yardunt yasaklayan TUrk yOnctimi, Bulgaristan'dan geJen TOrtJeri var~ sa, hemen -akrabaIanmn yanma gftndenneye ~lPyor. Durum bu k8dar ~Ikkcn, "tasada. k.ederde. sevinr;tc. b.~ berabcriz, ortaItZ" nassl denilebilir? Bunakim inanlt'? Resmi ideoIoji bu stogana iftarulmasant istiyor. Jnanmayanlan, eleftirenleri ~lu kabul elliyor. haldc. KUrtIer ~, belleJini kay'beunemek. SOD derece onemli bir gorev olarak 'ortaya ~tkmaktaibr.KOrtIer.1asaca ifade edilen bu olup bitert!eri hi~bir zaman unutma· mahdular. GOoey'"kllrdislanblann Tnrtiye'ye ~ zorun&! ka1malan 1938 yth Eyt01 ayt bqlaruhr. Bolgaristan'm zorunIu pasapon veretct 1Qrk aimhlt Ttlrkiye'yc gOndcrmeleri iso 1989 ytb -HaziraD '8.}'l ba1lar*. Dirinci DOnya SIV8il'ndan soma. Dab'da TUtt:. Yonan Sav8flan. DoIu'da ve GOney'~ Tiirk~Ermeni Savl$lansuasmda. KDrder'in TOrk1crle birlikle onat dllpnaDa "karp sav8§llkJan sOyIenir. "Ortak idO§manllJJ karp sav&fIIk. yurdu. valant birliktc kantdot" denir. Kimdir bo orraIt dO;manIar? Rumlar. Enneni1er nederI KUrtIemt dflpnanl 01· sunlar? BOtan bunIann Otesinde. "ortak d~anIar1a yaptlan bu savlflar"dan soma, - KOrtler'in ne kazandlkIan da elbene sorulmahdu. KUrdistan'tn neden bOlOnDp ~Jt. ve payIafJIdttt. bunun i~n emperyalisderle ~ qbirlilti yapddtlI. incelen-meye &raftlhlmayade&er bir ~. MBizde ayrun gaynm yoktui'. O1keyi birlikre yODetiyoruz. Turkiye kendini Ttlrk hissedcn bc:rkesi1J yurdudor anJarnma gelince! Yubnda belirUik. teb3r vurguIanmastnda yarar VIr. Oz beruiIini yam KOrtIilJOnil inkar ederet. savunmayarak. TiIrkilm mU~lIybm diyerek ber tildD siyaiaJ. yOnetimse1. )cUldlre1 ve etooomikfaaliyedere kaulmat mflmkundw;~BGyle bit ti~ kamu blirokrasisinde, her yerde kotkusi.u:gonwahr. Fatal Kiirt·biarak. KUrt ldmlilini savunarak, KOrt utusal ve "demokratik.hak1anru ,S&vunamk BulgIrisIan
nasli tarplucbkJan

33

asia •.• BOxie bir ki§inin Tllrkiye'de olabiltali tek ~ mabkumluktur, samt o~. Tuik~'riin' incelenmesi; ~tmlrnast faali~erjne, elbette kauiabilir. TQdr,: ku_IIUrUnUn. Ornelin ABD'den lcaynaklanan kUlWr emperyalizmine kaql korunmast ~ yapug:~ ~§Rlalar elbeUe 1qVik edilir, Hatta, onun bu tOr faaliyetlere ~yla 1Wa1mu. isienir, Fakat aym Kun'Un Knrtee bit sOzIilk hamlatnaya ~ab$masI. K~'yi ve Kilrt kUltilrUnU. Irak'tan, Iran'dan. Suriye'den ve TUrkiye'den kaynaklanan kQltiir emperyalizmine ~ korumak iein oneriler ileri sUrmesi cezai mneyyid~erle kaJ1l1~u. Bir Kilrt -Bulgaristan'da ve Trakya'da TUrk IOplumu olma I)zelliklerine kar;l yUrUtnlen ,baskrlan elestiren, protesto eden pllitik ve diplomatik faaliyedere elbeUe katdu. Onun bu faaliyetlere kaulmasr ~vik edilir. Fakat Tfirkiye'de Kun diline ve Kart knJtiirilne kar~l yUrUtillenbaskilan ele;tirirse ve ederse cezai yaptUlmla kaqllll¥l'.Bu , bakimdan Tiirkiye'nin. politik, diplomadk •.kUldlrel ya~llSlDda gOrev alabllmek. 80cak, tUrklC§me ko$uluna bagbdlf. diyoruz. Ktlnler. Turk, Arap ve Fars sOmUrgeciterinin dilini.kuttiltilnu. yurdunu. tarihini analan gibi sevmelidir, Eg« KUrtler Myleyse "iyi va~. iyi insan" denir. Kendi ~ dili ~'yi, Killt kllUlrUnu, KOrdistan'l severse, Oz benligine sahip ~dcarsa. "C§kiya". "haydut", "ham". "kanSIZ" vs,~. • Cezai yaptmmtann agrrI$~ ragmen KUrtler'in de. KUrt oIaralc. Kurt ulusal ve demokratik hakIartnl savunaras, TUrkiye'nin politik ve kDltOrel· hayabnda rol almaya basladrklanm ve bu surecin gitu~e yolunlaprak ve yaygmlasarak devam elujioi

-aiiKUrl

sal.

protesto

gOrO)'Oruz.

Objcktif baklmdan Kiln. yani KUrt ana babadan doA;mu~.sUbjektif baklmdan ise Turk, yani KUrtJUgOnU.Oz benligini inkar eden kqiler vardll. Bunlar, Omegin. Bulgaristan'da bir TUrk' Un .burnu Jcanasa. A vrupa Konseyi'ne karar tasanlan sunarlar. A vrupa Pariamentosu'nu harekete g~inneye ~~trlar. Bau Trakya TUrlderi. Kibns Turkleri. Kerkilk Tilrkleri gibi konular bunlarda CO$ku yaratu:Fakat bu tIir ki~iler. Omelin Diyarbakrr zindanlannda 40'10 I1zerinde KUrt gencinin "Ttlrkum. mutluyum" demedikleri'" i~in iskenceyle OldurtUmelerine sessia kabrlar. BOyle bit oIaYl; gOnnezden. duymazdan gelirler. Hatu1atupllZ zaman da 0 bizim i.¥miz delil derler .lran-b:ak Savap'~. iranin KUrt: bOlgelerinde ilerl~leri kaqlsmda. Pepnergelerin baFtlarl kaqlSlDda'bu,tflr ki~iler derin bir endi$Cye kapilu. '"Kerkllk TOrklerinin geleceA:;i ne olacak?" diye endiselerini, iizOntO.lerini tfade ededer, Hfikiimeti gGreve ~J:uular. Fakat, be~ binin lizerinde Kurt'un kimyasal silahlann kullamlmasr sonucunda soykmma ug:ranu.Lsl. bunIan hie; ilgilendirrnez, SOmUrgeciler bu till- insanlann zaaflanndan sonuqa kadar yararlamrlar. Uluslarararasi kurumlara bunlan g6nderirler. Kloos Sonmu, Bulgaristan'daki _ TUrkler Soronu, Bah Trakya'daki TOrklerin sorunlanm bunlartn agzlyla. bunIarm araclhglyla anlatunr, Bu da ~uDlZtn en trajik: olaylanndan biridie. Somurgecilerin benzeri insanlardan yararlanmast doA;aldtr. Fakat devrimci vc demokrat ki-$ilerin, aydmlarm, bu tiir olaylan dC§ifre etmemeleri, bu·-iur'insanlatln zaafianndan yararlanmalan bilyUk bit ayipnr, "l~tefalanca da 'Kfut' oldugu halde, bir hak Heri surmuyor, etnik kimliltini vurgulaimyor, TUrlderin haklaruu TUrklerden daha iyi savunuyor" demeleri bo.yiik bir ~irkinliktir, utancnr. Aym seyleri Filistinliler j~jn. 6meil:in lsrail'in devlet politikasnu savunan Filistinliler j~in.FKO davaslDl savonan Pili,tinliler icin soyleyebiliyorlar nu? Aym $Cyleri. Bulgarlasan, Bulgar Huktimeti ve dev'-~

lcunio

am~lanyla

bf1l8nlCfCR.

sO)'IeyebiJiyorlar nu?

Bau Trakya'da

Yunanhlapn

TUrkl~r

i~in

TOrt:. basanl, TOrt deYlct ve hUkllmet yOneticileri, ·Bulgaristan'da Bulgariapn, Bulgar hOkOmetinin vedevletinin amac1anm hakb bulan, Tiirk kimJiginj Yurgulamayan
mufWlere ve bcnzerkitilcre "hain" diyor. Bau Trakya'da Yunanh., TUrkkimlildumi vurgularnayan ki$Uere: "i$bir1i~". "ulusal bam" diyor. Filistinliler de Israil ire qbitlili yapan Filistinlitere -hain" SlratlDl kullaruyoi. Fakat Tiirkler, gerek devlct y6neticileri, gerek baslD-yaym kurumlan. tendi ulusal.benliJini inkar eden. resmi idoolojiyi sawnan. TlltkIqcn. objektif bak ... danKOrt olan taka! sUbjeJctif b<lkundan Tilde olan jnsanIan el 0st0nde tutuyor. Onlan 1)ve nve bltiremiyor ... Fakat bu ¢te standart imk. berkes wafmdaD biliniyor. sorgularllyor.

"Kurt AydlD'ar."nda
•

Kurt KimUgi'Soi'unu .

Su noktada "KUrt aychnlan i~in de bi~ s6z1in sOylenmesi gerekiyoi. TUrk yazarlan~gerek Tilrtiye'de, gerek uluslararasl rorumlarda, "TUrk yazan" oldu~UDQ vurgular. TorldogOylc livii~ duydUgliflu ifade eder. YazarJann SlntflanmaStnda hep bu kategori i~inde yer alrr. Fakat Kiirt ya7.arJan i~in aym §OyJeri _. s6yJeyebilir miyi?? Atk.adatlnm "TUrk yazan" oIdutunu vurgulamass. TUrktllluyle 6vil~ duydutunu beJinmesi ~nmda, KUn olanlar neden kimliklerini vurgulayamlyor1ar1 Gazeteciler.;amctlar. tiyatro ve sinema oyunculan vs. gibi meslek gruplan.da SOz ironusq oldujtunda bu dorum bOyle,

dejil rot? Du so~

de bir hiizUn yak mu?

'Birle§mi§ Milletler ve,Kurtler

_4 ' • •

Kuit Sorunu gibi Sorunlar. Birl~mi1

tardtr.

Milletlec'in lKJOnd.; duran en. onemli sornn-

s(\mOrgeciUlin tasfiyesindc HotlaDda, Portekiz. lspanya gibi em~ , peryaliSl ve 5OmOrgeci g~lere Jaql sOmQrgelerin yanmda yer aldl. Falent KUrt Sorunu. Kii!distan'IR bOllinmOt. ~alanmlt ve paylattlml~ yapISIndan dolayl, Milieller Cemiyeti'nin de. Birlctmit Milletler'in de gQndemirie gelmedi, gelemedi. Ktirdistan', bOlUp ~yan ve payla§an gOyler. yani, Ingiliz emperya1izmi (daha sonra Irak), Fransl2; emperyalizmi (daha SOOf3 Suriye), TUrldye ve lrsn, ortak ~balar harcayarak, sorunun Mil- . letler Cemiyeti'ne ve Birle~mi$ Milletler'e getirilmesine surekli. kararli ve rsrarh bir bicimde engel olmut1anbr. Ingiltere'den baJ,lmSlzhglDi aldiktan sonra Irak, Fransa'dan bagtmSlwglDl aldlktan sonra Suriye. yine aym ortak. caba icinde olmu~lardlr. 196O'h ytllarda lrak'm Sovyetler DirliAi'yle kurup gelittirmeye ~I$lI!1 ilitkiler GOney bulundugu Baas Partisi taJitmdan Kilrdistan'da sQrdUrtUenzulUm, tatliam. jenosid ve Silf&On uygulamaJan ylldan yda artmqDr. Sinbir tUrln katliamlarla. SUrg!lnierle. ihanetlede., enlrikalarla kaIldapn KUrtler ise. bu demirdenOrlilmO, duvartari atlP seslerini, '
~11Jklaruu. bu kurumlara ~lan:br.

Birle¥nit Milletler.tkinc. Dlinya Sa~ Dncmli bit rol oynad1. tngilteJe. Fransa, Bel~

son••

KUrdisran'IQ kadcrindc hi~ir dejiptlJk yapmam~.

Haua, Saddam Hiiseyin'in ~

3S

1963 ytltnda. $ubat aymda.lmk'da Baas'~l bit askeri dame yaplldJ.. Abdlllkerim Kasun devrildi. Darbeden soma Irak KomDnist Partisi yflnetic~ ~ ~ YOlun baslolar ~lattldJ. Kurtlere lcar$I sUrdUrillen basktlar yotunla;tmldt. Binlen:e KomUnist kursuna dizildi, i~kence gOrdil. Ancak KDrdistan'a ~bilenler cantaruu kurtarabiliyorlardt. t~te bu Oftamda Sovyetler BirliJi'nin Irak'! teMit etmek i~n KUrt Sorunu'nu Biil~i$ Millet1ere getirdigini gMyoruz. Sorun dogrudan dogruya Sovyedet Birligi taraftndan degiI, Sovyetler Birlig:i'nin iste~i nzerine M~olistan tarafmdan getirildi. Irak'da 1963 yl1l sonlannd:" yent bir askeri darbe yapildi, Darbeyi yapanlar Baas'~llan yOnetimden uzakla;Urii.J1ar. KomOnist1er1e.gidetek Sovyetler Birligi'yJe daha iyi Uipiller
kurmaya basladilar, SovyetlerBirIili de sorunun Birl~m~ Milletlefde isteyen tasanlanm geri ~ktiler. BOyleee sorunkapanm~ oldu,
e

gOiU301mesinj

Birinci DUnya Savasrnden sonra. Yahudiler i.;in Milletler Cemiyeti ~vesiode bit yurt aranmrsur. :tki.nci Dunya Sav8$I'ndan sonra ise, Filistin'de Birl~mlt Milletler'in .yogun cabalanyta bir Yahudi Devleti kurulmustur. Fakat, ne Mi11et1er Cemiyeti ~~evesinde, De de Birle$Jl1i~ Milletler ~esinde, KUrt Sorununa ili§ldn en ufak bie ~Ozo.mdU~iinnlmemi$lir. Bu kurumlar, bilakis, KUrdistan'lD MIUnup ~masl.Rl ve paylasrlmasmi, KUrt ulusuna bOl-yOnei politikass uygulanmasmi onaylayan ve teJVik eden l5rgUtler oJarak onaya Ctbnakfadtr. ' Guney Afrika'da uygulanan trkCt politikalar konusunda da katarlar alabilen Birle~mi~ Mi lletler'in, Kurtlere kaqJ uygulanan Ifk~l ve· sOmUrgeci politikalan gOrmezden gelmesi ibret vcricidir. Her iki bOIgede uygulanan Ifk~lhitm i~ri~i eJbeUe deA:i~iklir. Giiney Afrika'da kamu hizmetIeri. irklara gOre aynlmakta ve siyahlara ~k dij~iik diizeyde hizmet getirilmektedir. Ome~n TUrkiye'de ise, KUrtler, ancak kendi kim· Iiklerini inkar ediyorlarsa, cgemen ulusun Idmliline .. yani Tflrk kimligine 'bUrUnUyorlarsa, kamu hitmetlerinden yararlanabiliyorlar. Oz kimJigin mkar ettiribnesi. egemen ulesun kimliitinin dayatdmast ~ok daba allr bie trlcy~lkbr. TUrk usulU uk:~lbk bOyle gelisim Cizgisi izIemektedir. Bu ~ve iCinde KUrdistan'd3, uygulanan devletlerarast sOmUrge sistemine blr kere daha dikkati cekmek gerekmektedir. Bulgaristan'daki Tilrkler ve TOrkiye'delci KUrtler. zaman zaman bitbirleriyle katlIlattmlmaktadu. Bu km111qtumanm yapdm8Sl, TUd::iye'de. insan haklan konusundaki dn~nnce ve uygulamalarm ikiyUzlutUgUnO gostermesi bakunmdan Onemlidir. Ashnda. Sulgaristan'daki TUrlcler, Tilridye'de KnItler. birbirlCrine hi~ benzemeyen _ildkonudur. Daha do~ KUrt Sorunu benzer sorunlara hi~beneememektedie. Bunun ba$bca nedeni, en temel nedeni, KUrtlerin devletsiz oImallmdlr. Turk Devleti, Bulgaristan'daki Turkler'e, Batl Trakya'daki Turkler'e, Kloos TUrlcleri'ne arka Ctkmaktadtr. Geeekirse, Klbns'ta oldup gi.bi, TU:rlc.lerinezilmesine, hatmnrun ci~enmesine engel obnak i~in sa~ da girmektedir. Bulgaristan'dakj TOrkler'in ~l Icar§lya oIdugu basktlan uluslararasi kurumlara gOtftrmeye cabpaktadtt. lkili iIi~kilerinde, uluslararasl il~rinde bu sorunu <h~ politikasmm temel unsurlanndan biri haline getirmektedir. KOrtlerin'in Icaql karpya kaldllJ baskllar ise, uluslararast 0rumlara gOUirUlmemektedir. Kim, g6tlitecek? KUrtler devletsiz bir ulus. Zaten KUrdistan'da Irurulan devletlerarasl sOmOrge sisteminin femet amacl KnrtIer'in devletlC$mesini 6nlemektir. Bu ise, Kardistan'tn doga1 kaynakIannm. petrol ve su kaynak--lanDIn, maden kaynatlanrun sOmUrtllmesini. mevcut sOmurlinllnstirdDrOlme:sini e1bette
\

36

meye~lmab •• 1988 yilt EylD! aytnm ba$laruu babrlayahm. Kimyasal silah1ann kullamImasa sonucu onbinIeru KUlt inS8Dl, G6ney KIlrdisIall'dan. K.uzeyc SlImmak t.onmda-kalnu;u. Kimyasal silahlar kulIamIdtlmil clair ~ bUynk:karutlar vanh. Bu iddiaIann inceknmesi ~ B~ Milledet B61geye bir uzmanlar heyetiniP g(IodaiJmesinc Janr VCldi.lrak ' heyelin Gibley KOrdistaD'a 'girmcsine izin vennedi, Ayru bcyct bu sefer TDrkiye'yc Silman Kiirtlu tizerinde incelem"' ...r yapmak istedi. TUrk Devleti de Birlefmif Milleder UzmanIar Heyeti'nin b6lgede illCClemelec yapmasma izin vermedi. Fatal ayol TOrkiye. 1989 ym Hazitan ayt ortalanoda, yani, 8ulgarJann. zorunlu pasaport veterek. TOrkIeri TUrkiye'ye gOnderdiJi sua_Iarda. orada ·1taIan1arp qdar yapddtguu, bu 8$ltardaR ~u duyduAmm~r. Bunun i9in Birlqmif Millet1er'e ba$vurarak bir uzmanlar heyetinin Bulgaristan'a g6nderilmesini ve All yapllan insanlar, 6zellikle ~uklar Dzerindeincelemeler yapdmasuu istemektedir. Kilrtler'ekimyasal &ilablann kullandmasmlR saptanll'l8Slna engel olmak i~in Birl~i§ MiUeder Uzmanlar Heyed'nin bOtgede incelemeler yapmasana engel olan Ttiddye, Bulgariscan'daki Tilrkler Dzerinde in~ celemeler yapmast ~n benzet bir J:teyetin oraya gOnderilmesini isteme1tlCdir. Her iki 01· guda da devlet olmanm haklanru, imtiyazlanru, otanaklarun kuUanrnaktadlr. BUdin bunIardan daJa)'! KUrdistan'daki devletlerarasJ s6mUrge sislemi B~ Millctleri ve benzer kurumlan W kere daha ilgileDdirmekte. $u olgulara da bakahm: Tiirkiye'nin, GOney Klirdistan'dan gelen KUrtler'i kamplara yerleflirditini, kamptann etrafml dikenli tellerle ~virdiItiDi. onlara esU muamelesi _yaputuu ,yukanda belirtmi~ik. Yabanct Olkclcrden geleo gazetecilere ve diplomaUara, uIuslararasa demok:ratik lcurumlartn lCmsiicilerine. bu kamplarda incelemelec yapmaltio;. teyen hetkese bOyIik zerluklar ~Idtll" ~ ki~ ve kurumun incelemelerine V~ . rilmcdili de bUirunektedir. Fatal. aym Tnrkiyc. Bul;aristan'dan Tilrkiyc'ye

1colay~. KOrder'ift dev1etsiz buablmaSl onIann seslcrinin yQbelmesioe. sabipsiz kalmaIanna neden olmaktadu. Kilrl Sorwau. SOD. yd1arda. dllnyanm ~itli )'erierinde. ancak. demokratit kurumlat vc demotratilc tamuoyu rara6ndan aOndeme gcdriI-

izm

g6aderilenJeri

yerinde gOnneleri i~in Ankara'dati

yabanct diplematlan

Bulgarisum

suunna gOtOrmektedir. BaSIn mensuplanru da. KflrtIerin tamplarda banndlnlMIIa'Inm incelenmesw istemeyen de Tiirtiyc'dir. Ankara'daki yabancl diplomadan, Bulgaristan suurina gOdirmek ~in geziIer diizenleyen de Tomye'dir. TUrk devlet ve hilkUmet yetkilileri, basm, siyasal partiter vs. Bulgaristan'dan gelen TUrkler'e ~ iyi muameJe y8pllmasJ. gerektiJini. temel ihti~lanrun en iyi bir $WIde kar;llanmasl gerektilini tsrarla vurgu1amaktachrlar. Aksi halde, BulgaristaD'm l'tlrkiJC aleybinde propaganda geli~ belirtmektedirler. TUrkiye, Bulgaristan'tn olumsuz propagandasmdan ~. Fatal. GUney Klirdistau'dan gelen KUrtler'e kar$I son . derece kOtil muameJe. yapddJlt haIde, bu konuda, nedcn heChangi bir ~nme, eadi$e SOZ tonusu olmamaktadtr? Bu konularda Tilrtiye'nin bcrbangi bir clevie( wafmdan eleftirilmeyeceJi ~tkur. Bupunla beraber, ~W1ler'e karfl kOtn muameleyi marla silrdi1ren Tiidtiye'nin, Bidepi$ Milletler'den, benzer kutumlardan ~ onlann kendiIerini ele§drebiIeceIi dil$iinmesi gerebnez mi? K6til muamele arasmda. KUnler'i kitlelel' baUnde zehirleme ~imleri de vardtr. 0meIin. 1989 yth Haziran ayt ortaIai'lcda, SOO den tazla KOrt'On, ICwltepetantpmda.
37

yedilderi ekmclcten doIay: l.ehir1enmelerine dair oIay bunJardan biridir. Her ne bdar oily. Turk yOneticileri ve Tilrk basim tarafmdan inkar edilm~se de, ~tir. TIlrk ve !rat gizli serviSlerinin ortalc ~baJanyla. KOrtler'in yed.ilderi etancldere kimyasal rnaddelcf smnga edildigi ~Ikhga ka~mu~. (2000'0 Dogru, Sayt 25, 18 Haziran 1989. 1.24) TUrkiye, Bulgaristan'daki Tilrkler'e zulnm yaptldll1ru uluslararast kamUO)'Wla cbJ.. ' yurmaya ~'~A:I en SIC3k: ~ bOe, KOrtIc:r'e zulmO surdllrmeyi teme1 bir gOrev ~ mektedir. Bir Ulkeden ~ bir UIkeye siirgtln edilmek, tehcir ~ kOtil bir olaydlr. Bu k:u$kusuz bOyle. Fakat tilke, i~indeki sOrgnnlere ne demek gerekir? Bulgaristan:dan TUJkiye'ye gelen TOrklcr doSl gtl~ler tarafmdan kaqllanmaktadlr. SilrgOn edilenler geldit~ leri yerlerde bari huzur bulmaktadirlar. Fakat K.UrtIer'in durumb bOyle mi? Ornelin Guney KUrdistan'dan lrak ~llerine sUrgiine gOnderilenlerin, tor gOcByie SllrgUn edilenJe. rin durumunu hangi kavramlarla ele alacaltz?1rak. trk~ ve sOmilrgeci politikaJanna, soykmm uygulamalanni rsrarla, kararhhkla ve bilin~li bit ~ki1dc devam ediyor. Birlc$ffl.i$ Milletler'inbu gibi konularla itgilenmesi gerekmez mi?

Kiirdistan,

Artlk, Eski Kiirdistan

Degildir.

Gunumuzde arttk.l(ok ~y deli~mektedir. Ki1rdistan him bk deRi~im ~indedir. Kurdistan'm her tarafmda yogun bir si),asalla$ma Y8$anmaktadtr. Ozenikie 198O'1i yillardan sonra Kurtler, kcndi kimliklerini, tarihsel g~i$'lerini sorgulama)ra bastamrslardir. Nedcn Tiirkiyc'nin bir Kurdistan'l vat? Nedcn tran'm bit Knrdistan'l vafl Neden Irak'm bir KUrdistan'l var1 Nedcn Suriye'nin bil'Kiirdistan't vat'? Ki1rdistan De zaman bOIUnmil$. patl(alanml~ vc payla$tlml$? BOl~yOnet politikaslnasd uygulanmll? Kurtler'in hangi zaallan bOyle bir politikamn uyguIanmasma elveri$1i' bir zemin ~ hazsrlamis? BOl-yODet politikasmm uyguJanmasl ne gibi sonuc1ar dogunnUf? BGI·y6net ve yokel dayat:maS1na k.ar$t Kilmer ne gibi mucadele1er geli¢nnqlet1 Du mQcadeleler neden istenen ba$8llya tilqam8l1Ul? BOylesine hlZla d~.baJOnOnll ve ~ipai sorgulayan bir toplumu, hicbir zaman deli~meyen. kaskan, devlet terOrtlriden ~ hi~bir politikasr olmayan, bir resmi idoolojiyle yOnetmek mOmkUo deJ:ildir. KIS1C8 sunu soylcyebiliriz: KOrdistan arttk. eski KiirdistaD deAildir. Kilrtulusu arttk, TOrkler'in ne kadar bUyUIeoldugu, bir tekinin bile dUnyaya bedel oldulu efsaneleriyle. ya da ordu, polis vc jandarma marifetiyle, surekli olarak kOle dUzeyinde tutulacak: tor bit go.; degildir, Gunumuz, Klir~ haUc ylAmlanrun anlaulmasi gUI( yoksuUuJu yanmda, zekasmm uyamsma veulusal bilincinin yilkseli$ine de tarukltk ediyor. Ulusal biliny. beraberinde siyasal ve toplumsal bilinci, ekonomit. bilinci de getit'i-yor. Halkm bilinci, wk. illee1likten, kabalt1ctan ve bularukhban kurtuluyor. Ktirdistan'daki bu degi$meier. TIIrk. Solu'nu ve Turk. aydtnlanru da etkiliyor. 0Dlann, KUrt Sorunu'na'il~in ~erini deli,tiriyor. Resmi ideolojinin ~tIi kiIilet ve kurumlar Uzcrindeki etkinligi ya~ yav8$lanhyor. Bu ~ ku$kUSUz birdenbirc 01madi, kisa zamanda gC$tiC$medi. ~4 ylllardan gUoUmnze gelen birikimleri ~ ununnamak gerelcir. Osmanb tmparatorlugu dOneminde cereyan eden olayJar KOrdistan'm
.
,

38

bbOlUDmesi. par¢anmast ve paY~I.-ber ~ cereyan eden sa)'lSlZ b;qbJ.dm hareketleri, g~mi$e i1i§kitl-~k OnemIi olaylardlr. GOney KOrdistan'da ~eyh Mahmud Berzenci ve daha sonralan, MoUa Mustafa Barzani onderlilinde yilrUtOlen ulusaltunulUi 'milCadelesi, Dolu KOrdistan'da Simlie Onderlilinde g~eflirilen ba$kalduJ. Mahabat KUrt Cumburiyeti'nin Icurul~u ve ylklb~t, Kuzey Knrdistan'da K~giri. $e)'h Said. AIEl. Dersim ayaklanmalart vs. bep onemli birikimlmlir, Kuzey KUrdislan'da soo30 ydltk. d()neme bakuA:lmlZ zaman yine onemli olaylarla km1t1a$1yot'UZ. 1959 cia meydana gelen 49'lar ,olayt. 1963 de meydana gelen 231er olay .. buDlar arasmdadtr, 1943 y1hAda cereyan eden ve 33 lWjinin kUlluna ditilmesiyle ilgili olan ve "Orgeneral MUSlaf'a _ MuAlah" ola)'l olarak da bilinen olguyu da unutnuUnak gerdc:ir. . 1965 ythnda 'Kardistan Demokrat Panisi'nio kmulmast -fJOk Onemli bir ~. 1968 yilmda Devrimci DoA:u Kuhar Ocaklan'nm kurulmasa ~otOnemli bir oIaydtr. Dovrimci noAu KtiltUr OcaIclan'nm kurulmasi, Ifuzey KUrdistan'm tarihinde Onemli bit dBnUm noktaadir, \ 1958 ydmda Diyarbalar'da yaytnlanan lleri Y urt~1962 de Silvan'da yaymlanan$i1van'm Sesi, 1962'00 tstanbul'da yaytnlanan Dicle-Fuat, 1963'de tstanbul'da yaymlanan Deng, Roja Newe, 1966 da Aokanl'da yaymlanan Yeni AJa~ -gibi dergilel'. bu dergi1erin-' ctrafmda gelistirilen sorusamnalar, tuCuklamalar. davalar, KOr:tlcr'in ulusal bilincinin geli~mcsindo onemli rotter oynam~lardtr. Devrimci Dogu KillWr Ocaklan'nm bOltenleri ulusal bilincingeli¥OeSine Oncmli kacktlarda bulwunu~r. Bu arada, 1970 Ylbnda;Dogu Beyalld'da yaytnlanan $eresiyarisimli bit gazeteden de sOz etmek gereJcir; Gazetenin ismi Ord, Prof. 'Dr. Hlfzl Veldet VelidedeoA1u'nun protesiosuna neden olmustur, Ord. Prof. Dr. Hlfzl Veldet VefidedeogIu.$eresiyar'1 ,:Ikaranlan ihbar i1Jin.Cumhuriyet gazetesinde bit dizi ym yaymlamisur, Ga:tetenin .Idly!a bOlUcUlilk yaplhyordu. lUr1<;~'den txt,ka bir isim kullanmak: vatana ihanetti, (TQrkiye Halklan, Yakln Tarihimizden tbanetler, Cum:bUriyet, 3-5·~ubal197O) Ord, Prof. Dr. Hlftt Veldet Veli<tedeoglu devrimci ve demokrat insanlann alahga ~ mucadelelerini, demokrasi ve sosyalizm mueadelelerini ihapede su~luyordu. Bunun ~in g~etenin isminin K~ 'olmasa 'yeliyordu. Ord: Prof. 1)r. If,lbl Veldet Velidedeollu gibi devrimcl ve demoktat bilinen biriosanm. KfIt1devrimciJerini·\'t dematratIanm ihbar etmesi anl~l1tr §ey delildi. Ashnda !Ctirtl~in bilincinin bu yaym Organ~ , lannda yaymlanan.yazl1ann i~klerinden ~ok, yaym organlan ve yazarlar i~in ~Ilan : davatar, yaym organlannt ve yazarlan ihbar eden yazdar; daha ~ geli~tiriyordu. KUrt Somnu, Tilrk demokrasisinin snnrlenm, TUrk:aydmlannm demob'atbklanntn nereye kadar oldugunu da gosteriyordu, ButUn bu ¢i~iler KOrtler'in gOrll$ ve d!1$Once ufuklanru acan oIgular vc s~1er oluyordu. , .. Bu noktada, sorunlara sadece sunf a~md.an bakmanm >'eterU olmadtAtru, emit gruplar acismdan bakinanm da gerek.tigini bit kere daha belirte1im. Ord. Prof. Dr. Hlftt Veldet VelidedeoAlu, KUrt ulusunun varhAlru inkar ettigi i-;in. ulusat sorunu kabul etme4iAi icin, demokrasi mncadelesi yap3rken bile ihbarcrbir ~itgiye dG~uveriyor. Or4. Prof. Dr. Htfzl Veldet Velidedeoglu Ttlrkler i~in k~kusuz Ooem.tl bit ki~idir. yurtsever. demokrat bir ki~idit. Ama KUrtler i~in bir ihbarcidan ba$ka bir $Cy dqildir. KUrt dil~anldtr. Ttlrk tr~ISldir. KUrtJerin ulusal ve demokralik haklanna d~andu'. Yalana dayal. TUrk resmi ideolojisinill en iyi savunuculanndandir, 39

daha aylk bir fddlde ortaya koymaktadlr. Etnik sonm adcta bir tumusol kaIt4a gOrevi yapmaktadIr. oro. Prof. Dr. HIl'zl Vcldet VeIidedeol!u gibi ktfiler KUrtIeriD de)'UltJeVa' olabiJeceklerini 'Ie tendi yunlanru sevebiIecctlcri ~ durumundadu'lar.

TUrkiye'de sorunlara ctnik gruplar ~

bakmak.1tipkrin

deIaIerini. GzIerini.

San dOnemlerdc Kuzey KDrdistan'da KUrt ulusal bilincini geIi;tiren en CJoemll olay1ardan biri, ~usuz 12 Man 1971 rejimiyle baflablan Dolo DunqmaIIn'u. KortIc::r Dotu DllrU$Malan smlSlnda ilk kez. sistemli. kararh. bi~li bit fekilde. Tort: Devled • kaqwnda, kenai KUrt kimliklerini savunmu~. Bu tutwn ve davramflf!, Kart toplurnu lIterindeki etkilen,;.eic bilyUktQr. 197O'1i ydlann ortalanndan itibaren; ~tli yaYJn organlan etrafmda Devrimci Dolo KUltor OcakIan·kOkenli orgo.tIer or$)'i ~1ftar. Rlzgari. OzguriUk Yolu (Devrimci Halk KlIltUrllemeti). Devrimci DemokrIl (Devrimci Demokratik Kllhne Demeli-) vs, Tek~n. Kawa gibi OrgUller.bu QrgQtIerin ~vresinde ol~turulan detgUer de vanbr. Roja Welat, Roja NO yine onemn dergilerdir. Komal. OZ~UrIIik Yolu, Koral. YOntem gibi yaYlDevleri Ktirtlerin taribi. dill, edebiyab ve toplum yaptlan hakklDda Onemli incelemelu yaYlnlamqIanIlr. Ktirdistan Demokrat Partisi'ni. KUrdistan ulusal kurtulu~u1an'RI da unutmamak getekir. Bu &gUder ve btmlann y3ylD ofganlan Kilrdistan'm yeniden yorumlanrnasmda, KUrt tarihinin yeniden yazslmasmda Onemli roller oynanu$1ardu'. 1970'6. ytllann onalanndan itibaren sOmUrge te7.i geli$tirilmi.$ ve bu tel; bUtUn KUrt Org(1deri tanlftndan. aym kavramlaria, aym tenninoloji i~inde savunulmlJ$lUr. TUrk sol OI'gtlderiyse. Kwtulu$ gibi birkal; tanesi bari~, bu teze bir blok halin4e Iwtt ~qlardtt. BiIbirlerine ~ Zit duran siyasal aklmlar bile bu konuda, aym terminolojiyi. aym kavramlan _kullanarak. bu tezi ~UrUlmeye ~h~I$1ardU'. BUtUn bunlar KUrder'in ulusal bi~ geli$mesinde ~ Onemli roller oynarDl~1ardir. 1970'6 yrllarm sonlanna dogtu KOrdistan ~i Partisi (pKK)'nm turuI •• 12 EyIUl 1980 rejimiyle ba;tayan lkinci Dolu Durupalan. Diyarbaktr zindantannda yapnan. s~.~usal bilincin uyanl$lnda Onemli etkiler yaratml$br. IS AJustos 1984 de Eruh ve ~ $emdinli baskmlanyla b8$layan silahb mOcadelelerse ulusal bilincin uyam~ ve _ sOmUrgecililin kavramsmda ~ok ()nemli bie dOnUm noktas1 otmu~. Frantz Fanon'un deyimiyle bu "11k KUJ1UIl"olarak deterlendirilebilir. Bu arada, 1970 ylh ba$1ann,~. TUrkiye ~ Partisi'nin KDrtlede ilgili taran uzerinde de durmak gerekir. Tiirkiye l~i Partisi, lIdnci 0lalanUStU Kongresi'nde. "Turkiye'nin Dop'sunda KUrtler y.b~iminde bir k8rar alnU$bI". Bu yOZden Anayasa Mahkemesi'nde acrlan dava sonunda kapatdm1lur. 'Fatal Turkiye Ilj~i Partisi yOneticileri. Anayasa Mahkemesi'nde olalanilstU Kongre'de aldJJdan k:ararIan yUrekli bie ¢tilde savunamarmslerdrr.Resmi ideolojiye bOyUk·ravizler vemti$lerdir. Bu da ayn OrgUtienmenin getelini ortaya ~lkamup. 1967 ydmda dogu'nun ~e~itli kentlerinde yapIlan Dolu Mitingleri'nin dilzenlenmesinde TUrkiye t~i Partisi'nin roIUnlln yine unutulmamast gerekir. 12 EylOl'le birlikte pek ~k KUrt ayduu. devrimci ve demokrat ki$i. bOytik kideler baiiDde Avrupa'ya ~1kml~dtr. Buntar KUrt Sorunu'nun A\<rupa'nm ve dtlflyanm demot· ratik kurumlanna anlatalmasmda ~ Onemli roller oynamt$lardlr. Bu tide hem nicelik oIarak hem de nitelik olarak: iyidir. TUrk Ordusu'nun 2S MaYIS 1983 tarihinden itibaren GUney Kilrdistan'a yapblt mlldahaleler ise sorunun utuslarataSl boyutlanm gOsteren'~ 40

operasSOtgtlnier, kisaca sOmUrgeci uygulamalat Bab kamuoyu tarafmdan h~ izlenmezdi,. Operasyonlar ltimseye duyurulmadan, hiy kimsenin tq.tisini yekmcden t3ha~ yUrIlUilUrdU.Bau kareuoycndan ~clcinilmezdi. 25 Mayts 1983 de ilk defa. GUney KiirdiSI8D'a Tort Ordusu tarafmdan Y1Ipllan mUdahale gOstermi;tir ki. artIk. durum. 1925~1938 ydlan arasmda oIdufu gibi de!ildir. Kllrdistan dcAi¥nektedir. Buna baIla olarat dUnyanm dcmokratik kamuoyunnn Kt1rdistan'a karp gosterdili Ugi de yo~ artmaktadrr. Bu ilgi ~kusuz. FiUstin Sorunu'na kaql gOsteriten ilginin yarnnda ~k ~Or. Ermeni Sonmu'na kar11 gOsteriIen ilgiyle klyaslanchJmda, bu ilgi yine ~k ~Uk kalmaktaclt{. Fatat bu ~ ~Iik ilgi bile. TUrkiye'nin KUrdistaR'daki SOmUrgeci uygulamaJariru depfre eunet. bakuntndan 9lk0nemli bir tol oynamabadq. OOney Kitrdistan'da lrak'a Qq. yOrUtUlen utusal kurtulu, mUcadelesi. Dolu Kilrdistan'da Iran'a Icar¥ yOrOtUlen ulusal kurtul~; mUcadelesi. bu devlet1erin ve Suriye'nin bazl KOrl orgDtleri ~n uygulathlt politikalar Kuzey Ktlrdistan'daki gelipneleri yakindan etkiIemektedir. 196O'h ydtarda KUrtier. OOoey KUrdislan'daki ulusaJ KurtulUlj Savql'yla daba az ilgilenirJerdj, Hareketin ba$anlan vera yenilgileri, onlan, bugUnkUler gibi heyecanlandmnazdl. OrneAin, Viernam UJusal KurtulU$ ·Sav8$I, Ona Amerika'daki veya Afrika'dati ulusal kurtultq mocadelesi veya Filistin Ulusal KurtulWj MliCade1esi. KUrt gen~lerini daha ?Jk ~yccanlandmrdJ .. KOylU Y1linlan ve zanaatkarlarla g~ler dikkare ahndlgmda birinci kategOridekilerin KUrt Ulusal KurtulU$MUcadelesi'yte daha yaklndan ilgilendili gOrUIUrdU. .GUnUmUzdeyse durum aruk bOyle delildir. KUrdistan'm herhangi bir yerindeki bir olay olclc:ibOlgelerdeki KUrtleri de yakutdan ilgilendiriyor. H~ oolay hakbnda bilgi sahibi olmaya, olayl enine boyuna kavramaya ~h~lyor. Haretetin askeri ve siyasi ba$lUllan KOrtIer'i sevindiriypr. taaflan. yenilgileri Uziiyor. BilWn bunIan, oOney Kilrdistan'di yoJ:un bk ~dC kullandan zehirli gazlarden ka~arak"TUrkiye'ye sl#tnmak zorunda ka1an KUrtlere kar,)I, Kuzeydeki. Kurtlerin gOSterdili yolun ve sscak. ilgi ~1k bit ~lde gOstennektedir. Oevletin engellemelerine ve IetOrilne ratmen ilginin ve yardumn ve fedatarltlm silnnesi "wada. kederde. seviJw;re ve klvan~ cltakhgm ve bembeclilinw en gOslergeJerioden biri ololu$blJ'. MOOdi durumu ~k iyi olan, zeogin bir ki~nin dostlanm maddi baktmdan destek· lemesine yardun denir. Maddi durumu ~ zaytf olan Id;ilerin dostlanru maddi baklmdan desteklemelerine ise fedakarbk denir. Kuzey KOrdistan'dakj KIlrtIer.OUney Kilrdistan'dan gelenlere fedakarhk yapuu;lardtr. yapmaktachrIar. Kilrdistan'da ~ta1iZlJlin_geli¥!'CSi. a;lret_yapdann.!.n ~8!J!D8SI. ,eyh~~munun giderek etkisizlt;mesi. geleneksel toplum ili~lerini ~Uyo.r. Halkm ulusal ve demolfratik isremlcri On plana ~yOC Halk kendi kimliji konusunda <lli$i1nmeye ve onu sorgulamaya ba;byor. NDfusun v,e Dretimin Mtmas i, kOylerin okulla;masl. yol ;ebekelerinin ve ~ sistemlerinin geJijRleSi utusat ve demokratik istemleri daha da kabarttyot.- ICide baberlqme ~lannm yaygmlqmasl bu istemleri daha da yoJunta;unyor. Dilnyanm netesindc olursa olsun OzgUrIUk ~n. demoIcrilsi i~in yapalan milCade1eler Kon insanlPl da yatsndaD ilgilendiriyor. ~ tu;aklar htth bir ~imde
yonlar. soykmmJan.

Onemli olgular olrnu$lanhr.,f" . 1925~1938 )'I1lan arasmda. TUrIdye'nin Kuzey Kllrdiscan'da ~kl~tkdili

Onemu

41

ulusal kimlikleri konusunda aileterini, yakmlanru vs. sorgulamaya ba~byorlar. Bu hizh del!:i~imi onlemek, freniemek, hit; olmazsa geciJctirmek if(in, devlet gelenekscl g~lerle yogun bir ittifak -ieine girmi~t~. A~jret reislig:i. ~e:yhlik. -bUyUk toprak sahipligi gibi kurumlarm ayakta kalmasi iyin caba sarfetmektedirl~r. Zaten Camhuriyet'in kurulusundan beri bu boyledir, Fakat gUniimuzde, devlet bunun bilincine daha fazla varrmsur, BugUn bu gcrici kurumlar hala varhklanm surdnruyorlarsa, Kemalistler bunu Myie istedigi ieindir. <;UnkU bu geleneksel kurumlar, ulusal uyanma karsrsmda frenlcyici bir tavir gdi~tinnekle4ir. devlel yanhsr bir davrams onaya koymsktadn, Devlctin gizli gii._:lcri, hcrflangi birscyhi veya a~rct reisini kendi adamlyapuitt zaman, aruk, binlerce, onbinlerce insanla u~.r~masl gerekli olmamaktadsr. Bu insanlar ar'dClhglyla genis Ylgmlar U1.erinde egcmenlik kurabilmektedir. Dcvtct bolgede KUrt o!mayan baZI unsurlarm Ozcllikle Amp kOkenlilerin hizmetlerini de saglayarak Kurt harckctini denetim alunda tutmaya t;alt¥llaktacbr. 1937·1938 ytllanndaki Dcrsim direnisinden sonra, yani Kiirdistan'daki bUtUn baskatdm odaklarmm ortadan kaldmhnasmdan sonea, devlet "Kun egemen suuflan "na iki ~Ik gostcrmistir: Ya devlctin yanmda yer alacaksmiz, ya da ~eyh Said gibi, Seyid RIZU gibi idam schpatanna gondcrileceksiniz. Bu dayatmalar karsismda ~yhler. buytik toprak sahipleri, asirct reislcri gibi "KUrt cgcmen suuflan", devletin yaninda yer almrstar • .ajan!a~ml~lardl~ BugUn bu Wr ki~ilcrin cok btlyUk bir krsmi dcvletin gizli giit;kri)'lc i~birligi halindcdir. Ve devlet bunlarla ~'Okdaha yogun ittifaklar kurarak, bunIar: maddi ve rnanevi yonlcrden destekleycrek bu ulusal uyamsi engellcmeye yah~makladlr. Bunlan banka kredileriyle, It:.tkWrkrcdileriyle, tohumluk-kredileriyle veya bazi tuketim mallannm bayiliklerini vererck, benzin isiasyonu acnrarak vs. Mlgedoki cikinliklcrini anumaya cah~maktadlr. Partiler de dcmokratik yontemlerle halka dayanmak yerine, bclirli nufuzlu ~ilere yctki vercrek, bu ki~ileri panisel Orgillterin basma atayarak halkr onlan bag:lamaya ~_ah~makladU'lar. Boylcce balkm demoluatik taleplerini klSltlruntii, is:d~ etmi§ olurlar. Sosyal-dernokrat Halkct Parti'de ortaya ~Ikan ve 1989 )'l1l Haziran aymm baslannda Olaganustu Kongre'nin lOplanmasma neden olan kavga bu sorunlarla ilgilldir, Haikla yogun ili~kiler kuran, halkm devrimci ve demokratik taleplerirfi seslendiren ki~ilerin. Ozctliklo rnillctvekillcrinin partiyle iliskisini kosmek, resmi ideolojiyi benimsemis kisilcrlc iliskiler kunnaya ve gelistirmeyc cahsmak, II ve ilce yonetimlerini degi~tinne yetkilcrini, kontenjan yetkilerini bu yOnde kullanmak. ' TUrk-Islam Sentczi anlayisim da bu cervcve iyindo degerlendirmd gerekir. Klsaca ~oylc soylencbilir: KUrt ulusal harcketinin Islam enternasyonalizmi it;inde eritmek. ~cyhJcr, rnuridlcrine ~yle diyorlar: Onemli olan Islam olmaknr, insan olmakur, kardes olmakur, Kavmiyct guunck Islam'a aykirtdir. Bu, resrni ideolojinin seyhler aracrhgiyla seslcndirilmesidir. KUrt ulusal uyanrsmm engellenmesi i~in din kurumu kullarnlmaktadir, Van! ulusalhgt frenlcyebilmek i~in anti-laik davramslar bile le~vik edilrncktedir. Bunlann yanmda gilvcnlik gUt;lerinin mikdaf! ve ~~idi gunden gUne anmaktadir. Yeni yeni hapishaneJer yaprlmaktadrr. Karakollar nicelik ve nitelik balammdan
gclismcktcdir, i~indedir. artmaktadir. Devlctin gizli gij~lcri yogun ve yaygm bir orgutlenme

42

BOtOn bunln ~ Kordistall hlzla~.

yukanda kasaca ve ~

KOrdisIan esti Kllrdi1tan

deIiIdir.

belirtilen irV dinamiJder

sonucu.

Kurt Sorunu ve GAP

Devlet, Gl.lneydop Anadolu Projesi'ni' (GAP) asimilasyonu g~~ bit yaunm olarak deledeodirmek.ledir. Bahll sanayiciklc te;vik lCdbirleri. vergi iadirimIerl. fon indirimleri. vs. uygutayarak. makinc vc ~hizat ithalaunda kolayhklak sallayarak yatlrURlann DoAu'ya yOnlendirilmesini ~1amaktadll. BOlgenin ekonomik bakundan kalkmmastyla asimilasyonun saltanacata wnulmaktadtr. ~le dD$HnOlmekCedir: TICIU'et ve sanayi gel~ ve yaygmla$t~ ba1ge BatI'ya organik olarak ballanacaktlr. Ticaret ve sanayinin gcii¥Jlesi. TUfk~~nin gel~mcsi ve\yaygtnl~masmda ~ OncmJi bir rol . "ynayac~kur. Zira bOlge halloo BatI'yla ekonomik ve tieari iH~kiler kurmaya ve gelqurmeyc ~ladIll zaman egemen dil 0180 TUrt~'yi kullanacakllr. T~'yi kullan· mall zorunda kalacalctlr. Tijrk~ taten geli,mi~ bir dildir. Halbuki K~ ilkel bit dildir. Elconomik. licari ve smai iIi~ileii. banka il~kilctini kcqllayacak bir yapllya -sahip de~ildir. Su baktmdan gklerek: unutulacakbr .. Boylece WluUJlrulmasl i~inbasklya ve wr· lamaya da gerek kalmayacak~r. Zalen ilkel bir dil o1du~ i~jnko1ay unutulacaktlt. Devlelin ve htikUmetin bu umudu ku~kusuz ge~kI~meyeceklir. Ekonomik geli¥ne. dcmokratikle~eyi. ulusal harcketi daha da hlzlandtmcakttr. Ziraekonomik , geli~me gelcneksel kurumJan hlzla ~klir. Qelcneksel kurumiann ~zlllii1il OzgUr insanm. OzgUrlijJU i~in mDcadcle eden insanm ortaya ~lkl~l detnektir. 1960'11}'Illarda Jca.. pitalizmin geli~iyle ulusal hareketin yopnla,mBSl' ve yaygtnla~masf arasmda bu baktmdan Onemli bir bag V8r'dlf. KU~'nin ilkel bir dil oldulU. gcli$M ve yayganlapn - ekonomik ve tieari ili~ki!eri Ic:a.qtlamada·yetersiz kalacaJ;1 bUyUlc: it yanl~br. _Du aynl b zamanda trk~ bie g~llr. ~. F~._TUrk~c gibi $ark dilleri uzennde, bu arada ~ Uz.erinde de ~I;an uzmanlar KilrtI;e'rtin ~k zengln bir dil o14ulunu 0meklerIe gOstermebedirIer. Hem bit dilin kbruqultn$anl. yazdm~uu yasatlamak. hem deiltel bir ditdir. haitgi edebi eserleri OI1aya~l~ur. demek, iki yllztO. riyakar. ~ bir ~~

Ote yandan asimitasyon 00. 1960'h ydlann sonlarmda Dcvrimci Dolu KUltOn Ocaklan'nm kurulmastyla durdurulmu~tur. Bunu III ,ekUde ~ddamak mOmkDndiir: Baski vc zulum alundaki insanlar y~uIanmn belirli bir asamasmda, kendi Oz benliklerinin, kimliklerinin farkma vanyorlar, Ana dillerini neden bilmedik:lerini. devletin ve hOkUmetin bu k<Jludaki gayret1erini sorguluyorlar. K~ yazmanm ve kon~manln 00· den baski alunda tutuldu~u. bunlann neden sue saytldtJlD1 ~101yor1ar. BOyle bif bilince ulasan ve bOyle bir sureci ya,sayan ~inin asiptile oldulu sbylenemez. Sorgulama ortammm hazirlanmasma neden olan pet ~oIc etken vat. Okuma-yazma oramnm yUkselmesi. Radyo. TV. gazete, kitap. sinema gibi kitle haberle~me ~tanmn etkinliginin srtmasr, yol §Cbekeierinin nitelik ve nicclik olarak gelismesi, insanlann. pazatda. ~da. kahvehancde.. yolda. benzei yerlerde birbirleriylc daha ~ kar$iIa¥n8Sl. iletijimin anmasa vs. Okal. radyo. TV- sinema gibi kurumlann temel g()revi. ~uz.,
43

asimilasyonun htttaodtnlmaslRl ve kolaylqbnlmasull saJlamat;ur. Fakat ~ gorek.~elerle. daha ~ ideolojik ¢Wlanru dikkate aIarak danyamn ~ptli ycderindeki. OzgUrlUk, qit1ik ve t;emokrasi mflCadelelerini de duynruyorlar. Victiaam'daki. Orta Afne.. rika'dakj veya GUlley Amerika'daki, GUney Afrika'daki, Afrika'am veya Asya'qm ~itli yerlerindeki. FiUstin'deki, Afganiswl'daki OzgUrlUk m1lcadeleleri de ~ getekyelerle ekrana geUyor veya gazetenin gllndeJnine ginyor. BulgarislaD'daki. Bab Trakya'daki, Ktbns'daki TUrklerden sOz ediyorlat. Bunlann hi~biri KUrtlerdeD sOz etmiyor. fakat KtIrtler'e ~k ~ s6yIO)U. KOrdcr. gOrdOkIerini, duyduklaruu vcya otadukIanm kendi durumlanyla kaqtla~unyodar. Kendi1erini yOneCen de¥letleriq -~te standartnu yakahyorlar, kendilerine yapdan hakstzhklann bilincine vanyortal. Bu ~ yam keRdi OztmU faJkediS, uluslaranm ~kendi varhp bvIaYl$ SOreci billa sump gidiyor: Bu arada, "sizTurk'sOnO~ 'Tildeollu -TQrk'sOnllz. Hastort. esastOrIt sizsiniz" diye dayahlan~ "Ne mullu Tilde'Om diyene". --Bir Tilde dIlnyaya bcdel~, "Tfldc OIOn. ~. gDven" diye aniauIan resnii KteOlOjinin.olumsuz etkileri de' u1usa1 hareketin g~i -iuzlandmyot ve yaygm1a$tmyor. __ Asimile olmak.. -kendi aDa dilini bilmemek, egcmen uJusun diliyle kontqmak, fabl bu tlir konulann bilincinc de ula¥naniak. her §eyi dOIaI oIarat kabul etmek demektir. Zateri S()mUrge yonetimlerirun bu konudaki en bUyOk baslnSl anadiIin unutturUlmaSl surecini halkm bilincine' ~arpmastnl Oolemede ortaya ~lCmaktadtr. Devletin ve bnkOmeUn' her UirIOonlemine ratmen. bu konularda, insanlarda ve )'Ilmlarda bir bili~ uyanmaya bqtaml~ insantar. ba:a 1Cylcrinfarbna vany~ bazl silret;:leri sorgoluyorlarsa, asimiIasyon durmu~ demektir. Nitekim. 196O'h )'IUann soolannda r>emmci dogu KfiltUr Ocakian'Dl kuranlarm Onemli -bir klsml anadillerini. K~'yi bilmiyorlardl. Ttirk~ kOnu~uyortanb.; 'DevletegOre asimile oImu$larch. FaIcai kendi Oz benlikIerinino kimliklerinin Carbna vanmp, huoun i~in demokratik bir mUcadeleye'girmck geregini duym~lardl. Bunlardan bir bsnu daha sooralan unuttuJu veya unutturulan KUrtye'yi de Ogrendi. Sadece bm~a)'I delil, yazrnayl da. 1974-1975 ytlianndan itibaren, yukandit ada belirti1en dergileri yaymlayanlann. yaYlnevi kuranJartn Onemli bir bOlUmu yine adadilleri Knrtye'yi bilmiyorlardL Fatal bu silrecin 'bi1incine varml~
ki$il~di. ~

Ote yandan bugQn. KI1rtIer'iD bnyOk bir klsml. ~'yi de biJdikleri halde, mabkemede ana dilleriyJe. K~yle konu$uyorJar. K~ konlijmakta israr ediycrlar. Ktsaca anlaulmaya ~hsllan bu sUr~ devletin ve hOkumetio asimilasyona ili;kin umutian ~ISlRdan neyi anlatmaktadJtl Kammca GAP esas oIarak bu ili§:kiler ~ eIe almmalldtr.

"lIk KUr§un" TeOrisi

Franz Fanon. Cezayir Ulusal Kunul~ Mik:adelesi'l'\de yer aIml$ bir ki§idir. Zencidir. Sir FranslZ sOmUrgesi otan Martinik'de dolmu~ ve bOyUm~. Paris'de TIp tahsil etmistir, 1950'li ydlann baslannda doktordur. Yine bu yillarda. Cezayir Ulusal Kurtul~ Hareketi'ne ilgi dayar. 19501i 11Uann ortalannda bUkOmet dolaoru. olarak Ce:z.ayU'e gi44

dec. Orada Cezayir UJusal Kurtulu~ Cephesi'yle

gelijtirir.

Frantz Fanon'un somnrge Ulkelerle ilgili dikkate deBer bie tezi v81.Bu leu klsaca ~yle ifade etmek mUmkfindUr: Frantz Fanon $6yle diyor: Sl\mUr~ Iilke1erde balk! Orgtitlendinnek, silahh mucadele dUzeyine getinnek son derece ZO( bir olaydU'. COnkU bu tilkelerde balk sindirilmistir, Halk korku ve ydgtnWc ~indedir. SOmiirgeci g~ halktan. kendisinden korkmasim, kendi emirterinin dismda hareket etmemesini istemekte4ir. Basta, zor, zulum, hakaret, horlama insanlarda ve YIRtnlarda denn bir ruhsal ~ti1 yaratml~br. Halk kendine gllvenemez. Ailesine.asiredne, k6yune. akrabasma giivenemez.

gizli i1i~ler .

Iruriu ve bu ili§kilcrini

Yannma guveaemez, Halk, kendini. ailesini, akrabalanm, u1usunu olaganusUl ctereCooe

kfi~nk-gt)rUr. SOmUrgeci gOyleri ise ola~nUsUi derecedebUyOk gOrUr. Onlarla hicbir zaman mucadele edilemeyccegini dU~Unilr,tnsanlar kendilerine r;izt'en ve dayattlan kadere razi olmuslardir, TevekkUl iyindcdirler, yani islerini Tann'ya btrakm~lardt!. Somilrge tilkelerde somurgeci devlet, halktan iki ~ey istemektedir. Sizi biz yoneuyoruz, bunu bilin. Biz olmasak, sizi biz yonetmesek haliniz harapur, ~Un1ctt. siz, beceriksiz, yoksul, hak-hukuk bilmez, yoneumden, iktisauan anlamaz, teknoloji nedit
bilmcz, cahil bir halksimz. tkindsi isc, bizden korkun ve emirlerimize itaat edin ...

BOyle bir toplumsal ve ruhsal ortamda da somnrge insam kendini psikolojik bakimdan tatrnin etrnek, eziJmi$H~inc tepki gostermek ister. lste bunun (yin sornurge insam kendini her zaman sornurgecinin yerine koyar, Sbmtirgeci glicierden gelcn 'en agrr hakaretIer, horl amalar, a~agllama lar karsrsmda sus pus olan, ba~ e~en sornilrge insam, kendi yakinlanndan, akrabalanndan, heruserilerinden gelen en kiiCiik birelesariyi, tehdidi namus meselesi yapatt Vc onlara salnnr. Zira boyle bir toplumsal ve ruhsal ortam pismk ve saldirgan cocuklar tirctir. Somurgecilerden gelen her tUrIil bask: ve zulme boyun c~di~i icin bu salduganhklar daha cok kendi ailesine, akrabasma, hemserisine kanalize
»lur .

Somurgeci gU.;ler bu ruhsal yapidan azami derecede yararlamrlar, Toplum icindeki ~eleneksel ihtilaflan derinlestirirler. Somurge ulkede uyguladrklan bol-yonet politikasuu Jerinle~tirerek sUrdilrilrler. Kan davasi ad! allmda yeni yeni ihtilaflar, veli~kiler )'MatJrlat. Geleneksel kurumlanny~mlanDl sUtdlirmelerini te~vilc edener, Kirsal bolgelerde gUvenlik gli~leri erkeklerin g6zU OnUnde kadmlara tecavUz ederler, tecavUzc yeltenirler ... Kimsenin ses crkarmamasmi isterler. Fakat, halkm, kOyllndeki, asiretindeki, en k~Uk ihtilaflan bliyliterek kan davasr yapmasim, 6y deygusunu gelistlnnesini "nsmusunu koroyor'" diye tesvik edcrlcr, Somurgeci devler oolis merkezlerinde, karakollarda, iskenceci elemanlar olarak dahayok bu ruhsal yap '-'mdeki insanlan iltih$m eder. Cezaevlerinde de Oyle, BUtUn bunlar st)wr;ge toplumiannm yarab toplumlar oldu~unu ortaya koyar. Basktya. zulme, baskaknrmayan, ona boyun eleri toplumlar Ve insanlar yiitekten yarabdttlar.,----Frantz Fanon bOyle bit ortamda, halkt OtgUtlendirmeni.n, s6mUrgecilerle sav~ dilzeyine getinnenin son dereee gUy oldu!unu belirtiyor. Bu gUylllAUnUstesinden gelmenin gereklilig] iizerinde duruyQ(. Bunun ~iD. yogun, rsrarlt ve karalt bit r;ab~anm getektilini de belirtiyor, Vc ~yle devam ediyor: BUtUn bu olumsuz kQ.1ullarm ustesinden gelinip herhangi bir ki~i OrgOle kazandtnlabilir. Bu militan somurgeci veya emperyaJist

..

45

ilk. kursun ld~ini!', kt'llc, sin~i~, sin~rilmj~, aevamIU:ork.uy~y~ik k!~ilijini OIdlirliyor. 11kkursun r:r birlikte ki~i yepyeruoU' insan olarak yeniden doluyor. Bu, ken-

devlete kar§1 i1!f.k~nu

s~gl

za'!!,an, ashnda,lc:en~ni

0@Or.

Frantz. Fanon'a gOre

dine ve rulesine, hemserilerine ve ulusuna guvenen bir ki~jdir. Artlk. kendini ve ulUSWlU olaganustu derecede kU~ijk gOrmez. Somurgeci gu~leri olaganilstn derecede bUyUk. gormez, Her §Coyiyerti yerine koyar. Kendi gUcUnu ve d~arumn gUcUnilhesaplar. ona gore lava ve davrant§ gelisurir. Ashnda "Ilk ku~un"u bir silah olarak yorumlamamak, sUrece daha gcn~ bir ~dan bakmak gerekir, "11k kur~un"un i~gi yerine ve zamamna gOte deli$ebilir. AntiS6m~i bir yaym ori_anI da yetine ve tamanma gOre bu"~tc\le goml,!ii-OJabU!. ~

....

Kurdistan'da Devlet Terorti

BugUR Kurdistan'da yeni bir nesil yeti~iyor. Bu nesil, dedelcrinin ve babaJanmn ordu, polis ve jandarma glic;leri tarafmdan iteklendig:ini. dOvUldnlUnU. horlandlltnt. hakarete ugrattldlgtnl gOrdG. au nesiI. amealanmn, agabeylerinin. daydannm i~kencelerle OIdUriildU!iinii gOrdU, y3~adI. Bu ncsil afabeylerinin. ablatannm zindanlara UkddtbDl. iskencelerle I)ldUruldUlderini gOrdO. BiiyUk analannm, analanmn, bacllanmn, teyzeleri~ nino halalannm, yengelerinin saelanndan siirfiklenerek gOtUriildliAOnU. itilip kakrldiklanm, horlandrklanm, srzlanna gefi1digini gOrdO, y~adI. BugUn KUrdistan'da yctisen bu nesil, agabeylerme, ablatanna, babasma, amcasma, ailesine. kOynne, akraba~ lanna "hain", "eskiya", "haydut", "kansiz" dendiAini gOrdO, duydu,. Bunlan ber gUn gOrdU. her giin duydu, her gUn ~I. SU neslin, bu cocuklarm getecekte, kisa bir zaman sonra MUin bunlan sorgutamamasi mfimkOn deA;ildir. Olup bitenlerin unutulmasuun, unuuurulmasmm hi~bir olanagl yoktur. Bunun tse, tek bir anlaon vanhr. KOIeIik: zincirlerinin kmlmasr, OzgilrlUkler i~in, insanca y~amak i~in dO\ll1$tilmesi. Kimlik i~iii dOv~illmesi. , SOmUrge toplumlan )'Vall toplumlardu, ve sOmUrgccilik dOnemiode bu yara. gUnden gUne, fJldan yda artarak, derinle$erek, ... sfirOp gitmektedir. Sonunda vUcudu fel~ dunununa getirmektodir. Bu yata)'l iyil~ en tedaYJ, en Onemli Ua~ ozglirltikler i~in, insanca ya~mak i~in, berkesle esit bit §ekilde y~ ~in yapilan kavgachr. Bu kavga kisa zamanda istenen ~ya ul~ bile, kOIe1ik:zincirlerinin kmlmasmda, insanlann yepyeni bir ki~ olarak yeniden dogmasmda bUyOk bir a~lI11a oldugu kU$kusuzdll!:1968 Ylhnda, Devrimci Do~u KUltUr Ocaklan'nJ klil'aDlar, 1971 ytbnda. DoIu Durusmalan'nm samgt ve mahkemu olanlar. 1950'li ytllann karm $i~,~1 tabak, *It \Iphl!';. gOzU capakh, bumu sumOklli coeuklan degil miydi? BugOn KUrdistan dag:1annda done dime savasen gerillalar, 1960'11 yrllarda, okulJarda, "BOynt TUrk" efsane1eriyle y~ti§tiriltni~. karm ~i~, ba~l kabak, gOzil ~paklt ~uk,Jan delll mi? BugUO dallatda. koylerde, ~rterde buyuk bir kararhhkla vuru,an.KUrt gerillaJar. 1960'b ylilann sonlannda, Kurdistan'da uygulanan komando zulmUnU gOren, bu zubnD y*y&l ~ocu1dar del1:il mi? Bu gerillalar, ~ocukluk dOnemlerinde, analanmn, bacrlannm, teyzelerinin ... sactarmdan siiruklenip gOtUrlUdUklerini gOrmedi mi? Dedelerinin, biLbalarmln, erkeklik

Onemu

46

.-

.-~-

organtanna

ip baAlamp. karllannrR. klzlartmn OnU.Ilf1e. bUtUn kOyilD OnOncle dolwjllnkbklanm gOnned.i mi? TUrk baSIOI, TUrk aydmlan, karol §i$. bail kabat. gOzll ~ ayalt ~pI.ak. bumu sUmtlklU ... ·bu ~uklann sergiledigi sefalete pek hayrandll. Onlann resimlerini ~ Ijete bitiremezter. Gazeteler, gazeteciler KUrdistan'daid bu sefalcti sergilemek iyin yatlp gircrler. Busefaleti vc yoksulluJU ~tli yerlerde, ~idi zamanlarda pazar1arlar. OdiJIler kazamrlar, Fatal aym cocuklane, 10-15 sene sonra, "biz kimiz?", ~neden OzgUr deAiliz?", "Neden kOleyiz?"... ~iye sormalanm, kendilcrini, ailelerini, sorgulamaya baslamalanm, OzgUrlilklcr iljin ve insanca y~ak illin mucadeleye giri~melerini. "eskiyalar azdi", "baydutlar i$i aauyor", "hainlerin gizli planlan", "hainlerin, kanSlZlann ardtndaki d~an ~teri aytkhyoruz" ••; diye hezeyanta kal1l1lyortar. Onlan dev1etin emniyet giiljlerine. gizli gUljlerine ibbar ediyorJar ... Halbuki bu gerillalalar, 1O-IS sene Once. sefaletlerini, yoksulluklarmisergiledikieri.\resimierini Ijete ~eke bitiremedikleri
IjOCWdwd~ \ . .

TUrk.basmi, TUrk aydmlan, bu cocuklarm sefaletlerine ve yoksulluklarma pet hayran. O"l.gilrlOk isteklenne, OzgUrlUkkavgalarma pek dfi$man~lC. ihbenndir. 1971 Dogu Durusmalan'nda ne s6yleniyordu? "Bugun bizleri durusma salonlanmza bile slgdllllQuyorsunuz. Gelecekte, Oyle kalabaJlk olacaglz ki, sporsalonlanna, spot sahalarma bile sIAdnamayacakstmz." Salonlar, cezaevleri yine dolu. Tikhm nkhm dolu. Fakat mucadele, aruk ktrlara t.~ml~. daElnrda, ovaJarda yenkrlamyor. Kurtler eskiden, OldUrOldUkleri, horlandrklan halde, kendilerini Oldlirenleri bilmemeye, gormezden gelmeye Ozon gosterirtcrdi. $imdi 01aOl bitcni soeguluyorlar. Olrnemcnin, ya~anm mOcadelesini venyorlar, Kurdistaa arnk, cski KUrdistan dcJildir. Oe~i~meyen resmi ideolojilefle bOylesine htzla degi$cn bir toplumu ytmetmek o1asl delildir.

Gerilla Siddetinin Maddi ve Ruhsal Temelleri.

Yukanda, yeni yensen KUrt nesillennden.bunlann dU$Uncclerinden sOz cUik. Bu sozterden gorilla harcketlcrinin bir tepki olarak, bir intikam iljio oluituAunu ·di1$tinmemek gerekir. Gerille hareketlerini, somlirgecili~;i yokeunenin bir yolu olarak degerlendirrnenin daha dot9I ol~gt IqmlSmdn.n.m. BOyle qagdamaiara ve hakaret1ere ugramanm nedeninin somurgccillk oldugu. bundan kurtulmak gerekligi. bunun iljin gerilla faaliyetine ~landJf,1 biCiminde anlamak gerekir. SOmUrgecilik ve stHnUrge uygulamalan konusunda siyasal bilincin yUkseli$i gerilla miicadelesini kendiliginden onaya . ~dcanyor. Yasanan zuluraler de. etbeue, b6y!e bir Orglitlenmenin madde ve rnanevi Iemellerini olusturuyor, Fakat, amac, sadece tepki gOSLennelcdelildir, Amac, sOmUrgeci zulmiinU tamamen yJkmak. Ortadan kaJdtrmakur. Kaldi ki KUrdistan'm sOmOrge bie lUke bile olmadigim, KUrt ulusunun sfimUrge bir ulus bile olamadJgtDl bu tncelemeein ba$1annda ifade euneye ~1~1~t1k. , 'Mao. balk ytglRlafi tarafmdan benimsenmis, ytgmlarla organik baglar kunnu$ bit dU~iincenin ~ok bUyiik bir gUy oldugunu sOylUyordu. En bUyUk rnaddi gQ9•. bir
47

~ ,dOlUncenin hIDe: Yltmtaa I:II'If:mdIa ~. Bu 1OpIa. lGfetIo orcai. kaldmnat mllm1cUn deJildir, diyordu. Bir uJuSun.1Ju&UnOnO~ dOnOa8 aorpdama bu bakundan 6nemlidir.Du sorgutama ulusal biliDein. siyasal YO toplumsal biUnciA yUkselifiDi de getirir."Tarib,bWnci ve toplum bilinci. ancak, "biztimizr SOI'USUDU.SOran bit toplumda geJifcbilir., ~qte yqaaan zuUlm1er, baslrdar, borIanmaJar,' 8f8I1lanma1ar toplumsal ve siyasal gelifmenin belli bir ~ "biz kimizT' 8CX'USIInu sonturur. Do soruyu soran, kimlilim so_yan bait. ulusal turtulq yolunda epeyee mesafe a1mq ciemc:bi). ' "

cacu.

"

Resmi ldeolojinin Olumsuz EtkUeri

Burada SOzUedilmesi gerekcn baita bit konu cia. ideo1ojUerin olumsuz eIkileri kavramlyla ilgUi olabilir. Slk SlIe, "BUyUk TUrk" efs8ne1erinden. bir TIIrk'On dDnyaya bedeI. ol4ulundan, TUrk clmanm bllylik bir muduluk oldupndan. KDnler'in her zaman tole ve bntkalanna bagh y~lmdan, C$kjya, hain, haydut. kanslZ. ilkcL- oIduklanOdan SOl eden resmi idooloji, elbeUe. bu idoolojinin diyaukbla kiplerde olu~sui bir ctki'yaratar. Hele bu resmi ideoloji, baskIyla, ~zorla, copla, i~ence)le kabul eHirilmeye ~ah~lhyorsa ... Resmi ideolojinin olumsuz etkisi, kOlelik zincirlerinin kmlmasana yardun Cdccek olan ~ka bir eatendir. . BUtUn bunlar, KUrdistan'1n aruk. esti Kllrdistan olmadtllDl gOsteimettedir. BunIan. Kiltdistan't ortak ~Urge oIarak. devletlerarast _Urge oIaraIc kullanan devlederin de antamast gerekir. BWllan insan haklanm kcrumaYl ve gcli~tirmeji am~layan Birlefmi~ Milledet. Avrupa Konseyi. Avrupa Parlamcntosu. Helsinki Nihai Senedi (Av· rupa GUvenlik ve l~birlili Konferansl) gibi kurumlann da anlamast gerekir. Du ~~vede, Birle$ltli~ Milleder'jn Onemi tlllkusuz bUyUktlh'. Fakat bOylc bir sorunu gOrmezden gelen Bir.i~ Mll1otIer. aslmda, sOmOrgedea ~ daha qalt .bir SWUyU1» nimsemek ve savunmak dwumunda Jcaltyot. Bu da Birlqmi$ Millc~in ~i1rtbnesine. iflevsi% kalmaslDa neden oIuyor. ' . Islam Konferansa'ru yino aym ~ ~ deJedeodirmet gerckir.lsJam Konfe.. ranSl, lsraU'e kaql ~ yf$m bir 'eletWi yOfteltiyor. FilistinlUer'o karfI sGrdOrdOJil baskllardan dolayt tsrail'i kIOty<r. Israil'e yaptmmlar U1uslamrasa kurumlarda tsrall'e yapbnmlar uygulanmasml OIIeriyor. TUrkiye, Irak. Iran, Suriyc gim btam iUkelerinin KOrt1er'e kar§t uyguJadtlt ~ daba • poHtikalan ise g&1nezden pliytJ .. Bbylesi ~ifte ~ bir wtumun bapnh bir SOIl~ a1masmtil olasabj,t yoknir. QlnkO bOyle bir Ullum. boqla lsraill8l'af.,.dan ciddiyc alnunaz.lsrail. ·lsrail'de Filistinliler'in sahip oldutu pet ~othatlara. KOrder,Irak. han. Tniidye. SlIriye gibi Dlkelerde sabip delildjr. OmeIin TOrkiYC'dOKDrtJel:'inaJusai varI1J1 bUe ,iDkar edilmektedir. KOrtler'c ~iI1i dev1etler lIrIfmdan soybi'Im uygulanmqtlr. Kth1ler'e bqltimyasal siIablar tQl. landmaktacbr .... vs. detse. MOSl~ devleder bunIart ne gibi bir cevap vuebi1ir1er? title standartlt bulUtnm ve davranqlar iso. 0rg0tIerin ~OrOmelerine ve i;tevsiz bJma. Janna noden oIma1ctachr. BUtIln bunlann otesinde, KDrt topl1llllUDOn bir 1sIam toplwm1 olcIuIunu da unuunamat gerekir.lslam KonferanSl gibi OrgUtler Kiln Sonmu'nu gOnRezden gelmet ~jn
. .

uyguluyor.

48

otalanUstl1 bit' gayret. i~indedirler. Fakat bu OrgUderin, KUrt ulusuna kaqi. biuat Islam devletleri wafmdan, ottalCla$8 bit ~kilde sOmUrgecilik yapmataruia sallI' vedilsiz kalmast da giderek ~aktadlr. Ztra, ¢i~let, ~ifte standartlt d~Unceler ve uygulamalar daha bclirgin bit hale geiiyor. Konu$uluyor. sorgulamyor. yilnkU, omclin, TUrkiye'nin, Kuzey Kurdistan'da yapttl!:t tahri,bat, Orne~iD tngiltere'nin Hindistan'da veya baska sDmUrgesinde yapu~ tahribattan yolc daha aAtrdtr. Ingiltere gibi 1,'eli$mi$ekonomiler, sDmUrgelerini, para-banks sisterniyle, ticari ve smai iliskileriylc komrol edobilmektedir. Geli;mj~ bit burjuvazj kontrolu raha~ kurmakta ve siirdurmektedir. TUrkiye, Iran, Irak, Sutiye gibi devletler ise, KUrdistan't ancak, devlet terOri.i uygulayarak, polis, jandarma, ordu gibi gU~lerle denetleyebilmektedirler. Bu devtetter, Omelin Irak, Iran, KUrt halkma k8Jl1 gayet kolay bir ~ekilde kimyasal silahtar kullanabllmektedir. Hem KUrt nufusu hem de KUrdistan'm cografyasmt tahrip ennekredir, Ormanlan yakmakta, topra~ kullantlmaz hale gedrmekte, sehirleri )'Ikmakta(iLr. Bu politikamn amaci ki$ilerin dU$Unceyapi,lanm ve ruhsal yapilanm bozmak, onIan ki~iliksizl~tirmek, kOlele~irmektir. Onlarda surekli olarak.korku ve panik: duygusunu cgemen kilmaya cahsmakur, Onlan, kcndilerine, uluslanna ve yarmlanna guvenemeycn, zayrf bir ruhsal yapt i~inde tuunakur, Bu uygulamamn amaci, Kilr1.toplumunun toplumsal vc klihUrcl kurumtanm, KUrt insannun ruhsal ve dU~Unscl yaprsmi bozmak, onlan tam anlamryla koletestirmekur. Kurtlerin orf ve adetlerini yok etmek, KUrt dilini, yani KGrt<;o'yi unuuurmakur. Onlan teslim olmus, dircn~siz bir hale getirmektir. yUnkU k()lele~n, teslim alan ki~iler ulusal hak ve istckler't1o bulunamazlar. Efendilcrinin imdclcrinc boyun e~mekten baska bir ~y yapamazlar. SOmilrgccilcr, somurgc halklarmm devarnli olarak bu duygular i(findc ya~alanm - isterler, "Sizi biz yonetiyoruz, bunu bilin. Bizden korkun." Somurge-somurgeci ili~kilcrindc gOrUlcn en ternel boyutlar bunlardrr. Somurge-somurgeci iIi~tdlerini incelerken bu ruhsal ve zihinsel yasaoular uzcrindc onemle durulrnasr, btl konulann hi~ ihmal edihnemesi gerckir. Bunlann incclenmesi en az, ekonornik etkenler kadar, ekonomik boyutlar kadar Onemlidir. <;UnkUekonomik somuru ancak, boylesine ydgm, ruhsal ve zihinsel bir ortamda surdurulebilir, Turkiye, KUrt gerillalanmn artan ve Onu ahnamaz eylemleri kWllsmda, "KOy komculan" sistemi uyguJayarak Ml-yDnclVe yokel polinkasmm daha da derinlC§tirme gayreti i~indedir. Korueularla birlikte, somurge toplumunda ~"~itli nedenlerle olusan ~iddet . e~i1imlerini de gerillalara. onlarm ailelerine, akrabalanna, koylerine k~1 yDnlendirmi~ olmaJctadu. BOyJece hem somurgeci devleti tehdit eden gerilla faaliyeti dcneilenmis 01makta, hem de toplumda mevcut siddet ogilimleri. kcndisine, bosalacak bir kanal bulmaktadsr. Bu surecte, bOl-YOnet ve yokel uygulamalan daha da derinleserek, yogunla.pmt1c sUrup gitmektedir.Tste Birle~mi~ Milletler'in, KUrt ulusal ve demokratik haklan karsrsmda, Ttirkiye, lrak, Iran gibi somurgeci gu~lerin istekleri dOArultusunda. savunmaya ve korumaya 9ah~ttgl dU1..enbOyle bir dUzendir, Bu tavir'ise, BirlC$mi§ Miltetler'i ~urUtilr, ~levsiz kdar.lslam Konferansi gibi kurumJan da. Bu bakimdan bu incelemenin baslannda belirti!imiz bir Ozelli~i tekrorlamakta yarar gornyoruz, KJasik somurgelerde gorulen "bol-yonet" politikast, Kurdistan'da "bOl-yOnet ve yoket" bicirnini almaktadu. YokedHen, soyktnma ugraulan elbette, Knrt Jti§iliAi ve Kurdistan I.; i.~iligidir. KUrtIer'in ulusal de~erleri ve ul~sal Ozellikleridir. Her lUr11idevlet

49

terOrilne raA;men. zulme, ifkenceye. baslaya mgtnen. Kon kimliJini hala saVUfl;8Dlar ar· v sa, onlan da fizik olarak imba etmeklir. Fizik varhJdannl ortadankaldmnakbr. S6mUrge ordulanrun vah§eti ve saIdlrganltII gtlnden gIlne artmaktadJr. Devleder her. llirlil terflril dU~ilnmekte ve uygulamaktacbr. K6yleri kusatma, toplu tOy aramalan, l!lplu i~nceler uygulama. insan aV103 lilkma.· toplama kamplan olusturma, yerJ~me alanlanna ve su kaynakIanna zehirli gazlar d6krne. slk SJk SilrgUn uygulamalarma giri~e VS. yerine ve zamaruna gore bunlan birer birer veya birkacim yUriirIUA;ekoyma her zaman rastlanan olaylard.andJr. Koylilier arasmda. kadm1ar arasmda k~ct ajanlar beslemekte, bozguncular, casuslar banndirmaktadir. Yakalandtklan zaman da bunlan

gormezden gelmektedir. manlanna, otlarma ~e~illi bahanelerle her zaman el koyabilmektedirler.

SOmUrgeci devletler, KilrtJer'in mallanna. mnlklerine. nrlinlerine. davarlanna. saKOye tepeden urnaga silahlanyJa gelen askerler, k6yliilerin evlerine ve topraklarma yerlesebilmekiedirler. KOyltUeri kendileri iliin ekip bicmeye zorlayabilmektedirler. Koytm gilvenli~nin kOyliiler tarafmdan saA;tanmasml, kOylillerin nObet tutmalanm isteycbilrnektedirler, Bir gene gerillalarakanbrsa, ailesinden, onu yakalayip devlcte teslim etmesini isteyebilmektedirler. Aksi haI~ ailenin W118IURl gox aluna alabilmektedirler. Koy icin gUvenlik konusunda yaptlan masraflann tamarmm kOylUlerden almaya bUyUk ozen gostermedikler, vs. Bu tUr dayatmalara kaql iki lilt tavirtakmilabilir. Kar~1konuIabilir. Bu taktirde askerler aies acar, insanlar 6lUr. Veya dayatma aynen kabul edilir, yalvarma, yakarma sd'z konusu olabilir. Bu taktirde de ki~iler alcahrlar, msaahklanm kaybederler. Utanc ve korku ~ilili ~alar. yilregini, benliA;ini yaralar. Ordu ve polis gUeU her iki haldc de amacma uI~~ sayihr. Bu bakimdan sOmfirge toplumlan yarah toplumlarda, diyoruz, Ktirdistan ise sOmurge bile dclildir. . Bunm bunlar, uzmanlarla, haua yabanCl uzmanlarla ytlrtlllilen el\tim faaliyetleridir. Kar§:l gerilla faaliyetleridir. . '

Resmi tdeolojinin

Iftasr

TUrkiye'nin KUrdistan'da uyguladlgt en g~rli politika devlet terfirildUr. TUrkiye'nin Kurt Sorum! karsismdaki tek poliukasr budur. Turkiye'nin KUrt SOTURu'nakar~l dev1et Lerum uygulamaktan baska bir politikast yobur. Yani, >tOyte bir bash uygulayayim lei, hi~ kimse KUrt sOzunii agzma aIamasm, KUrt ulusal ve demokratik haklardan soz edemesin. Oyle bir cezalandirma ve yildirma sistemi uygulayayim ki, KUrt Sorunu'ndan sOX edenler, bu cezanm, sadece kendileriyle biuneyecegini, ailelerini, kOylerini. asiretlerini de kapsami icine alacaguu bilsinler, korksunlar, bu i~rerden uzak dursun lar..." _ _ anlayisryla hareket edilmektedir. Fakal butlin bu iskencelere, katliamlara, surgunlere ragmen, mahkumiyetlere, yoksulluklara raitmen, KUrdistan hakkmdaki incelemeler, ara~brmarar gUnden gURe artmaktadir, KUrt dili ve KUrt ktiltilri.l uzerindeki ince1emeler gunden gUne ~oga1rnaktadlr. KUrt ulusa! ve demokratik haklan konusundaki istemler ~ogalmaktadIr, yogunlasmaktadir, Ve bu istekler t;~itli bicimlerde ifade edilmektedir. Asimilasyon ise, Devrimci Dogu KOItiir OcakJan'nm kurulusuyla durdurulmustur, Ka-

so

pitaIisde.pne ve dem .. tiIclefme KUrt utusal gclipnesini dabt de yoJunlqtll'llClkbr. tuzIandua::atUr, yaygmllquracakur. YOIun ve kapsamlt devlet ter&ilne ralraen. KDnIet ulusal ve demokntik hakiarl konusunda urarluhrlar. Devlet telOrUnQ gOJUsleyip. bel' lUriD risti gOze abp ulusat ve demokratik baklanOl kazaDmaam mUcadelesini sUrdQrmek:ledirler. BtJySl devlcl terOrQnQn, yani terOr polilikaswn iflasl demetti.r. tilaldl devlclio terOrO arbk. i~evsiz katmaktadu. Tilrkiye'dc devletin bundall ba§ka,da bit poHtikast yoktur. OrtadoluTda son g~lOytlblc siyasal ve toplumsal geli~eleri izledilimiz zaman bUWn devletlerin bir KUrt politikalan otdutunu gOruyoruz. Sovyeder Birli#j'nin vat. ABO'nio var. Fransa. Ahnanya, Ingiltere gib; devletlerin KUrt politikaJan var,lran'm, Suriye'nin, ArapJann vat. C;UntO .. aruk, KUrner, Ortadot.u'da siyasal ve asked geli§meteri etkileyen Onemli birdinamiktir. Dikkate' ahnmasi ge.reken bir gootUr. Bu poli~ _.KUttler'in.lehine olup olmadlltrun, hangilerinin lebte. hangilerinin KUrt is~ tek.lerine karp durduAunun ~Imasl ayn bit ~udur. Fakat bOyle bir S8pl8manm yapllmass da Onemlidir. KOrtler, aruk, OrtadoAu'a uluslarararasJ ili$kilerin yeni bit dina-

milidir.

Devlet tcrOrllyle, sorunun yok edilebileceAini dLl.$Dnenlet tse, lrak, Tilrkiye gibi devJetierdir. Yam KUrdis1an iizerinde devletlerarasl sOmUrge sisteminr uygulayan devletletdir.

Gerilla ~iddetinin tzlenebilir, Sonu~larl

Kuzey KUrdistan'da, PKK tatafmdan 14·15 AA:uslOS 1984 de, Erub ~emdinli'de gerilla eylemleri iki feyi toklU bir sekilde de~~irdi. Birinci 01arak gerilla .kendi kendini deliftirdi. Korkuyu. panigi. ydgtnhA:l atu, mucadelede kararh, tsrarh ve bilinljli bir unsur, miUtan baline geldi, Kararh, israrlr ve bilinC;li tutumu 01111, mtk:adelede Onemli bir tarat haline geUrdi. Bu hem geriUayt hem de mUcadeleyi kurum· ~. Buglln mllcade1ede jeriUa hareketi Onemli bit wafbr. Kon balk YIJlnlan, TOrt , &uveDlik 'gOIjIeri wpsinda, Oroll vo jandarma QqlSlnda. PKK'YI bir ~ olarat ~~ ,
bqlatdan

Getillalann korlcuyu. paniA;i. ydgmhll

nastl ku'dllm:.. bunon gUtilUk bayata nastl

yansuftlmt ~ Omeklerle gOstermek mllmkllndUr. Radyoda, TV de slk:stk duyduAwnuz

ve iziediA;imiz haberler var: "... gDvenlilc 'gUljleri falan yerde. bir grop terOristfc lw§~. Etraflanmn sanldtllRl bildirdi, teslim 01 c;a~l yapu. TerOristler bona a~le karflhk verdi. c;an$ffia lilkb." Kammca, karkunun. paniAin. yllgmhltn kmlmasuun, mi1cadeledeki kararbbtm vurgulanmasmm, gerillalann OnemJi bir taraf olarak ortaya· ~kma.urun en Onemli gOstergesi budur. 12 EylDl'den sonra, Oze) Tip Cezaevlerinde~ siyasal tutuklular ve hUkOmlUler, baskdan ve zulmfi protesto etmek iii in, insancayasamak ioin. oJumsuz k~ulIan kamuoyuna duyurabilmek ic;in. ar;hk grevleri yapmaya ba$1addar. AC;hk grevleri karsismda, cezaevinin ic gOvenliginden sorumlu subaylar ve astsubaylar tutuklulara ve bfikUmliUere §Oy1e sOyleclerdi: "Ordu, devlet, size ~ veriyor. ekmek veriyor, alnuyotsunuz. almaya-51·

cat~ S6yliiyorsunuz. Bu ~ nereden buluyorsunuz1" Bunlar. Ofkeylc. hJ§unla. kinle s6ylenirdi. "TUrk ordusu, Turk devlen, size ekmek veriyor, q veriyor, atm.a)'lZ. diyorsunuz. BunIan atm, ister yiyin. ister yemeyin, bu biz! ilgilendirmez. Ordunun YC devletin emitlerine ~ gelott* atfedilemez." Ashnda, tutuklulann ve hiiltilmlulerin durnmlan onlann umurunda bile degildi. Bunlar, mahkumlara as-ekmek verilmesini emir~ komuta m~ki{eri cercevesinde degerlendiriyordu. Oncmli o1an devleun vcya ordunun verdig:i emrin yerine getirilmesiydi, ernirlere itaaun saglanrnasrydr, Devlet,onlu, mahkumlaramadem ki ~ veriyordu, ekmek veriyordu. bunun muhakka' ahnmasr, aldmlmasi, emre· uaat edilmesi. ettirilmesi gerekiyordu. Onemli olan bunlann aanmas; veya aldmlmasi idi. Bunlann yenmesi veya yenmemesi hiO Onemli deg,ildi. Hana "e~eli aim. a~1aim" diyen sivil gardiyanlar, basgardiyanlar, cezaevi mildUrii veya eezaevi SIlVCISJ olsa, bunlann almmamasmdan dolaYl yine Onemli bit sonuc OdcmazdJ.. Ama btl emri verenler veya btl ili$kileri emir-komuta ili~k.ileri ~vcsjnde degerlendirenler subay veya astsubaylar olunea, yam ontu olunca durum deAi~iyOfdu. Bir Ql'du mensubu emrini nasil dinletemezdi, mahkumlar bOyle bir emre nastl ilaalSlzhlc ederlerdi? Bun~ anl~lhr ~yler de~ildi. Bu bekundan a~hk grevi yaoanlar, tUzUkleri. yOnetmelikleri ihtal yanmda, ordunun prestijine kar~1 aynea bir su~ i§lemi~ saydlyorlardt. Tcslim 01, ~W"lsma ~I ate~le Ic.aI1lhk vermek, ~a~maya ginnek,bu yatJ§maYI gunlerce, haftalarca bUyUk bir kararlihkla surdnrmek, gerillalarm kendilerini dcgi~tirdiklerinin en Onemli gOstergesi olsa gerektir. Gorilla eylemleri, ikinci olarak: 'tevredeki halkt de!i$irdi. Halkm ruhsal yapisnu de~i§lirdi. Korku i'tindeki, panik iyindeki. ytlgmltk icindeki halt, sinmi~, sindirilmi~ halk, kendinc gilvcncmeyen balk dirilmeyc, ayaga kalkmaya ba$la(i1. hakklftl arar oIda. Gerilla eylemleri, kisa zamanda istenen somut basanlara u18¥Myabilir. Fakat halkm bu ruhsal yapismm degi~mesi, bu yaplyt degi~tirmesi son derece OoemU bir geli§medit. KWyUmsenmeyccek bir geli~med.ir. Amk halk kendine verilenle yetinmeyecektir. Dabs cok ~y isteyecektir. Halk arnk, Kurdistae'm bazr yorelerinde ~iLlik istemeye, demokrasi istemeye baslamisur. "Once demokrasi" demeye baslamrsur, Kiln halki Kendi durn-munu Tilrkiyc'dcki, dilnyadaki, Ortadogu'daki oteki haIklarla km1tJ~tU1J1aya ba;lamJ§br. Kurtler Kendi durumlanm. TUrklerle. Araplarla, AcemlerJe ~~dJ.tIar. Bu karld~ttrma, siyasal. ekonomik.knhilreJ. askeri. toplumsal ... bet aIanda yaplimaktadIr. Kunlcr, bu karalasurmalar sonunda, ne kadar olumsuz ve peri~ kosullar i~inde old uklanm ferkeunisterdir, Biit(in btl dOn~umIer. bUyiik bit israrla, kararhhkla vc bilinyli bir sekilde surdurulen gerilla Caaliyetlerinin sonucu olmll~tur. Bu arada, gcrilla eylemleriyle birliktc sUrdUrUlen poLitik ve ideolojik oah~malan da ktl~ilmsememdt gerekir, Gerek TUrkiye dismda, gerek Tilrkiye'de. Kilrt Sorunu etrafmda surdurulen ~alJ~malann bu dOnu~llmierin meydana gelmesindekl katlosl ook bUyilkillr. Bundan 20-30 yd kadar Once. Bitlis'de, Diyatbaktr'da veya benzer yOreJerde, hemangi bit Kiln kOylllsllne, KUrt ulusal haklanndan sOz edildi~i zaman §Oyle derdi: "Beyim, hep Mllsliimaruz. din karde$iyiz. KUrt~ konu~malc da Onemli degUdir. Devlet Kllrtlcre bu haklaruu vermek istemiyor. Vermez de. ~ilnkU Kilrtler zayifur, devletcok gU~liidiir. Bunun i!Tinu~~mak bizleri yipraur, yokeder, Devlet yolumuzu, okulumuzu yapsm, suyumuzu geursin yeter." "Madero ki, devlet KUrtlerin haklannt bans i~inde vermiyor, 0 zaman mUcadcle etmek gerekir. ~ilnk:ii insanm ana diliyle konusma ve yazma hakkt 52

onun en feme] haklanndan bin otsa gerektir. Ve bunlar clde cdilmesi i~in mUeadele etmeye deler olan haklardu." denildigi zaman, kOylillerin reaksiyonu daha gU~lU olurdu. "Beyim, devlet ile mOcadelcye devlet gcrekir. Biz yoksul, cahil bir haUaz. TUrk devletiyse btiyU1ctnr, SU;lUdiir. BiiyUk bit ordusu vardu. U~aklan, tanklan, toplan, tUfekleri vanhr. Polisi Vat, hapishanesi var, karakolu var, mektebi var, gazetesi var, radyosu var, her ~yi vat. Bizim neyimiz val? Hi~bir ~imiz yak. B6yle bir rnncadele yUrUmet. En iyisi oturun otardugunuz yerde ..... denirdi. "KUrtler'in ulusal ve demoktatik haklan" konusUlltia ISlap- edildigi zaman da, "Biz hakhYlz. ~k bakhylz amu, gUcumUz yok. sanibimiz yak, dostumuz yok" derlerdi.Isie gerilla cylemlerinin Ylkoll;l, yikma surcetnc soktu~u, bu ezik ruhsal ve zihinsel yap«itr. Guvenlik g~lerinin "teslim olun" ~aalilanna kaql, teslim olmayan, vurusarak men, Oldilrcn geriUtilar. halkin kendine. ulusuna vc )"'ii) un.....akrabalarma gUvenmesinde, guvenir bir halo gclmesinde yak onemli bir rol oynarmstardrr. Halk gerillalann, cok btiyUk bit fcdakarhlc. ve Ozveri i~inde dOvU$tI.iklcrini dU$unmektcdir. Gerillalann guvenlik gilr;lcrinc laql Onemli bir tara( oldugunu gOrmektedir. "Talebeler'e, ~CQCuklar~a duyulan guven gUndcn gune anarak. yogunlasarak, yargm~sUriip gitmektedir. Halkm ordu tarafmdan vc titeki gUvenlik gO~lcri tarafmdan otdurulcn gcrillalarm ccsetlerinc sahip 9lkmasl, bu geri Ilalar _i~inccnazc lilr,'11 kri duzenlcmesi, kornsulann, akrabalarm, OldUrl1lengcrillamn ailesinc taziycyc, lXI~sagllgl dilcgi.ni ilctmcye gclmclcri vc bu ziyaretlerin bczen haftalarca sUrmesi, ruhsal yapuun degj~imjnin baska bit gostcrgcsidir, Gerilla cy1cmlcrindcn Once ve gorilla cylcmlcnniu ba$ladl~1 ilk. Yillarda, halk oldUcUlen cocuklaruu. ordudan, gUvenlik gUylerindcn soramazdi, korkardi, Yrlgrndr, Baskidan, i$kenccdcn ~ekinirdi. "Madem sen 0 hainin, 0 anarsistin babasism, sen de suclusun" denmesindcn, i~kence gorme olas}hgmdan, aklma hayaline gelmcycn daha baska kOtl1lUklerle Icar$l karsiya kalacagmdan cckinirdi. Bunun icin, ailcler, ~ocuklannl, yakmlanru soramazIanil. CesetIer daglarda, dcrolerde kailnh ... Guvenllk gU~leri onlan to· pariar, ~ukurlara doldururdu. Ashnda ordu ve guvenllk gU~leri do. ailclerin cesetlere sahip ctkmalarml hi~ istemczdi, Bu sayede "(I~-be$ capulcu'nun halkla hicbir ba~lan olmootAl, ailclerin bile onIan reddettiJi imajlDt yaratmaya ~I$udl. "E~kiyalara b~bir halk dcste#i yok. Hatk devletin yamnda. <;;apu1cularm cesetlerine bile kimse sabip ~Ikmlyor" propagnndasl YdJ>lllrch. . Son ylllarda bu durum de~i$ti. Aruk, halk, gUvenlik g~lcrine, orduya ~vurup ceselleri istiyor. "~kiya", "hain" su~Jamaian karlilsmda oglunun veya yakmlanDJP yurtsever oldujunu sOylilyot. Cc.sedi alabi.lirse ahp kOyune getiriyor. TOren yaplp gOmUyor. KUrdistan'da aruk 1u tlir olaylara sik Sl\::;: rastlamyor.: Orne lin bir korucu OldUrUldU~(Izaman, kOyde onun cenazesini ta$IYacak birkac k.i~ bile bulunamiyor. Hi~ kimse onun evine taziyeye. b~sa~hiP dile~i iteu:neye gitmiyor, Fakat bil' geriUanm topraga verilmesi bUyUk kalabahidar arasmda cereyan ediyor. Taziyeye getenl orin ardi arkasr k.esi.lmiyor. <;au;malarda OldlirUlenlerden ~hit diye sOz ediliyor, YllmazGUncy'in Yol filminde ~arplCl bir sahne Vat. Jandarmalarla ka~ak~lIar ~a~IYor. Kayak~1ann bUyUk bir klSffil OldUrUUlyor. OldUrUlen ka9ak~llann ceselleri bir S3

rOmorka dotc1urularak kGye gc~liyor. Jandlrma Birlilinin tomutant toytalai \'e soruyor. "Bu ~ ~inde tanMhklamuz var mn H6rkes kcnc1i tantdtp ~sin" diyor.·~ kimse ";0 berrim tantc1Jlunc1u"· demiyor. Kendilerino gOs1erlien1eri ilmediklerini. tanlmacbklanru sOylOyorlM'. "Bu ~brelerle hi~ zainaa b kar$lla$lllac1Ik" diyoriar. Ashnc1a. ~Ihk yapuklan iddillSlyla. janc1arma Iarafmdan OId1h1llen ki$i1erin hepsi. de tayden ve cesederi ~tann yakmlan. Fakat hettes. Oft.. tan s~lanna ~mamak: latygtStyla. "sen ~mm yabrusm. v.n de ~akt;ISlft" deneceli endi$(lsiylc bOyle hareket ebnek gerektilini hissediyorJt;r.l~ sOml\rgecilik in· sanlan, kcndilcrine lcarf1. kendi Oz benliklerine karp bOy1esine yabancJla§bnyOr. KUrt halkuun. KUrt gerillalarnuft cesederine sahip ~1km1Sl •.onlara ~it demesi. ka· sabalarda, kOylerde ~dikll9' kurulmasa, son yt11ann en (memli toplumsal ve siyasal

ramca'kun earafma f9ployor

ge1i$l1lderindenc1i.

'

Gerillalara saRtanan bu desteIin devled ~c& rahatsIz ettili ~kbr. Bunun ~ bugtln Onemli bit taktik deliPkliJi ~iOdedir. Devlet bugUn PKK'ctlardan ~ onIara destek veren, ontan banndu'an. yed.iren i¢ren lddeleri yakMamaya~. GerillaIan kitlelerden tecrit ebnCye gayret etm"ektedir. GeriUalann arasma ~I ajariJar toymaya t;ah~rJk, itira!~JIar yaratarak, bunlart konu~turarak. ynzlerce, bazan binletee insamn gOl atuna altnmasmt veyatutuklanmasuu~. BOyioce kOyUi ve eSnaf Ylgmtan anlSmda gerillalarm itibanm dil¥firmeye ~ba gOStermektedir. Bunun Otesinde koyliilerc ~k yogun i~enceler yaparak: onlann gOzIinU korkutmaya ~b~maktadlr. Kide halinde gOZ aluna almalar. tuluklamalar yapmaktadlr. Bot yedinne gibi insanbk haysiyetini rencide ediei i~ence1ere ~unnaktadtr. Bu qkencelerin amac;l,insanlann ruhsal ve zihinsel yapilanm ~1amak. onlan panik i~hle'sokmak. direnme ~lerini 10k

deY.

etmekur, Korucular yoAun bir ~ence makinast otarak. ~~brdinaktadtr. PKK Ctlan ve PKK: yand~1 kOyJUleri. esnafl izlemede koruculann oJa~UstQ yetkileri vardIr. ~lartnJDl
dl~tnda okltir\IUkleri irtsamn orgill iC;indcld Onemine gOre, keUe basma milyonlarca li.rlb para almakladlflar. Genllalann ve gerilla yart<lapannm evlerini.yakma, enralanru tahrip ctmc, hayvanlannt Oldo.tme. ekinlerini, samanternu, otlanm yakma. ~ bz1an , ~lml8 gibi pet ~k: yetkUerle donablmqlardar.Zaten korucu1at arasmda OnemU mibarda, adi ~]ar i~ledi!inden dola)'1 firarda olan, yine aym nedenler®n dolaY1 cezaeviftde alan insanlar da vardtr. Kendilerine. devlet tarartndan. PKK ile saYa$Ukfantaktirde. silalh verileceli, cezaevinden ~tkanlacaklan. firatla ilgili dosyalanOln ~apablac:aJt ve kaldlnlacaAi sOylenmi~tir. BUtUn bu zutUmlere ra~en gmlla eyternleri 'lie yo~

ve yaygmla§arak: sUnnektedir.

Gerilla eyJemlerinin halkm rubsal yaPS1D1 ·bUyDkOI~1lde deli.stirdiliQj ifade etmisuk. HaIkm zihinsel yaplst da deli~mektedir. KIlrt halktrun. tendi durumu' ~evresindeki toplumlarla kaJllla$tuma ycteneli gUnden gOne anmaktachr. OmeliD KUrtlcr, 1989 yilt Haziran aymda TV de gOsterileq.Belene dinsini, Bulgaristan'datii TUrkier xerine kendilerini koyarak izlemektedirler. 12 EtlUl'den soma Diy~ Cezae.. vi'nde yatananJan birer birer gOz OnOne getirrtlektedirler. 'Belene dizisi. bir tOy Olretmeninin kimliJinin polisler tarafmdan almmast. polisIerin de "kimtilio ne- , rede?" diye sormaSlyla ~lanll$bf. Kimlige el koyma. bUtOn bit kOy halkmm kimliline: e1 koyma, KilrdistaD.'daher zaman rastlanan bir otayda. Belene dizisinde hUcreye b·

~u

54

paldan'bit ¢tiren

ba1or'da mahkwnlara fare yedirilmi~.

ki;i kanallarda farelerin dol8fbAtDl gOrUnce ~tldlrarak can venniPr. Diyar~ TahUyeden sonra Blzmdaki tUm di3leri bu yQzden mahkurnlan hatulayabm.

Selene dizisinde subaylar, gizli -servis gOrevlileri, S1k: SJ.k "birlik, birlik. birlik." diye ba~rmaktadlrlar. "Birlik. ve beraberlik" slogamnm 12 EyIUl'Unen Onemli sloganlannda _oldugu bilinmektedir. Sadece 12 EylUl'iin degil, Cumhuriyet kurulduAundan'beri dovleti.n ve hUkumetlerin seslcndirdiB;i en Onernli slogandir, Belene dizisj Tjirk1et'in sOnnet tOrenini gizli gizli yapuklanm anlatlhaktadtr. 12 EyUU'den sonra Out Tip Cezaev}e.. rinde, Emleni yurUa~larlmtZl silnnet elmek i~n pl~klOok• harcanml~br. Belene dizisi Bulgar askerlerinin ve ldYy polislerinin TUrt. kOylerine S1k SIt baskmlar dUzenledik.lerini g6stennektedir. KOy basklnlan. toy t:Upitmaian. toplu tOy aramalan, KUrdistan'da her gUn rastlanan, Yi'~an bir olaydir ... Bu basbl\larda ve kusetmatarda KunIere insan boku bile yedirilmektedir, Bclcnc dizisi TUrkler'in mallaruta, servetlerine Bulgarlar tarafmdan el konuldugunu vurgulamakladtt. Askerler, 0Ze1 timler, korucular KUn kOyUllerinin mallanm her zaman gaspediimektedirier. Belene dizisinde TUrkler'in adlanmn deg;i~tirildi~, TUrlder'e Bulgar ismi vcrildiAi sik sik ifade edilmettedir. KUrt cocuklanna KUrt~e isimler koy~aYI yasaklamak, KUrt tOy isimlerini turkcclesnrmek, TUrk devlet politikasrmn en onemli boyutlarmdandir, Belene'de, Turkler'in ibadetlerini gizli yapuklan, gizli yapabildikleri ifade edilmelctedir. 12 EylUI rejimi Alevi yurtuslanrmzi camilere gondermek ~in az mi baski ve zulUm yapnu~ur? '

Belene'de ~unlar da vurgulanmaktadU'. Bulgar isimlerini kabul edenlere her tUrlD oIaDcmek ki Tilrklcr'in Bulgarlarta t$it muamcle gormeteri, TUrk.kimliklcrini inkar etmclerinc, Bulgarlasmalan kosuluna baglannusur. Halbuki bu, TUrt'e has dcmokrasinin. Turk'e has esitlik anlayrsuun odak noktasidir, en temel noktastdlr. KUrt insarn aruk, ~unun da bilincinc vanyor. TUrk devletve hUkUmet adamlan. TUrk basuu, TUrk siyasal partileri,TUrk-li gibi i~~i tesckkulcri, Barolar BirliAi gibi hukuk kurumlan vs. Bulgaristan'daki Turkler ~z konusu oldugunda soruna yo~un bir bi¥imde sahip ~lkIyorlar. Kurtlcr soz konusu olduAnnda gormezden, duymaidan ge1iyortar, lste, gerilla eylemleri, baIk. Ylatnlannm ruhsal yaptlanm oldugu gibi, zihinsel yaprtannm da de~i~tinni~, C~itli mekanlarda ve ccsitli iamanJarda cereyan eden olgusal surecleri karsrlasurma yetenegi gelismeye baslanusur, KUrt halkmm bu ruhsal vezihinsel uyanl~l, ku~kusuz Ankara'daki temsilcilerinin tavir ve davramslanm ve d~UnU$lerini de ctkilemektedir, KUrt astllt milletvekilleri, halk YJAtnlannm ulusal ve dernokratik istemlerini dilc getirmeye Cilll~maktadlTlar. KUrt halkmm isteklerine deg-il, daha cok orou gibi, MIT gibi kurumlarm d~Unce ve davramslanna dikkat eden ve dO;Unce ve tavirlanrn buna gore bclirleyen SHP. DYP, ANAP gibi siyasal partiler ise, tabandan gelen bu istckleri bogmamn savasnm icindedider. Bunun yolunu yordamun da zaten cot iyi biliyorlar.
oak saglamnaktada,

Somurgecl Uygulamalar ve Turk Aydmlart

S5

Burada, bsaca. aydUllann tavtr ve da~lanndan da sOz etmek gerekii. Cezayir Ulusal Kurtu1~ Sava~l. dUnyadaki en kailb ulusal kurtoltq mUcac!elelerinden biridir. Bir milyonun uzerinde OIU vardlr. Fakat bu savasta, FranslZ aydlmmn dn~Uncesi. raw ve - davranqt insanbk it;in bliyUk: bir onurdur. Cezayir Ulusal Kurtulu~ Sav~l, 1954-1960 ytllan arasmda cereyane~, Du Franslzaydmlanntn Dnemli birkesimi. Cezayir Ulusal KurtulWj Cepbesi'nin yantnda yer a1ml~lIr. FranslZ aydmlan kenpibUldlrnetlerinin, Cezayir'dc uygutadllt sOmiirge polhikalanm, bu konudaki dl1~th'tcelerive eylemleri yollln bit bi~mde el~tirmi~lerdir. Frantz Fanon'un d~Uncelerinin ve eylemlerinin Franslzlartarafmdan bilinmesinden sonra, bu e1~tiriler daba da arulU~ur. Frantz Fanon'un I>Unyanm I...anetlileri kitabma, Jean Paul Sartre tarafmdan yazdan Onsoz FI3J1S)zlann dil$Unce1eriniaDak butsa~ta
~~~
-

Bu sozleri bliUln Pransizlann dU~i1nceleri ve taVll'1an olarak degerlendirmernek gerekir. Fakat gUyUi bir akun doldugu da kuskusuzdnr, Nicelik bakundan t;ok geni~ ve yaygm degilse bile, etkili, ses veren. ses getiren bir mubaJefet oda!ldtr. Omegin FranSIZ universaelennde Cezayir U1usaI K~rtulu$ Cepbesi'ne yardun demekleri kurulabilmi~. Bu dernekleri kuranlar, bu derneklerde ~1~1ar ~ biiyuk baslolarla k.aql ~ya kalsaIar da, universiteden aulsalar da bu demckler kurulmustur, Ve bu demeklerde t;alt$8n pek eok ogrclim uyesi vardir, "Cezayir'de somurgecilik yapan, Cezayir'de kOpek gibi insan olduren bir ulkenin univcrsitesinde rektorluk yapmaktan utanc duyuyorum. Bu olaylan - protcsto etmck iyin profesorluk jUppcmi o;:dcanpauyorum ve rektorlukten istifa ediyorum." diyen profesorler gijrUlmti~i.ir. Fransiz basmi-sik sik Cezayir Ulusal KurtuI~ Ccphesi lchinc yazilar yaymlarmsnr, Kendi devlctini ve hukumetin! elC!;tinn~tir. Fransa'nm Cezayir'de bulunusunun bakslZhtml vurgulamrsnr, Siyasal partiler arasmda yinc aym surcci izleycnler vardtr. . SIk sik yapllang6sterilerde, mitinglerle, konferanslarla .: panellerle, aylkOlurumlarla, Fransrz hUktimetinin Cezayir'de uygu1adl~ emperyalist ve somurgeci politika ve uygulamalar dUe getitilini~tir. Doktor olarak. mllhendis oiarak. otretmeo. olarak, 'teknisyen olarak. .. Cezayir Ulusal KunulWj Cephesi'ne kattlan FranSlZtarvardlr. pek yok ... Cezayir Ulusal Kurtulus Sav8§1 surecinde EranslZ Kiliselerinin ltltUmu yine onur vericidir, Ulusal kurtulusculara at;lklan ve gizJiden yardtm eden pet yet KUise ve Killse mensubu vardtr. !~ Ulusal kurtulusculara k8J11 sUrdOrUien olumlu Y~lm. sadeceFranSlZiara has deltildir. 1960'b. ytllarda cereyan eden Vietnam Ulusal Kurtu~ Savap'nda, kendi devlednin ve hiikiimetinin Vietnam polltikasuu elestiren, VietJc:ong'un haklililml vurgulayan Amerikan aydmian da vardir, Isfan halk; bu konuda ~ka bir&llektir. 1982 yaz aylannda.tnl'in LUbnan'a ve. FK".6'nc saldmsi, bir kisim Yabudi taraftndan bUyUk teptilerle Iw;tlanm~ur. tsr,ail'in bu i~galci politikaSl aleyhinde. Tei-Aviv. KudUs 'gibi ;ebirlerde bUyfik gOsteriler yapdml~Ur. Kendi dcvletinin ve hUkumetinin i~ga1cipolitikasml e1~tiren;ele;t.irebilen. FK6'ntin dii$lince ve eylemlerini savunabilen, hath buiabUen Yahudilel'in de varolmasI insanllk it;in btlyUk bil onurilur. ,

Bu tiiT Yahudiler'in vatan baini ol~ de~erlendirilmemesi, i~ence gormerneleri, hapse konulmamalan ise, lsrail adma kaydedilmesi gereken bir poandu. Gunumuzde, isgal alundaki Arap topraklannda, yani Ball $eria ve Gazze'de, Filistinliler ve Israil gliv~nlik gii~leriarasmda yinc onernli mucadeleler vardrr, Bazi Yahudiler, yine kendi devletlerinin ve hukumetlerinln Filistin poliukasuu elesurmekte, Filistinlilerden yana tavirlar ve davranislar koymaktadtr. Bunun i~in gosteriler yapilmakta, mitingler duzenlenrnektedir, Bu tatum ve davramslann Omegin. TUrk unj·versitelerinden ne kadar uzak oldugu a~lk bir gerccktir, TUr tmiversitesi, yalana dayah Turk resmi ideolojisini ureten ve yaygmlasuran kurumlann basmda gelir. TUrk uaiversitesi KUrdistan Sorunu karsismda bir bilim kurumu gibi yah~maz. Milli Istihbarat Teskilati'nm bir subesi gibi ~ah~lr. Kurdistan sorunu konusunda incelerneler yapmak kuskusuz Tiirk universitesinin i~i. gorevi degildir; BOyle bir incclemeyc girisen ki~irun universitesiyle iliskisi kesilir. Turk tmivcrsitesi hep, Kurtlerin ashnm TUrk oldugu, Kurtce djye bilinen bir dilin rncvcut 01machg:1 konusunda inceleme1cr. propagandalar yapar. TUrk basin! ic;in. Turk siyasal partilcri icin de aym ~ey soylenebilir, KUrdistan sorunu soz konusu cdildi~i zaman bu kurumlar da, Milli lstibbarat Tcskilau'rnn bir subesi gibi cahsmaktadrrtar, brne~in kr,y okullan iskence merkezi olarak kullamldt~l zaman TUrk basuu bu olayIardan hi~ sOz ctmemcktcdir. KOylUnUn tOmiiniin, kadm, erkek, coluk cocuk, gcnc-ihtiyar, kOy okullarma dolduruldugundan, buralardan herkese i~kenCe uygulandrgmdaa hie; soz euncmektedir, Fakat bu iskence rnerkezlcrine bir saldin olursa, bu iskcnce merkezlcri yakihrsa, "PKK yine okul yaku" diyc kiyarnetler kopanlmaktadu, Ttirkiye'dc resmi kurumlarda olusturulmus insan haldan derneklcri vardtr. Omegin, Ankara Univcrsitesi Siyasal Bilgiler Fakllltes] In san Haldan Dcrnegi, Tiirkiye vc onedogu Amme ldaresi lnsan Haklan Dcrnegi gibi. Bu dernekler de Kurtler'in insan haklan konusunda TUrk universitelerinden, Turk siyasal partilcrinden, Turk basmmdan rarkh bir davrams icinde degildirler. Resmi kurumlann drsmda aydmlar urafmdan olusturulmus insan haklan derheg-i de henuz bu konuda bir aciklama yapmamrsnr. Bu konuyu gormezden, duymazdan gelmektedir. TUrk aydtnlan ulusal kurtutuscu KUrtIer'in yamnda olmak ~yle dursun, hUkUmetin ve devletin Ifk~1 ve somnrgec! politikalanm $iddetle alksslamaktadir, Turkiye'deki insan haklan dcrnekleri TUrk Devleti'nin kutsal saydlgt dcgerlcre bagh olmayr btiyUk bir crdem sayiyorlar. Sanki KUrt Sorunu diye bir sorunu olmayan bir tilkede yasryorlarmis gibi dti~Onilyorlar. Boyle hir tavir ve davrams icinde bulunuyoriar. FKO icin, Bulgaristan'daki Turkler icin gostcrdikleri ilginin ~ok ku~Ok bir kisnum bile KilrtIer icin gostermiyorlar, Bu nedenle de FKO icin, veya Bulgaristan'daki Ttirkler ie;in gosterdikleri ilginin de onemli ve somut bir sonucu olmuyor. C;i.lnkfi ~ifte standarth d~Unce ve davraruslar ~I tarafta istenen etkiyi yaratmryor. Bu tavrr ve davrams ka~t warm bcyanlan ve iddialan karsismda oolan g~IU Ialmlyor. Pransiz aydmlan bir somurgelerinin oldu#Unu biliyorlardr, Ve bu olguya k~t devletlerini ve hukumetlcrini elcstiriyorlardi. SOmtirgenin kurtulusundan yana tavir koyuyorlardr. Zira bu Fransa'mn da kurtulusu dcmekti. lnsancil, 6zgllrlUk dU~kfinil ve kUltilr ~Igl "Tilrk aydrnlan" da arnk, bir somurgelerinin, hatta sornurge statusunden bile c;ok daha a~gtlarda doran bir egemenlik

57

a1anlanrnn olduttunu herhalde bilmek. durumundachrlar. Ve 0 SOmiirgede. TUrk aydmlan. TUrk halkl, Turk ulusu daha OZ,gUr olsun diye, TOrl:.: 'diU ve TUrk klilUirU daha gelissin diye, her gun cinayetlcr islenmektedir, KUrtler 01dUrUlmektedir.

Bilimsel tncelemelerin Gerekliliai

SHim, doga, toplum ve 18.rih hakkmda bilgi elde euncnin en gecerli, en sa~hkh yOntemidir. Bilim, olgulan, olgusal ilqkileri ele ahs, kaVta)'I$ ve yansuis yoruernidir. lnsan d~oncesinin dunyayr algdarnak ve kavramak yotunda geli~tirdiA:i en onernli bir yOntemdir. Bu yonuyle bilimin en temel ozelligi olgusal olmasuhr. Bilim olgulardan hareket edet. SHim adamlan doAa,l8.rih, toplum ve insan hakkmda surekli gozlem yaparlar. Olguian.olguiann birbiri arasmdaki ili~ileri izlerler, gOzierler. BOytcce, dogaYl, ta-, rihi, roptumu, bizzat insarun kendisini algdamaya. kavramaya ~-ah~trlar. Ondan sonra zihinsel bir surec baslar, Akd yUrOtme sureci, Zihinsel sarecte olgulaca dayarularak hipoteaicr kurulur. Bu hipotezlerle olgular ve olgular arasmdaki iliskilere acikhk getiriHr. Olgular arasmda neden sonuc i1i~kileri kurulur. Daha sonra hipotezler yine olgular aroclhllyla smamr. Hipotezlertn doAru vcya yanlrs olduklan ortaya ~lkanhr, Bu yolla daha kcsin, daha geccrli, daha kahci bilgilere ulU$lhr. Goztcmle baslayan, akil yUrlltme He hipotezler kuran, yine olgulann gozlemi ile smanarak sonuclara utasmaya yall$8;n bir dll$unce yontemi ka~1SlndaYlz. Bu YOntemin harcket nok18.sl olgulardrr, YOntcmin en ternel Ozellilti olgulara dayah olmasidir, Olgulatdan kopuk bir bilimsel faaliyet d~UnUlemez. 0 hallie bilimsel faaliyeti siir4tirenler 01gulan birinei dcrccede dikkate almak dururnundadirlar. Olgularm i7J,eminden, gOzleminden ve anlaumtndan taviz verilcmez. Ball olgulan yak saymak, glXn\ezden gelmek, Olmaml$ saymak yctkisine sahip olamaytz. Bilim adamlan otmasmi 812u ettikleri $cylcri dcgil, Olanlan degerlendirmek zorundadrrlar, Kendi kafalannda yaraurklan, olu~ya Calt~uklan "ge¢"i deli-I, somut gcr~~i dikkate almak zorundadirlar. Bi.lim adamlan hazir yargdara kapdamazlar. On yargllan olduA:u gibi almazlar, ORlan elo$tirerek, elcstiri snzgecinden g~irerek ele ahrlar. Kendilcrinc ham olarak sunulmus bilgileri kU$ku ile kar$darlar. Onlan eJe¢rirler. tite dQ$tincenin ceza davasma konu olmass bu hOktada baslarnaktadrr. 0 da $u: ,<rkiye'nin toplumsal ve siyasal hayauyla ilgili bir temei konunun yok sayumasi, gt)rmezden gelinmesi, dikkate alInmamasl istenmektedir. Devletin, resmi ideolojinin bazi tabular koydugu, herkesin bu tabulara azami 6!f;Ude uymasi gerekti~ vurgulanmaktadll. BUI konulann, bazt olgulann nesneJ gercek de olsaIar yaztlamayacalt vurgulanmaktadlr, emredilmcktedir. Olgular ve olgular arasmdaki ili$k.iler uzerinde dil$iintnmemesi istenmckte<1ir. Bu konularda devlet tarafmdan nretilmi~ bilgi1erin tekrar edilmesi istenmektedir. Buntar elestlrilemez, tartl~llamazbngilerdir. Bu bilgilerin dogruluklanndan kusku duyulamaz. Bu saptanml~ bilgilerin dcimda yeni bilgilere ihtiyay olmadlll ISMa One sUriilmektedir, Bu gOri.i$leri ele$tirenlerin,: akSini iteri sUrenlerin yargllanacaA1, cczaevine konulacall1:lClirtilmektedir .... ' . _, . TUrk resmi ideolojisine gOre bu tUr konulardan yani KUrt ~o~nu'ndan. Kurdistan Sorunu'n'dan soz etmek suciur. Hem de bunlar cot aAlr SUYlard.lr. Halbuki bu tilr

58

baslalar. bilim yanlenline ~ Zit tavu ve davranl~ Do basblar, bu mIldaha1eler. TUrltiyc'de bilimi Uretmenin ortammm olmadl2J,m da g6stermektedir. Bier siz bir gO~ ileri sUrilyofSarnz. herhangi bit ki$i de sizingOrU§UnOzuraha~ e1~ribmyorsa ve 0 e~tiriden dolayl cezai yapunmJarla kaqttqmlyorsa. 0 topiamda bilimi Oretmenin ortakt vardtr demektir. Aksi balde ise baYIl. Kendi ~U kidelere benimsetmek i~in her tOrlD devlet olanaklanm kuDamyorsarui, sizi ele$tiren dOlOnccyi

ise eezalandlOyorsaolz. sinn dO~Uncenizin de hi~bir inandmed11t olmu. P'lkir mOcadetesi bOyle otmaz. Bunun adJ, dll§Unceye kaqt clevlet terOrQ uygularnakb,£. Bu. aleciyi kale- direline baltaYlp gol atmaya benzer, TOrt resmi ideolojisinin kendisini ele~tiren d~Oneeye kartl tam ve davranl~1 daima bOyle oimU$tur. 0 balamdan inan-

dll'lClbAs yoktur. BUIOn bunfara ratmen, burada. dll$Uncenin, ve clavran~ln yOntemi fU olmahdu: • . Eler dUnya dOaOyorsa ve biz dOnyanm dOndUIOnO olgolar. dayanarak kantl.layabiliyotsak, Fakat, dOnyailin dGnd0lnnnifade etmeyi yasaklayan bit resod ideoloji V$lS8. Ome~in. -dDnyamn dOndolnno sOylemek, savunmak. vatan hainlilidir. dl$ dOjrnanlarla i~birlili yapmaktlr. DUftyantn dOndilltonll sOylemek ulesun '1dcartanna aykmdlr. DOnyanln dondUIOnU sOyleycn1er halklft muduluJunull ve refaha kavu~Ullll istemeyenlerdir. Bu tiir 1ci§i ve kurumlar mutlaka en al« bir ~Ide eezalandmtacaklanhr. DUnyanm dOndOl1lnB sOyleyenlerin ba$1an Czilecekti!_•• buyuran bit resmi ideoloji var-· •-

tavar

Blllco~llatda loplumll ve tarihi inceleyen td~iler Il3SlI dQIOnmelidirter. naSlllavtr ve davranll g~elidirler? BiIimsel dtqlMcenin OzU budur. Bu konuda fazIa allematif yoktur. Ya resmi idcOtojinin bu)TUklanna uyup dOnyanln dOnmediAi sOylenecek:tir, ya da dUnyapm dOndUAUtsnU1a vurgulanap bunun ~Ianna '-dakal1arulacakur. ~UntU dUnyatun dOndUA;UnosUytemek.~ bit inaner, tOr bit inanel tekrarlayip durmalc deAndir. Her zaman olguIarIa kanatlanabilen bir dU~Unceyi ileri sOrmektir. . . Birinci ~ime uygun lam ve·davranl~la bilimi Uretmek mOmldin delildir."Bilim resmi ideolojiyi ele¢.rebilmeJi<lir. Toplumsat bilimler resmi -ideo16jiyi eI~tiremedikteri sUroce sayganbk kazanamazlar,...

sa"

Aydmlanma resmi ideolojiyj elesurmekle ba$lar. Resmi ideolojiye yaslanaralc. resrna ideolojinin oemsiyesi altmda aydmlanma ~latmaRln olanJtg1 yoktur. Bu olsa olsa
sigortah bir m~eledir. BOyle bir ~bantn resmi ideolojiyi tekrar telaar uretmeben ~ka bir sonuc;Jotamaz., Resmi ideolojiyle birlikte ya~ak uygarhk kavmnnylll ~elip bit sU~lir. Res.mi ideolojiyi el~tiimeden uygarhk ge1i~mez. Uygarltk. devletin ber tUrlQ politikasiru, i~ poJitiklSlRl. dl$ pllitikasml VS. elestirebitmek; bundan dolaYi da eezat yaptlnmlarla lcal1~ak demektir. Ball Medeniyeti kavrammm temelinde yatan anlaN cia budqt. Insan haklan ve OzgilrlUkleri. aneak Wyle bit y~ biciminde garanti aruna ahnabilir. BUim aneak, bOyle bit ortamda lketilebilir. Bu tse, resmi ideotoji kurumunun otmadlgt bit siyasal dUzen;. bit toplum ve devlet dUzeni demektir.

kama

59

II

"KURT EGEMEN -SINIFLARI" DZERtNE DD~DNqELER

Bilime kimin ihtiyaci varsa 0 Uretir. Kilrtler'in bilimsel bilgiye-ihtiyaclan ~ok btiyUk. <;Unkll Kilnler'j deneum alunda lUUQl dcvletler, konunun saglJkh bir ~kilde bi"linmemesi icm her tUr1U 6nlemi alml~lardlt. Belgeleri yak eunisler veya herkesin kolay-

ca u~ayacagl

lirli bir tahrifauan g~tikJeri

yerlerde kilit altma a1ml~IAr&r.Kamuoyuna sunulan bclgclerin ise beacikur, 6te yandan yapdan cahsmalann bUyUkbir kisnu resrni ideolojinin cercevcsini asmarnaktad«, TUrkier tarafmdan yapdan "all~alar genel olarak btiyledir. Bu bakundan Kunlerle ilgili saithkh incelemeler ve ~urmalar elbette KUnIer taraimdan y3pllacak.ur. KUrt toplumumm g~mi~i ve bugUnU etrafh bie ~lde incelenmeJidir. Toplumsal, polilik, killtilrel kurumlanla ineyeJana gelen deg~meler zamaa ve meksn i~erisinde elrafll bir $Ckilde incelenmelidir. Toplumun it; dinamikleri. dl~ etkenJer olabildiAince olgusal zenginlik. i"inde ele ahnmahdu. Bu incelemede Kurt egemen slndlar1R~ ilj~kin bazt ~lh1celere ileri Silrmeye ~~IYoruz.

Bir Slogan
TUrJdye'de, Ozellikle sol siyasal dl1~ncede kabul gOrmii$ bir anlaYI~ Vat: TUrkiye. TUrk: egcmen suuflan ve KUrt egemen simflan iaraftndan birlikte ylmetilmektedir. 1960 It ydlarda Ttirkiye t~ci Partisi ve Milli Demokratik Denim programlannda. 19701i yrllarda, sosyalist partilerin ve siyasal hareketlerin programlannda, toprak agaJan. teyhler. asirer reisleri gibi DoAuiu zurnreler egemen smJflar kategorisi i~inde de~er1endirilmi~lerdir. Bu anJaYI$ln yanb~ o1du~ kamsmdayun, Topraka~an. $eyhler. qiret reisleri gibi. egemen smtflar bloku i~inde yer atabileeet kategorilere, egemen smlf, ~ denemeyeceR;ini. bunlann dii$Unce ve eylemlerinin ancak: ~ajanbk" kavranuyla ifade edilebileceRini dU$11nl1yorum. Ticaret. sanhyi gibi sekmrlerde,~ i~n de aym feyler SOylenebiJir. Bu, bsaca. ulusat kimJi~ni inkar ederek, bunun Otesinde de ajan~ ~l ve fonksiyonlannl sllrdnrme faatiyetidir. Bu kategorilerden ~biri KUrdis~'da

63

uygu1anan ckonomik ve topJumsal politikaJann belirlenmesinde kame verici yerkilere sahip deitildir. Bunlann, sadece, TUrk:Devleti'nin kendi devlct ~tkarlarina uygun olarak: verdili kararlan uygularna ve 0 lcararlann getelderini yerine getirme glkevleri vardlr. Bu gOrevleri istenilen bj~imde' yefine getirdik1eri O~i.ide de maddi ve manevi olarak. OdUliendirilirier. Bunlardan dolayl bti'kal.egorilerin du~Oncesinin ve eyleminin ~eriJi egemen snuf kavmnuyla ifade ooilemiyor. Bu dii~Uncelerin ve eylcmIerin ¢iA;ini ajan smlf kavranu daha iyi ~lkJIYor. Bu inceleme "Kurt egemen Slftlnan"Dm nastl ajanJa~tlglRl, ajanlasmanm olu~umunu ve sonu~larml konu almaktadtr. Bu konu, Kiirdistan'm ekonomik ve top. lumsallarihinde en onomli konulardan bifidir. BOlOnme ve pay~dma, ufaIanma, KUrt Ulribinin en Onemli boyutlanndan biri olarak ortaya ~aktadtr. KUrdistan'a egemen olan devleller, her zaman, ke~ilerine ba$kaldlran odaklan yok etmisler, kendileriyie i~birliAi yapan bie smlfm o1u.$umu i~in de ~ba harcaml~lardU. Direnmeyi ~Unen ve gecyeJclqtiren kesimlcrin toplumUD en gU~la, en dinamit kesimleri olduA;uDU sOyleyebiliriz. Btl baklmdan bu sar~, toplumun gUcUnOn azaimasl sanueunu do~urmaldadtr. I~birti~i kesim Ise, ~idi nedenterln etkisiyle zamanla g~lenmcktc ve yeni 'bir dircnmc odaAl ol~. Fatal, KUrdistan'a egemen olan devletJcr, bu' odagm dB daha fazla gilf1lenmesine olanat tanlmamakra, onu da ~ dag!tmakta ve yak etmektedir. Buysa coplumun gocOnD biraz daha azaltmakta, i$birlik~iliJ::in g~leruncsi i~jn cl~li bie ottam haztrlamaktadtr. Du noktada smif kawamlyla ilgili k~Uk. bie ~Iklama yapmak geregi vardu. SIDI( burjuva Slm(1 ve iK:i SlRtfldtr. Sunlann yamnda OrRelin bticokratlar, aydUllar, toylUIer vs, birer sID,f detiklir. Bunlara, grup, kcsim, tatman,vs. dcniyor. Kilr(tisran'dakj i~birli~ilcr de bu anlamda bit siotC deliklir. ~iInkU, bunlarm sIDlf kavrammda oIduJu gibi bir sUrekliliti yotiue. lealacl ve saJlam delerleri yoktur. f;oJu kez, otullar. yeni ncsillor, dedclerinin,- babalannan ronksiyonlarml, yani ajan rolleriDi artlk, benimscnl~" mektedirlet. Haua onlanD bu fonksiyonlanndan dotaYI utan~ duymaktadular. Palau. T~'de gOnlnk konw,ma dllinde, 6rncgin "teknokratJar SJluft" denebildiAi gibi. ben de bunIara "ajan S1rut" dedim. "Ajan kesim" faJan diycmeutim. CUnkD~. toprak aJa$l, tcfh,1l$iret rew, tOccar. mOteahhit, yOk.sek btlroIaat, memur, Olmtci. yazar, gazeteci ••• gibi ~itli kesimlcrdcn insanlar vardu. "Ajan smJf" bu roIn benimscyenltJin UimOnil bpsa)'O'. Ole yandan KOrdistan, kapitalizmden Oneelci Ilretim ilitkiterini dab. !rot bann<hnyor. Kapiralizmin IuzIa gelipnesi dolaywyla bir feodal suufqm sOz edilemese bile, "reodal kabnular"dan sOz ecmetmUmtondnr. $aDu cia vurguIamak- gerekir. Ajan. Iafma feocfal ili~lerin ~ tapiraUst ilifkileria ge1i$lMSiyle meydana ge1en bit ~ dcJ;Hr. Kapitalizm ancesi sJDd1arm ajanlaJclJuu vurgulamaya~alqtyorum. Kapi. lalis' ilifkilcrin kurulup eclipncsindc de bu ~ )'OIunlaprak. sQrOyor. Veya ancak bOyle bit s~ bitUk&e kapitalizmin ce'ipnesi .sOz toausu oIabiliyoc. KUrt larihioin ~ oncmli alan bqka bit boyutu da KOrdisaan'm istila yoUan flzeriDde Oneinli bir tavpkaa oImasIdJr. Arta arbya gelea istilaJar, bOUlmDelet YO ~aJanmalar, pay1qt1malar ~IO bir KOrt metkczi otorllCsinin oIufumuou ve bunua istikrar kazan~lRl engellemektedir. Yakin zamanJarda KUrt Wihini eddIeym Qncmli 64
Urctimle, Dretim a~lJnntn mnlkiyetiyle ilgili bir kavramdsr,

~luJUzda iki ana

$IOU

bir neden de KUrdistan'·m sahip oldu~u dogaI kaynakIardl1, OzcUikle petrol kaynaklandir,
Devleti, 19. Ytizydda. Kurdistan'a iIi~kin bu olusumlann bilincine varrmsur, Bu bilinC gitlikltc daba da bolirgin bir hale gelmi~, JOn Tilrklcr hareketiyle iyice gU~lenmi~tir, Osmanhlar, 19. yilzydm sonlanna dogru, aruk Balkanlar'da tutunaOsmanh
' '

mayacaklarmm manlrlar'm

Iarkma verrmslardrr. Balkanlar'da yavas yav~ geri ~ckilme soz konusuhizlandlimaktadlr. Fakat OsmanlJ Devicti, Kurdistan,

dur. 1789 Franssz Devrimi'nin gClirdigi fikirler, bu fikirlenn Avrupa'daki etkilcri, Os-

geri cekilmestni

Ermenistan, .."rabistan gibi ulkeler icin aym esnekligi gostermemektcdir. Bu illkclcri devletin bunyesine organik olarak alrnak icin ycni planlar ve programlar

otusturmaktadir.

Bu planlan ve programlan hayata gecirme i1abas.ticindcdir. Birinci Dunya Savasi'ndan sonra Kurdistan uzennde ernperyalist b61~~~m mllcadelesi yapddlgma phil olmaktayiz, Bu mucadete, KUrdistan'm tektar MIUnmcsi, parcalanmasi vc paylasumasiyla sonuelanmisur. Bmperyalist bOlo.~tim mUeadelesinin esas tacafian lngiliz emperyalizmi ve Kemalistlerdir. MUcadcle Kurdistan U1.crindc yapilmaktadrr. Ktirdistan'dan daha bUyUk bir pay alabilmek ii1in surdurulcn bir mticadeledir. 0 haldc taraflann esas olarak Ingiliz emperyalizmi ve Kemalistlcdc yani bu ncsncl iuifakla KUrtlcr clmasi gercklr, Ve OylCdir. Fakat lngiliz emperyalizmiyle Kcmalistlerin inifakt sanrldigmdan cok gU~IUdUr.Surdurulcn siyasal ve idcolojik propaganda isc bu konunun tcmel boyutlanni ve ili~kileri giztcmektedlr. Yuzeydcki bazt gOrUmiller bu iliskilcri belirleyen esas nedenlcrmis gibi gOrUlmekledir. Kilrtler'in OzgilrlUk vc ba~lmslzhk istckleri kanta bogulmaktadu; Kcmalistler'in Kurdistan'dan daha bu yilk pay almak icin lngiliz cmpcryalizmiyle kar~1 kar~lya gelmesi isc anti-empcryalist bir
mucadele olarak dcgcrlcndirilmcktcdir.

KUrdislatl uzerindcki emperyalist oolU~i.imrnucadclcsindc ikinci dcroccde rot atanlerve Otcki cmperyalist guclcr, IT'clOvc Arap somurgecttcridir. , Kurdistan, uluslann Kendi kaderlerini tayin MkkJ ilkesmin, btuUn Asya'yr, Onadogll'yu. Kuzey Afrika'yl sanp sannalamaya ~ladl~l bir zamanda parcalanrms ve paylasrlrnisur. Bol~evikler, Sovyetler bu surecin seyircilcridir. Zaman zaman Kcmalistlere arka
sa Fransiz empcryalizmi I,'dtmaktadlrlar.

Kurdistan uzerindeki bu ml1cadele. 1915·1925 ydlan erasmda Ortadogu'da ceroyan etmi~ en onemli snreclerden biridir. Buna ragmen Kemalistler. 1919-1922 ydlart arasmda Ermenilerle ve Yunanltlarla yaplll1n savaslarda, Kurtler'in de destegini alabilmek ~in onlara ban layizler vermekzorunda kaiml~lardU', "Gavur"a lca!l1 kazantlan zaferden sonra, Ktirtler'in de milli haklan olacagr konusunda vaaderde bulunmustardir, Kammca bu bir takliktir. Taklik. okluA:u i(:in de zaferden soara gerekIeri yerine gClirilmemi~tir. V aatler unutulmustur, haurlanmamrsur. KUrt ulusuna uygulanan bol-yonet poluikasmm nedenleri, uygulamamn nasrl g~ekICitirHdi~i, sonuclan bu incelemenin kapsami dt!}lOdadlr. Biz. yalmz bu uygulamamn ortaya (:ikanhgi bazr iI~k:ileri. egemen srmflar, uJUSalCI dU~iiRCcnin geli~imi ve ulusal hareketJerin smusaI tabanlan 8(:lSmdan incelemeye (:ah!}8caglz. Yeni kurulan TUrkiye Cumhuriyeti icin en onemli konulardan biri, Kuzey KUrdistan't tam olarak devletin bunyesi icine almakur, Bu. Jon TUrk d~Unce ve eytemi- . nino [what vc Terakki uygulamalannm en USt noktalara vardmlmasi demektir. Bunun 6S

i~in, 1920'Ii ytllarm onalanndan itibaren Kurtler'in ulusal istekleri kanla bogulmaya b~tanml~ta. Kocgiri'de gortildUgU gibi buhu, 1920 yihrnn sonundan itibarcn baslatmak ta mUmkUndUr. Ulusal istekler ileri surerek oaskaldrran Kurtlcr, savas surccinde daraaa~lanyla, ir; ve dl§ surgunlerle, katliamlarla, soykrnmlarla zayiflauldrlar, giir;sUzlC$tiriidiler. Bunlar, kuskusuz bir anda olmadi. Scyh Said Kurt ayaklanmasi (1925) ~langlr;lI. 19-27, 1930·1932, 1934,1935 yillarmda ge~ilH ycrlerdc pck cok ayaklanmalar oldu. Hepsi de kanla basunldi, Hepsinde kauiamlar, ~:j.rf.Unlcroldu. Dcrsim ayaklanmasl bu ayaklanmalann sonuncusuydu. Tam anlanuyla bit soykiruu yasandr, Soyktrun, 1929'da, 1930·1932 arasmda Zilan Deresi'nde gerceklesun ldi, Aym donemde Guney Kurdistan'da, Dogu Kurdistan'da, lngiliz, Arap ve Fars sOmUrgecilerine Icar;1 da sUrekli bit direnme vardt.

Devlet Dayatmasi Karsismda Kurtler

1937.1938 Dcrsim uyaklanmasl soykinm uygulamalanyla basunldi, BoylCC',c Ku-rey Kurdistan'daki bOlUnmuhalefet odaklan kulldl. Baskaldin potansiyeli ~Iyan bUllln merlcezler da#ltildl. Bundan sonra Kurdistan organik olarak dcvlcun bunycsine almmaya baslaadr. Bunun yolu da kuskusuz asker aJmak ve vergi almakur vc hunu duzcnli arabklar1agetgekle~tircbihncktir. TUrk Dcvlcti'nin varhgim toplurnun en kUr;lik birimlerine kadar hissettirmck. TUrk el~ilim sisternini uygulayabilrnek vc TUrk kiillurUnii yaygmla,ttnlbitmek icm her tilrlU kanah aernakur. Kidclcri KUn kimliginden koparmak ve asimilasyonu gerceklestirmcktir. Bu surcctedevlet, KUrt egemen smiflanna, yani ~yhlcre, asiret reislcnne, biiytik toprak agalanna ~~yle bir dayatmada bulunuyor: Ya KOrtlUkten tamamen vazgececeksiniz, KUrt olmayi inkar edeceksiniz ve 'fUrkle,eceksiniz, ya da ~eyh Said gibi, Seyid Rna gibi veya benzerleri gibi daragacma gideceksiniz. Or;Uncii bir ~Ik yok. YOl¥lmak icin TUrk olmaktan, Turklesmekten baska bit ~tkar yot olmadrgim, hicbir yare oimadigull bilmek zorundasirnz. . KUrt olmayi inkar etmek, KUrt olrnaktan vazgecmek ve Turklcsmek pasif btr durumu ifade eunemektedir. Bu aym zamanda aktif bir surectir. TUrk Milli Guvenlik t~kiIattyla birlikte call~mayl. devlctin ajam olmayi gerektirir, Turklesmek, Kurt benligini inkar etmek yetmez, arm zamanda KUrt ulusal haklanm savunanlan, tOrlcte§meyenleri devlete ihbar etmeyi, buntarla yerine ve zamamna gore y~itli bh;initerde I1\Ucadeleeuneyi de gerektirir, KUn egemen smiflannm bOyle bir dayalmayla kar~1 karsiya kalmalannm, KUrdistan'daki MUin muhalefet odaklannm dagiutmasmdan, KUrt ulusunun tamamen testim almmastndan sonraki bir dOneme rastladiguu bir kete daha belinmekte yarar Vat. Bu dayatmamn sOzlUolarak yaptldl#1 ise k~usuzdur. Buna i1i;kin yazrh bir belge el~ bette olmayacakur. Bunlar daha ~k, devletin gizli gUclerinin yUrtiuugu bit faaliyettir. Bit taraftan teMit. bir tamftan da maddi olanaklar, manevi olaoaktar, ijzeUilc.le para alanaklan kullamlarak yurutfilm~liir. Aym taktikler bugOn de uygulamyor. 1940'11 ytllardan sonra, bOynk toprak sahiplerinin, agalann. a~ieet reislerinin ve ~yhlerit1 ~k btiyilk bit kisrmmn ajanl~uklartru ve KUrt ulusal hareketine tamamen
66

.ters d~

Pilyol'UZ. 1lci ~yh tipini. iki ~iret reisi tipini veya geni§ toprak sahibi tipini birbirlerinden

aymnakta bilyllk yarar vardtr. Birinci Icategorideki1et KUrdistan ~in biqeyler ~ ve sOyJeyen,' b~yler yapmaya t;al~ ve bunun iyin de yapmlanru ~Iannda yitirenterdir. tkinci kategoridekiler ise KUrdistan sorununu Lamamen inkar edenler, TUrlde~er, hunun propagandasml yapao1ar,lU~artbr. BOyle bir s~, ~ 19201i YIUardan itibaren, halta Osmanb tmparatorlup'nun son dOnemlerinden itibaren vardJ.. Ve bu lnsanlar TUrk devletinin yanl~.tutwn1anndan doIaYI. yani '\ian yapllanndan dOIaYl OduUMdiriliyorlardl, Omelin. <:umhuriyet Halk FukasJ Geael ~ ve Cumhurbaskam Mustafa Kemal waftndan. TUrkiye BilyUk Millet MecUsi'ne milletvekili fayin ediliyorlardl. Fakat bu ~ 1940'b ydlardan sonra daha sistematik ve daha kararb bir b~imde ve devlet terOrii e$lilinde. siirgUnlerle. mi1saderelerle uygulanmaya ~dl.' binegin Seyh Said He Seyh Ibrahim' Arvasi biybir zaman ayna kefeye konamaz. . Seyh Said KUrdistan davast ~in idatn edilmi~, asdtrken KUrdistan Ozlemini ifade etm~ bir §eyhtir. Astldllctan soma da ailesi sQrgUne gonderilmi~. malvarhklan mUsadere edilmistir, *yh Ibrahim Arvasi Ise, ulusal benlitini iow euigi iyin. resmi ideoloji ile bUtUnle~tigi ve bunun propagandasmr yapugl 'i~n, 1927.,1931, 1935, 1939. 1943, 1946 yillannda, Cumhuriyet Halk Firkasi Genel Ba~kaOl ve Cumhurbaskan; Mustafa Kcmal ve daha soma da Ismct InOnil waftndan TUrkiye BUyUk Millet Meclisi'ne milletvekili tayin edilmi~, aynca maddi ve manevi olarak ~itli YQllardan gOzetilmi$tir. Er~ menilerden kalan tasmmezmanaea, sQrgUne gtinderilen KUrtler'in maddi varltklanna bu insanlann e1 koymalanna gtiz yumutmus, haua bu tutumlan ~vik edilmi~. $eyh Ibrahim Arvasi'yi 1920 vc 1923 Meclislerindede gOruyoruz. Yukanda kisaca belirlildiAi gibi tek parti doneminde ulusal benliaini inkar eden. Tilr~n ve bunun propagandasnu yapan. Kurt ulusal bareketini engeUemeye yah$an KUrt egemen suuflan, yani bUyUk LOprak $Iart. ~yhlec ve qiret reis1eri milletvckili tayin ediliyorlardl. Bu, onlann bOlgedeki ctkinliklerini arwnyordu. 'BOyle ki§ilcrin yani bilyUk toprak sahiplerinin. §eyhlerin ve ~iret reislerinin bOlgedcki eikin1ilUeri ~. resmi ideoloji, TUtk¥illilk propagandasi •.bolgede <Saba fada geli$01e ve yay~a olanaklarma sahip oluyordu. Bu tUr il~kiler devleun gOvenlik gilylerinin maddi ve maocvi desleAini aldlk&:a. Kllrtlugu, KUrt uJusal OzeUikJeJ'ini inkar sUreci daha da hizlamyor, yogunl~IYordu. Bu s1ireci ba$latmak ve sQrdUrmek. devlet iyin ~k onemll, f;i1:nkll, Om~. hcrhangi btl $CYhi kendi adamnuz yaplp onu gizli gUvenUk ~kilablllzm bir UDSWUhaline getiriyorsamz, bunu basarabiliyorsaruz, aruk; on~erc~ insanla ~maRiz gerckmiyor. Arttk onbinlerce insaru resmi ideoJojinin yeryevesi iyinde e!itmeye gerek kafmiyor. CUnkl1, bu insanlar aruk, $Cyh·mUrid i1i§ldIeri ~etYCveSinde. ~yh carafmdan kontrQl ediliyor. $eyb dinsel sloganlan da kuUanarak ml1ridlerini resmi ideoloji dolrultusunda eAitmeye ~lSly(W. Mllridlerin tavir ve davranl~nlD resmi ideoJojinin gerekJerine gOre: ol~1 saIIlyor. Aym ~yleri ~iret reisliAi ve toprak alahillrurumian iyin de sOylemek miimkUndI1r. AtatOrk dOneminde de gOCUlebilen btl olaylar 194O'lt ylll"ardan sonra daha bilincli. daha kararh, daha sistematik bir biyimde uygulanmaya ba§hUrll~ttr. Biiyilk toprak sahipliAi,li§iret reisligi, 3tyhlik gibi geleneksel kururnlar, junumqze kadar ncJwl g~lJili~Jerdir? Feodalizmin bu geri ve gerici kurumlan, gnnumuzde ···67

varhklanni neden hala siirdUtUyorlar? Bu kwumlann bugQne kadar gelmelerinin. varltklannt canb hir ~kilde sUrdU.rmelerinin temel nedeninin KUrt sorunu olduRu kamsmdayrm. K'·",alistlcr, ba~ka bit sOyleyi~le resmi ideoloji. bu kurumlann ya~maslftl istiyor. R u _ kurumlann etkinliklerinin _azalmamasi i~in gerekIi her tUfUi 6nlemi ahyor. Verine ve zamarnna gOre aldlg,l bu 6nlemlerle bu kurumlann ya~maslm ~vik ediyor. C;tinkii bu kurumlar ~znldUgO. demokratiklesrcc sareci hlz.Iandtgt zaman ylltnlar, -kcndi kimlikl~rmin farkma daha cabuk vanyorlar. 'Ie ulusal haklannt talep rdiyortar. Ulusat hak i~telc:terinin takip;isi oluyorlar. Kendi durumlanyla Oreki uluslarm uurumlunrn kfU1d~tlClyorlar. Kendilerinin ~ geri bir siyasal ve sosyal stalUde bulunduklanmn blillidne vanyorlar. t~te'-bOyle bir aktm g~lenmesin diye, resmt ideotoji, geleneksel kurumlanu ~·t"inli£tiniri ve canhhg:mm devam etmesini istiyor. Bugun H8k~ I..;lricovrcsinde koruculuk kurumunun daha etkin oldu~nu gOruyoruz. <;iinkU asiret sistl,:ltll ilithu i.,1I111, HenUz 'WtizUlmemi~. ,iret reisi, ~iretindek.i bUtUn insanlann silah abp A korucu olmasnu kolayca satlayabiJiypr. Bunun i'Winde sadece 81iret reisinin elde edilmesi vc ujmli8:jbnlma."1 yeterli oluyor. i . '. . Bir de sunu dUljUnelim: A~ret sistemi C01.iiUiyor, demokrauklesme geli~jyor, luxlamyor, Aym ~kildc demokralik1e¥ne ~yhlik-mUridlik ili~kilerini ~zilyor. BUyUk toprak sahibi-rnaraba i1iJkilerini parcahyor, Bu kururnlann etkinlikleri azahyor. ln-nnlar. aruk, asiret reislerinin, $Cyhlerin, toprak sahiplerinin isteklerinin dismda da d~i.inebili)'orlar, taVI1' vc davranrs gOsterebiliyoriar. BOyle bit surecte korucularm derlenip IOparlanabilrnesi herhalde pek kolay olmayacakur, Yukanda, leodahzmin bu kurumlannm varhklanm neden hala sUrdilrebildiklerini sorduk. Bunun K iin ", ,n tOu'yla COk yakm bir ili,kisinin oldugunu da belirttik. Omegin Kilrt(jc'nin yasaklanmasr, bu kurumlann varhklanm surdurebilmesinin Onemli nedenterindcn biri olantk dc~crtcndirilebilir. om yasaklanan KUrt insaru, devlet dairelerinde. jandarma vc polis karakollannda resmi m.,kilerini nassl sUrdilrebilecektir? Elbette TUrk~e bilen bid aracrhgryla. Cumhuriyetin ilk Yillanm. tek patti dOnemiJ:ti, 1950'1i yillan hnnrlayahm. Kimler Turkcc biliyorlar? Yanm-yamalak da olsadaha t;ok,loprak agalan, iliirct reisleri ve ~yhler •••Tapu daircsiyle; vergi dairesiyle, nUfusdairesiyle, kaymakam· la, polislc, jandarmayla, savciyla, mahkemeyle, avukatla, i~leri olanlar, TUrkc;ebildikleri it;in bu tur insanlan aracr yapmak zorunda kahyorlar, Bu insanlar toplumsal ve ekonomik fonksiyonlan yamnda, 'l'UrkC;cbilgileri sayesinde, bir kere daha, devletle balk arasmda kOprUoluyorlar. "Sen merak etme ben savciyla gOCO.,UrUm. sen'in sorununu anlannm." "Tapuda k i I}iOl ben anlaunm, MUdUrlerle konusur tarusmm." "NUfus mtidUrline bit kerc ugtadlm mt senin i~ini amnda yapanm. Sen bu i,i bilmi, bil," Aga, ~eyh ve a~iret reislerinin bu fonksiyonlannm halk !lC1smdan ve devlet acismdan ayn ayn sonuctan oluyor, Halk aeismdan bir kere daha kurumlasiyorlar, <;UnkU, KUrt insarum. Ttirkt;e bilmemenin, KUrt~e konusmanm ortaya t;lkatabilecegi olast felaketlcrdcn koruyodar. Bu kununlann etkinligin,in artmast ise resmi ideolojinin yaygm hk ve derinlik kazanmasi at;lsmdan Onemli oluyor. Ote yandan, bu insanlar, TUrk~eleri zaten yanm-yamalak oldugu iC;in,bazan 00; bilincH biT ~lde yanh., yaparak, Kendi Oz c;lkatlanm gozeterek, yoksul Kurt insarumn dertlerini dogru durust aktamuyorlar. Bu yolla Ome~in, tapu dairesinde yapuklan bir araciltk ile, tasmmaz mallanm bile bUyil~Uyorlar. arttlnyorlar. Deviet ise, resmi ideolo68

jiyi yaygm~cl rollerinden dolaya, bu:nIann yas.llp lcaJldamaya ~§lyor. OnJaria ortakhk yaplyor.

istet1erine gOz ywnuyor, onIart

Dev1et l~n temel SOnIn KDn ulusal harekCtmin enge!lenmesidir. Bu bit devIet paM. tikasidir, HnkUmet politikalanrun ~ Osttlnde durmaktadir. HUkilmederi tialtayaclChr. ~eyhlik xun u1usal hareketini Islam cntemaSyonalizmi i~inde eritmc gOcOne sahip oldu~ i~in resmi ideoIoji bakmundan ~ok Onemli bit kurumdur. VarhJtOl sllrdOtmesi bunun i~in istenmektedir, A$itet reisliRi, belirli bit biyerar§i i~inde emir-kumanda i1i$kilerinin i§lerlik kezaamasnu sa~hyor. A$iretteki toplumsal ili$ki,let ~esi i~inde insanlan belirii yOnJere kanatize etmek kotayla§lyor. Atiret sistemindeki lean ball bu yOnlendirmenin kolayca geryekle§mesini saAhyor. BUyiik toprak sahipllii • maraba i1i§kilerinin olu$turdtlJu ekonomik ve toplumsal baskr, marabamn veya toprakslZ kOylUnUn Ozgiirce di1§ilnmesini ve hareket eunesini engelliyor. Ulusal kurtulu$ hareketi ~Istndan ~iret ve ~yhlik. kurumlan ~ onemti k.urumIar olarak ~untza ~tkmaktachr. Deniyoe ki, ulusal ~urtulut baianyla sUrdUnnek ~ ~iret kwumunu veya §Cyhlik kurumunu 18 kazanacakstn veya yok edeceksin, Yukanda ifade edilmeye !Y3lqllan ili§kiler ~vesinde ycrine ve zamanma gOre farkh tavular scrgilenmesi gercktigi ileri slirUlebilir. Ve bu tavir ve davranqm kisa vadcde bazt yaradan gozlenebilir, Fakat bu konudaki tavir ac;lk ve kesin olrnalidsr, Ve elbette, bu tQr geri ve gerici kurumtann yikltmasl yOnUnde ~ba barcanmahdir, ~Unkll bu tilr kurumlan devletin cekip cevirmesi daha kolaydtr. Devletin bu tilr kurumIan ajanJ~urabilmek i~in da~ltacagt rU§vct. ileri sUrdUlU madde ve manevi olanaklar daha ~. Kaldi ki benze:l kurumlarla yapilan mucadele uzun vadeli. saghklt. toplumsai i1i~kilerin kurulmasml ve gclismesini saglayacakur, Demokratiklcsmcnin sag:layaea~1 yararlar ku§kusuz ~ok bfiyUktUr. Bu kurumlarsa, toplumsal ve s_iyasal gelismclerm OnUndeki en bUyilk engel· lerden biridir. Utusal benlig-ini inkar eden. KUrt ulusalcihgmr SUy sayan, kendi ulusal OzUne ihanet cttig-i surece maddi olanaJdar bakimmdan zenginlesen bit ajan smifm otUfmasl sadece KU2eYKurdistan'm tarihinde degil, genet olarak Kurdistan'Ul tarihinde gOzlenen Onemli bit sUroytir. Onemli bir dOnUm noktasum.

19. YiizyIlda Kiirdistan'da Donusmesi

Suuf

YaplSIDID

KUrdistan'daki ekonomik ve toptumsal dUzen ~it1i &memlerde inctlenebilir. C>megin. MuslUmanhktan Oneeki dOnem. Muslilmanhjtm kabuluyle ortaya ~Ikan dcg-i~eler. Oguz Turklcrinin istilasi sirasmda ve sonrasmda olusan yeDi yapt vs. Daba sonra, Selcuklular doneminde, 1514'den sonra, Osmanh tmparatorlug-u - Iran tmparatOrlu~ SU'aSlnda ... sosyo-ekonomik yapl ve siyasal yapt ayn ayn incelencbilir. BUtUn btl donemlerde, KUrdistan'daki toplumsal, ekonomik ve siyasal yapmm Onemli bir 0ze11iA~ gOzden uzak wuoamak gerekir. 69

1CIasik Avrupa feoda1izmiyle $art-blam feoda1imri, ba aracla (ecxtaJlmti farklar vanhr. Avropa feodalimtinde. Kiliseyle senyOrGn.: 16 da·benr.er fonksiyonIan farthdJr. Awapa feodalitesiDde t1retim ~ dolan fonbiyonJar ve dinsel foaksiyonJflr aym dele KIln-lsJam feodaIiz.. minde ise dinsel fODksiyoo1a1aOretim ilqkilerinderi dolan foDtsiyOnlann aym eIleI"e toplandJltm g&1Iyomz. KUrdistan'da Mil' (bey) din ili~ki1erinin de ~mda baIunaIt adamdu. 'Oretim sOrecinin.~1iRin. a.,iret reislilinin zaman zaman aym et1erdc tOp.- larubjllU da gMyoruz.
arasmda ~ feodalotoritdeo.

KDn-tsI.

topIanmanu'"".

DunlarTann adma din iJleri.ni yQrtltUrter. camilerde hutbe okurtar. Kendi acIIarmI flutbe okuhD'lar. Tann'lUn yeryOzOndeki temsilcisidider. Bah'cIa Kitist'yle senyftderift gGtevlcri ve sorumlutuklan faE\b. oldnRu ~. Kilise Dretim m~tilerini m~ bir kurum dcgildir. Dotayrsayla Batt'da feodal ~erin ~esi ve tasfiyesi smmnda Kilise, feodalizmin mc¥utuJunu. en iyi dQzen olduAunu. ezeli ve ebedi bir dOzen oldugunu savunmamt$ltr. $ark-tstam feodalizminde. bo arada KUrt-Islam feodalizmjndeyse dinsel kurumlar Mlrlerin (bcylerin) veya feodallerin dcnetiminde ilretim ili~lerinin daha ikri bit dUzcye din tulUca bir fc;mtsiyon ita ecmi;tii"'Din feodal sOntUrtiyQ mep gftstcnneye ¢l1I1U$tar. Din qIerlyte Ilrctim ilqtilcriDi kontrol edenlerin aynItil. Avrupa'da fcodatizmin daha ~ bir stlredc ytblmasma neden olmu~. KUrt-Islam feodalizmindeyse. sl\reklililini sailam~. Kiirdistan'da ~iretler baltmslZ birtUderdir. Fakat qiretlerin bcrhangi bit mirlik (bcylik) ilrinde balunh dtmemleri de Ylnllr. Mirlerin kuc:tnX k8ynakJan ya qiret rei!ligidir. ya da dinse1 fon1csiyonIanhr. Vcya Abbasi.lran YO OSmanh b8k8mdar1annm ~ hangi bir KUrt beyine vudili beratlar ve feman1ardtr. Bu herIt ve fermanlada.-bMlanci bir Mlgenin topraklanmft q1ctiJmesi. gcliri. mire bmlalsr. Bu ram antannyta topnIa sahiplik tfeajldir. Fakat toprak tlzerinde senif ve ctkiti bir tontrot vardIr. Ve bu toauol hakkt babadan ojuia intikal cdebitmektedir. TopntlJ. denetleme hakIa olmayan MirIer ~erini vergi YO ~ abrtar. .

~i¥ndc.

oiduJu~.

Midikler baltmstz fIOkOmederdir. Burada mider 9'k genq siyasal ve dinsel font· •
siyonlara sabip olduklan ~in. aynca toprak mUDdyetine de sahip o1m~

gerekmiyor-

do. 19. yOzytla kadar dun.nn apIt yukwt ana hadanyla.bOytexdi. KDntisIalI·da·&IemJi stmfsal dOnU~Om·19. yUzytlda ~~i;tir. 19. yfizyllda. yllz:yJhn b:qmdan beri Osmanh Devleti'yte Knrtlcr arasmda e;ot yoJun bir mUcadelenin oldulunu gOrOyoruz. Balkanlardaki toprakIanndan yavq yava.<; geri lrCkiIen vcoratarda daha fazla tutunamayaca!pnt·anlayan Osmanh Dcvleti. KOntistan. Ennenistan. Arabislan, Anadoba phi coJraft bOlgelerde iyice yer1etmenin yoUarnu aramakladar. ~ organjk oIarat impa!aIOtInJun bOnyesine altnmak isteniyor. Bunun.yoIu da vergi aImat.ve aster almak.Bu iti konuya Onem veren Osmanh Devleti.. bunlan ~l~lmet ~n KOnfistan'a arb arkaya. bitntez lQkcnmez seferlCr dllzentcmcttedir. Du sefeder KllrtJer'in bOyDk tepkisiyle kasltl3!jmaktad .... lki tarat arasmda bitmez tOkenmez. ~.yoIun sava,lar vardlr. Du S3V8$1 KUrt feodalferi y&letmettedir. Ve bu fcodak mir~) olarat adlmdmlmak:tahr. Mirier Kiirdistan'm toprak: aristotrasisine dayanar suuftdu. Ve mir1it babadan op1a g~ektedir. Mir'lerOsmanh ve tran devletleri arasmda geni$ OzeItligine sahiptirler.
70

sancaklar", "ballt'sanc8ktar" alma durumuna gOre deli$'mektedir. Fatat Klh'disian'daki bIlutn yapatal- geoel ol8rak ~ OzerkliResahiptirter. Osmanlt Devleu'nin hedefi de bu Ozerlc yaptlann vuhlma ' mll.mIcilnoldulu kadar son vererek. bu bOlgeyi tamaI;nen organik bir !jekilde devletin btinyesine abnakbr. Sav~, siirgOoler. ~ ve bunlann yerine ve zamanma gOre SIlreIcli Uygulanlyot olmast KUrt egemen smtflanru yani mirleri sarsn, zaYlflaua. Osmanh ordusunda gOrev yapan Alman generali MoJdtJce'nin, "TUrkiyc'deki Durum ve Olaylar Oterine Mektuptar (183S-1839)" ~v. HayruIlan On. I;BantasJ Yayuu. Ankara. 1960. isimli eserinde bu sava;larm bir bOlOmUnO, sa~1ann bau cepbelerioi izlerDet

OzerkIilin derecesi "KOrt hnkllmetleri", "baJ!1llSlZ

m~~

Uzun s6ren siirgOn ytllan ve gOrevlerini yapan, onlann btraJcuIt

mOsadere U)'JulamaIan

/ idam edilmi$ mirlerin topraklanm bunlar dehetlemcye bll$ladllar. Mir-Osnlanb . ~li$kisinden yararlanarat ~lerini arbl'dtlar. Mider'e kmlt aAalar bOyle dQAdu. Mir1et'in . toprak aristokrasisine dayanan bit suuf olmasma kar;m. aJ;alann' kOkcninde ticaret. ~if~ilik,hayvanCI!~ •• vardl. BugUn "ala" dedilimiz insanlar g~mi$le. Mider'io topraklannda ~if~ilik yaplyorlardt veya mirlerin ~vresiQde ufak-tefek ticaret yapayorlardr. . Hayvancdlkla uRraPyoriardt. BugUl;1ata deoen lattegori~n ancak, 150-160 ytIhk bir 11rihleri vardtr. Ve Kiirdistan'ln etonomik ve toplamsal tarihinde mir-a~ kategorileri Uzerinde dunnak, mirlerin yok olU$UftU, aAalann ~lcnmesini izlemel(~ Oftemlidir. Osmanh devlct dllzeni ~inde, 1848 de KUrdistan eyaleti ad! altmda bit eyalet kurulmasmm esas amaci Kllrdistan'deki Ozerk yapltan dana kolay bit ~i1de ortadan kaldsrabilmektir. Kiirdistan eyaletinin kurulmasun, bu amaci. g~~tirmeyi kolaylasnracak bit idari dUzenleme olarak anlamak gerekir. Osmanh saInamelerinde 20 yda yakm bir sure Myle bit eya1etin varoldulunu gOrllyorut. 1858 deki Osmanh Arazi Kaminu'nun 6nemli bir amacl da budur. Yllli Osmanh toprak dnzenini Kllrdistan'da da uygulamaya ~all$f1lak. Knrdistan'daki Ozerk' yaPllara son vererei: bolgeyi, organik olarak: devlet yaplSt ~iode eriunek. . Mirter zayd1ad~ aJa1ar.leJunip. 0sinaQh. t>evleli de Mirlere karp"atatann ~lenmesini le$Viketmi~; bonlan kendine baglay1c1 onlemler aimlp. Osmanb ve tran .sOmiirgecileri. KQrdistan'da benzer politikaIan hayata g~irmeye Ozen gOstermi~r • . Kendilerine baskaldirabilecek diri ~Ieri.' savaslarla, idamlarla, Siirgunler1e yak ecmi$. onlann yerine g'~ye ~~. onlardan bo$3lan yerleri doldunnaya ~h~ yeni unsurIan da kendine loaA;lamanm yoltanm araml$tIr. BOylece Ml-yl)nct politikast bir kcre daba ve cok canh bit ~kilde yfirll.rlQAekonulmus olmaktadir. Mirlerle agalar arasmda bir ~Ii~ki yaraulnus, agalar desteklenerek., Kurdistan ~leri etkisiz hale getirilmeye Ozen g()stcrilmi~lir. 19. yiizytl sonlannda. 1891 ytlmda kurulan Hamidiye Alaylan bOt-yORet rll"'II..;I~1l1l1l en Onemli uygulamalanndan birid1r. Hamidiye- Alaylan'nm kmuJ~uyla he 111 It! Idle Ermeni1er arasmdaki ¢i~kiler htzlandmlml$. hem de KUrtlerin kendi 818Ian n. t ,"I I;cli$kiler derinlC$irilmi$lir. Hamidiye Alaylan gene1 olarak Osmanb Devle': !,~' h~gh kalmis Mirlerden ve yeni yeni olusan ala ailelerinden meydana getirilm~. Bu snrecte Kurdistan'm snuf yapisi onemli Ill~ijde de~i$mi~tir. 194011 yillarda

yfIIi yeoi insanIar ortaya ~. Buntar genet oIarak. mirlerin R:aptsmda veya mjrlerin ~ yet alan -lcimseloP.ti.- sO manit Devleti'yle ~li$ki ~indeki veya sOrgilndeki mirlerin, veya' say. O1d8rOlmClf •.

~uIu dolduran

sonunda, ~

mirlerin

,,!

71

ba$layan yeni sOrel; ise KUrt cgemcn smulanmn tamamen .;:Okmesi anlanunil ~e1mettedir. 19. yUzytllR sonlannda YO yirminci ytlzytlm ~ lIP aileleri. de ~lenmeye ~laddar. A)'!U zamanda, Osmanh Devleti'yle mucadelelerini sllrdQren mir aileleri de varw. Mit ailelenne ~hanedan ailele:ri- de denilmektedir. 20. yUzyti ~lannda ve Ktlrdistan Qzerinde emperyalist bOliqilm' mocadeleleri

sirasmda ve Lozan'da ger~etI~Urilen emperyalist bOl~l.tm antlapnasmdan sonra, KUrt1erin ulusal haklan i~n ~kaldlranlar, KOrtler ~in ulusal haklar isteyen1er b\Ullardt.
Bu ayakJanmalann kanla basnrilmasmdan, biilUn muhalefet odaklannm datrulmasmdan sonraysa, yukanda 81.1 hadanyla ifade ctmeye ~1$ttlU1'ltZ dayatma sQreci ba3ladt YO TUrk Devleti adma basa stli son~1ar almdt. BOylece ajan bit suuf yaratdml$ 0100. Bona antk "Kurt egemen sIOOI" demek ~ zordur. Zira ajanlar hi~bir zaman egemen o1amaz· _ lar. Temel gorevleri resmi ideolojiyi la$unak. yayg:m1a$tumak, Kfirt uIusal geli$imini engellemektir. Katliamlarda, siirgOnlerde, ~kencelerde, soyktrunda hiikOmete yardlmctbk etmektir.

Resmi ideolojinin Hizmetinde ~eyhler

1968 de Cizre'de, ~eyh Seyda isimli bir ~yh y~IYordu. ~eyh Seyda, mUridlerine suntan empoze etmeye ~all~lyordu: Onemli olan MUsliiman olmakttr,lcarde~ olmalctrr. Onemli olan insan olmaknr, Kavmiyet gUtmek Islam'a aylctrnhr. Allah lcavmiyel gudenleri ~l~lamaz. Hz. Muhammed. kavmiyet gildenleri ~inizde barmdtnnaym, der. Biz Hz. Muhammed'in torunlanyiZ... ' o zaman Guney Kurdistan'da Kiirtler'le Irak. arasmda siJahh mOcadele vardLGOney Kurdistan'daki ulusal kunul~ miicadelesi Hakkari, Siirt, Mardin. Van gibi yOrelenfe. ozellikle gender arasmda derin etkiler yarauyordu. Ve bUl insanlar ulusal kurtulus, mucadelesini ~u veya bu oeanda desteklemeye ~a1~lyorlardt. AyncaKuzey Kilrdistan'da da bu konuda OnemU gelismeler, filizlenmeler, y~e(meler vardi. ~eyh Seyda'nm mUridlcrine IcaqI yapuA;1 konusmalar bu baIomdan Onemliydi. Am~ ulusal uy~ engellemek, durdurmak. Onemli olan Islam olmekur, MUslQman otmakur, deniyor.1stama vurgulama yapuguuz zaman arttk, emile sorun onemini kaybediyor, Zaten "kavmiyet gUtmek lslama aykmdir" denerek, Allah'tn ve Hz. Muhammed'in buna ~ oldugu vurgulanarak, KUrt Sorunu He mesgul olmamn, Kurtler ~in ulusal ve demokratik haldar istemcnin gunah oldugu belirtilivor, Burada, "kavmiyet" s6zcU~O elbette, sadece. Kilrtler icin kultaruuyor. Yow Arap ulusyulugu, tUrk. utu~uluAu, Fars ul~ulultu ... konulannda, gerek Seyh Seyda, gerekse Olelci ~eyhler aleyhte bit anum sergilemiyorlar. Resmi ideolojinin istedigi de bu. Kurt ulusai gelismesini engellediRi snreee, Wt olumsuz durumiann ortaya ~asma da gOz yumuluyor. "LaiJdik prensibi zedeleniyor" gibi serzenisler de kulak ardi ediliyor, Burada ~u i1i~iyi de gOrmek gerekic ~y~ Seyda;yt biraz daha yaktndan inceleyince, O'nun, Milli Istihbarat Teskilau'yla 'rok yakl1i ili~ler icmde oldulunu da gornyoruz. Demek ki ~yhler Islam entemasyonalizmi ileri sUrerken aslmde, resmi ideo72

IOjinin propagandasmt yap.yorlar. Ulusal uyanqJ, ulusal canlarup, Kilrt balkmm bilin-. ciDin ~JimaslDl engellemeye ~:ah~IYorlar. ~eyhlerin ~ bUyUk bir iasml bOyle. Bunun ~in de clevlet tarafmdan. maddi. manevi,. ber yOnden destekleniyorlar. Devlet bunlann ekonomik olarak gn~enmesini istiyor. 1efvik ediyor. ~Unk.n ekonomik babmdan gU~lendikleri aranda, ~yhler Ylltnlat Uzerindeki denetimlerini daha fazla anttnyorlar. Banka kredileri daba~· k:i insanlara ve bonlann adamtanna veriliyor. TraktOr kredileri, tohumluk kredileri, ~illi ti<:ari ve tanmsaI krediler bunlara veriliyor. Benzin isaasyonu ~11acaIcsa q bunlara veriliyor; Bunlann topraklanru. genqleunelerine gOz yumuluyor vs. Seyb Scyda OlUnce yerine oIIu NuruUah ~ti. Fakal, 0 dcvleUe babasI gibi ~k i1~lere Binnedi. DevJetin vc hiikilmetin bu konu iIe ilgili olarak her dediliPi yapmadl. Bu kipnin bi~ yll Once bir trafik ~. Old'ilIiinU gOrUyoruz. Nedeni ruwb pet belli olmayan bit OlOm. . Jlhan Sel~. Nadire Maler ile yapttJa birsOyle§ide. TUrkiye BUyUk Millet -Mecli· si'ne Dolu'dan gelen mil1etvetilleri i~in §OYle ~ Cot partili rejimden soma Ankara'daki biiktimet ile qirei beyleri ve ~hler arasmda bit uzlapna g~epyor. Doltudan ve GUneydolu'dan gelen qiret reiSleri, dogrudan dolruya ~ partili rejimin kahplanna sllml§lardlr. Dolu'daki halktn ulusal tav~rlanndan delH. demokratik lavularmdan bile bahseUftemi~. Bir tek: apret reisi ydcsa ve deseydi ki parlamentoda: 'Hallamtz eziliyor. demokralit haklanmtzlistiyoruz: 19S01er. 19601ar. hana 1970'1erin ikinci yansma kadar bie fey duymadtk." (OlinUn ve BugOnUn Defterlcri. TlUkiye Sorun-

Yotun

M •••

~I

I, Temmuz 1988. Alan Yaymlan. s.14)

Tel:. panili dOnemde TBMM'ne mil1etvckili oIarak tayin edilen, ~k partili dOnemde de ~im mekanizmalan sonucu Meclis'e gelen toprat aAasi. ~b'- 8$iret reisi Bibt un· sunlann ulusal haJclar talep etmemeleri ~ dogakbr. ~UnkU bunlar, zaten, ulusal hatlar taJep etmcdikleri i~in. ulusal kimlilderini inkar ettikleri i~in. Migelerinde TtirklC§me 'politikaslRl uygulanmasuu ~ik eden ajanlar olduklan iyin milletvekili tayin ediliyorlardi, Cumhuriyet Halk FtrIcast'nm Geuel B8$kaRl Mustafa Kemal AtatUrk ve daha sonralan lsmet tnOnU dOnemlerinde bOyle olm~tur. Yok partili dOneme\g~illC bu siyasal ve toplumsal ili~kiler aynen devam etmistir. ~ok paniU donem bu konuda Onemli bir farkhlasma getinnemi§Ur. Ulusal kintliklerini tamamen D!IW' eOOnJ.erin. TUrklqtirme politikaslm vc uygulamasJnl savunanlann milletvekili ~ilmeleri 1eJvik cdUiyordu. Bunlann milletvekili ~ilme1eri isteniyordu. Ulusal kimHklerini savunanlann ~e~itli yol1ardan imba edildikleri, gU~sti2.le$tirildik1eri. zaYlflatdd,klan bOyUk bir ge~ktie. 0 halde bu. Kemalizmin KUrdistan'a ili~kin temel bie politikasldlr. Otc taraftan bu bie clevlct politlka,sldlr. TUddye'de Kurdistan'a i1i§kin bOUin politikalar devle' politikasldtr. Devlet tarafmdan ~izilen bu politikalar bUkOmet politikalarmm ~ ~otUzerinde durmaktadlr. Hilknmetler devlct taraflndan Dretilmi§ politikalann uygulayictsidirlar, Bu bakimdan TBMM'ne OoP'dan gelen Oyelerin I3.V1r ve davrant§lanyla. ulusal haklanru ve demokratik hakJanm h~ savunmadddanyIa ilgili WI saptamal!U' yaptnak: yetmiyor. Bu tavir ve davtanl§lan. kendi·OzIerioe sahip ~run nedenlerini de ~ gerekiyor. Kemalizmin KUcdistan'a ili~in pofitikalan dikkate almmadan bOyle bir 80Iklamayl yapmak olasi delildie. Sir taraftan Kemalizme toz kondurmamaya, onu hakh gostermeye 73

~ah~manm, Ole yandan KUrt toplumuna ili~in ekonomik, toplumsal ve siyasal sureclere sa~hkh, bilimsel aciklamalar gellrmenin hi~bir olana!t yoktnr. ~irndiye bdar Kemalizmin propagan-iasim yapmis Turk aydmlannm onunla hesaplasmaya gi:nneleri ise cok zordur, Dikkat edilirse gOrfilecektir. l1han Selcuk'un, KUrt ayakianmaJanna i1i~kin g0ril11eri de resrni ideolojinin anlaumtanyla aytudir, (1) Curnhuriyet'in ilk yJllannda, tek parti dOneminde. devlet ve hUkflmet y6neticileri. basm, yazarlar, KUrt halkim, "ilkel bir sura", "ins;mhgl idrak etrnem~ bie title" gibi kavramlarla anlatryc ~. seyhleri, hocalan da bunlan somuren zDrnreler olarak dcgeriendiriyordu. Resnu yazarlaIdan Beh~t Cemal bu durumu ~yle anlabyor: Tanzirnat't Hayriye'nin ilam ile beraber bir KnnJOk. propagandasl ~tanut fakat ~bit za. man halk arasmda girmemisu, <;Unlctl sU'astyla Tanzimat'm ve MC$rtItiyet'in KUrtler'in y~ayl~1 Gzerinde yapacagr -degi~ildik, do!rudan dogruya. aga, bey. reis, $tyh ve bocalann bu ilkel stlrtUer Uzerindeki nlifuzlanm ktracak nitelikte idi. lnsanhll bile idmk: etmemis olan bu kitleye ise, KDrtlUk telkin etrneye imkan yottu. Bu title varItgmm rna. nasim bir a~ gulgul (dan). bir av~ arpayemekten ibaret zanneden, Cumhuriyet nedir, y~dlgl dagm arkasmda ne vardlr. bilmez ve bUmek de istemezdi. Hemen hemen hepsi bu bilgilerden yoksul bu kitleyi tahrik i~ propaganda)'l din yOnuitden yapmaJdazamdt. Gercekte de Oyle 0100.

It._

It

"Cumhuriyet'in ilamndan Onecki Milli MOcadele dOneminde ve ondan sonra Tiirkiye'nin siyasal ve sosyalle.$lcilatJru hllkmil aluna alan devrimin hOkllrnette rneydana gClirdi_!ti egitim, Tanzimat-l Hayriye devrinde uyanmis, fakat ge~kl*mem~ olan kisisel OzgUrIUkve bagnnslzl~IRKiirtler'e de muhakka surette saA;1anacagtnt gOsterrneye ba~ladl_!tl andan itibaren, ytlzytllarca kanlanm ve abnterlerini sOrilUrerek ge.;indilderi Kurt.halkim kaybetmek tasasma dij~nler arasmda memnuniyetsizlik ~Ostermifti. ~ (BehCei Cemal, ~cyh Said tsyam, Hisar Ma1baas11955. s. 19; TUrkiye Cumhuriyeti'nde Ayaklanmalar, 1924·1938 Hazlftayan:Em. leur. Alb. R~al Halh, Gene1kurmay B~kanhgl Yay. Ankara 1972, s, 79) GOrfildiigi1 gibi burada, Kfut harekeUerinin h~bir ulusal yem.Uniln,yani KUrtlUkle ilgili bir y5nUntinbulunmadl!1 belirtitiyor. 'llkel sUrliler"in, "insanll!t daha idrak edemerni$ kitle1er"in, "hayattn manasim bit a~ gulp! (dan), bir a~,arp8 yemek1en ibaret zanneden" insanJann, "Cumhuriyet nedit bilmez"lenn, "Y8.1ad1g.dattn anhnda ne vardrr bilmez"lerin, "bilrnek istemeyenler"in ulusal duygu,Iar ileri sflrebilecek seviy~ olmadrklan ifadeediliyor. Ala. iCyh, reis, bey. bocalann bu ilkel kitlelerin kantannt emdiklcri belirtiliyor, Onlarta mUcadele edilmesi ve onlann ortadan kaldrptmaIan isteniyor. ., ' Bunlann mini duygulan olan, bu duygulan do~ltusunda mucade1e etmeye ~ seyhler, reisler, agalar otdugu aclkttr. _Bubakimdan da. devletin, yazarlann, basmm yogun bir saldmsma ugruyorlar. BugUnUn ~yhlerinin ~ok bOyUk bir ktsmlYsa. kendi {iztine tees dti~mG~.ajan~ml~. Bu baklmdan da devletinen bnytik yarduncdanndan biri olarak kabul ediliyorlar. Devletin, yazartann, basmm, 1920'li ve 1980'6 ytllardaki dU~ijncelerinin karsilasnnlmasr, TUrlciye'nin politik ve ..topIumsal dUzeni hakkmda onemli ipuclan vennektedir.

74

1~1 Dop nuru~malan

..
1971 de, Diyarbabr'da, Dolo Durupa1an SU'ISIDda tae)'ID edenolaylar)'iDe inc;e.. lenmeye deler niteliktedir. 0 ydlarda, ziyaret haftada bit gUn yapdtyordu. G~ ~tk alanda cereyan ediyordu. Ziyaret(:Uerte lUiuk1an ahn bit tcIOrgO 8)'1"Yordu. TelOrgOnUn bir taratindan zi~iler, bir taraflndan da tutuklular SU'8lant)tontu. Ziyare~ilerin sa)'lSl azsa. gIjrO~elerin sOIesi uzatJlabiliyordu. Bertes h.erkesin ziyaref(:isiyle gOrU~biliyordu. Bu gOrO$melerden SORra bazt 8IbdcqJardan §11D1an duyardun: "FalanC8nID babasJ MlTde ~yor." "Falancanm ;mcasulin MIT i1e i1i~i vat." "Fatancarun daytSI UZUR sOreden beri MIT gOrevlisidir." BazJ: arkad8§lar da ziyarete gelen keadi yakmlanyla ilgili olarak benzet ~amatarda bulqnurlanb. . Bu iIi$kilerden dolaYJ ne OvOnmet, ne de yerinmelt gerekmiyor. Bunlar nesncl
~k1aytCl

ili~lerdir. Ktlrdis1B'1n siyasal ve toplumsal tarihinin. incclenmesinde epeyce

olmaitadtr. 196(11),dIarda Kuzey KUrdi$tan'da8\li§en demmci ve demokratik bareket il;inde etldli olan Onem1i ·bir kesim feodal Slmtlann bugOnkU nesiUeriydi. Ve bu nesil, dcdelerinin, bababnnan ,devletle ve hUkiknetle kurduAu bu tor iIi$kilere kesinlikle ' kaqlyddar. Bundan dolaya da aile, il;inde onemU ~eIer sOz koousuydu. Dcvrimci Dolo Kohne OcakIan Davasrnda !;Ok Onemli bir olay y~dl. Askeri savcdar, 197-1 )'1hnda, Dolu DliruJrnalan suasmda hazuiadjk1an bUtOn iddianamelerde. tarihte· KOn adtyla billqen bit ulusun olmadtglDl, bunlann ashmn TUrk: olduguniJ, .KUrlf;e'nin Tnrlc:l;e'nin bit $ivesi oldugtmu ywyorlardl. Tutuklulann, "ben KIlrdUm" diyerek s~ i$lediklerini vurguluyorlardl. Askeri mahkemeler de, askeri savcllanniddialan do~ltusunda karat veriyor, tutukhilan cezalandtnyordu. BOyIece KUrt diye bilinen bir ulusun olmadltJ.. astUannui Tort oldutu. Kilrtfi:e diye bilinen bir dilin olmadtlt, bonun nlrkfi:e'nin bir ~ivesi oldup karat aluna'almml$ oluyordu. Askcri Yargttay da hOkUm " muhakemesinin tararlanm aynen onayltyor, bOyiece Kunlerin TUrk. oidugu kosin~i$ oIuyordu. Askeri savctIar bu iddialanm, aym kavramlan kuIIanarak. ve aynl terminoloji ie;inde bOliln iddianamalerde belirtiyorlardt. Mahkemelerin YO Askeri Yargtlay'm wtumlan cia _ l»Oyleydi. Aym ~er DeVrimci DoJu K81tf1r 0catIan iddiaruimesinde: biraz daha .etrafla bir ~ ycr allyordu. ., Devrimci Dolu KUJ.tnrOcak1an'ntn but genl; tutuklulan, bu iddianameye cevap "vermek istediler. Bunun il;in, tutukevinde, tutukevi olanaklan fi:C~esinc:ie yoAun bir fi:8lqmaya girdiler. Askeri savedar Kilrt diye bilinen bir ulusun obnachJuu. 8Slllanmn Tnrt olduJunu iddia ediyorlanh. Genfi: adaltIqIar cia "lddianameyc Cevap" ~lerinde. KOrt1erin Ortadotu'oun yerli halklanndan biri olduAunu. TUrtlerin Anadolu'ya Ortaas-ya'dan 11. yllzyllda geldik1erini~ halbuki. Knrtlerin ~ daba eskiden ben bOlgede yapdtklannt vurguluyorlardt. KUrtler, diUeriyle, tarihleriyJe. kOIUlrieriyle, geJenek. ve gare~eriyle T6rtlerden ayn bir ulustu, TUrkler.Turani bi!" uktan 'geliyorlardl. KUrtler ise Ari uta mensup imler. Askeri savcllann iddia1anna k3t$lgeDfi: arkat1a$1ar da "Jddianameye Cevap" dilek¢erinde bun1an anlatmaya e;ab$tyorlardl. Askeri savcdar iddianamelerinde, Ktlrtye

75

diye bilinen baltlmsa bit dilin 0Ima&11I11.K~'nin. Tnrk~'ninbir ~vesi olOOloou yazlyori~. Askeri savcdara SOre, K~e'de buhman sOzcUklerden %40'1 TUrk~ %3O'u Arapya, %28'j Farsca, geriye kalanlar da Enneni.ce, GUrcnce. SUryanice -gibi dillerden almmaydJ.. Gen~ arkada$ar da "tddtanarneye Cevap" dil~erinde. bu iddialann bilimse1 olmadtCuu. son derece gayn ciddi oldolunu anlabyorlardl. K~'nin gramer, sentaks ve ronelik olarak TOrk~'den ayn bir dil olduAunu ifade ediyorlardi. TUrk~e Ural-Altay dil aiJesine mensup idi, K~ ise Ari dil ailesi icinde Hint Avrupa di1 aiIesi i~inde yer ahyordu. "lddianameye Cevap" dilek~esi 1971 yilt yaz aylannda Slhyonetim tutukevinde bUyilk bit sorumluluk ve ciddiyet i-;inde hazirlandi, Bunu haztrla.'i~~1g"I~Ieroeki co~kuyu ve heyecam izlemek eok kolaydt. BOyle bir metnin hazirlanmasi, bunun dilekce olarak verilecegi, tutukevindeki oteki tutuklulan da heyecanlandtnyordu. t;a1t~malar daha cot -yemekhane Mltimiinde sUrdilrtllUyordu. Arkadaslar gece gee vakitlere kadar catl$lyorlardi. Bu ~h§malar ispiyoncular aracl11ltyla s1klyonetim tutukevi yOneumini de'duyumtuyorduo "Falan falan samklar gece ~ vakidere kadar oturuyorlar, Call§IYOtlar. Okuyorlar, yazryorlar, laru$lyorlar ... " YOnetim bOyle bir cah$mayl engellemeye call$lyordu. lncelemc iein gerckli kitaplann ve dClJilcrin tutukevine almmasma en_gel oluyordu. Koguslarda sik sik arama yapiyor, yaztJan ele gccirmcy~ cah~lyordu. Bunlara ragmen. "lddianamayc Ccvap" dilekcesinin hazU'bklan da htzla sUrUyordu. Fakat en onemli engelIerne ailclerin araya konulmastydt. Ve arUk. devreyc MlT giriyordu. Gcne arkadaslarm yalanlan. babatan, dedeleri, amealan, daydan vs .•• ziyarct gunlerinde $unlan sOyiUyorlardt: "Savunma yazdl~ntzt haber aldik, bundan vazgeein." Arkada~lar, askcri savcilann iddianamelcrine ve mahkemelerin kararlaruta ka~t muhakka savunma yapmak gerektiltini. KUrt kimligtnin ve Kurtec'nln savunulmasi gerektigini anlauyortardr. Arkada~1ann yaktnian Ise bUyUk bir endise gCsteriyorlar. savunma dilckcesinden vazgecilmesi gerektiAini israrla vurguluyorlardi. En azmdan kendi yakmlannm bu faaliyette yer atmamasml, bOyle bir dilekeeyi imzalamamastm kesinlikle isuyorlardi. Ailelerin bu tutum ve davramslan konusul uyor, tarU~lhyor. fal-at cah~malarda bUyut bit sorumluluk iCinde sUrUpgidiyordu. . ~lartn yalcmlan: daha sonralci ziyarette, muhakkak.yine ge1iyorlardt. Bu safer daha kararh, daha israrh oluyorlanb. "Savunma dile~si yazmaym. Kiln!.er'den Soz etmeyin. Kortler ayn bit millettir. K~ ayrl bir dildir demeyin. KUrtier eziliyor demoyin ... ~ Gene arkadaslar da yine makul bir biyimde dU~Unce1erini ve eylemlerini savuauyorlardi. Bu arada, dedelerini, babalannt, Otek.i yakmlanru da e1e§tiriyorlardt. Onlann g~mi~te Kurtler iyin hicbir ~y yapmadtklanm, kOlel~eye boyun egdilcJ.erini ifade ediyortardi, Genylerin yaktnlan. "••.Sil bakliSlDlZ. sizi anhyoru:t. fakat elimizden ne gelir, baz. ~eylere boyun eA;meliyiz, ball §eylcre katlanmahytz, ~ok gUesfizUz..." diyorlardi, End~lerini, huzursuzluklannl, belirtiyorlardt. Ziyaretlere, zaman zaman, aile i~inde itiban olan ki~i1er. devlet bOrokrasisinde yu.kselmi~ amirler-memurlar da geliyordu. Onlar da geneleri ikna etmeye C;all$tyorlardt. "Hamdolsun hepimiz MUslUmantz. Tnrkiiz. diye ayrl11~ hie OnemJi deA;i1,siz de bu islerle ugrasmayin, gfinilnUzO gUn ctmeye bakin, gcnyliA;inizi ya~ym. savcmm istedigi gibi konusun." diyorlardi. Aile1erin yaktnlan fizerindcki baskilan her ziyarette daha da 8[. 76

tarak surup gidiyordu. Bu ara~anna rU$vet te1dif edenler de vardr, Elter bu i~leri brraksrsan sana araba alacagim, ev alacagun, evlen, ayn bir evin olsun, diyorlardi. c;oluk~ocuk sahibi 01, ~ya bak ... Gen-;:~lar makul ifadeJerie bunlann ~m olmadiguu anlauyorlardi, Tutuklularm yaktnlan birziyarette ~unlan soylediler: Mti~retek savunma yapmaym, Kurtlerden sOz etmeyin. EJer siyasi savunma yaparsarnz, Ktirtlerdcn SOzederse- • niz, bOtOn KQn kOylerini ucaklarla bomba1ayacaklar. Siz Kurtler'in mutlulugu i-;:in rnucadele etti~inizi soyliiyorsunuz. Fakat pek cok yeni yeni actlara sebep otecaksunz. Sizin bu tavirlanmz ve d~Onceniz yOzUnden kOyler bombalanacak. Bunun i!):in mu~terek savunma yapmaktan vazgecin .... Herkes kendi yakmma, "Bqkalan imzalasa bile sen boyle bir dilekceyi imzalarna, Sen bu i~in dismda kal." demeyi de ibmal etmiyordu. Ve bUllin bunlar, korkular, endiseler, tehditlerle kansik duygularla ifade cdiliyordu. -·167 sahifelik bu dilekce, butOn dayatma1ara ~e Israrlara ragmen hazirland, ve imzaIandt. Bundan sonra yine Devrimci Dogu KUhUr Ocakfan Davasi'nda yargilanan baska arkacta$lar taraimdan da 26 sahifelik ayn bit dilekce hazuia,ru:h ve imzalandr, (bk. Devrimci Dogu Kulttlr Ocaklan Dava Dosyasi I, Kamal Yaymevi, Ankara 1975, s. 113·277, 305-317)(2)

'Burada amacrmrz 167 sahifelik dilckcenin bazrrlanmasrm ve savunulmasmi 3Clklamak degil. Tutukevi yonetiminin, guvenlik orgUtlcri aracrhgsyla, en azmdan bazi tutuklulann yakmlanyla kurabildigi i1i~kileri bellrtmek istiyorum. Bazi ~eylerin olmasuu saglarnak icin, bazi $Cylcrin olmamasuu saglamak icin aileler devreye koyulabil. mistir, Ailelcr bu sarccte elkin bir rol alabilmislerdir, Ailclcr tarafmdan gelistirilcn propagandanm, telkinin tamarmyla etkisiz kaldrgmr soylcmek de dogru degildir. 167 sahifcIik ve26 sahifclik dilckceler hazrrlamrken bazt atkadaslar a dilekcelere katilmayip kendileri ozel dilckceler hanrladilar, Bu sekildc 25 sahifelik, 51 sahifelik dilckceler hazirlandi. Fakat bu arkadaslar ')it yandan ailelerinden gelen baskilar, ate yandan mahkeme heyetinin direnisi kar.rsmda, hazrrladiklan bu dilekceleri mahkemeye verememislerdir. Durusmalardaki ifadelerinde de, dilekcelerde yazdiklanm vurgu1ayamaml~lardll.

Askeri Darbelerin iki Onemli Faaliyet Alaru

1930'lu yrllardan beri oncrnli bir tarusma vat. Acaba, Dogu'ya yol gOliirclim mi, okul goturclirn mi; su gOLU.relimmi? vs, Yol, okul, su, elektrik, fabrika goturursck, kamu hizmctlerinin yogunlasunrsak, ulusal uyant~1 hralandrrrms olur muyuz? Acaba bunlar "uyuyan Ktirtler"in bilincinin acan etkenler mi olur? Bu kuskular ve endiselcr cerccvesindc, tck patti doneminde, Dogu'ya onernli bir yatmm yaprlmadrgrm gOriiyoruz. 1950'lj yillarda bu tarusrnarun kisrnen bir sonuca b3itlandlgl da goruluyor. Yol, oku1... benzerkarnu hizmetleri gottirtllmeyc baslamyor. Bunlann yaratabilcccgi ulusaJ uyams da asimilasyon politikalanyla engeUenmeye ~all~lltyor. Zaten gerek dusunccde, gerek uygulam ada Vat alan asimilasyon daha yogun. daha planlr, daha kapsamli bir sekilde 77

yUrilrHigc konuyor.
g~riliyor,

Askeri darbe dOncmlerinden

sonra, bu uygulamalar

gOzden

daba gU~Hibit ~dc

kurumlar bu ~e
karuslydayun.

uygulanmaya ~,llyor. $cyblik, &6prak a!1llI!t gibi ~inde. asimiIasyon kurwn1anndan bid olarak delerlendiri1melidir.

TUrkiyc'dekj askeri darbelerden soma.. iId tonuyaOnemli bit vurguIama yapllty«. Birincisi, toprak refonnu dU$1In1llmesi. toprak~refonnu Wb~ ba~am8$1. ikinci· si ise asimilasyon sU '~in lnzlandmlmaSl vc yotunlqtmlmasl. Topnk refonnuoWl dilfllnUlmesi asbnda bir yandgt.dan kaynaklaruyor. KUrt hareketinin artasmda 8jaIann oldugu d~iiliiyor. Ktirt bareketini ataIann bfkutntuu kabul eden bit anlayq V8r. SOyie d~nli1yor: Toprat agaJanyla. fCYhIerIe, apret. reis1eriyIe mlicade1e edellm. Onlan sUrgilnc g6nderelim.' Topiaklanna: el koyalun. Boylece K~IilOIU b~ zllinrenin kOknou kwutmU1 oluruz. Vc Knnlertc ilgili d~n gc~mesini eqelleriz. 27 Ma)'lS 1960 askeri basmda, siyasal partilerde,

darbesinden soma toprak reformu Jronusu, Uni~lerde.

sore konUfUlm~ vc t:artq~. o sirada, Giincy KOrdistan'da MoUa Mustafa Banani'nm Ondertilinde. KOrdisIan Dcmokrat Partisi, ulusal kurtUIU$ mDcadelesi ba$latmi$b. Ve TDrkiyc'de Milli Bittit Komitesi uyeleri, Jrak'da meydana gelen geli$melerden dolayl biiyiik bit endi~ i~indeydiler. GOney KUrdisWl'daki mucadele, Hakkari. Van,.Siirt. Mardin. Diyarbabr gibi yOI'elerde de etkilet yaranyordu. Bu yOrelerde GOney KUrdistan'daIci uIusal kunulU$ mficadelesi iein yanhm toplama faaliyeti de ba$18Im~. MOlla Mustafa Barzani. topJak. agasa, asiret reisi ve ~yh o1arak degerlendiraliyor, Kuzeyde de benzer bit hareketin ~~layac~l!ldan k.ork.uluyordu.Bunun i,;in darbeden heinen sonra, toprak. ~ $cyhlerden ve asiret reislerinden 48S insan, Sivas'ta kampa almml~ Bunlardan bazsrlanna ~ok dUzeyde ~keoceler yaptJcbtuu da bili~ BazaIannm di$1eri IanIdL _ Bazdan bogazma kadar bok kuyulanna sokuldu. vs. Bunlardan SS ala ~okanh bulundugu i~in sllrgU.ne'gOnderildi. Edirne, Bahkesir, Aydtn. Sakaiya. KUtahya, c;orwn gibiyl:)relere surgun edildiler. Geret sWgiIne gOnderileolerin, gerek Sivas kampmdan evlerine gOnderilenlerin y3$Mllan. faaliyederi. ha~Janyla kurduAu ili~ diliUnce1eri vs, ~tim tarafmdan en ince aynnUlanna kadar izIeniyordu. Fatat ~ da gGzleniyordu aruk. Toprak ~alan, $eyhler 8$Uet reisleri bir bOum olarak ele abruhl1 zaman zararh insanlar degildir. KUrt ulusalcihguu, K~UlUlu kl$lartanlar, hareketin i';inde veya arkasmda yer alanlar bunlar degiJdirler. Halta bun1ar devletin ve hUkilinetin ~Qnce ve ey. lemlerinin, plan ve programlannm, bOlgede yayllmasmda etJdn ve;onemli roller " IIstlenmektedirler. Oyleyse bunlan sOrgDn eunek. silrgUnde tutmak dolN delildir. Bunlann mallarma el koymak yanll$ur. Bilakis kurumlasmalanni, maddi ve manevi yOnJerden gelismelerini lC$vik eunek gerekiyor. c;untll bunlar Klirt hareketinin i~inde. yanmda veya arkasmda yer abmyorlar. aksine. KUdc ulusalclhAmm ge1i$mesine engel oluyorlar. Ve bu iIi$ki,lerzamanla daha iyi gOzleniyW'. Toptak: td'ormu gihi sOzlede bu ziimrelerin rahatslz edilmemesi. tedirgin edilmemesi SQnUCWla vanhyor. BUDun ~in a~alann. ~yblerin. JI.$Uet reislerinin SOrgQnden teodi evJeiine. kOylerinc g6Pdcrilmeleri. yani affedilmeleri uzun sflnnllyor. Bu balamdan. "aSkeri darbelerin Hi OnemIi faaliyet aJaru" ifadesi ashnda dogro deIildir. Yukanda aylkJandllt gibi, birinci faaliyeC tam bit faaliyet de!il. Yanm, hatta ~yrek bir faaliyet bile de!il. Bunun bir yam1gIdan kaynakIandrgnn belirtm.i~k.
UZUD

78

Oyleyse toprak reformu sIogam. 27 Ma)'lS 196O'dan sonra neden gUndem~ geldi? Bu anla)'l~ ashnda, bir yandgt olarak: KUrt SOunu'yla il~dilini yukanda ifade et~ meye ~~qtun. BU oI~ yani toprak refonnunun koo~uJmasmda. g~·Keml· list subaylann radikal dU~Unceterinin de ku;kusuz etlcisi vardU'. Bunlar toplumda. yoksuttar ve toprUslZ kOylwer lebine bazl yeni dtlzenlemeler yapmak istiyodar. Fakal, aJaiann. ~yhlerin. qnet reislerinin KUrt Sorunu'ndaki ycrleri iyice ortaya ~Wnca ve bunun deviet taraftan bir rol okJuIu ~. toprak. reformu slogaru da f8V8f 18V81 gUndemden .;ooya. . Ulusal kurtul~ harek.etinin ~incte yer alan aplar. $CYhler. 3$iret reisleri yak mu? Var. Fakat saydan son derece az. Cot: ~ 8Z. DoJa)'lSlyla bun1ann etkinlikIeri devlet ve bOkUmet wafmdan her zaman lanIabiliyor. Maddi ve mancvi yOnlerden gdipneleri. engeUeriebiliyor.Bu Uk ki§iler devledc devamh s~ i~indc bulunduklanndan mac.idi zenginlikleri hep reMit altmda bulunuyor. . 12 Mart dOOeminde g6zaltma ahnan, tutuklanan. yargllanan ve biiJdlm giyen toprak ~ reislerini bu ~ve i~de degerl~Uriz. _ Yukanda belirtilen. "55 $" ~inde ~k tUlarll ve ~ sa!thkb olan toprak sahipleri verdi, Faik Bucak bunlardan biriydi. Ore yandan. 1960'11 yd1&m baslannda kunilan ve faaliyet gosteren Turkiye 'l$Ci Partisi'nin icinde, hatta, Dogu'daki ii ve- ilce ~kanbklannda bu tnrdeo ban ~yhler, $1ar ve qiret reisleri de yet a1ml$lardar. Ve bunlardan bit ktsmi 1967'deki Dolu Mitingteri'ne sktif olarak kaulml$Ul. Bunlar dilleriyle, konusmalanyla, zevkleriyle. gelenekierlyle. y~)'l$tanyla KUrt idiler, KUrt tavtrlar ve davramslar sergiUyorlardl. KUrt toptumu olma 6zellikJerini. yani KUrtlUklerini bili~li bir ~ilde savunanlar da van;h. Fakat 1960'h yillann sontannda iyice get~ kapitalist ili$kiler'bunlardan bir ktsnunm daha ulusal de~eflerini ogUtlU~Bu ~ bunlann bir krsnn bir yandan asimile oldular. bU;.yandan da asimilasyonun acunasiz bie ar8C1 haline geldiler. ~Unkt1, kapitalist ili~kiler. eger. KUrt ulusal hareketini savunan ~111 muhalefet odaIdanrun ideolojik ve politik faaliyetleri olmadan ge !i$fi1C olanaldan buJuyorsa ulusal degerleri yWcl eJkiler yaratabiliyor. BugUR ise.du. wn cJe~iiiktir. !Capitalist ~ yinC getipyor.· Fakat KOrt·olusal deAerlcrini sawnan ~m· mubalefet·OdakJan da var. Bu baklmdan kapitalist ilqkilerin geli~mesi. eskiden oldugu gibi yWcI etkHec yaratamtyOr. Bu konuyu ileride daha euath bir ~ ele almak miimkUn oIacak. Toprak refonnu konusu 12 Mart 1971 darbesinden sonra da giindeme geldi. 0 zaman yine KUrt Sorunu'yla ili~kilenditildi. K~usuz bu da bit yantlgtydt. Fatat bu donemde toprak refonnu konusunun konu~ulm8S1 ve tarusilmas; ~k kisa sUrdU. Agalann. $Cyhlerin,~iret reislerinin ge~ek kimlikleri ve devlet yanbSl fonksiyonlan kisa zamanda an~)dl. Burada, KUrt ulusal hareketine itarp. devrimci TUrk. g~leri. TUrk aydmlan ve TUrk basuu arasmda Onemli bir cepbe ol~tunnaIc endi~ni de gOnnek miimkiindOr.
.

aAaIanm, ~Icri,

1960'h ydlann sonlanru d~nelim. Kon Sorunu devrimci ve demolaar ~ler arasmda yoton bir fekilde tartI~byor. KUrt Sorunu'nu konupllann. sorupun demokra· til:: bit biclmde ~iimtine taraftat olanlarm say1Sl git~,arttyor. 12 Marl cuntasi ise, ~ nedenlerin yamnda, bu geIqme1eri dun1urmak, engellemek. mevcut OrgUtienmekrl dagitmak amaeuu da ta~lyor. Bu ko$U1laralnnda, KUrt Sorunu'nun arkasmda. a!tatar.
79

~yhler, asiret reisleri, gerici SJPlflar var, demek sorunun devrimciler ve demokratlar arasmda tarafw bulmasll1l Onleyici 6nemli bir slogan olarak. gOriUebilir. Bu, inandmcl olsun veya olmaSln, resmt ideolojinin- bu anlayql ilerl sUrmesi, kendisi ~Indan 6nemli olmakuldtr. Bu aynt zamanda sorunun ~bbnrun, doIru kavramlmaStmn engellenmesi ~lSUldan da onemtidir. SCIURUD arbsmda. aIaJar. ~yhIer. 8§iref. reisleri \131', donerek, diri, gen~ gelec.ek vaal eden Ylitnlar, yoksu1 kfiylUle:r dilckatlerden uzak tutu1maya ~all~dmaktadlt. Hatbuki sorunu esas konupntar, ~ar. SOtunun tq:JytelSl olanlar btmlardu". .
12 Mart 1971 rejiminde, toprak reformu konusunun ekonomik bir boyutu oldugunu g6nnek de mOmklindilr. Bau'da sanayinin, banka sekUkOnDn. ticarctin yoIun bit ~kitde gel~mcsi isteomektedir. 0 halde. BalI'da Qretiien mallar ~in gen~ pazarlann -- Olm8S1 da gerekir. Dolu'nun 6nemli bir pazar olacagt dli$iinOlmettedir. Oyleyse Ban'da Uretilen mallar i~in Do~u'daki vatanda~lann altm gOclinOn artttnlm3S1 gcrekmektedir. I~te, toprak reformu bu ~e ~inde de d~Iln(jImelctedir. 12 Eyliil 1980 darbesinden soma toprak reformu konusu yinc gOndemegeldi. Fakat toprak agahg, sorunuyla, KUrt Sorunu'yla fazla iti$ki,lendirilmedi. Ve bu bfiyle ~k bsa 'slirdii; Fakat yukanda belirtildi!i gibi,sorunun ekonomik boyutlan bu dOOemde de s6z kanusu edildi.

Askeri darbe dfinemlerinde gUndeme getirilen ikinci konu asimilasyondur. N.: LUr bit alfabe yapahm kl KUrt cocuklara kolayca TOrk~ OIretelim? Nastl bir eaitim uygulayahm, nasil bit politilca i:i1eyeHm ki hcrkese TiirIc~'yi OAretelim ve Ku~'yi unuUu· rahm? Kurt kimligini yok etmek, herkesi, "TUrkUm, mutluyum" diye baAuunak: i~ nasil davranmak gerekir? Askeri darbe dOnemlcrinde bu konular daha ~u bir b~mde gundcrnc geliyor. Bu konunun de ahnmast ve tartl4llmast, zaman ~inde, darbeden darbcyc, kuskusuz bazlozellilder gOstermektcdir. Omelin 1960'da daha yiiksek sesIe. daha bUytik bir c~kuyla gtindeme gelmi~tir. Basmda. Onlvcrsilelerde. OIrenc:i demeklerinde·
uzun uzun konusulmus, tarb~tlml~tlr. basshyor ve daAlbbyor.

l%Q'da Mehmet $erif Ftrat'm DoAu tueri ve Vano Tarihi isimli kitabl yenideo Dotu IUeri vc Varto Taribi isimli kitap, KUrt diye bilincn bit kavrnin olmadigim, asillanmn TUrk oldu~unu, Ku~e diye bit dilin olmadlttnl,

Turkcerun bir sivesi oldupu anlatan belli ba~h kitapJardan biridir. 1945'de yaztlmlS1960'da Milli Birlik Komitesi Baskam ve Devlet B~aru Orgeneral Cernal GUrsel'in OnS&Z'OyleMilli Egitim BakanhtI tarafmden yeniden basdm~tu'. ocretsiz olarak geni~ bir bicirnde daa:lblm~tlf. Oniversitclerde profesOrlerc. d~ntlere, asistanlara, Otrenci dcrneklerine verilmi~r. Basin mensuplanna, gazetecilere, yazarlara daldm~tlr. Otul kitaplrklanna gOnderHmi~tir. Ogreunenler arasmda geni~ bir daAlbml yapdml~tu'. Krslalara, ogrenci yurtlanna yaygm otmk vcrqmi$tir. Vine aym dOnemde. basmda, Klirtlcrin Tilrt oldulunu anlatan ~ )'8Z1 yazddt. Oil uzmanlan, K~e'nin, TUrk dilinin bir leh~ olduglBlUkarutIamak ~in IfOk btlyllk gayretlere girdiler, Dniversite mensuplan, profcsUrlcr bu konuda yolun bir If8ba i~de oldular. Bu konulan dile getiren konferanslar, seminerlcr dUzenlendi. ~dc. oturumlar
yapildi, . 1960'11 ytllann baslanm dl}~nelim. Bu ~balann btiyUk bir kabul gOrdUg:iinii de

80

ifade etmek gerekir. KUrtJerin Turk oldu!unun isbat edilmesi, Kilr~e diye bilinen bir baJ;lmSlz dilin olmadtltmn, onun, TU~'nin bir ~ivcsi oiduiunun 'isbai edHmesi en bUyUk devrimcilik ve ilericilit oIarak degerlendiriliyOrdu. Kurt utUsaiciIiiininlfade ediJmesi, "ben Kwdi.im ". ·K~e baltmSlZ bir dildir" vs. deniline5i 'gertcilik olarak kabul ediliyordu. COnkO bu oIaylann gerisinde, ala!arm, ~yhleriD. qirCt reislennin oldugu d~iinOliiyordu. Bu baJomdan. KUrtJerin Tnrt olduklannm IcamtlclnmaS1Oocmli bir yurt:" severlik gOreviydi. Do!u'dagOrevli olan devrimci vedcmokrat O~ler.Ozellikle TUrt4iC ogretmenleri bOyle bit ~ bqroJ oynuyorlarch. 1960'h ydlann ba§lannda bunlar yolun bit bi~jmde y8$llDdl. 1960, 1961, 1962, 1963 ydlarmda bu kavray~ sUrOp giUi. 1960'h yillann sonlanna dogru,KOrtleri TUrk sayan, K~eiyi Tnrk~'nin bit ~ivesi sayan buanIayt' e1c~tiritmcye'~l. KDrtler arasmda, daha sonra da TUrk. devrimcileri arastnda yapdan e1q1iri1er g'idetek y$nluk kazandl. 1967 ydmm yaz aylannda Kurdistan'm -;qltll il ve il~lerinde yapthm Dogu Mitingleri, 1969'da, Devrimci DoA;u KOhUt Ocaldan'inn kurull1~u' bu surecf iyice hlZlandltdt. 1965 ydtnda, Turkiye Ktirdistan Demokrat Partisi'nin kurulmast Ise, brsal bolgelenn dcrlenip toparlanmasi bakumooan epeyce Onemlioldu. 't~ar ~ik kazandi, Aruk, devrimci ve demokrat gtuplar i960'b yillann b<ij:laririda oldugu gibi Kurtler'in TUrk oldulunu. K~'nin TilrkQC'nin ;ivesi oldulunu iddia euniyoi!ardt .. bir "Emperyalizme kaql omuz omuza mOcadele"den SOzediYorl3rdt. 12 Mart i9ii'e bOyle gelindi, Fakat; TOrlciye'de sat kesim her zaman, KUrttU>i'o TOrk· oldugunu. K~'nin TUrk~'nin bir ~ivesi oldulumi savunmustnr, Sagm bUiUn kanat1an,' gerek radikel, dtnci~ria~1 .kanet, gerek TOrkI;U-~1 kanat, gerekse Iiberai kanat aym do~rultud3dlf. Askeri savcilar 12 Man rejiminde, iddianamelerinde. KUrtler'io Tilde oldugu,Ki.i,* diye ballmslz bit dilin olmadl~1 bi~imindcki resmi gOrii~leri yogun bir sekilde ~lkladtlar. Bu g6rli~terikabul euneyenlerin. aksini iddia edenterin s~ i~ledikterini vurguladilar, StktyOnetim mahkemeleri askeri savcdarin iddialan dog:rultusunda kararlar verdi. Askeri Yarguay bu kararlan onayladt. 'Basmda, 'asimllasyon konusunda oncriler yaymlamaya ba~landl. Konferanslar duzenlendi. Fakat' 196(Yh ~,tnann~lannd3 oldugu gibi yilksek sesle ve yaygm bit bieimde degll. Dalla ~ok yaylr dUi.eyinde oldu, Devlet , te$vikiyle yaYlRlan~ kitaplar, bro$wler Ozellikle okullara, il V'J ilye 'kitaphklarma, kOy odaIanna g6nderildi. Ocretsi~ olarak. En ~ da ku~uz KUrt b6igelerine. 12 M8!l~ askeri darbesinden sonra "Dolu Illeri ve Varto Tarihi" isimli kitap _yeriiden ~aYlDlandl._ Faka; bu konu He ilgili olarak 1971 darbesinin en OnemH Ozellig:i tutuklulann askeri savcilann iddianamelerinde bu gO~leri ~ogun bit bieimde ele$tirmelendii. Tutuklular, askcri savcilenn sue saydtklan fiilleri kararti, disiplinli, sistematik ve biigili bit bicimde savunmuslardir, 167 sahifelik "Iddianameye Cevap" dilek-;esinin nasrl haztrlandlAlnt savunuldugueu yukanda kisaca anlaunaya cah~nll'um. Bashca asimilasyon araelan, radyo, basm-yaym, Tv ve eg:itim kU,~umlan idi, aA;itim sisteminin, TUrkye elitim yapanokullann- Knrdistan'dakj etkinliA;i.ni 8rtiimak. ~in her yol deneniyordu. Bu araWl. i96011 yiltann 'ba$lanndan itibaren. Knidistan'in bait$Chirlerindc Bolge Yault Ilkokullan kurulmaya ba$landI. Du okullarin kurulusunun temel am3C1asimilasyon idi. I1kokul ~aA;ma gelmi$ ailelerlnden ve kOylerinHen ahmyor, bu okullara getiriliyor, Boylece cocuklar aile ve kOy ortammdan, cevrelerinden tecrit ediliyor. Turk Devleti Bolge YaulrIlkokullanm asimilasyon icin elverisli ku-

ve -

-;oeuklar

cOk

81

rurnlar olarak dii$Undil. Ciinkii ~ocuklar dershanin dl$mda. yatakhancdc, ),cmckhanede, okul bahcesinde, car~lda-pazarda, her yerde, TUrk~U ideolojinin denetimi alnnda unulu- _ yorlardi. Okul yOnelimi cocuklan her an denetimi altmda nituyor, onlara yqanblanom ' her anmda Tilrk~ij ideolojiyi, resmi ideolojiyi $mnga etmeye ~§lyordu. Cocuklar aile ve k6y ortammdan kopanhp ahndI~I, tecrit edildigi i.yin, bunun Onem.li bit yijotem olduAu dti~Unwliyordu. Bu yOoUyle bu okullar, Osmanh lmparatorlugu'ndaki "Kapikulu Ocaklan'na, "Acemi oglanlan meJctepler "ne, yani devsirme sistemine benziyordu. Osmanh ImparalOrlup doneminde, Ozellikle B. '~lardan Hnstiyan cocukler toplamyor ve saray okulllannda egltime tabi tutuluyorlardr, Bu s~ onlann Muslumanlasmalanm vc Turklesmelerini saghyordu. Devsirme cocuklanmn aileleriyle ili$kileri ~u$kusuz kesiJiyordu. Bolge Yanh llkokullan'nda da tecrit ~ok onernli bir politikadir, Herhangi bir ~ocuk okula kaydedildigi zaman, 0 ~ocu!tun babasmm adim, hangi kOyden oldugunu, babasl hakkindaki oteki bilgileri sadece okul idaresi bilebilir. Cocuklar arkadaslannm babalan hakktnda hiebir bilgiye sahip olamazlar. Cocuklarm, babalan, akrabalan, yaktnian hakkmda konusmalan yasakIJr. Herhangi bir baba sadecekendi oglunu ziyaret edebilir. Oglunun okuldaki arkadaslan konusunda, otluna hicbir soru soramaz. Bunlar yasaknr. Orncgin Bolge Yault Ilkokullan'ndan birinde okuyan bir ij~renci, 5 yd arkadashk yaptlt' bir kisinin akrabasi oldugunu, ancak, okuldan mezun olduktan sonra farketmi~tir. B u tecridin amaci, akrababk cercevesinde, koy veya asiret ~evesinde meydana gelebilecek kOmelenmeleri onlemcktir. Bu gruptasmalann Kurtce'nin unutturulmasr surecini geciktirdigi veya engelledigi dU§tinUlOyor. Gruplasmalann KUrt yapm tarzlanm sUrdiirecegi. resmi ideolojinin §lfInga edilmesini engellcyecegi kabul ediliyor, . C;ocuklar BOlge Yauh llkokullan'nda biiyUk birdisiplin alunda yeti§tiri1iyorlar. 12 Mart ve t2 Eyltil donem Ierinde, bu okulllara askerlerin ve emekli askerlerin mUdilr olarak atandrguu goruyoruz. Zaten Bolge Yaah llkoknllan'mn kurulus olarak: askeri disipline yatkm kuromlar oldugu hemen goze carpmaktadir, 12 Eylill 1980 darbesinden sonra asirnilasyon teknikleriyle i1gili konular yine gundeme gelmistir. 'Fakat bunlar daha cok kitap, brosur yaytnl biciminde gerceklesuntmistir, Basmda bu konunun sik sik Steak ve yogun bir ~itde, beyecand bir sekilde tarl1§tlmamas1RlR, Universitelerde Sit sik konferanslar verilmemesinin, seminerler dUzenlenmerncsinin, yani sorunu yilksek sesle ifade etmemenin temel nedeni gayet aeikur: Sorunu kamuoyunun bilincine carpurmamak. Cunku, arukKurt Sorununu konusanlar, tarusanlar 9O!talml§ur. Sorunun demokratik bir ~ilde ~fizii~nli isteyenlerin sayilan gunden gune arunaktadsr. Resmi gfirtl~ elestirilmektedir. lnkarcihk sadece gUliimsemeyle kar$llanmaktadll. Bu kO$ullar alunda asimilasyon tekniklerinin bastnda tarusilmasi, bu ihtiyacm belirtilmesi sorunu kamuoyunun bilincine carpurmaktan baska hicbir ise yaramaz, Kamuoyunun Onemli bir kesimi ise, resmi ideolojinin tutum ve davramslanru elestirmektedir, Bu bakundan asimilasyon dar gruplar icinde, uzman gruplar arasmda konusulmus, tarb§tlml~, fiilen yiliiitiilmU$ttir, Daha ~ok radyo ve TV olanal:lanmn ~og-alblmasl. yaygmlasunlmasr uzerinde durulmustur. Bolge Yatrh Ilkokullan'nm etkinliklerini arurmak iCin yeni yeni onlemler ahnmisur. BUtUn bunlara ragmen, Turk KUlt(lrU Arasurma Enstitusu, Anadolu Basm Birligi
82

gibi kurumlar. 'KUrtler'in TOrle. oldu!u. K~e'nin de ballium bir dil olma)'lp T~'niD bir le~ olduJu konusunda ~ok yopn ve yaygm bir yaym yapmqIardu . .Ozellikle KUrt ~irlerinde, valilik1er, askeri garnizonlar ve Universitelerin ip,irUf;iyle "bilimsel toplanu"Jar dilzeolenmitUr. 12 EyUU'den santa Tiirkiye ~mda bajlab1an otuma-yazma kurslennm, Dop'da bu amaca hizmet etmesi ~tir.

Kurt Sorunu Ina Kar§1 Islamci ideolojinin Kullamlmasi

veriyor. 1913 % 11.8. Fatal KUrt MlgeJerinde bu oy OI3.m~ yiiksek. Amyaman. Ago, BingOl, Diyarbaklf, EJazlg, Ma1atya. Kahramanmara." Mardin, Ucfa, Etzucum gibi yOrelerde TilrIdye ortalamasmm iki Db yUk.sek:likte oy oranlan mevcat, 1977 s~imlecinde ise, oy orarunm ve mi.Uetvetili saytSlOm d~ti1gijnll gOriiyocuz. 1977 s~imleri sonunda milletvekille say lSI 24'e dtv;mOlj. Oy oranlarmdll iSe, TUrtiye geneJinde 3.3 ocanmda dn~e vac. Fatal KUrt bOlgelecinde dtv;me yak. Aksine, Bitlis. Hakkan, Mardin, Siirt, Van gibi yorelecde oy oranlarmda ~ok bUyiik ant!jlac vat. Kars, MU!j, Ucfa, Malatya gibi illerde yine aruslar val. Adlyaman, BingOl, Diyarbaktc iUerinde Ise, MSP genel olarak 1973'delti oy or.unnl kocumulj. Sadece Erzurum'da 0)' ocanmda dU!jme var. MSP burada oylantu bijyt1k ~apta Milliyetyi Hareket Pactisi (MHP) ne kapurmrs, (bk; Ismail Be$ik~i, Bihm YOntemi, Tiirkiye'deki UyguIama 3 Cumhuciyet Halk Frrkasr'mn TUzngu (1927) ve KUrt Sorunu. Komal Yaymevi,lstanbul, 1918, s. 243-278) Cumhuciyel Halk Partisi, 1917 secimlerlnde, 1973 ~:mlerine nazaran, TUrkiye capmda Cfo8.1lik bie oy actl~ saglam~ur. Buna ragmen CHP 1 *'da, bazi yOrelecde oy kaybetmi$tir. MSP ise, 1977'de 1973 secimlerine nazarsn %3.3'lllk oy kaybma ugranu~br. Buna raJ;men KOrdisUlD yOcelerinde ~k bOyQk 0)' art1tt sajlaml§ltt. MSP'nin devarm oldugu sOytenen Refah Pactisi ~in de aym $Cyleri sOyleyebiliriz. RP 1987 seeunlerinde, Diyarbakir, BingOl. Bitlis, Elaug. SUn. Van, MU$. Adlyaman. Una. , AJn gibi yocelecde %20 civannda oy aldi, Halbuki RP'nin TUrkiye ~pmdaki oy onalamasi %1.8 idi, Buradan !junu ~lkacmaya ~1!jJyorum. BOyle bie pam, rani tslam,! vurgulayan, lslami On planda tutan bir patti, resmi ideoloji i~in gerekli bir partidir. 0 bakundan zaman zaman, "Kemalizme k1q1 duruyor~ iddiasIyla biraz basksyla kaqd8ljsa da, devletin giali gii~leri, lst8m enternasyonalini seslendiren bOyle bir partinin yasamaslDl, geli$fflesini ~vik ediyoclar. KUrt bolgeterinde, ~SP hareketinin vera benzer organizasyonIann hi~ zaydlamadlP gOriiyoruz. 1971 Askeri darbesi doo.eminde, Anayasa Mahkemesi, TlJrkiye 4¥i Partisi'yle birlikte. Mini Nizam Panisi'ni de kapatU. Fakat Do!u'da gelqen si1rey ~ok lusa bir zaman santa !junu tekrar habrlaw: B6yle bir parti gereklidir. CnnkU dine., lslama vucgulama yapan bit akun ki.il1eler iizerinde egemen olduRu zamen, KUrt ulusal haceketinin luz kazankarsl~8S1 ~lCl

1973 ve 1971 Genel Seyimlerinin

son~lar

seeimlerinde Milli Selamet Partisi 48 mllletvek.ifi ~tkarmt§. TUrkiye orta1amast

83

mast daha rahat bit §ekilde engellcnebilmektedir. Onun iCin bu akim yasamasi gereken bit akimdir. Bu bakundan re*vik gOrmelidir. o donemde, dava y{l/,ilndUn yurt drsma Ctkmak zorunda kalml~ Milli Nizam Partisi yOneticilerinin tekrar yurda dOnUileri bizzat askerler tarafmdan ~vik. ediltniitir. Onlar da hemen donmusler, Milli Selarnet Partisi (MSP) adiyla yeni bit patti kurmuslar ve 1973 secimlerine kaulmislardtr. Bu devlet kademe1erinde acrklanmayan bir gOriii. Yazdt otarak: ifade edilmiyor. SOzlil anlaurm olabilir, 1962 yihnda, Arne 'kah Prof. Frey, MiUi Egitim Bakanhgr Test ve Arasurma Burosu ile AiD Teski.aumn iibirUgi say_esinde Tiirkiye capmda bir arasurma yUrtilmUiliir. Bu arasarmamn anketleri bile ABD'ye gOtilrillmiliti1r. Gerek anketler, gerek sonuclar, TUrkiye'de kamuoyundan gizli tutulmaya cahillml$ttr. Buna ragmen arasarmayla ilgili ban yaymlar da yaprlmrsur, (ble. Ismail Beiikci, y.a.gc .• s. 275 vd.) Bu arasurma sonunda edinilen bilgilere gore. Amerikan yoneticilerinin TUrk yoneucilerine ~yle bir oneride bulunduklan anlasihyor, Toplumsal sorunlarla, ozellikle KUn sorunuyla mticadele edebilmenin en iyi yolu, dincinitelikleriyle belitlenen bir parlinin kurulmasr, gelisurilrnesi ve elkin bir kurum haline getirilmesidir, Bu ozellikle Kurdistan bolgesi icin cok Onemli bir konudur.l~te bu tarihlerden sonra, Kemalistlerle yuksek rUtbeli sivil ve asker burokratlarla, $eyhlik. kururnu ve seyhler arasmdaki celismeler yok oImaya baslamisur. ABO y/jneticilerinii:t tavsiyelerinde 0 zamanlar Turkiye'nin ~e~itli yOi'elerinde yaygm bir ~ekiIde cah~an Bans G<)niillUlerinin raporlannm da dikkate alllKilgl aclklIr. Burada iki noktaya daha deginmekte yarar vardir. BugUn, Kurdistan'daki ~yhlerin tarnamrmn KUrt dU~manl olduklan soylencmez. BUttin seyhtertn, devletingizli orgutlcriyle i~ i~e oIduklan iddia edilemez, Ulusal niteligini, yani KUrt kimUgini koru• miya ~b~lar da olabilir. Fakat bI,J Uie kisilerin ~yh olarak etlciJeri gunden gune azalmaktadir, Ote yandan bunlar, maddi bakimdan da giicsUz ve zayl£ ailelerdir. Fakat Kendi kenlerine yeten ekonomik guce sahiptirIer. $u sOylenebiHr. $eyhler maddi bakimdan gii~lendik~. devletin destegini aldikca, tanmda makinalasmayi hizlandmp topraklanm genislcuikce, petrol sans bayiligi, traklOr ve tarim .aletleri saus acentalan, tanker i~letmeciligi gibi yollarla ticari iliskilerini gen~letlikce., ban1ca kredilerinin ~ok biiyUk bir kisrmm kullandrkea, Kurt halkl karsismda seyh oIarak etkileri daha da artmaktadir, Seyh olarak etkileri artukca da maddi bakimdan daha da guclenrnekte, zenginIiklerini arurrmaktadirlar. Bu iliskiler devleun de destegi ve te~vikiyle sUriip gitmektedir. Ktirt niteligini korumaya cahsan -iCyhleri.n, iCyh olarak etkinliklerinin azalmast ise normaldir, Devlet bunlann maddi baktmdan g~lcnmesini engellemekte, bWliara kar$1 bazan ~lktan ~Iga. bazan da gizli bir b~imde mUcadele yUrtiunektedir. Bunlan sindirmeye ve korkutmaya caliimaktadtr. Ote yandan ~yhlcr sadece secim donemlerinde degn. yer ve zaman kosullanna gOre. her an, KUrt ~111 propagandalanm sUrdiirmektedirler. KUrtlerin kurtulusunu istemenin, KUrt sorunu Be iIgilenmenin kafirlik, komUnistIik ve villan hainUgi oldugunu her frrsaua soylemektedirler, 12 EylUI 1980'den once, sadece MSP de degn, AP. MHP, CHP gibi partilerde de veya bagrmsiz olarak da bu tm propagandalan yilriltUyorlardl. Cesitli partilerde yer alan seyhler yo~U zaman akrabahk iliskileriyle de birbirlerine
84

bagbyddar. Omegin. Mu.$'da 1977 ~im1erinde MSP ve AP liscelerinin birilici suasmda yer alan §eyhler emca t;ocuklandtr. Ve bunlar Bitlis MSP listesinin birinci sirasmda yer alan ~i ile yine akrabadtrlar. Bidis'de birbirleriyle kardet olan iki §eYh ise, milletvekiJi ve senatOr olarak "mim irade" temsilciligini payla~ml~lardlf. BOylece KUrt balk.t Ylgtnlan "milli irade" yoluyla, KUrt. ~tb yapslanmayr gelistirecek, sOmUrgeciligi g~lendkecek ve Kurdistan'm devletlerarasl SOrnilrge statUstinll sUrdiirecek ~de Irontrol edilmeye t;~dmaktadtr. At;lkt;a gorUidUgO gibi Kcmalist ideoloji ~yhleri merkezi otorite ire yani TUrk SOrniirgeciligiyle olan ili~ilerinde, ekonomik baktmdan kapitalistle!jtinnek istemektedir. Fakat onlann kOylU ytg.nlanyla olan ili~kilerinin kesin o1arak geleneksel ili~kiler cercevesinde kalmasmi istemekte ve bu sUreci tc$vik eunekted.ir. ~eyh maddi olarak gUylendirilerken, toprakslZ ve az toprakh kOylllniin ge1i$mesi it;in tedbirler almmamasr, ustelik demokratik ve ulusal taleplerin devamh olarak devlet terOr.uyle sindirilmeye 9<l1t~llmaslbu amaci ge¢l~innek icindir, lira KUrt balk ytgmlan ge1eneksel ili$kiler t;e~vesi it;inde kaldlgl zaman demokratik ve ulusal isteklerini ileri sUremiyorlar. Bu istekleri Hen surebilecek bilince ula$8nuyorlar. Bl1$kabir ifadeyle resmi ideoloji tarafmdan daha iyi dcnetleniyorlar. Dolayssiyla KUrdistan'daki somnrge duzenini siirdlinnek' de mlimkiin oluyor. KUrt ulusal harekctinin hiz ve yagunluk: kazanmasr, ha1k YI~In)anntn kendi kimIiklerini sorgulamaya baslamalan ise bu dUzenin sUrmesine kar~l bUyUk bir mehalefet o1arak belirmektedir. . Ote yandan, ~yblcrin etkiteri sadecc, Kiirt Sorunu'yla suurh de~ildir. Bu kurumlar bliUin toplumsal, ckonomik, politik ve kulturel iliilcileri etkilcmektedirler, Toplumun rnevcut sosyo-ekonornik vc politik yapisun aynen korumayi amaciamaktadular. lleriye dOnUk biililn gcli~meieri engellemektedir, Devrimci-demokratik potansiyeli perealamaya vc yok cuncye Italt~maktadtr. Irk~l ve somurgeci TUrk devleti ile somurgetesdrilen Kurt ulusunun diainin aym olmasi etnik.cellskileri ortmekte ve gizlemektedlr, Boylcce scyhlik somurgecilerin asia vazgecemeyecekleri bir kurum olmustur, Bu durum Kurdistan'r devletlerarasr sOmUrge dUzeyinde tutan O_tekide vletlcr ,i~in de sijz konusudur. Kaldi ki KUrt ulusu sOmiirge bile olamayan bir ulustur. dit;bir siyasal statUye sahip degildir. Kiln nIkesi de Oyle. Scyhlik denince akla gelen isimlerdcn biri Karnran lnan oluyor. KUrt oldugunu kati sureue ifade ctmeyen, Turklestirme politikalanmn propagandasuu yapan bit kisi, Bu politikalan coskuyla savundugu it;in iftihar eden bir kisi, BugUn Bulgaristan'da bir Tiirk'Un bumu kanasa, Kfunran lnan, Avrupa Konseyi'ne, "Bulgaristan'da Tiirklere baskl yapihyor, Tiirklcrin insan hakIan ttigneniyor. Avrupa Konseyi insanhk dl~1 bu muarneJeye kar$1 ~Ikmahdtr. Bulgaristan'a baski yapilrnahdu" diye karar tasanlan sunar. Avrupa Parlamentosu'nu yine aym dogrultuda harekete gecirmeye ~ah~tr. fran-leak Savasmda, lran'm ilerlemeleri durumunda, "KerkUk Turkleri ne olacak? Hukumet Kerkilk TUrklcrinin gelecegi konusunda ne dii~ijnllyor?" diye demecler verir. Endiselerini, kaygdaflDl dile getirir, Ban Trakya Tiirklcrine. Kibns TUrklerine baski varsa ilk Once Karnran loan konusur, Baskryr 0 dile getirir, protesto eder. Fakat Kurtlere yaprlan baskilar karsismda hi~ scsi yllcmaz. Bu baskilan gormezden, duymazdan gelir. Ornegin 1980'li yillarda, DiyarbaIar askeri cezaevinde 40'm uzerinde devrirnci gene iskencelerle olduruldu. Bunu kesinlikle konusmaz. Bu konudan uzak durur. Veya KUrt koylerinde, 85

baskt, i~kence., zulfhn vat. k()y1er ablukaya almntq ••. DunJan gOrmczden. duymazdan gelir. Orneain GOney Ktirdistan'da. Hal~'de SOOO'in Uzerinde KUrt insant kimyasal siIahlarla 61dUrilldO.DUytlk bir soyk:mm ~Pildi. ~ocuklar. kadmlar. ibtiyarlar. silahsu ve savunmaslZ insanlar 6ldiirOJdil. lrat'l. Saddam HUseyin'in trkyl ve ~is' ve SOmfu'geci rejimini ktnamak ~in h~bir ~ba harcamaz. KerkUk TUrtleri'nin. Bab Tratya Turkleri'nin, Bulgaristan TOrtteri'nin aellan i~in yanar tatuF. Fatal. Ktlrtler'in U~l~ ~k daha agu, onlarla 6t~emeyecek kadar altt olan muameJe1er Jca11tsmda hi~ sesmi cikarmaz, TtvkDevleti'nin bu tiir ~yh~ ihtiy8C1 ~ bny8ktOr. R=ni ideotojinio propagandasim yapan. ulusal kimlilini inker eden. TUrk kimli~ini tavizsiz savunun bu tOr ~h1er TUrk devleti ~ devletin ~l ve sOmQrgeci politikalan ~in vaz~ilmezdir. Kamran lnan'm hangi partiden oldugunu belirtmeye gerek yoktur. Her zaman iktidar partisinde veya iktidara ge1ece1i hesaptanan partide yer ahr. Her zaman UStseviyed.e bir bUrokraUtr. 1989 yrhmn Haziran aylm hatn1ay.aIun. Du aym ilk. haClaSmdan itibaren Butgarlstan Hukumeti oradaki TUrkler'e zorunlu paSapon vererek Ttlrkiye'ye g6l¥Jenneye bqladl. Bulgarisum'dan zonmlu pasaJXXt ve6lerek Tlbt.iye'yc gOndeiilenlerin saylst ~CJk bsa zamanda. yOzleri, binleri, onbinleri buldu. YUzbin. ildytizbin ... oldu. Alustos aymm basmda 230 bine ~. Alustos ayt sonunda 300 bini ~b ve TilrkhUkilmen suun tapamak zorunda kaldl. Du konuda Tilrlc hftknmetiyle Dulgaristan hOkOmeti 8laS1nda herhangi bir g~ an~ma5l yoktu. TUrtler e,yalannm. mallannln. oakit paraIanmn. sneak. ~ kU"Ok bit kssmim getirebiJiyorlardl. ·Du durum Tiirk devlet ve hillc:Omet yetkilileri· nin proeestolanna neden oluyordu. Tiirtiye. Buigaristan'lR zoraki ~ uygulamatannl uluslararasr insan haklan kurumlanna. Bab kamuoyuna. Ban devlederine duyunnaya ve onlann tepkilerini saglamaya ~tyordu. TUrk devlet ve siyaset adamlan, TUrk basIn., radyo, TV. TI1rk siyasal partileri. TOrk-t~ gibi ~i 1rurulu~lan. Barolar Birlili gibi hukuk kurumlart, tiniversiteler. vs. yeterli tepkiyi gostennedikteri it;in, Bau kamuoyunu. Avrupa dcvletlerini, A vrupa Parlamentosu gibi kurumlan ~de e1e~tirijrorIardl. Devlet Bakanl K1mran tnan Paris'de bit bum toPtanbSl y... Ttirkler'e i1i~ polltikasmdan dolaYI Bulgaristan'a basla yapmadtklan i'Sin Dab devlet1erini. Ban kamuoyunu, insan haklan OrgQtlerini ~iddetle e1~tirdi. Onlan ~ifte standart uygulamak.ta ~ladt. Bulgaristan'r reMit eui. "Sabrnmzr ta$Jtlllaym" dedi. (Milliyet, 27.6.1989) Vine Haziran aymm ilk haftasmda, Krziltepe'deki KUrtmtUteci kampt~da zehirlenmeler oldu. Yedikleri ekmekten dolays binlerce insarun zehirlenditi. fel~ ve yaralanma olaylanmn meydana geldigi. belirJendi. Mtilteci KUrder'in ifadelerine gOre. elcmekJerine kimyasal maddeler §tnnga edilmi§ti. Du maddelerden biri fare zehiri idi. Ve daba ettili olmastnl saglantnasl i~in de zehitler. ekmdcler pi~tikten sonra ~mnga edilmi§ti, ~e sUUSlOdaoI~1Sl nedeniyle zehirin etki.si azaIabilirdi. MOlteci KDrtler. bu olaym lrak gizli servis gOrevtileriyle, TOrk gizll servis gOrevlilerinin i~birlili sonucu rezgahlandt!ml vurguladdar.1rak gizJi ajanlan. Mardin merkez iIt;eye balh Kabala k6ylillerinin kendi einayederi ~ltusunda kultarunl~ olabilirdi. Zira bunlar TIR1arla Irak'a Sit stk gidip geliyorlar, ticaret yaplyorlardJ. (2000'e Dogru, Sayt 25. 18.6.1989.s.24; Medya GOne~i. Sayr 9 Mayis-Haziran 1989. s. 25) 86

Olayin. basma sismasrndan sonra tampa giri~ler. yasaklandl. Kamplaki mWICci Kilrtler'in Kt7Jltepe'ye ve Mardin'e, aIt1-veri~ giuneleri de yasa1claru;lt. HUkOmet yetkilileri zehirlenme olaylanm ipkar eui, "Yaptlan muayeneleri SODUOda ~ hi~ hastahk izine rastlarunadt" bieirninde ~klamalar yapddl. (I'ercoman, 10.6.1989) lrak'lD Anlcara biiyukel.;is.i AbdiUjabbar Cevad, Kmltepe kampmdaki KUttler'i Barzani'ftin zehirledigml. Ha1epf;e katliammm da Barzaniter tarafmdan g~1e~tirildi~ni iddia eUi. (Milliyet.27.6.1989)

6te yandan Guney KUrdi;tan'da trk:~I, fasist ve somnrgeci y6netim~ KUrtler'e kar$t uygulamalan da sUrdOrliyordu. KUrt1erin toylerini, ~hirlerini yalap ytktyor, onlan yurtlanndan soknp aunaya, kitleler halinde, ~t)1 bolgelerine SUrgiln etmeye ~ahlll)'ordli. Ktirtler'i k:amplarda toplamaya 'ia11li1yordu. Saddam Huseyin yOnetimi KUrdistan'daki zulmUnii buyUk bir yogunlukla sUrdUriiyordu. I Kmltepe kampmdaki KUrtier', zehirleme otaymm meydana geldili zaman diliminin dikkate ahnrnasr elbeue onemli, Bulgaristan'dan Turldcr kitleler hatinde gOnderiliyorlar. Bunlar, Turkiye'dc -;ok Steak bir sekilde karsslamyonar. TUrkiye, Bao kamuoyunu Bulgar zulmuyte ilgilcnmedikleri gerekcesiyle yOgUD bir ~ekiJde ele1jtiriyor.l~te. bOyle bir ortarnda, kendi kimligini israrla inkar eden, inkar etuAi i'iin de Onemli devlet gorevlerinde bulunan Dcvlet Bakam Kamran Inan, bu sifaua, Paris'de bit bastn topianusl dUz.cnliyor. Bauhlara "Bulgar zulmirnU anlauyor, Guncy Kiirdistan'daki KUrtler'in kaql karsiya oldu~u zulumlerden, Kizrltepc kampmdaki Kurtler'i zehirleme giri~iminden hi.; soz etmiyor. Kamran Inan'm boyle sorunian yak. l~te Turk Dcvleti'ne lazlrn alan "Dogulu yurttas" boyle bir "Dogulu yuruas'ur. Bu "Dogulu yuruas", dUnyaOln nercsinde olursa olsun, bir TUrk'Un sorunlarma, bir Tiirk'den daha ~ok sahip ~Ikmahdlr. Kunler'in sorunlanm isc, gormezden, duymazdan; bilrnezden gelmclidir, Boyle sorunlar yok.m~ gibi davranmahdir, Bazr ~ylcri konusrnak gerektigi zaman da herkesin TUrk ve M Usltiman otdugunu ~ylemelidir. "Bin' Ylkhr beraber ya~lyOruZ, din kan:Je!jiyiz" dcmelidie.

Bulgaristan'm nIkesindeki TUrk azmhja ~l uyguladltt poiilikalan onaylamak. mUmkUn degildir. Bu silre'i, elbeue en etldli bir bicimde el~tirilmeJidjr. Fakat Jurast da bUylit bie gercek kit Bulgaristan'dan gelenler, kendilerine, "soydaslartrmz" diyen dost bir kitle tarafmdan karsrlamyorlar, Kendilerine her tUrlii ilgi gOsteri1iyor. Her UiriO kolayhk gOsteriliyor. Baslanndan gecenlcri istedikleri gibi anlatabiliyorlar. Dertlerini, sikmulanm ortaya dokebiliyorlar, Gilney Kurdistan'da, yurtlanndan zorla SOkilllip 'SOl Migelcrine surgun edilen Kurtler i'Sin aym seyleri sOyleyebilirmiyiz'? Bunlar du~man gO'ilcr tarafmdan yurtlanndan sOk:ulUyorlar. Kcndilerine hi~ de dosr olmayan kitlclcrin arasmda surgun ediliyorlar. SlirgUD yerlcrinde kimler taraftndan nasrl kaqdanacaklan bellidelil. Ora1arda da zulUm var. ZulUm sUriiyar. l'i sUrgUniin bu 'ie~idi cok daha ytklCI ve ytpratlCt. Ya kimyasal silahlardan ka.;tp iUrkiye'ye srgmmak zorunda o1anlar'? TUrklcr ButgarL~an'dangelenleri "soydastannuz" diycrek kaqdlyor. Guney Kilrdistan'dan gclenlenn nasrl kar~tlandlgml ise yakmdan biliyoruz. Gelenler diken1i teller arasma almdi, <;eYre halkm kendilerine yardim etmesi engcllendi, En asgari ihdya~lar bile kar"lanmadl. Uluslararasi insan haklan Orgiillerinin KUrt mlllteciler i~in verdikleri yardsmlar kabul edilkedi, giimriiklCR geldikleri yerlerc yenidcn gOnderlidi. <;ocuklar so~uktan 01d iller. slit bulamadtklan icin olduler ... vs. BOlOn bunlar, Kurtler'in

87

~1la~tlklan zorluldarm, Bulgaristm'dan gelenlerin ~an zorluklarla mukayese edilemez derecede a1l::"oldugunu gOstermektedir-. Bulgaristan'daki Turkler, eua)anmnl kti~iik bir kismuu da olsa Ttirkiye'ye getirebiliyorlat. Kimyasal silahlar zoruyla GUney' Kurdistan'dan geimek zorunda olaniar i~, ancak canlanm getirebildiler. E~yalan. mal varhklan ise yakihp ytklldt. talan edildi. Dwum buyken, K8mran lnan gibi "Doguhn Yurtlai"lar bu Uk sorunlatt gOrmemek. i~n bUyUk bit beceri gOSteriyorIar. Tttrk <levlet bUrokrasisinde ytiksek gtnevler sahibi o1malan bu beceruet sayesindedir.

Kurt Sorunu ~C;lslndan Turk-islam

Sentezinin Anlann
Turk-Islam Sentezi, resmi ideoiojinin gnnumnzdeki ifade bicimlerinden biridir, Kiln'
bolgclerinde Tlirk~iiluk propagandasi yapmak, eruk, tepki ~ekiyor. OzeUikle MHP dti~tincesj ve cylemlcri dolaYlslyla TlirklUgu vurgulamak. TOrk~ruUkpropaugandasi yapmak aruk, kolay olmuyor. Oyleyse yine aym islevleri yerine getiren, fakat lslam kavramma vurgulama yapan yeni bit slogana ihtiya~ vardtr. Bu da TUrk-islam Semezi olarak

karsrrmza ~iklyor.l\-ammca bu gOrU~Unuygulama alam daha ~ok Kilrt bolgeleri oluyor, 6rnegin 1984 ytlindan sonra suntan gotdiik. Diyanet I~leri Ba~kanhg:I'nda bir clip olusuiruluyor, Buna irsad ekibi deniyor, Mardin, Siirt, Hakkari, Van. EJaZl~, Bingel, A~n. Adiyaman, Kahramanmaras, Urfa, Diyarbaktr, Tunceli yOrelerinde vaazlar vcriliyor. Koylerde, kasabaiarda, kahvehanelerde, camilcrde, okullarda, garnizonlarda ... her yerde. Bu vaazlarda Atatiirk/fiililk lslamla birlikte vurgulamyor. PKK'mn yapuklanrun lslam'a ve insanh~a ark," oldu~u belirtiliyor. Halkm PKK ite mUcadele etmesi (/fin ~~ yaplhyor. . TUrk-Islam Sentezi gortl~fin(i bu cereeve icmde ele almak. gerekir, Universitelerde benzer heyetler olusturuluyor. Aym bolgelerde aym gOri1$lertiniversite profesorleri tarafmdan de dile gctiriliyor. (3) Kurdistan'i ortak somnrge olarak kullanan devletlerle KUrtlcr'in aym dinden olmasr, bUyiik yamlgrlara neden olmaktadrr, "Din karde~ligi" slogam KUnler'in sorunlanrn, isteklerini ve amaclanm ifade etmclerinde carpikhklara neden olabilmektedir. Bazan da "din kardesligi" slogam ulusal duygulann ifade edilmesini engellcmektedir. SOiniirgeci devletler, Ale viler Ie Sunniler arasmdaki tarihsel t;eli~kileri de gtintin siyasal ve toplurnsal kosullanna gore k.t$kl.rtn\l~lardlf. Kurtler'in Alevilerini 'SUnnilerine, Siinnilerini A1evilerine karst kiskmarek sorunun ulusal yOnlerini gi2.1emeye yah~ml~lardlr. Sorunu bit mezhcp kavgasi olarak anlatma gayrcti icine girmislerdir. Dinsel ideolojiden ulusal duygulann ve ulusal hareketin geli~mesini frenlemesi isteniyor, Bu sadece Ktirdistan'da gorulen bir olaydir, Yam resmi ideoloji, KUrdistan'da, dine. Kurtulusal hareketini engelleyici bit islev yUklemektedir. Bunda onemfi basanler elde ettigi de acikur, Ashnda, dilnyanm ~it1i yerlerinde, ulusal kurtulu~ harek.etlerine baktl~llTllZ zaman ulusal akimlarm dinsel duyguIarla kan~tk bit ~ekilde ifade edildiklerini 88

gOrilyoruz.

Omelin, 19. yfizywn sonhumda. Sudan'da mcydana gelen El-Mebdi Iatkcti. tamamen dinsel bit anla, ifade ediyordu. FaJcat bunu biraz *ledigimiz zaman, dinsel ideolojinin gerisiodeki ulusal Ozil yakalamak milmkUndUr. Bu asbnda Sudan Araplanrun Ingiliz emperyalizmine ka.r$1 ba$kaldU1Slydi. Moussolini d()neminde Ubya'da ortaya ~*an Omermubw bareketi i9-n de aym lCyleri SOyleYebifuiz. Burada da ltaIyanlara karJt Araplann ba$kaidmSl dinse1 bir sOylemle ifade ediliyordu. Ole yandan, bOWn ulusal kurtulU$ bareketlerinin. belirli bit dOoem dinsel ideolojiyi kuUandl!t dUnyarun hemen her yerinde gOrOlm~tUr. Anadoiu'da Yunanhlara vc Ermeniler'e kaql gclistirilen Mustafa Kernal hareketi bunun en belirgin ve en yarplCl Orneklerilllkn biridir,

TDrk·lslam Sentezi dU;ilncesinin, Ktlrdistan'da ge1i~n silahh harel::ede yak yalan _ili~iIi oldugu acskur, GeriUa eylemleri YOAunlukkazandtktan sonra bOlge halkmt PKK ile mucadeleye tyaglran bildiriler dailtlltyor. Bd,nlar ~, helikopterlerden. atdan imzassz bildirilerdir. "PKK sizin kanmza, kszuuza, namusunuza goz dikmiftir. Siz MilsllimanslDlz. lyi bir MUslnman olmaktan ba~ka bir dU$tinceniz yok. Devletimiz lslanu korumaktadir, Bunun iyin bu haydutlarla. bu sapiklarla mnca~lede sizin yardummza lhtiyacmuz var.;" gibi bilditiler. Bu bilwrileri uyaklarla. helikopterlcrle kimler da!ltabilir? Sunlar kuskusuz devlet gUyleridir. Bu faaliyetlcr devletingizli gOylerinin faaliyctidir, GetiUa eylemlerinin Knn taplumu Uzerinde en Onemli etkilcrindcn biri, y<$mluAu giderek artan bir sorusuama ve tarusma sUreCini ba$latnlJ~ olrna-adir, TUrkiye'nin lrak He anlasip Gilney Kurdistan'a karfl slk stk hava akmlan dil1.enlemi~ olmasr bu sureci . daha da hizlandmmsur. "Biz kimiz7" "lrak'm.Iran'm, Turkiyc'nin, Suriye'nin neden birer Kurdistam var?" "Kurdistan neden bOliinmU; ve payl~dml~'!" "Kiln. ulusuna MI-yOnel politikast uygulanmasmm nedeni nedir?" "KUrt utusu hangi zaaOan ~llllgl iyin bOl· yOnet politikasmm hedefi olmu~tw1": .. vs. TUrkAslam Sentezi'nin Kiln. bOlgelerindeki atnaCl bu.tarusmalann daha iyerik.li bir hale gelmesi.ni ve yeni boyuttar la/.anmaSlRl engeUemektedir. Bunun 'yin gerillalara "vatan haini", "komi nist e~iya". "gavur u~gl". "haydut". "lcanS1Z", "Ermeni mapst", "einayet fCbekesi". "eli.tanb 5rgQt" vs. denrnekle, halk, dovlet gOyleri safmda onlam 1aqI- cihada ~lmaktadlr. (4) Orta Anadolu'da ve Ege'de benzer sorunlar olmadt~l i~in oralara, "ltf8d heyeti" gonderilmesi gere!iortaya' crkmamaktadir, Oralarda bildiriler, brosurler dag:ltllmamaktadif, ucaklarla ye heliltoptedecle. • Tek pani dOnemindeyse. $Cyhlerin. bocalann. aA;alarm. reislerin vs, devIct tarafmdan nasil de~crlendirildi~mi. daha Onccki bir bOUimde. Bebeet Cernal'in yazrsim ornek vereret ifade etmistik. Bunlann ulusal haklar iddia eden, bunlar iyin mUcadele cdcbilecek: gtegoriler oIdu!unu da belirtmi~tik.

Ulusalci Dii§iincenin SIDI' Tabammn <;iirfitiiImesi ve Bunun Sonuclart

Kilrdistan'da bilyUk· toprak. sahiplerinin. lCyhlerin. asiret reislerinin ajanl~unlmaSl

-89

ulusak:t ~ilncenin geli¥Remesi ve yaygmta,mamaslyla ~k yakmdan il~'" Ilit olaydlr. Egemen suufrn ajanlasunlmast, ulusalcl d~finceyi savunacak.onu t" _I.'ndirecek. yaygmlasuracak suufm ~UrUUilrriesianlamtna gelmektedir. DU~iine1im ki ~. 1ft toplumu kcndi tarihlni yasryor olsa, toplumun ie dinamikleri rahstca ~~sa. dl$3I .. ! ". geJen etIcenlcr ioy dinamikleri parcalamasa, yok ctmese, daha sagltkh bir kapitali» 2di¥De soz konusu olabilir.Burjuvazi yani KUrt burjuvazisi ortaya Cikabilit. Burjuva>. «n ise kimligi vard«, Vcya feodaller kendi kimliklerine sahip 'Ytkarak burjuvala§ffiah" nrlar, AI•
n

. man burjuvazisi", "t,'iliz

burjuvazisi", "Rus burjuvazisi",

. bu riuvazisi n, ~'TUrkbt. .uvazisi ~, "Fars burjuvazisi" ... vs. Bu orneklerde hep ctnik kimligin On planda oldugunu goruyoruz. Alman olrnak, Ingiliz olmak, FranSlz olmak, Rus olmak, Arap olrnak, Turk oimak, Fars olmak •.• onemli olmaktedsr. Bu unsurlar uluslararasi iIi}kHere girerken kendi kimliklerini inkar etmiyorlar. 6rnegin Arap burjuvazisi , vcya Turk burjuvazisi emperyalist gUlrlerie ili~kilcre girerken kcndi kimliklcrini inkar etmiyorl,«.

'1=ranslz burjuva- isi", "Arap

Egemen Suuf Degil Ajan Suuf

Kurdistan'da 1\)-1-0'11 rllardan itibaren hrzlandmlan surccin u\r ana boyutunu- gormek y gcrekir, Bunlardan birincisi toprak sahiplcri agalan, seyhleri, asiret reislerini ajanlasurmak i,in surdurulcn cabalardrr, lkincisi isc feodal kurumlann yasamasi iein surdurulcn faaliyetlcrdir, politikalardrr. Feodal kurumlarm ve feodal degerlerin surdurulmcsi tcsvik edilmekte, kapitalistlesmenin mlimkUn oldugu kadar carpik bir sckilde gclistirilmcsi arnaclanmaktadir. Buttm bunlara ragmen Olll~ sermaye birikimmin Bau'ya aktanlrnasi icin her tUtIil onlem almmrsur. Sennaye birikirnlerinin eok az

da olsa, Dogu'da yaunma d6nil~tUrtilmemesi. Bau'ya aktanlmasr, devlet ve hilkumeC bakunmdan cok oncmlidir, Dogu'daki yatmmlar ancak devlet eliyle gerceklestirilmelidir, Bau'dan Turk sermaycsi gelebilir, f:'akat, KUrt kokenlilerin buralara yaunm yapmalanna engel olunmahdtf. lliskilerde g6ri.i1cn lilriincu boyul da budur. Vo bu da Onemli bit devlet
politikasidir .

TUrk solu icinde yer alan ~~it1i gruplar ~agl yukan aym kavramlarla, aym terminolojiylc bu konuyu ~oyle aciklamaktadrrlar: Tilrkiye TUrk. ve KUrt egemen suuflan ta~ mftnd30birliklc yonetilmcktedir, Gunumuzde aruk, ulusal burjuvazi yoktur. Burjuvazi
cmpcryalizmlc j~birli~i yaprnaktadir. Isbirlikci burjuvazi vardir, Bu s()zler buyiik bit yarnlgi W I,Ivram kargasasi i~ermektedir. Turk egemen snuflanyta Kilrt egem!n simflannu. turkiye'yi birliktc yoneuikleri kuskusuz dngru degildir. ';ok ~tk. <;llnk:Q boyle bir :,)!;clici blokta yer alan toprak sahipleri, ~yhkr. a}irct reisleri, KUrt olarak yani 1 lin lo.njilva:dsi olarak yer alrmyonar, Kurt kimliklerini inkar etrnis, KUrt toplu-

mu (.1'1 'i.:lliklerioe kati surette sahip ~tkmayan, bunlap savuninayan, batta, bunlara san. 1-. ,LI, I. iya. bunlan sa vunmaya ~h~nlarla mucadele eden kategoriler ola rak kar..» " <Iklyurlar. ZaLCnbunlar kendi kimliklerini inkar ettikleri, Tllrk devlct ideolojisiyl.. l".li!!k~likleri oranda TUrk devleti ve TUrk egemen siruflan tarafmdan kabul lttifU;II.l:If. TUrk Dcvleti'nin hqlgedcki ajanh~ml ustlendikleri surece kabul goruyorlar,
90

Oyteyse bunlara egetheR smd deDemez. Ajan S1mf demek daba dotrudur. Zaten ajanlar egemen olamazlar. Bu konuyu biraz daba aymakra yarar vardtr. TUrk egemen suutlan, TiirkburJuvazisi dedittimiz simftar ne yaplyorJar'? SanayicileriD. bankacrlana, ithal~1 ve ihracatyl tlkCarlann ekonomik. siyasal ve knltUrel ili~kileri nedir? OmeA;in. Sabancj'lar, K~'Jar, Eczaclba~']ar. benzerleri, TUde:buijuvazisi olarak De yaplyorlar? Dunlann toplumsal ve kuJttirel konuJarta ilgili fonksiyonlan nedir? Birk~ Omek verelim. Turk diliyle ~k iyi ~irler. romanlar yazan bit ki~iyseniz:, size &luller veriliyor. TUrk diline ve Tulk edebiyauna yaptl~mlZ katkdardan dolayt'. ~itli devlet kurumlan yamnda. bankalann, sanayie-ilmn. tt1ccarlarm ve botdinglerin de Mylc OdUlleri var. Tiyauo, mUzik, resim, spor dallannda da bl)yle Mu1ler konmu~. tmemli olan TUrk ~iirini, Tiirk edebiyatmi, TUrk resmini, Tiirk miiii#ini. Turk tiyatrosunu, TUrk sporunu ... gelistirmek, Turkiye'nin toplumsal ve siyasal ili~leri konusunda bilimJeI inceJemeJer yap~lJ1laSlm sagJamak. TUrk c~itim sisteminifl, TUrk dilinin ve kUlUirUnUn geli§l1leSine katktda bulunmak. Bu onlann, TUrk burjuvazisi olarak vazg~eyecekleri bit gOrevdir. Aym iamanda haktandir, Onlar, emperyaHst devlederle bangi tUr i1i~ilere girerlerse girsinler bu kimlilderini daima koruyacaklardu. Emperyatist devleuerle iliskilerini gelisurebilmek i~in bu kimliklerinder taviz vermeleri gerekmiyor. Durum bu kadar ~tk. TUrkiye'yi, TUrk edebiyabnt, TUrk resmini, TUrk. tiyatrosunu, TUrk lc.iiItUrUnii.. . Yurtd~lDda tamtanlara bu ~dan doiayiaynca maddi ve manevi OdUllerveritiyor. Klirtler ~lslR(lan ise durum hi~ bOyle dc!il. Kiln zenginlerinin, toprak agalanmn. ~yhlerinin. vs, KO~e'yj ~ iyi kullamyorlar diye KUrt yazarlanna Muller verdikleri, onlan destekledikleri, t~vik ettikleri gOriilmU~ mUdi.ir? Tiearetle ugrasan, sanayiylc u~an ve KUrt toplumu olma 6zelliklerini savunan bir KUn var mi? Bunlar KUrt dilinin gelismesini, KUrt kuttUrnnUn gelisip yayglD~maslnl te~vik ediyorlar ml? KUrt diliDin ve KUrt kiiltnrunUngeli~ip kOkIe;daesini. yayglRl~ma..~IDI isteyen baskaunsurlar var mi? KUrt miiziti, KUrt resmi, Kurt tiyatrosu ... gibikonc .arda ~ik edici, destekleyici bir KUrt burjuvazisi var ml? Bunlann olmadllt aeik, Kt ~ yazrRallln te~ik edil,mesi. desteldenmesi bir yana. KilrtI;e ywtmasuu. ~e konU$ulmaSlDt isteyen devrimci ve demolaat ld~ilerin ne kadar bilyillt baskilar ltar§lsmda oldugu yakmdan bilinen ge~lerdir. BiltOn bunlann Otesinde, toprak a!!:alanntn,~yhlerin. ~iret reislerinin KUrt .dili ve kUJtilrtlyle ilgili taleplere nasd ~l oJduk:Jan yine iyi bilmmektedir. Bunlar KUrt dilini iyi kullananlara, KUn dilinin gelj~mesine katkida bulunanlara Muller vermek ~yle dursun, bu konuiarla ilgili taleplerde bslunanlara kar;1 mtlcadele yOrUtmektedirler. Onlan devlet gii~lerine ibbar etmektedirler. blen devlet tarafmdan kabul gOrmelerin temel nedeni budur. BOyle bit simfa egemen sma denemez. Bu ajan bir smllor. BOyle 01· masma ragmen, Tiirkiye'yi TUrk ve Ko.n egemen simflanmn birlikte yOnettikJeri sOylenebilmekl:edir. Halbuki. topraksahibi. ~yh._atiret reisi oJan bu insanlar, objcklif baktmdan KUrt. sUbjektif bakundan ise TOrk'tur. Yani Kon anadan ve KUrt babadan dog;muilardlr, fakat kendilerini, resmi idoolojinin emreuigi bicimde Turk olarak degerlendirmektedirler. Bunlann TUrk: devletiyle ve TUrk egemen slnlflanyla ili~kilerinde kendi kimliklerini inkar euiklerini, bUtUnle~menin kosulunun bu oldugunu hi~bir zaman unutmamak: gerekir. ButUn bunlann Otesinde ~u da var, Herhangi bir Turk yazan veya TUrk sanatcsss,
91

TUrk kimli~ini tsrarla, iftaharla vurguluyor. KUrt kimUgini vurgulayan bit KUrt yazan, Kurt sanatcisr, Kurtpolitikacrsr var rm? ~ Burada, burjuvazi kavrann iiZerinde durmakta yarar vardir, Burjuvazi kavrammda, ekonomik i~ri~i ne olursa olsun, etnik i~erik kuskusuz vardir. "Ttirk burjuvazisi", "Alman burjuvazisi", "Arap burjuvazisi" ... gibi, Kendi kimligini inkar eden, resmi ideolojinin propagandasmi yapan, ulusal harekete kar~1 ajanltk gorevini ustlenen toprak agalarma, ticaret ve sanayiyle u!7a~Iara., ~yhlere, muteahhitlere vs, "KUrt burjuvazisi" denemez, kamsmdayrm, "Kur burjuvazisi'' demck KUrt toplumu olmaktan dogan haklara sahip 'ilkan bir burjuvazi de.nektir. KUrI 1..Ill11igini urgulamayan politikacilara KUrt politikacisr, KUrt kimligini vurguv larnayan yazarlara KUrt yazan, KUrt kimligini vurgulamayan sanau;:tlara KUrt sanatcisi
dcncmez.

Gortildi.igU gibi "KUrt cgemen smifi" tam anlamiyla ~iiri1mi.i~liir, Okmli~tiir.Bu, ~ ulusalci duygulan gelistirccek, bu duygulann gelismesini tesvik edecek suufm ~ii.rliliilmcsi, bu surecin suufsal tabammn eritilmesi anlanuna gelmektedir. Simfsal temcldcn yoksun bir surecin saghkh birsekilde gelismesi tse gU~tUr. Carpik toplumsal ve siyasal iliskilcr gclismesinin tcmel nedenlerinden biri budur. Cagrrruzda burjuvazinin ulusal karakterini yitirdigi, isbirlikci burjuvazi haline .h '1Ill~1 i, '!iJ anlayisma gclincc: bu tcz, Kurdistan'daki toprak agalanmn, asiret reislerinin,
;' _~d~'rIIL liclrcl vc xanayi ilc ugrasanlann, rnutcahhulerm ... TUrk. egernen smillanyla

butuntcsmc surccini acrklayarnamaktadir, Yani, onlar zaten isbirlikcidir, i~birlik~Hik onIMIn Sin If karaktcridir, demck btl sureci acrklayarnamakur. Her iki surccte ulusal ~':i/"(i~(inc vliklcncn anlam dcgi~iklir. '\~aglmlzda burjuvazi ulusal karaktcrini yitirIII 1111r" dcrkcn, hurju vazinin ulusun cikarlanm On planda tutmadrgi, ulkcnin emperya,Iistkrce,omi:irulme$~nc canak tuuugu ifade edilrncye cahsrlmaktadir. Fakat burjuvazi, (>rncgin Turk burjuvazisi, bu iliskilere girerken, Kendi etnik kimligini inkar etmiyor, EInik kim!ii;inden taviz vcrrniyor. Turk olarak, Arap olarak, Furs olarak, Yunan olarak vs, iji~ld~rir.i suniuruyor. Kurdisian'daki durum kuskusuz boyle degildir. Bundan cok daha g~;i olaniliskilcr soz konusudur. Turk burjuvazisiyle butunlesen toprak agalarrasiret rcislcri vc scyhler, elbcuc, Kurt ulusunun cikarlanru on planda tutmuyorlar. Kurdistan'm Turk burjuvazi rarahndan somurulmcsi icin, bu somurunun kolaylasunlmasi icin her Ilirlli kolayhgl sa[!:hyorlar. Bu ~ok acsk, Fakat, soylernek istcdigim bu dcgil. Vurgulal\1;J: iSI..xli~jm konu bu dcgil. Bundan otede olan bir scy. Bu unsurlar TUrk egcmen suuflanyla iliskilcre gircrkcn kendi etnik kimliklcrini inkar etrnektedirler. Yani Kurt 01makran vazgccmektcdirlir. Egernen ulusun, TUrk ulusunun kimligini bcnirnsetrnektediricr. Vcya kcndi OZ kiml iklerini inkar ettikleri surcce ve kimliklerini inkar eaikleri oranda boyle bir butunlesme soz konusu olabilmektedir. Bunlar kUyilmscnccck toplumsal vc politik surecler degildir, Bu inkar, dtinyada, Kilrt toplumuna cok farkh bir yapi ve ozellik vennektedir. Bu y6niiyle, Turkiye'deki KUrt toplumuna bcnzer bir toplumun, dlinyada bit e~i daha bulunmamaktadir, HUtUn bunlara ragmen. dcvletin cesitli guvenlik gU9leri zaman zarnan, "Devlet \,:1011<:.1 asiretler - dcvlct kar~lIt asiretler", "Devlet yanmda yer alan toprak a~alart - devIete karst olan ai!alar"". vs, gibi smrtlandmnalar yapan raporlar haztrlarlar, Bu raporlarda
y,wlanlur, 0' yukanda ana hatlanyla belinilen iliskilcri yadS1Y1Cl nitelikte dc~i\dir. Fakat

$U da anl~llmak\a(hr: Bu unsurlar ne kadar ajant3$usa ajanlassm, devletin bunlara kaql bclirli bit guvensizlik duyacagi acikur, 1971'de Dogu Durusmalan sirasmda, Devrimci Dogu Knltur Ocaklen Dava Dosyasi'nda, 1969 yih sonlannda.Icister! Bakanh~,Jandar· rna Genel Komutanhgr taraCmdan hazmanmrs bu tUr raporlar yer atmssnr, Bu "<;ok gizli

rapor"lar saruklann a1eyhinc deliller olarak kullaruhyordu. 2()()()<c Dogru Dergisi, 20·26 Arahk 1987 tarihli 52. sayismda bu raporlardan bir tanesini yaymlamrsur, <;ok Gizli rapor.Devletin Gfizuylc Ham ve Yanda, A,iretler, Yukandaki aclldamalara uygun olarak KUrt ,eyhlerinin, toprak agalaruun, asiret rcislerinin durum lanru iki ayn donemde ele almak rnumkundur, Biricisi 1925·1938 donernidir. Bu tarihler arasmda geiisen Kurt hareketlerinde, bazi toprak: a~alan. ~ybler ve asiret reisleri haraketin safmda yer almrslardir, Hareketin safmda yer alan bu kisilerin cesitli sekillerde onadan kaldmldiklanm biliyoruz. Savas alanlannda imha, sorguda, iskcnce odalannda, gozalunda imha, idamlarla imha, Ie surgunlerle imha, yurt disma kacrnaya zorlayarak imha vs. . <.; AyakJanmaya kaulan scyhlerden, asiret reislerinden vc toprak agalanndan bir MIOmii isc, rnsvet vercrck, bundan boyle dcvletin yanmda yeralacagma dair soz vererek, canIanni kurtarrruslardir. Fakat ayaklanmanm basnnlmasmdan hemen sonra, harekcte
j

kaulanlarla birlikte surgune gonderildiler,

Cumhuriyeuen once, Kttrt toplumunun bclirgin bir ozelligi var. Bu doncm urctim ili~kircri. urctirn araclan vc uretim bicimi bakrrnlanndan feodal olarak adlandmlabilir. Bu donemde, koylcr, l:I~ircllcr kapah, kendine yeter bir yapl arzctmektcdirier. Bu yuzdcn drsanya acrlrna gcrcgini duymazlar.Kapalr vc kendinc ycter yapi yuzunden emperyalistI>!!'vc somurgcciler onlarr tam anlanuyla kontrol edcrnemcktedirler, Bu doncmdc seyhlerin, toprak al1:aiannm, asiret reislerinin oncrnli bir krsrru, ulusal dusunceye, en azmdan ulusal duyguya sahiptirlcr. Bunlar Kunce konusur vc mcdrcscler acarlar. Medreselerde cgium Kunce yapihr, Yan!annda hikayelcr anlatan, sarkilar soyleycn "dcngbejler vardu
Bazilanrun konaklarrnda hokkabazlar da bulunur. Onlann tum gccirnleri agalar, beyler scynler ve asirct reislcri tarafrndan karsrlamr, KUrt dilinin ve ' dcbiyanrun bu §ckHyk

gunumuze kadar gclebilmesinin bir etkeni dcbunlardir. Osma. 11lmparatorlugu'ndak. Cumhuriyet'in ilk Ylllarmdaki hareketlerde, bunlardan bir krsrmrun ya a~\rhkh Onderlig; ya dra Hili onderligini goruyoruz. 1984'dc PKK'mn Eruh ve Semdinli baskimyla ise
Kurt harcketlerindeki onderlik konusunda cok onemli bir dc~i~iklik olmustur. lkinci doncm 1940'11yillardan soma baslayan doncrndir. Bu doncrndc, agalar, ~eyhle1 ve asirct rcisleri rncrkczi otoritcnin yonlcndirmcsiyle kabuk degi~tiriyorlar. Burjuva lasma (!) vc kapitabistlcsme bashyor, Ajanlasma boyle bir surectc gclisiyor,

Kurtce'nin yasaklanmasunn, agalann, seyhlcrin ve asirct reislerinin kurum tasmalanna nasrl yardrmci oldugunu daha once aclklaml~tlk. "Kurt burjuvazisi" konusuyla birlikte, bu surecin tckrar ele ahnmasi ibret verici sonuclar ortaya koymaktadrr Kendi oz kimli~ini inkar eden, egemen ulusun ulusal deA;erierini yaygmlasnrmaya cahsan bir burjuvazi diinyanm neresinde gOrtilm~tiif? Blillin bunlardan sonra ~ soru sorulahilir: Madem ki ulusa1cl djj~i.inceleri ve duyguIan tasiyacak, dcstekleyccck, tesvik edccek simfm temeli ~ilrUtlJlmti$tIi~, 0 halde, bu dli~linceler ve bu duygular savunulmayacak rmdrr, ifade edilmeyecek midir? Kiln diline vc KUrt klllttlrune yaprlan baskilara karst durulmayacak rmdir? Kurt dili ve KUrt kiiltUrU 93

ku~usuz savunulacakur. Dile ve killtiire, Kurt toplumu olma Ozellik1erine yaptlan baskllara ~ durulacaknr. Kiirt tarihi, Kiirt edebiyau, KUrt diU bakIonda inceltmeler yapdacakur. KUrt ulusal dUY~1D gelisrnesi iCin Caba gOsterilecektir. Bunlar arbk. devrimeilerin ve demokrallann bit gOrevi olarak CI1aya ~tkmaktadlr. Veya. bu gr.-evlei de devrimcilerin ve demokratlannUsllenmesi ge.rtken gOrevler olmaktadll. Burada bir Carplkllk vardir. Fakat bu Carpddl devrimcilerin ve demokratlann di.i~i.ineeleriyle olu~turulmu$ deg;ildir. Kiirt toplumunun yapismm bUiOCli 'olarak carp1ulmastndan do:"'n bir sonuctur. Bu olumsuzluklar yanmda. sUrecin Onemli bit utuna da gozden ~l n 1J'Oak gerekir. BUyUk toprak sahiplerinin, §CYhlerin, a§iref. reis1er~ inin, ucaret ve sanayiyle ..l~1ann yogun bir bi~imde yet aImac.:Itta bir hareket demok~ ratik bir harekettir. Veya bu kesimlere. kar~1 mUcadelelerte geli§CCek bir hareketin demokratikli~i ag;!I.basmaktadu. Toprak ~alan. $tyhlet; aFet reisieri, bUrokradar, ticarelle u~~lar .., harekete. zaten kar§l olduldan '~in, demokratik. nitelik'. siireci her zaman beiirleyecektir. GoJiildUA:Ugibi K~ devrimcilerinin nesnel olarak. i1stlenmek zorunda olduklan bir gorev vardir, Kiirt dilini ve KUrt kUlttiriinil, KDtt toplumu olma Ozel1iklerinden ~tkan unsurlan savunmak. TU(ksOlu i~inde yer alan aklmlann bUyUk C;otunlu~ burada bir Carplkhk gormektedirler, Soyle demekiedirlen Devrimeiler ent.ernasyonalist olmahdular, i~vi suufr ideolojisiyle hareket etmelidirler, Ulusal sorun devrimcilerinsorunu detildir. Devrim gef!;ekle~liA:indeve sosyalist iktidar kurulduA;u bu sorun kendiliA;inden ~ozUleceklir, Onun i~in devrimcilerin taviz vermeme1eri gerekir, 19801i yl1lardan Once daha ~k vurgulanan ve Knrtlere "devrimcilik budur" diye dayauJan bu tavrr gnnomiizde de bazilan tarafmdan sUrdilrillmektedir.llk bakt$ta doA;ru gibi gOzOkebilecek bu durum, Kurdistan gercekieri !{ar~tStnda hi~bir ~y ifade etmemek.tedir. ~i.inkil 0 zaman. ezilen ulusun diline ve k.UltUrUneyapdan basktya my karll' ~tkmamak. bu baskUan gOnnezden gclmek gerekir. Bu ise, aneak, egemen struflann dU$UnceIerine ve eylemle-zine ~ verir. On lata moral kazandmt.Uluslann kendi kaderlerini tayin haJdn illcesi konusunda Lenin'in ve Stalin'in ya2dlklanni durmadan 'tekrarlamak da sOmut sorunlara bir ~7.tlm ge-,· tirmiyor, Ote yandan asimUasyon gibi gerici bir silrey bivbir zaman, hiCbir ~ulda onaylanamaz. (5)

ooY~

Guney Kurdlstan'dakl
Durum

ve Dogu Kiirdistan'daki
~.;

Yukandaki dU~Uncelerin daha cot Kuzey Knrdistan'la ilgill olduA:u~. Dolo Kurdistan'da (Iran). GUney KUrdistan'da (lrak) durum biraz daha fukhdtr. Ora1arda Kurtler'i Parslasurrna ve Araplasurma politikalan bapnb son~ar elde edememqtir. Veya bu devletler Farslasurma ve Arapl3§tuma politikalarmda l$l3I'Cl olmanttPardtr. Dana dogrusu olamamanuslardir. lran'da oteki milliyetler. yani Azeriler, Kfu:tler. TUrkmenler, Beluciler, Araplar vs, dikkate ahndtA:lOda Farslano azmbk te~ Ctmeleri bunun baslica nedenlerinden biri obnabdrr. lrak ise, UZUD yillar, bemen hemen lkinei Dunya Savasi'nm son una kadar Ingiliz mandasi (sOmUrge) dir, lngilizler veya Franmlar
94

veya Oteki emperyalist gUcler, sOmUrge1erinde etnik kimlili yak- etmek gibi bit polililca izlemiyorlardi, leak togitiz somurgesiyken. COk kJslth da olsa, Kurt dili de geliwae olaoaklan buldu. Kurt toplumu olma ozellik1eri az da olsa, ~ az da olsa geli~ti. Bu durum Kilrt1er'in inkanru, inkarda ~I olmayi engeJIiyotdu. Irak'da ve lran'da merkezi devlet eak: g~lii deA;ildi lrak, Arap ulusunun bir parcasl olarak ottaya eiklnl$ yeni bir devletti. lran'da ise,ee~itlj milliyetlere meosup halklai Farslardan daha biiyUk bir COA;uoluk olusturuyordu. Bu durumda, KUrtler. fusaam balunca ulusal vedemokratik haklara kavusabilmek icin silaha sanhyorlardi, Silahh miicadeleler sonunda KUrtler'in bircok kazammlan oidu. Bu, fiili bir dwumdur. Buolar, Kurtler'in kolay kolay inkar edilemcyecegi k~ullan da yaratn, Oralarda toprak agalannm, asiret reislerinin ve seyhlerin devletle iliskileri ~yle oluyor: Gerek Dogu Kurdistan'da, gerekse Gilney KUrdistan'da devlete sadakat gostere» toprak agalan, ~eyhler, asiret reisleri Vat. fran ve Irak bunlart maddi ve manevi yollardan, her turlll olanaklanm seferber ederek destekliyorlar, Ve KUrt ulusal kurtulus savascilannm karsrsma bunlan cikanyorlar, Bunlara Irak'da genel olarak "cas" deniyor. "Savasta buyuk yayarhhklar gosterdiniz" diye bunlara sik sik mada1yalar taklhyor. Bunlar de kendi ulusundan olan insanlarla hukumet k'uvvetleri safmdan savasiyorlar. Hukumet bunlan silah olarak vc para olarak dcstekliyor, Boylece Kurdistan yOreterindcki causmalar daha cok Kllrtler'in kendi aralanndaki causmalar oluyor. Ulusal kurtulu~ mucadelesini surduren Ki.irtIer ve hUkOmere bagb olan Kurtler arasmda, Fakat iliskilerin ~u boyutu ~ok onemlidir: Bu tur insanlar, gerck lran'da, gerekse Irak'da dcvletle iliskilcrindc KUrt toprak agatandrr, KUrt asiret reisleridir, KUrt scyhlcridir. KUrt ticaret adam land If. Veya KUrt burokratlandrr, Devlet onlart bu nitclikleriyle kabul eder, onlarla iliskilcrini bu nitclikleriyle surdurur. Onlar da kcndilerinin KUft. toprak agasl, KUrt asiret reisi, KUrt ~cyhi oldugunu bilirler, Ticaretle ugrasan bir KUrt olduklaruu, KUrt rnemur olduklanm bilirlert' 6m~gin lran'da Cihangir Aga, Irak'da Abdullah Besir Alta (Erbil tarafIan) KUrt kimlikleriyle Humeyni yOnctimiyle ve Saddam HUseyin yonetimiyle iliski halindedirler. Bu sureci KUrt agatanmn, asiret reislerinin, KUrt seyhleru in, sanayi ve ticaretle ugrasanlann Fars burjuvazisiyle veya Afap burjuvazisiyle ikudara ortak olduklan biciminde yorumlamamak gerekir. Bu devletler, onlann KUrt kimliklerini tamyarak da bol-yonet politikast derinl~tirebilmekLedirler. iran ve Irak bu "asIan Kurtlcr'lini, "~kiya Kurtler'tioc kar~1 en yogun ve en cudn bit bic;.imde kullanabilmcktedi.rler. Bunun ic;.i.n, "asian Kiirtler"ini madde ve manevi olarak. OdUllerebo~maktadtrlar, Gerek lran'da, gerekse Irak'da agalann, seyhlerin, asiret reislerinin, ticaretle uWa~anlafin hcpsi bOyle dcgildir, ku~kusuz, Ulusal hareket icinde yet alanlar d,a vardir. . Bunlann saynan da epeyce eoktur. Ulusal hateketc kar~1 savasanlar, kendi smifsal ~tkarlannm devlet tarafmdan daha iyi konmdul!:u iein oradadu1ar.

Turk Solu ve Kurt Sorunu

Burada, KUrt Sorunu karsismda Turk Solu'nun durumuna kisaca bakmakta yarar 9S

Sorunu iki boyutuyla ele almak milmkDndUr. t960'lt yl1tartta. yani 27 Mayls'daUn sonra, Turk solunun gcllijmesi sUrccinde KUrt Satunu cia yavq ya\'a1 konu~uJmaya ~lanml~tIr. Solda yet alaD ~idi aklmlar. bu konuyu e1e almak zorunJuluA;unu duym~1ardIl. Sorunun kODt1iulmUl. tarbfl1m8Sl Kemalimli mUmkfin olduju kadar rahatsu. etmeyccet smu1ar iA;:inde olm~ da bunun yine de Olumlu bir ~ba olarak. deA;erlendirilmesi gerekir. Falcat bu da fazla bOyDtUlmeme1idir. Bu, daba!lOk. ~tli siyasal harekeder i~inde yer alan KilrtIer'in. yani KUrt kOken1i devrimcilerin varhl1 nedeniyle olmu$lW'. 192011 ve lQ30'Ju yl11ardald TUrk. solu Ise, Ktin Sonmu Qqlsmda tam anlamiyla Kemalisttir. Kurtlerin ~u vey8 bu bareketine kesinlikle karpdtc. HattaKUrt du~manl olduklan sOylenebilir. Sorunun ikinci ooyutu 00. TUrk solunun KUrt u1usal hareketi nzerinde1d olwnsuz etkileriyle ilgilidit. Bu. OzeUikle "uluseuluk" kavrarnma ynklcnen anlamlarJa ve degCrlerle ilgili bir sorundur. TUrk ulusyulugu ve KUrt ulusculugu kavrsmlen ~ Carll toplumsal ve siyasal ~lete lekabiil etmek:tedir. TQttler egemen uhistur. Ttirk~ yazmak. ~ konusmak elbette bir SOroD deA;i1dir. Sorun otmasi bir tarafa. TOrkc;e'yi ~ iyi kulland.gmtz, TUrk diline ve Turk edebiyattna bnyiik katklda bulunduJunuz gerek:~esiyle, gcrek devlct kurumlan tarafmdan, gerek bzel kurumlar taraftndan OdOllendirilebilirsiniz de. Devlet ilkokulundan nniversiteye kadar egitim kurumlaftyta. kamu yQnetimiyle, rnahkemclcriyle, cezaevleriyle, ordusu ve polisiylc. basmiyla, radyo ve televizyonuyla. TUrk dilinin ve TUrk kllltiirUnUn geli;mesini saA;lamaya ~alqmaktadtr. TUrk. dilinin ve TUrk ktihUrUnUn gel~tirilmesi resmi ideolojinin en. Onemliooyutlanndan biridir. , Kunler ise ezilcn bir ulususr, Ulusal ve demokrauk haklarl gaspedilmqtir. Ortadogu'nun ortasmda Mlilnm~ ve ~ml~, payl~t1ml~ bit utustur. Kfirdistan devletJC{3I'8St bir somurgedir, Kilrtler'in ulusaIve demokratik talepleri bDtnn devletler tarafmdan baski altmda tutulmaktadlr. KUrt dilinin ve KUrt tnltUriinUn ortadan kaldmlmasi, Kurtler'in asimile edilmesi i~i:Jther tOrln Onlem almmaktacbr. Devletin ideolojik baski araclan, yani egitim kurumlan, tmiversiteler, siyasal partiler, din, aile, ., basin, radyo, TV hcp bu ama~ i~in kullamlmak.tadtr. Bunier yeunczse, devletin zorlayici baskt a~lan da gUndeme gelmektedir. Polis. tutekevi, mahkeme, cezaevi, ordu,jandarrna vs. hep Kurt ulusal hareketinin c;z:ilntCsi doIruUusunda kuUamlmaktadlr. BOdin bunlann otesindc, KUrtlcr'in varhkh slmOan de kendi kimliklerini inm etm;'ler. ajanla~ml~Iat vc bu niteliklcriylc TUrk egemen suuflanyla bUtfinlC¥lleye baslamrslardu, Bu vardrr,
.

kosullarda bazt gruplann KUrt toplumu olma ozelliklenni savunmalan, bu konuyla ilgili basktlara ~I durmalart gerekir. Burada, etbeue, ulusal dC#erlere, ulu¥l6zelliklere sahip ~tkmak iste~i vardir, Yukanda kisaca belirtilen ~~ve i~inde bu degerlere sahip

~tkmak, bunlan savunmak devrimcilerin ve demokratlann temel bir gOrevi olarak kaf~lmlza -;tkmakf3dlt. Tiltk solculan ise ulusal deAedere sahip ~Y1, bunlar i~in miicadelc euneyi "milliye~ilik" diyc kU-;Umsemektedir1er. KUrt devrimcilerini ve demok· ratlanm dcvrimci olmamakla, milliy~ik yapmakla s~lamak:tadlrlar. Kurt devrimcilerinin bu etestirilerden bOyUk ~apta etkilendikleri ise bit gervektir. 19601. yillan dij~i.inelim. KUrtler, kendilerine, "milliyetyi" demesinler aiye, kendi aralannda KOrtc;e konusmaktaa bile ~k:iniyorlardt. KUrt oldulclannl ~-seyik ifade edemiyorlardt. Marksist-Lenmist olduklanru gOsterebilmek i~in binbir tUrin keskinlik yaplyodarcb. KUrt toplumu olmaktan dolayt vat olan OzeUikleri vurgulamamak i~in ~aba sarfediyorlan:h.
96

1980'li ylllardan Oneeki ydlan dU~jjne1im. Bir KUrt devrimeisine,

"Sen Marksist-

I \'ninisl degilsin" demek bilyilk. bir hakaretti. 0 da, "Ben siz.den daba ~ok Marksist· Leninistim. Marksizmi Leninit.mi en az sizin lcadar bilirim" diye 6fke gOsterirdi. Aym sckilde, "sen milliye~isin~ SOzilyle karsilasan ki~j de kendini hakarete Uyaml$ sayardt. Kunce konusmak, Kurt dili ve kulturune yapilan baskilara kar~1 91kmak, Kunce konusulmasrm istemek, Kurtler i~in bagtrnstz devlet istemek "milliyetcilik" olarak degerlendirtlirdi. dte yardan, "rniIIiyel~il ik' i~riksiz, son derece soyut bir suclama olarak kullarnhyordu. Ezen ulus milliyel\;iligi ile ezilen ulus rnilliyetciligi arasmda Onemli bit aymm yapilmtyordu. Omegin AlpasJan Turkes He Molla Mustafa Barzam aym keIeye konuyordu. "Milliyetcilik" hangi top!umsaJ ve siyasal snreclere tek:abtil cdiyordu1 Hangi istekler ileri stirtildtigu zaman, bu istekleri ileri.suren ki~i1ere "milliyetei" denirdi1 Ornegin "Kilrt dili ve ktihtirti uzerindeki baskrlar kaldmlmahdir." "KUr* serbestce konusulmahdrr, yazrimalidrr:" diyen ki~i1ef "milliyetcilik yapryorlar" diye suelaruyorlardr, Halbuki devlctlerin Irkt;l, sornurgeci ve asimilasyoncu politikalanna ~I KUrt dilini savunmak temel bit gorcvdi. Bu ise, ezilen ulus milliyelt;i1igiyle ezen ulus milliyetymgi arasmda fark glzetilmcsini gerektiriyordu, "Bagimsiz Turkiye" diye slogan atmak dcvrimcilikti, Bunun dcvrimci bir dU1unce ve eylcm oldugu vurgulamyordu. "Baglmslz Klirdistan"dan sozedcnler isc "milliyetyi"ydiIer. Halbuki "B$mslz Turkiyc' slogaru, Kurdistan uzerinde, 1920'yi YIUarda yiirtilillmti~ emperyalist bOlti~i.im mlicadclesini. aynen benimsernek, kabul etmek anlamma geliyordu. Su MI·yOnet poluikasr kuskusuz Ingiliz empcryalizminin ve Kemalistlerin musterek eylemlcri sonucunda
ri~irildi vc kotanldi. Ye Kurdistan'm oncmli bir kesimi de Turkiyc'nin payma dii~tU. 1~IC"Baglmslz TUrkiyc" bu emperyalist politikayi ve bu politikanm uygulamatanm ayncn bcnimsemek, desteklemek anlamma gcliyordu. KUrt Sorunu karsismda TUrk solunun dU-'i nccsi n i. tavir vc davraruslanm etc ahrken u

bir konu lizerindc onernle durrnak gerckir, Turkiyc'nin sorunlanna sadece simf mucadclesi acrsmdan bakrnak her zarnan '~{)zUmleyici olamryor. Sorunlan etnik gruplar acismdan da irdelemck gcrekiyor, Ashnda, sorunlan suuf rnucad ilesi ~Islndan incelcdiklerini vurgulayan Marksistler de, sorunlan bir TUrk Marksisti ~larakele ahyorlar. Halbuki toplumsal ve politik kururnlar, antlasmalar, tarihsel olayJar vs, ~c~illi etnik gruplar aersmdan cok farkh ~yler ifade edebilirler. Mihri Belli'nin dO~onceleri bu bakimdan
onemli bir omektir,

. Mihri Belli. Turk solunun tarihindc onemli yeri olan Marksist-Leninist onderlerden
biridir, Cok genii yaslarda, 1930'lu yrllarda, egitim icin ABD'ye gitmistir. Orada iktisat egitimi gormjj~ttir. lkinci Dunya Sava~1 baslar baslamaz cia Turkiye'ye doniip orduya kaulrnrsu. Mihri Belli 0 yrllarda orduyu, yani 1950 yrlmdan onceki orduyu ilerici, dcvrimci bir kurum olarak dc#erlcndirmekledir. Komunistlerin, sosya1istlerin ordu saflanna

kauhp muhtcmcl NaZI saldinlanna kar~l iilkesini savunmasmda rol almalan gerekir, ecmektedir, 1950 yihndan onccki ordunun henUz Nato ordusu olmadrgmr, TUrkiye'nin heniiz Nato'ya girrnedigin; de sik srk haurtatmaktadir. TUrk.iye'nin baglmslzhA,lm ve anu-emperyalist tavnm korudugu belirtmektedir. (Mihri Belli, Amlar, Yayma haztrlayan Koray Duzgoren, MiUiyct, 20.6.1989.3.7.19&9) Bir TUrk, bir TUrk Marksisti orduyu boyle degcrlendirebilir, TUrk ordusu onun iein cok ~cy ifade cdcbiIir. Fakat bir KUrt komunisti, KUrt solcusu, KUrt Marksisti benzer

97

degerlendirmelen yapabilir mi1 Cumhuriyet'in kurulmaSt. itibaren ~tli

ve~~illi

zamanlarda

~Iarda mcydana gclcn ayaklanmatann ordu wafmdan nasll basttnldl!tlDl l;iiIiYQrl,lZ~ Z~lan'da. Dersim'de tamarmyla bir jenosit (soykmm) g~le~lirilmi~. ZiIan Deresi'ndeki biltUn kOyler. ucaklarla, topJarla yaktiml~. ytkl1m~. insanlart belirli ~plama m~~zlerine toplamp ~una dizilmi$tir. Dersim'de de bu tOr soyklnmlar ssk Silt ge~ltlc~tirilmi$tir. KQrtler'in demokralik isteklerini, ulusal haklanm yoJc:etmek. bu . istemleri giindemden· dii~Unnek. hallet sindirmek, yildumak i~in her tlirlii devlet terOrU uygulanmrsur. Halbuk l:)u ordu, Kuyva-i Milliye, 1919-1921 ydlannda, kUrtleri. TarkYunan SaV3$I'nda, TOrJt· f rmeni Savasmda, TUrklerin yanma ~ebilmek ~in, "zaferden sonra Kiirtiere de'mim haklanverilecekur, Misak-i Milli Tilrlderin ve KUrtierin oturduklan ycrlerdir. MUcadele· TtirkJefi~ v¢ KUrtlerin bulikte sUrdilrdUkleri bit mfiCadeledir." diyorEkt. Cumh'uCiyei'in kurulu;uyla birlikteyse, Ktirtlerin ulusal varltjtl inkar edilmeye

baslanmrsn.

Dunya tarihi sadece yazih olaylmdan. kitaplann yazdlg:t olaylardan ibarcl dejtildir. Yasanan fakat ya:l.llrnayan. kitaplarda yet, almayan, dolayisiyla msanlarm, inceleme ve arasurma yapanlarm bellegine 'tarpmayan pek IfOk ola,. vardir, Ball olaylann mObalaia cdilcrck one yliWlhnasl, vurgulanmasr, bazl olaylann dikkatlerden uzak: tutulmaya 1;ah~llma<;t; insanJann bilincine ~rpmamasl i-;in onlemler atmrnasr, ideolojilerle, resmi idcolojinin ctkinligiyle ilgilibir sorundur. SHim yonteminin olgulara ve olgusal iliskilere bukt:S1 kU$kusuz Myle dc~ildir. II iuer'in Yahud"iI~re. kar~t i$lcdigi cinayetler yaztldll!t, anlattld.gl, belgelendigi i~in bllinrncktcdir. Hilkr yargtlaitilll~ur, mahkum edilmistir, Yargdama sUrecinde lddianamc vardrr, samklar, lahl~lar."avu~tlar, vardir, mahkeme kararlan vardtr ... Bunlar olaylan bclgclcmislcrdir, Kilrtlere kar~1 silrdlirillen kaUiamlann. soykmmlann ise anlatnm yok.tur, Bunlarla ilgiH bclgcler:b'UyUk"birola:>thkla yok. edilmislerdir, Veya gizlenmekicdirtcr, binbir liirW kilit 8tui.u1adti..ar. Herhangi bir arasuncmm onlara ulasmasi olasi ~~ 1989 yth Mart ayt ortalarmda, GUlley Ki.irdistan'da Halepee'de Y8:jananlar lse, her IUrln baski ve terore ra!men. yazddlAa, anlal.lIdl~ i~in tarlhin kayilian arasma ~iF. Biltlin bun lara ragmen yine Halepce soykuumyla ilgili olarak §unu da dikkatlerden uzak unmamak gcrckir. 1988 yllt 'Sonbahar aylannda, Fransiz Hukumcti tarafmdan, kimyasal sitahlann suurlanmasr, kullamlmasmm cngcllenmesi, giderek ortadan kaldmlmasryla iI. gili olarak uluslararasr bir toPlanll dazcnlcnmisur, Kuntcr, kimyasal silahlara, YO#lDlve yaygm bicimde hedef olan bir halk olarok bu uluslararasi toplanuya'kaulrnak istemislcrdir, Kurtlere kar$l kimyasal silab kullanan, soykmm uygulayan dcvletler, Kurtlerin bu toptanutarda tcmsilci bulundumialarma ~iddet1e kaqt ~lkmt~lardlr. BOyle bir toptanuda bile soykmm uygulayanlann istekleri kabul edilmis, soykmma ugraulanlar toptannya almmamrslerdrr. Tek ~tna bu olay bile, insan haklanrun, uluslann haklanrnn nc tactic btiyUk tehlikeler kar$lsmda bulundugun« carPICt bit $ekilde gostermcktedirlcr, ~ o halde Kurtler tarlhsel olaylara etnik gruplar a.~mdan bakma yetenelini kazanmahdular, Zaten Ttirkler de Oyle yaplyor, TUrk Marksisderi de. TUrk Marlcsistleri zaman zaman, "mCYZUal var, ball konulan inceleyemiyoruz" diyorlar. Bu ifade yukanda belin

bir ICYdclildir. Ba~ bir 6mek. $eflk Hllsnil. 0 da lkinci Dupya Savq.'nda orduya bldaili. $cftk Hilsnil de TUrk solu i~in Onemli olabilir. Tilrk solu, Tilik MarksUtieri. $eflk Hiisnu'yil kendisine tarihsel bir _dayanak yapabilir. Ona Onder olarat bakabilir. Halbuki SeCit HUsoU. KilnIer i~in, binlerce, onbinlerce Kiln dii$marundan sadece biridit. KOrt ayaklan· , malannda, hep Kemalistlerm yamnda yeralmr •• Kiirtlere km}t sUrdUrtUen katliamlan. soykmmlan, hep ilericilik, devrimcilUc. ... diye alkl~lam~ur. 0 halde Tiirk Solu'nun •. KUrlIcf.e, $efik HUsnu'yii tarihseJ bit Onder olarak kabul ettirmeye yal1§lDast kadar yanll4 bit ~y oIamaz. .
meye ~h~tilunJ2: ~ Ozgtir Gelecek Dergisi'nde yaymlanan, "Oltim6nOn 30. YlldOniimUnde Dr. _$efik HUsnUDeymcr'i Anmaya Ca~"dan SOIIra (bk. Sa)'l 3, $ubat 1989. 1~Icapak) Medya Giin~i ite Ozgiir Gelecek ataslRdaki tarusmalar bu baklmdan anlamhdtr. MOOya G6ne,i'nde y~ Sinan Dolru, $efik HUsnifniin kendi burjuvazisiyle birleserek Kuruer'e dlifmanbk cttig-ini, bu bakamdan, KiinJer'in $eflk Hiisnu'yU anrna etkinliklerinc kaulmamasl gercktig-ini belirtmeklCdir. Bu tarlI§Dlayla Hgjli Y3Ztlar ~6yledir: Sinan Do~ru. $ent Husnii ve Sosyal $Ovenizm, MOOya GUDe3i. SaYI.8. Nisan 1989. s. 3233; Zorunlu bir A~lklama, OzgUr-Gclecck,-SaYI 8. Temmuz 1989, s. 14; Sioan Dogru, Ozgur Gelecek'in "Zorunlu A~lklama"sl Ozcrine, Medya GQne~i, SaYI- 10. TemmuzAgustos 1989, s. 63--64.

bakI1 ~1Slnm bit gOStergesinden

Lo7.an Ant~ TOrklcr vc KOnter atW1smdanon derece farkb anlamlart olan bir tas rihsel antlaflll3dtr. UbcyduJlah Nehri. Ali,er, $eyh Said, lhsan Nuri, Simko, Seyid RIZ8, Kadl Muhammed, Motla Mustafa Barnuu ••• ODemli KUrt yurtscvcrleridir.Halbuki bu oodcrlcr Tiirklcr tatafmdan, Tilrk solu tarafmdan gerici.lngiliz ajam, ,aki. haydut vs. gibi terim!erie anlaolmaya ~l'lbyor.

It

Azmhk Irk~lhgllt Kavranu

Prof. Turhan Fcyzioglu, Alpaslan TOrke" Ismail Cern, Co~kun KIrc3, RaufTamer, Ugur Mumcu, ErgUn G()7.e gibi bazi politikacrlar ve gazeteci yazarlar KUnleri "azrnhk Uk~lh~l" yapmakla suclamaktadirlar. Gazeteci-yazar UAur Murncu, S~ak Dcrgisi'ndcn Halil Berktay'la yapllg-1 s6yle~idc, "TUrk sosyalizminin n~ kosulu" ba~hgt alunda ~unlan sOylUyor: I. TUrk solculugu azmhk Irk~Jhgtna yani K(jn~i.i1UAcalet edilmemelidir. 2. TUrk sosyalizmi maccracr aktmlarla gOrti~ birlig-i i~inde olmadlglRt her Iirsaua ortaya koymahdrr, 3. TUrk sosyalizmi ideolojik bag-lmslZhgml korumahdu, (S~, Sayl 25. $uOOt 1986,.8. 30) Bu s6yl~ iizerinde dikkatle durulmahdlr. Dergi 1986 $uOOl aymda yaymlandlgma gOre, SOylciinin 1986 Yilt baslarmda yaptldlgl kabul edilebilir. TUrk yatarlanotn ve basm mensuplanrun Kurt sorunu k.arflsmdaki tavir ve davramsr dcniidigi zaman bu sOyle~i Uzerindc durmak gcrekir, Kurtlerin var olma istekleri ve cabalan, asimilasyoncu vc s6mUrgoci uygutamalara kar;l KUrt kimli~ni korumaya ~a1~$malan "azmhk lfk~lhg-I~
99

olarak degerlendirilmektedir, TUrk sos.yaJizminin KUrt sorunuyIa hi~ilgilenmem.esi gerekti~i vurgulanmaktadtt. Kendi devletinin ve hUkilmetinin KUrt ki$ilitini yok euneye 9311$00uk~1 ve SOmilrged politika1anna en ufak bit e1e~tiri yOneltmeyen bit gazetecinin, bir yazarm, Kurtlerm ulusal ve demokratik haklan konusundaki isteklerini ve bu u~urdaki mOcadelelerini "azmWc I(k~lh~" diye nitelemesi ibret verici bir olaydir. Elter ~ bir gazeteci, bir yazar. kendi devletinin ve hlildimetinin lrk~1 ve sOmurgeci politikalanna _ ve uygulama1arma alkl~ tutuyorsa, bu uygulamalann dcvrimci ve demokratik bir taVU' olduA:unu ifade ediyorsa, KOrtlerin ulusal ve demokratik haklan konusundaki istelderine k3ql duracagi da aciku Kilrtlerin yok olmamak iem mucadele etmeleri, ulusa1 kimliklenni korumak i~in binbu tUrlii iskenceye g0A:ils gennelcri neden ntrk~lhk" oluyor acaba? Kurtler, "Bir KUrt dUnyaya bedeldir" mi diyorlar? KUrtler "Ne mutIu Kiirdiim diyene" mi diyorlar? "KUrt ogun. ~b$. guven" mi diyorlar? Nedir Kurtteri uk~l yapan? Kiirtler. Araplan, TUrkleri. Farslan asimile etmek, ontan, Tiirk. Arap ve Fars kimli~ndl.m kop.. rmak, Kurtlcstirmck i~in kurumlar mr gelistiriyorlar? BOyle bir trk~lhgl ve sOmUrgeciligi hayata g~innek i~in altyapr mr kurm~lar? Radyo, TV sistemi, basm, ('~itim kurumlan, kamu y6netimi, ordu, polis, m'ahkeme. hapishane vs, Ned.ir Kurtleri lfkl;lYupan'! . Surada, radyo, basm, TV elitim kurumlan, hukuk, iiniversiteler. kamu y~netimi, siyasal par\.ilcr, din, aile. sendikalar gibi devletin ideo.lojik bask. ~lan Uzerinde iXlcmle durmak gcrekiyor. Ordu, polis. mahkeme, nezarethane. hapishanc gibi devietin zorlayic: bask I araclan iizerinde de. C;Unku bunlann Irk~1 ve somurgeci politikalan hayata gccirmedc, asimilasyonu ge~kle~titmede ne kadar Onemli kurumlar oldu~u a,.ktlT,
yakmdan bilinmektedir,

Bir ulusu asimile etmek icin israrh ve karath politikalar ilretmenin ve bunian uygu-

lamamn "uk~lhk"oldugu ve "emperyaHzm" oldugu bizzat ayOl)'azaI" tarafmdan ileri

surulmektedir,

Temel hak ve OzgUrlUkler bir ii1ke i~in var, bir baska .ulke i~in yok sayilamazler. Boyle sayihrlarsa i$te bu noktada "uk~lhk" ve "emperyalist" dil$Unceler de ~Ianu~ olur. Bir topIum ba;ka toplumlan kendinden a!}3~ dUzeyde gOriip temel hat ve Ozgtirlilkleri aneak kendi toplumu i~in g~erli sayarsa, bu, uygarhk adma ba~l~anmaz biT sO<; olur. Temel hat ve Ozgllrliikleri toplumdan t6pluma, Ulkeden ulkeye degi$tirip "$u toptum bu haklara sahip olmasa da olur" diye dU~Uncmeyiz." (Ugur Mumeu, Bu Ne Bencillik? Cumhuriyet, 19 Kasun 1983) . Elestirilcn Yunanistan'dir, Yunanistan'm Bau Trakya TUrklerine uygumhAI asimilasyon politikast. Demek ki asimilasyon, Turklere kar~1 uygulandl~1 zaman kar$1 ~Ikmak. insan olmanm ve demokrat olmamn bir geregldir, Gerek Yunanistan'da, gerek Bulgaristan'da, gerek Kibns'da, gerekse DUnyamn ba$ka Ulkelerinde. Tiirklere Oql uygulandIlt zarnan asimilasyona karl!. ~Ikmak. gcrekir. Turk: Devleti'nin Kiirtlere kar~l uyguladigr asimilasyon ise rahatca surmeledir. Buna karsr ~dunak "azmhk Ifk~lhgl" olur. Iste trk~lhk kisaca budur. Kendi ulusuna, yani Turk ulusuna laylk g6rdu~iihaklan baska uluslara Ome~in Kurtlere laytk gormcmek. Kurt ki$iligini.{ ve KUrdistan ki$iIi~inin yok edilrnesi am3CJRI ~yan planlen ve uygulama1an alk1~lamak. Ugur Mumeu, Maske ~hkll yazismda da $Oyle diyor: "Dun. 'gerici' gMintwerle JOO

sahneye konan dt~ desteldi azmltk ~tllgl, btigUn "sol' makyajlarJa tieklenebilir. Maskeleri kaldrrusak olaym OzUhiC dell:iJmez: ~ destekli bOlUCUlUk azmlak: ~Ihla. ve TUrkiye Cumhuriyeti, bu sa1dtrganlan ezecek ve 02.giirlUk~UdemaJaasi i~inde her turin lerOr' eylemlerinin kOklinft kaziyacaknr. Bunun b;in aunltk ukylhltna ve her tucln terOre'~l alan yurt~lann el ve gOnw birli~ yapmalan zorunludur," (Cwnhuriyet, 13 Ekim 1984; Aynca bk. Ugur Mumcu, Azmhk $Ovenizmi, Cumhuriyet, 2 EyIUl1984) Ismail Cern ve <;all:da$hp Kalll lrkclltk Tutar ml? .(GDlle$, 6 Ekim 1984) ve Ayrlhk~dtll:m "SaA'~I, "Sol"u (OUne~. 18 Ekim 1984) bashkla yazllannda benzer gorusleri dile getinnektedir. Ktirtlerin dU$Urlce ve eylemlerini ukyl olarak ~lamakta, TUrk Devleti'nin Kiirdistan'da UygUladlgl politikayi ~a~da~ kavramlyla degerlendirmektedir. Fakat ayru yaz.arlar, Butgaristan'da isim.lcrinin de~ne karp o;.lkan, TUrk kimligini savunan TUrkleri, insantfk ve demokrasi mUcadelesi yapbklan ioyinselamlamakta ve alkislamaktadarlar. Tiirt. sosyal demokrasisindekl bu ~ifte standan Uzerinde, ileride, daha etraflt bit ~de duruJ..acak:br.
Ancak sagcl politikacslann, yazadann ve gazetecjlerin kullanabildili ."8Zmbk lrko;.lhll" gibi kavramlan, sosyaldemokrat olduklanm, solda yer aldiklanm Slt Slt sOyleycn bu yazarlar nastllcultanabilmekte4irler? Bu kavranu srk sik kullarurken. nastl btl kadar rahat olabilirler? Bu yazilann bangi ortamda yaitldtg. konusu Uzerinde dikkatle durmak gerekir. 12 EylUl'den sonraki Diyarbakir Cezaevi'ni hattrlayahm. 40'm t1zerinde devrimci ve demok.~ rat gene, devlet g~leri tarafmdan i~kenceyle OldiirUlmQ~tUr. Bunlar, "TUrkGm, mutluyum" diye ba~lfmadtklan iltin, kendi ulusal kimliklerini. yani KUrt kimliklerini savunduklan iCin, irkcr, somurgeci ve fa~ist dayatmalan kabul etmedikleri i~in OldUriilmii~lerdir. Bunlann dI$lnd.a. Oiyarbaktr Askeri Cezaevi'nin gerek tuhlklu ve mahkumlae iyin. gerekse aileleri i~in nasd bjr cehenncm oldugu 'Yok yakmdan bilinmektedir. Bona ragmen ugllf Mumcu ve Ismail Cern gibi yazarlar, dilnyada bir e~i da,ha bulunmayan bu tk-;l, sornurgeci ve fasist politikalar karsismda en ufak bir ele~tiri getinnemislerdir, Susmuslardsr, Bu ~dtlt ve SOrniirgeciligi, bu i~.cenceieri. ~i susarak onaylaml~Iardlr. Ama, Kiirtlerin insanca. onurla ~ i~in mUcadeleye-giri~lerini, "azmhk lIk~ahg." diye su-;lamaktadtrtar. Yazarlar, KUrt1erin ulusal ve demokralik hak1an konusunda istekler ileri slinneyi, "~g-~Ibk" olarak deger1endirmektedirler. Turk yazarlannm, basmm, KUrt Sorunu'yla ilgilenmedigi, bukonuyu gOrmezden geldigi, KUrdistan'daki anti-demokratik uygulamalara kar~1 ~Ikmadtgl bilinen bir gercektir. Bunagerekce olarak da yasalar, "mevzuat" ileri siirlilUyor. Resmi ideoloji bu elestirilerin yapilmasuu istemiyor, mevzuat var, deniyor. Bunun Onernli bit gerek~e olduAu ~lkllr. Fatal aclklanmayan, Dzerindedurulmayan bit gerek-;e daha vanhr. Ve bu ikincisi -;ok dana Onem1idir. 0 da yazarlann, basmm, KUrtlere ~ siirdUrUlen bu antidemokratik uygulamalan benimsenleleridir. Bu bitslo.lan ve wlmii i~lerine sindinneleri~ die. TUrk. yazarlannUl, basmm, KUrt SOrunu'na degenmemesini» en Onemli nedeninin bu oldugu karusmdayun.. (6) "Azmllk trkcI11~"ndan 50z edildi~e sOylenmesi gereken bit konu daha vardtr. Bir . kere Kiirtlcr'in azmhk olmadtitt bOyiik bir ge~ktir. Bu ayn bit konu. Farzedelim ki yazarlann dedi~i gibi -azsnhkur. 0 zaman "azmlik rrkpltgl" suclamalanndan Once,

101

Kurtlerin varhg.ru beli"'~"'c-ri. Kurtler i~in Hazmltk haklan"m savunmalan gerek.mez mi? Halbuki bu yazarla., Kunler'in gasbcdilmis baldan konusunda; ulusal ve demokratik istekleri '~onusunda en ufu bir g{'lrU:j elinmemi~lerdir. Bu da sorunun ahlaki tarafum. b Hak istekleri soz konusu oJdul!umi~. bu yazarJar, bu gazeteci1er yot, suskun. ama s~lama sOx konusu oldugu zaman kraldan daba yak kralCl, poIisten daha polis. yMdan bu yazliann yanldt~ dOneme ait otarak ~u il~eri de g6zden uzak tut~ rnamakgerekir, 198411 A~tos aymdan sonralci gazeteler tarand$ zamen, PKK'nm TUrk g~ven1ik gUyle]' ,'! saldmlanyla ilgili~ haberlerin birinci planda yer aldIlt gOrtilmektcdir. Fakat btl silrecin bit de gazete1ere yansunayan. falait gazeteciJer tarafmdan cok iyi bilinen yOnien vardir. 8u da KUrt gerillalann Tort gOventik giiy:ierine saldlnianyla birlikte ulusal ve demokratik isceklerini de ~I~a ortaya koym~ olma·. landir. Gerillalar, bOlgede'. halka dagltllklan bildirilerle ve bro$UrJerle, pek yok istekler yamnda, Kurt toplumu oIma Ozelliklerinden ~ haklann savumJCUluAunu da yapmak· tadirlar, KUrt dili ve KUrt kUltilrU, Uzerindeki Ukl11 ve somnrgeci baskilarm kaldmlmasmdan soz etmektedirler. Ve bunlar KUrt ballet Uzerinde yak olumlu etk.iter yaptntkladlr. Oerillalerca da~l1dan bu bildiriler ve bro~iirler. buniann iyerikleri baslna yansimamaktadir, Fakat gazeteciler ve yazarlar tarafmdan. Ozellikle bazdan tarafmdan ~ iyi bilinmck.tedir. Kammca TUrk yazarlarm ve gazetecilenn tepkilerinin esasi, gerillalann yazdi ve s{)zlil propagandalanna ~Idtr. Falcat, bunlar ifade edilmemcJcte, gerillalann TUrk gtivenlik gO~leriyle ~u~malan On plana ~tkanlmaktadtr. Fazla dagrlmadan ana konuya bir kere daha de~inclim" Knrdistan'da toprak agalan, scyhler, asiret rcisleri gibi varhkh suuflann ajanlasunlmasmi, bu sureci ve bunun sonuclanm ineeliyorduk. TUrk solculan Turk sosyal demokratlan, Kurt ulusaiclhg,yla ilgili duygu, dO~tlnce ve eylemteri kilyOmstlyarlardl. Kendileri "TOrk milliYClyilitindcn hlz vc ilham aldlklan" balde, Ktirtlerdeki ulusalcl duygu ve d~iincelerin ku,Urnsenrnesi, elestirilmesi, ku~kusuz bir egoizmin ve ~fte standardm iirlinUydtl. 1$tC. burada, TUrk basuunm, yazarlann, universitelerin, ajan~mayJ te$vik eden. benimseyen en oncmli unsurlar olduklanru gOrnyoruz. bu hedefi ge~ek1e~rebilmek iyin her ~y yaprlmrsur. Cezaevlerinde, gayet rahat bir -~ek.ilde, hi~ '1ekinmeden. ti~i1er OIdurUlebilmi~tir. Tutuklular en a~lr i~kenceJerden g~irilm~lerdir. ~i1nkti bi:t i~leri yapanlar, kcndilerinin bu konularda elestirilmeyeceklerini bUmektedirler. Basin tarafmdan clcstirileccgini, kendine bu konuda sorular sorulacaguu bilen bir yOnetim bu tadar rahat, b)..l" kadar fUtursuz davranamaz. , .. TUrk basmtyla i§kenceci yOnetim arasmda, sanki, sessizce ve gizlice yaptlml~ sOzlU bir anlasma vardir. YOnctim i~ence yapacakUr. Basu1. yazarlar, buau bilecek, faka! yazrnayacaknr, YOOetimin KUrdistan'dakj uygulamalanm genet alarak OvecekJr. SolcularmdikkaLle Uzerinde durduklan bir konu da, KUrtleri trklflhkla suylarken, bep Milliyct~i Harckct Panisi'yle ve Milliyetyi Hareket Partililerle ~llaiUnnak olmustur, Halbuki, MHP'ni veya bu partide yer alanlan ukyl yapan $Cy, d~ TUrlderle ilgilenmele· ri, onlarm TUrk toplumu alma haklanm savunmalan de~ildir. TUrkler iyin dU~Okleri haklari baska uluslar lein, OzeUikle KUrtJer iyin layik gOrmemeleridir. KUrtJeri rnuhakkak boyunduruk altmda tutmaya yall~alandtr. Asimilasyonu kesinlikle sllrdUrmck isterneleridir. Bu baklmdan daoteki siyasal a1amlara alan farklan-samldljp kadar fazla

Ote

ve

102

degildir. Orne!!;in, insanlar, Tiirkom, mutluyum dediklen sonra, KUn kimligini inkar etukten sonra, Cumhuriyet Halk Panisi'nde yer alabildigi gibi, MHP'de de yer alabiliyorlardl. MHP'nin, ilIe de saf kan TiirkIeri derleyip topartamak gibi bir amaci yoktu. Gunumuzde, TUrk yazarlannm, gazeteci yazarlann, KUn Sorunu'na bakt~l art I!.:. de~i~mcktcdir; OzeUikie solcuIann d~unce ve cylemlerinde Onemli dc~jklikler olmaktadir, Bunlar TUrk dcvletinin Kurtlere kaIll uyguladl~ politikalan ve uygutamaJan daha yakmdan izlemcye b~1amI~lardlr~ Hapishane\erde cereyan eden olaylar, Do~'daki silahh rnueadele, yazarlan, gazetecileri, bu konularda, daha etra(h ve daha ciddi bir ~Ide dU~ilnmeye sevketmistir, Bulgaristan'dald Turkler, Bulgaristan'dan Ttlrkiye'ye gelmek zorunda olan Tilrkler konusunda TOrk hUkiimetinin demokratik dil~unce ve tavir gclisurmeye baslamasr, basuun bu ~ekilde tavsr koymasi, onlann ~ifte standardim ~lk. bir ~kildc ortaya koyrnustur, CUnkO bunlar, Turklerin isimlerini deA:i~tirdigi~in Bulgaristan hiikG.metioi trkcrlrk yapmakla su~ladl~lanm, fakat ayni i~i TOrk hUkiimeti Kunlere kar~1 yaPU!!:1 zamansessiz kaldiklaruu rarketmi~lerdit. Bu konular I1zerinde kafa yorma dusuncenin demokratiklesmesini de gerektirmektedir, Resmi ideolojinin suurlamalaruu sorgulayan. sloganlan sorgulayan dU~unce OzgUr1c~meyeba~lamaktadtr. Boylccc KUrt Sorunu'nun gcrcek niteligi daha a~tk bit ~ki1de gfuillebilmektedir.

Kurdlstan'da Uretlm Iliskllerl Tarnsmalarmm

Anlarm
KUrt cgcmen suuflanmn ajan bir stOlf haline dOni.i~csinin ve bunun KOrt ulusal harckciinin gelismcsi uzerindeki olumsuz etkilerini incelerken bir konu daha dikkati cckiyor. Bu. Kurdistan'da hakim ilretitb bicimi konusu uzcr indeki yaptlan tarusmatarla ilgilidir. Kurdistan'daki hakim uretim bi~iminin feodal mi, -oksa kapitalist mi oldugu rarusrhyor, Bu tarusmanm Kurdistan'a iIi~kin saghkh ve etrafh bilgiler Ilretecegj karnsmda degilim. Zira Ilretim ili~ilerinin §u veya bu doArultuda geli$ftlesiniher.zaman toplurnun i~ dinamikleri yOnleridirerniyor. Bazi yerlerde ve bazr zamanJarda, toplumun feodal olarak kalkmasma da, kapitalist olarak gelisrnesine de hep, dl~ etkenler karar veciyor. Bu somnrge toplumlarda genet olarak boytedir. CUnktl bu Olkelerde topluma dl~arldan yapilan miidabalcler ~ok a~trI:hr. Bu mUdahaleler toplumun i~ dinamiklerini parcalamrsnr. Dike, (opium aruk, Kendi tarihini yasayamamaktadsr. I~ dinamikler gittikce zayiflamaktadir. G~siizdlir. Rahal&a ~t~amamaktadlr. BelirIeyici olan dl~ etkenlerdir, Toplum artrk, disandan mildahale yapanlann isteklerine gore, onlarm ~tkarlan dogrulkusunda bir tarih yasamaktadir, 6yleyse Onemli olan dl~ etken1erle i9 dinamiklerin kar~da~ma sOrecini kavramakur, Bu s~te i~ dinamikler nasil ~laRiyor, toplumsal, ekonomik ve siyasal gelismelerdeki belirleyicfiigini nasil kaybediyor, onu incelcmck gerekir, Toplumun Kendi tarihini de~iI. onlarm tarihini yassyor olmasi kavranmasi gcreken onemli bit surectir, BiltOn sOmUrge Olkeler ve somurge lOplumlar ic;in geeerli olan bu iliskiler Kurdistan icin cok daha Wyledir. CUnku burada bir de egemen suufm turnuylc kirnligini yitirmesi, ajanlasmasr soz konusudur. 103

Bu kosullarda Uretim-i'i~kilerir.;n feodal kalmasr, hep toplttma. dlpndan Yap1lan rnudahaleler tarafmdan, bu mOdahaleyi g~~tiren gOcler taraftndan belirIenmektedir. BelirJeyici olan dl$etk~llerdir ve her ~y on1ann istekleri dogrultusunda cereyan etmektedir, <;iiRkU i~ dinamikler gOctlO ve canl; olsaydI. dlf&Odan gclen elkenler onlan parealayamaz, dagltamaz, etkisiz bit hale getiremezdi. Fely durumu maya~. Ve bundan sonra Oikede uygulanan elconomik. toplumsal ve k1Uuitel politikalar emperyaIiz:min ve sOmUrgecm~n gerekJerine gOre dllzenienemez, uygu1anamazdI. l~ dinamikler gU.~Ii.ive canb olsaydl. bu ttir itqkilerde ulkenin ~Ikarlan daba On planda tutulurou. 0 halde meum ili~en 'roousunu.antak. bOyle bir temel sapwnadan sonta k.onu;mak. tartl~ak gerekir. 0 za:n-m hakim tlretim ilip::isinin nedea feodal olduAwm. veya neden kapitalizme doIru dOn~1Il daha iyi anla§dmakta<br.

i~ Dinamikler -

Dl§

Etkenler
dO~Uncelerimizi U~ Ornet

t~ dinamikter - dl~ elkenler iIi$kilerini etrafmdaki cercevesindedeha somut bir hale getirmek istiyoruz.

a) tspanya ve Portekiz Somiirgeclliginin Yerli Uygarhklan Yok Etmesi

Amerika'daki

Birinci ornek, lspanya ve Ponekiz sOmUrgecililiyle kar~l~ Orta Amcrika ve Guney Amerika uygarhklanyla ilgili. Meksika'da Aztek, Guacemala'da ve Obtlr 0Jta Amerika Ulkelerinde lnka, Peru dolaylannda Maya uygarbklan. 15. yUzyl1 sonlannda ve 16. yUzyll baslannda Ispanyol ve Ponekiz istilacilann salduganbktanyla ~blar. lspanyollar ve Portekizliler ate#1i silahlarla geldi1er. Orta Ariterika'yabu~ICI has-" tahklann rnikroplanm lqldtlar. Hastahk getitdiler. Astek,lnka ve Maya uygarhklan henUz a~1i silahlara sahip deAiIdi. Yerliler komOnal bir t1retim dOzeyiride ya;lyorlardl. DIFldan gelen saldtnlar 0 kadar ~ ve ytprabCI oldu ki. yer1i lOpluluklar bOyOk hie darbe yediler. Astek, Maya ve 1nta topluloklanmn ~ dinamikleri, w$8tIdan gelen fizik baskdsrta basedecek, bu saldIrganhktann ilstesinden geJecek ~te de~ Kallt koydutar, fakat yenildi1er. Fizik. olarak yot oldular. A~li silablar ve hastabklar yertileri kitleler halinde yok etti. Istilact1ar beraberlerinde 'at't da getiriyorlanb. Ve at ~ Onemli bir savas MaCI olarak kullaruhyordu. Zira yerliler henOz an bilmiyorlardi. (7) BOyUk iurunlar, soyktnmlar oidu. tnsanJar kideler haJinde yok edildi. Du Oredmde biiyiik d~melere neden oidu. Tanmda, maden ocaIcIannda ~h~cak nUCus kalmadl. Bilyiik insan gUeD a~#1 meydana geldi. 4te Afrika'dan zenci geUrip oretimde IIretirndC yararlanmak bu ihtiy~ thldu.
Bu

yenilgi1erden sonra Orta Amerika ve Ganey ArQerika toplumlannm 41eyi$i.

artIk, Portekiz ve Ispanyol sOmlkgecilerinin ihtiy~1anna gOre yeniden dllzenlendi. Etonomik yaptlar. siyasal iIi~er, toplumsal ve kOltUrel kurumlar, dinsel jnan~lar, hep bu sornurgeci gereklere gore yeniden organize edildi, Toplum1ar kendi tarihlerini ~yamaz 104

oldular.lspanyoDann ve Portelc:iz1ilerin Icendi1erine empoze ettili Wihi yani onlann tad· hini y~maya bqladdar. Kuzey Amerika'dati Ktzaldereliler i~in de aym feyler sOylenebilir. Bu Omeklerde beJirJeyici olan, Jcupcusuz dsptdan geien etkenlerdir. Bu etkealer yerli toplumlann it; dinamik:lerini parc;aiaml,. yak etmi$tit. I~dinamik:leri ~emez hale getirm~, fel~ olmalanOi satJ.aml$bt. Toplumun ~ dinamiklcri dt~dan gelen bu saldmlann ve baslalann 6stesinden gelememip'. bu gUcU g~tir. Ourada ashnda bit senle7.dcn ~7. etmcnin daha dogru olacata kantsmdaYlm. Astek.lnlca. Maya uygarhklann I. I\.wldcreli IOplu1uklan lez olarak altTSak, dlpndan gelen ctJrenleri, yani lspanyollan, PorteJcizlileri. Avrupahlan, antitez olaral:: aIabiliri1.. DlpndaD geJen taarruzlar, raile. basktIar rae kadar g~lu olursa olsun, saldtnlar ne bdar )'lpnlbCI o1ursa 01sun, ~ il~kiler ne kadar 2.aytfiarsa zaytflasm, belirli bir ~ oidulu le.~ur. Bu etki-tepki i1i$kileri lOplumu yem bit senteze doAru gOtilrllyor. Giderdc: bu sentez yeni bir IeZ durumuna geliyor. I· Astek. Inka, Maya gibi KtzJ1dereli IOplulukbtn dt$ baslalann aItrllA:r dolaylSlyla fizit oIarak ortadankalksalar da bu bOyle otuyor. Zira bu topluluklarm le.UltUrOyll$lYor. Bu ktntllrO silah zoruyla yak eunek miimkiiP de!!il. Bu baktmdan, it; dinamiklerle dl$ etkenlerin birbirleriy1e etki-tepki i1i$kilerine ginJil.knnin, toplumu yeni bir senreze dOlru gOWrdtiklerinin daha dogru bit ~tklamaoldugu kalllSlRdaytm. Bu surecte istilacl ve i$galci g~ler. kendi islek ve iradelerine ~I gelen k:esimleri k:esinJikie yak: ebnek:tedir-let. Kendi.lerinin isrekletini_yer1i topluluk,laru t~yacak., kendilerine bath yeni bir toplumsal gUcii derleyip lOparlamaya ~$ffiak.tadular. Ve bunda ba$anh olduklan zaman, bu gticUn gelismesini, yaygmla~m3Slm maddi ve manevi y6nlerden ~vik etmektedirler, Bu onlann b61geyi daha iyi tanunalanna yarduncl olmak:tadlr. Fakat bu i$birlik~ kadroJar, her yerde ve her zaman raha~a de~irilemiyor. Ancak ki$ilerduzeyinde bazl kazammtar olabilir. Arnk, ekonomik, toplumsal ve siyasal iIi;kilerr belitleyici ve yOnlendirici olan hep dI~ etkenler oJacakur.

b) Avrupa EmperyaJizmi .. Arrika bi§kiler i

18. ve 19. yQzytDardaki Afrika bu koooyJa ilgili olarak Uzerindi durmak istedi.limiZ ikinci omek6r. A vrupa'da 17. ve 18. yOzyIliarda kapitalizmin geli$IDesi iki konuyu or· . taya t;11can:b. 1. Hammadde kaynaklan nasd bulunacak:, bam madde kaynaklanrun meaopol O1k:elere akl~1 nastI sallanacaJc? 2. Oretilen mamul mallar i-;in yeni ~ar nasil . sagJanacak, nastl arltmlacak? Bu ihtiyar;lar lcapitalist Olkeleri A vrupa'mn w$lna dolru ya)'limaya zorluyordu. Afrika'nm yalmalanmast Myle ~. S6mtlril ili;kileri ba~ladtlt zaman gUnderne gelen 6nemli bir konu da, emperyalist n1telerin Afrika'ya gOllderditi teknisyen seviyesindeld ~~tli adamlann, y6netici1erin, misyonerlerin, din adamlanmn vs. gOvenfili sorunuydu. Bunun i~in de aynea &-gUt1enmek gerekiyordu. A vtupa emperyatizmi - Afrika ili~1eri denildiJi zaman tole emeginden s6z eunekte yarar vardtr. Zenciler nasIl k6leiC$tirildiiel? Afrika'mn zcncileri nasil kOlel~ldiler? Afrika'RlD zencileri Amerika'om -;C$idi yerlerindeki tanm nretimde nasil rol aldliar. tspanyoUann ve Portekizlilerin saldlOlan ve yatmalan sonunda bUyUk bir insan bruni meydana geldigini, Uretimde di.i;ti~ler oldugunu vurgU1amI$t1k. Afrikaum zencilerinin Uretimde kullamlmasr da ~tt bu ihtiya~ ortaya ~lktl. l~dinamikler ve dl$ etkenler so105

,U ;1U

burada yine onemli bu .konu olaras

konuyuacskhyor,

kaq1IllIU

~lbyor. Zencilerin k61cl~tirilmcsi

sureci bu

Bu Ylllarda Afrika wplumlan genel olarak. aver, toplaYlcl top1umlar. Oldan ve yay-. lan var. Kiyrlarda ve nehir kenarlannda bal~tltk yaplyorlar. Taninla u~, ekenbieen toplumlar davar, Avrupa'run insan avcslan aIe~li silahlarla geliyorlar. Toplumun en dinamik unsurianru. 10 ~ yaJlanm. 20 ~ ~aglanm Y8$8yan ge~eri. geoy insan-

loplumun bagnndan sOkUp abyorlar. Bu gen~ insanlan toplomun bapdan sOkflp 'ahi.bllmek icin hayvan avlar gibi insan avhyOrlar. tnsao avma ~yorIar~ lnsanJan canb canh yakalamak i~in :H7 tlirlil ytmtemi kullamyorlar. yakaladtklan insanlan binalam , medcencrdclOphiyorlar. Soma bunlan gemitere bindirip Amerika'ya gtinderiyortar. Ora-00', ~erkaml~l, pamuk, f1SUk, 'narenciye ureu.minde. maden ocak1annda. iIl$8lUlarda. silah Uietirnindc,' Sanayide en y~ bir bi~imde tuIlaruyoriar. Afrika'da bu bi~imde Arnerika'ya gonderilen gcn~ nilfUsUD ~SJ milyonIarIa ifade edilmektedir. ,Afnka toplumlannrn bagnndan her tUrlu insanltk dlJI teknoloji kullandarak Iropanlan bu nUfusuii yanya yaktn bit lasnu yakalanma sirasmda OldilrUlmU$tilr. BllyUk bir kisrm yolda, -i~kericeler, baktmslZh~ hastabk, ~hk ve susuzluktan OlmUJtlir. Bu insan kmmmda, birdcnbirc aile ve bbile ili~kilerinden kopanlmak da Onemti bit 1'01oynaml~tu. Gelcneksci toplumunbu ilyeleri Amerika yollai1nda. ilk defa, beyaz adamla, bcyaz adami,,' iskencesiyle kcql ~ya kalMlJlardtr, Amerika'ya varabilenlcr ise, vanr varmaz kOldc~lirilmc surecine sokulmustur, 11 ve 18. yilz.ytllarda. 19. yUzyd ba~nda Afrikah zcocijertn Arnerika'ya ta~tnmalan Olayml blilUn aylkl$yla g6rUyoruz, Bu ~
gene I olarak k6lc tieareu olarak bilinmek:tedir. Afrika toplumlanna disandan gelen bu empcryalist ve somurgeci mUdahale onlann i~ dinamiklerini paryalatm~br. -Topluluklar dJ.~andan gelcn ve beyaz insan1ar taratmdan gerceklestirilea bu saldtnlara kaqt koymaya. dircnmcyc ~ah~ml~l3rdlt. bu saldmlan pUskunme ~na g~i~lerdir. Fakat bu ~ onlannIe diruirnik'icrini iiUik~e Z8yt'lliwnl§br. Giderek Afrika toplumlan da kendi tarihlerini, kendi ijz ktilUlrlcrini yasayamaz hale gelmislerdir. Ore yandaa topluluk uyeleri disandan gelen bu miidahalelerle basetmek i~in uretimJe yeteri kadar ilgilenmcm~Jerdir, • lIgilcneinemi~lerd,r: 'Bu toplululdar gU~lerinin OnemJi bir kssrmm d.a guvenliklerini sal1;lamak i~in' ayumak geregim duymu~lardlt. «;Unk:Uc:b~dan,gelen bu saldinlar yeni bir gUvenlik SOruRUonaya ~ibrnu$br. Kabilelerin bi.rbirleriyJe rDUeadcleJeriDi ise Afrika to~fululdannm ~ dinamili olarak dCAerlendirmek gerekir. ,

Ian

-_"Ia~~im,,~Uf~_1885'de'lngilrere,Fransa. Bel~ika, Almanya, tspanya, Portekiz, Hollanda

_ Bunlar drsandan gelen emperyalist ve sOmiirgeci elkenlerin ne kadar belirleyici oldugunu gostermektedir, Nitekim, ~ dinamikleri bOylesine parcaIanan. kendi tarihini ve , kuiWriinu Y8§3yamayan. ancak emperyalist ve somurgeci ~Ier tara6ndan :empoze edilen bir' tarihi yasayan Afrika, 1885'00 bu gUyler tarafmdan resmen bOlUnmU; ve paygibi Avrupamn emperyalist ve sOmlirgeci devletleri Afrika')'I hukuken ve fiiJen MIrniiJ ve paylasnuslardir, Bu payJ8JJmda gOz Oollnae tutulan en Oneroli kriter, "Uk i~gaI hal"...."ilk aiak basma" hakla gibi terimlerle ifade edilmekterur, Herhangi bir 1Oprap. bangi devletin seyyahlan, antropOlog1an, askeri g~eri i1\: olarak ayak basmrssa, 0 topJak1a.r 0 devletin egcmenligi alnna sokuimustur. 0 bolgenin ekonomisi aruk, metropol Utkenin ekonomisine baglanrmsur. Bu sOmihiiyU siyasal balamdan mesru gosterebilmek icin de, orada, metropole baal« <mrrlan onceden saptanmis bit somurge kurulmustur, 106

Bu siyasal birime deviet demek ~k zordur. Zira bu siyasal· birimin nst dli2cy 1cadrolan. yani genet vab ve ccvrest metropolden 18yin edilen bir Bauhydr, YOrtetim kadrolanm, ask.eri ve sicil J:M1rokrasiyi oluituran 6teki kadrolar da, meuopolde. yani BatJ.'da, Bab . kfiltiirtiyle eAitilm~, Ban'nm ~lkarlannl fin ptanda wran yerlilerden ol~uyordu. Emperyalist ve somurgeci devletlerle itbirliAi yapan. Olkenin sBmOrnlmesine ve yalmalanmasma ~ tulan ~birli~i bit samf ~kusuz vardl. Zaten emperya1isiJer ve sOmlJrgeciler herhangi bit bOlgcde tendilerine ~dU'8RIan hernen yak ediyorlardt. Ba¥caldm pOtansiyeli latlyanlan hediyelerle,'parayla, ~vetle. benzer o1anaklan tunana· rak kendi adamlan haline getiriyorlarc:h. Muhalefcti daIIbyorlardl. Ega- on1an bu yoUarla zararssz hale getirme, ikna etme OlanallRl bulamazlarsa, 6zik varhklanm ortadan kaldlnyorlardL Kendilerine ba~1 bir sind ol~ya «neUikle ~ba g(5steriyortardJ. Ve bu i~birlik~i slRlfm maddi ve manevi yOnlerden getqmesi. gU~lenmesi i~in ber «trln tinlemi ally9rlardl. ttbirli~i smdin eblik kimliiini iokar eunesi kutIcusuz sOz konusu delildi. Onlan Ingilizle$tirmek, FranslZl~ i~in ~ba harcanrmyordu, lspanyol kimlitini ve Portckiz kimlilini bcnimseniezseniz '" lju haklardan yararlanamazsmlZ. denmiyordu. Zaten bu faik olarakda mnmkiin dejildi. C;iinkn yerlilet siyab derlliydil«. .Dinsel inanelan da dclitikti. Animist idiler. Dcri1erinin rengi ve dinsel inam;lan. onlann asimile edilmesini olanaksiz Juhyordu. ttbirli~i suufm gerek ekonomik olarak gUf;lenmesi. gerekse mekanda yaygtnJatmas! iyinise, her tUrIDotanak kul1aRlbyordu. Topluma d~dan gelen etkilcrin i~'dinamiklerle'kWlI~mast sonucu yeni bir sentez olusuyordu, Fakat dJi8ndan dayablan dett:erlerin aJtrhJ:1 yUzOndcn bu sentez hep emperyalisderin sOmllrgecilerin ~Ikarlarml gOzetiyordu. Oyleyse i~ dinamikler ve dlt etkenler ve buntann birbitleriyle ili~kileri sOz konusu edildili zaman Afrika Omell Uzerinde de durmak gerekir.

.c) Kiirdistan

Ocneg:i

Bu konuda O~i1ncUOmeA:imiz Kilrdistan1a ilgilidir. Bu t'.Urdistan'tn 1920'li ytllarda emperyalist1ecle ve OrtadoAu'daki itbirli~erince bOlfillllK si ve paylqtlmasl ve KUrt, ulusuna bOI·yOoet politikasl UygulanmaslyIa ilgili bit soruodur. Knrt Sorunu'nun temelinde bOyle bir W1iitUmDn ve pay1atunm varoldutu ~tkbr. Ktlrt Sonmu'nda bclirleyici ve tayin edici s~ KUrdistan'tn bOlUnmesi ve pay1q:dmasl sUrecidir. Gunomnze tadar bit KUrdistan Sorunu gelmisse, bunun tarihsel temelleri,1920'li ylllarda g~eklelitirilen bu olaylardlr • . Kurdistan'm ve KUrt ulusunun tarihinde kutkusoz, ~ok onemli baska dl)nilm nokta· Ian da vardsr, Ornelin. 7. yUzydda, Kurtlerin lslamiyetJe ve Arap ordulanyla kartd3,$MaSI ~ok Onemli bir dOnum noklasldtr. tsIamiyede kartllaljlRadan .once Kunterin ekonomik ve toplumsal dUzenleri neydi? KUrtier 0 zamanlar DC ekipnebiciyorlardr? Oretim g~lcri ve firetim ilitkileri neydi, nasddt? tslamiyeuen Once Kilrtler. DClOr ekonomik, toplumsal ve siyasal kurumlar ol~u$lardt? Hayvanclbk DC durumdaydt? Nc, rede hayvanclhk nerede tanm yapdlyordu? Yer1etik dUzene: ~m~ KilrtIer vat mlydl? Neredeydi? KUrtlerin tslamiyet'ten Gneeki dinsel inanclan neydi? Ibadet nasit yaptllyordu? Kilrtler hangi halkiarla ilitki halindelerdi? Kimlerle bans iyindeydiler, kimlerle savasiyorlardi? Ennenilerle, Araplarla, Farslarla, Sasanilerle, Siiryanilerle, Asuri107