Paslanmaz Çelikler

PASLANMAZ ÇELÝKLER
2. Baský
Temel Özellikleri
Kullaným Alanlarý
Kaynak Yöntemleri
Can ODABAÞ
Paslanmaz Çelikler
Temel Özellikleri, Kullaným Alanlarý
Kaynak Yöntemleri , 2. Baský
Can ODABAÞ
Makine Yüksek Mühendisi
Þubat, 2004
Copyright Ó 2004
Kitabýn tüm yayýn haklarý Kaynak Tekniði Sanayi ve Ticaret A.Þ.'ye aittir.
Yazýlý izin alýnmadan ve kaynak gösterilmeden kýsmen veya tamamen alýntý yapýlamaz,
hiçbir þekilde kopya edilemez, çoðaltýlamaz ve yayýnlanamaz.
1500 adet basýlmýþtýr.
Hazýrlayan : Can Odabaþ

Birinci Baský : Mart 2002
Ýkinci Baský : Þubat 2004
Grafik Tasarým : Diacan Grafik
Film - Montaj : Diacan Grafik
Baský - Cilt : Tavaslý Matbaasý
Kaynak Tekniði Sanayi ve Ticaret A.Þ.

Yakacýkaltý, Ankara Asfaltý Üzeri, Yanyol, Mermer Sokak, No:16
34876 Kartal / ÝSTANBUL
Tel : (0216) 377 30 90 - pbx Faks : (0216) 377 00 00
www.askaynak.com.tr
Ýstanbul Bölge Satýþ Bürosu Ýzmir Bölge Satýþ Bürosu Ankara Bölge Satýþ Bürosu Adana Bölge Satýþ Bürosu
Rauf Orbay Caddesi Mersinli Mahallesi,1. Sanayii Sitesi Ostim Sanayii Sitesi Kýzýlay Caddesi, Karasoku Mahallesi
Evliya Çelebi Mahallesi, No:3/C 2822. Sokak, No:25 Ahi Evran Caddesi, No:83 6. Sokak, Baykan Ýþhaný, No:9/E
Ýçmeler, Tuzla / ÝSTANBUL 35120 ÝZMÝR 06370 Ostim / ANKARA 01010 ADANA
Tel : (0216) 395 84 50 - 395 56 77 Tel : (0232) 449 90 35 - 449 01 64 Tel : (0312) 385 13 73 - pbx Tel : (0322) 359 59 67 - 359 60 45
Faks : (0216) 395 84 02 Faks : (0232) 449 01 65 Faks : (0312) 354 02 84 Faks : (0322) 359 60 01
Önsöz
Bu kitap, paslanmaz çeliklerin kaynaðýnda kullanýlan çeþitli ark

kaynaðý yöntemlerinin incelenmesi ve bu yöntemler sýrasýnda
kullanýlan dolgu malzemelerinin doðru olarak seçilmesi için
gerekli olan bilgilerin verilmesi amacýyla hazýrlanmýþtýr.
Her bakýmdan uygun ve saðlýklý bir kaynak baðlantýsýnýn sadece

uygun bir dolgu malzemesinin seçimi ile gerçekleþtirilemeyeceði
unutulmamalýdýr. Paslanmaz çeliðin türü, ortamdan kaynaklanan
çalýþma þartlarý, parça kalýnlýðý, kaynak parametreleri ve
tasarýmdan kaynaklanan baðlantýnýn þekline baðlý olarak kaynak
iþleminden önce ya da sonra herhangi bir ýsýl iþlem uygulanýp
uygulanmayacaðý konularýnda gerekli olan çalýþmalar mutlaka
yapýlmalýdýr. Kitapta bu konulara da kýsaca deðinilmiþtir.
Bu kitap, kaynak ile ilgilenen ve kaynak konusunda belirli bir bilgi

düzeyine sahip teknik elemanlar için hazýrlanmýþ olup, konuya
yeni baþlayanlarýn da yararlanabileceði yardýmcý bir kaynak
niteliði taþýmaktadýr. Ancak okuyucularýn bu durumda temel
malzeme bilgilerine sahip olmalarý gerekmektedir.
Kitap dokuz bölümden oluþmakta ve son kýsýmda yeralan ekler

bölümünde okuyuculara yardýmcý olacaðýna inandýðým çeþitli
tablolar ve örnek uygulamalar yeralmaktadýr.
Kaynak Tekniði Sanayi ve Ticaret A.Þ. Genel Müdürü Sayýn B.

Ýlkay Bayram'ýn isabetli kararý ve desteði ile hazýrlanan bu
kitabýn, paslanmaz çeliklerin kaynaðý konusuna ilgi duyanlara
yararlý olmasýný diler, kendisine teþekkür ederim.
Can ODABAÞ Kozyataðý, 23 Mart 2002

ÝÇÝNDEKÝLER
BÖLÜM 1.0 PASLANMAZ ÇELÝK TÜRLERÝ 1
1.1. Ferrit Oluþturan Elementler 2

1.2. Östenit Oluþturan Elementler 2
1.3. Nötr Elementler 2
BÖLÜM 2.0 PASLANMAZ ÇELÝKLERÝN KAYNAK 3

KABÝLÝYETÝ
2.1. Ferritik Paslanmaz Çelikler 3

2.2. Martenzitik Paslanmaz Çelikler 3
2.3. Östenitik Paslanmaz Çelikler 5
2.3.1. Krom Karbür Oluþumu 7
2.3.2. Sýcak Çatlak Oluþumu 8
2.3.3. Sigma Fazý Oluþumu 10
2.4. Çökelme Yoluyla Sertleþebilen Paslanmaz Çelikler 13
2.5. Çift Fazlý (Dupleks) Paslanmaz Çelikler 14
BÖLÜM 3.0 FÝZÝKSEL ÖZELLÝKLER 15
BÖLÜM 4.0 MEKANÝK ÖZELLÝKLER 17
BÖLÜM 5.0 PASLANMAZ ÇELÝK TÜRÜNÜN SEÇÝMÝ 21
BÖLÜM 6.0 PASLANMAZ ÇELÝKLER ÝÇÝN KAYNAK AÐIZI 25

TASARIMLARI
BÖLÜM 7.0 DOLGU METALÝNÝN SEÇÝMÝ 27
BÖLÜM 8.0 KAYNAK YÖNTEMÝNÝN SEÇÝMÝ 33
8.1. Örtülü Elektrod Ark Kaynaðý 33

8.2. Gazaltý (MIG) Kaynaðý 34
8.3. Özlü Tel Ark Kaynaðý 35
8.4. TIG Kaynaðý 35
8.5. Tozaltý Kaynaðý 35
BÖLÜM 9.0 PASLANMAZ ÇELÝKLER ÝÇÝN 37
KAYNAK YÖNTEMLERÝ
9.1. Örtülü Elektrod ile Ark Kaynaðý Yöntemi 37

9.2. Gazaltý (MIG) Kaynaðý Yöntemi 43
9.3. TIG Kaynaðý Yöntemi 47
9.4. Tozaltý Kaynaðý Yöntemi 50
EKLER 55
EK-1. Çevrim Tablolarý 57

EK-2. Yüksek Sýcaklýða Dayanýklý Paslanmaz 58
Çeliklerin Ark Kaynaðýnda Kullanýlan Örtülü
Kaynak Elektrodlarýnýn EN 1600 Normuna
Göre Sýnýflandýrýlmasý
EK-3. Östenitik Paslanmaz Çelikler (AISI) 59
EK-4. Ferritik Paslanmaz Çelikler (AISI) 60
EK-5. Martenzitik Paslanmaz Çelikler (AISI) 61
EK-6. Schaeffler ve Delong Diyagramlarý 62-63
EK-7. Ferritik Dokunun Hesaplama Yoluyla 64
Belirlenmesi
EK-8. Farklý Metallerin Kaynaðýnda Schaeffler 68
Diyagramý Kullanýmý
KAYNAKTA SAÐLIK ve GÜVENLÝK 74
AYRINTILI BÝLGÝ ALINABÝLECEK 75

YARDIMCI KAYNAKLAR
YARARLANILAN KAYNAKLAR 77
Bölüm 1.0 - Paslanmaz Çelik Türleri
BÖLÜM 1.0
PASLANMAZ ÇELÝK
TÜRLERÝ
Paslanmaz çelikler; içerisinde en az % 10,5 oranýnda Bunlar sýrasý ile ;

(aðýrlýkça) krom (Cr) içeren demir esaslý alaþýmlar
olarak tanýmlanýrlar (Þekil-1). Paslanmaz çeliðin 1 - Östenitik Paslanmaz Çelikler
yüzeyinde oluþan ince fakat yoðun kromoksit tabakasý 2 - Ferritik Paslanmaz Çelikler
korozyona karþý yüksek dayaným saðlar ve oksidasyo- 3 - Martenzitik Paslanmaz Çelikler
nun daha derine doðru ilerlemesini engeller. Ýçerdikleri 4 - Çift Fazlý (Dupleks) Paslanmaz Çelikler
diðer katký elementlerine göre deðiþen ve tamamen 5 - Çökelme Yoluyla Sertleþebilen Paslanmaz
östenitik ile tamamen ferritik özellikler aralýðýnda Çelikler'dir.
sýralanan beþ farklý çeþit paslanmaz çelik türü vardýr.
Östenitik paslanmaz çelikler 200 ve 300 serilerini
içerirler ve 304 bunlarýn içinde en yoðun olarak
kullanýlanýdýr. Temel alaþým elementi krom ve nikeldir.
Ferritik paslanmaz çelikler sertleþtirilemeyen Fe-Cr
alaþýmlarýdýr. 405, 409, 430, 422 ve 446 bu grupta
% 10.5 KROM yeralan en tipik ürünlerdir. Martenzitik paslanmaz
çelikler ferritik gruptaki paslanmaz çeliklerle benzer
kimyasal analize sahiptirler ancak daha yüksek oranda
karbon ve daha düþük oranda krom içerirler. Bu
nedenle ýsýl iþlemle sertleþtirilebilirler. 403, 410, 416
ve 420 bu grupta yeralan en tipik ürünlerdir. Çift fazlý
KOROZYON DAYANIMI
paslanmaz çelikler hemen hemen eþit miktarda östenit
ve ferrit içeren bir mikroyapýnýn oluþturulmasý ile elde
edilirler. Bu çelikler tam olarak % 24 krom ve % 5 nikel
içerirler. Numaralama sistemi 200, 300 veya 400 ile
tanýmlanan gruplarýn hiç birisine girmez. Çökelme
Þekil-1 yoluyla sertleþebilen paslanmaz çelikler alüminyum
gibi katý çözeltiye girme ve yaþlandýrma (çökeltme) ýsýl
iþlemi ile çeliðe sertleþebilme olanaðý saðlayan alaþým
elementleri içerirler. Bu çelikler ayrýca; martenzitik,
yarý östenitik ve östenitik tip çökelme yoluyla
sertleþebilen paslanmaz çelikler olmak üzere alt
gruplara ayrýlýrlar.
1
Bölüm 1.0 - Paslanmaz Çelik Türleri
Fosfor, Kükürt, Selenyum - Ýþlenebilme kabiliyetini

yükseltir. Ancak kaynak sýrasýnda sýcak çatlak
oluþmasýna neden olur. Korozyon direncini bir
miktar azaltýr. TIG kaynaðý yönteminde nüfuziyeti
arttýrýr.
1.2
ÖSTENÝT OLUÞTURAN ELEMENTLER
Karbon - Östenit oluþumuna kuvvetli etkide

bulunur. Krom ile birlikte tanelerarasý korozyonda
baþrol oynayan karbürlerin oluþumuna neden olur.
Nikel - Östenit oluþumuna etkide bulunur.
Yüksek sýcaklýktaki direnci, korozyona karþý
dayanýmý ve sünekliði arttýrýr.
Azot - Östenit oluþumuna çok kuvvetli etkide
bulunur. Bu konuda çoðu zaman nikel kadar
etkilidir. Özellikle krayojenik sýcaklýklardaki
mukavemet deðerlerini yükseltir.
Bakýr - Paslanmaz çeliklere, bazý ortamlardaki
korozyon dayanýmlarýný arttýrmak amacýyla katýlýr.
Gerilmeli korozyon çatlamasýna karþý hassasiyeti
azaltýr ve yaþlanma yoluyla sertleþmeyi teþvik eder.
Paslanmaz çeliklerdeki alaþým elementleri ferrit 1.3

oluþturucu ve östenit oluþturucu olmak üzere iki gruba
NÖTR ELEMENTLER
ayrýlmakta olup aþaðýda detaylý olarak ele alýnmýþtýr.
Mangan - Oda sýcaklýðýnda ve oda sýcaklýðýna
1.1 yakýn sýcaklýklarda östenitin stabil (kararlý)
FERRÝT OLUÞTURAN ELEMENTLER olmasýný saðlar. Ancak yüksek sýcaklýklarda ferrit
oluþturur. Manganez sülfat oluþturur.
Krom - Ferrit oluþumunda etkili olur. Oksidas- Silisyum - Tufallenmeye karþý dayanýmý yükseltir.
yon ve korozyon dayanýmýný yükseltir. Yapýda % 1'den daha fazla olmasý durumunda ferrit
Molibden - Ferrit oluþumunda etkili olur. Yüksek ve sigma oluþumuna etki eder. Her tür paslanmaz
sýcaklýklardaki dayanýmý arttýrýr ve redükleyici çeliðe oksit giderme amacýyla düþük oranda eklenir.
ortamlarda korozyona karþý dayaným saðlar. Akýþkanlýðý arttýrýr ve kaynak metalinin ana metali
Niobyum, Titanyum - Tanelerarasý korozyon hassa- daha iyi ýslatmasýný saðlar.
siyetini azaltmak amacýyla, karbonla birleþerek
karbür oluþturmasý amacýyla yapýya eklenir. Tane
küçültücü etkisi vardýr. Ferrit oluþumuna katkýda
bulunur. Sürünme dayanýmý saðlar, ancak sürünme
sünekliðini azaltýr.
2
Bölüm 2.0 - Paslanmaz Çeliklerin Kaynak Kabiliyeti
BÖLÜM 2.0
PASLANMAZ
ÇELÝKLERÝN KAYNAK
KABÝLÝYETÝ
Paslanmaz çeliklerin büyük bir bölümünün kaynak yeralan ürünlerin baþýnda 405, 409, 430, 442 ve 446
kabiliyeti yüksektir ve ark kaynaðý, direnç kaynaðý, gelmektedir. Tablo I'de, bütün standart ve bazý standart
elektron ve lazer bombardýman kaynaklarý, sürtünme dýþý ferritik paslanmaz çeliklerin nominal kimyasal
kaynaðý ve sert lehimleme gibi çeþitli kaynak analiz deðerleri listelenmiþtir. Bu çeliklerin en
yöntemleri ile kaynak edilebilirler. Bu yöntemlerin karakteristik özelliði; kaynakta ve ýsý etkisi altýndaki
hemen hemen hepsinde birleþtirilecek yüzeylerin ve bölgede oluþan ve kaynak dikiþinin tokluðunda düþüþe
dolgu metalinin temiz olmasý gerekmektedir. neden olan tane büyümesidir.
Östenitik tip paslanmaz çeliklerin ýsýl genleþme Ferritik paslanmaz çeliklerin kaynaðýnda seçilen dolgu
katsayýsý karbon çeliklerinkinden % 50 daha yüksektir metalindeki Cr içeriðinin ana metaldeki ile ayný ya da
ve çarpýlmalarý en aza indirmek için bu özelliðe dikkat ona yakýn olmasýnda yarar vardýr. 409 türü kaynak
edilmelidir. Östenitik paslanmaz çeliklerin sahip malzemeleri dolu tel olarak, 430 türü kaynak
olduðu düþük ýsý ve elektrik iletkenliði kaynak malzemeleri ise her formda üretilirler. Östenitik tip 309
açýsýndan genellikle yararlýdýr. Kaynak sýrasýnda düþük ve 312 türü kaynak malzemeleri özellikle benzemez
ýsý girdisi ile çalýþýlmasý önerilir. Çünkü oluþan ýsý, metallerin kaynaklý baðlantýlarýnda kullanýlýr. Tane
baðlantý bölgesinden, karbon çeliklerinde olduðu kadar büyümesini en aza indirmek için kaynak dikiþindeki ýsý
hýzlý bir þekilde uzaklaþamaz. Malzemenin direnci girdisi düþük olmalý ve ön ýsýtma 300-450°C arasýnda
yüksek olduðu için direnç kaynaðýnda, düþük akým sýnýrlý tutulmalý, hatta sadece yararlý ise uygulan-
deðerleri ile çalýþýlabilir. Özel kaynak yöntemleri malýdýr. Yüksek alaþýmlý ferritik paslanmaz çeliklerin
gerektiren paslanmaz çelikler ilerideki bölümlerde ele büyük çoðunluðu sadece levha ve boru þeklinde üretilir
alýnacaktýr. ve genellikle dolgu metali kullanýlmadan TIG (GTA)
yöntemi ile kaynak edilirler.
2.1
FERRÝTÝK PASLANMAZ ÇELÝKLER 2.2
MARTENZÝTÝK PASLANMAZ ÇELÝKLER
Ferritik paslanmaz çelikler % 11.5-30.5 Cr, % 0.20'ye
kadar C ve düþük miktarda Al, Nb, Ti ve Mo gibi ferrit Martensitik paslanmaz çelikler % 11-18 Cr, % 1.2'ye
dengeleyici elementler içerir. Bunlar her sýcaklýkta kadar C ve düþük miktarlarda Mn ve Ni içerir. Bu
ferritik yapýdadýrlar ve bu nedenle östenit oluþtur- çelikler tavlanarak östenit oluþtururlar ve oluþan
mazlar ve ýsýl iþlemle sertleþtirilemezler. Bu grupta östenitin soðutma sýrasýnda martensite dönüþtürül-
3
TABLO I - Ferritik Paslanmaz Çeliklerin Nominal Kimyasal Analiz Deðerleri
UNS Kimyasal Analiz Deðerleri (%) *

Türü Numarasý Diðer
C Mn Si Cr Ni P S
405 S40500 0.08 1.00 1.00 11.5-14.5 0.04 0.03 0.10-0.30 Al
409 S40900 0.08 1.00 1.00 10.5-11.75 0.045 0.045 min 6 x % C - Ti
429 S42900 0.12 1.00 1.00 14.0-16.0 0.04 0.03
430 S43000 0.12 1.00 1.00 16.0-18.0 0.04 0.03
430F** S43020 0.12 1.25 1.00 16.0-18.0 0.06 0.15 min. 0.06 Mo
430FSe** S43023 0.12 1.25 1.00 16.0-18.0 0.06 0.06 min 0.15 Se
430Ti S43036 0.10 1.00 1.00 16.0-19.5 0.75 0.04 0.03 min 5 x % C - Ti
434 S43400 0.12 1.00 1.00 16.0-18.0 0.04 0.03 0.75-1.25 Mo
436 S43600 0.12 1.00 1.00 16.0-18.0 0.04 0.03 0.75-1.25 Mo
min 5 x % C - Nb+Ta
442 S44200 0.20 1.00 1.00 18.0-23.0 0.04 0.03

444 S44400 0.025 1.00 1.00 17.5-19.5 1.00 0.04 0.03 1.75-2.5 Mo ; 0.035 N
0.2 + 4 (% C+% N)
- Ti+Nb
446 S44600 0.20 1.50 1.00 23.0-27.0 0.04 0.03 0.25 N
18-2FM** S18200 0.08 2.50 1.00 17.5-19.5 0.04 0.15 min.
18SR 0.04 0.30 1.00 18.0 2.0 Al ; 0.4 Ti
26-1 S44625 0.01 0.40 0.40 25.0-27.5 0.50 0.02 0.02 0.75-1.5 Mo ; 0.015 N
(E-Brite) 0.2 Cu ; 0.5 - Ni+Cu
26-1Ti S44626 0.06 0.75 0.75 25.0-27.0 0.50 0.04 0.02 0.75-1.5 Mo ; 0.04 N
0.2 Cu ; 0.2-1.0 Ti
29-4 S44700 0.01 0.30 0.20 28.0-30.0 0.15 0.025 0.02 3.5-4.2 Mo
29-4-2 S44800 0.01 0.30 0.20 28.0-30.0 2.0-2.5 0.025 0.02 3.5-4.2 Mo
Monit S44635 0.25 1.00 0.75 24.5-26.0 3.5-4.5 0.04 0.03 3.5-4.5 Mo
0.3-0.6 Ti+Nb
Sea-cure/ S44660 0.025 1.00 0.75 25.0-27.0 1.5-3.5 0.04 0.03 2.5-3.5 Mo
Sc-1 0.2 + 4 (% C + % N)
- Ti+Cb
*) Tek deðerler maksimum deðerlerdir * *) Genel olarak kaynak edilemeyen ürünler olarak kabul edilirler (ASM Metals Handbook, 9. Baský, Cilt 3)
mesiyle sertleþtirilebilirler. Bu grupta 403, 410, 414, yararlý görülüyorsa, dolu tel veya özlü tel olarak 420
416, 420, 422, 431 ve 440 türü malzemeler vardýr. kalite dolgu malzemelerinin kullanýlmasýnda yarar
Standart ve bazý standart dýþý martenzitik paslanmaz vardýr. 308, 309 ve 310 türü östenitik dolgu malze-
çelikler Tablo II'de yeralmaktadýr. Soðuma sýrasýnda meleri martenzitik paslanmaz çeliklerin birbirleriyle
sert ve kýrýlgan martenzitik yapý oluþtuðunda kaynak veya diðer çeliklerle olan kaynaklý birleþtirmelerinde,
dikiþinde çatlama eðilimi görülür. Seçilen dolgu dikiþin kaynak edildikten sonraki þartlarda yüksek
metalinin krom ve karbon içeriðinin ana malzeme- tokluða sahip olmasý gereken durumlarda kullanýlýr.
ninkine yakýn olmasýnda yarar vardýr. 410 türü dolgu
malzemeleri örtülü elektrod, dolu tel ve özlü tel olarak Martenzitik paslanmaz çeliklerin çoðunda ön tav
üretilirler ve 402, 410, 414 ve 420 türü çeliklerin sýcaklýðýnýn ve pasolararasý sýcaklýðýn 205-315°C
kaynaðýnda kullanýlabilirler. 420 türü çeliklerin arasýnda tutulmasý önerilir. % 0.2'nin üzerinde karbon
içerdiði karbon oranýný yakalamak eðer teknik açýdan içeren martenzitik tip paslanmaz çeliklere, kaynak
4
TABLO II - Martenzitik Paslanmaz Çeliklerin Nominal Kimyasal Analiz Deðerleri

C Mn Si Cr Ni P S
403 S40300 0.15 1.00 0.50 11.5-13.0 0.04 0.03
410 S41000 0.15 1.00 1.00 11.5-13.0 0.04 0.03
410Nb S41040 0.18 1.00 1.00 11.5-13.5 0.04 0.03 0.05-0.30 Nb
410S S41008 0.08 1.00 1.00 11.5-13.5 0.6 0.04 0.03
414 S41400 0.15 1.00 1.00 11.5-13.5 1.25-2.50 0.04 0.03
414L 0.06 0.50 0.15 12.5-13.0 2.5-3.0 0.04 0.03 0.5 Mo ; 0.03 Al
416 S41600 0.15 1.25 1.00 12.0-14.0 0.04 0.03 0.6 Mo
416Se** S41623 0.15 1.25 1.00 12.0-14.0 0.06 0.06 min 0.15 Se
416 Plus X** S41610 0.15 1.5-2.5 1.00 12.0-14.0 0.06 min 0.15 0.6 Mo
420 S42000 min. 0.15 1.00 1.00 12.0-14.0 0.04 0.03
420F** S42020 min. 0.15 1.25 1.00 12.0-14.0 0.06 min 0.15 0.6 Mo
422 S42200 0.20-0.25 1.00 0.75 11.0-13.0 0.5-1.0 0.025 0.025 0.75-1.25 Mo
0.75-1.25 W
0.15-0.30 V
431 S43100 0.20 1.00 1.00 15.0-17.0 1.25-2.50 0.04 0.03
440A S44002 0.60-0.75 1.00 1.00 16.0-18.0 0.04 0.03 0.75 Mo
440B S44003 0.75-0.95 1.00 1.00 16.0-18.0 0.04 0.03 0.75 Mo
440C S44004 0.95-1.20 1.00 1.00 16.0-18.0 0.04 0.03 0.75 Mo
dikiþinin sünekliðini ve tokluðunu arttýrmak amacýyla çatlak oluþumunu engellemek amacýyla, düþük
kaynak sonrasýnda genellikle ýsýl iþlem uygulanmalýdýr. miktarda ferrit içeren bir mikro yapýnýn oluþmasýna
olanak saðlayan dolgu malzemeleri kullanýlýr (Bu konu
2.3 daha detaylý olarak ilerideki bölümlerde ele alýna-
ÖSTENÝTÝK PASLANMAZ ÇELÝKLER caktýr). Bu þartý gerçekleþtirebilmek için 308 türü dolgu
malzemeleri 302 türü çeliklerin, 304 ve 347 türü dolgu
Östenitik paslanmaz çelikler % 16-26 Cr, % 10-24 malzemeleri ise 321 türü çeliklerin kaynaðýnda
Ni+Mn, % 0.40'a kadar C ve düþük miktarda Mo, Ti, kullanýlýr. Diðer çelik türleri ise kendilerine benzer
Nb ve Ta gibi diðer alaþým elementlerini içerir. Cr ve yapýdaki dolgu malzemeleri ile kaynak edilebilirler.
Ni+Mn oranlarý arasýndaki denge, % 90-100 östenitten 347 türü çelikler 308H türü dolgu malzemeleri ile de
oluþan bir mikro yapýnýn elde edilebileceði þekilde kaynak edilebilir. Bu türdeki dolgu malzemeleri örtülü
oluþturulmuþtur. Bu alaþýmlar, geniþ bir sýcaklýk elektrod, dolu tel ve özlü tel olarak üretilir. 321 türü
aralýðýnda sahip olduklarý yüksek tokluk ve yüksek dolgu malzemeleri ise sýnýrlý olarak, sadece dolu tel ve
dayaným deðerleri ile ön plana çýkarlar ve 540°C'a özlü tel olarak üretilmektedir.
kadarki sýcaklýklarda oksidasyona karþý dayaným
gösterirler. Bu grupta yeralan malzemelerin baþýnda Östenitik paslanmaz çeliklerin kaynaðýnda baþlýca üç
302, 304, 310, 316, 321 ve 347 gelmektedir. kaynak problemi ile karþýlaþýlýr. Bunlar sýrasý ile;
Tablo III'de, yukarýda belirtilen ve bunlarýn dýþýnda (1) ýsýnýn etkisi altýnda kalan bölgede "Krom Karbür"
kalan diðer östenitik paslanmaz çeliklerin nominal oluþmasý sonucu meydana gelen hassas yapý,
kimyasal analiz deðerleri yeralmaktadýr. Bu çelikler (2) kaynak dikiþinde görülen "Sýcak Çatlak" oluþumu
için geliþtirilen dolgu malzemeleri genellikle ana metal ve (3) yüksek çalýþma sýcaklýklarýnda karþýlaþýlan
ile benzer yapýdadýr. Ancak birçok alaþým için, sýcak "Sigma Fazý" oluþumu riskleridir.
5
TABLO III - Östenitik Paslanmaz Çeliklerin Nominal Kimyasal Analiz Deðerleri

C Mn Si Cr Ni P S
201 S20100 0.15 5.5-7.5 1.00 16.0-18.0 3.5-5.5 0.06 0.03 0.25 N
202 S20200 0.15 7.5-10.0 1.00 17.0-19.0 4.0-6.0 0.06 0.03 0.25 N
205 S20500 0.12-0.25 14.0-15.5 1.00 16.5-18.0 1.0-1.75 0.06 0.03 0.32-0.40 N
216 S21600 0.08 7.5-9.0 1.00 17.5-22.0 5.0-7.0 0.045 0.03 2.0-3.0 Mo ; 0.25-0.5 N
301 S30100 0.15 2.00 1.00 16.0-18.0 6.0-8.0 0.045 0.03
302 S30200 0.15 2.00 1.00 17.0-19.0 8.0-10.0 0.045 0.03
302B S30215 0.15 2.00 2.0-3.0 17.0-19.0 8.0-10.0 0.045 0.03
303** S30300 0.15 2.00 1.00 17.0-19.0 8.0-10.0 0.20 min. 0.15 0.06 Mo
303Se** S30323 0.15 2.00 1.00 17.0-19.0 8.0-10.0 0.20 0.06 min 0.15 Se
304 S30400 0.08 2.00 1.00 18.0-20.0 8.0-10.5 0.045 0.03
304H S30409 0.04-0.10 2.00 1.00 18.0-20.0 8.0-10.5 0.045 0.03
304L S30403 0.03 2.00 1.00 18.0-20.0 8.0-12.0 0.045 0.03
304LN 0.03 2.00 1.00 18.0-20.0 8.0-10.5 0.045 0.03 0.10-0.15 N
S30430 0.08 2.00 1.00 17.0-19.0 8.0-10.0 0.045 0.03 3.0-4.0 Cu
304N S30451 0.08 2.00 1.00 18.0-20.0 8.0-10.5 0.045 0.03 0.10-0.16 N
304HN S30452 0.04-0.10 2.00 1.00 18.0-20.0 8.0-10.5 0.045 0.03 0.10-0.16 N
305 S30500 0.12 2.00 1.00 17.0-19.0 10.5-13.0 0.045 0.03
308 S30800 0.08 2.00 1.00 19.0-21.0 10.0-12.0 0.045 0.03
308L 0.03 2.00 1.00 19.0-21.0 10.0-12.0 0.045 0.03
309 S30900 0.20 2.00 1.00 22.0-24.0 12.0-15.0 0.045 0.03
309S S30908 0.08 2.00 1.00 22.0-24.0 12.0-15.0 0.045 0.03
309S Nb S30940 0.08 2.00 1.00 22.0-24.0 12.0-15.0 0.045 0.03 8 x % C - Nb
309 Nb+Ta 0.08 2.00 1.00 22.0-24.0 12.0-15.0 0.045 0.03 8 x % C - Nb+Ta
310 S31000 0.25 2.00 1.50 24.0-26.0 19.0-22.0 0.045 0.03
310S S31008 0.08 2.00 1.50 24.0-26.0 19.0-22.0 0.045 0.03
312 0.15 2.00 1.00 30.0 nom. 9.0 nom. 0.045 0.03
314 S31400 0.25 2.00 1.5-3.0 23.0-18.0 19.0-22.0 0.045 0.03
316 S31600 0.08 2.00 1.00 16.0-18.0 10.0-14.0 0.045 0.03 2.0-3.0 Mo
316F** S31620 0.08 2.00 1.00 16.0-18.0 10.0-14.0 0.20 min. 0.10 1.75-2.5 Mo
316H S31609 0.04-0.10 2.00 1.00 16.0-18.0 10.0-14.0 0.045 0.03 2.0-3.0 Mo
316L S31603 0.03 2.00 1.00 16.0-18.0 10.0-14.0 0.045 0.03 2.0-3.0 Mo
316LN 0.03 2.00 1.00 16.0-18.0 10.0-14.0 0.045 0.03 2.0-3.0 Mo ; 0.10-0.30 N
316N S31651 0.08 2.00 1.00 16.0-18.0 10.0-14.0 0.045 0.03 2.0-3.0 Mo ; 0.10-0.16 N
317 S31700 0.08 2.00 1.00 18.0-20.0 11.0-15.0 0.045 0.03 3.0-4.0 Mo
317L S31703 0.03 2.00 1.00 18.0-20.0 11.0-15.0 0.045 0.03 3.0-4.0 Mo
317M 0.03 2.00 1.00 18.0-20.0 12.0-16.0 0.045 0.03 4.0-5.0 Mo
321 S32100 0.08 2.00 1.00 17.0-19.0 9.0-12.0 0.045 0.03 min 5 x % C - Ti
321H S32109 0.04-0.10 2.00 1.00 17.0-19.0 9.0-12.0 0.045 0.03 min 5 x % C - Ti
329 S32900 0.10 2.00 1.00 25.0-30.0 3.0-6.0 0.045 0.03 1.0-2.0 Mo
330 N08330 0.08 2.00 0.75-1.50 17.0-20.0 34.0-37.0 0.040 0.03
330HC 0.40 1.50 1.25 19.0 nom. 35.0 nom.
332 0.04 1.00 0.50 21.5 nom. 32.0 nom. 0.045 0.03
347 S34700 0.08 2.00 1.00 17.0-19.0 9.0-13.0 0.045 0.03 min 10 x % C - Nb+Ta
347H S34709 0.04-0.10 2.00 1.00 17.0-19.0 9.0-13.0 0.045 0.03 min 10 x % C - Nb+Ta
348 S34800 0.08 2.00 1.00 17.0-19.0 9.0-13.0 0.045 0.03 0.2 Cu ; min 10 % C - Nb+Ta
348H S34809 0.04-0.10 2.00 1.00 17.0-19.0 9.0-13.0 0.045 0.03 0.2 Cu ; min 10 % C - Nb+Ta
6
TABLO III - Östenitik Paslanmaz Çeliklerin Nominal Kimyasal Analiz Deðerleri - devam

C Mn Si Cr Ni P S
384 S38400 0.08 2.00 1.00 15.0-17.0 17.0-19.0 0.045 0.03
Nitronic 32 S24100 0.10 12.0 0.50 18.0 1.6 0.35 N
Nitronic 33 S24000 0.06 13.0 0.50 18.0 3.0 0.30 N
Nitronic 40 S21900 0.08 8.0-10.0 1.00 18.0-20.0 5.0-7.0 0.06 0.03 0.15-0.40 N
Nitronic 50 S20910 0.06 4.0-6.0 1.00 20.5-23.5 11.5-13.5 0.04 0.03 1.5-3.0 Mo ; 0.2-0.4 N
0.1-0.3 Nb ; 0.1-0.3 V
Nitronic 60 S21800 0.10 7.0-9.0 3.50-4.50 16.0-18.0 8.0-9.0 0.04 0.03
2.3.1
KROM KARBÜR OLUÞUMU
Isýnýn etkisi altýnda kalan bölgenin 427-871°C sýcak-

lýða kadar ýsýnan bölümünde yeralan tane sýnýrlarýnda
çökelen ve taneler arasý korozyonu hýzlandýran krom
karbürler burada "Hassas Yapý" oluþmasýna neden
olurlar (Þekil-2 ve 3). Bu oluþum sýrasýnda bir miktar
krom çözeltiden tane sýnýrlarýna doðru yer deðiþtirir ve
bunun sonucunda bu bölgesel alanlarda krom
miktarýnda azalma olacaðý için korozyon dayanýmý
düþer (Þekil-4).
Þekil-2 Kromun Yer Deðiþtirerek

Krom Karbür Oluþturmasý
Þekil-3 18 Cr / 8 Ni (0.10 C)'lu Paslanmaz Çeliðin Tane Sýnýrlarýnda Oluþan

Karbür Çökelmesi (x 1200)
7
427°C'ýn 871°C'ýn
Altýndaki 427-871°C Üstündeki
Bölge Arasýndaki Hassas Bölge Bölge
Kaynak Dikiþi
Korozyona Uðrayan
Bölge
Þekil-4 Krom Karbür Çökelmesi Sonucu Hassas

Bölgede Oluþan Korozyon
Bu sorun, kromla birleþerek krom karbür oluþmasýna

neden olan karbonun yapýda düþük seviyelerde
tutulduðu düþük karbonlu (L tipi) ana metallerin ve
dolgu metallerinin kullanýlmasýyla önlenebilir. Bunun
yanýnda kaynak iþleminin öntav uygulanmadan
yapýlmasý, ýsý girdisinin düþük seviyede tutulmasýna
özen gösterilmesi ve bakýr altlýk kullanýlarak hýzlý
soðuma saðlanmasý hassas sýcaklýk aralýðýnda kalma
süresinin kýsa tutulmasý açýsýndan oldukça yararlýdýr.
Diðer bir yöntem, stabilize edilmiþ olan paslanmaz

çelik ana malzemelerin ve dolgu metallerinin kulla-
Þekil-5 Niobyum Stabilizasyonu
nýlmasýdýr. Bu sayede stabilizatör görevi gören alaþým
elementleri karbon ile reaksiyona girecek ve krom
miktarýnýn azalmadan yapýda kalmasý saðlana- 2.3.2
caðýndan korozyon dayanýmýnda herhangi bir düþüþ ile SICAK ÇATLAK OLUÞUMU
karþýlaþýlmayacaktýr (Þekil-5). 321 kalite paslanmaz
çelikler stabilizatör olarak titanyum (Ti) içerirken 347 Sýcak çatlamanýn temel nedeni; kükürt (S) ve fosfor (P)
türü paslanmaz çelikler niobyum (Nb+Ta) ile stabilize gibi elementlerin oluþturduðu ve tane sýnýrlarýnda
edilmiþlerdir. Her iki element de kromdan daha güçlü toplanma eðilimi yüksek olan düþük erime sýcaklýðýna
karbür oluþturma özelliðine sahiptir. sahip metalik bileþimlerdir. Bu bileþimler, eðer kaynak
dikiþinde veya ýsýnýn etkisi altýnda kalan bölgede
Bunlarýn dýþýnda kalan bazý ýsýl iþlem yöntemleri pahalý bulunuyorsa, tane sýnýrlarýna doðru yayýlýrlar ve
olmalarý, pratik olmamalarý ve parçalarda çarpýlmalara kaynak dikiþi soðurken ve çekme gerilmeleri oluþ-
yol açmalarý nedeniyle pek tercih edilmezler. tuðunda çatlamaya neden olurlar.
8
Sýcak çatlak oluþumu, dolgu metalinin ve ana metalin tirilen "Schaeffler Diyagramý"dýr. Bu diyagramda Cr
kimyasal analizinin östenitik matriksde düþük eþdeðeri yatay eksende, Ni eþdeðeri ise dikey eksende
miktarda ferrit içeren bir mikro yapý elde edilecek yeralmaktadýr.
þekilde ayarlanmasýyla önlenebilir. Ferrit, kükürt ve
fosfor bileþimlerini kontrol altýnda tutabilen ve ferritik- (Cr) eþ = % Cr + % Mo + 1.5 % Si + 0.5 % Nb
östenitik yapýya sahip olan tane sýnýrlarý oluþturarak
(Ni) eþ = % Ni + 30 % C + 0.5 % Mn
sýcak çatlak oluþumunu engeller. Bu sorun "S" ve "P"
miktarlarýnýn çok düþük seviyelerde tutulmasý ile de
giderilebilir, ancak bu durumda, çeliklerin üretim Schaeffler Diyagramý çok uzun yýllar kullanýlmasýna
maliyetleri belirgin bir þekilde artacaktýr. karþýn, azotun (N) etkisini hesaba katmamasý ve
diyagramdan elde edilen verilerin, konusunda bilgili
Sýcak çatlama riskine karþý dayaným elde edebilmek birkaç ölçüm uzmaný tarafýndan belirlenen ferrit
için yapýdaki ferrit miktarýnýn en az % 4 olmasý öneril- yüzdeleri ile farklýlýklar göstermesi nedeniyle günü-
mektedir. Ferritin varlýðý AWS A4.2'ye göre kalibre müzde etkinliðini kaybetmiþtir.
edilen manyetik ölçüm aletleriyle saðlýklý bir þekilde
belirlenebilir. Bunun dýþýnda; dolgu malzemesinin ve 1973 WCR-DeLong Diyagramý'ný Schaeffler Diyag-
ana metalin kimyasal analizi biliniyorsa, çeþitli ramý'ndan ayýran en önemli özellik nikel eþdeðeri
diyagramlar kullanýlarak da bir tahminde bulunmak hesaplanýrken yapýdaki azot (N) miktarýnýn da
mümkündür. Bu diyagramlardan en bilineni ve en eski gözönüne alýnmasý ve sonucun ferrit yüzdesine ek
olaný 1948 yýlýnda SCHAEFFLER tarafýndan geliþ- olarak "FN - Ferrit Numarasý" ile belirtilmesidir.
18 20 22 24 26 28 30
(Ni)eþ = % Ni + 35 % C + 20 % N + 0.25 % Cu
18 18
0
4
16 Ö 16
2 8
6 12
ÖF 16
14 10 20 14
14 24
18 28
22 35
26 45
12 30 55 12
FÖ 40 65
50 75
60 85
70
95
F 80
10 90 10
0
10
18 20 22 24 26 28 30
(Cr)eþ = % Cr + % Mo + 0.7 % Nb
Þekil-6 Katýlaþma Faz Sýnýrlarýný da Ýçeren WRC-1992 Diyagramý
9
(Ni) eþ = % Ni + 30 % C + 30 % N + 0.5 % Mn Ferrit miktarýnýn sýcak çatlak oluþumundan korunmak

için gereken orandan daha yüksek olmamasýnda ve
Ferrit numaralarý, özellikle düþük seviyelerde, ferrit belirli güvenlik sýnýrlarý içerisinde tutulmasýnda yarar
yüzdeleri ile yakýn deðerlere sahiptir. Günümüzde en vardýr. Çünkü ferrit, bazý korozif ortamlarda, malze-
sýk kullanýlan ve en saðlýklý sonucu veren diyagram melerin korozyon dayanýmýný düþürür ve yapýdaki aþýrý
Þekil-6'da belirtilen WCR-1992 Diyagramý'dýr. ASME ferrit miktarý süneklik ve tokluðu azaltýr.
þartnamelerinin 1994-1995 kýþ döneminde yayýnlanan
eklerinde WCR-1992 Diyagramý WCR-DeLong 2.3.3
Diyagramý'nýn yerini almýþtýr. Kabul edilen bu en son SÝGMA FAZI OLUÞUMU ( s )
diyagramda krom ve nikel eþdeðerleri aþaðýdaki for-
müllerle hesaplanmaktadýr. "Sigma Fazý", çok sert (700-800 Vickers), manyetik
olmayan ve gevrek yapýya sahip metallerarasý bir
(Cr) eþ = % Cr + % Mo + 0.7 % Nb bileþiktir. Röntgen ýþýný ile yapýlan analizde bileþiminin
(Ni) eþ = % Ni + 35 % C + 20 % N + 0.25 % Cu yaklaþýk olarak % 52 krom ve % 48 demirden oluþtuðu
ancak bunun yanýnda molibden gibi diðer alaþým
elementlerini de içerebildiði görülmüþtür. Sigma fazý,
Görüldüðü gibi nikel ve krom eþdeðerleri Schaeffler ve kromlu veya krom-nikel esaslý paslanmaz ve ýsýya
WCR-DeLong Diyagram'larýndakinden daha farklý dayanýklý çeliklerin kaynak bölgesinde oluþur. Saf
olarak hesaplanmaktadýr. östenitik bir yapýdaki sigma fazý oluþum hýzý, östenitik
kütle içerisinde ferrit içeren yapýdakine oranla daha
Ferrit numarasý diyagramýn nikel eþdeðerini gösteren düþüktür.
ekseninden saða doðru yatay, krom eþdegerini gösteren
ekseninden yukarýya doðru dikey çizgiler çizerek Sigma fazý ile krom karbür çökelmesi birbirinden
bulunur. Yatay ve dikey doðrularýn kesiþtiði noktadan tamamen farklý iki oluþumdur. Sigma fazý kýrýlganlýðý
geçen çapraz çizgiler ferrit numarasýný vermektedir. 650-850°C sýcaklýklar arasýnda görülür ve bu sýcaklýk
aralýðýnda kalma süresi ile oluþan yapýnýn yoðunluðu
WCR-1992 ve WCR-DeLong Diyagramlarý 308 gibi arasýnda yakýn bir iliþki vardýr. Faz dönüþüm hýzýnýn en
sýk kullanýlan paslanmaz çelikler için benzer deðerler yoðun olduðu sýcaklýk 720°C civarýndadýr. Yapýda
verir. Ancak WCR-1992 Diyagramý, özellikle yüksek bulunan ferrit miktarýnýn % 3-4 ile sýnýrlý tutulmasý
alaþýmlý malzemelerde, yüksek manganlý östenitik durumunda, östenit tanelerinin etrafý ferrit ile
tipteki ya da östenitik-ferritik yapýdaki çift fazlý çevrilemeyecek ve kýrýlganlýk riski önlenecektir . Buna
paslanmaz çelikler gibi daha seyrek kullanýlan karþýn ferrit miktarýnýn % 12'yi geçmesi ile birlikte
alaþýmlarda daha kesin ve doðru sonuçlar vermektedir. esneklik kabiliyeti hýzla azalacaktýr (Þekil-7).
Ferritin sigma fazýna dönüþmesi sonucu kaynak

Ferrit numarasý, ferritin manyetik olma özelliðinden dikiþinde oluþan çatlama eðilimini ölçmeye yönelik
yararlanýlarak kaynak metali üzerinden ölçülebilir. olarak gerçekleþtirilen deneye ait veriler Þekil-8'deki
Bunun için ticari olarak satýþa sunulan ve AWS A4.2'ye grafikte belirtilmiþtir.
göre kalibre edilmiþ olan ve ferrit numarasýnýn direkt
olarak okunabildiði manyetik ölçüm cihazlarýndan, Ferrit içerikleri % 3 ile % 12 arasýnda deðiþen ve
ferritscoplardan ve benzeri cihazlardan yararlanýlabilir. 20 Cr / 10 Ni / 1 Nb'lu bir elektrodun kullanýldýðý beþ
farklý deney parçasý hazýrlanmýþtýr.
10
Esneklik (Darbe Dayanýmý)

1
1100°C
2
3 1070°C
4
1040°C
5
1010°C
Þekil-7 20 Cr / 10 Ni'li ve % 3 Ferrit 980°C

Ýçeren Paslanmaz Çelik (x 1700)
Daha sonra bu deney parçalarý 980-1100°C arasýndaki

farklý sýcaklýklarda östenitleþtirilmiþ, 730°C'da 300 saat
boyunca tutulmuþ ve sigma fazý oluþturularak kýrýlgan
hale getirilmiþtir.
0 2 4 6 8 10 12
Buradan da görülmektedir ki; ferrit miktarýndaki artýþa Ferrit Yüzdesi (%)
baðlý olarak esneklik (darbe dayanýmý) azalmakta ve Þekil-8 Farklý Sýcaklýklarda Isýl Ýþlem
ferrit yüzdesi ne olursa olsun östenitleþtirme sýcaklýðýn- Uygulanan ve 780°C'da 300 Saat
Süresince Tutulan, 20 Cr/10 Ni ve
daki artýþ dikiþ üzerinde olumlu bir etki yaratmaktadýr. 1 Nb'lu Ostenitik Bir Yapýda
Bulunan Ferrit Miktarýnýn
Þekil-9 ve Þekil-10'da; 25 Cr / 20 Ni'li, ýsýya dayanýklý Gösterdiði Etki
bir elektrodla gerçekleþtirilen ve farklý zaman dilimleri

süresince dönüþüm sýcaklýðýnda tutulan baðlantýlara ait
içyapý fotograflarý yeralmaktadýr. Görüldüðü gibi,
parçanýn 780°C'da 100 saat süre ile tulmasý durumunda
sigma fazý çizgileri oluþmaya baþlamýþtýr (Þekil-9) ve
yine ayný sýcaklýkta gerçekleþtirilen 500 saatlýk bir
tutma iþlemi sonucunda ise çökelen sigma fazý izlerinin
çok daha yoðun olduðu görülmektedir (Þekil-10).
Buradan da anlaþýldýðý gibi, kaynak iþlemi sýrasýnda

banyonun çok hýzlý soðumasý ve katýlaþmasý nedeni ile
sigma fazý kolay oluþamaz. Bu sorun esas olarak ferrit
içeriði çok yüksek olan bir kaynaklý baðlantýnýn kaynak
iþleminden sonra uzun süre yüksek sýcaklýk deðer- Þekil-9 25 Cr / 20 Ni (0.10 C)'lu Elektrod
Kullanýlmýþtýr. 780°C'da 100 Saat
lerinde kalacak bir çalýþma ortamlarda kullanýlmasý Isýl Ýþlem Uygulanmýþ ve Sigma
durumunda karþýmýza çýkar. Fazý Çizgileri Oluþmaya Baþlamýþtýr
(x 1600).
11
f- Sigma fazýnýn giderilmesi için uygulanan ýsýl

iþlemden sonra oluþan yapýdaki ferrit miktarý, ýsýl
iþlem uygulanmamýþ yapýdakine oranla daha azdýr.
g- Ferrit miktarý, parçaya 1150°C'da homojenleþtirme

tavlamasý uygulanarak daha da düþürülebilir. Bu
durumda ferrit mikro toplanmalar þeklinde oluþur.
h- Isýl iþlem uygulanmamýþ 19 Cr / 9 Ni /1.5 Mo tipi

çeliðe ait kaynak bölgesinin yapýsýnda bulunan
% 15 ferrit sigma fazýna dönüþünce, kaynak
dikiþinin mukavemet özelliklerinde aþaðýda belir-
Þekil-10 25 Cr / 20 Ni (0.10 C)'lu
Elektrod Kullanýlmýþtýr. 780°C'da
tilen deðiþmeler meydana gelir :
500 Saat Isýl Ýþlem Uygulanmýþ
ve Sigma Fazý Çizgileri Artarak - Çekme dayanýmý yükselir, akma sýnýrý düþer.
Ýyice Belirgin Hale Gelmiþtir (x
1600).
- Uzama, büzülme ve çentik dayanýmlarý önemli
derecede azalýr.
Sigma fazý konusunda yapýlan araþtýrmalardan elde
edilen sonuçlar aþaðýda belirtilmiþtir.
- 24 saat 750°C'da tavlanmýþ olan kaynak bölge-
sinin 0°C'daki çentik dayanýmý, 650°C'da bir
a- Sigma fazýnýn oluþumu 750°C'da, 650°C'dakinden
hafta tavlanan kaynak yerinin çentik dayanýmý ile
daha çabuk meydana gelir. 750°C'da 30 saat gibi bir
hemen hemen aynýdýr. Buna karþýn, yapýsýnda
zamana gereksinim varken bu süre 650°C'da 1
% 12 ferrit bulunan kaynak bölgesinin çentik
haftaya çýkar.
dayanýmýnýn 1/10'u kadardýr. Aradaki bu fark,
yüksek sýcaklýklarda daha da azalmaktadýr.
b- Sigma fazý oluþumu soðuk þekil deðiþtirme ile
hýzlanýr.
i- 300-400°C'ýn üzerinde oldukça iyi çentik deðerleri
elde edildiði için, yüksek iþletme sýcaklýðýnda
c- Sigma fazý oluþumuna kuvvetli olarak etki eden
çalýþan konstrüksiyonlarda, sigma fazýnýn neden
elementler ; molibden (Mo), krom (Cr), niobyum
olduðu gevrekleþmeden korkulmamalýdýr.
(Nb) ve silisyum (Si)'dur.
k- Sigma fazýnýn neden olduðu kýrýlganlýk, kaynak
d- Sigma oluþumunu kuvvetlendiren elementlerin
bölgesinin tavlama yapýlmadan önceki durumunda
miktarý yüksek ise, belirli þartlar altýnda, kaynaða
içerdiði ferrit miktarýna baðlýdýr. Eðer kaynak
baðlý olmadan ve ýsýl iþlem uygulamadan da sigma
bölgesi baþlangýçta % 6.5 ferrit içerirse, sigma
fazý meydana gelebilir.
dönüþmesi çentik darbe dayanýmýnýn azalmasýna
neden olmaz. Burada ferrit miktarý az olduðu için,
e- Sigma fazý, 950-1100°C sýcaklýklar arasýnda belirli
ferrit östenitik yapý içerisinde að þeklinde deðil,
bir süre tavlandýktan sonra, suda hýzlý olarak
izole edilmiþ odacýklar halinde meydana gelir. Bu
soðutularak giderilebilir.
yolla elde edilen sigma, yapýya bir süneklik kazan-
dýrmaktadýr.
12
2.4 soðutulduktan ve hatta yüksek oranda soðuk

ÇÖKELME YOLUYLA SERTLEÞEBÝLEN deformasyona uðradýktan sonra bile östenitik yapý-
PASLANMAZ ÇELÝKLER larýný korurlar. Bu çelikler sadece yaþlandýrma ýsýl
iþleminden sonra sertleþtirilebilirler. Bu iþlem,
Çökelme yoluyla sertleþebilen paslanmaz çelikler, 982-1121°C sýcaklýklar arasýndaki çözeltiye alma ýsýl
martenzitik, yarý-östenitik ve östenitik olmak üzere üç iþleminden sonra 704-732C'a doðru yaðda veya suda
gruba ayrýlýr. hýzlý soðutmayý ve daha sonra yine bu sýcaklýk
aralýðýnda 24 saat süren bir yaþlandýrma iþlemini içerir.
Martenzitik paslanmaz çelikler, yaklaþýk 1038°C olan Bu tür çeliklere örnek olarak A286 ve 17-10 P
östenitleþtirme sýcaklýðýndan itibaren hýzla soðutularak gösterilebilir.
ve daha sonra 482-621°C sýcaklýklar arasýnda bir
yaþlandýrma ýsýl iþlemi uygulanarak sertleþtirilebilir. Çökelme yoluyla sertleþebilen martenzitik ve yarý-
Bu tür çelikler % 0,07'nin altýnda karbon içerdiði için, östenitik türdeki paslanmaz çeliklerin kaynaðýnda
oluþan martenzit çok sert deðildir ve asýl sertlik yüksek dayaným þartý aranýyorsa, kaynak iþleminde ana
yaþlandýrma (çökelme) reaksiyonu ile elde edilir. Bu malzemeninkine benzer yapýda dolgu metalleri
gruba örnek olarak 17-4PH, 15-5PH ve PH13-8Mo tipi kullanýlmalý ve parçalara kaynaktan önce ýsýl iþlem ya
çelikler gösterilebilir. Çökelme yoluyla sertleþebilen da çözeltiye alma ýsýl iþlemi uygulanmýþ olmalýdýr.
paslanmaz çeliklere ait nominal kimyasal analiz Martenzitik ve yarý-östenitik paslanmaz çeliklerin
deðerleri Tablo-IV'de verilmiþtir. kaynaðýnda 17-4 PH türü ana metallere benzer yapýdaki
630 türü dolgu malzemeleri sýk kullanýlmaktadýr.
Yarý-östenitik paslanmaz çelikler östenitleþtirme Kaynaktan sonra çözme ve yaþlandýrma ýsýl iþlemi
sýcaklýðýndan oda sýcaklýðýna soðutulduklarýnda uygulanmalýdýr. Eðer kaynaktan sonra çözme ýsýl
martenzit oluþturmazlar. Bunun temel nedeni martenzit iþleminin uygulanmasý pratikte bazý zorluklarý
dönüþüm sýcaklýðýnýn oda sýcaklýðýnýn altýnda beraberinde getiriyorsa, parçalara kaynaktan önce
olmasýdýr. Karbonun ve/veya diðer alaþým element- çözme tavý uygulanmalý, kaynaktan sonra ise bir
lerinin karbürler ya da metallerarasý bileþikler þeklinde yaþlandýrma ýsýl iþlemi yapýlmalýdýr. Yüksek zorla-
çökelebilmesini saðlayabilmek için bu tür çeliklere malarýn etkisi altýnda bulunan kalýn parçalar, bazý
732-954°C sýcaklýklar arasýnda kondisyonlama ýsýl durumlarda aþýrý yaþlandýrma sýcaklýklarýnda kaynak
iþlemi uygulanmalýdýr. Bu sayede alaþým elementleri edilirler. Bu durum, yüksek dayaným elde etmek için
çözeltiden ayrýlarak östeniti destabilize edecek ve kaynak iþleminden sonra eksiksiz bir ýsýl iþlem
martenzit dönüþüm sýcaklýðýnýnýn yükselmesine neden uygulanmasýný gerektirir.
olacaktýr. Böylece çeliðin oda sýcaklýðýna doðru
soðutulmasý iþlemi sýrasýnda martenzitik bir yapýnýn Çökelme yoluyla sertleþebilen östenitik tipteki paslan-
oluþmasý mümkün olur. 454-593°C arasýnda gerçek- maz çelikler, sýcak çatlak oluþumu nedeniyle zor
leþtirilen bir yaþlandýrma ýsýl iþlemi sonucunda geril- kaynak edilen paslanmaz çelikler grubuna girerler.
meler ortadan kalkacak ve martenzit temperlenerek Kaynak iþlemi tercihen çözme tavý uygulanmýþ olan
tokluk, süneklik, sertlik ve korozyon dayanýmý parçalar üzerinde yapýlmalý ve uygulama düþük
artacaktýr. 17-7 PH, PH 15-7 Mo ve AM350 bu grupta gerilmeler altýnda ve mümkün olan en düþük ýsý girdisi
yeralan paslanmaz çeliklerin en tipik örnekleridir. saðlanacak þekilde gerçekleþtirilmelidir. Nikel esaslý
NiCrFe tipindeki ya da konvansiyonel tipteki östenitik
Çökelme yoluyla sertleþebilen östenitik tip paslanmaz paslanmaz çelik dolgu malzemeleri bu çeliklerin
çelikler çözeltiye alma sýcaklýðýndan itibaren hýzla kaynaðýnda sýk olarak kullanýlmaktadýr.
13
TABLO IV - Çökelme Yoluyla Sertleþebilen ve Çift Fazlý Paslanmaz Çeliklerin Nominal Kimyasal Analiz Deðerleri

C Mn Si Cr Ni P S
Çökelme Yoluyla Sertleþebilen Paslanmaz Çelikler
PH 13-8 Mo S13800 0.05 0.10 0.10 12.25-13.25 7.5-8.5 0.01 0.008 2.0-2.5 Mo ;
0.90-1.35 Al ; 0.01 N
15-5 PH S15500 0.07 1.00 1.00 14.0-15.5 3.5-5.5 0.04 0.03 2.5-4.5 Cu ;
0.15-0.45 Nb + Ta
17-4 PH S17400 0.07 1.00 1.00 15.5-17.5 3.0-5.0 0.04 0.03 3.0-5.0 Cu ;
0.15-0.45 Nb + Ta
17-7 PH S17700 0.09 1.00 1.00 16.0-18.0 6.5-7.75 0.04 0.03 0.75-1.15 Al
PH 15-7 Mo S15700 0.09 1.00 1.00 14.0-16.0 6.5-7.75 0.04 0.03 2.0-3.0 Mo ; 0.75-1.5 Al
17-10 P 0.07 0.75 0.50 17.0 10.5 0.28
A286 S66286 0.08 2.00 1.00 13.5-16.0 24.0-27.0 0.04 0.03 1.0-1.5 Mo ; 2.0 Ti ; 0.3 V
AM350 S35000 0.07-0.11 0.5-1.25 0.50 16.0-17.0 4.0-5.0 0.04 0.03 2.5-3.25 Mo ; 0.07-0.13 N
AM355 S35500 0.10-0.15 0.5-1.25 0.50 15.0-16.0 4.0-5.0 0.04 0.03 2.5-3.25 Mo
AM363 0.04 0.15 0.05 11.0 4.0 0.25 Ti
Custom 450 S45000 0.05 1.00 1.00 14.0-16.0 5.0-7.0 0.03 0.03 1.25-1.75 Cu ; 0.5-1.0 Mo
8 x % C - Nb
Custom 455 S45500 0.05 0.50 0.50 11.0-12.5 7.5-9.5 0.04 0.03 0.5 Mo ; 1.5-2.5 Cu ;
0.8-1.4 Ti ; 0.1-0.5 Nb
Stainless W S17600 0.08 1.00 1.00 16.0-17.5 6.0-7.5 0.04 0.03 0.4 Al ; 0.4-1.2 Ti
Çift Fazlý Paslanmaz Çelikler
2205 S31803 0.03 2.0 1.0 22.0 5.5 0.03 0.02 3.0 Mo ; 0.14 N
2304 S32304 0.03 2.5 1.0 23.0 4.0 0.1 N
255 0.04 1.5 1.0 25.5 5.5 3.0 Mo ; 0.17 N ; 2.0 Cu
NU744LN 0.067 1.7 0.44 21.6 4.9 2.4 Mo ; 0.10 N ; 0.2 Cu
2507 S32750 0.03 1.2 0.8 25.0 5.5 0.035 0.02 4 Mo ; 0.28 N
*) Tek deðerler maksimum deðerlerdir (ASM Metals Handbook, 9. Baský, Cilt 3) ve ASTM A638
2.5
ÇÝFT FAZLI PASLANMAZ ÇELÝKLER Çift fazlý mikro yapý, % 21-25 Cr ve % 5-7 Ni içeren
çeliðin 1000-1050°C sýcaklýkta tavlanmasý ve ardýndan
Çift fazlý paslanmaz çelikler son günlerdeki en hýzlý hýzlý bir þekilde soðutulmasý ile elde edilir. Bu bileþim-
geliþen paslanmaz çelik grubudur ve yaklaþýk olarak lere ait kaynak metalinin genellikle ferritik yapýda olma
eþit oranda ferrit ve östenit içeren bir mikro yapýya eðilimi vardýr. Çünkü dolgu metali ferrit olarak
sahiptir. katýlaþacak ve sadece belirli bir miktarda östenit
dönüþümü oluþacaktýr. Birçok kaynak dolgusuna
Bu çeliklere ait nominal analiz deðerleri Tablo-IV'in tavlama iþlemi uygulanmasý mümkün olmadýðýndan,
alt bölümünde listelenmiþtir. Çift fazlý paslanmaz dolgu metalinin Ni oraný % 8-10'a yükseltilerek
çelikler, daha yüksek akma dayanýmýna sahip olmalarý kimyasal analiz modifiye edilir ve bu sayede kaynak
ve gerilmeli korozyon çatlamasýna karþý daha fazla metalinin kaynak edildiði haldeki mikro yapýsýnda
direnç saðlamalarý nedeniyle, konvansiyonel tipteki daha fazla östenit bulundurmasý saðlanýr.
östenitik ve ferritik paslanmaz çeliklerinkine göre daha
üstün avantajlar sunarlar.
14
Bölüm 3.0 - Fiziksel Özellikler
BÖLÜM 3.0
FÝZÝKSEL ÖZELLÝKLER
Her bir paslanmaz çelik grubuna ait ortalama fiziksel
kcal/mh °C
özellikler Tablo-V'de verilmiþtir. Bu tabloda elastisite Karbon Çeliði
40
modülü, yoðunluk, ýsýl genleþme katsayýsý, ýsýl
iletkenlik, özgül sýcaklýk, elektriksel direnç, manyetik
geçirgenlik ve ergime aralýðý gibi veriler yeralmaktadýr. 30
Bu deðerler birçok mühendislik gereksinimi için sýnýrlý
olabilir. Bu nedenle, eðer belirli bir paslanmaz çeliðe
13Cr
ait daha detaylý ve hassas veriye ihtiyaç duyuluyorsa 17Cr
20 26Cr/5Ni
ASM Handbook, 9. Baský, Cilt 3'den yararlanýlabilinir.
18Cr/9Ni
25Cr/20Ni
Paslanmaz çeliklerin ýsý iletimi özelliði karbon
çeliklerinkinden farklýdýr. Örneðin yüksek kromlu 10
çeliklerin ýsýyý iletme kabiliyetleri karbon çelik-
lerinkinin yaklaþýk yarýsý kadardýr. Östenitik tip
paslanmaz çeliklerde bu durum daha da belirgin olup, 0
ýsý iletim kabiliyeti karbon çeliklerinkinin üçte birine Þekil-11 20-100°C'da Çeþitli Paslanmaz
kadar düþmektedir (Þekil-11). Bu durum kaynak Çeliklerle Karbonlu Yapý
sýrasýnda oluþan sýcaklýðýn kaynak bölgesinde daha Çeliðinin Isý Ýletim Kabiliyetleri
uzun süre kalacaðý ve dolayýsý ile bazý zorluklarla

karþýlaþýlabileceði anlamýna gelmektedir.
TABLO V - Paslanmaz Çelik Gruplarýna Ait Fiziksel Özellikler
Fiziksel Özellikler Östenitik Ferritik Martenzitik Çökelme Ýle Sertleþebilen

Paslanmaz Çelikler Paslanmaz Çelikler Paslanmaz Çelikler Paslanmaz Çelikler
Elastisite Modülü (GPa) 195 200 200 200
Yoðunluk (g/cm³) 8.0 7.8 7.8 7.8
Isýl Genleþme Katsayýsý (mm/m°C) 16.6 10.4 10.3 10.8
Isýl Ýletkenlik (W/mk) 15.7 25.1 24.2 22.3
Özgül Isý (J/k °K) 500 460 460 460
Elektriksel Direnç (mWcm) 74 61 61 80
Manyetik Geçirgenlik 1.02 600 - 1100 700 - 1000 95
Ergime Aralýðý (°C) 1375 - 1450 1425 - 1530 1425 - 1530 1400 - 1440
15
Bölüm 3.0 - Fiziksel Özellikler
-6
Yüksek kromlu paslanmaz çelikler genellikle karbon
E =10
18Cr/9Ni
çelikleri ile ayný genleþme katsayýsýna sayiptir. 20 25Cr/20Ni
Östenitik tip paslanmaz çeliklerde ise bu deðer karbon
18
çeliklerinkinden % 50 daha fazladýr (Þekil-12). Bu
konu sadece kaynakçýyý deðil ayný zamanda konstrük- 16
Karbon 26Cr/5Ni
siyonu yapan mühendisi de yakýndan ilgilendir- 14 Çeliði 13Cr
17Cr
mektedir.
12
10
0
Þekil-12 20-800°C'da Çeþitli Paslanmaz
Çeliklerle Karbonlu Yapý
Çeliðinin Uzama Kabiliyeti
Alaþýmsýz karbon çeliklerinin elektrik iletme direnci

Ohm.mm²/m
düþüktür. Paslanmaz çeliklerde ise bu deðer karbon 1.0 25Cr/20Ni

çeliklerinkinden 4-7 kat daha yüksektir (Þekil-13). Bu
0.9
nedenle paslanmaz çelik örtülü elektrodlar konvan- 26Cr/5Ni
siyonel elektrodlardan daha çabuk kýzarýrlar. Paslan- 0.8 18Cr/9Ni

maz çelik elektrodlarýn alaþýmsýz ve düþük alaþýmlý
0.7
demir elektrodlardan boy olarak daha kýsa imal 13Cr 17Cr
edilmelerinin ve % 25 kadar daha düþük akým þiddeti 0.6
ile yüklenmelerinin temel nedeni de budur. 0.5
0.4
0.3
Karbon
0.2 Çeliði
0.1
0
Þekil-13 20°C'da Çeþitli Paslanmaz
Çeliklerle Karbonlu Yapý
Çeliðinin Özgül Elektrik Ýletme
Direnci
16
Bölüm 4.0 - Mekanik Özellikler
BÖLÜM 4.0
MEKANÝK ÖZELLÝKLER
Ferritik ve östenitik tip paslanmaz çeliklerin tavlanmýþ mekanik özellikleri Tablo-VIII'de verilmiþtir. Temper-
durumdaki nominal mekanik özellikleri Tablo-VI ve leme iþlemi; östenit oluþum sýcaklýðýna kadar ýsýtmayý
Tablo-VII'de her ürün için detaylý olarak verilmiþtir. takiben martenzit oluþum sýcaklýðýna doðru soðutmayý
Östenitik tip paslanmaz çelikler, ferritik tip paslanmaz ve tokluðu yükseltmek amacýyla uygun bir sýcaklýða
çeliklere oranla genellikle daha yüksek çekme daya- kadar tekrar ýsýtmayý içerir. Tablo-IX, belirli bir
nýmýna ve uzamaya, ancak buna karþýn daha düþük sýcaklýkta yaþlandýrma ýsýl iþlemi uygulandýktan sonra
akma dayanýmýna sahiptirler. Kesit daralmasý deðeri tavlanan, çökelme yoluyla sertleþebilen türdeki paslan-
her iki tip paslanmaz çelik türü için de hemen hemen maz çeliklere ait mekanik özellikleri içerir. Bu tabloda
aynýdýr. Martenzitik tip paslanmaz çeliklerin hem ayrýca, dört adet çift fazlý paslanmaz çeliðe ait mekanik
tavlanmýþ hem de temperlenmiþ durumdaki nominal özellikler de yeralmaktadýr.
TABLO VI - Ferritik Paslanmaz Çeliklerin Nominal Mekanik Özellikleri
Çelik Türü Isýl Ýþlem Çekme Dayanýmý Akma Dayanýmý Uzama Kesit Daralmasý Sertlik
Durumu (N/mm²) % 0.2 (N/mm²) (%) (%) (Rockwell)
405 Tavlý 480 275 30 60 B 80
409 Tavlý 450 240 25 B 75 M
429 Tavlý 490 310 30 65 B 88 M
430 Tavlý 515 310 30 60 B 82
430F Tavlý 550 380 25 60 B 86
430Ti Tavlý 515 310 30 65
434 Tavlý 530 365 23 B 83 M
436 Tavlý 530 365 23 B 83 M
442 Tavlý 550 310 25 50 B 85
444 Tavlý 415 275 20 B 95 M
446 Tavlý 550 345 23 50 B 86
26-1 (E-Brite) Tavlý 450 275 22 B 90 M
26-1Ti Tavlý 470 310 20 B 95 M
29-4 Tavlý 550 415 20 B 98 M
29-4-2 Tavlý 550 415 20 B 98 M
18SR Tavlý 620 450 25 B 90
Monit Tavlý 650 550 20 B 100 M
Sea-cure/SC-1 Tavlý 550 380 20 B 100 M
(M = Maksimum)
(ASM Metals Handbook, 8. Baský, Cilt 1 ; ve 9. Baský, Cilt 3)
17
TABLO VII - Östenitik Paslanmaz Çeliklerin Nominal Mekanik Özellikleri
Þartý (N/mm²) % 0.2 (N/mm²) (%) (%) (Rockwell)
201 Tavlý 793 379 55 B 90
201 Tam Sertleþtirilmiþ 1275 965 4 C 41
202 Tavlý 724 379 55 B 90
301 Tavlý 758 276 60 B 85
301 Tam Sertleþtirilmiþ 1275 965 8 C 41
302 Tavlý 620 255 55 65 B 82
302B Tavlý 655 276 50 65 B 85
303 Tavlý 620 241 50 55 B 84
304 Tavlý 586 241 55 65 B 80
304L Tavlý 552 207 55 65 B 76
304N Tavlý 586 241 30
304LN Tavlý 552 207
305 Tavlý 586 255 55 70 B 82
308 Tavlý 586 241 55 65 B 80
308L Tavlý 551 207 55 65 B 76
309 Tavlý 620 276 45 65 B 85
310 Tavlý 655 276 45 65 B 87
312 Tavlý 655 20
314 Tavlý 689 345 45 60 B 87
316 Tavlý 586 241 55 70 B 80
316L Tavlý 538 207 55 65 B 76
316F Tavlý 586 241 55 70 B 80
317 Tavlý 620 276 50 55 B 85
317L Tavlý 586 241 50 55 B 80
321 Tavlý 599 241 55 65 B 80
347 / 348 Tavlý 634 241 50 65 B 84
329 Tavlý 724 552 25 50 B 98
330 Tavlý 550 241 30 B 80
330HC Tavlý 586 290 45 65
332 Tavlý 552 241 45 70
384 Tavlý 550
(ASM Metals Handbook, 8. Baský, Cilt 1 ; ve 9. Baský, Cilt 3 ve ASTM Standartlarý)
18
TABLO VIII - Martenzitik Paslanmaz Çeliklerin Nominal Mekanik Özellikleri
403 Tavlý 517 276 30 65 B 82
403 Temperlenmiþ (427°C) * 1344 1034 17 55 C 41
410 Tavlý 517 276 30 65 B 82
410 Temperlenmiþ (427°C) * 1344 1034 17 55 C 41
410S Tavlý 414 207 22 B 95 M
410Nb Tavlý 483 276 13 45
410Nb Temperlenmiþ (Ara Tav) ** 862 689 13 45
414 Tavlý 827 655 17 55 C 22
414 Temperlenmiþ (427°C) * 1379 1034 16 58 C 43
414L Tavlý 793 552 20 60
416 Plus X Tavlý 517 276 30 60
420 Tavlý 655 345 25 55 B 92
420 Temperlenmiþ (315°C) * 1586 1344 8 25 C 50
422 Temperlenmiþ (Ara Tav) ** 965 758 13 30
431 Tavlý 862 655 20 60 C 24
431 Temperlenmiþ (427°C) * 1413 1069 15 60 C 43
440A Tavlý 724 414 20 45 B 95
440A Temperlenmiþ (315°C) * 1793 1655 5 20 C 51
440B Tavlý 738 427 18 35 B 96
440B Temperlenmiþ (315°C) * 1931 1862 3 15 C 55
440C Tavlý 758 448 13 25 B 97
440C Temperlenmiþ (315°C) * 1965 1896 2 10 C 57
*) Ostenitleþtirme ýsýl iþleminden sonra temperlenmiþ (ýslah edilmiþ) ve oda sýcaklýðýna soðutulmuþtur.
**) Ara tavlý sýcak bitirilmiþtir.
M = Maksimum
19
TABLO IX - Çökelme Yoluyla Sertleþebilen ve Çift Fazlý Paslanmaz Çeliklerin Nominal Mekanik Özellikleri
Çökelme Yoluyla Sertleþebilen Paslanmaz Çelikler
PH13-8 Mo H950 1517 1413 8 45 C 45
15-5 PH H900 1310 1172 10 35 C 44
15-5 PH H1150 931 724 16 50 C 32
17-4 PH Çözelti Tavlamasý 1034 758 10 45 C 33
17-4 PH H900 1379 1227 12 48 C 44
17-7 PH Çözelti Tavlamasý 896 276 35 B 85
17-7 PH RH950 1620 1517 6 C 48
PH 15-7 Mo Çözelti Tavlamasý 896 379 35 B 88
PH 15-7 Mo RH950 1655 1551 6 25 C 48
17-10 P Çözelti Tavlamasý 613 255 70 76 B 82
17-10 P H1300 986 676 20 32 C 32
A286 H1350 896 586 15
AM350 Çözelti Tavlamasý 1103 379 40 B 95
AM350 DA 1344 1069 11 C 41
AM355 Çözelti Tavlamasý 1207 448 30 B 95
AM355 DA 1344 1069 10 C 41
Custom 450 Tavlý 862 655 10 40 C 30
Custom 450 H900 1241 1172 10 40 C 40
Custom 455 H900 1620 1517 8 30 C 47
Stainless W Çözelti Tavlamasý 827 517 7 C 30
Stainless W H950 1344 1241 7 25 C 46
Çift Fazlý Paslanmaz Çelikler
2205 827 448 25
2304 758 414 25
255 758 552 15
2507 800 550 15
20
Bölüm 5.0 - Paslanmaz Çelik Türünün Seçimi
BÖLÜM 5.0
PASLANMAZ ÇELÝK
TÜRÜNÜN SEÇÝMÝ
Belirli bir paslanmaz çelik tipinin seçimi, sözkonusu tedir ki, östenitik ve daha yüksek kromlu paslanmaz
uygulamanýn gerektirdiði þartlara baðlýdýr. Birçok çelikler genellikle martenzitik ve daha düþük kromlu
durumda en önemli belirleyici etkenler korozyon ferritik paslanmaz çeliklere oranla daha yüksek
dayanýmý, kararma (matlaþma) direnci ve yüksek korozyon dayanýmýna sahiptirler. Test verilerinin
sýcaklýklardaki oksidasyon dayanýmýdýr. Bunlara ek büyük bir çoðunluðu çeþitli metal ve metal alaþým-
olarak, seçilen paslanmaz çelik türü mukavemet, larýnýn farklý korozif ortamlarda gösterdiði korozyon
tokluk, süneklik ve yorulma dayanýmý gibi kanularda davranýþlarýna göre hazýrlanmýþtýr. Paslanmaz çelik-
minimum mekanik özelliklere de sahip olmalýdýr. lerle ilgili bu bilgiler referans olarak gösterilen çeþitli
Farklý tip ve cinsteki çeþitli paslanmaz çelikler kaynaklardan kolaylýkla elde edilebilir.
uygulama için gereken korozyon dayanýmýný ve
mekanik özellikleri saðlayabilir. Bu durumda son Paslanmaz çelik seçiminde dikkat edilmesi geren diðer
seçim, servis þartlarýnýn gereklerini en iyi þekilde önemli etkenler; karýncalanma (pitting), çatlak koroz-
yerine getiren seçenekler içerisinden en düþük maliyete yonu ve tanelerarasý korozyondur. Tanelerarasý koroz-
sahip olan ürüne göre yapýlmalýdýr. Paslanmaz çelik yonun baþlýca nedeni ýsý etkisi altýndaki bölgede oluþan
tipinin seçimi genellikle sistemi planlayan tasarýmcý karbür çökelmesidir ve bu sorunun giderilmesi için
tarafýndan yapýlýr. Bu durumda tasarýmcý, konu uygulanan yöntemler önceki bölümlerde ayrýntýlý ola-
hakkýndaki bilgisine, deneyimlerine ve çeþitli malze- rak ele alýnmýþtýr. Eðer uygulama yüksek sýcaklýklarda
melerin sözkonusu ortamdaki korozyon dayanýmlarý çalýþmayý gerektiriyorsa, sürünme dayanýmý, kopma
ile ilgili verileri içeren teknik dokümanlara baþvurur. dayanýmý ve oksidasyon dayanýmý da gözönünde
Kaynak mühendisi, genellikle ana metal seçimi tutulmalýdýr.
konusunda karar vermekten sorumlu deðildir, sadece
kaynak sýrasýnda kullanýlacak dolgu metalinin, kaynak Çeþitli kitaplardan ve birçok referans yayýndan elde
yönteminin ve kaynak prosedürünün seçiminden edilen korozyon ve oksidasyon testi sonuçlarýna
sorumludur. bakarak belirli bir uygulama için gereken uygun
paslanmaz çelikler veya diðer alaþýmlar seçilebilir.
Eðer kaynak mühendisinin ana malzeme konusunda da Paslanmaz çelik seçildikten sonra, kaynak aðýzýnýn
bir seçim yapmasý gerekiyorsa; çalýþma ortamý, tasarýmýndan, kaynak sýrasýnda kullanýlacak olan dolgu
parçadan beklenen servis ömrü ve kabul edilebilir metalinin, kaynak yönteminin ve kaynak prosedürünün
korozyon derecesi ile ilgili konularda detaylý bilgi seçiminden kaynak mühendisi sorumludur.
toplamalýdýr. Bu seçime yardýmcý olmasý amacýyla,
Tablo-X(a) ve Tablo-X(b)'de çeþitli türdeki paslan-
maz çeliklerin bazý korozif ortamlardaki korozyon
dayanýmlarý listelenmiþtir. Bu tablolarda da görülmek-
21
TABLO X (a) - Paslanmaz Çeliklerin Çeþitli Ortamlardaki Korozyon Dayanýmlarý
Paslanmaz Atmosferik Ortamlar

Tatlý Tuzlu Toprak Kimyasal
Çelik Endüstriyel Denizcilikle Þehir Kýrsal Su Su Çözeltiler
Türleri Alanlar Ýlgili Alanlar Ortamý Alanlar
Östenitik Paslanmaz Çelikler
201 5 2 1 1 1 3 7
202 5 2 1 1 1 3 7
205 5 2 1 1 1 3 7
301 5 2 1 1 1 3 7
302 5 2 1 1 1 3 7
302B 5 2 1 1 1 3 7
303 5 2 1 1 1 3 7
303Se 5 2 1 1 1 3 7
304 5 2 1 1 1 3 3 7
304H 5 2 1 1 1 3 3 7
304L 5 2 1 1 1 3 3 7
304N 5 2 1 1 1 3 3 7
305 5 2 1 1 1 3 7
308 5 2 1 1 1 3 7
309 5 2 1 1 1 3 3 7
309S 5 2 1 1 1 3 3 7
310 5 2 1 1 1 3 3 7
310S 5 2 1 1 1 3 3 7
314 5 2 1 1 1 7
316 3 1 1 1 1 3 1 7
316F 3 1 1 1 1 3 1 7
316H 3 1 1 1 1 3 1 7
316L 3 1 1 1 1 3 1 7
316N 3 1 1 1 1 3 1 7
317 3 1 1 1 1 3 1 7
317L 3 1 1 1 1 3 1 7
321 5 2 1 1 1 3 3 7
321H 5 2 1 1 1 3 3 7
329 3 2 1 1 1 1 3 7
330 3 1 1 1 1 3 7
347 5 2 1 1 1 3 3 7
347H 5 2 1 1 1 3 3 7
348 5 2 1 1 1 3 3 7
348H 5 2 1 1 1 3 3 7
384 2 1 1 1 3 7
Kod : 1 - Paslanma, lekelenme veya karýncalanma yok, 6 - Paslanma ve yoðun karýncalanma var,
2 - Hafif paslanma veya lekelenme var, karýncalanma yok, 7 - Kimyasal ortamlardaki korozyon ve karýncalanma
3 - Hafif paslanma veya lekelenme var, hafif karýncalanma var, davranýþlarý aþýndýrýcý sývýnýn cinsine, yoðunluðuna, ortam
4 - Yüzey pasla örtülü veya lekeli, sýcaklýðýna ve sývýnýn hareketine göre büyük farklýlýklar
5 - Yüzey pasla örtülü ve karýncalanma var, gösterir. Bu gibi durumlarda; uygulama bazýnda özel olarak
hazýrlanan yayýnlara baþvurulmalýdýr.
22
TABLO X (a) - Paslanmaz Çeliklerin Çeþitli Ortamlardaki Korozyon Dayanýmlarý (devam)
Paslanmaz Atmosferik Ortamlar

Tatlý Tuzlu Toprak Kimyasal
Çelik Endüstriyel Denizcilikle Þehir Kýrsal Su Su Çözeltiler
Türleri Alanlar Ýlgili Alanlar Ortamý Alanlar
Ferritik Paslanmaz Çelikler
405 6 4 2 1 3 6 6 7
409 6 4 2 1 3 6 6 7
429 3 4 2 1 1 6 6 7
430 3 4 1 1 1 6 6 7
430F 3 4 1 1 1 6 6 7
430FSe 3 4 1 1 1 6 6 7
434 3 4 1 1 1 7
436 3 4 1 1 1 7
442 3 2 1 1 1 7
446 3 2 1 1 1 3 7
Martenzitik Paslanmaz Çelikler
403 6 4 2 1 3 6 6 7
410 6 4 2 1 3 6 6 7
414 6 4 2 1 3 6 6 7
416 6 4 2 1 3 6 6 7
416Se 6 4 2 1 3 6 6 7
420 6 4 2 1 3 6 6 7
Kod : 1 - Paslanma, lekelenme veya karýncalanma yok, 6 - Paslanma ve yoðun karýncalanma var,
2 - Hafif paslanma veya lekelenme var, karýncalanma yok, 7 - Kimyasal ortamlardaki korozyon ve karýncalanma
3 - Hafif paslanma veya lekelenme var, hafif karýncalanma var, davranýþlarý aþýndýrýcý sývýnýn cinsine, yoðunluðuna, ortam
4 - Yüzey pasla örtülü veya lekeli, sýcaklýðýna ve sývýnýn hareketine göre büyük farklýlýklar
5 - Yüzey pasla örtülü ve karýncalanma var, gösterir. Bu gibi durumlarda; uygulama bazýnda özel olarak
hazýrlanan yayýnlara baþvurulmalýdýr.
TABLO X (b) - Paslanmaz Çeliklerin Çeþitli Kimyasallar Karþýsýndaki Korozyon Dayanýmlarý
Ortam Þartlarý Paslanmaz Çelik Türü

Kimyasal Çözeltinin
Türü Konsantrasyon Sýcaklýk
(%) (°C) AISI 410 AISI 430 AISI 304 AISI 316
Hidroklorik Asit < 0.2 Oda Sýcaklýðý ° °
> 0.2 Oda Sýcaklýðý ° °
Nitrik Asit 1 ~ 20 Oda Sýcaklýðý

(d=1.12) Kaynama Noktasý
40 ~ 60 Oda Sýcaklýðý
(d=1.40) Kaynama Noktasý °1 °1
Sülfürik Asit < 0.5 Oda Sýcaklýðý

Kaynama Noktasý
Kaynama Noktasý
100
23
TABLO X (b) - Paslanmaz Çeliklerin Çeþitli Kimyasallar Karþýsýndaki Korozyon Dayanýmlarý (devam)
Ortam Þartlarý Paslanmaz Çelik Türü

Kimyasal Çözeltinin
Türü Konsantrasyon Sýcaklýk
(%) (°C) AISI 410 AISI 430 AISI 304 AISI 316
Fosforik Asit 10 Oda Sýcaklýðý
Kaynama Noktasý
80 Oda Sýcaklýðý
Kaynama Noktasý
Flüorik Asit Oda Sýcaklýðý
Borik Asit Doymuþ Çözelti Kaynama Noktasý ° ° °
Kromik Asit 10 Oda Sýcaklýðý

Kaynama Noktasý
Karbonik Asit Gaz Oda Sýcaklýðý
Sülfür Asidi Gaz Oda Sýcaklýðý °2 °2
Asetik Asit 0 ~ 100 Oda Sýcaklýðý

Oksalik Asit 10 Oda Sýcaklýðý
Sitrik Asit 15 Kaynama Noktasý
Tantarik Asit 50 Oda Sýcaklýðý
Laktik Asit 5 Oda Sýcaklýðý
Meyva ve Sebze Suyu Sýcak
Yað ve Süt Sýcak
Süt 60
Sodyum Karbonat 50 Kaynama Noktasý
Hidrojen Peroksit 30 Oda Sýcaklýðý °3 °3 °4
Potasyum Bikromat 25 Kaynama Noktasý

Potasyum Permanganat 10 Kaynama Noktasý
Sodyum Klorit 10 Kaynama Noktasý ° ° °
Amonyum Sülfat 5 Oda Sýcaklýðý

Sodyum Sülfat 5 Oda Sýcaklýðý
Bakýr Nitrat 5 Oda Sýcaklýðý
Metil Alkol Oda Sýcaklýðý °4 °4 °4
Etil Alkol Oda Sýcaklýðý

Aseton Oda Sýcaklýðý
Eter Oda Sýcaklýðý
Benzol Oda Sýcaklýðý
Benzin Oda Sýcaklýðý
Bitkisel Yað Oda Sýcaklýðý
Mineral Yað Oda Sýcaklýðý
Þeker Þurubu Konsantre Çözelti 100
Karbon Tetraklorit Saf Oda Sýcaklýðý
: 0.1 mm/yýl aþýnma - yüksek dayaným ° :P

°1 : Yüksek basýnç altýnda
: 0.1 - 1.0 mm/yýl aþýnma - orta dayaným
°2 : Ortamda H2SO4 ile birlikte bulunuyorsa önlem alýnmalýdýr.
: 1.0 mm/yýl üstünde aþýnmanýn - düþük dayaným °3 : H2SO4 ile karýþtýrýlmýþsa
P : Karýncalanma (Pitting) korozyonu görülebilir °4 : Yüksek sýcaklýklarda P
24
B ö l ü m 6 . 0 - P a s l a n m a z Ç e l i k l e r Ý ç i n K a y n a k A ð ý z ý Ta s a r ý m l a r ý
BÖLÜM 6.0
ÝÇÝN KAYNAK AÐIZI
TASARIMLARI
Östenitik paslanmaz çeliklerin ýsýl genleþme katsayýsý Bu durum özellikle, kaynak metalinin sulandýktan
yüksek olduðu için çarpýlma olasýlýðýnýn kontrol sonra koruyucu gazla birlikte baðlantýnýn kök bölge-
altýnda tutulmasýnýn gerektiði kaynak aðýzý þeklinin sinde kolaylýkla akmasýna olanak saðlayan halka
tasarýmý aþamasýnda mutlaka gözönüne alýnmalýdýr. þekline getirilmiþ ilave ara dolgu malzemelerin kulla-
Baðlantýyý oluþturacak kaynak metalinin hacmi gerekli nýldýðý ve TIG kaynaðý yöntemiyle gerçekleþtirilen
mekanik özellikleri saðlayan en düþük boyutta kaynaklý boru baðlantýlarýnda çok önemlidir.
olmalýdýr. Kalýn kesitli parçalarýn kaynaðýnda "V"
kaynak aðýzýna oranla daha düþük hacime sahip olan Boru kaynaklarýnýn özellikle kök paso uygulama-
"U" kaynak aðýzýnýn kullanýlmasýnda yarar vardýr larýnda TIG kaynak yöntemi ile birlikte kullanýlan ve
(Þekil-14c). Eðer baðlantý bölgesinin her iki tarafýndan bilinen dolgu metalleri ile ayný kimyasal analize sahip
da kaynak yapma olanaðý varsa "Çift Taraflý U" veya olan halka þeklindeki ilave ara dolgu malzemeleri
"Çift Taraflý V" þeklinde hazýrlanan kaynak aðýzlarý Þekil-15'de belirtilmiþtir.
kullanýlabilir. Bu durum sadece kaynak hacmini
azaltmaz, ayný zamanda kaynaktan sonra oluþan çekme Kaynak bölgesinin yakýnýnda bakýr soðutucular
gerilmelerinin de dengelenmesine yardýmcý olur. kullanýlacak ise yüzeylerinin nikel kaplý olmasýna özen
Düzgün bir þekilde alýn alýna getirilen ve özenli bir gösterilmelidir. Bakýr eðer ýsýnýn etkisi altýnda kalan
þekilde hazýrlanan kaynak aðýzlarý yüksek kaliteye bölgenin yüksek sýcaklýða sahip bölümü ile temas
sahip kaynak dikiþlerinin elde edilebilmesi ve ayný ederse eriyebilir ve östenitik paslanmaz çeliðin tane
zamanda çarpýlmalarýn da en aza indirilmesi açýsýndan sýnýrlarýna doðru nüfuz ederek burada gevrek bir yapý-
çok önemlidir. nýn oluþmasýna neden olabilir.
Baðlantýnýn yeri ve kaynak sýrasý, çarpýlma en az olacak

þekilde tasarlanmalýdýr. Birleþtirilecek olan parçalarýn
uygun konumda sabit durmasýný saðlamak ve kaynak
sýrasýnda, parçalarýn oynama eðilimini önlemek ama-
cýyla kuvvetli tutturma aparatlarý kullanýlabilir. Eðer
dýþarýdan gaz korumalý kaynak yöntemlerinden
herhangi biri kullanýlýyorsa, bu aparatlar sayesinde
koruyucu soy gazýn kaynaðýn dibinde oluþturduðu etki
artar ve kök paso atýlýrken karþýlaþýlan oksitlenme riski
önlenir.
25
B ö l ü m 6 . 0 - P a s l a n m a z Ç e l i k l e r Ý ç i n K a y n a k A ð ý z ý Ta s a r ý m l a r ý
Þekil-14 Östenitik Paslanmaz Çelik Borulardaki Tipik Kaynak Aðýzý Tasarýmlarý
B B
C C C
(a) (b) (c)
A
A
C
(d) D
E
A = 37.5° ± 2.5° D = 2C (e)
B = 10° ± 1° E = maks. 30°
C = 1.6 mm ± 0.8 mm R = 6.4 mm AWS D10.4
Þekil-15 Parça Aralarýna Konulan Standart Ürünler (Ýnsörtler)
"K" Formu
"A" Formu (EB) "J" Formu (c)
(a) (b)
"G" Formu
(d) "Y" Formu
çizimler ölçeksizdir (e) AWS D10.4
26
Bölüm 7.0 - Dolgu Metalinin Seçimi
BÖLÜM 7.0
DOLGU METALÝNÝN
SEÇÝMÝ
Paslanmaz çeliklerin kaynaðýnda kullanýlan dolgu Örtülü elektrod olarak üretilen birçok alaþým; dolu tel,
malzemeleri; örtülü elektrodlar (AWS A5.4), dolu metal özlü tel ya da flaks özlü tel olarak da
teller ve metal özlü teller (AWS A5.9) ve flaks özlü üretilebilmekte, birkaç tanesinin ise sadece örtülü
teller (AWS A5.22) þeklinde üretilirler. AWS'nin elektrodlarý bulunmaktadýr. Bunlar E310H, E310Nb,
"Dolgu Metalleri Karþýlaþtýrma Tablolarý" konulu E310Mo ve E330H'dýr. Daha önce de belirtildiði gibi,
yayýnýndan çeþitli elektrodlar, dolu teller ve özlü teller- östenitik paslanmaz çeliklerin kaynaðýnda kullanýlan
le (metal/flaks) ilgili detaylý bilgiler elde edilebilir. dolgu metallerinin özellikleri ana metalinki ile ayný ya
da ondan daha üstün olmalýdýr. Eðer ana metal ile bire
Bu tablolar incelendiðinde, hemen hemen her bir bir ayný özelliðe sahip dolgu metali bulunamýyorsa,
östenitik paslanmaz çelik tipi için uygun bir dolgu daha yüksek alaþýmlý bir dolgu metali kullanýlabilir.
malzemesinin kolaylýkla elde edilebileceði görül-
mektedir. Ancak buna karþýn birçok dolgu alaþýmý, Ana metal ile tamamen ayný özelliðe sahip olmayan
sadece belirli üreticiler tarafýndan düþük miktarlarda kaynaklý baðlantýlarda kullanýlan farklý tipte östenitik
üretilmekte ve bu nedenle kolayca temin edileme- paslanmaz çelik elektrodlar vardýr. 201, 202, 205, 216,
mektedir. Örneðin, E219-16 ve E240-16 elektrodlarý 301, 302, 304 ve 305 bu ana malzemelerin en tipik
sadece iki Amerikan firmasý tarafýndan üretilmektedir. örnekleridir. Bu malzemelerin kaynaðý için önerilen
Buna karþýn daha sýk kullanýlan, E308-16, E308L-16, dolgu malzemelerinin içerdikleri Cr ve Ni miktarlarý
E309-16, E310-16, E316-16, E316L-16 ve E347-16 ana metalin Cr ve Ni içeriðinden daha yüksek seviyede
elektrodlarý Amerika'da yaklaþýk olarak 40 firma, diðer olmalýdýr. Örneðin, 308 türü dolgu malzemeleri 301,
ülkelerde ise 25-30 firma tarafýndan üretilmektedir. 302, 304 ve 305 türü metallerin kaynaðýnda kulla-
nýlabilir. Bunun yanýnda; eðer 209, 219 ve 240 türü
Elektrodlarýn büyük bir bölümü; bazik karakterli dolgu malzemelerinin temin edilmesinde sorun
(sadece DC ile kullanýlan, -15 grubu, kalsiyum kar- yaþanýyorsa, 201, 202, 205 ve 216 türü metallerin
bonat esaslý örtü), rutil karakterli (AC ve DC ile kaynaðýnda da yine 308 türü dolgu malzemeleri
kullanýlan, -16 grubu, titanyum dioksit esaslý örtü) ya kullanýlabilir. Östenitik, ferritik ve martenzitik tipteki
da asit karakterli (özellikle oluk ve yatay pozisyonda paslanmaz çeliklerin kaynaðýnda kullanýlan örtülü
AC ve DC ile kullanýlan, -17 grubu) bir örtüye sahiptir elektrodlar, dolu teller, metal özlü teller ve flaks özlü
ve standart ya da düþük karbonlu olarak üretilmektedir. teller Tablo-XI, XII ve XIII'de sýrayla listelenmiþtir.
316L gibi modifiye edilmiþ ana metaller, E316L,
ER316L veya E316LT-X gibi ayný modifikasyona
sahip dolgu malzemeleri ile kaynak edilmelidir.
27
Çökelme yoluyla sertleþebilen paslanmaz çeliklerin 17-4PH, AM350 ve AM355 gibi martenzitik ve yarý-
kaynaðýnda kullanýlan ve 17-4PH yapýsýnda olan E630 östenitik paslanmaz çeliklerin kaynaðýnda örtülü
türü örtülü elektrodlar ve ER630 türü çýplak teller elektrodlar kullanýlabilir. Çünkü bu tür dolgu metalleri,
dýþýnda kalan diðer dolgu malzemeleri, AWS tara- koruma altýndaki metal arkýnda yanarak yok olabilen
fýndan hazýrlanan dolgu metalleri ile ilgili karþýlaþtýrma titanyum ve alüminyum gibi alaþým elementleri
tablolarýnda ya da herhangi bir þartnamede yeralma- içermez. Bu yöntemle her türlü pozisyonda kaynak
maktadýr. Çökelme yoluyla sertleþebilen bazý paslan- yapýlabilir. Elektrodlar kuru olmalý ve daha önce de
maz çeliklerin kaynaðýnda kullanýlan örtülü elektrodlar belirtildiði gibi, diðer paslanmaz çelik ve düþük
ve dolu teller Tablo-XIV'de listelenmiþtir. Bu tabloda hidrojenli elektrodlarýnkine benzer þartlarda depo-
ayrýca, ana metal ile birebir ayný özellikte olmayan lanmalý ve taþýnmalýdýr.
standart yapýdaki ve nikel esaslý dolgu malzemeleri de
bulunmaktadýr. Konvansiyonel paslanmaz çeliklerin kaynaðý için
saðlanan kaynak þartlarý, çökelme yoluyla sertleþebilen
Eðer uygulamada yüksek dayaným ve korozyon direnci paslanmaz çeliklerin birleþtirilmesi uygulamalarý için
isteniyorsa, ana metal ile ayný ya da çok benzer kimya- de genellikle uygundur. Oksidasyonu, krom kaybýný ve
sal analize sahip bir dolgu metallerinin kullanýlmasý azot giriþini en aza indirmek için ark mesafesinin kýsa
gerekmektedir. Mümkünse, martenzitik ve yarý öste- tutulmasýnda yarar vardýr.
nitik esaslý alaþýmlarda, kaynak dikiþine çözeltiye alma
ve yaþlandýrma ýsýl iþlemi uygulanmalýdýr. Eðer bu AMS 5827B (17-4PH) türü kaynak elektrodlarý
mümkün olmuyorsa, kaynaktan önce parçalara çözel- 17-7PH türü paslanmaz çeliklerin kaynaðýnda kulla-
tiye alma tavý uygulanmalý, kaynaktan sonra ise yaþlan- nýlabilir ve eðer yýðýlan kaynak metali ana metal ile
dýrma ýsýl iþlemi yapýlmalýdýr. yüksek oranda karýþabilirlik özelliði gösterebiliyorsa,
uygulanacak olan ýsýl iþlemden iyi bir sonuç elde
Çökelme yoluyla sertleþebilen östenitik tipteki paslan- edilebilir.
maz çeliklere, çatlama problemine neden olacaðý için
kaynak iþleminden sonra ýsýl iþlem uygulanmamalýdýr.
Dolayýsýyla, bu alaþýmlar zor kaynak edilebilir, hatta
bazýlarý kaynak edilemeyen alaþýmlar olarak da kabul
edilir. Bu alaþýmlarýn kaynaðýnda, özellikle yüksek
dayanýma sahip kaynak metali gerektirmeyen durum-
larda, nikel esaslý ve konvansiyonel tipteki östenitik
dolgu metalleri kullanýlabilir. Çünkü, düþük dayanýma
sahip dolgular soðuma sýrasýnda kolay genleþir ve ana
metalin ýsýdan etkilenen ve çatlamaya karþý hassasiyeti
yüksek olan bölgesinde oluþan gerilmelerin olumsuz
etkisini en aza indirir. Nikel esaslý ve konvansiyonel
tipteki östenitik dolgu malzemeleri, çökelme yoluyla
sertleþebilen diðer paslanmaz çelikler üzerinde gerçek-
leþtirilen ve yüksek dayaným þartý aranmayan kaynaklý
baðlantýlarda da kullanýlabilir.
28
TABLO XI - Östenitik Paslanmaz Çelik Dolgu Metalleri
Paslanmaz Çelik Ana Metal Önerilen Dolgu Metali

Örtülü Dolu Teller Flaks
Hadde Döküm Elektrodlar Metal Özlü Teller Özlü Teller
201 E209, E219, E308 ER209, ER219, ER308 E308T-X
202 E209, E219, E308 ER209, ER219, ER308 E308T-X
205 E240 ER240
216 E209 ER209 E316T-X
301 E308 ER308 E308T-X
302 CF-20 E308 ER308 E308T-X
304 CF-8 E308, E309 ER308, ER309 E308T-X, E309T-X
304H E308H ER308H
304L CF-3 E308L, E347 ER308L, ER347 E308LT-X, E347T-X
304LN E308L, E347 ER308L, ER347 E308LT-X, E347T-X
304N E308, E309 ER308, ER309 E308T-X, E309T-X
304HN E308H ER308H
305 E308, E309 ER308, ER309 E308T-X, E309T-X
308 E308, E309 ER308, ER309 E308T-X, E309T-X
308L E308L, E347 ER308L, ER347 E308LT-X, E347T-X
309 CH-20 E309, E310 ER309, ER310 E309T-X, ER310T-X
309S CH-10 E309L, E309Nb ER309L E309LT-X, E309NbLT-X
309SNb E309Nb E309NbLT-X
309NbTa E309Nb E309NbLT-X
310 CK-20 E310 ER310 E310T-X
310S E310Nb, E310 ER310 E310T-X
312 CE-30 E312 ER312 E312T-3
314 E310 ER310 E310T-X
316 CF-8M E316, E308Mo ER316, ER308Mo E316T-X, E308MoT-X
316H CF-12M E316H, E16-8-2 ER316H, ER16-8-2 E316T-X, E308MoT-X
316L CF-3M E316L, E308MoL ER316L, ER308MoL E316LT-X, E308MoLT-X
316LN E316L ER316L E316LT-X
316N E316 ER316 E316T-X
317 CG-8M E317, E317L ER317 E317LT-X
317L E317L, E316L ER317L E317LT-X
321 E308L, E347 ER321 E308LT-X, E347T-X
321H E347 ER321 E347T-X
329 E312 ER312 E312T-3
330 HT E330 ER330
330HC E330H ER330
332 E330 ER330
347 CF-8C E347, E308L ER347 E347T-X, E308LT-X
347H E347 ER347 E347T-X
348 E347 ER347 E347T-X
348H E347 ER347 E347T-X
Nitronic 33 E240 ER240
Nitronic 60 ER218
(AWS - Dolgu Metallerine Ait Karakteristikler : A5.4, A5.9, A5.22)
29
TABLO XII - Ferritik Paslanmaz Çelik Dolgu Metalleri

405 E410NiMo, E430 ER410NiMo, ER430 E410NiMoTX-X
409 ER409, AM363, EC409 E409TX-X
429 ER409Nb
430 CB-30 E430 ER430 E430TX-X
430F E430 ER430 E430TX-X
430FSe E430 ER430 E430TX-X
434 ER434
442 E442, E446 ER442
444 E316L ER316L
446 CC-50 E446 ER446
26-1 ER26-1
TABLO XIII - Martenzitik ve Çift Fazlý Paslanmaz Çelik Dolgu Metalleri

403 E410 ER410 E410TX-X
410 CA-15 E410, E410NiMo ER410, ER410NiMo E410TX-X, E410NiMoTX-X
410S E410NiMo ER410NiMo E410NiMoTX-X
414 E410 ER410 E410TX-X
416 E410 ER312, ER410
416Se ER312
416PlusX ER312
420 CA-90 E410, E430 ER420, ER410 E410TX-X
420F ER312
431 CB-30 E410, E430 ER410 E410TX-X
440A *
440B *
440C *
CA-6NM E410NiMo ER410NiMo E410NiMoTX-X
CA-15 E430 ER430 E430TX-X
2205 E2209 ER2209
2304 E2209 ER2209
255 E2553 ER2553
*) Kaynak Edilmesi Önerilmez

30
TABLO XIV - Çökelme Yoluyla Sertleþebilen Paslanmaz Çelik Dolgu Metalleri
UNS Çubuk Farklý Yapýdaki Çökelme

Gösterimi Örtülü Kaynak Yoluyla Sertleþebilen
Numarasý Elektrodlar Telleri Paslanmaz Çelikler
Martenzitik Paslanmaz Çelikler
17-4PH S17400 AMS 5827B, E630 AMS 5826 E veya ER309
ve (17-4PH) veya (17-4PH) veya E veya ER309Nb
15-5PH S15500 E308 ER308
Stainless W S17600 E308 veya AMS 5805C E veya ERNiMo-3,
ENiMo-3 a (A-286) veya E veya ER309
ERNiMo-3b
Yarý-Östenitik Paslanmaz Çelikler
17-7PH S17700 AMS 5827B AMS 5824A E veya ER310
(17-4 PH), (17-7 PH) ENiCrFe-2 veya
E308 veya E309 ERNiCr-3
PH 15-7Mo S15700 E308 veya E309 AMS 5812C (PH 15-7Mo) E veya ER309, E veya ER310
AM350 S35000 AMS 5774A (AM350) AMS 5774B (AM350) E veya ER308, E veya ER309
AM355 S35500 AMS 5781A (AM355) AMS 5780A (AM355) E veya ER308, E veya ER309
Östenitik Paslanmaz Çelikler
A-286 K66286 E309 veya E310 ERNiCrFe-6 veya E veya ER309
ERNiMo-3 E veya ER310
(a = AWS A5.11-90, Nikel ve Nikel Alaþýmlý Örtülü Elektrodlara Ait Karakteristikler)

(b = AWS A5.14-89, Nikel ve Nikel Alaþýmlý Kaynak Tellerine Ait Karakteristikler)
Lincoln Electric Tarafýndan Üretilen ve Paslanmaz Çeliklerin Tozaltý Kaynaðýnda Kullanýlan Tozlar (Flakslar)
Lincoln Electric'in ürettiði LincolnWeld ST-100 tozaltý tozu, paslanmaz çelik kaynak
telleri ile kullanýlan alaþýmlý bir tozdur. Bu toz içerdiði krom sayesinde, ark içerisinde
oksidasyona uðrayarak kaynak metaline geçemeyen teldeki krom miktarýný denge-
lemeye yardýmcý olur.
LincolnWeld 801, 802, 880, 880M, 882 ve BlueMax 2000 tozlarý ise paslanmaz çelik
dolu tellerle kullanýlabilen nötr tozlardýr. ER347 gibi Nb içeren paslanmaz çelik dolgu
malzemelerinin oluþturduðu cüruf tabakasý BlueMax 2000 ya da 802 tozlarýnýn kulla-
nýlmasý durumunda daha kolay temizlenir. Lincolnweld 860 tozu da nötr bir toz olup
özellikle ferrit numarasýnýn düþük olmasý istenilen ve ER308L türü tellerle gerçek-
leþtirilen kaynak iþlemlerinde kullanýlýr. Ancak bu iki ürünün birlikte kullanýlmasý
durumunda yoðun ve yüzeye yapýþarak tutunan bir cüruf tabakasýnýn oluþabileceðý
gözardý edilmemelidir.
Lincoln Electric'in ürettiði tozaltý kaynaðý tozlarý aglomere edilmiþ tozlardan oluþur.
31
Kobatek Markalý MIG/TIG Kaynak Telleri ve Askaynak Markalý Örtülü Kaynak Elektrodlarý
MIG ve TIG Kaynak Telleri
Kaynak Telleri Tipik Kimyasal Analiz Deðerleri (%)

MIG Telleri C Si Mn Ni Cr Mo Nb S P AWS
MIG 307Si 0.080 0.80 7.00 8.0 18.5 0.50 0.015 0.020 (ER307Si)
MIG 308LSi * 0.025 0.80 1.80 10.0 20.0 0.30 0.015 0.020 ER308LSi
MIG 309LSi 0.025 0.80 1.80 13.5 23.2 0.30 0.015 0.020 ER309LSi
MIG 310 0.120 0.40 1.80 20.7 26.0 0.50 0.015 0.020 ER310
MIG 316LSi * 0.025 0.80 1.70 12.2 18.5 2.60 0.015 0.020 ER316LSi
MIG 347Si 0.050 0.80 1.20 9.7 19.5 0.40 0.80 0.015 0.020 ER347Si
MIG 410NiMo 0.060 0.50 0.60 5.0 12.5 0.70 0.030 0.030 (ER410)
MIG 430LNb 0.030 0.40 0.40 0.5 18.0 0.50 0.50 0.015 0.020 (ER430)
TIG Telleri C Si Mn Ni Cr Mo Nb S P AWS
TIG 308L * 0.030 0.40 1.80 10.5 20.0 0.30 0.025 0.030 ER308L
TIG 309L 0.030 0.45 1.80 13.5 24.0 0.30 0.025 0.030 ER309L
TIG 310 0.135 0.50 1.80 21.0 26.0 0.50 0.025 0.030 ER310
TIG 316L * 0.030 0.45 1.80 12.5 18.5 3.00 0.025 0.030 ER316L
TIG 347 0.080 0.45 1.80 10.0 21.0 0.80 0.025 0.030 ER347
* ) Bu ürünler "KOBATEK ve STARWELD" markalarýmýz ile pazara sunulmaktadýr.
Örtülü Kaynak Elektrodlarý
Örtülü Kaynak Tipik Kimyasal Analiz Deðerleri (%) Standartý

Elektrodlarý C Si Mn Cr Ni Mo Nb AWS A5.4 EN 1600 DIN 8556
AS P-307 0.10 0.40 4.50 20.0 10.0 1.00 E 307-15 ( E 18 8 Mn B 22 ) ( E 18 8 Mn B 20+ )
AS P-308 L ** 0.03 0.80 0.70 19.0 10.0 E 308L-16 E 19 9 LR 12 E 19 9 LR 23
AS P-308 Mn 0.10 0.50 6.00 18.0 9.0 ( E 307-15 ) E 18 8 Mn B 22 E 18 8 Mn B 22
AS P-308 Mo 0.05 0.35 2.50 19.0 10.0 2.50 E 308Mo-15 E 20 10 3 B 22 E 20 10 3 B 20+
AS P-309 L ** 0.03 0.80 0.70 23.0 13.0 E 309L-16 E 23 12 LR 12 E 23 12 LR 23
AS P-310 B 0.10 0.60 1.70 26.0 21.0 E 310-15 E 25 20 B 22 E 25 20 B 20+
AS P-310 R 0.10 0.60 1.70 26.0 21.0 E 310-16 E 25 20 R 12 E 25 20 R 26
AS P-312 0.10 0.90 0.80 29.0 9.0 E 312-16 E 29 9 R 12 E 29 9 R 23
AS P-316 L ** 0.03 0.70 0.80 17.0 11.0 2.90 E 316L-16 E 19 12 3 LR 12 E 19 12 3 LR 23
AS P-316 S 0.06 0.70 0.60 17.0 11.0 2.90 ( E 316-16 ) E 19 12 3 R 73 E 19 12 3 MPR 33
AS P-318 Süper 0.04 0.90 0.80 18.0 12.0 2.50 0.50 ( E 318-16 ) E 19 12 3 Nb R 12 E 19 12 3 Nb R 26
AS P-347 0.03 0.90 0.70 19.0 9.5 0.50 ( E 347-16 ) E 19 9 Nb R 12 E 19 9 Nb R 23
** ) AS P-308L, AS P-309L ve AS P-316L örtülü kaynak elektrodlarý "ABS" ve "DnV" Lloyd sertifikalarýna sahiptir.
AS P-309L dýþýnda kalan bütün ürünler "TSE" belgelidir.
32
Bölüm 8.0 - Kaynak Yönteminin Seçimi
BÖLÜM 8.0
KAYNAK YÖNTEMÝNÝN
SEÇÝMÝ
Kullanýlacak dolgu metalinin türüne karar verirken 1. Dikey kaynak, tavan kaynaðý ve boru kaynaðý gibi
bazý faktörlerin gözönüne alýnmasýnda yarar vardýr. bütün pozisyonlardaki uygulamalar. Oluþan ince
Bunlarýn baþýnda; ihtiyaç duyulan dolgu metalinin cüruf tabakasý iyi bir ýslanma saðlamak ve kenar
þekli, varolan kaynak donanýmý, kaynak iþleminin yanýðý oluþumu riskini önlemek için yeterli hýza
boyutu ve kaynak edilen parçalarýn sayýsý gelmektedir. sahip bir yayýlma gösterir.
2. Kalýn plakalardaki kök paso uygulamalarý. Bütün
8.1 oluk kesiti boyunca uzanan hafif dýþbükey kaynak
ÖRTÜLÜ ELEKTROD ARK KAYNAÐI dikiþi çatlak oluþumunun önlenmesine yardým eder.
Örtülü elektrodlar, paslanmaz çelik yapýsýnda olup, Rutil örtülü elektrodlar AC ya da DC kaynak akýmýnda
geniþ bir ürün yelpazesine sahiptir. Bu ürünler kullanýlabilir. Ancak mümkünse DC kaynak akýmýnýn
1.25 mm'den baþlayýp çeþitli kalýnlýklara kadar yük- tercih edilmesinde yarar vardýr. Bu grupta yeralan elek-
selen parçalarýn kaynaðýnda kullanýlabilir. Gözenek trodlar özellikle aþaðýda belirtilen durumlarda öneril-
oluþmamasý ve kaynak dikiþinde cüruf kalma riskinin mektedir:
önlenmesi için her pasodan sonra bir sonraki pasoya
geçmeden önce yüzeydeki cüruf tabakasý iyice temiz- 1. Büyük bir bölümü yatay pozisyonda gerçekleþtiri-
lenmelidir. Örtülü elektrod kaynaðýnda kullanýlan lecek olan bütün uygulamalar.
kaynak donanýmlarý düþük maliyetlidir, ancak bunun 2. Bazik örtülü elektrodlarýn bulunmadýðý durumlarda,
yanýnda metal yýðma hýzlarýnýn da diðer yöntemlerle aþaðýdan yukarýya ve tavan pozisyonundaki kaynak
karþýlaþtýrýldýðýnda çok düþük olduðu unutulmamalýdýr. uygulamalarý.
Kaynak iþleminin eðer örtülü elektrod ile gerçek- Asit örtülü elektrodlar AC ya da DC kaynak akýmýnda
leþtirilmesine karar verilmiþse, bir diðer önemli karar kullanýlabilir. Ancak daha çok DC kaynak akýmý tercih
da elektrod örtüsünün türü konusunda alýnmalýdýr. edilir. Bu grupta yeralan elektrodlar özellikle aþaðýda
Belirli bir elektrod tipi için bazik (-15), rutil (-16) ve belirtilen durumlarda önerilmektedir:
asit (-17) karakterli örtüler bulunurken, bunlar arasýn-
daki seçim temel olarak uygulanacak olan kaynak 1. Minimum temizlik yapýlmasý istenen durumlarda
pozisyonuna göre yapýlýr. Bazik örtülü elektrodlar gerçekleþtirilen düz ve yatay pozisyondaki kaynak
sadece DC kaynak akýmýnda kullanýlýr. Bu grupta uygulamalarý.
yeralan elektrodlar özellikle aþaðýda belirtilen durum-
larda önerilmektedir. Örtülü elektrodlar düþük hidrojenli elektrodlarýnkine
benzer þekilde iþlem görmeli ve saklanmalýdýr. Bu
33
elektrodlar nemli ortamlarda býrakýlmamalý ve sýzdýr- sürme donanýmlarý, güç kaynaklarý ve bir soygaz
maz ambalajlarý açýldýktan sonra ya tamamen kullanýl- korumasý ihtiyacýný da beraberinde getirdiði için ek
malý ya da eðer depolanacaksa 90-150°C sýcaklýktaki maliyet artýþlarýna neden olacaktýr. Ancak bunun
taþýyýcý fýrýnlarda saklanmalýdýr. Eðer elektrodlar nemli yanýnda, pasolar arasýnda cüruf temizleme zorun-
bir ortamda býrakýlmýþsa, üretici firmanýn önerileri luluðu bulunmamaktadýr. Dolu ve metal özlü teller;
doðrultusunda kurutulmalýdýr. Kurutma sýcaklýðý geniþ bir aralýkta metal yýðma hýzý ve ýsý girdisi
genellikle 260-320°C arasýndadýr ancak bu iþlem saðlayan kýsa devre, küresel ve sprey ark türleri ile
430°C gibi yüksek sýcaklýklarda da gerçekleþtirilebilir. birlikte kullanýlabilir. Bu sayede dolu ve metal özlü
Özel durumlarda ise üretici firmanýn önerilerinin kaynak telleri çok çeþitli kalýnlýklara sahip parçalarýn
dikkate alýnmasýnda yarar vardýr. kaynaðýnda kullanýlabilmektedir.
Paslanmaz çeliklerin kaynaðýnda kullanýlan örtülü Sprey ark metal transferi ile gerçekleþtirilen MIG
elektrodlara ve çýplak ve özlü kaynak tellerine ait kaynaðý yöntemi, 6.5 mm'den kalýn parçalarýn birleþ-
ölçüler ve ürün tipleri Tablo XV'de verilmiþtir. tirilmesinde kullanýlýr. Çünkü elde edilen metal yýðma
hýzý diðer metal transferlerine oranla daha yüksektir.
8.2 Kaynak yöntemleri, konvansiyonel ve çökelme
GAZALTI (MIG) KAYNAÐI yoluyla sertleþebilen paslanmaz çeliklerinkine benzer
(GMAW - Gaz Metal Ark Kaynaðý) özelliktedir.
Eðer kaynaklý üretim, kalýn malzemelerden veya çok Koruyucu gaz olarak, ark stabilizasyonu saðlamak
sayýda parçadan oluþan uzun baðlantýlar içeriyorsa, amacýyla % 1-2 oranýnda oksijen içeren argon kulla-
dolu ya da metal özlü tellerle gerçekleþtirilen MIG nýlmaktadýr. Daha yüksek ark ýsýsý istenilen durumlarda
kaynaðý yöntemi en uygun seçim olacaktýr. ise argon ve helyum karýþým gazý kullanýlabilir. Düþük
oranda oksijen ilavesi ark stabilizasyonunu yükseltir,
Dolu veya metal özlü teller MIG kaynak yönteminde ancak oluþabilecek oksidasyon nedeniyle kaynak arký
yüksek metal yýðma hýzlarý saðlamalarýna karþýn tel içerisinden gerçekleþen metal transferi sýrasýnda, bazý
TABLO XV - Paslanmaz Çelik Elektrodlara Ait Standart Ölçüler
Ürünün Ticari Þekli Çap Çap

(mm) (inç)
Tel
Kollu ya da Kolsuz 1.2 ; 1.6 ; 2.0 ; 2.4 ; 2.8 0.045 ; 1/16 ; 5/64 ; 3/32 ; 7/64
Büyük Kangala Sarýlý Teller 3.2 ; 4.0 ; 4.8 ; 6.4 1/8 ; 5/32 ; 3/16 ; 1/4
K300 Tipi 0.8 ; 0.9 ; 1.2 ; 1.6 0.030 ; 0.035 ; 0.045 ; 1/16
Standart Makaraya Sarýlý Teller 2.0 ; 2.4 ; 2.8 5/64 ; 3/32 ; 7/64
D40, D65, D100 Tipi 0.5 ; 0.6 ; 0.8 0.020 ; 0.025 ; 0.030
Makaraya Sarýlý Düþük Aðýrlýktaki Teller 0.9 ; 1.2 0.035 ; 0.045
Örtülü Elektrod
Boy : 230 mm 1.6 ; 2.0 ; 2.4 1/16 ; 5/64 ; 3/32
Boy : 305 mm 2.4 3/32
Boy : 350 mm 3.2 ; 4.0 ; 4.8 ; 6.4 1/8 ; 5/32 ; 3/16 ; 1/4
34
çökelme yoluyla sertleþebilen türdeki dolgu malzeme- 8.4

lerinde bulunan alüminyum ve titanyum alaþým ele- TIG KAYNAÐI
mentleri kayýba uðrayabilir. Bu olay sonucunda ise, (GTAW-Gaz Tungsten Ark Kaynaðý)
kaynak metalinin ýsýl iþleme karþý gösterdiði davra-
nýþlarda azalma olabilir. Elle ve otomatik olarak gerçekleþtirilen TIG kaynaðý
yöntemleri, kalýnlýðý 6.5 mm'ye kadar olan konvansi-
Düz pozisyonda gerçekleþtirilen kaynak uygulama- yonel ve çökelme yoluyla sertleþebilen türdeki paslan-
larýnda, genellikle sprey ark ile metal transferi tercih maz çeliklerin birleþtirme kaynaðý uygulamalarýnda
edilmektedir. Diðer kaynak pozisyonlarýnda ise yoðun yoðun olarak kullanýlýr.
olarak; helyum ile zenginleþtirilmiþ % 90 Helyum +
% 7.5 Argon + % 2.5 Karbondioksit karýþým gazý Genel olarak, düþen gerilim/akým (volt-amper) karak-
korumasý ile kýsa devreli metal transferi ya da düþük teristiðine sahip güç ünitelerinin kullanýlmasý, doðru
miktarda oksijen ya da karbondioksit ilave edilen akým (DC) ve elektrodun negatif (-) kutuba baðlanmasý
Argon veya Argon + Helyum karýþým gazý korumasý ile tercih edilir. Bunun yanýnda, alüminyum içeren ve
palslý sprey ark metal transferi kullanýlmaktadýr. çökelme yoluyla sertleþebilen paslanmaz çeliklerin
kaynaðýnda, ark temizleme etkisinden dolayý bazen
8.3 alternatif kaynak akýmý da (AC) kullanýlmaktadýr.
ÖZLÜ TEL ARK KAYNAÐI
8.5
Flaks özlü teller temel olarak, dolu tellerle ve metal TOZALTI KAYNAÐI
özlü tellerle ayný tel sürme donanýmlarýný ve güç
ünitelerini kullanýrlar. Bu gruptaki teller; gaz korumasý Tozaltý kaynaðý yöntemi genellikle 12 mm'den daha
gerektilen (AWS Sýnýfý EXXXTX-1 veya EXXXTX-4) kalýn olan ve çoðunluðunu östenitik tipteki paslanmaz
ya da gaz korumasý gerektirmeyen (AWS Sýnýfý çeliklerin oluþturduðu malzemelerin kaynaðýnda tercih
EXXXTO-3) teller olarak iki türde üretilmektedirler. edilir. Bu yöntem, kaynak metali içerisinde ferrit
"-1" ifadesi CO2 gazý korumasýný, "-4" ifadesi ise bulunma ihtimalinin olmadýðý 310 ya da 330 kalite gibi
% 75 Ar + % 25 CO2 karýþým gazý korumasýný ifade östenitik tip paslanmaz çeliklerin kaynaðýnda görülen
eder. MIG kaynaðý yönteminde karbondioksit gazý sýcak çatlama probleminden kaçýnmanýn en iyi yoludur.
korumasý önerilmemesine karþýn, flaks özlü tellerle
gerçekleþtirilen kaynak uygulamalarýnda dikiþ yüze- Kaynak iþlemi genellikle doðru akýmda ve elektrod
yinde oluþan cürufun kaynak metalini karbon birik- pozitif (+) kutuba baðlanarak gerçekleþtirilir. Orta
mesine karþý korumasý nedeniyle bu gaz sýk olarak derecede nüfuziyet ve iyi bir ark kararlýlýðý saðlamak
kullanýlmaktadýr. EXXXTO-3'ün gaz korumasý ile için alternatif akým da kullanýlabilir.
birlikte kullanýlmasý yapýda yüksek oranda ferrit
oluþmasýna, EXXXTX-1 veya EXXXTX-4'ün koru- Dolgu metalinin kimyasal analizi, kullanýlan kaynak
yucu gazla birlikte kullanýlmamasý ise yapýda çok telinin analizine baðlý olduðu için, toza katýlan her bir
düþük oranda ferrit oluþmasýna, hatta hiç ferrit alaþým elementi, krom oksidasyonu ve oluþan oksidin
oluþmamasýna ve gözenek oluþumu riski ile karþýlaþýl- cürufa karýþmasý, toz seçimi ve kaynak þartlarý çok
masýna neden olur. Dolu teller, metal özlü teller ve flaks özenli bir þekilde kontrol edilmelidir. Kaynak gerilimi,
özlü teller sahip olduklarý sürekli yapýlarý sayesinde, kaynak akýmý ve kaynak hýzýndaki dalgalanmalar ise;
örtülü elektrod kaynaðýndakinin aksine, elektrod eriyen toz miktarý, kaynak dolgusunun analizi ve ferrit
deðiþtirmek için sýk sýk ara vermeden kaynak yapmaya içeriði üzerinde etkili olmaktadýr.
olanak saðlarlar.
35
Ferrit numarasýnýn 4'den az olmasý gereken durumlar

hariç, östenitik paslanmaz çeliklerin çoðunun kayna-
ðýnda ER308, ER309 ve ER316 gibi konvansiyonel
tipteki östenitik paslanmaz çelik kaynak telleri konvan-
siyonel paslanmaz çelik kaynak tozlarý ile birlikte
kullanýlabilir.
Martenzitik ve çökelme yoluyla sertleþebilen paslan-

maz çeliklerin kaynaðýnda ana metal ile ayný dayanýma
sahip kaynak dikiþlerinin elde edilmesi gerekiyorsa,
özel kaynak yöntemlerinin ve özel kaynak tozlarýnýn,
kaynak sonrasý ýsýl iþlemlere cevap verecek bir kaynak
dolgusunun elde edilmesine olanak saðlayan doðru
dolgu metalleri ile birlikte kullanýlmasý gerekmektedir.
Eðer özel kaynak tozlarý kullanýlmýyorsa, kaynak
metali büyük olasýlýkla ýsýl iþleme cevap vermeyecek-
tir. Bu durum özellikle; metal ve cüruf arasýnda oluþan
reaksiyonlar nedeniyle alüminyum kayýplarýnýn mey-
dana geldiði alüminyum içerikli tel elektrodlarla ger-
çekleþtirilen uygulamalarda büyük önem taþýmak-
tadýr.
Tozaltý tozlarý ve kaynak prosedürleri ile ilgili öneriler

için paslanmaz çelik toz üreticilerine danýþýlmasýnda
yarar vardýr.
36
Bölüm 9.0 - Paslanmaz Çelikler Ýçin Kaynak Yöntemleri
BÖLÜM 9.0
ÝÇÝN KAYNAK
YÖNTEMLERÝ
Kaynak aðýzý ile ilgili baðlantý tasarýmýna karar dýktan sonra elektrod örtüsü nem almaya baþlar ve
verdikten ve kaynak yöntemini ve uygun dolgu mal- ortamdaki hava þartlarýna baðlý olarak, dört saat açýkta
zemezini seçtikten sonra sýra kaynak prosedürünün kaldýktan sonra yeniden kurutma iþlemi uygulan-
belirlenmesine gelir. Bütün yöntemlerde baðlantýnýn masýna gerek duyulabilir. Aksi durumda özellikle ark
gerçekleþtirileceði yüzeylerin ve kullanýlacak olan baþlangýcýnda gözenek oluþumu ile karþýlaþýlýr.
dolgu malzemesinin temiz olmasý, oksit veya herhangi-
bir kir tabakasýndan iyice arýndýrýlmýþ olmasý gerek- Genellikle 260-316°C'da 1 saat süre ile gerçekleþ-
mektedir. Özellikle alevle kesme yöntemlerinden biri tirilen yeniden kurutma iþlemi elektrodlarýn orijinal
kullanýlarak hazýrlanan kaynak yüzeyleri, oluþan oksit özelliklerini kazanmasýna yardýmcý olur. Bunun
tabakasýnýn giderilmesi için mutlaka temizlenmelidir. yanýnda elektrodlarýn kullanýlana kadarki süre
Kaynak aðýzýnýn hazýrlanmasý sýrasýnda pürüzlü içerisinde 150°C sýcaklýða sahip fýrýnlarda saklan-
kesilmiþ kenarlarýn kir barýndýrmamasýna özen masýnda büyük yarar vardýr. Malzemeler ve yöntemler
gösterilmelidir. arasýndaki farklýlýklar nedeniyle özellikle yoðun
miktarda elektrod kullanýmýnýn sözkonusu olduðu
Paslanmaz çeliklerin ark kaynaðýnda çarpýlma riskinin durumlarda üretici firmalara danýþýlmalýdýr.
en aza indirilmesi ve ýsýdan etkilenen bölgedeki hassa-
siyetinin azaltýlmasý için ýsý girdisinin en düþük DC elektrodlar (EXXX-15) sadece DC akýmda kulla-
seviyede tutulmasý zorunludur. Bu durum özellikle nýlýr, nüfuziyetleri oldukça iyidir ve dikiþ profili hafif
standart ya da stabilize edilmemiþ östenitik tip dýþbükeydir. Bu elektrodlar özellikle aþaðýda belirtilen
paslanmaz çelikler için çok önemlidir. durumlarda tercih edilir :
· Dik kaynak ve tavan kaynaðý, boru kaynaðý gibi
9.1 bütün uygulama pozisyonlarý. Cüruf hýzlý katýlaþma
ÖRTÜLÜ ELEKTROD ÝLE özelliðine sahiptir.
ARK KAYNAÐI YÖNTEMÝ · Kalýn kesitli parçalardaki kök paso uygulamalarý.
Bütün oluk kesiti boyunca uzanan hafif dýþbükey
Bütün paslanmaz çelik elektrod örtülerinin nem almasý kaynak dikiþi çatlama riskinin önlenmesine olanak
önlenmelidir. Bu elektrodlar genellikle sýzdýrmazlýðý saðlar.
saðlanmýþ kapalý kutularda birkaç ay boyunca · Hiç ferrit içermeyen tamamen östenitik tip paslan-
bozulmadan depolanabilir. Buna karþýn, kutu açýl- maz çeliklerin kaynaðý.
37
AC-DC elektrodlar (EXXX-16 ve EXXX-17) DC güç · Paslanmaz çelik malzemeyi sabitlemek ve konum-
ünitelerinin bulunduðu durumlarda sürekli DC akým ile landýrmak için kullanýlan bakýr aparatlarýn sürtün-
kullanýlýr. Elde edilen köþe kaynaðýnýn profili düzden mesi sonucu yüzeyde oluþan bakýr kirlenmesi
(EXXX-16) hafif dýþbükeye (EXXX-17) doðru deðiþir. çatlamalara neden olacaðý için mutlaka önlem
Bunun yanýnda kaynak yüzeyi sadece DC akýmda alýnmalýdýr.
kullanýlan EXXX-15 türü elektrodlarýnkine göre daha
düzgündür ve nüfuziyet daha azdýr. Yoðun cüruf Kaynak Teknikleri : Paslanmaz çelik elektrodlarla
oluþumu durumunda kaynak metalinin içine cüruf gerçekleþtirilen kaynak uygulamalarý düþük hidrojenli
karýþmamasýna çok dikkat edilmelidir. Bu elektrodlar yumuþak çelik yapýsýndaki elektrodlardakine benzer
özellikle yatay köþe kaynaðýnda ve diðer bütün düz tekniklerin kullanýlmasýný gerektirir. Kýsa ark mesafesi
kaynak pozisyonlarýnda kullanýlýrlar. EXXX-16 türü ile çalýþýlmalý ancak örtünün kaynak banyosuna
elektrodlar kalifiye kaynakçýlar tarafýndan bütün deðmesi önlenmelidir. Bazý demirtozlu elektrodlar ise
kaynak pozisyonlarýnda kullanýlabilir. EXXX-17 türü oluk ve yatay pozisyonda gerçekleþtirilen uygula-
elektrodlar da bütün pozisyonlarda kullanýlabilir. malarda ana metale sürtünerek kullanýlacak þekilde
Ancak aþaðýdan yukarýya doðru gerçekleþtirilen tasarlanmýþtýr. Islatma kabiliyeti yüksek damlalarýn
kaynak uygulamalarýnda EXXX-16 türü elektrodlara oluþturduðu düz kaynak dikiþleri sayesinde özellikle
göre daha geniþ salýnýmlar gerektirirler. derin kaynak aðýzlarýnda cürufun kolay kalkmasý sað-
lanýr. Krater çatlaklarýný önlemek için ark kesilmeden
Temizlik : Yüksek kalitede kaynak baðlantýlarýnýn önce bütün kraterler duldurulmalýdýr. Bir sonraki elek-
elde edilebilmesi için baðlantý bölgelerinin temiz ve troda geçmeden önce dikiþ sonunda bulunan cüruf
kuru olmasý gerekir. Elektrikli aletlerle fýrçalama, iyice temizlenmeli, ikinci paso uygulamalarýna ise
yaðdan arýndýrma, pas giderme, taþlama ve yüzeysel alttaki dikiþin yüzeyi tamamen temizlendikten sonra
silme gibi temizleme iþlemlerinden hangisinin baþlanmalýdýr. Derin oluklu alýn kaynaðý uygulama-
uygulanacaðý kirliliðin miktarýna ve türüne baðlýdýr. larýnda, kök paso atýlýrken her iki plakayý da yeterli
Bunlardan bazýlarý aþaðýda belirtilmiþtir : miktarda eritecek ve aradaki açýklýðý kapatmaya
· Nem, ýsýtma yoluyla ya da kuru hava üflenerek yetecek bir nüfuziyet gerçekleþtirilmelidir. Aþýrý nüfu-
alýnmalýdýr (hava akýmýnda nem bulunmamasýna ziyetin ise çatlak oluþumuna neden olacaðý unutul-
dikkat edilmelidir). Yüksek nem içeren ortamlarda mamalýdýr.
baðlantý bölgesinde bir gecede bile nem toplanabil-
mektedir. Dik ve tavan pozisyonlarýnda 4 mm'den kalýn çaplý
· Boya, çapak yapýþmasýný önleyen madde artýklarý, elektrodlar kesinlikle kullanýlmamalýdýr. DC elek-
yaðlý kalem izleri, kesme sývýlarý, koruyucu kaðýt- trodlar (EXXX-15) tercih edilse de AC-DC elektrodlar
lardan kalan yapýþkanlar ve sýzýntý testinde (EXXX-16) aþaðýdan yukarýya pozisyondaki uygula-
kullanýlan sabun artýklarý gibi organik artýklar malarda DC akým ile kullanýlabilir. Kalýn plakalarýn
ortamdan uzaklaþtýrýlmalýdýr. aþaðýdan yukarýya kaynaðýnda, üçgen ve ters-V salýným
· Alev ya da talaþ kaldýrma yoluyla gerçekleþtirilen teknikleri uygulanabilir. Ýnce plakalarýn yukarýdan
kesme uygulamalarýnda kenarlarda biriken kir ve aþaðýya kaynaðýnda ise dar dikiþler ile çalýþýlmasýnda
oksit artýklarý temizlenmelidir. yarar vardýr.
· Daha önce galvanizli çelikler üzerinde kullanýlmýþ
olan fýrçalar ve takýmlardan kaynaklanan çinko Aþaðýdan yukarýya pozisyonlarda, EXXX-17 türü
kirliliði giderilmelidir. Çinko kirlenmesi çatlamaya AC-DC kaynak elektrodlarýnýn kullanýmý EXXX-16
neden olacaðý için sadece paslanmaz çelikler için türü elektrodlarýnkine göre daha zordur. Bu durumda
üretilen paslanmaz çelik tel fýrçalar kullanýlmalýdýr. daha geniþ salýnýmlarla çalýþýlmasý gerekmektedir.
38
Uygun kaynak tekniklerinin kullanýlmasý, çarpýlma- Paslanmaz Çelik

Karbon Çeliði
larýn önlenmesi açýsýndan çok önemlidir. Yeterli veya Düþük Elektrodla Yüzeyin
Alaþýmlý Çelik Kaplanmasý
nüfuziyeti saðlayan en düþük kaynak akýmý ile Paslanmaz
Çelik
çalýþýlmasý iþ parçasýna olan ýsý giriþini azaltacaktýr
(Tablo-XVI). Düþük kaynak hýzlarýnda ince kaynak
dikiþleri ile çalýþýlýrken yüksek hýzlarda kalýn dikiþler
kullanýlabilir. Eðer elektroda salýným verilmesi
gerekiyorsa salýným geniþliðinin elektrod çapýnýn 2.5
katý ile sýnýrlý tutulmasý uygun olacaktýr. Þekil - 16 Yumuþak Çeliðin Paslanmaz Çeliðe
Birleþtirilmesinde Kullanýlan Yüzey
Kaplama (Sývama) Yöntemi
Çarpýlmalarýn önlenmesi için alýnan diðer önlemler
aþaðýda yeralmaktadýr :
· Parçalarý uygun konumda tutabilmek için saðlam ve
hareket etmeyen sabitleme elemanlarý kullanýl- Paslanmaz Çelik Düþük
Kaynak Dikiþi Alaþýmlý Çelik
malýdýr.
· Kaynaðýn alt kýsmýnda altlýklar, yanlarýnda ise
soðutma çubuklarý kullanýlmalýdýr. Östenitik tip
paslanmaz çeliklerin hýzlý soðutulmasý zararlý deðil
yararlýdýr. Soðutma çubuðu malzemesi olarak eðer (a)
bakýr kullanýlýyorsa, ýsýdan etkilenen bölge sýcak- Punto

Kaynaðý
lýðýnýn bakýrýn erime sýcaklýðýný aþtýðý durumlarda
bakýrýn paslanmaz çelik ana malzemenin tane
sýnýrlarýna doðru nüfuz etmemesine dikkat edil-
melidir. Bu olasýlýðý önlemek için bakýr altlýðýn nikel (b)
plaka ile kaplanmasý yararlý olacaktýr.
Ýki Pasolu
· Yumuþak çeliklerde olduðu gibi, atlamalý kaynak ya Bindirme Kaynaðý
da ters adýmlý kaynak yöntemleri kullanýlarak
uygulama için en uygun olan kaynak sýrasý önceden
belirlenmelidir.
(c)
Paslanmaz Çeliklerin Diðer Çeliklerle Olan Birleþ-
Çentikli
tirme Uygulamalarý : Bazý durumlarda, yumuþak Bindirme
Kaynaðý
çelikler üzerinde paslanmaz çelik kaynak metalleri
kullanýlýr. Alaþýmsýz çelikten imal edilen tank ve
depolarýn paslanmaz çelikle kaplanmasý en sýk
karþýlaþýlan örneklerdir. Bu gibi durumlarda, yumuþak (d)
çeliðin paslanmaz çelik kaynak dolgusunda meydana
getireceði karýþýmýn istenmeyen bir alaþým oluþtur-
masýný engellemek amacýyla, yüksek alaþýmlý paslan- Þekil - 17 Yumuþak Çelik Yüzeyinin Paslanmaz
maz çelik elektrodlar kullanýlmalýdýr. Çelik Tabaka ile Kaplanmasýnda
Uygulanan Yöntemler
39
TABLO XVI - Paslanmaz Çelik Elektrodlara Ait Kaynak Akýmý Aralýklarý (DC - Doðru Kutuplama)
Elektrod Çapý Önerilen Kaynak Akýmý (Amp)

(mm) E3XX-15 Türü Elektrodlar E3XX-16 Türü Elektrodlar E3XX-17 Türü Elektrodlar
2.4 30 - 70 30 - 65 40 - 80
3.2 45 - 95 55 - 95 80 - 115
4.0 75 - 130 80 - 135 100 - 150
4.8 95 - 165 120 - 185 130 - 200
6.4 150 - 225 200 - 275 Üreticiye Danýþýn
Düz kaynak pozisyonu için Düz kaynak pozisyonu için Düz kaynak pozisyonu için
optimum akým, tablodaki maksimum optimum akým, tablodaki maksimum optimum akým, tablodaki maksimum
deðerlerin % 10 düþüðüdür. deðerlerin % 10 düþüðüdür. deðerlerin % 10 düþüðüdür.
Aþaðýdan yukarýya kaynak AC kaynak akýmý aralýðý, yukarýdaki
pozisyonu için deðerlerin yaklaþýk % 10 fazlasýdýr.
optimum akým, tablodaki maksimum
deðerlerin % 20 düþüðüdür.
Yukarýdan aþaðýya kaynak
pozisyonu için
optimum akým, tablodaki maksimum
deðerler ile aynýdýr.
Kaynak Pozisyonu : 1.3 - 3.6 mm 60°

Düz
Kaynak Kabiliyeti :
4.8 - 12.7 mm
Ýyi
Kök Yüksekliði
Aðýz Aralýðý Bakýr Altlýk Aðýz Aralýðý
Parça Kalýnlýðý (mm) 1.3 2.0 3.6 4.8 6.4 9.5 12.7
Paso Sayýsý 1 1 1 1 1 2 1 2-3 1 2-5
Elektrod Sýnýfý E3XX-16 EXX-16 E3XX-16 E3XX-16 E3XX-16 E3XX-16 E3XX-16
Elektrod Çapý (mm) 2.0 2.4 3.2 4.0 4.0 4.8 4.0 4.8 4.0 4.8
Akým (amp) DC (+) 40 * 60 85 125 125 160 125 160 125 160
Kaynak Hýzý (mm/sn) 5.9-6.8 4.9-5.3 3.6-4.0 2.8-3.1 2.4-2.7 3.2-3.6 2.4-2.7 2.4-2.7 2.4-2.7 2.4-2.7
Tüketim (kg/m) 0.030 0.057 0.119 0.223 0.506 0.968 1.579
Kaynak Süresi (saat/m) 0.0436 0.0548 0.0728 0.0938 0.1913 0.3281 0.5479
Aðýz Aralýðý (mm) 0 0.8 0.8 1.6 2.4 2.4 2.4
Kök Yüksekliði (mm) 0 0 0 1.6 1.6 1.6 1.6
*) DC (-) kullanýn.
Not : Kaynak akýmý % 10 yükseltilerek AC kullanýlabilir. EXX-15 türü elektrodlar kaynak akýmý % 10 azaltýlarak kullanýlabilir.
Þekil - 18 Kalýnlýðý 1.3 ile 12.7 mm Arasýnda Deðiþen Östenitik Paslanmaz Çeliklerin Örtülü Elektrod
Kullanýlarak Düz Pozisyondaki Alýn Birleþtirme Kaynaðý Ýçin Çözüm Önerileri
40
Kaynak Pozisyonu : 60°

Dik ve Tavan 2.0 - 3.6 mm
0.8 mm
Kaynak Kabiliyeti : 2
4.8 - 6.4 mm
Ýyi 1
Kök
Bakýr Altlýk Aðýz Aralýðý Yüksekliði
Parça Kalýnlýðý (mm) 2.0 * 3.6 4.8 6.4

Paso Sayýsý 1 1 1 1 2
Elektrod Sýnýfý E3XX-15 E3XX-15 E3XX-15 E3XX-15
Elektrod Çapý (mm) 2.4 3.2 4.0 4.0
Akým (amp) DC (+) 50 75 110 110
Kaynak Hýzý (mm/sn) 5.9-6.8 2.8-3.1 2.2-2.5 2.2-2.5 1.8-2.0
Tüketim (kg/m) 0.045 0.136 0.238 0.551
Kaynak Süresi (saat/m) 0.0436 0.0938 0.1194 0.2651
Aðýz Aralýðý (mm) 0 0 1.6 2.4
Kök Yüksekliði (mm) 0 0 1.6 1.6
*) Dik yukarýdan aþaðýya, diðerleri dik aþaðýdan yukarýya
Kullanýlarak Dik ve Tavan Pozisyonundaki Alýn Birleþtirme Kaynaðý Ýçin Çözüm Önerileri
Kaynak Pozisyonu :
Düz veya Yatay * 2.0 - 6.4 mm
2.4 - 6.4 mm
Kaynak Kabiliyeti : 7.9 mm
2
Ýyi 1
9.5 mm
Bakýr Altlýk, sadece 2.0 ve 3.6 mm kalýnlýk için
Kaynak Boyutu (mm) 2.4 3.2 4.8 6.4 7.9

Parça Kalýnlýðý (mm) 2.0 3.6 4.8 6.4 9.5
Paso Sayýsý 1 1 1 1 1 2
Elektrod Sýnýfý EXX-16, EXX-17 EXX-16, EXX-17 EXX-16, EXX-17 EXX-16, EXX-17 E3XX-16, EXX-17
Elektrod Çapý (mm) 2.4 3.2 4.0 4.8 4.8
Akým (amp) DC (+) 60 85 120 160 170
Kaynak Hýzý (mm/sn) 5.3-5.7 5.3-5.7 3.6-4.0 2.6-2.9 2.6-2.9 2.8-3.1
Tüketim (kg/m) 0.054 0.083 0.178 0.328 0.640
Kaynak Süresi (saat/m) 0.051 0.051 0.073 0.101 0.195
*) Dik ve tavan pozisyonlarýnda, alýn alýna gerçekleþtirilen dik ve tavan pozisyonlarýnda uygulanan prosedürün aynýsýný kullanýn.
Not : Kaynak akýmý % 10 yükseltilerek AC kullanýlabilir. EXX-15 türü elektrodlar kaynak akýmý % 10 azaltýlarak kullanýlabilir.
Kullanýlarak Düz ve Yatay Pozisyondaki Köþe Birleþtirme Kaynaðý Ýçin Çözüm Önerileri
41
Kaynak Pozisyonu : 2.0 - 6.4 mm

Yatay 9.5 mm
2
Kaynak Kabiliyeti : 1
Ýyi
Bakýr Altlýk, sadece 2.0 ve 3.6 mm kalýnlýk için

Elektrod Çapý (mm) 2.4 3.2 4.0 4.8 4.8
Akým (amp) DC (+) 60 90 125 170 175
Kaynak Hýzý (mm/sn) 5.3-5.7 5.3-5.7 3.6-4.0 2.6-2.9 2.6-2.9 2.8-3.1
Tüketim (kg/m) 0.054 0.083 0.194 0.357 0.685
*) Köþe kaynaðý yöntemi için belirtilen notlar burada da kullanýlabilir.
Kullanýlarak Yatay Pozisyondaki Köþe Birleþtirme Kaynaðý Ýçin Çözüm Önerileri
Kaynak Pozisyonu : T
Düz
9.5 mm
Kaynak Kabiliyeti : 2.0 - 6.4 mm
Ýyi
Bakýr
Altlýk

Elektrod Çapý (mm) 2.4 3.2 4.0 4.8 4.8
Akým (amp) DC (+) 60 85 125 160 160 175
Kaynak Hýzý (mm/sn) 5.9-6.8 5.3-5.7 4.4-4.9 2.6-2.9 2.6-2.9 2.4-2.7
Tüketim (kg/m) 0.042 0.083 0.140 0.330 0.670
T (mm) 1.0 0.8 1.2 1.6 0
*) Dik ve tavan pozisyonlarýnda, alýn alýna gerçekleþtirilen dik ve tavan pozisyonlarýnda uygulanan prosedürün aynýsýný kullanýn.
Kullanýlarak Düz Pozisyondaki Dýþ Köþe (Corner) Birleþtirme Kaynaðý Ýçin Çözüm Önerileri
42
Paslanmaz çeliklerin yumuþak çeliklerle birleþtirildiði 9.2

durumlarda, yumuþak çeliðin baðlantý yüzeyi çoðu GAZALTI KAYNAÐI YÖNTEMÝ
zaman paslanmaz çelik elektrodla sývanýr (buttering).
Bu teknik, Þekil-16'da gösterildiði gibi, yumuþak çelik Paslanmaz çelikler; sprey ark, kýsa devreli ark veya
yüzeyinde paslanmaz bir tabaka oluþturulmasýný ve darbeli (palslý) ark ile metal transferlerinden herhangi
daha sonra baðlantýnýn yine paslanmaz çelik elektrodla birinin kullanýldýðý gazaltý kaynaðý yöntemi ile de
bitirilmesini içerir. Bu sývama iþlemi sýrasýnda en sýk kaynak edilebilir.
kullanýlan ürünler E309 türü elektrodlardýr. Bu teknik
ayrýca, kaynaðý zor ya da ön tav iþlemi uygulanamayan Kalýnlýðý 1.6 mm'ye kadar olan paslanmaz çelik
yüksek karbonlu çeliklerin kaynaðýnda da kullanýlýr. malzemelerin kaynaðýnda bakýr altlýk kullanýlmasýnda
yarar vardýr. Bu altlýklar, kalýnlýðý 6 mm ve üstünde
Östenitik mangan çeliklerinin karbon ya da mangan olan plakalarýn tek taraftan gerçekleþtirilen kaynak
çelikleri ile birleþtirilmesinde E308 türü elektrodlar iþlemlerinde de kullanýlýr.
kullanýlýr. Buna karþýn, kepçelerin kazýyýcý diþleri gibi
belirli periyotlarla deðiþtirilen baðlantýlarda, paslan- Kaynak banyosunun katýlaþmasý sýrasýnda, kaynak
maz çelik kaynak metalinin, kesme þalümosu ile kolay bölgesinin hava ile temas etmesine ve havanýn kay-
kesilememesi nedeni ile manganlý elektrodlarýn kulla- naðýn içerisine doðru girmesine kesinlikle izin veril-
nýlmasý önerilir. memelidir.
Yumuþak çelik yüzeyinin paslanmaz çelik ile kaplan- Erimiþ metalin oksijen tarafýndan kirletilmesi, soðuma
masýnda kullanýlan çeþitli yöntemler bulunmaktadýr. sýrasýnda paslanmaz çeliðin korozyon dayanýmýnda ve
Küçük alanlarda, bindirme kaynaðý ile gerçekleþtirilen tokluðunda azalmaya neden olabilir. Bu olumsuz
kaynak dikiþlerinden yararlanýlýr (Þekil-17a). Daha durumu önlemek için kaynaðýn alt tarafýnýn örneðin
geniþ yüzeylerin kaplanmasýnda ise, paslanmaz çelik Argon gibi bir soygaz yardýmý ile korunmasý gerek-
saclar (Þekil-17b) veya Þekil-17c ve Þekil-17d'de mektedir. Gaz korumasý sabitlemenin yapýldýðý bölge-
gösterildiði gibi paslanmaz çelik plakalar yumuþak nin genelinde de oluþturulabilir.
çelik üzerine punto kaynaðý ile tutturulur.
Kaynak sýrasýnda 2.4 mm çapýndaki teller kullaný-
Güç Üniteleri : Düþük çevrimli ve transformatör labilse de, özellikle yüksek akým deðerleri ile çalýþýlan
tipi AC kaynak makinalarýnýn açýk devre voltajý bazý durumlarda sprey ark ile metal transferi elde edebilmek
EXXX-16 ve serisi elektrodlarýn kullanýlmasý için için 1.6 mm'den daha ince çaplý teller tercih edilir.
yeterli güçe sahip deðildir. Buna karþýn, çelik 1.6 mm çapýndaki teller için, koruyucu gaza ve
elektrodlarla kullanýlan ayný güç kaynaklarý paslanmaz kullanýlan paslanmaz çelik tel cinsine baðlý olarak
çelik elektrodlar için uygun olabilmektedir. Kalýnlýðý 300-350 amper kaynak akýmý önerilir. Oluþan sýçrama
1.3 mm'den 12.7 mm'ye kadar deðiþen paslanmaz çelik miktarý; koruyucu gazýn debisi, tel besleme hýzý ve
parçalarýn kaynaðýna ait parametreler ve prosedürler kaynak makinasýnýn karakteristiði ile yakýndan
Þekil-18, 19, 20, 21 ve 22'de verilmiþtir. Burada ilgilidir.
yeralan þekiller; alýn, T, bindirme ve 90° açýlý köþe
baðlantýlarýnda kullanýlan baðlantý tasarýmlarýný ve Paslanmaz çeliklerin gazaltý kaynaðýnda genellikle DC
kaynak altlýklarý ile ilgili bilgileri içermektedir. akým ve pozitif (+) kutuplama kullanýlýr ve gaz
korumasýnýn % 1-2 Oksijen içeren Argon+Oksijen
karýþým gazý ile yapýlmasý önerilir.
43
200 ve 300 serisi paslanmaz çeliklerin sprey ark metal karýþýmý, ana metalin korozyon dayanýmýný olumsuz
transferi ile gazaltý kaynaðýna ait öneriler Þekil 23'de yönde etkilemeyecek kadar düþük seviyede karbon-
verilmiþtir. dioksit içerirken, kaynak dikiþi sýnýrlarýnýn çok düzgün
olmasýna da olanak saðlar. Bu tür bir gaz karýþýmý
Kare kesitli küt alýn kaynaðýnda kaynak metalinin kullanýlýrken yüksek endüktanslý güç üniteleri ile
alttan akmasýný önlemek için bir altlýk kullanýlmalýdýr. çalýþýlmasý yararlý olacaktýr.
Eðer parçalar tam olarak alýn alýna getirilememiþse ya
da bakýr altlýk kullanýlamýyorsa, ilk pasoda sprey ark ile Tek pasolu kaynak uygulamalarý, Argon + Oksijen ve
metal transferi yönteminin uygulanmasý ile alttan akma Argon + Karbondioksit karýþým gazlarý kullanýlarak da
problemi azaltýlabilir. yapýlabilir. Buna karþýlýk ark voltajý, kararlý yapýya
sahip bir kýsa devreli ark ile metal transferinin elde
Yarý otomatik kaynak torcu ile kaynak yaparken torca edilebilmesi için Helyum esaslý gazlarýnkine oranla
kaynak yönünün tersi doðrultusunda eðim verilmesi 6 volt kadar daha düþük olabilir. Isý enerjisi daha düþük
yararlý olur. Bu yöntemde kaynakçýnýn eli kaynak bir ark ile çalýþýlmasý erime hatalarýnýn ortadan kalk-
dikiþinin yaydýðý ýsýdan daha fazla etkilenecek ancak masýna yardýmcý olur. Koruyucu gazdaki karbon-
buna karþýn kaynak bölgesinin daha iyi ve net bir dioksit, kýsa devreli metal transferi ile gerçekleþtirilen
þekilde görülmesi ve kontrol edilmesi saðlanacaktýr. çok pasolu kaynaklarýn korozyon dayanýmýný, neden
olduðu karbon birikmesi nedeniyle olumsuz yönde
Kalýnlýðý 6 mm ve üstündeki parçalarýn kaynaðýnda, etkileyecektir.
kaynak torcu baðlantý doðrultusunda ileri ve geri
hareket ettirilebilirken ayný anda her iki yana da hafif Serbest tel uzunluðu olabildiðince kýsa tutulmalýdýr. Ýç
bir þekilde salýným verilebilir. Buna karþýn daha ince köþe kaynaðý uygulamalarýnda kaynak torcuna kaynak
parçalarda sadece ileri ve geri hareket kullanýlýr. Ýnce yönü doðrultusunda eðim verilmesi ile rahat bir
malzemelerde çok daha ekonomik olan kýsa devreli ark çalýþma saðlanýr ve daha düzgün kaynak dikiþlerinin
ile metal transferi özellikle yatay ve tavan pozisyon- elde edilmesi mümkün olur. Buna karþýn alýn kaynaðý
larýnda gerçekleþtirilen kök ve birinci paso uygulama- uygulamalarýnda torca kaynak yönünün tersi doðrul-
larýnda kullanýlmalýdýr. Bazý kaynakçýlarýn kaynak tusunda eðim verilir. Dýþ köþe kaynaðýnda ise kaynak
banyosunu kontrol etmek için derin bir kýsa sprey ark torcu düz konumda tutulmalýdýr.
metal transferi kullanmasýna karþýn bu yöntemde
kaynak dikiþinde yoðun gözenekler oluþabilmektedir. Torçla birlikte kaynak baðlantýsýnýn ekseni doðrul-
tusunda ileri ve geri hafif hareketler yapýlabilir.
Kýsa devreli ark ile metal transferi ile gerçekleþtirilen Paslanmaz çeliklerin kýsa devreli ark ile metal transferi
paslanmaz çelik kaynaðýnda deðiþen voltajlý ve kullanýlarak gerçekleþtirilen gazaltý kaynaðý uygu-
endüktans kontrollü güç üniteleri kullanýlmalýdýr. lamalarýna ait kaynak prosedürleri Þekil 24'de
Özellikle düzgün akýþkanlýða sahip bir kaynak banyo- belirtilmiþtir.
sunun elde edilmesinde endüktans önemli bir rol
oynamaktadýr. Paslanmaz çeliklerin % 90 Helyum + % 7.5 Argon ve
% 2.5 Karbondioksit karýþým gazý korumasý ve kýsa
Paslanmaz çeliklerin kýsa devreli ark ile metal transferi devreli ark ile metal transferi kullanýlarak gerçek-
uygulanarak gerçekleþtirilen kaynaðýnda genellikle leþtirilen kaynak uygulamalarýnda, kaynak malzemesi
% 90 Helyum + % 7.5 Argon ve % 2.5 Karbondioksit ile ana metal arasýnda iyi bir baðlantý oluþur ve dikiþin
içeren bir gaz karýþýmýnýn kullanýlmasý önerilir. Bu gaz korozyon dayanýmý yüksek olur.
44
Koruyucu Gaz : 60°

Argon + % 1 Oksijen 60°
3.2 mm
Gaz Debisi :
16.5 lt/dak.
6.4 mm 9.5 - 12.7 mm 1.6 mm

Bakýr Altlýk
Parça Kalýnlýðý (mm) 3.2 6.4 9.5 12.7

Paso Sayýsý 1 2 2 4
Elektrod Çapý (mm) 1.6 1.6 1.6 2.4
Akým (amp) DC (+) 225 275 300 325
Tel Sürme Hýzý (mm/sn) 60 74 85 95
Kaynak Hýzý (mm/sn) 8.0-8.9 8.0-8.9 6.3-7.2 6.3-7.2
Tüketim (kg/m) 0.112 0.282 0.405 0.737
Kaynak Süresi (saat/m) 0.033 0.066 0.082 0.164
Þekil - 23 200 ve 300 Kalite Paslanmaz Çeliklerin Gazaltý Kaynaðý Yöntemi ve Sprey Ark Metal
Transferi Ýle Alýn Birleþtirme Kaynaðý Ýçin Çözüm Önerileri
Koruyucu Gaz :
Helyum + % 7.5 Argon 1.6 - 3.2 mm
+ % 2.5 Karbondioksit
Gaz Debisi :
1.6 - 2.0 mm
7.1 - 9.4 lt/dak.
Tel Çapý :
0.8 mm
1.6 - 3.2 mm
Parça Kalýnlýðý (mm) 1.6 2.0 2.4 3.2 1.6 2.0 *

Elektrod Çapý (mm) 0.8 0.8 0.8 0.8 0.8 0.8
Akým (amp) DC (+) 85 90 105 125 85 90
Kaynak Gerilimi (V) * 21-22 21-22 21-22 21-22 21-22 21-22
Tel Sürme Hýzý (mm/sn) 78 81 98 119 78 81
Kaynak Hýzý (mm/sn) 7.2-8.0 5.5-6.3 5.9-6.8 5.9-6.8 8.0-8.9 4.9-5.3
Tüketim (kg/m) 0.037 0.051 0.058 0.069 0.034 0.058
Kaynak Süresi (saat/m) 0.0364 0.0469 0.0436 0.0436 0.0328 0.0548
Þekil - 24 200 ve 300 Kalite Paslanmaz Çeliklerin Gazaltý Kaynaðý Yöntemi ve Kýsa Devre Metal
Transferi Ýle Alýn ve Bindirme Kaynaðý Baðlantýlarý Ýçin Çözüm Önerileri
45
Kalýnlýðý 1.5 mm ile 3.0 mm arasýnda deðiþen 304, 310,

316, 321, 347, 410 ve benzeri kalitedeki paslanmaz Kaynak Torcu
çelikler; alýn, bindirme ve tek taraflý köþe kaynaðý

baðlantýlarýndan herhangi birisi ile sorunsuz olarak Kaynak Teli
kaynak edilebilir.
Büzme Kuvveti
Darbeli (palslý) ark yöntemi, normal kullanýmda, bir

çeþit sprey ark ile metal transferi yöntemidir. Bu
yöntemde, kaynak akýmýnýn herbir yüksek akým
darbesinde erimiþ metale ait küçük bir damla arkýn Þekil - 25 Büzme Kuvveti Ektisi (Pinch Effect)
ortasýndan geçerek transfer edilir. Yüksek akým
darbesi, erimiþ bir metal damlasýnýn oluþmasýna ve bu Gazaltý kaynaðýnda kullanýlan tellerin çaplarý genel-
damlanýn büzme kuvveti etkisiyle (Þekil-25) telin likle 0.8 ile 2.4 mm arasýnda deðiþir. Her bir tel çapý için
ucundan kaynak banyosuna doðru yönelmesine sprey ark ile metal transferinin oluþabilmesi için
yetecek güce ve zamana sahip olmalýdýr. Kaynak aþýlmasý gereken belirli bir minimum akým deðeri
periyodunun düþük akým deðerine sahip bölümünde vardýr. Örneðin paslanmaz çelikler eðer Argon +
ark devam etmektedir ve tel ýsýnmýþtýr. Ancak üretilen Oksijen karýþým gazý korumasý altýnda 1.2 mm çapýn-
bu ýsý herhangi bir metal transferinin saðlanmasýna daki paslanmaz çelik kaynak telleri kullanýlarak
yetecek seviyede deðildir. Bu nedenle düþük akým kaynak ediliyorsa, sprey ark ile metal transferinin
deðerinde kalma süresi kýsaltýlmalýdýr. Aksi durumda, gerçekleþebilmesi için yaklaþýk olarak 220 amper akým
küresel þekile sahip bir metal transferi gerçekleþecektir. uygulanmalý, doðru akým ve pozitif kutuplama tercih
edilmelidir. Ark gerilimi için de minimum bir deðerin
Bu yöntemde genellikle 0.9 mm ve 1.2 mm çapýndaki saðlanmasý gerekmektedir. Bu deðer genellikle 24 ile
teller kullanýlýr. Darbeli ark kaynaðýnda, sprey ark 30 volt arasýnda deðiþir.
kaynaðýnda da kullanýlan Argon + % 1 Oksijen koru-
yucu gazý sýk olarak tercih edilmektedir. Bu ve diðer Kaynak tellerinin sarýldýðý makaralarýn aðýrlýklarý 1 kg
çaplardaki teller, darbeli akýmda sprey ark ile metal ile 25 kg, dolgu malzemelerinin kalýnlýklarý ise 0.4 mm
transferi kullanýlmasý durumunda, sürekli kaynak ile 3.2 mm arasýnda deðiþir. Çok ince kalýnlýktaki dolgu
akýmýndakine oranla daha düþük akým deðerleri ile malzemeleri özellikle plaka halindeki paslanmaz çelik-
yüklenerek kaynak edilebilirler. Bunun avantajý; ince lerin kaynaðýnda kullanýlan þerit þeklindeki ürünlerden
parçalarýn, kýsa devreli ark ile metal transferine oranla oluþmaktadýr. Bunun yanýnda, alýþýlmýþ deðerlerden
daha az sýçrama ile düzgün görüntülü kaynak dikiþi daha yüksek oranda silisyum içeren östenitik tip dolgu
veren sprey ark ile metal transferi uygulanarak kaynak malzemeleri de üretilmektedir. Silisyum içeriði yüksek
edilmesine olanak saðlamasýdýr. Darbeli akým kullanýl- olan bu dolgu malzemelerinin sprey ark metal transferi
masýnýn bir diðer avantajý, belirli bir akým deðerinde, yöntemi ile birlikte kullanýlmasý durumunda son derece
özellikle kalýn çaplý elektrodlarýn kullanýldýðý uygula- iyi bir ýslatma özelliði saðlanýr.
malarda, sprey ark ile metal transferinin sürekli
akýmdakine oranla daha kolay elde edilebilmesidir. Düþük oranda ferrit içeren ya da hiç ferrit içermeyen
Kalýn çaplý elektrodlar, ince çaplý elektrodlara göre bazý paslanmaz çelik kaynak metalleri (örneðin 347
daha düþük maliyetlidir ve yýðdýklarý dolgu metaline ait kalite dolgu malzemeleri) kaynak sýrasýnda sýcak
yüzey alanýnýn dolgu hacmine oranla düþük olmasý kýrýlganlýða ve çatlama eðilimine neden olurlar. Bu tür
sayesinde kaynak metalinin kirlenme olasýlýðý iyice malzemeler kaynak edilirken prosedürlerde belirti-
azalmaktadýr. lenden daha fazla sayýda paso uygulanmasý gerekebilir.
46
Baðlantýnýn her iki kenarýna doðru gerçekleþtirilen 9.3

salýnýmlý ve osilasyonlu kaynak teknikleri yerine ince TIG KAYNAÐI YÖNTEMÝ
ve düz kaynak teknikleri ile çalýþýlmasýnda yarar vardýr.
Düz kaynak tekniðinde, çekme gerilmelerinin düþük Kaynak edilebilen bütün paslanmaz çeliklere TIG
olmasý ve sýcak kýrýlganlýk ýsýsý aralýðýndaki soðumanýn kaynaðý yöntemi uygulanabilir.
daha hýzlý olarak gerçekleþmesi nedeni ile sýcak çatlak
oluþumu riski azalmaktadýr. Bunun yanýnda, normal- Bu yöntemde kullanýlan elektrod uçlarý AWS A5.12'de
den daha fazla derecede dýþbükey olan kaynak belirtildiði gibi; toryum, seryum ve lantan ile alaþým-
dikiþlerinin oluþturulduðu yöntemlerin kullanýlmasý da landýrýlan tungstenden imal edilmiþtir. Bu elektrodlarýn
son derece yararlýdýr. en büyük avantajý, saf tungsten elektrodlara göre daha
kararlý bir arka sahip olmalarý ve daha yüksek kaynak
Kýsa devreli ark ile metal transferi yöntemi ana metal akýmlarý ile kullanýlabilmeleridir.
ile düþük oranda seyrelmeye neden olduðu için kaynak
metalinde sýcak çatlak oluþumu riski de iyice azal- Koruyucu gaz genellikle argon olup, özellikle kalýn
maktadýr. Seyrelmenin fazla olmasý durumunda ise parçalarýn kaynaðýnda Helyum ya da Helyum + Argon
çatlama hassasiyeti yüksek olan ve tamamen östenitik karýþým gazlarý da kullanýlabilir. Argon gazýnýn en
yapýya sahip bir kaynak metali oluþabilir. büyük azantajý akýþ hýzýnýn düþük olmasý ve buna baðlý
olarak helyuma göre daha stabil bir ark oluþmasý ve ark
Ferritik ve mantenzitik tipteki manyetik paslanmaz voltajýnýn daha düþük seviyede tutulmasýdýr. Düþük
çelikler östenitik tipteki manyetik olmayan paslanmaz voltaj kullanýmý, ince saclarýn baðlantý bölgesinde
çeliklerle birleþtirilirken aþaðýdaki konulara dikkat yanýk oluþmadan kaynak edilebilmesi açýsýndan çok
edilmelidir. önemlidir.
· Kaynak iþleminin tek taraftan gerçekleþtirileceði bir
kaynak aðýzý tasarlanmalý ve kaynak dikiþinden TIG kaynaðý için geliþtirilen dolgu malzemeleri,
beklenen en düþük dayaným amaçlanmalýdýr. otomatik kaynak uygulamalarýnda kullanýlacaksa
· Manyetik olan paslanmaz çeliði manyetik olmayan kangala sarýlan, eðer elle beslenerek kullanýlacaksa
paslanmaz çeliðe kaynak ederken ark üflemesi doðrultularak çubuk haline getirilen dolu tellerden
riskini en aza indirmek için düþük ýsý girdili kýsa üretilir. Bu ürünler AWS A5.9'da tanýmlanmýþ olup
devreli ark ile metal transferi yönteminden yarar- MIG ve tozaltý kaynaðý yöntemlerinde de kullanýlabilir.
lanýlmalýdýr. AWS A5.30'da belirtilen insört þekline getirilmiþ dolgu
· Baðlantýnýn her iki tarafýnda da homojen bir malzemeleri, özellikle TIG kaynaðý ile gerçekleþtirilen
erimenin gerçekleþebilmesi için, kaynak teli kök paso uygulamalarýnda kullanýcýlara büyük kolay-
baðlantý bölgesindeki kaynak aðýzý eðiminin sona lýklar saðlamaktadýr.
erdiði seviyeden daha yukarýdaki bir konumda
merkezlenmelidir. TIG kaynaðýnda kullanýlan DC güç üniteleri sabit akým
özelliðine sahip olmalý ve kaynak devresi yüksek
200 ve 300 serisi paslanmaz çeliklerin sprey ark frekanslý voltaj ile donatýlmýþ olmalýdýr. Yüksek
uygulanarak gerçekleþtirilen gazaltý kaynaðýnda frekans sadece arkýn tutuþturulmasý aþamasýnda
kullanýlan kaynak parametreleri ve prosedürleri gereklidir. Elektrod iþ parçasýna yaklaþtýrýldýðýnda,
Þekil 23'de verilmiþtir. Þekil 24'de ise 200 ve 300 serisi yüksek frekans tungsten elektrod ile iþ parçasý
paslanmaz çeliklerin kýsa devreli ark uygulanarak arasýndaki boþluktan atlayarak kaynak arkýný oluþturur.
gerçekleþtirilen gazaltý kaynaðýna ait parametreler ve Arkýn bu þekilde elde edilmesi sýrasýnda tungsten
prosedürler yeralmaktadýr. elektrod iþ parçasýna deðmeyeceði için paslanmaz
47
çeliðin tungsten tarafýndan kirlenmesi olasýlýðý büyük

ölçüde azalýr. Derin nüfuziyetli dikiþlerin elde edilmesi
için kaynak iþleminin düz kutuplama ile (DC-) Dolgu Teli
yapýlmasý gerekmektedir.
Bir miktar tungsten kirliliðine neden olmasýna raðmen, Tel Besleme Makarasý
elektrodun yüksek frekans kullanýlmadan iþ parçasýna
sürtülmesi ile de ark oluþturulabilir. Ancak karbon
kirlenmesine neden olabileceði için tungsten elektrod Kontakt Meme TIG
karbon bloklar üzerine kesinlikle sürtülmemelidir. Torcu
AC Serbest
Paslanmaz çeliklerin kaynaðýnda otomatik TIG Güç Tel
kaynaðý yöntemi de kullanýlabilir. Ark voltajý ark Ünitesi Uzunluðu
uzunluðu ile orantýlýdýr. Üretilen bir sinyal sayesinde Ýþ Parçasý

ark voltajý kontrol ünitesi otomatik olarak devreye
Çalýþma Yönü
girer. Baðlantýlarda ek dolgu malzemeleri kullanýla-
bileceði gibi, özellikle ince saclarýn birleþtirilmesinde
sadece baðlantýyý oluþturan kenarlarýn eritilmesi ile de
Þekil - 26 Paslanmaz Çeliklerin Otomatik TIG
kaynak yapýlabilir. "Soðuk" dolgu metalleri kullaný-
Kaynaðýnda Kullanýlan "Sýcak" Tel
lýyorsa, tel besleme iþlemi her zaman kaynak banyo- Yönteminin Þematik Gösterimi
sunun önünden yapýlmalýdýr.
ana metali eritmek için ýsý üretir ve dolgu telinin
"Sýcak" tel ile gerçekleþtirilen TIG kaynaðý yöntemi, erimesi için gereken direnç enerjisinin büyük bir
özellikle metal yýðma hýzýnda ve kaynak hýzýnda bölümü AC güç ünitesi tarafýndan saðlanýr. "Sýcak" tel
önemli artýþlarýn elde edilmesine olanak saðlar. Bu yöntemi, tozaltý kaynaðý ve kendinden korumalý metal
yöntemde, kontakt memenin içinden geçen tel özel bir özlü tel kaynaðýnda kullanýlan uzun serbest tel
güç ünitesi tarafýndan ýsýtýlýr ve kontakt memenin uç mesafesi ile çalýþma prensibinin TIG kaynaðýndaki
kýsmýndan çýkarak iþ parçasýna doðru ilerler (Þekil-26). deðiþik bir uyarlamasýdýr. "Sýcak" telle gerçekleþtirilen
Bir direnç tarafýndan ön ýsýtma uygulandýðý için, TIG kaynaðýnda kullanýlan dolgu telleri genellikle
kaynak banyosuna deðmeden önce, tel erime noktasýna 1.2 mm çapýndadýr. Dolgu teli önceden eritildiði ya da
kadar ýsýnmýþ olur. Böylece tungsten elektrod daha çok özel bir güç ünitesi tarafýndan erime noktasýna yakýn bir
TABLO XVII - "Sýcak-Tel" Ýle TIG Kaynaðýna Ait Kaynak Hýzý ve Metal Yýðma Hýzý Deðerleri
Tel Çapý : 1.2 mm

Koruyucu Gaz : % 75 He + % 25 Ar
Elektrod : 4.0 - 4.8 mm (% 2 Toryum Alaþýmlý)
Kaynak Kaynak Kaynak Hýzý Tel Sürme Hýzý Metal Yýðma Hýzý
Akýmý Gerilimi
(Amper) (Volt) (mm/sn) (mm/sn) (kg/saat)
300 10 - 12 1.7 - 4.2 46 - 157 1.4 - 4.5
400 11 - 13 2.5 - 5.9 78 - 188 2.3 - 5.4
500 12 - 15 3.4 - 8.5 125 - 282 3.6 - 8.2
48
sýcaklýða kadar ýsýtýldýðý için gerçekleþen metal yýðma ulaþýlabilir (Tablo XVII). Otomatik salýnýmlý kaynak
hýzý kaynak arkýndan baðýmsýz olarak kontrol edile- tekniklerinin kullanýlmasý ile daha yüksek dolgu
bilmektedir. hýzlarýnýn elde edilmesi mümkündür. Yüksek dolgu
hýzlarýnda gerçekleþtirilen kaynak uygulamalarýnda,
DC (-) ve 400-500 amper kaynak akýmý uygulanarak oluþan geniþ kaynak banyosunda gerekli kontrolün
gerçekleþtirilen bir "Sýcak" tel ile TIG kaynaðý saðlanabilmesi için voltaj deðerinin mutlaka kontrol
yönteminde 8.2 kg/saat'lýk bir metal yýðma hýzýna altýnda tutulmasý gerekmektedir. Bu nedenle, "Sýcak"
0.1'den Az T
T
Parça Kalýnlýðý "T" (mm) 1.6 2.4 3.2 4.8 6.4 12.7
Elektrod Çapý (mm) 1.6 1.6 1.6 2.4 3.2 3.2
Akým (amp) DC (-) 80-100 100-120 120-140 200-250 200-350 225-375
Gaz Debisi Argon (lt/dak) 4.7 4.7 4.7 7.1 9.4 11.8
Tel Çapý (mm) 1.6 1.6 2.4 3.2 3.2 3.2
Kaynak Hýzý (mm/sn) 5.1 5.1 5.1 4.2 3.4 3.4
T
T
Parça Kalýnlýðý "T" (mm) 1.6 2.4 3.2 4.8 6.4 12.7
Elektrod Çapý (mm) 1.6 1.6 1.6 2.4 3.2 3.2
Akým (amp) DC (-) 90-100 110-130 130-150 225-275 225-350 225-375
Gaz Debisi Argon (lt/dak) 4.7 4.7 4.7 7.1 9.4 11.8
Tel Çapý (mm) 1.6 1.6 2.4 3.2 3.2 3.2
Kaynak Hýzý (mm/sn) 4.2 4.2 4.2 3.4 3.4 3.4
Dik aþaðýdan yukarýya ve tavan pozisyonlarýnda kaynak akýmý % 10 - 20 azaltýlarak kullanýlabilir.
Þekil - 27 TIG Yöntemindeki Alýn, Köþe, "T" ve Bindirme Kaynaðý Baðlantýlarýna Ait Çözüm Önerileri
49
tel yöntemi ile gerçekleþtirilen TIG kaynaðýnda bir 9.4.

voltaj kontrol donanýmýna ihtiyaç duyulur. TOZALTI KAYNAÐI YÖNTEMÝ
Paslanmaz çelik boru ve saclarýn TIG yöntemi ile Tozaltý kaynaðý yöntemi, yüksek ýsý girdilerine ve
kaynaðýnda, birbirlerine yakýn konumda yerleþtirilen yavaþ soðuma hýzlarýna izin veren paslanmaz çeliklerin
tungsten elektrodlarýn kullanýlmasý ile kaynak hýzý kaynaðýnda kullanýlabilir. Tozaltý kaynaðýnda kulla-
önemli ölçüde yükseltilebilir. Bunun yanýnda, birden nýlan toza baðlý olarak kaynak metalinin silisyum
fazla tungsten elektrodun ayný anda kullanýlmasý ile, içeriði diðer kaynak yöntemlerindekine oranla biraz
özellikle yüksek hýzlarda gerçekleþtirilen uygulama- daha yüksek olabilir ki bu durum ferrit içeriðinin
larda karþýlaþýlan kenar yanýðý problemleri de ortadan 4 FN'den düþük olmasý durumunda sýcak yýrtýlma ve
kaldýrýlýr. çatlama eðilimini arttýrýr.
Kalýnlýðý 1.6 mm'den 12.7 mm'ye kadar deðiþen Kaynak metalinin tamamen östenitik yapýda olmasý ya
paslanmaz çeliklerin TIG yöntemi ile kaynaðýnda da düþük oranda ferrit içermesi gereken durumlarda
kullanýlan alýn, köþe, "T" ve bindirme tipi kaynak tozaltý kaynaðý yönteminin kullanýlmasý önerilmez.
baðlantýlarýna ait parametreler Þekil-27'de verilmiþtir. Buna karþýlýk, kaynak metalinde 4 FN'den daha fazla
ferrit bulunmasýna izin verilen uygulamalarda yüksek
kaliteye sahip kaynak dikiþlerinin elde edilmesi
mümkündür. Þekil-28'de, tozaltý kaynaðý yöntemi ile
gerçekleþtirilen alýn birleþtirme uygulamalarýna ait
kaynak aðýzý tasarýmlarý yeralmaktadýr.
(a) Kare Aðýzlý Küt Alýn (b) Tek Taraflý "V" Kaynak Aðýzý (c) Tek Taraflý "V" Kaynak Aðýzý
Birleþtirme Kaynaðý Ýle Alýn Birleþtirme Kaynaðý Ýle Alýn Birleþtirme Kaynaðý
(Kök Yüksekliði Ýçeren) (Kök Yüksekliði Ýçermeyen)
5-10° Eðim
6.4 - 7.9 mm
(d) Çift Taraflý "V" (e) Tek Taraflý "V" ve "U" Yuvarlatýlmýþ
Kaynak Aðýzý Ýle Alýn Kaynak Aðýzý Ýle Alýn
Birleþtirme Kaynaðý Birleþtirme Kaynaðý
(f) Tek Taraflý "U" Kaynak Aðýzý
Ýle Alýn Birleþtirme Kaynaðý
Þekil - 28 Tozaltý Kaynaðýnda Kullanýlan Alýn Baðlantý Þekilleri
50
8 mm kalýnlýða kadar olan parçalar üzerinde tek paso deðiþmektedir. Parça kalýnlýðýnýn 16 mm'yi aþtýðý
ile gerçekleþtirilen kaynak uygulamalarýnda yüksek durumlarda, altlýk kullanýlmadan gerçekleþtirilen iki
kaliteye sahip kaynak dikiþleri, kök açýklýðý býrakýl- pasolu kaynak uygulamalarýnda da bu baðlantý
madan ve uygun bir altlýkla birlikte küt alýn kaynaðý þeklinden yararlanýlýr. Birinci paso baðlantýnýn "V"
aðýzý kullanýlarak elde edilebilir (Þekil-28a). 16 mm þeklindeki bölümünde gerçekleþtirilir (Þekil-28b).
kalýnlýða kadarki parçalar üzerinde iki paso ile Parça daha sonra ters çevrilerek atýlan ilk paso arka
gerçekleþtirilen kaynak uygulamalarýnda da kök paso konumuna getirilir. Bu konumda iken bitirme
açýklýðý býrakmadan çalýþmak mümkündür. Ancak bu pasosu baðlantýnýn düz tarafýndan ve ilk pasonun
durumda, kaynak altlýðý kullanýlmadýðý için birleþ- köküne iyice nüfuz edecek þekilde gerçekleþtirilir. Çift
tirilecek olan yüzeylerin birbirlerine iyice yaklaþ- pasolu kaynak uygulamalarýndaki kök yüksekliði
týrýlmýþ olmasý gerekmektedir. Bu türdeki kaynak aðýzý yaklaþýk olarak 9.5 mm'dýr.
tasarýmýnýn en büyük avantajý çok az hazýrlýk gerek-
tirmesi ve uygun nüfuziyetli, yüksek kaliteli kaynak Þekil-28d'de gösterilen "Çitf Taraflý V" alýn kaynaðýna
dikiþlerinin elde edilmesine olanak saðlamasýdýr. ait kaynak aðýzý þekli, tozaltý kaynaðý yönteminde
kullanýlan temel baðlantý tasarýmýdýr. Bu tasarýmda
Kalýnlýðý 8 mm ve üstündeki parçalarýn, belirli bir kök genellikle geniþ bir kök yüksekliði kullanýlýr. 19 mm
yüksekliðine sahip "Tek Taraflý V" kaynak aðýzý ile kalýnlýðýndaki 304 kalite paslanmaz çelik plakalarda
gerçekleþtirilen tek pasolu alýn kaynaðý uygulama- kullanýlan "Çift Taraflý V" kaynak aðýzý ve kaynak
larýnda erimeyen altlýklar kullanýlmalýdýr (Þekil-28b). sýrasý ile ilgili bilgiler Þekil-29'da gösterilmektedir.
Endüstriyel uygulamalarýn büyük bir çoðunluðunda
kalýnlýðý en fazla 32-38 mm olan malzemeler kullanýlýr. Þekil-28f'de yeralan "Tek Taraflý U" kaynak aðýzý da
Kök yükseklikleri ise 3.2 ile 4.8 mm arasýnda sýk kullanýlan bir tasarým þeklidir. Baðlantýnýn ters
90°
6.4 mm
19.1 mm
1
6.4 mm
90°
Þekil - 29 304 Kalite Paslanmaz Çelik Ýçin Tipik Bir Çift Taraflý
"V" Baðlantýsý.
1. Paso : 700 Amp, 33 Volt, 6.8 mm/sn Kaynak Hýzý

2. Paso : 950 Amp, 35 Volt, 5.1 mm/sn Kaynak Hýzý
Güç Kaynaðý : DC
Kutuplama : Doðru Kutuplama
Elektrod Cinsi ve Çapý : 308 Kalite (4.8 mm)
Toz Cinsi : Nötr
51
tarafýnda genellikle küçük boyutlu ve elle hazýrlanan Paslanmaz çeliklerin kaynaðýnda kullanýlan erimeyen
bir kaynak altlýðý kullanýlýr. Kök pasodan sonra, "U" altlýklarýn baþýnda bakýr altlýklar gelmektedir. Eðer
formundaki oyuðun her sýranýn 2 paso ile oluþtu- bakýrdan üretilen plakalar soðutma çubuðu olarak
rulmasýna özen gösterilerek doldurulmasý önerilir. kullanýlýyorsa, bakýrýn eriyerek tane sýnýrlarýna doðru
Kaynak aðýzýnýn her iki tarafýný baðlayan tozaltý nüfuz etmemesi için gerekli olan önlemlerin alýnmýþ
kaynaðý pasosundan cürufun temizlenmesi sýrasýnda olmasý gerekmektedir. Bakýr altlýklardaki kanallara ait
büyük zorluklarla karþýlaþýlabilinir. ölçüler Þekil-30'da belirtilmiþtir. Bakýr altlýklarýn
yerine, bazý uygulamalarda seramik altlýklar da
Ýnce kesitli paslanmaz çeliklerin kaynaðýnda DC güç kullanýlabilir.
üniteleri sýk olarak kullanýlýr. Kalýn parçalarda hem AC
hem de DC kullanýlabilse de daha çok DC ile Eriyebilen türdeki metalik altlýklarýn kullanýldýðý
çalýþýlmasý tercih edilir. Kullanýlan kaynak akýmlarý, uygulamalarda, kaynak paslanmaz çelik altlýðýn içine
karbon çeliklerinin kaynaðýnda kullanýlan akým deðer- doðru nüfuz eder ve onunla birlikte erir. Bunun
lerinin % 80'i seviyesindedir. Tek pasolu kaynak sonucunda, kullanýlan altlýk gerçekleþtirilen baðlan-
teknikleri genellikle % 40 - % 60'lýk bir seyrelme ile týnýn geçici veya kalýcý bir parçasý haline gelir.
gerçekleþir. Bu oran çok pasolu kaynak uygulama-
larýnýn kullanýlmasý ile azaltýlabilir. Tozaltý kaynaðý, genellikle düz pozisyonda yapýlýr. Bu
sayede, kaynak dikiþi kenarlarý çok düzgün olur ve
Tozaltý kaynaðý, gözle görülür derecede uzun bir zaman kolay çalýþma olanaðý saðlanýr. Bazý durumlarda
aralýðý süresince sývý halde kalabilen, geniþ hacimli bir kaynak iþlemi çevresel ve belirli bir eðime sahip
erimiþ metal oluþturur. Erimiþ haldeki bu metalin baðlantýlar oluþturacak þekilde de gerçekleþtirlebilir.
katýlaþana kadar desteklenmesi ve konumunun Þekil-31'de eðimli yüzeylerin kaynak dikiþi üzerindeki
akmadan korunmasý gerekmektedir. En sýk kullanýlan etkileri þematik olarak gösterilmektedir.
kaynak altlýklarý eriyen ve erimeyen altlýklar olmak
üzere ikiye ayrýlýr. Tozaltý tozlarý, eritilmiþ ve aglomere edilmiþ tozlar
olmak üzere iki gruba ayrýlýr. Eritilmiþ tip tozlar camsý
12.7 mm
0.51 - 1.52 mm
6.4 - 19.1 mm
Þekil - 30 Paslanmaz Çeliklerin Tozaltý Kaynaðýnda Kullanýlan

Bakýr Altlýklara Ait Kanal Ölçüleri
52
Elektrod
Elektrod
Ýþ parçasý
Ýþ Parçasý
(a) (b)
Elektrod
Elektrod
Ýþ parçasý
Ýþ Parçasý
(c)
Þekil - 31 (a) Yatay konumda düz kaynak (b) Hafif meyilli yüzeyde aþaðýdan yukarýya
doðru kaynak (c) Hafif meyilli yüzeyde yukarýdan aþaðýya doðru kaynak
bir görünüme sahip olup, tozu oluþturan elementlerin Kaynak iþleminin baþlatýlmasý aþamasýnda sýk olarak
yüksek sýcaklýklarda eritildikten sonra toz taneleri kullanýlan iki yöntem aþaðýda belirtilmiþtir:
oluþturacak þekilde parçalanmasý ile elde edilir.
Aglomere edilmiþ tozlar ise tozu oluþturan element- Sürterek Baþlama :
lerin uygun bir baðlayýcý ile karýþtýrýldýktan sonra Bu teknikte, tel iþ parçasýna doðru sürülür ve bu sýrada
piþirilmesi ile elde edilir. araba da hareket etmeye baþlar. Taþýyýcý arabanýn iþ
parçasýna olan rölatif hareketi nedeniyle, tel eriyerek
Bazý aglomere edilmiþ tozlarýn kullanýlmasý ile çeþitli parçaya deyince yapýþma problemi ile karþýlaþýlmaz.
alaþým elementlerinin kaynak metaline eklenebilmesi
mümkün olmaktadýr. Bu alaþým elementlerinin baþýnda Geri Çekerek Baþlama :
krom, nikel, molibden ve niobyum gelmektedir. Bu teknikte, tel iþ parçasýna doðru yavaþ yavaþ ilerler
Yapýsýnda hiçbir alaþým elementi içermeyen tozlar ve bu arada toz ile kaplanýr. Kaynak baþladýktan sonra
"Nötr Tozaltý Tozlarý" olarak adlandýrýlýr. "Nötr" terimi tel bir an için geri çekilir ve daha sonra tekrar ters
göreceli bir kavram olup, kaynak metalinin alaþýmý yönde, yani parçaya doðru hareket ederek ileriye doðru
kullanýlan nötr tozdan bir miktar etkilenerek deðiþime bir tel beslemesi saðlanýr. Ýnce kesitli paslanmaz
uðrar. çeliklerin kaynaðýnda bu yöntemin kullanýlmasý
önerilmez.
AWS A5.9'da listelenen analiz aralýklarý kaba deðer-
lerden oluþmaktadýr. Kimyasal analizin kaynak Ark oluþtuktan sonra bazý parametrelerin kontrol
kalitesini ve servis yapabilirliðini yakýndan etkilemesi edilmesi çok önemlidir. Kaynak akýmý en önemli
nedeni ile belirtilen bu deðiþim aralýklarý kaynak parametredir. Bunu kaynak gerilimi izler. Kaynak
dikiþinde her zaman tolore edilemeyebilir. Kontrolü hýzýndaki deðiþimler belirli bir þablona göre ayarla-
elde tutmak için uygulanan kaynak tekniði, tozun nabilir. Eðer hýz yükseltilirse, kaynak dikiþinin
alaþým içeriði ya da diðer uygun deðiþiklikler dolgu dayanýmý azalýr, buna karþýlýk hýz azaltýlýrsa, elde
metali analizindeki deðiþimleri dengeleyecek þekilde edilen dayaným daha yüksek olur. Bütün bunlarýn
yapýlmalýdýr. yanýnda, kaynak hýzý nüfuziyet derinliði üzerinde de
etkili olmaktadýr.
53
54
Ekler
Ekler
EK-1
ÇEVRÝM TABLOLARI
1 MPa = 1 N/mm² = 0,102 kgf/mm² = 10,2 bar

1N = 0,1 daN
1J = 0,1 daJ = 0,102 kgf.m
1 MPa = 145 Psi (pound per square inch)

1 Psi = 0,006895 MPa
1J = 0,7376 ft.lb (foot-pound)
1 lb/ft (pound per foot) = 1,4882 kgf/m
1m = 39,37 inch = 3.281 feet
1 inch = 25,4 mm
1 ft (feet) = 12 inch = 30,48 cm
1 kg = 2,205 lb
1 lb = 0,4536 kg
1 mm² = 0,00155 square inch
°C = (° F - 32) x 5/9
°F = (° C x 9/5) + 32
Elektrod Çaplarý Kuruluþlar ve Dernekler
AWS = American Welding Society

inch mm
Amerikan Kaynak Derneði
DIN = Deutsches Institute Für Normung e.V.
0.024 = 0.6
Alman Standartlar Enstitüsü
0.030 = 0.8 BS = British Standards Institute
0.035 = 0.9
Ýngiliz Standartlar Enstitüsü
0.039 = 1.0 NFA = Association Française de Normalisation
3/64 = 1.2
Fransýz Standartlar Birliði
1/16 = 1.6 ISO = International Standard Organisation
5/64 = 2.0
Uluslararasý Standartlar Kuruluþu
3/32 = 2.4 EN = Euronorme
7/64 = 2.8
Avrupa Standartlarý
1/8 = 3.2 AISI = The American Iron and Steel Institute
5/32 = 4.0
Amerikan Demir Çelik Enstitüsü
3/16 = 5.0 ASA = American Standards Association
1/4 = 6.0
Amerikan Standartlar Birliði
57
Ekler
EK-2
YÜKSEK SICAKLIKLARA DAYANIKLI PASLANMAZ ÇELÝKLERÝN
ARK KAYNAÐINDA KULLANILAN ÖRTÜLÜ KAYNAK ELEKTRODLARIN
EN 1600 NORMUNA GÖRE SINIFLANDIRILMASI
E 19 12 3 L R 1 2
Cr Ni Mo Düþük
Ýçeriði Ýçeriði Ýçeriði C'lu
(%) (%) (%) (< % 0.03)
Örtülü Örtü Tipi

Elektrod
R Rutil
B Bazik
Akým Tipi
ve Verim
Sembol Verim Akým Tipi
1 AC + DC
< 105
2 DC
3 > 105 < 125 AC + DC
4 DC
5 AC + DC
> 125 < 160
6 DC
Kaynak Pozisyonlarý
1 Bütün pozisyonlar
2 Yukarýdan aþaðýya hariç bütün pozisyonlar
3 Alýn alýna, yatay (düz), oluk ve yatayla açýlý kaynak
4 Yatay (düz) ve oluk pozisyonunda kaynak
5 Yukarýdan aþaðýya ve 3'de belirtilen pozisyonlar
58
Ekler
EK-3
ÖSTENÝTÝK PASLANMAZ ÇELÝKLER (AISI)
202 302 302B

302'ye eþdeðer, düþük Bu grubun temel Si içeriðinden dolayý,
Ni içeren, genel alaþýmýdýr. Gýda 302'ye oranla daha
kullaným amaçlýdýr. maddesi taþýma ve yüksek tufallenme
Ni içeriðinin bir piþirme kaplarý, uçak (pullanma)
kýsmýnýn yerine Mn motoru kaportalarý, dayanýmýna sahiptir.
ilave edilmiþtir. antenler, yaylar ve Fýrýn parçalarý,
mimari ürünlerin sýzdýrmaz contalar ve
imalatýnda kullanýlýr. ýsýtma elemanlarýnda
kullanýlýr
347 304 304L 305 308

321'e benzer 302'nin düþük C Kaynak sýrasýnda Çalýþarak sertleþme Korozyon ve sýcaklýk
yapýdadýr. Kaynak içeren türü olup oluþan karbür eðilimini azaltmak dayanýmýný
iþlemlerinde kaynak sýrasýnda çökelmesi riskini en için Ni içeriði yükseltmek amacýyla
stabilizasyonu oluþan karbür aza indirmek yükseltilmiþtir. yüksek oranda Ni ve
saðlamak amacýyla çökelmesi riski amacýyla, 304'ün Bükerek Cr içerir. Kaynak
yapýsýna Nb ilave azaltýlmýþtýr. Kimya ekstra-düþük C þekillendirme ve sýrasýndaki alaþým
edilmiþtir. ve gýda endüstrisin- içerecek þekilde çekme iþlemlerinde kayýplarýný önleyen
deki parçalarýn üretilmiþ türüdür. kullanýlýr. dolgu metallerinin
imalatýnda kullanýlýr. imalatýnda kullanýlýr.
348 321 385 384 309 309S

347'ye benzer Ýçeriðindeki Ti kaynak 384 ile ayný Ni-Cr Çalýþarak sertleþme Ni ve Cr içeriðinin 309'un kaynak
yapýdadýr. Ancak Nb sýrasýnda oluþan krom seviyesine sahip olup eðilimini azaltmak daha yüksek kabiliyetini
içeriði en üst karbür çökelmesi daha az alaþým için Ni ve Cr içeriði olmasýnýn dýþýnda 308 yükseltmek amacýyla
seviyededir. Özellikle riskini önler. 425- elementi içerir. 384 ile 305'e göre daha ile aynýdýr. Korozyon daha düþük C içeren
nükleer enerji 870°C sýcaklýðýndaki hemen hemen ayný yüksek tutulmuþtur. ve pullanma dayanýmý türüdür.
uygulamalarýnda yoðun korozif ortam- þekil verme kabiliye- Soðuk perçinleme ve mükemmeldir. Isýl
kullanýlýr. larda, uçaklarýn egzost tine sahiptir. Ancak soðuk þekil verme iþlem donanýmlarý ve
manifoltlarýnda ve korozyon dayanýmý uygulamalarýnda fýrýn parçalarýnýn
kazan zýrhlarýnda daha düþüktür. kullanýlýr. imalatýnda kullanýlýr.
kullanýlýr.
303 314 310 310S

Kalýn kesme 310'a benzer 309'a benzer yapýda 310'un kaynak
uygulamalarý için yapýdadýr. Ýçerdiði olup Ni ve Cr içeriði kabiliyetini
geliþtirilmiþ olan ve daha yüksek Si daha yüksektir. Isý yükseltmek amacýyla
302'nin S içeren, sayesinde yüksek eþanjörleri, fýrýn daha düþük C içeren
iþlenmesi kolay sýcaklýklardaki parçalarý, yanma türüdür.
türüdür. Þaftlarda pullanma (tufallenme) odalarý ve kaynak
vanalarda ve vidalý dayanýmý arttýrýlmýþtýr. dolgu malzemelerinin
makina parçalarýnda imalatý baþlýca
kullanýlýr. kullaným alanlarýdýr.
303Se 301 201 317 316 316L

Ýnce kesme Çalýþtýkça (iþlendikçe) 301'in Ni eþdeðeri 316'dan daha yüksek Mo içerdiði için 302 316'nin kaynaklý
uygulamalarý için sertleþme eðilimini daha düþük olan oranda Mo içermesi ve 304'e oranla daha konstrüksiyonlarda
geliþtirilmiþ olan ve yükseltmek amacýyla türüdür. sayesinde korozyon yüksek korozyon kullanýlmak üzere
303'ün Se içeren, Cr ve Ni içeriði Ni içeriðinin bir ve sürünme dayanýmý direnci saðlar. Yüksek tasarlanmýþ ekstra-
iþlenmesi kolay azaltýlmýþtýr. Yüksek kýsmýnýn yerine Mn arttýrýlmýþtýr. sürünme dayanýmýna düþük C'lu türüdür.
türüdür. dayanýma ve tokluða ilave edilmiþ ve bu sahiptir. Kimya,
sahip demiryolu sayede çalýþtýkça fotograf ve besin ile
arabalarý, romörk (iþlendikçe) sertleþme ilgili donanýmlarýn
gövdeleri ve uçaklarýn eðilimi yükseltilmiþtir. imalatýnda kullanýlýr.
yapýsal elemanlarý 80
baþlýca kullaným
alanlarýdýr.
59
Ekler
EK-4
FERRÝTÝK PASLANMAZ ÇELÝKLER (AISI)
430F 430 430Se

Kalýn kesme Bu grubun temel Ýnce kesme
uygulamalarý için alaþýmýdýr. uygulamalarý için
geliþtirilmiþ olan ve Sertleþmeyen Cr geliþtirilmiþ olan ve
430'un S içeren, alaþýmý türüdür. 430'un Se içeren,
iþlenmesi kolay Dekoratif þeritlerde, iþlenmesi kolay
türüdür. Vidalý makina nitrik asit tanklarýnda türüdür.
parçalarýnýn ve ýsýl iþlem
imalatýnda kullanýlýr. sepetlerinde kullanýlýr.
405 429 434 436 442 446

Al ilavesi ile kaynak Cr içeriðinin biraz az Mo ilavesi ile kýþ Nb ilavesi þekil verme Korozyon ve 442'ye göre daha
kabiliyeti olmasý kaynak aylarýndaki olumsuz kabiliyetini yükseltir. pullanma dayanýmýný yüksek Cr içerdiði
iyileþtirilmiþ ve kabiliyetini yükseltir. yol þartlarýnýn Otomotiv yükseltmek için Cr için yüksek
sertleþtirilemez Nitrik asit taþýnan etkisinde kalan endüstrisinde þekil içeriði arttýrýlmýþtýr. sýcaklýklardaki
duruma getirilmiþtir. kaplar gibi kimyasal parçalarda ve vermede zorluk Fýrýn parçalarýnda, korozyon ve pullanma
Aksi halde martensitik iþlem ekipmanlarý otomotiv çekilen püskürtme dayanýmý fazladýr.
alaþýmlar gibi baþlýca kullaným endüstrisindeki sac uygulamalarda memelerinde ve Özellikle deðiþken
davranýþ gösterir. 410 alanýdýr. levhalarda kullanýlýr. kullanýlýr. yanma odalarýnda servis þartlarýnda ve
ve 403 gibi havada kullanýlýr sülfürlü ortamlarda
sertleþen türlerin kullanýlýr.
sorun yarattýðý
yerlerde kullanýlýr.
60
Ekler
EK-5
MARTENZÝTÝK PASLANMAZ ÇELÝKLER (AISI)
403 410
Türbinlerde kullanýlýr. Bu grubun temel
410'a benzer tiptedir. alaþýmýdýr. Isýl iþlemle
Buhar türbini sertleþebilen en
kanatlarý ve diðer bilinen çelik türüdür.
gerilme altýndaki Makina parçalarý ve
parçalar baþlýca pompa millerinde
uygulama alanýdýr. kullanýlýr.
405 414 416 420 440C 440B

Sertleþmeyen Yüksek Ni içeriði Kalýn kesme 410'un yüksek C Paslanmaz çeliklerin 440C'ye oranla daha
gruptadýr. Al ilavesi sertleþme kaabiliyetini uygulamalarý için içeren türü olup en yüksek C içerenidir düþük C içerdiði için
sayesinde kaynak ve korozyon geliþtirilmiþ olan ve özellikle daha yüksek (0.95-1.20). Bilya ve tokluðu yüksektir.
sýrasýndaki sertlik dayanýmýný arttýrýr. 410'un S içeren, sertlik ve aþýnma yataklarýn imalatýnda Ýnce býçaklar ve vana
oluþumu Yaylar, temperlenmiþ iþlenmesi kolay dayanýmýna sahiptir. kullanýlýr. parçalarýnýn
engellenmiþtir. roleler ve makina türüdür. Býçaklar, cerrahi imalatýnda kullanýlýr.
parçalarýnda kullanýlýr. aletler ve vanalarda
kullanýlýr.
431 416Se 420F 440A

Yüksek Cr içermesi Ýnce kesme Yüksek S ve Mn 440B'ye oranla daha
nedeniyle korozyon uygulamalarý için içeriði sayesinde düþük C içerdiði için
dayanýmý arttýrýlmýþtýr geliþtirilmiþ olan ve iþleme ve taþlama daha yüksek tokluða
ve yüksek mekanik 410'un Se içeren, özellikleri sahiptir. 420'den daha
özelliklere sahiptir. iþlenmesi kolay yükseltilmiþtir. Kesici fazla sertlik verebilir.
Uçaklardaki baðlantý türüdür. býçaklar ve el Korozyon dayanýmý
aparatlarý, ýsýtýcý aletlerinin imalatýnda iyidir. Kesici býçak ve
çubuklar, somunlar ve kullanýlýr. vana parçalarýnýn
kaðýt makinasý imalatýnda kullanýlýr.
parçalarýnda kullanýlýr.
61
Ekler
EK-6
SCHAEFFLER DÝYAGRAMI
Bu diyagram herhangi bir çeliðe ait iç yapýnýn, a) Östenit

sözkonusu çeliðin sahip olduðu kimyasal analize göre Sýcaklýk ve korozyona karþý dayanýklýdýr. Sýcak
belirlenmesinde kullanýlýr. Bu diyagramla, kaynak çatlak oluþma riski vardýr.
edilen parçalarýn ve dolgu metalinin cinsine göre b) Östenit + % 5-10 Ferrit
kaynak iþleminden sonra oluþan erimiþ bölgenin Korozyon dayanýmý yüksektir. Çatlamaya karþý
yapýsýný da belirlemek mümkündür. hassas deðildir.
c) Östenit + % 15-30 Ferrit
Schaeffler, geliþtirdiði bu diyagramda ferrit oluþturucu Korozyon dayanýmý orta seviyededir. Yüksek
elementleri "Krom Eþdeðeri - Cr(eþ)" ile, östenit sýcaklýklarda ise çatlamaya karþý hassas bir yapý
oluþturucu elementleri ise "Nikel Eþdeðeri - Ni(eþ)" ile oluþmaya baþlar.
ifade etmektedir. d) Ferrit
Yüksek sýcaklýklarda tane büyümesi riski vardýr.
(Ni)eþ = % Ni + 30(% C) + 0.5(% Mn) e) Östenit + Martenzit
(Cr)eþ = % Cr + % Mo + 1.5(% Si) + 0.5(% Nb) Çatlama riski vardýr. Öntav uygulanmasý önerilir.
f) Östenit + Martenzit + Ferrit
Ana metallerinkine benzer analize ya da farklý analize Çatlama riski vardýr. Öntav uygulanmasý önerilir.
sahip dolgu metallerinin kullanýlmasýyla benzemez g) Martenzit + Ferrit
(kimyasal analizleri farklý) metaller arasýnda gerçek- Çatlama riski vardýr. Öntav uygulanmasý önerilir.
leþtirilen heterojen baðlantýlarda Schaeffler Diyagramý f) Martenzit
büyük yararlar saplamaktadýr. Çatlama riski yüksektir. Kýrýlgan yapýya sahiptir.
Krom ve Nikel Eþdeðeri Formüllerinin Tarihsel Geliþimi
Yazar Adý Yýlý Cr eþ Ni eþ
Schaeffler 1949 %Cr+%Mo+(1.5x%Si)+(0.5x%Nb) %Ni+(0.5x%Mn)+(30x%C)
DeLong 1956 %Cr+%Mo+(1.5x%Si)+(0.5x%Nb) %Ni+(0.5x%Mn)+(30x%C)+(30x%N)
Hull 1973 %Cr+(1.21x%Mo)+(0.48x%Si)+(0.14x%Nb)+ %Ni+[(0.11x%Mn)-(0.0086x%Mn²)]+(24.5x%C)+

(2.27x%V)+(0.72x%W)+(2.2x%Ti)+(0.21x%Ta)+ (14.2x%N)+(0.41x%Co)+(0.44x%Cu)
(2.48x%Al)
Hammer ve Svenson 1979 %Cr+(1.37x%Mo)+(1.5x%Si)+(2x%Nb)+(3x%Ti) %Ni+(0.31x%Mn)+(22x%C)+(14.2x%N)+%Cu
Espy 1982 %Cr+%Mo+(1.5x%Si)+(0.5x%Nb)+(5x%V)+ %Ni+(30x%C)+(0.87x%Mn)+(0.33x%Cu)+

(3x%Al) [Ax(%N-0.045)]
A=30 (N=%0.00-0.20) ; A=22 (N=%0.21-0.25)
A=20 (N=%0.26-0.35)
McCowan, Siewert ve 1988 %Cr+%Mo+(0.7x%Nb) %Ni+(35x%C)+(20x%N)
Olson (WCR-1988)
Kotecki ve Siewert 1992 %Cr+%Mo+(0.7x%Nb) %Ni+(35x%C)+(20x%N)+(0.25x%Cu)
(WCR-1992)
62
EK-6
SCHAEFFLER ve DELONG DÝYAGRAMLARI
0
5
28
Östenit +
Östenit Ferrit
10
24
Ferrit Numarasý
(DeLong) 15
% Ferrit (Schaeffler)
0 2 6
20
20
Östenit +
4 8 1014 30
12 18
Martenzit 16 40
16
80
12
Martenzit
8 100
Östenit +
Martenzit +
: (Ni)eþ = % Ni + 30 % C + 30 % N + 0.5 % Mn
4 Martenzit + Ferrit
Ferrit
Ferrit
Schaeffler : (Ni)eþ = % Ni + 30 % C + 0.5 % Mn

DeLong
0
0 4 8 12 16 20 24 28 32 36
Schaeffler / DeLong : (Cr)eþ = % Cr + % Mo + 1.5 % Si + 0.5 % Nb

Ekler
63
Ekler
EK-7
FERRÝTÝK DOKUNUN HESAPLAMA
YOLUYLA BELÝRLENMESÝ
Östenitik-ferritik çeliklerdeki ferrit oranýný Schaeffler (Ni)eþ = % Ni + 30(% C) + 0.5(% Mn)

Diyagramý'na baþvurmadan hesaplamak için birçok
formül geliþtirilmiþtir. THOMAS bu amaçla, maksi- (Ni)eþ = 10 + 30(0.05) + 0.5(1.2)
mum nikel konsantrasyonunu çelikteki diðer alaþým
(Ni)eþ = 12
elementlerinin bir fonksiyonu cinsinden ifade etmiþ ve
bunun sonucunda çelikteki ferrit miktarýný aþaðýda
belirtilen formüllerle hesaplamýþtýr:
(Cr)eþ = % Cr + % Mo + 1.5(% Si) + 0.5(% Nb)
(Cr+2*Mo-16)2 Mn (Cr)eþ = 20 + 3 + 1.5(0.6)

(Ni)max = + + 30(0.10-C) + 12
12 2
(Cr)eþ = 24
% F = (Ni)max - % Ni
"X" noktasý incelendiðinde iki fazlý ve % 18 ferrit
içeren östenitik-ferritik bölgeye düþüldüðü görülür.
Aþaðýda alaþýmý verilen kaynak dikiþi incelenecek
olursa : Thomas'ýn formülüne göre ferrit yüzdesi % 11.3
C = % 0.05 olurken, Schaeffler Diyagramý'nda belirlenen ferrit
Mn = % 1.20 miktarý % 18'dir. Ýki yöntem arasýndaki bu fark, faz
Si = % 0.60 eðrilerinin Schaeffler Diyagramý'nda basitleþtirilerek
Ni = % 10.0
Cr = % 20.0 doðrular ile temsil edilmesinden kaynaklanmaktadýr.
Mo = % 3.00
Tamamen östenitik yapý ile östenitik-ferritik yapýnýn
2 arasýndaki sýnýrý oluþturan ve ferrit içeriði sýfýr olan
(20+2*3-16) 1.20
(Ni)max = + + 30(0.10-0.05)+12 "O" doðrusunu esas alarak da ferrit yüzdesi miktarýný
12 2
hesaplamak mümkündür. Bu sýnýrý aþaðýda belirtilen
(Ni)max = 21.3 lineer baðýntý ile ifade edebiliriz.
(Cr)c = 0.93 (Ni)eþ + 6.7

% F = 21.3 - 10 = % 11.3
Bu baðýntýdan elde edilen (Cr)c deðeri daha önce

Schaeffler Diyagramý'na göre; sözkonusu çeliðe ait hesaplanan (Cr)eþ'den küçük ise alaþým tamamen
"X" noktasý, (Ni)eþ ve (Cr)eþ deðerleri hesaplandýktan östenitik bölgededir. Buna karþýn (Cr)c deðerinin
sonra Þekil -4'de belirtilmiþtir. (Cr)eþ'den büyük olmasý durumunda ise; alaþýmýn
64
Ekler
% Ferrit (Schaeffler)
5
Schaeffler : (Ni)eþ = % Ni + 30 % C + 0.5 % Mn
28
Östenit +
Östenit Ferrit
10
24
15
20
20
Östenit + 30
Martenzit 40
16
X 80
12
Martenzit
8 100
Östenit +
Martenzit +
4 Martenzit + Ferrit
Ferrit
Ferrit
0
0 4 8 12 16 20 24 28 32 36
Schaeffler : (Cr)eþ = % Cr + % Mo + 1.5 % Si + 0.5 % Nb
östenitik-ferritik bölgeye düþtüðü görülür. Bu durum- % F = 3[(Cr)eþ - (Cr)c ]

da, yapýdaki ferrit yüzdesini belirlemek için aþaðýdaki
= 3[(24 - 18]
formülden yararlanýlýr.
= % 18
% F = 3[(Cr)eþ - (Cr)c ]
Buradan da görüldüðü gibi, (Cr)c, (Cr)eþ'den küçük
olduðu için yapý östenitik-ferritiktir ve içerdiði ferrit
Örneðimizdeki çeliðin analizine göre bir inceleme miktarý % 18'dir.
yapýlacak olursa; daha önce hesaplanan (Ni)eþ=12,
(Cr)eþ=24 deðerlerine göre aþaðýdaki ferrit yüzdesi elde
edilir.
(Cr) c = 0.93 (Ni)eþ + 6.7
= 0.93*12 + 6.7
= 17.86 = ~ 18.0
65
Ekler
WIDMANSTAETTEN
TAM ÖTEKTÝK FERMÝKÜLER LEVHALI
ÖSTENÝTLÝ
ÖSTENÝT FERRÝT FERRÝT FERRÝT
MATRÝKS FERRÝT
TÝP - Ö TÝP - ÖF TÝP - FÖ TÝP - FÖ TÝP - F
Östenit Delta Ferrit

Levhalý Ferrit
Ferritin bu tipi de birincil ferrit katýlaþmasý sýrasýnda
Ötektik Ferrit oluþur (Tip-FÖ). Karakteristik yönü, levha ya da iðne
Bu ferrit formu, birincil östenitin katýlaþmasý sonucu formunda olmasýdýr ve alt tane sýnýrlarýnda katýlaþýr.
oluþur (Tip-ÖF) ve alt tane sýnýrlarý boyunca katýlaþma Ferritin bu morfolojisi, yüksek ferritli ya da düþük
eðilimi gösterir (hücresel dentritler arasýnda oluþurlar). ferritli kaynak metalinde hýzlý soðuma ürünü olarak
Oldukça dar bir bileþim aralýðý için geçerlidirler ve ortaya çýkar. Levhalý ve fermiküler mikro yapýlarýn
katýlaþmanýn son aþamalarýnda ötektik reaksiyon ürünü birlikte bulunduðu dokulara sýk olarak rastlanýr.
olarak ortaya çýkarlar .
Widmanstaetten Östenitli Matriks Ferrit
Fermiküler Ferrit (Skeletal) Kaynak metalinde, yüksek sýcaklýklarda ferrit fazý
Ferritin bu morfolojisi genellikle östenitik paslanmaz giderek daha kararlý bir duruma geçecek olursa
çeliklerin kaynaðýnda ortaya çýkar. Bu doku elemaný östenitik dönüþüm zorlukla gerçekleþir. Bunun nedeni,
katý durumda ferritin yayýnma kontrollü olarak östenite katýlaþma sýrasýnda ferritin delta ferriti olarak (Tip-F)
dönüþmesi sýrasýnda oluþur ve katýlaþmayý takip eden oluþmasýdýr. Bunun sonucunda, östenit kristalleri
aþamada ise birincil ferrit olarak görülür (Tip-FÖ). ferrit-ferrit tane sýnýrlarýnda Widmanstaetten östeniti
Ferritin bu tipi, birincil ferrit katýlaþmasý sonrasýnda olarak çekirdeklenir. Ferritin bu morfolojisi, östenitik
dentrit kollarý arasýnda bulunur. paslanmaz çeliklerin kaynaðýnda ender görülmekle
birlikte, çift fazlý paslanmaz çeliklerde etkin olarak
ortaya çýkar.
66
Ekler
Ferrit Numarasý : 0 ( Ö ) Ferrit Numarasý : 3 - 8 ( ÖF )

EN 1600 : E 18 16 5 N L R 32 EN 1600 : E 23 12 R 32
C : %0.02 ; Mn : %1.2 ; Si : %0.8 ; Cr : %18 ; Ni : %17 ; Mo : %4.6 ; N : %0.08 C : %0.10 ; Mn : %0.8 ; Si : %1.6 ; Cr : %22 ; Ni : %12
Ferrit Numarasý : 4 - 10 ( FÖ ) Ferrit Numarasý : 10 - 20 ( FÖ )

EN 1600 : E 19 12 3 L R 12 EN 1600 : E 23 12 L R 32
C : %0.02 ; Mn : %0.85 ; Si : %0.8 ; Cr : %18 ; Ni : %11.5 ; Mo : %2.85 C : %0.02 ; Mn : %0.85 ; Si : %0.95 ; Cr : %23 ; Ni : %12.5
Ö : Oda sýcaklýðýnda tam östenitik doku ( g )
ÖF : Birincil östenit ( g ) dentritler arasý ferrit ( d )
FÖ : Peritektik katýlaþma ( d + g ) , östenitleþtirme

sýcaklýðýndan soðutulurken dönüþüm,
dokuda kalýntý ferrit
F : Birincil ferrit ( d ) , ferrit ( d ) matrikste

östenit oluþumu ( g )
Ferrit Numarasý : 30 - 55 ( F )
EN 1600 : E 22 9 3 N L R 32
C : %0.025 ; Mn : %0.8 ; Si : %1.0 ; Cr : %22.5 ; Ni : %9.5 ; Mo : %3.2 ; N : %0.16
67
Ekler
EK-8
FARKLI METALLERÝN
KAYNAÐINDA SCHAEFFLER
DÝYAGRAMI KULLANIMI
Hidrojenin çelik içerisindeki çözünebilirliðine ait ÖSTENÝTÝK ELEKTROD SEÇÝMÝ

deneyler östenitin 100 gr’da 6-10 cm³ oranýnda hidro-
jeni absorbe etmeye elveriþli olduðunu göstermektedir. Günümüze kadar bu konuda birçok çalýþma gerçekleþ-
Bazik karakterli örtüye sahip elektrodlar 100 gr'da tirilmiþ ve bunlardan SCHAEFFLER tarafýndan
4-6 cm³ hidrojen yaydýðý için, farklý metallerin kayna- geliþtirilen yöntem en bilinen yöntem olarak kabul
ðýnda (heterojen kaynak) özellikle erimiþ bölgede olu- edilmiþtir.
þan östenitik çelik yapýsýndaki alanda hidrojen kolayca
çözünebilmektedir. Schaeffler, çalýþmalarýnda ana metaldeki ve eriyen ös-
tenitik bölgedeki seyrelmeyi esas almýþtýr. Þekil-1’de
Heterojen kaynak baðlantýlarýnda genellikle iki önemli gösterilen SCHAEFFLER Diyagramý’nda havada
sorun ortaya çýkar. sertleþebilen ferritik çeliðe ait nokta martenzitik
1- Uygun elektrod seçimini zorunlu kýlan “Sýcak bölgede olup “X” harfi ile belirtilmiþtir. Bu çeliðe ait
Çatlak” oluþma eðilimi, kimyasal analiz deðerleri ise aþaðýda belirtilmiþtir:
2- Ferritik çelikteki elementlerin, özellikle ana metal- Karbon (C) : % 0,25 - 0,30

deki karbonun, baðlantý bölgesine doðru yayýlmasý Manganez (Mn) : % 0,70
sonucu oluþan ara fazlar. Silisyum (Si) : % 0,30
Nikel (Ni) : % 2,50 - 3,50
Bu maddelerden birincisi elektrodun kalitesini belir-
lerken, ikincisi kaynak edilen parçanýn kullaným ala- Krom (Cr) : % 1,00
nýný sýnýrlayýcý bir rol oynar. Molibden (Mo) : % 0,20 - 0,30
Östenitik bölgenin çatlama eðilimi östenit içerisinde Ferritik çeliðe ait X noktasýnýn koordinatlarý, östenitik
ferrit bulunmasýna ya da bulunmamasýna göre deðiþir. çeliklerdeki Cr ve Ni eþdeðerlerinin hesaplanmasýnda
Bilindiði gibi SCHAEFFLER Diyagramý heterojen kullanýlan formüllerle bulunur.
baðlantýlarda, östenitik elektrod seçimi konusunda
kullanýcýya yol göstermektedir. Ni (eþ) = % Ni + 30 % C + % 0,5 Mn
Cr (eþ) = % Cr + % Mo + 1,5 % Si + 0,5 % Nb
Heterojen kaynak baðlantýlarýnýn bir diðer avantajý ise
ön tav uygulamasýnýn, en azýndan yüksek sýcaklýklarda Buna göre :
gerçekleþtirilen ön tav uygulamalarýnýn ortadan kalk-
masýdýr. Ni (eþ) = 10,8 ve Cr (eþ) = 1,8 olarak hesaplanýr.
Kaynak iþleminde iki fazlý östenitik yapýda kaynak

metali elde edebilmek için gereken þart; seçilen
elektrodun g+d bölgesinde, örneðin Y ile belirtilen
noktada bulunmasýdýr. “XY” doðrusu (mavi çizgi),
68
Ekler
SCHAEFFLER Diyagramý’nda birçok bölgeden yeter olacaktýr. Ayný seyrelme deðeri için Y alaþýmýnýn
geçmektedir. Bunlar; “Saf Östenit”, “Östenit- ulaþtýðý ferritik faz daha dengeli olurken baðlantý
Martenzit” ve “Martenzit”tir. Kaynaklý baðlantý bölgesinde kýrýlgan yapý oluþumu “OX” doðrusunun
noktasý, ana metal ve dolgu metali arasýndaki altýnda bulunan Y’ alaþýmý için daha kritik düzeydedir.
seyrelmenin derecesine göre bu bölgelerden birinde
oluþabilir. SCHAEFFLER Diyagramý’ndan elde edilen bu
bilgiler, temsili noktalarý “OX” doðrusunun üstünde
Þekil-1’de verilen örneðe göre, eðer her iki metal bulunan östenitik tip elektrodlarýn seçilmesi halinde
arasýndaki seyrelme % 22’nin altýnda ise baðlantý iki daha saðlýklý sonuçlarýn elde edileceðini göstermek-
fazlý bölgede oluþur. % 22-42 arasýndaki seyrelme tedir. Çünkü, ayný ferrit miktarlarýnda bile bu elektrod-
oranlarýnda yapý “Saf Östenitik”, % 42’nin üstündeki lardaki, östenit+ferrit fazýnýn yapýda daha dengeli
seyrelme oranlarýnda ise “Martenzitik” tir. olmasý nedeniyle, seyrelme oranlarý oldukça yüksek bir
düzeyde tutulabilmektedir.
Eðer “OX” doðrusunun (siyah çizgi) altýnda yeralan
ve % 15 ferrit içeren Y’ noktasý ile gösterilen türde bir Y’ alaþýmý için, ferrit içeriðindeki % 8’lik artýþa karþýlýk
elektrod seçilirse, % 15’lik bir seyrelme bile martenzit gelen Y’’ noktasý, seyrelmenin % 10 kadar daha fazla
çizgileri içeren üç fazlý bir yapýnýn ortaya çýkmasý için
olmasýna olanak saðlar. Ayný sonuca ulaþmak için ise Y
[ Ni ] Eþdeðeri
( Ni )
30
P )
25 5
%
Östenit =
d
(
)
10
%
20 =
O (d
)
20
Ö+M % 22 %
=
% 42 (d
15 10 Y
20
30
40
50
60
70 10
Z
50 40 30 20
60 Z’
10 X
50 40 30 20 10
Y’ Y’’ Östenit + Ferrit
Martenzit % 55
% 15
5
% 27 Ö+M+F
Ferrit
M M+F N
+
F ( Cr )
0
5 10 15 20 25 30 35
[ Cr ] Eþdeðeri
Þekil 1 - Ferritik çeliklerin östenitik elektrodlarla gerçekleþtirilen heterojen
baðlantý yapýlarýný gösteren SCHAEFFLER Diyagramý
69
Ekler
alaþýmýna ait ferrit oranýnýn % 2 arttýrýlmasý yeterlidir. Örnek Uygulama :

Östenit içindeki ferrit oraný artýþýnýn, belirli seviye-
lerden sonra östenitin þekil deðiþtirme kabiliyetini Þekil-2’de; % 4-6 Cr, % 0,5 Mo’li çelik martenzitik
olumsuz yönde etkilediði düþünülürse, Y alaþýmýnýn bölgede yeralan S noktasý ile gösterilmiþtir.
saðladýðý avantajlar daha da büyük önem kazan-
maktadýr. % 20 Cr, % 10 Ni ve % 3 Mo’li östenitik tip elektrod ise
B noktasýnda bulunup kimyasal analizi gereði % 7
% 20 oranýnda seyrelme kapasitesine sahip olan ve % 8 oranýnda ferrit içeren iki fazlý bir yapýya sahiptir.
ferrit içeren “OX” doðrusu üzerindeki Z noktasýna ait
ferrit içeriði % 2 kadar arttýrýlýrsa (Z’ noktasý) seyrelme % 25 Cr ve % 20 Ni’li elektrod ise tamamen östenitik
kapasitesi % 25 oranýna kadar yükselebilir. yapýda olup C noktasýnda bulunur. “SB” doðrusu
(mavi çizgi) % 30’luk bir seyrelme ile O noktasýnýn
Ancak unutulmamalýdýr ki; eðer X noktasýnýn konumu yakýnýndan geçer ve çatlaksýz bir kaynak baðlantýsý
deðiþirse, yani kaynak edilen ana malzeme deðiþ- elde edilebilir. Yapýlan deney ve araþtýrmalar da bu
tirilirse, çatlama riskinden uzak, saðlýklý bir kaynak tahminlerin doðruluðunu kanýtlamýþtýr. Bu tür bir
baðlantýsý saðlayabilecek uygun elektrodun yeniden kaynak baðlantýsýna ait içyapýnýn görünümü Þekil-3’de
belirlenmesi için tüm grafiðin tekrar çizilmesi gere- yeralmaktadýr. Yapý tamamen östenitiktir ve seyrel-
kecektir. menin hissedilir bir þekilde arttýðý kök pasoya ait
baðlantý bölgesinde Þekil-4’de görüldüðü gibi bir
Ýki fazlý bir yapýnýn elde edilmesi çoðu zaman yeterli miktar martenzit oluþmuþtur.
olmayabilir. Çünkü yýðýlan metal bunlarýn dýþýnda
baþka kimyasal þartlarý da yerine getirmelidir. Örneðin; Eðer S noktasýný östenitik yapýdaki C noktasý ile
karbon oraný % 0.10’un, silisyum konsantrasyonu ise birleþtirecek olursak % 50’ye kadarki seyrelme oran-
% 0,6’nýn altýnda olmalýdýr. Bazý literatürler, niob- larýnda, baðlantý bölgesi erime bölgesinde olduðu gibi
yumun ferrit oluþturucu etkisinin yanýnda erimiþ tamamen östenitik alana rastlar. Bu yapý, özellikle
metalin çatlama eðilimini arttýrdýðýný söylemektedir. sýcak çatlamalara karþý duyarlýdýr ve bu tür kaynaklý
birleþtirmelerde erimiþ bölgede Þekil-5’de görüldüðü
Seyrelmenin seviyesi; kaynak edilen parçalarýn kalýn- gibi mikro çatlaklara raslanmýþtýr.
lýðýna, kaynaðýn uygulanýþ þekline ve bilinen genel
kaynak faktörlerine baðlý olup, özellikle kök paso Havada sertleþebilen ve Þekil-2’de X noktasý ile temsil
uygulamalarýnda daha da belirgin hale gelmektedir. edilen çeliðin östenitik elektrodlarla kaynak edilerek
birleþtirilmesini ele alacak olursak daha farklý seyrelme
oranlarý ile karþýlaþýrýz.
% 10 ferrit içeren, östenitik yapýdaki bir elektrod

SCHAEFFLER Diyagramý’nda D noktasý ile temsil
edilmektedir. Bu elektrodu temsil eden D noktasý ile
ana metali temsil eden X noktasýnýn birleþtirilmesi
sonucu elde edilen “XD” doðrusu (kahverengi çizgi)
“OX” doðrusunun (siyah çizgi) üstünde olup % 27’ye
kadarki seyrelme oranlarýnda östenit ve bir miktar ferrit
70
Ekler
[ Ni ] Eþdeðeri
( Ni )
30
Östenit P
)
25 5
%
=
C (d
% 27 )
10
% 35 % 24 %
20 =
(d
% 50 )
20
Ö+M O D %
=
(d
15
B
G
10 X E
Östenit + Ferrit
% 22 % 5
Martenzit
5 Ö+M+F
S
M M+F % 30 N Ferrit
+
F ( Cr )
0
5 10 15 20 25 30 35
[ Cr ] Eþdeðeri
Þekil 2 - % 4-6 Cr içeren ve orta derecede ýsý dayanýmýna sahip çeliklerin
heterojen birleþtirme iþlemlerini gösteren SCHAEFFLER Diyagramý
Þekil 3 - Elektrik ark kaynaðý yöntemi uygulanmýþ, Þekil 4 - Kaynaklý baðlantý Þekil-3’dekinin
tamamen östenitik yapýya sahip olan aynýsý olup kaynak aðýzýnýn kök
heterojen baðlantý bölgesinin içyapý kýsýmlarýnda oluþan martenzit
görüntüsü. Ana metal sertleþebilme hattý görülmektedir.
özelliðine sahip olup, kaynak iþleminde
% 20 Cr, % 10 Ni, % 3 Mo’li elektrod
kullanýlmýþtýr. Seyrelme oraný ise % 30
seviyesinde tutulmuþtur.
71
Ekler
a
Þekil 5 - Heterojen bir kaynak baðlantýsýnda
% 25 Cr, % 20 Ni’li bir elektrod
kullanýlmasý ile oluþan erime bölgesi.
Mikro çatlaklar östenit aðý boyunca
uzanmaktadýr.
içeren baðlantý bölgeleri verir. Yapýlan deneyler bu tür

bir kaynaklý baðlantýnýn çatlaklardan uzak olduðunu
göstermiþtir.
% 10 ferrit içeren bir diðer elektrod da % 18 Cr, % 8

Ni’li olup E noktasýnda yeralmaktadýr.
b
Ni (eþ) = 10,5
Cr (eþ) = 20,0 olarak hesaplanýr. Þekil 6 - Heterojen kaynaklý baðlantýda
baðlantý bölgesinde martenzit
oluþumu (a), martenzitik yapýnýn
Bu elektrod % 5 seyrelmeden sonra baðlantý bölge- detay görüntüsü (b).
sinde martenzit oluþmasýna neden olur. Bu varsayým,
büyük martenzit aðlarýný östenitik zeminde görünür
kýlan mikrografik muayene ile de doðrulanmaktadýr
(Þekil-6).
Bazý durumlarda; saf östenitik yapý, özellikle gerilme

etkisi altýnda, baðlantý bölgesinde çatlamaya neden
olabilir. Þekil-7, bu tür bir baðlantý bölgesine ait
çatlamayý göstermektedir.
Þekil 7 - Havada su alabilen bir çeliðin

% 20 Cr, % 10 Ni, % 3 Mo’li
elektrodla kaynaðý. Baðlantý
bölgesinde, östenitik-ferritik yapý
yerini çatlak oluþumuna elveriþli
östenitik yapýya terketmiþtir.
72
Ekler
R, D tipi ve rijit açýlý kaynaklý baðlantýlarda aþaðýda

analizi verilen elektrod problemsiz kaynak dikiþleri
vermektedir.
Karbon (C) : % 0,07
Manganez (Mn) : % 1,16
Silisyum (Si) : % 0,42
Nikel (Ni) : % 10,20
Krom (Cr) : % 20,50
Molibden (Mo) : % 3,30
Buna göre :
Ni (eþ) = 13,0
Cr (eþ) = 24,4 olarak hesaplanýr.
Bu deðerleri temsil eden nokta G olup % 10 kadar ferrit

içermektedir. Kabul edilebilir seyrelme oraný ise
% 24’dür. “XG” doðrusu O noktasýnýn biraz üstünden
geçer. Ancak bu alaþýma sahip bir elektrodun
çalýþmalarda istenilen sonucu veren tek çözüm
olmadýðý gerçeði gözardý edilmemelidir. Çünkü bu
bölgede yeralan birçok ürün çatlaksýz baðlantýlar
verebilmektedir.
Tüm bunlarýn yanýnda, yýðýlan kaynak metali baþka

þartlarý da yerine getirmelidir. Özellikle silisyum
miktarý, bu elementin ferrit dengeleyici özelliðine
raðmen, belirli bir sýnýrda tutulmalýdýr.
73
KAYNAKTA SAÐLIK ve GÜVENLÝK
Elektrik Çarpmasý Ark Iþýnlarý Gazlar ve Dumanlar Kaynak Sýçramalarý Manyetik Alanlar
Kendinizi ve diðer çalýþanlarý koruyun. Kaynak dolgu DÝKKAT !...

malzemelerinin ambalajlarýna üretici firmalar tara-
fýndan yapýþtýrýlan etiketleri dikkatli olarak okuyun ve Paslanmaz çelikler gibi yüksek oranda krom içeren
doðru olarak anlamaya özen gösterin. malzemelerin kaynaðýnda bir takým özel havalandýrma
ve/veya duman emme sistemlerinin kullanýlmasý öne-
DUMANLAR ve GAZLAR saðlýðýnýz için zararlý rilmektedir. Paslanmaz çelik dolgu malzemelerinin
olabilir. ARK IÞINLARI gözlerinize zarar verebilir ve normal kullanýmýndan kaynaklanan duman ve gazlar
cildimizde yanmalar oluþturabilir. ELEKTRÝK yüksek oranda krom bileþikleri içermektedir. Krom
ÇARPMASI öldürücü olabilir. için izin verilen maksimum deðer olan 0.5 mgr/m³
ve/veya krom-VI için izin verilen maksimum deðer
· Üretici firmalarýn talimatlarýný ve iþverenin güvenlik olan 0.05 mgr/m³ seviyelerinin, toplam kaynak duma-
ile ilgili uyarýlarýný dikkatli okuyup anlamaya özen nýnýn sýnýr deðeri olan 5.0 mgr/m³'e ulaþýlmadan önce
gösterin. aþýlabileceði unutulmamalýdýr.
· Baþýnýzý dumandan uzak tutun.
· Genel çalýþma ortamýndan ve nefes alma bölgenizden DOLGU MALZEMESÝNÝ KULLANMADAN ÖNCE
duman ve gazlarý uzaklaþtýrmak için havalandýma ÝLGÝLÝ ÜRÜNE AÝT "ÜRÜN GÜVENLÝK BÝLGÝ
sistemlerinden ve duman emme sistemlerinden FORMU"NU DÝKKATLE OKUYUN.
yararlanýn ya da her iki sistemi birlikte kullanýn.
· Göz, kulak ve vücudunuzu korumak için doðru · American National Standard, Z49.1
kýyafet ve malzemeler kullanýn. "Safety in Welding and Cutting"
American Welding Society
· Elektrik yüklü parçalara dokunmayýn. Cildiniz,
P.O. Box 351040
elbiseniz ya da eldivenleriniz nemli ise elektrik yüklü
Miami, FLORIDA 33135
parçalarýn ya da elektrodlarýn bunlara deðmesini
U.S.A.
engelleyin.
· Kendinizi iþ parçasýndan ve topraktan izole edin.
· OSHA Safety and Health Standards, 29 CFR 1910
U.S. Government Printing Office
Washington, DC 20402-0001
U.S.A.
74
AYRINTILI BÝLGÝ ALINABÝLECEK
YARDIMCI KAYNAKLAR
Paslanmaz çeliklerin kaynaðý ile ilgili daha ayrýntýlý AWS - A5.30

bilgiye ulaþmak için baþvurulabilecek yayýnlarýn listesi Birleþtirilecek Parçalarýn Aralarýna Konulan ve
aþaðýda verilmiþtir: Çeþitli Geometrik Forma Sahip Kaynak
Ürünlerinin Özellikleri
The Welding Handbook
7. Baský, Cilt 4, Bölüm 2 ASM Metals Handbook
American Welding Society Kaynak ve Lehimleme
8. Baský, Cilt 6
ANSI / AWS D10.4 ASM International
Östenitik Paslanmaz Çelik Boru Donanýmlarýnýn ve
Boru Hatlarýnýn Kaynaðý Ýçin Çözüm Önerileri ASM Metals Handbook
American Welding Society Kaynak, Sert Lehimleme ve Yumuþak Lehimleme
9. Baský, Cilt 6
AWS - A4.2 ASM International
Östenitik ve Çift Fazlý Ferritik-Östenitik Kaynak
Metalindeki Delta Ferrit Dokusunun Ölçülmesinde AWS - FMC
Kullanýlan Manyetik Cihazlarýn Standart Kaynak Dolgu Metalleri Karþýlaþtýrma Tablolarý
Kalibrasyon Ýþlemleri American Welding Society
ASM Metals Handbook
AWS - A5.4 Metallerin Özellikleri ve Seçimi
Paslanmaz Çeliklerin Metal Ark Kaynaðýnda 8. Baský, Cilt 1
Kullanýlan Örtülü Kaynak Elektrodlarýnýn Özellikleri ASM International
The Making, Shaping and
AWS - A5.9 Treating of Steels
Çubuk ve Tel Þeklindeki Paslanmaz Çelik Kaynak 10. Baský
Elektrodlarýnýn Özellikleri United States Steel Corporation
ASM Metals Handbook
AWS - A5.22 Paslanmaz Çeliklerin, Takým Malzemelerinin ve
Paslanmaz Çeliklerin Ark Kaynaðýnda Kullanýlan Özel Amaçlý Metallerin Özellikleri ve Seçimi
Özlü Tellerin ve TIG Kaynaðýnda Kullanýlan 9. Baský, Cilt 3
Tellerin Özellikleri ASM International
Welding Metallurgy of Stainless Steels
Erich Folkhard, Springer
Verlag, New York
75
YARARLANILAN
KAYNAKLAR
ÝNGÝLÝZCE KAYNAKLAR
1- Stainless Steels
Properties - How to Weld Them
Where to Use Them
John M. Gerken, Damian Kotecki
The Lincoln Electric Company, 1990
2- Welding Procedure Handbook of

Arc Welding
The Lincoln Electric Company, Ohio, 1994
3- Welding Handbook
Materials and Applications - Part 2 - Volume 4
American Welding Society, Miami-Florida, 1994
4- Stainless Steel Weldirectory

Stick Electrodes and Techniques
The Lincoln Electric Company, Ohio, 1998
5- Structure Diagram for

Stainless Steel Weld Metal
The Lincoln Electric Company
FRANSIZCA KAYNAKLAR
6- Métallurgie de la Soudure
D. Séférian
Dunod - Paris, 1959
7- Les Electrodes Enrobées Pour

Aciers Inoxidables
The Lincoln Electric Company, France, 2001
Kaynak Tekniði Sanayi ve Ticaret A.Þ.
Yakacýkaltý, Ankara Asfaltý Üzeri, Yanyol, Mermer Sokak, No:16

34876 Kartal / ÝSTANBUL
Tel : (0216) 377 30 90 - pbx Faks : (0216) 377 00 00
www.askaynak.com.tr

Paslanmaz Çelikler

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Paslanmaz Çelikler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PASLANMAZ ÇELÝKLER

1500 adet basýlmýþtýr.

Hazýrlayan : Can Odabaþ

Kaynak Tekniði Sanayi ve Ticaret A.Þ.

Bu kitap, paslanmaz çeliklerin kaynaðýnda kullanýlan çeþitli ark

Her bakýmdan uygun ve saðlýklý bir kaynak baðlantýsýnýn sadece

Bu kitap, kaynak ile ilgilenen ve kaynak konusunda belirli bir bilgi

Kitap dokuz bölümden oluþmakta ve son kýsýmda yeralan ekler

Kaynak Tekniði Sanayi ve Ticaret A.Þ. Genel Müdürü Sayýn B.

Can ODABAÞ Kozyataðý, 23 Mart 2002

BÖLÜM 1.0 PASLANMAZ ÇELÝK TÜRLERÝ 1

1.1. Ferrit Oluþturan Elementler 2

BÖLÜM 2.0 PASLANMAZ ÇELÝKLERÝN KAYNAK 3

2.1. Ferritik Paslanmaz Çelikler 3

BÖLÜM 3.0 FÝZÝKSEL ÖZELLÝKLER 15

BÖLÜM 4.0 MEKANÝK ÖZELLÝKLER 17

BÖLÜM 5.0 PASLANMAZ ÇELÝK TÜRÜNÜN SEÇÝMÝ 21

BÖLÜM 6.0 PASLANMAZ ÇELÝKLER ÝÇÝN KAYNAK AÐIZI 25

BÖLÜM 7.0 DOLGU METALÝNÝN SEÇÝMÝ 27

BÖLÜM 8.0 KAYNAK YÖNTEMÝNÝN SEÇÝMÝ 33

8.1. Örtülü Elektrod Ark Kaynaðý 33

9.1. Örtülü Elektrod ile Ark Kaynaðý Yöntemi 37

EK-1. Çevrim Tablolarý 57

KAYNAKTA SAÐLIK ve GÜVENLÝK 74

AYRINTILI BÝLGÝ ALINABÝLECEK 75

Paslanmaz çelikler; içerisinde en az % 10,5 oranýnda Bunlar sýrasý ile ;

Fosfor, Kükürt, Selenyum - Ýþlenebilme kabiliyetini

Karbon - Östenit oluþumuna kuvvetli etkide

Paslanmaz çeliklerdeki alaþým elementleri ferrit 1.3

TABLO I - Ferritik Paslanmaz Çeliklerin Nominal Kimyasal Analiz Deðerleri

UNS Kimyasal Analiz Deðerleri (%) *

442 S44200 0.20 1.00 1.00 18.0-23.0 0.04 0.03

TABLO II - Martenzitik Paslanmaz Çeliklerin Nominal Kimyasal Analiz Deðerleri

UNS Kimyasal Analiz Deðerleri (%) *

TABLO III - Östenitik Paslanmaz Çeliklerin Nominal Kimyasal Analiz Deðerleri

UNS Kimyasal Analiz Deðerleri (%) *

UNS Kimyasal Analiz Deðerleri (%) *

Isýnýn etkisi altýnda kalan bölgenin 427-871°C sýcak-

Þekil-2 Kromun Yer Deðiþtirerek

Þekil-3 18 Cr / 8 Ni (0.10 C)'lu Paslanmaz Çeliðin Tane Sýnýrlarýnda Oluþan

Þekil-4 Krom Karbür Çökelmesi Sonucu Hassas

Bu sorun, kromla birleþerek krom karbür oluþmasýna

Diðer bir yöntem, stabilize edilmiþ olan paslanmaz

Þekil-6 Katýlaþma Faz Sýnýrlarýný da Ýçeren WRC-1992 Diyagramý

(Ni) eþ = % Ni + 30 % C + 30 % N + 0.5 % Mn Ferrit miktarýnýn sýcak çatlak oluþumundan korunmak

Ferritin sigma fazýna dönüþmesi sonucu kaynak

Esneklik (Darbe Dayanýmý)

Þekil-7 20 Cr / 10 Ni'li ve % 3 Ferrit 980°C

Daha sonra bu deney parçalarý 980-1100°C arasýndaki

bir elektrodla gerçekleþtirilen ve farklý zaman dilimleri

Buradan da anlaþýldýðý gibi, kaynak iþlemi sýrasýnda

f- Sigma fazýnýn giderilmesi için uygulanan ýsýl

g- Ferrit miktarý, parçaya 1150°C'da homojenleþtirme

h- Isýl iþlem uygulanmamýþ 19 Cr / 9 Ni /1.5 Mo tipi

2.4 soðutulduktan ve hatta yüksek oranda soðuk

UNS Kimyasal Analiz Deðerleri (%) *

Her bir paslanmaz çelik grubuna ait ortalama fiziksel

uzun süre kalacaðý ve dolayýsý ile bazý zorluklarla

TABLO V - Paslanmaz Çelik Gruplarýna Ait Fiziksel Özellikler

Fiziksel Özellikler Östenitik Ferritik Martenzitik Çökelme Ýle Sertleþebilen

Alaþýmsýz karbon çeliklerinin elektrik iletme direnci

düþüktür. Paslanmaz çeliklerde ise bu deðer karbon 1.0 25Cr/20Ni

siyonel elektrodlardan daha çabuk kýzarýrlar. Paslan- 0.8 18Cr/9Ni