BETONARME YAPI

ELEMANLARINDA DONATI
DÜZENLEME İLKELERİ

Araş. Gör. İnş.Yük. Müh.

Hayri Baytan ÖZMEN

Bir Yanlışlık Var !

1
Donatı Düzenleme (Detaylandırma)

„ Yapı tasarımının son ve çok önemli

aşamasıdır.
„ Yapının tasarlandığı gibi davranması için
kritik önemi vardır.
„ Ülkemizdeki hasar nedenlerinin en başta
gelenlerinden biridir.
„ Doğru ve sağlam davranış bilgisi gerektirir.

Betonarme
Betonarme = Beton + Donatı Çeliği
Basınç Çekme,
Süneklik

Beton: Şantiyede şekil verilebilir, birleşimlerde kolaylık sağlar.

Çelik: Yüksek dayanıklı ve sünek bir malzemedir.

2
Donatı kullanım amaçları
„ Çekme gerilmelerini taşımak
„ Boyuna donatı (çekme donatısı)
„ Etriye (kesme, burulma)
„ Basınç gerilmelerini taşımak
„ Kolon kiriş basınç bölgesi (süneklik ve dayanımı arttırır)
„ Süneklik sağlamak
„ Sargı Donatısı (etriye, spiral)
„ Çatlak kontrolü (Çatlak genişliği ve boyunu sınırlar)
„ Sünme davranışını azaltmak

Üç Eksenli Gerilme (Richart vd.)

fcc = fc + 4.1σ1

6 kat süneklik artışı, 5 kat dayanım artışı

sağlanabilir.

3
Nasıl Uygulanabilir

Sargı Etkisi

4
Etkinlik

Spiral yanal donatı eksenel olarak yük alırken,

dikdörtgensel yanal donatı eğilme ile yük taşır. Düşük
eğilme rijitliği nedeniyle uzunluk arttıkça hızla
etkinliğini kaybeder. Bu sebeple çiroz kullanılmalıdır.

Sargı Etkisi Faktörleri

„ Enine donatı miktarı

„ Enine donatı aralığı
„ Enine donatı çapı
„ Enine donatı özellikleri
dayanım rijitlik
„ Enine donatı konfigürasyonu
çiroz kullanımı
„ Beton dayanımı

5
Süneklik ve Etriye Detayı

70

60 1 ve 2
1
50
Yalnız 1
40

30
Kancasız Yalnız 2 2
20

10

0 1
0 0.02 0.04 0.06 0.08 0.1 0.12

Moment – Eğrilik Davranışı (t,m)

Süneklik ve Etriye Aralığı

70

60

50

10 cm
40 15 cm

30
25 cm

20

10

0
0 0.02 0.04 0.06 0.08 0.1 0.12

Moment – Eğrilik Davranışı (t,m)

6
Nervürlü donatının yarılma etkisi

Yetersiz beton örtüsü,

Yetersiz donatı aralığı durumlarında çatlama ya da
yarılma etkisi oluşturabilir

Donatının kenetlenmesi

Kenetlenme Boyu (lb): Sıyrılma

olmaksızın donatının akmasını
sağlamaya yetecek en küçük
gömülme boyu.

Kenetlenme boyu yetersiz elemanlarda süneklikten söz

edilemez. Kenetlenme boyu yetersizliği oranında
dayanım azalır.

7
Düz Kenetlenme Boyu

lb = 0.12 *(fyd/fctd)*φ ≥20φ

Düz yüzeyli çubuklarda lb 2 ile çarpılır.

Düz yüzeyli çubuklarda düz kenetleme yapılamaz.
Kenetlenme boyları Konum I için 1.4, Konum II için 1.0
İle çarpılır.
Konum I : Genel durum (Konum II de olmayan bütün çubuklar)
Konum II : Betonlama sırasında eğimi yatayla 45o - 90o arasında
olanlar ile, daha az eğimli veya yatay olup da betonlama sırasında
kesitin alt yarısında veya kesitin serbest üst yüzünden 300 mm den
daha uzakta olan çubuklar

Konumun ve Nervürün Önemi

Donatı altında biriken su ve hava

kabarcıkları aderansı düşürür.

Nervürlü, düz çubuğa göre; a konumu da c ye göre iki kat aderans

düzeyine sahiptir.
C en kötü durumdadır.

8
Kanca ile kenetlenme

a ve b durumunda kenetlenme
boyu ¾ lb alınabilir.

Basınç donatılarında kanca

yapılamaz. Kolonlarda hiçbir
zaman

Donatı bütün yüklemeler altında

basınca çalışıyorsa ¾ lb
alınabilir.

Basınç donatılarına kanca yapılmamalıdır.

9
Kenetlenme
Donatı uçlarından
Donatı kenetlenme boyu kadar
uzakta tam olarak
çalışmaya başlayabilir.

Etkinlik Yönetmelik

Etkinlik
Davranış

lb lb

Boyuna Donatının Bükülmesi

Bükme işlemi donatıda kılcal çatlaklar meydana getirir.

Minimum büküm çapı TS-500 de 6φ olarak verilir.
Nervürlü donatı 90o den fazla bükülmemelidir.

10
Etriyenin Bükülmesi

Minimum büküm çapı TS-500 de 4φ olarak verilir.

Deprem etriye ve çirozları için DY-2007 5φ olarak verir.
Yalnız kiriş orta bölgesinde TS-500 tanımı kullanılabilir.

Donatının eklenmesi

„ Bindirmeli ekler
„ Manşonlu ekler
„ Kaynaklı ekler

Donatının projede gösterilen yer dışında eklenmesi için

proje mühendisinin onayı gereklidir.

11
Bindirmeli ekler

Çubukların bitişik olması tercih edilir. İki çubuk arası

bindirme boyunun 1/6 sından ve 100 mm den az
olmaldır. (TS-500)
4φ den az olmalıdır. (literatür)

Bindirmeli ekler
lo = α1*lb α1 = (1+0.5r) r= eklenen donatı/toplam donatı

Bütün kesit çekmeye çalışıyorsa α1=1.8

Bindirme boyunca sargı donatısı gereklidir. En az 6 adet
φe ≥ φl/3, 8 s ≤ h/4, 200 mm
Kolonda herhangi bir yüklemede çekme oluşuyorsa alt
uçta yapılan yarıdan az bindirme için r=1.25, fazla ise
r=1.5 alınır.
30 mm den büyük çaplı basınç donatıları bindirmeli ek
yapılamaz. Manşonlu ek yapılır.

12
Kesiti katlar arasında değişen kolonda filiz

b c b
a a
≥6
e e
1

(a+b) ≥ 1.5 l b e ≥ 1.5 l b (a+b+c) ≥ 1.5 l b

(a+b) ≥ 40 φ e ≥ 40 φ (a+b+c) ≥ 40 φ
b ≥ 12 φ c ≥ 12 φ

Kaynaklı ekler

İşçilik ve kaynak kalitesi önemli

13
Manşonlu ekler

Kiriş donatıları (TS-500)

Donatının aniden kesilmesi (sonlandırılması) veya bükülmesi

sebebiyle bu noktalarda gerilme yığılmaları oluşur. Bu sebeple
donatı ihtiyaç duyulmayan bölgeden sonra xo kadar uzatılır:

14
Kiriş donatıları (TS-500)

Kiriş donatıları (TS-500)

15
Kiriş donatıları (DY-2007)

Kiriş donatıları (DY-2007)

Enine donatı TS-500 ile aynı

16
 Kiriş donatıları (DY-2007)

Kolon donatıları (TS-500)

Minimum Boyuna Donatı

Her köşede bir çubuk.

Maksimum Boyuna Donatı

Bindirme bölgesinde 0.06 (hepsi aynı yerde ise bir

kesitte 0.03)

17
Kolon donatıları (TS-500)
Yanal Donatı Çapı

Yanal Donatı Aralığı Tutulmuş iki donatı

arası ≤ 300 mm

Kolon donatıları (TS-500)

Net Beton Örtüsü:
İçteki elemanlar 20 mm
Dıştaki elemanlar 25 mm

Bindirme Bölgesinde Sargı

En az 6φ8
Aralık ≤ h/4
≤ 200 mm

18
Kolon Davranışı

Moment Kesme Sargı

Diyagramı Diyagramı bölgeleri
Kolon sarılma bölgelerindeki enine donatının hesabında, sadece deprem
yüklerinden oluşan kesme kuvvetinin depremli durumdaki toplam kesme
kuvvetinin yarısından daha büyük olması ve aynı zamanda Nd ≤ 0.05Ac fck
koşulunun sağlanması halinde, betonun kesme dayanımına katkısı Vc = 0
alınacaktır. (DY-2007, 3.3.7.6)

Kolon Donatıları (DY)

Sarılma bölgesi
≥ bmax, ≥ln/6, ≥ 500 mm
Sarılma bölgesinde

(8φ)
Orta bölgede

Boyuna donatı en az 4φ16

veya 6φ14

19
Basınç donatısı davranışı

Etriye aralığı boyuna donatı çapının 8 katını geçmemelidir.

Kolon Donatıları (DY)

Tutulmuş iki donatı arası
≤ 25φe (φ=8 ise 200 mm)

20
Birleşim bölgeleri (DY-2007)

„ Kuşatılmış birleşimlerde:
‰ Alt kolon sarılma bölgesindeki donatının en az
%40’ı s ≤ 150 mm

„ Kuşatılmamış birleşimlerde:
‰ Alt kolon sarılma bölgesindeki donatının en az
%60’ı s ≤ 100 mm

Perde donatısı (TS-500)

„ Düşey/Yatay donatı
‰ Donatı alanı ≥ 0.0015*Perde alanı
‰ Donatı aralığı ≤ 1.5t , 300 mm

„ Çiroz
‰ 1 m2’ de en az 4 adet

21
 Perde donatısı
DY-2007
Perdelerde en büyük
gerilmeler uç bölgelerinde
oluşur.

Uç bölgelerin sargılanması
perde sünekliğini %100
den fazla arttırabilir.

Perde donatısı (DY-2007)

„ Kritik perde yüksekliği (≈ sargılama bölgesi)

„ Perde uç bölgesi

22
Perde donatısı (DY-2007)
„ Minimum gövde donatısı (uç bölge haricinde)

„ Çiroz

„ Uç bölge düşey donatısı

Perde donatısı (DY-2007)

„ Uç bölge yanal donatısı

23
Bağ Kirişi

a) b)

c)

Bağ Kirişi

„ a: klasik donatı, kesme kuvveti etkisi ile

göçme, gevrek kırılma
„ b: sık etriye, mesnetlerde eğilme göçmesi,
tek yönlü etkide iyi olsa da iki yönlü etkide
eğilme çatlaklarının birleşmesi sonucu kesme
kırılması
„ c: köşegen donatı, iki yönlü etki altında
çekme ve kuvvetleri taşır, daha iyi .

24
Bağ Kirişi

„ Çapraz donatı demetlerinde en az dört adet

donatı bulunacak ve bu donatılar perde
parçalarının içine doğru en az 1.5 ℓb kadar
uzatılacaktır. Donatı demetleri özel deprem
etriyeleri ile sarılacak ve kullanılacak
etriyelerin çapı 8 mm’den, aralığı ise çapraz
donatı çapının 6 katından ve 100 mm’den
daha fazla olmayacaktır.
Asd = Vd / (2 fyd sin γ)

25
Bir doğrultuda çalışan plaklar

Bir doğrultuda çalışan plaklar

luzun/lkısa > 2

Mesnete uzanan alt donatı

26
Bir doğrultuda çalışan plaklar

İki doğrultuda çalışan plaklar

27
İki doğrultuda çalışan plaklar
luzun/lkısa ≤ 2

Duvar altı temeller

28
Tekil temeller

Sürekli temeller
Kiriş gibi donatılandırılır
Çekme donatısının 1/3 kadar basınç donatısı
Kolon bölgelerinde etriye sıklaştırmasına dikkat
Gövde donatısı h > 600 mm
Özellikle üstte ve yanda paspayına dikkat ≥ 50 mm

29
Donatı düzenleme

Donatı düzenleme

T
T T
T
Donatı kabuğu
parçalayabilir. Donatıya tüm
Etriyeleri koparabilir kesit karşı koyar.

30
Donatı düzenleme

Donatı düzenleme

31
Donatı düzenleme

Donatı düzenleme

Deprem etriyesi ise:

32
Donatı düzenleme

Donatı düzenleme

33
Boşluklar

Özetle

„ Betonarme eleman için en olumsuz durum:

‰ Bindirme ve kenetlenme boyu yetersiz donatı
‰ Kesme kırılmasını önleyemeyecek miktarda yanal
donatı
‰ Yeterli süneklik sağlayamayacak miktarda yanal
donatı
„ Doğru donatı düzenlemesi yapılmadan
tasarım kağıt üzerinde kalır.
„ Doğru donatı düzenleme iyi bir davranış
bilgisi gerektirir.

34
Prensipler

„ Çekme gerilmelerini donatı ile karşıla

„ Basınç gerilmeleri oluşan bölgelerde betonu
iyi sargıla.
„ Beton kabuk depremde dökülür, yok kabul
edilir. Kabuk betonuna mesnetleme yapılmaz.
„ Bindirme bölgelerini koru, sargıla.
„ Donatıyı ihtiyaç duyulan noktadan
kenetlenme boyu kadar uzat.

Kaynaklar

„ TS-500
„ Deprem Yönetmeliği 2007
„ Ersoy ve Özcebe, Betonarme
„ Celep ve Kumbasar, Betonarme Yapılar
„ Atımtay, Betonarme
„ Canbay, Betonarme Elemanlarda Donatı
Düzenleme İlkeleri

35
BETONARME YAPI
ELEMANLARINDA DONATI
DÜZENLEME İLKELERİ

TEŞEKKÜRLER !

36