You are on page 1of 97

Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 1 21.04.

2006/11:10
Osman GENÇEL

MUKAVEMET
1. GİRİŞ
- Mekanik Tanımı
- Elastisite
- İdeal Kavramlar (elastik cisim- homogen- izotrop- hooke yasası)
2. İÇ KUVVETLER ve NORMAL KUVVET HALİ
- Normal Gerilme
- Kayma Gerilmesi
- Boyutlandırma
3. KESİT TESİRLERİ DİYAGRAMLARI (Basit Mukavemet Halleri)
- Kesit tesirleri
- Yayılı yük, kesme kuvveti, eğilme momenti arasındaki bağıntılar

4. MUKAVEMETİN TEMEL KAVRAMLARI


-Tek eksenli Gerilme Hali
- İki Eksenli Gerilme Hali
-Üç Eksenli Gerilme Hali
-Gerilme ve Şekil Değiştirme İlişkisi
5. BURULMA
6. ATALET MOMENTLERİ
7. EĞİLME
8. KESMELİ EĞİLME
9. ELASTİK EĞRİ ve EĞİM
-Mohr Metodu (Moment Alan)
- Konsol Kiriş Yöntemi
10. NORMAL KUVVET ve EĞİLME
11. EĞİLMELİ BURKULMA
12. ENERJİ YÖNTEMLER
-Virtüel İş İlkesi [1].

1
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 2 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

1. GİRİŞ
Mukavemet; Kuvvetlerin tesiri altında meydana gelen şekil değişikliği, kuvvetlerin etkisi
kalktıktan sonra kaybolan, yani; eski şeklini alan elastik cisimlerin mekaniğidir.
Teknik alanda kullanılan malzemelerin çeşitli yüklere dayanması için gerekli hesap esaslarını
inceler.
Bir mühendisin vazifelerinden en mühimi elemanın (malzemenin) bütün kullanma şartlarını
göz önüne alarak yapı ve makine elemanlarının boyutlarını hesaplamak olduğuna göre; bu
boyutları hesaplarken iki şartı göz önünde tutmak zorundadır.
a) Mukavim olma şartı
Yani elemanın boyutlarını o şekilde tayin edecektir ki, eleman kendisine tesir eden dış
kuvvetlere mukavemet etsin. O halde bu şart elemanın kesitinin et kalınlığının fazla olmasına
sebep olur.
b) Ekonomi şartı
Yani elemanın ucuza mal edilmesidir. Bu şartta elemanın et kalınlığının daha az olmasıyla
daha az malzeme kullanılır.
Mühendis bu iki zıt şartın en uygun çözümünü arar.
Mukavemet bilgisi matematikten ve malzeme bilgisinden çok yararlanır. Deneylere önem
verir. Bazı kabuller neticesinde bulunan formüllrin deney sonuçlarına uygun olup olmadığına
bakılır.
Sonuç olarak;
Mukavemet cisimlerin (malzemenin) kesitlerinde meydana gelen iç kuvvetlerin elastik
cisimlerin kesitlerinde nasıl dağıldıklarını, birim kesit alanına düşen kuvveti, yani gerilmeyi,
elastik cisimlerin kuvvetler etkisi altında nasıl ve ne kadar şekil değiştirdiklerini
(deformasyonlarını = uzama, kısalma, sehim, eğilme, burulma, burkulma) miktarını araştırır.
DIŞ KUVVET
Bir cisme diğer cisimler tarafından yapılan etkiye dış kuvvet denir.
a) Doğrudan doğruya belli olanlar; (Kendi ağırlığı, üzerine yüklenmiş ağırlıklar, diğer
kuvvetler)
b) İrtibatlardan gelenler (mesnet tepkileri) Cisimlerin diğer cisimlere bağlanmasından
meydana gelen
 Döşemenin kirişe
 Kirişin kolona
 Kolonun temele
 Temelin zemine
 Balkonun döşemeye

2
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 3 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

İÇ KUVVET
Bir cismin iki parçasının birbirine yaptığı etkiye de iç kuvvet denir.
Dış kuvvetlerin tesiri altındaki bir cisim şu zorlamalarla karşı karşıya kalmaktadır.
1. Normal kuvvet (çekme, basınç)
2. Kesme kuvveti
3. Eğilme momenti
4. Burulma momenti → Burkulma momenti
5. Döndürme momenti [1].

Mekaniğin çeşitli yönlerden sınıflandırılması mümkündür. Eğer uğraştığı cismin fizik halini
göz önüne alarak bir sınıflandırma yaparsak, mekanik üç ana guruba ayrılır:

1. Katı cisimlerin mekaniği;

2. Sıvıların mekaniği;

3.Gazların mekaniği.

Mekaniğin bu üç dalı da mühendisliğin çeşitli kollarında ayrı ayrı önem taşır.

Katı cisimler, dış yüklerin etkisi ile az veya çok şekillerini degiştirirler. Teknik problemlerin
pek çoğunda bu şekil değiştirmeler küçüktür. Şekil değiştirmelerin tamamen ihmal
edilebileceği pek çok problem vardır. Bu nedenle ideal bir cisim olan rijit cisim tanımlanır:
Rijit cisim, dış yüklerin etkisi ile herhangi iki noktası arasındaki uzaklığı değişmeyen
cisimdir. Bu ideal cismi konu alan mekaniğe rijit cisimler mekaniği adı verilir.

Katı cisimler kuvvetlerin etkimesi sonucunda şekillerini değiştirdikten sonra rijitleşmiş kabul
edilir ve bunlara rijit cisimler mekaniğinin yöntemleri aynen uygulanır. Bu kabul, katı cisim
mekaniğinin dayandığı ilkelerden bir tanesidir ve rijitleme adını alır.

Katı cisimlerin yükler altında şekil değiştirmesi, kullanılan konstrüksiyon malzemesinin


cinsine bağlı olarak çeşitli özellikler gösterir. Yumuşak çeliğin, fontun, betonun, kilin aynı
yük altındaki şekil değiştirmeleri farklıdır. Bir çok durumlarda yükler kaldırıldıgı zaman
cisim ilk haline geri döner. Malzemenin bu davranışına elastiklik adı verilir. Yükler
kaldırıldıktan sonra cisim ilk haline dönmez ve şekil değiştirmiş olarak kalırsa bu davranışa
da plastiklik denir.

Malzemenin pek çoğunda yükün bir sınırına kadar elastik davranış görülmektedir. Plastik
davranış gösteren ve göstermeyen malzemeler vardır. Çeşitli malzemenin özelliklerini

3
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 4 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

kapsayacak çok geniş bir mekanik geliştirmek imkânsız olduğundan bir ideal malzeme ta-
nımlayıp onun mekaniğini kurmaktan başka çare yoktur. Elastik cisimler, elastoplastik-
cisimler, viskoelastik cisimler, v.b. bu tip ideal cisimlerdir. İşte bu ideal cisimlerin mekaniği,
bu arada malzemenin pek çoğunun ortak özelliğini yansıtan elastik daimlerin mekaniği
bunların içinde mühendis için en önemli bölümdür. Bu kitabın konusunu da esas itibariyle
elastik cisimler teşkil edecektir. Elastoplastik cisimlere de az miktarda yer verilecektir.

Elastik cisimlerin mekaniğini konu alan bilim dalına elastisite teorisi denir. Yalnız elastisite
teorisinde inceleme yolu değişiktir. Orada problem, matematik açısından göz önüne alınır,
denklemler kurulur ve çözüm yolu aranır. Bu teori pratik mühendislik hesapları için elverişli
değildir. Ancak, bir yandan teoriden, bir yandan deneylerden elde edilen sonuçlara
dayanılarak varılan basit kabuller, pratik problemlerin çözümü için bizim inceleyeceğimiz bir
bilim dalı ortaya çıkarmıştır. Her ne kadar buna mukavemet adı verilmekte ise de, cisimlerin
mukavemetini başka yoldan inceleyen maleme bilgisi ile karıştırılabileceği için bu ad
yanlıştır. Mukavemet yerine katı cisimlerin teknik mekaniği veya elastomekanige giriş gibi
bir ad verilmesi belki daha uygun olacaktır.

Katı cisimlerin teknik mekaniğinde incelenen problemlerden biri cismin dış yükler altındaki
davranışıdır. Dış yüklerin etkisi ile cismin içinde iç kuvvetler meydana gelir. Bir
konstrüksiyonda bu iç kuvvetlerin malzemenin dayanma sınırını aşmaması gereklidir. Bu da
mühendisin vereceği uygun boyutlarla sağlanır, işte bu dersin başlıca amacı, boyutlandırmayı
sağlamak üzere iç kuvvetlerin hesabıdır. [2]

Mukavemet ve ilgili diğer bilim dalları

Mukavemet yukarda anlatılan ödevini yapabilmek için diğer birçok bilim dallarından
faydalanmak zorundadır; bu arada rijit cisimler mekaniği başta gelir. Fakat mukavemetin
uğraştığı malzemenin, dış yük altındaki davranışı göz önünde tutularak, rijit cisim
mekaniğinin, yalnız ortamın özelliği ile ilgili olmayan teoremlerinden faydalanmak
gerekeceğine dikkat etmelidir. Bunlar arasında denge şartları başta gelir.

Mukavemet, denel esaslara dayanan bir bilim dalıdır, incelediği cismin gerçek özelliklerini
tanımak, bilmek zorundadır; bu sebeple malzeme deneme bilgisinden elde edilen sonuçlardan
faydalanır. Malzeme özellikleri arasında şekil değiştirme ile ilgili olan ve mekanik özellikler
adını alanlar, mukavemet için ön plânda gelir. Kısaca söylemek gerekirse, şekil değiştirme ve
kuvvet mekanizmasıyla uğraşan malzeme mekaniği veya modern adı ile reoloji ilgili bilim
dalları arasında önemli yer tutar.

4
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 5 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Mukavemeti, konusu itibarile, şekil değiştiren cisimler mekaniğine sokmuştuk. Yalnız bir
mekanik dalında, konu işlenirken, kullanılan metodun kesinlik derecesi farklı olabilir; böyle
bir durum, konuları aynı olan, cisimlerin mukavemeti ile elastisite teorisinde vardır. Pratik
amacı dolayısıyla, sırf konuyu sadeleştirmek için, mukavemet bahsinde birçok kolaylaştırıcı
varsayımlar yapılır, bundan ötürü varılan sonuçlar yaklaşıktır. Elastisite teorisi aynı probleme
daha kesin bir analiz metodu uygular; dolayısıyla elde edilen çözüm diğerinden daha kesin
olur.

Birçok halde, yeter yaklaşıklık elde ettiği için, sonuca daha hızla varan elemanter mukavemet
metodları, mühendisler tarafından elastisite teorisine tercih edilir. Fakat kesin teori, sonuçları
kontrol bakımından, hiç bir zaman gözden uzakta tutulamaz, ayrıca yeter yaklaşıklığın
sağlanamadığı hallerde, elastisite teorisine baş vurmaktan başka çare de yoktur.

Mukavemetin faydalandığı dallardan biri denel elastisitedir. Karışık birçok problemin


çözümü, model yardımı ve ölçü metodlarıyla bulunur [4].

Mukavemetin kısımları

Her mekanik dalında olduğu gibi burada da konuyu iki büyük parçaya ayırmak kabildir.
Birine. elasto-statik adı verilir ve denge problemlerini kapsar. Diğeri ise yapı elemanlarının
ivmeli hareketlerinden doğan atalet kuvvetlerinin etkisini araştırır ve elastokinetik adını alır,
Bu son kısım, özellikle makine mühendisliğini ilgilendiren problemlerle uğraşır.

Tarihçe

Mukavemetin, çok gerilere gitmeyen tarihine ait burada kısa bir bilgi ile yetinmek istiyoruz.

Kirişlerin ilk eğilme problemi ile Galilei (1654–1722) uğraşmıştır, fakat o, kirişte çekme ve
basınç gibi iki bölgenin bulunduğunu fark etmemiştir.

Kuvvet ve şekil değiştirme arasındaki ilk matematik bağıntı Robert Hooke (1635–1703)
tarafından kuruldu. Eğilmeye çalışan kirişte iki çeşit normal gerilme bulacağını ilk fark
edenler arasında Mariotte (1680) ve Leibnİtz (1684) den bahsetmek gerekir.

Bernoulli 1694 de eğrilik ile moment arasındaki orantılılığı, ileri sürdü. Aynı bilgin kiriş
kesitlerinin eğilmede düzlem kalması gibi önemli hipotezi 1705 de ortaya attı.

Leonhard Euler (1707–1783) elastik eğri ve ona dayanan elastik stabilite problemlerini 1744
de çözdü.

Kiriş teorisini geliştiren ve çeşitli mühendislik problemlerinin çözüm metodlarını ortaya


koyan Navier (1785–1836) dir.

5
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 6 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Mukavemet ve Elastisite teorisinin gelişmesi için büyük çabalar sarfeden diğer isimleri şöyle
sıralamak kabildir: Poisson (1781–1840), Cauchy (1789–1857), de Saint-Venant (1797–
1886), C. Maxwell (1831–1879), Kirechh off (1838–1907), Wöhler (1819–1914), Betti
(1823–1892), O. Mohr (1835–1918), A. Castigliano (1847–1925) ve Engesser (1848–1891).
[4].

6
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 7 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

MEKANİK:
a) 1. Katı cisimlerin mekaniği
2. Akışkanlar mekaniği
b) 1. Rijit cisimler mekaniği
2. Şekil değiştiren cisimler mekaniği
c) 1. Sürekli ortamlar mekaniği
2. Parçacıklı (Kuantum) mekaniği
d) 1. Newton (vektörel) mekaniği
2. Analitik (Lagrange) mekaniği
3. İstatistik mekanik [1].

Cisimlerin mukavemeti esas itibarile, şekil değiştiren cisimlerin mekaniğidir; yalnız güdülen
amaç boyutlandırma adı verilen belirli tip mühendislik problemlerini çözmek olduğu için,
daha çok tatbikî mekanik kategorisine girer.
Mühendis, tasarlayacağı her çeşit yapı elemanına boyut verirken, gözönüne alacağı en önemli
noktalardan biri de, bunların dış etkenlere dayanmasını sağlamaktır. İşte cisimlerin
mukavemeti ve bazen de mukavemet adı verilen bu bilim dalı bununla ilgili esas ve metotları
hazırlar.

Mühendis, tasarlayacağı her çeşit yapı elemanına boyut verirken, göz önünde bulundurmak
zorunda olduğu önemli noktalardan biri de, bunların dış etkilere karşı dayanmasını
sağlamaktır. İşte, cisimlerin mukavemeti ve bazen de sadece mukavemet adı ile anılan bilim
dalı, bu yolda gerekli esas ve metotları hazırlar.

Boyutlandırma, daima birbirine zıt olan, şu iki şartı uyuşturmağa çalışır.


1. Emniyet şartı
2. İktisat şartı

Yapı, hiçbir zaman etkiyen dış kuvvetlere tam dayanacak şekilde boyutlandırılmaz, bunların
geçici de olsa, muhtemel artışlarını ve yapının emniyeti ile ilgili diğer faktörleri de hesaba
katmak gerekir; bütün bu noktalar, boyutların arttırılmasını, diğer bir deyimle yapının ağır ve
rijit olmasını icap ettirir -emniyet düşüncesi-

İktisat şartına gelince, lüzumsuz malzeme ve işçilik sarfından kaçınarak, yapı elemanlarına
yeter boyut vermeyi öngörür.

Bu iki esas şart yanında, yapıya uygun form vermek te hiçbir zaman ihmal edilmemelidir.
Eser doğru olduğu kadar güzel de olmalıdır; terim eğer yerinde ise, bu üçüncü şarta da
3. Estetik şart denilebilir.

7
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 8 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Mukavemet, her teknik problemde bütün şartları gerçekleştirecek optimum bir çözüm arar.
[4].
Elastisite: Sürekli ortamlar mekaniği içinde katı cisimlerle ilgilenen mekaniktir. Mukavemet
olur. Matematiksel kesinliği vardır. Bir çok kabuller yapılan yaklaşık bir mekaniktir.
Uygulamalı ya da teknik mekanikte denir. [1].
Mukavemeti elde etmek için yapılan basitleştirme ve ideal kavramlar:
1. Ortamın yapısı için kabul edilen ideal kavramlar
Mukavemette kullanılan ideal kavramlar arasında tam elastik cisim ve tam plastik cisim
sınırda olan iki cismi gösterir.[1].

Şekil [3].
Elastik Cisim: Bir cisme dış yükleri uyguladığımızda cisim şekil değiştirme yapacaktır. Dış
yükler kalktığında cisim 1. ci şekline dönüyorsa buna elastik cisim denir. Tam elastik özellik,
cisimde şekil değişmenin dış etki ile birlikte geri dönmesi demektir.
Bunun zıddına, tam plastik cisim de de, dış tesirler ortadan kalktığı halde de yaptıkları şekil
değiştirme olduğu gibi kalır.
Yapıda kullanılan cisimler genel olarak, bu iki ideal durumun arasında bulunur; yani dış
etkiler geri dönerken, şekil değiştirmelerin bir kısmı geri döner bir kısmı kalır. Buna
elastoplastik cisim denir.
Elastoplastik Cisim: Dış yükler kalktığında cisim ne son şeklinde kalıyorsa ne de ilk şekline
dönüyorsa cisme elastoplastik cisim denir.

8
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 9 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Homogen: Eğer ele aldığımız cismin özellikleri her noktası için aynı ise buna homogen cisim
denir.
İzotrop: Eğer cismin özellikleri cismin içindeki doğrultuya bağlı değilse buna izotrop cisim
denir.
Mukavemet için önemli kavramlardan biri de, dış etkilerle şekil değiştirmeler arasıdaki
bağıntı, şekil değiştirme kanunudur. İlk basit kanun Robert Hooke tarafından verilmiştir.
Hooke Yasası: “Kuvvet ne kadarsa uzama o kadardır” Böyle cisimlere hooke yasasına uyan
cisimler denir. Buna göre kuvvetle şekil değiştirme arasında lineer bir bağıntı olduğu kabul
edilmektedir. Şekil değiştirme kanunu lineer olan cisimlere kısaca Hooke Cismi adı verilir.
2. Şekil değiştirmenin kinematiğinde yapılan basitleştirmeler ve ideal kavramlar:
a) Rijitleştirme İlkesi: Denge denklemleri cismi şekli değiştirdikten sonra rijit hale geldiği
kabul edilerek uygulanılır.
b) Ayırma İlkesi: Cismin dış etkilere uygunluğunu anlamak için, bir düzlemle herhangi bir
yerinden kuramsal olarak kesilir. Düzlemin ayırdığı kısımlardan sadece bir parçasına denge
denklemleri uygulanır. Cismi iki parçaya ayırıp, bir tarafı atarak kalan kısmın incelenmesine
ayırma prensibi adı verilir. Denge denklemleri cismin bütünü için geçerli ise, her parçası
içinde geçerlidir.
c) Eşdeğerlik İlkesi: Statikçe eşdeğer olan mukavemetçe eşdeğer olmayabilir. Statik yönden
eşdeğer olan kuvvetler, şekil değiştirme yönünden de eşdeğer değillerdir.
Örnek: İki ayrı yükleme statik yönden eşit olduğu halde biri kirişte şekil değiştirme doğurur.
Diğerinde ise hiçbir şekil değişikliği olmaz.

Şekil ???
Örnek: Rijit cisim mekaniğinde kuvvet, kayan bir vektör sayıldığı halde, şekil değiştiren
cisim mekaniğinde kuvvetin kaymasına izin verilmez.

Şekil ???
Bu kuvvetler çubuğu uzatmaya zorladığı halde, kuvvetler kaydırılacak olursa, yani

Şekil ???
9
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 10 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Böyle olursa şekil değiştirme tamamen ters bir hal alır. Çubuk kısalır.
Saint Venant İleride görülecek mukavemetçe eşdeğerlilik.
d) Birinci Mertebe Teorisi: Rijitleştirme ilkesinin tersine mukavemette bağ kuvvetleri
hesaplanırken cismin ilk hali yani yükleme yapılmadan önceki durumu rijit olarak kabul
edilir. Yani statikte kullanılan bağ kuvvetleri bulma işlemleri aynen uygulanacaktır.
Bir çok halde, cismin şekil değiştirmiş durumu ile ilk durumu arasındaki fark çok küçüktür.
Bu nedenle denge denklemleri yazılırken gerekli boyutlar şekil değiştirmemiş durum
üzerinden alınır.

∑ M a = P.a − B.L
P.a = B.L
a
B = P.
L

Şekil ???
e) Süperpozisyon (lineer toplama) İlkesi: Bir elastik sistemin iki ayrı yüklemesini gözönüne
alalım.

Şekil ???
Her iki yüklemenin birden yapıldığı durumda

Aynı A noktası f kadar yer değiştirsin. Eğer sistemin bu üç yüklemesi arasında


F = f1 + f2
10
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 11 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

gibi bir bağıntı varsa, burada süperpozisyon kanunu geçerliktedir denir.


Süperpozisyon kanunun geçerli olması için, şekil ve yerdeğiştirmelerin küçük ve cismin
Hokke kanununa uygun bir şekil değiştirme yapması gerekmektedir.
“Mukavemetin amacı mühendislik yapılarına dış yükler altında uygun boyut vermektir”

11
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 12 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

BÖLÜM 2. İÇ KUVVETLER ve NORMAL KUVVET HALİ


DIŞ KUVVET
Cisme diğer cisimlerin yapmış olduğu etki olarak tanımlanabilir. Bu etkiler iki kısma
ayrılabilir:
a)Doğrudan doğruya belli dış kuvvetler
b) Bağ kuvvetleri (Reaksiyon, mesnet kuvvetleri)
Birinci sınıftaki kuvvetler, bilinen verilmiş kuvvetlerdir. İkincisi ise cisimlerin arasındaki
bağdan doğar. Bağın şekli ve denge fikri esas rolü oynar.
İç kuvvet ise bir cismin çeşitli parçaları arasındaki etki ve tepkiden ibarettir. Mukavvette bir
cismin tüm durumu hakkında fikir edinebilmek için, cismi parçalara ayırmak ve her parçayı
sanki diğerinden bağımsız, ayrı bir cisim olarak düşünmek gerekir.
İç kuvvet, cismin parçalarını belirten ayırma yüzeyi ve kesit kavramından ayrı olarak
düşünülemez. [2].

Şekil ???
Cisim dengededir. Hayali olarak keselim. Sistem dengede olduğundan I ve II dengededir.
Kestiğimiz yerde dengeyi sağlayabilmek için diğer kısma bir takım kuvvetler etkimelidir.
Bunların toplamına iç kuvvet denir. Bir cisme diğer bir cisim tarafından yapılan tesire dış
kuvvet denir.
∆P gerilme
Lim =P
∆F
∆P → 0
∆F’i büyük olarak çizelim.
12
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 13 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

σ = Sigma
τ = To
P gerilme vektörünün kesitin normali üzerindeki bileşeni (σ) harfiyle gösterilir ve normal
gerilme denir.
P gerilme vektörünün kesit içindeki ve kesitin normaline dik bileşenine de kayma gerilmesi
denir ve τ (to) ile gösterilir.
Kesite yandan bakalım:

Şekil ???
Kesit içinde birim alana gelen kuvvete gerilme denir.
τ ve σ’nın İşaretlerinin Bulunması:
(σ) Normal gerilme kesitin normali yönündeyse pozitif (+) ters yönündeyse (-) negatif olur.
(τ) Kayma gerilmesi kesitin normali saat ibresinin tersi yönünde 90° yatırıldığında kayma
gerilmesi ile aynı yönde geliyorsa (+) ters yönde geliyorsa (-) olur.

Çubuk:

Katı cisimlerin teknik mekaniğinde inceleme yolu, cismin geometrisine yakından bağlı
olmaktadır. Boyutları bakımından özel olan cisimler için tamamen farklı bir inceleme yolu
izlenmektedir. Bu tür özel cisimlerden biri çubuklar, öteki plâk ve kabuklardır.

Çubuklar, iki boyutu üçüncü boyutunun yanında küçük olan cisimlerdir. Bu küçüklük oranı
genel olarak bir mertebe küçük olma şeklinde söylenebilir, yani 1/10 dur.

Çubukların iki öğesi vardır:

1) Çubuk ekseni. Bu genel olarak bir uzay eğrisidir.

2) Çubuğun enine kesiti. Kısaca kesit de denilen enine kesit kapalı bir alan parçasıdır.[2]
Kesitin ağırlık merkezi çubuk ekseniyle üst üste düşer ve kesit düzlemi eksen eğrisine diktir.

(Şekil).
Her en kesitinin ağırlık merkezinin geometrik yerinden geçen eğriye çubuk ekseni denir.

13
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 14 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Çubuk eksenine dik olan düzlemlerle kesildiğinde meydana gelen kesite dik kesiti denir.[1]

Teknikte çubuklar, eksen eğrisinin şekline ve çubuklara gelen kuvvetlere göre çeşitli adlar
almaktadır. (Şek. l-2a).

Eksenin şekline göre:


1. Doğru eksenli çubuklar, etkiyen kuvvete göre kiriş, mil, şaft, kolon vb. adlar alır.
2. Eğri eksenli çubuklar, kemer, halka gibi adlar alırlar.
En kesitinin durumuna göre:
1. Sabit eksenli çubuklar
2. Değişken kesitli çubuklar [2]

Şekil [2].
Bir boyutu diğer iki boyutu yanında çok büyük olan elemanlara çubuk denir. Çubukların 2.
boyutu 3. boyutu yanında küçük olduğu için eksenleriyle gösterilebilir. Bir çubuğun belli
olabilmesi için ekseninden başka en kesitinin ve boyunun bilinmesi gerekir. Çubuğun ekseni
en kesitlerin ağırlık merkezinin üzerinde bulunduğu bir eğridir. En kesit eksene dik kesit
olarak tanımlanır.
Birden fazla çubuğun birbirine bağlanması ile meydana gelen çubuklara çubuk sistemi denir.
Eğer bir sistemde çubuklar rijit bağlı ise bunlara, çerçeve adı verilmektedir. Mafsalla
bağlandığı kabul edilen ve yükleri bu bağ noktalarına etkiyen çubuk sistemlerine kafes
sistemler denir. Bunlar dışında olan çubuk sistemleri de vardır.

14
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 15 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Çubuğun kesiti çeşitli geometrik biçimlerde olabilir. Bu biçime göre dikdörtgen, daire, halka
vb. kesitli çubuk adı verilir. Çubuk kesiti çubuk ekseni boyunca sabit veya değişken olur.
değişken kesitli çubuklarda da kesit değişimi ani veya sürekli olabilir.
Plak ve kabuklar, iki boyutu üçüncüsünün yanında büyük olan cisimlerdir. Bina döşemeleri,
kubbeler, hazneler, kazanlar bu tip cisimlere birer örnektir.
Boyutları yönünden bu iki özel tipe uymayan çubuklar için genel çözüm yöntemlerinden
yararlanmaktan başka çare yoktur.[2]
Çubuğa etkiyen dış yükler çubukta iç kuvvetler meydana getirir. Bu kuvvetleri görünür hale
getirmek için çubuk hayali iki parçaya ayrılır. Her zaman kullanacağımız bu temel ilkeye
ayırma ilkesi adı verilir. [1].
Kuvvetlerin etkisinde bulunan bir çubuk gözönüne alalım. Çubuğu bir kesit boyunca ikiye
ayıralım.

Parçalardan bir tanesi, kendisine etkiyen dış kuvvetlerin etkisi altında dengede olmayacaktır.
Öteki parçadan o parçaya gelen iç kuvvetleri de hesaba katarsak denge sağlanır. Bu iç
kuvvetler bütün kesit yüzeyi üzerine yayılmıştır. Değerleri de genellikle kesit içinde noktadan
noktaya değişiktir. Bir noktadaki değeri bir limit işlemiyle tanımlanır: ∆A alanına gelen
kuvvet ∆P ise
∆P
lim ∆A→0 =p
∆A

15
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 16 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Değerine gerilme denir. Gerilmenin boyutu K/L2 olduğuna göre kg/cm2 veya kg/mm2 gibi
birimlerle ölçülür. Kısaca gerilme birim alana gelen iç kuvvettir.[2]

Düzlemsel Yükler
İç Kuvvetlerin Hesabı Kesim Yöntemi
Doğru eksenli bir çubuğa etkiyen bütün dış kuvvetlerin aynı düzlemde bulunduğunu kabul
edelim. Kuvvetlerin düzlemini yz düzlemi olarak alıyoruz. Çubuğun statikçe belirli şekilde
mesnetlendiği kabul edildiğine göre bağ kuvvetleri statikçe bilinen yollarla hesaplanır ve
bunlarda aynı düzlemde bulunur. İç kuvvetlerin hesabı yönünden bağ kuvvetleri ile doğrudan
doğruya belirli öteki dış kuvvetleri ayırt etmeye gerek yoktur. Biz daima bağ kuvvetlerinin
hesaplanmış olduğunu kabul edecek ve dış kuvvetler yönünden dengede olan bir çubuktan
hareket edeceğiz. Ondan sonra iç kuvvetlerin bulunmasını istediğimiz kesitten çubuğu iki
parçaya ayırırız. Soldaki veya sağdaki parçayı bir serbest cisim olarak göz önüne alırız.
Kesitteki iç kuvvetler de hesaba katılmak şartıyla göz önüne alınan parça dengede olmalıdır.
Düzlemde bulunan kuvvetler için üç denge şartı bize N, T, M bilinmeyenlerini hesaplamak
olanağını sağlar. Çubuğu yeteri kadar çok kesitten ayırarak bütün çubuk boyunca iç kuvvetler
hesaplanır. Bu, kesim yöntemidir.

Kesim yönteminin pratik uygulaması için önce iç kuvvetlerin işaretli olanlarını yeniden
gözden geçirelim. Pozitif yönleri düzlemsel hale indirgersek durum elde edilir.

İç kuvvetleri hesaplarken göz önüne alınan çubuk parçasına bilinmeyen iç kuvvetleri pozitif
yönleri ile koymalıdır. Böylece hesap sonucunda pozitif çıkan büyüklüklerin pozitif, negatif
çıkanların negatif olduğu anlaşılmış olur.

Çubukta iç kuvvetler eksen boyunca bütün noktalarda hesaplanır. Sonra bunların grafikleri
çizilir. Bu grafikler çubuk üzerindeki her noktada N, T, M değerlerini (işaretli olarak) gösterir
ve normal kuvvet diyagramı, kesme kuvveti diyagramı ve eğilme momenti diyagramı adını
alır.

Diyagramların çizimi için çubuğu kaç noktada kesmek gerektiği akla gelen bir sorudur.
Çubuğa etkiyen tekil yükler; yayılı yüklerin başlangıç, bitim ve yayılma kanununun değiştiği
noktalar çubukta bölgeler ayırır. Her bölgede bir kesim yapmak, iç kuvvetleri z koordinatının
fonksiyonları olarak hesaplamak ve sonra o bölge içinde z’yi değiştirmek suretiyle kesim

16
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 17 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

sayısını minimumda tutmak mümkün olur. Tekil yüklerin etkidiği noktalarda iç kuvvetlerde
süreksizlikler olduğundan kesimi tam o noktalarda yapmamalıdır. Hesabın yapılışı ve
diyagramların çizilişi örnek problemlerden izlenebilir.

Hesabın yapılış adımlarını bir daha özetleyelim:


1. Bağ kuvvetleri hesaplanır.
2. Yükün değişmesine göre çubukta bölgeler ayrılır. Her bir bölgede bir kesim yapılır.
Çubuğun bir parçası göz önüne alınır. Kesitteki yüzeye iç kuvvetler pozitif yönlerde
konur ve z’nin fonksiyonu olarak hesaplanır.
3. z’ye bölge içinde değerler vererek iç kuvvet diyagramları çizilir.

17
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 18 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

NORMAL KUVVET

Bir çubuk yalnızca ekseni doğrultusundaki dış kuvvetlerin yani çekme ya da basınç
kuvvetlerinin etkisindeyse kesitlerde meydana gelen iç kuvvete Normal Kuvvet, problemede
normal kuvvet hali denir.
Normal kuvvetin işareti: Kesit aldığımızda parça sol tarafta kalıyorsa yani ben parçaya
sağdan bakıyorsam Normal kuvvet sağa doğru yani normalin yönünde olur. (+) tersi (-) olur.

Şekil ???
Normal kuvvet halinde gerilme:
N

F Gerilme
N = Normal Kuvvet
F = Alan
σ = Normal gerilme
Böylece normal kuvvet halinde gerilme, normal kuvvetin kesit alanına bölünmesi ile elde
edilmektedir. Bu formülde N pozitif ise gerilmeler pozitif yani çekme, N negatif ise
gerilmeler negatif yani basınç olarak çıkar.
Örnek

a)Çubuktaki nornal kuvveti?


b) Çubuktaki gerilmeyi bulunuz?
N=? σ=?

N=? σ=?
ΣFy=0
50-N=0 N=50 kg.
N 50
σ= = =1 kg / cm 2
F 30
18
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 19 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Örnek

Çubuk boyunca normal kuvvet diyagramını çiziniz en büyük normal gerilme çubuğun hangi
bölgesinde meydana gelir.

Nı=500 kg (Keserken daima en baş kısmı öneme alacağız)

NII = -800+500=-300
NII = -300

N 500
σ 1 = σ max = = = 10 kg / cm 2
F 50
300
σ2 = = − 6 kg / cm 2
50
100
σ3 = = 2 kg / cm 2
50
P
σ=
A
60 .10 3
140 =
A
π d2
A = 428 mm2 = 4
d = 23 mm

19
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 20 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Örnek:
Şekildeki sistem için σem = 140 N/ mm2 verilmektedir. Bu
çubuğun emniyetle taşıyabileceği max P yükünü bulunuz?
Pmax = ?

Çözüm:
mΣ Fy = 0;
Ay – P – P = 0
Ay = 2 P
P 2P
σ= = = 140 ⇒ P = 10.5 kN
A 150
P
= 140 ⇒ 14 kN
100
Yukarıdaki eleman 10.5 kN dayanabildiği için Pmax = 10.5 kN olur.

Boyutlandırma Emniyet Gerilmesi


Yalnız normal kuvvet etkisinde bulunan bir çubuk gözönüne alalım. Gerek N, gerekse F
çubuk boyunca sabit veya değişken olabilir. Her durumda da
N
σ=
F
Formül bize çubuk üzerinde gerilmenin hesaplanmasına olanak sağlar. N ve F’nin her
ikisininde sabit olduğu hallerde çubuk boyunca σ sabittir; aksi halde σ çubuk üzerinde çeşitli
yerlerde çeşitli değerler alır.
Malzemeler en genel olarak iki farklı grupta toplanabilir:
1. Sünek (düktil) malzeme: Bunlara yükün belirli bir sınırında malzemede çok büyük şekil
değiştirmeler meydana gelir. Buna akma denir.
2. Gevrek (frajil) malzeme: Bu tip malzemede akma olmaz. Belirli bir σ gerilmesinde
malzeme birdenbire kırılır.
Her iki hali bir araya toplayarak malzemeler için bir σm sınır gerilmesi olduğunu
söyleyebiliriz.
20
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 21 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Ancak bir konstrüksiyonda gerilmelerin σm sınır gerilmesine kadar çıkması istenmez. Bu


nedenle σm sınır gerilmesi, emniyet katsayısı denilen, birden büyük bir n katsayısına bölünür.
Böylece elde edilen gerilmeye emniyet gerilmesi denir. Malzemelerin yeteri kadar emniyetli
çalıştırılmaları aşağıdaki sebeblerden doğmaktadır.
1. Dış kuvvetler ekseriya tam olarak belli değildir.
2. Taşıyıcı elemanın her yerinde aynı özellik bulunmayabilir.
3. İç kuvvetlerin hesabında yapılan kabullerden dolayı sonuçlar yaklaşıktır.
4. İmalatlarda bir takım hatalar ortaya çıkabilir.
5. Zamanla elemanın kesitinde zayıflama olabilir.
6. elemanlar uzun zaman çalışması neticesinde yorulmakta dolayısıyla sınır gerilmelerinde
değişiklik olmaktadır.
σm=Mukayese gerilmesi
σm
n n= 2.5 alıyoruz.
σçelik = 1400 kg/cm2
Pratikte üç tip boyutlandırma problemi söz konusu olur:
Problem 1: Kesit tayini
Çubuktaki N bellidir; malzemenin ne olacağına karar verilmiştir, dolayısıyla σem de
bilinmektedir. Çubuğa verilecek kesitin değeri aranmaktadır.

N N
σ = F≥
F , σ em σem= sigma emniyet
Bu bize gerekli kesit alanını verir.
Problem 2: Gerilme kontrolü
Çubuktaki N ve F her yerde bellidir; çubuk malzemesi de bellidir, dolayısıyla σem
bilinmektedir. Çubukta meydana gelen gerilmenin σem’in altında olup olmadığının kontrolü
istenmektedir.
N
σ=
F , σ≤ σem
Problem 3: Dış yükün hesabı (Normal kuvvet)
F ve σem bilinmektedir. Çubuğun ne kadar yük taşıyacağı aranmaktadır. Normal kuvvet
diyagramı bilinmeyen yük cinsinden çizilir. Gerilmenin en fazla olduğu yerdeki değer, σem ile
karşılaştırılarak taşınacak yüke geçilir.
N= σem. F

21
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 22 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Örnek:

Şekildeki çubuğun kesiti sabit ve malzemesinin emniyet gerilmesi 1400 kg/cm2 olduğuna
göre gerekli kesit alanını bulunuz?

N1= 6 t

N2= -4 t

N3= 4 t

6000
F1 ≥ 1400 =4.3 cm2

Örnek:
Şekildeki sistemde AB çubuğu kesiti şekilde verilen borudan
yapılmıştır. σem= 1400 kg/cm2 olduğuna göre kesitin yeterli
olup olmadığını kontrol ediniz?

ΣFy = 0

22
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 23 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

ΣFy = -25 + SAB sin 30° = 0


-25 = -1/2 SAB
SAB =50t
R = Büyük çap
r = Küçük çap
Kesitin alanı
π (R 2 − r 2 )
F=
4
π (10 2 − 8 2 )
F= = 28.27cm 2
4
N 5000
σ= σ2 = ⇒ σ = 1770 kg / cm 2
F 28.27
σ< σem
1770 < 1400 (değildir taşıyamaz)
Örnek:

Şekildeki çubuğun taşıyabileceği P yükünü hesaplayınız?


σem= 100 kg/cm2

N1=2P (I. Bölgedeki gerilme)


23
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 24 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

N1 2P P
σ= = =
F1 144 72
N1 = P (II. Bölgedeki gerilme)
N2 P
σ= =
F2 100

P P
σ em = → 100 =
72 72
P ≤ 7200 kg
En büyüğünü σem’e eşitlemeliyiz.

Şekil Değiştirme Hooke Yasası

Sabit normal kuvvet etkisinde bulunan bir çubuk gözönüne alalım.[2] Kuvvetin etkisi ile
çubuğun boyu bir miktar uzar. Yeni boyu L1 olsun. Uzama miktarı ∆L= L’-L dir. Bu miktar
çubuğun boyu arttığı için, uzamayı daha iyi karakterize etmek üzere birim boyun uzaması
veya uzama oranı diye bir ε (Epsilon) büyüklüğünü tanımlıyoruz.
l1 − l 2 ∆l
ε= =
l l
l1 − l 2 ∆l
ε= =
l l
N
∆L = L.
∆L = ε.L EF Uzama miktarı

ε, iki uzunluğun oranı olmak bakımından, boyutsuz bir büyüklüktür. Çubuktaki normal
kuvvet çekme yerine basınç olursa çubukta uzama yerie boy kısalması olacağından ε negatif
olur. Böylece kısalmaya negatif boy uzaması gözüyle bakabiliriz. O halde
ε= Epsilon (boyutsuz sayı) birim sayılmaz
ε > 0 → çubuk uzar
ε < 0 → çubuk kısalır

24
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 25 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

N=P
L’= Uzamadan sonraki boyu
∆L = L’-L (L boyundaki bir çubuğun uzaması)
N
σ=
F
Hooke yasası: Uzama ile kuvvet arasındaki ilk bağıntı Hooke tarafından ifade edilmiştir.
(1680 yılında) Hooke, uzama ile kuvvetin orantılı olduğunu şu cümle ile söylemiştir; Kuvvet
ne kadarsa uzama o kadardır. Hooke kanunu, birim alana gelen kuvvet, yani gerilme ile birim
boyun uzaması arasında bir orantılılık vardır şeklinde yorumlayacağız ve aşağıdaki gibi
yazacağız:
σ
ε=
E
Buna Hooke kanunu denir.
ε 1 1
=
σ E ε’nun σ’ya oranı sabittir. E ile gösterilir. Bu (E) sayısına elastisite modülü
denir.
ε boyutsuz bir büyüklük olduğuna göre E gerilme boyutunda olacaktır. E çoğunlukla kg/cm2
ile ölçülmektedir.
Artık normal kuvvet halinde ε ile N arasındaki bağıntı yazılabilir:
N
ε=
EF
Burada N ve F’nin çubuk boyunca değişken olabileceği unutulmamalıdır. EF çarpımına
uzama rijitliği denir. Bu değer büyüdükçe uzama azalır; rijitlik ∞ olunca ε = 0 yani, cisim tam
rijit olur.
ε 1
=
σ E
1
ε= σ
E
Çubuk boyundaki uzamayı hesaplamak için
N
ε=
EF formülünden yararlanırız. Birim boyun uzaması ε olduğuna göre dz boyundaki

kısmın uzaması ε dz olur. Toplam boyun uzaması ise bir integralle bulunur:
1 1
N dz
δ = ∫ ε dz = ∫
0 0
EF

Özel olarak N ve F sabit ise bu formül basitleşir ve

25
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 26 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Nl
δ=
EF haline gelir.

Çubuğun boyunda bir uzama olurken eninde de bir daralma meydana gelir. Genişlikte ∆a
kadar daralma olmuş ise enine daralma oranı, uzama oranına benzer olarak
∆a
ε1 =
a şeklinde tanımlanır. Boydaki uzama ile enine daralma arasında bir bağıntı vardır.
ε1
− = sabit =υ
ε
Bu;
Buradaki ν (nü) ye Poisson oranı denir. Poisson oranıda malzemeye bağlı bir katsayıdır.
Basınç etkisindeki bir cisimde hacmin artmıacağı düşüncesi ile Poisson oranının 0 < ν < 0.5
olması gerektiği çıkar.

Örnek

Çubuğun yapıldığı malzemenin elastisite modülü E= 2.106 kg/cm2 dir. Toplam uzamayı
bulunuz?
24000.60 24000.100 24000.50
∆L = + +
30.2.10 6 20.2.10 6 50.2.10 6
∆L= 0.024 + 0.060 + 0.012
∆L= 0.096 cm
İç basınç etkisindeki ince halkalar (Kazanlar)
İçeriden düzgün bir p (kg/m) yayılı yükü etkisinde bulunan bir halka gözönüne alalım.
Böyle bir halkanın kesitinde yalnız
normal kuvvet meydana gelir. Bu
normal kuvveti hesaplamak için
halkayı bir çap boyunca iki parçaya
ayıralım. Düşey denge denklemi

26
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 27 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

π
− 2 N + ∫ p R sin ϕ d ϕ = 0
0 verir. İntegrasyon yapılırsa
N = p. R olarak elde edilir.
P.2R = 2N
N = R.P
P → İç basınç
R → Yarıçap
Halkanın kesit alanı F ise gerilme
N R.P R.P R.P
σ= = σ= σ=
F F F t
t → Yan kesit alanı
N R.P
ε= =
EF t.E
Normal kuvvet etkisi ile halkanın birim boyundaki uzama
R.P
ε=
t.E Birim boydaki uzama

P.R 2
∆R =
E.t Yarı çaptaki değişme

Bütün boydaki uzama ise, 2πRε olduğundan


P.R 2
∆L = 2 π R.ε = 2 π
E.t Çevredeki toplam boyca uzama
1 metresinin dayanacağı kadarı olup 2 metre ise 2 ile çarpacağız.)

Örnek:
Bir barajın dip savağında boru çapı 120 cm dir. Barajda su yüksekliği 80 m. olduğuna göre
borudaki iç basınç P= 8 kg/cm2 olduğuna göre kullanılacak boru et kalınlığı ne kadar
olmalıdır?
Boruda
R.P
σ= ≤ σ em
t 80 m su derinliğinde basınç P= 8 kg/cm2 olduğuna göre

8.60 8.60
≤ 1000 t≥ = 0.48 cm
t 1000 t = 4.8 mm

27
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 28 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Uygulama
Şekildeki çubuktaki normal kuvvet
dağılımını çiz ve en büyük gerilmeyi
bulunuz. Toplam boy değişimini bulunuz?

F = 10 cm2
E = 2.106 kg/cm2
-4 + N = 0 → N1 = 4

-4 + 4 + N = 0 → N2 = 0

-4 + 4 + 2 + N = 0 → N3 = -2

∆L = ∆L1+ ∆L2 + ∆L3


N1 L1 N 2 + L2 N 3 + L3
∆L = + +
EF EF EF
4000.100 − 200.2000
∆L = 6
+0+
10.2.10 10.2.10 6
N 4000
σ= = = 400 kg / cm 2
F 10

Problem 2
AB rijit çubuğa 1 ve 2 nolu dairesel
kesitli çubuklarla şekildeki gibi
asılmıştır. 1 nolu çubuk çelik olup çapı
20 mm’dir. 2 numaralı çubuk bakır olup
çapı 25 mm’dir. P yükü ne kadar uzama
etkimelidir ki şekil değiştirmeden sonra

28
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 29 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

AB çubuğu yatay kalsın.

b) Çubuklardaki gerilmeyi bulunuz?


dçelik = 20 mm
dbakır = 25 mm
(σem)çelik = 1400 kg/cm2
(σem)bakır = 200 kg/cm2
Eç=2x106 kg/cm2
Eb=1x106 kg/cm2
1 ve 2 numaralı çubukların kesitlerinin yeterli olup olm
olmadığını
adığını kontrol ediniz. (P= 3 ton)

Problem 3

Şekildeki koninin özgül ağırlığı γ, elastisite


modülü E’dir. Kendi ağırlığı etkisiyle uzama
miktarını bulunuz?
h
N
∆L = ∫ .d 2
EF
Bilgi: 0

Problem 4

Kesit alanları 10 ve 40 cm2 olan 2 çubuk ankastre


olarak mesnetlenmiştir. Her iki parçadaki
gerilmeleri bulunuz?

29
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 30 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

RA+RB=45t
N- RA=0
N= RA
N+45- RA=0
N= RB-45
1 ve 2. bölgedeki boy değişimlerini yazıp sıfıra eşitlemeliyiz. (Çünkü ankastre çubuk
uzamaz.)
N1 L1 N 2 + L2
∆L = +
∆L=0 EF EF

R A .100 − RB + 50
∆L = + =0
E.10 E.40
40 RA - 5 RB = 0
8 RA - RB = 0
RA + RB = 45

9 RA = 45 → RA = 5t
N 5000
σ= σ= = 500kg / cm 2
F 10

− 40000
σ= = −1000 kg / cm 2
40

30
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 31 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Normal Kuvvet Altında Hiperstatik Problemler


Hiperstatik problemler yalnız denge denklemleriyle çözülemeyen denklemlerdir. Bu tür
problemlerde denge denklemleri yine geçerlidir. İlave denklemler ise şekil değiştirmelerin
geometrik denklemlerden elde edilir. Şekil değiştirmelerin küçük olduğu yine yapılan
kabuller arasındadır.
Örnek:

Üç çubuk şekildeki gibi bir D noktasında


birleşip simetrik bir sistem meydana getirmiştir.
Çubuk rijitlikleri verilmiştir. P yükünden doğan
çubuk kuvvetlerini hesaplayınız?

ΣFy = 0
2 S1 Cos α+ S2 –P = 0 (1)
S1 .h
δ1 =
E1 F1 .Cos α

S 2 .h
δ2 =
E 2 F2 .

δ1
Cosα =
δ2
S1 .h S .h
= 2 Cos α
E1 F1 .Cos α E 2 F2 . (2)

(1) ve (2) den


S2 = P - 2S1 Cos α
S1 .h ( P − 2 S1 Cos α ) .h
= Cos α
E1 F1 .Cos α E 2 F2 .

S1 .h E2 F2 = (P - 2S1 Cos α) h Cos2 α E1F1


S1 .h E2 F2 + 2 h S1 E1 F1 Cos3 α = P h Cos2 α E1 F1
S1 (E2 F2 + 2 E1 F1 Cos3 α) = P Cos2 α E1 F1

31
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 32 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

E 2 F2
S1 ( + 2 Cos 3α ) = P Cos 2 α
E1 F1

P P Cos 2α
S2 = S1 =
E1 F1 E F
2 (Cos 2 α + 1) 2Cos 3α + 2 2
E 2 F2 E1 F1
Problem 6

2 rijit levhanın arasında 3 adet aynı


boyda çubuk atelyeye
ısmarlanmıştır. Ancak çubuklar
yerine takılırken ortadakinin ∆ kadar
kısa olduğu ortaya çıkmıştır. Buna
rağmen çubuk çekilerek yerine takılmıştır. Çubuklarda meydana gelen kuvvetleri hesapla?

Problem 7

Şekildeki rijit çubuk 1 ve 2 nolu çelik


çubuklarla asılmıştır. σem= 1600 kg/cm2
olduğuna göre çubuk kesitlerini tayin
ediniz?

Örnek:
AC yüzeyindeki σ normal kuvvet, τ kayma
gerilmesini bulunuz? Gerilme durumunu Mohr
dairesinde çiziniz?

Örnek:
Şekildeki cismin eğik yüzeyindeki gerilerli
bulunuz ve Mohr dairesinde çiziniz?

32
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 33 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

33
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 34 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

SICAKLIK GERİLMELERİ

Bir sistemin t = 0 sıcaklığında bulunduğu bir ortamda t sıcaklığına değişen bir sıcaklık
değişmesi durumunda meydana gelen şekil değiştirme
σ
ε T = α (T − T0 ) =
E
∆LT = α (T − T0 ).L α = Sıcaklık genleşme katsayısı
σ = E.α (T − T0 )

ÖRNEK:
EAB = 10x106 N/mm2
EBC = 16x106 N/mm2
Şekildeki 2 çubuk rijit bir plak ile 2 mesnete rijit bir
şekilde bağlanmıştır. Her bir çubuktaki gerilmeleri
bulunuz?

Çözüm:
+ ↑ ∑ Fy = 0 − FC − FA + 6 = 0 FC+FA=6
FC + FA = 6kN 4,8.FC+FA=6
FA=1034 N
FC=4966 N
(∆L )uzama
AB
= (∆L )kıısalm
BC

FAB .15 FBC .10


=
10 × 10 × 2 16 × 10 6 × 4
6
FC=4,8.FA

1034 4966
σA = = 517 N / mm 2 σC = = 1242 N / mm 2
2 4

34
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 35 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

ÖRNEK:

σ çelik
emn
= 160 N / mm 2
σ alemn = 180 N / mm 2
Eal = 10.106 N/mm2
Eç = 28.106 N/mm2
Emniyetle taşınacak P yükünü
bulunuz?

ÇÖZÜM:
∆a ∆ç
= ⇒ ∆a = 3∆ç
6 2
σa.4 σç.2
6
=3
10.10 28.10 6
σç =18670. σa
σç = 18670.160
σç = 298 N/mm2>180 bu çözüm uygun değil

180 = 18670. σa
σa = 96 N/mm2<160 uygundur.

+ΣMa =0 180.2x2+96.3x6-P.8 = 0
P = 306 N

ÖRNEK:
t = 10 mm levhanın kalınlığı
E = 2x105

Levhanın toplam uzamasını bulunuz?

35
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 36 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Çözüm:

500
25 a x P.dx P.dx
= ⇒a= δ= ∫ δ ∫ E.(500 + x )
500 x 20 E.dA 0

δ dx
E ∫ (500 + x )
∆L =
dA = 2yt
⎛ x ⎞ P
20.⎜ 25 + ⎟ ln (500 + x )
500
∆L =
⎝ 20 ⎠ E 0

50.10 3
= [(500 + 500)] = 17,3mm
dA = 500 + x 2.10 5
∆L = 17,3 mm.

ÖRNEK:

Şekildeki kompozit çubuğun sıcaklığı 39oC ye


düşürüldüğünde elemanlardaki gerilmeleri bulunuz?
Eç = 206.8x106
Eb = 103.4x106
αç = 11.7x10-6
αb = 17.64.10-6

Çözüm:

∆T = ∆ç + ∆b
∆ T = [α .L.(T − T0 )]ç + [α .L.(T − T0 )]b
∆T = 11,7.10-6.0,25.39+17,64.10-6.0,5.39
∆T = 4,58.10-6 m.

36
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 37 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

PÇ .250 Pb .500
∆T = +
206.8.10 .2600 103.4.10 6.3900
6

P.250 P.500
4,58.10 −6 = +
206.8.10 .2600 103.4.10 6.3900
6

2700 2700
σç = = 1,3 σb = = 0,7
2600 3900

37
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 38 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

İÇ KUVVETLER VE KESİT TESİRLERİNİN HESABI

İç kuvvetlerle ilgili olarak kesit tesirlerinin hesabında R bütün dış tesirleri dengeleyen
herhangi bir yerdeki kuvvet’i temsil ettiğini düşünelim. (Hatta R’yi ağırlık merkezine taşımak
daha faydalı olur.) R’nin eksenlere düşen bileşenlerini kullandığımızda;
R = Bütün dış kuvvetleri dengeleyen herhangi bir yerdeki kuvvet
Mb =Momentin (M) z ekseni üzerindeki bileşeni
N = ( Normal kuvvet) → P
Tx, Ty = Kesme Kuvveti (x ve y’nin bileşenleri) → Vx, Vy
Mb = Burulma momenti → T
Mx, My = Eğilme momenti (Momentin x ve y bileşenleri)→ Mx, My
Kesit Tesirlerinin Hesabı
a) Dış yükler ve çubuk aynı bir düzlemin içindeyse
b) Kısıtlama yok yani düzlemin dışında da olabilir.
a) Dış yükler ve çubuk aynı bir düzlemin içindeyse = Düzlemsel hal:
Bütün kuvvetler (yz) düzleminin içinde olsun
N, Ty, Mx

İşaretlerin İncelenmesi
Seçilen eksen takımına göre sağ kesitte iç kuvvetler eksenlerin yönünde ise (+) ters yönünde
ise (-) alınacaktır.

38
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 39 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Sol kesitte ise eksenlerin ters yönünde olan iç kuvvetleri (+) aynı yönde olan iç kuvvetleri (-)
almak gerekir.

Kesit tesirlerin hesabında iki hal söz konusudur.


a) Dış yükler ve çubuk aynı bir düzlemin içindeyse (Düzlemsel hal)
b) Kısıtlama yok, yani dış yükler ve çubuk belirli bir düzlemin dışında da olabilir. (Uzaysal
hal)
Kesit Tesirlerinin hesabı için izlenecek yollar:
1. Kesim Yöntemi
a) Verilen sistemin bağ kuvvetleri hesaplanır
b) Yükün değişmesine göre çubukta bölgeler ayrılır. Her bir bölgede bir kesim yapılır.
Çubuğun göz önüne alınan parçası üzerine kesit tesirleri (+) işaretle yerleştirilir.
c) Her bir parçada denge denklemleri yazılarak kesit tesirlerinin değerleri (z) koordinatının
fonksiyonu olarak bulunur.
d) Kesit tesirlerinde (z) koordinatına değerler vererek kesit tesirleri bir diyagram üzerinde
işaretlenir.

Örnek:

Şekildeki AB çubuğunda normal kuvvet, kesme kuvveti ve eğilme momenti diyagramını


çiziniz?

39
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 40 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Denge denklemleri kullanılarak çubuğun bağ kuvveleri:


Ax = 60 kg
Ay = 60 kg
By = 70 kg olarak bulunur.
Çubukta üç bölge vardır. I. Bölgede sol paçanın denge denkleminden;
N1 + 60 = 0
-T1 + 60 = 0
M1 – 60 z = 0’dır.
Denklemler çözülürse
N1 = - 60 kg
T1 = 60 kg
M1 = 60.z kgm bulunur.

40
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 41 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Bu değerlerin z ile değişimini gösteren diyagramlar altta çizilmiştir. II. Bölge için iç
kuvvetler;
N11 + 60 = 0
-T11 + 60 - 50 = 0
M11 – 60 z + 50 ( z – 0.50 ) = 0’dır. Buradan
N11 = - 60 kg
T11 = 10 kg
M11 = 10 z + 25 kgm bulunur.
z = 0.50 m için
M11 = 30 kgm
z = 1 m için
M11 = 35 kgm bulunur. III. Bölge için bu bölgeye ait iç kuvvetler;
- N111 = 0
T111 + 70 = 0
- M111 + 70 (1.50 – z ) = 0 denklemler çözülerek;
N111 = 0
T111 = - 70 kg
M111 = -70 z + 105 kgm elde edilir.
z = 1.50 m için
M111 = 0 elde edilir.
Örnek

Şekildeki konsol kirişin


Eğilme momenti,
Kesme kuvveti,
Normal kuvvet
Diyagramlarını çiziniz?

41
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 42 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

ΣFx = 0 N = 0 ΣMx = 0
ΣFx = 100 – Ty 50 – 100.z + Mx = 0 (z = 0.20 için)
Ty = 100 kg Mx = -30 kgm

Ty = 100 kg
Mx + 25 + 50 – 100.z = 0 (z = 0.50 için)
Mx = -25 kgm

Sağ parçayı aldığımız için sol kesit göze alınır.


N = 0, S = 200.(1-z)
Ty – 200.(1-z)
Ty = 200.(1-z) z = 0.50 ise Ty = 100 kg’dır.
1− z
Mx + 200.(1-z).( z ) = 0
Mx = -100.(1-z)2
Mx = 25 kgm

42
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 43 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Örnek: Şekilde verilen moment ve kesme kuvveti diyagramından yararlanarak kesme kuvveti
ile moment arasındaki bağıntıyı gösteriniz?

C Kesitinde
MC = 0.7 tm
dM
= T = Tg α
dx
dx = 1.0 m
dM = 0.7 tm
0.7
= 0.7 t = T5
1.0

43
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 44 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

BASİT KİRİŞTE YAYILI YÜKTEN OLUŞAN KESİT TESİRLERİ

a) Mesnet Reaksiyonları
∑ x = 0, Ax = 0
↑ ∑ y = 0, + Ay − q. l + B y = 0
∑ M A = 0, q. l (l / 2) − l . B y = 0
q .l q .l
By = , Ay =
2 2

b) Kesit Tesirleri (M, N, T)


L
2 ’de M.N.T. değerinin bulunması
Σx = 0 , N = 0
↑∑y=0
,
∑M L = 0 1 q.l ⎛ 1 ⎞
Ay . − .⎜ ⎟ − M = 0
2 , 2 2 ⎝4⎠

q l 2 l q .l 2
M =+ . =
4 2 8
2 2
ql q .l
M =+ −
4 8
2
q .l
M=
8

44
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 45 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

ÜÇGEN YÜKLEME ALTINDA BASİT KİRİŞTE KESİT TESİRLERİ

a) Mesnet Reaksiyonları
∑ x = 0, Ax = 0
q .l
↑ ∑ y = 0, Ay − + By = 0
2

q .l ⎛ 2 ⎞
∑ M A = 0, .⎜ .l ⎟ . B y .l = 0
2 ⎝3 ⎠
q .l
By = ,
3
q .l . ⎛ 1 ⎞
∑ M B = 0, Ay .l − .⎜ .l ⎟ . = 0
2 ⎝3 ⎠
q .l
Ay =
6
b) Kesit Tesirleri (M, N, T)

∑ x = 0, Nx =0
↑ ∑ y = 0, Ay − q. l / ( x) − Tx = 0
q x2
Tx = q. l / 6 − . =0
l 2

q
∑ M x = 0 Ay . ( x ) − (x ). (x ). 1 . 1 . x − M x = 0
l 2 3
ql q .x 3
M = + .( x ) −
6 6l

45
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 46 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

c) Max. Momentin Bulunması


q. l q .x x q ⎛ l x 2 ⎞
− . = ⎜ − ⎟⎟
6 l 2 2 ⎜⎝ 3 l ⎠
Tx =
Kesme kuvvetinin sıfır olduğu yerde moment max. değere ulaşacağından Tx ifadesinde
x2 l
=
parantez içindeki değerde l 3 olursa Tx sıfırdır. Burdan x çekilirse
l2 l
x2 = →x= = 0.577 l = x1
3 3
bulunur.
q .l l q l l l q .l 2 q .l 2
. − . . . .= −
6 3 l 3 2 . 3 3 . 3 6 3 18 3
Mmax =
q .l 2
q .l 2
= = 0.0649 l 2
15,6
Mmax = 9 3

KONSOL KİRİŞTE YAYILI YÜKTEN OLUŞAN KESİT TESİRLERİ

a) Mesnet reaksiyonları
∑x = 0
⎯⎯→
+ , Ax = 0
+↑∑y=0
, +Ay - q.L = 0 , Ay = q.L
L
+ ∑MA = 0
, q.L( 2 ) – MA = 0
q.L2
MA =
2
b) Kesit Tesirleri

∑x = 0
⎯⎯→
+ , Nx = 0
+↑∑y=0
, +Tx-q.x = 0 , Tx = q.x
46
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 47 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

x
+ ∑MA = 0
, q.x( 2 ) + Mx = 0
2
q.x
Mx = −
2
L q.L q.L2
x= T= M =
3 için 3 , 18

2 2 2 2
x= L T = q.L.( ) M = q.L
3 için 3 , 9

M, N, T Diyagramı

ÜÇGEN YÜK ALTINDA KONSOL KİRİŞTE OLUŞAN KESİT TESİRLERİ

a) Mesnet reaksiyonları

∑x = 0
⎯⎯→
+ , Ax = 0
+↑∑y=0
,
qL
+ Ay − =0
2 ,

47
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 48 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

q.L
Ay =
2

q.L 2
+ ∑MA = 0 × L−MA =0
, 2 3
2
q.L
MA =
3

b) Kesit Tesirleri
∑x = 0
⎯⎯→
+ , Nx = 0

qx ( x)
+↑∑y=0 Ay = − Tx = 0
, 2
2
q.L q 1 q.L qx
Tx = − ( x)( x) Tx = −
2 L 2 2 2L

q.L2 qx( x) 1
+ ∑M = 0 − + Ay .x − ( .x ) − M x = 0
, 3 2 3
2
q.L q.L q.x 3
Mx = − + ( x) −
3 2 6L

ÖRNEK
Şekildeki yükleme durumu verilen kirişin M, N, T diyagramlarını çiziniz?

a) Mesnet reaksiyonlarının bulunması

∑x = 0
⎯⎯→
+ , Ax = 0
48
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 49 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

+↑∑y=0
, +Ay – 3 – 4 – 4,5 + Ey = 0 , Ay = 4.6 ton

69
+ ∑MA = 0 Ey = = 6.9ton
3 . 1,5 + 4 . 6 + 4,5 . 9 – 10Ey ,
10
b) Kesit Tesirleri (M, N, T)

+∑x = 0
→ , Nc = 0

+↑∑y=0
, -4 + Tc = 0 Tc = 4 ton

+ ∑MA = 0
, +4.1 – Mc = 0 Mc = 4 t.m

Bu değerleri kiriş üzerinde işaretlersek,

A B arasında kesit tesirleri

+∑x = 0
→ , N1 = 0

+↑∑y=0
, 4,6 – 1.X1 + T1 = 0 T1 = -1.X1 + 4,6 0< X1<3 m

X1 X 12
+ ∑MA = 0 − 4,6. X 1
, 4,6 . X1 - X1 . 1( 2 ) – M1 = 0 -M1 = 2 0< X1<3 m

49
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 50 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

X 12
− + 4,6 X 1
M1 = 2

Burada X1’re değerler vermek suretiyle 0 ile 3 metre arasındaki T1 ve M1 kesit tesirleri
bulunur.

B C arasındaki kesit tesirleri

+∑x = 0
→ , N2 = 0

+↑∑y=0
, 4,6 – 3 – T2 = 0 T2 = +1,6 ton yönü değişecek 3<X2<5 m
+ ∑MA = 0
, 4,6.X2 – 3.(X2 – 1,5) – M2 = 0
–M2 = 3.(X2 – 1,5) – 4,6.X2
–M2 = 3.X2 – 4,5 – 4,6.X2
–M2 = -1,6.X2 – 4,5 3<X2<5
M2 = 1,6.X2 + 4,5
X2’ye 3 m ile 5 m arasında değerler verilerek T2 ve M2 kesit tesirleri bulunur.

C D arasında kesit tesirleri

+∑x = 0
→ , N3 = 0

+↑∑y=0
, 4,6 – 3 + T3 = 0 T3 = -2,4 ton 5<X2<7 m

+ ∑MA = 0
, 4,6.X3 – 3.(X3 – 1,5) + 4 – 4(X3 – 5) – M3 = 0
4,6.X3 – 3.X3 +4,5 + 4 – 4.X3 +20 – M3 = 0
-2,4.X3 + 28,5 - M3 = 0
M3 = 2,4. X3 + 28,5 5< X3<7 m

50
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 51 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

X3’e 5 m ile 7 m arasında değerler verilerek T3 ve M3 kesit tesirleri bulunur.

D E arasında kesit tesirleri.

+∑x = 0
→ , N4 = 0

1
+↑∑y=0 (X 4 - 2)2
, 4,6 – 3 – 4 - 2 + T4 = 0
1
(X 4 - 7 )2
4,6 – 7 - 2 + T4 = 0
1
(X 4 - 7 )2
T4 = -2,4 - 2 7<X4<10 m

3 qx
=
3 X4 −7
qx = 1.( X 4 − 7 )

⎡1 2 1 ⎤
4,6. X 4 − 3.( X 4 − 1,5) + 4 − 4.( X 4 − 5) − ⎢ ( X 4 − 7 ) . ( X 4 − 7 )⎥ − M 4 = 0
+ ∑M = 0 ⎣2 3 ⎦
,

⎡1 3⎤
4,6. X 4 − 3. X 4 + 4,5 + 4 − 4. X 4 + 20 − ⎢ ( X 4 − 7 ) ⎥ − M 4 = 0
⎣6 ⎦

1
− 2,4. X 4 + 28,5 − ( X 4 − 7 )3 − M 4 = 0
6

1
− M 4 = 2,4. X 4 + ( X 4 − 7 )3 − 28,5
6

51
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 52 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

1
M4 = − ( X 4 − 7 )3 − 2,4. X 4 + 28,5
6 7<X4<10 m
X4’de değerler vermek suretiyle T4 ve M4 kesit tesirleri bulunur.

ÖRNEK
Şekilde çıkmalı basit kirişin B, C, D, E ve F kesitlerindeki kesit tesirlerini bulunuz ve M, N, T
diyagramlarını çiziniz?

Mesnet reaksiyonlarının bulunması

+∑x = 0
→ , Bx = 0

1 1
+↑∑y=0 − (1,5.2 ) + B y − 1,5.2 − (1,5.2 ) − 2 − 3 + G y = 0
, 2 2

52
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 53 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

1 1
+ ∑MB = 0 − (1,5.2 ) .0,5 + 1,5.2.0,75 + (1,5.2 ) .2,0 + 2.3 + 3.4,5 + 2.1 − 7,5.G y = 0
, 2 2

-0,75+2,25+3,0+6+13,5+2-7,5.Gy = 0
26
Gy = = 3,46
7,5 ton By = 11 – 3,46 = 7,54 ton
96
B’nin solunda:
+∑x = 0
→ , NB = 0
1
+↑∑y=0 − (1,5.2 ) − TB = 0
, 2 TB = -1,5 ton
+ ∑MB = 0
, -1,5 . 0,5 MB = 0 MB = -0,75 t.m

B’nin sağında:

+↑∑y=0
, -1,5 + 7,54 – TB = 0 TB = 6,04 ton
MB = -0,75 t.m

C noktasında:
+↑∑y=0
, -1,5 + 7,54 – 3 – TC = 0
TC = 3,04 ton
+ ∑ M C = 0 − 1,5.2 + 7,54.1,5 − 3.0,75 − M C = 0
,
MC = 6,06 t.m

D’nin solunda:
+↑∑y=0 − 1,5 + 7,54 − 3 − 1,5 − TD = 0
,
TD = 1,54 ton
+ ∑MD = 0
,
− 1,5.23,5 + 7,54.3 − 3.2,25 − 1,5.1.M D = 0
MD = 9,12 t.m

D’nin sağında
+ ↑ ∑D = 0
,
− 1,5 + 7,54 − 3 − 1,5 − 2 + TD = 0
TD = -0,45 ton
MD = 9,2 t.m

53
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 54 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

E’nin solunda:

+↑∑y=0 − 1,5 + 7,54 − 3 − 1,5 − 2 + TE = 0


, TE = -0,46 ton

+ ∑ME = 0 − 1,5.5 + 7,54.4,5 − 3.3,75 − 1,5.2,5 − 2.1,5 − M E = 0


, ME = 8,43 t.m

E’nin sağında:

+↑∑y=0
, − 1,5 + 7,54 − 3 − 1,5 − 2 − 3 − TE = 0 TE = -3,46 ton
ME = 8,43 t.m

F’nin solunda:

+ ∑MF = 0 − 1,5.6,5 + 7,54.6 − 3.5,25 − 1,5.4 − 2.3 − 3.1,5 − M F = 0


,
MF = 3,24 t.m
TF = -3,46 ton
F’nin sağında:

54
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 55 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

MF = 3,24 + 2 = 5,24 t.m


TF = -3,46 ton

M, N, T diyagramlşarının çizimi:

Momentin sıfır olduğu yerin bulunması


X0 X 0 − 0,165. X 02 − 0,124 = 0
6,04. X 0 − 0,75 − 2. X 0 . =0
2 0,165 ± (0,165) − 4.(0,124 )
2

6,04. X 0 − X 02 − 0,75 = 0 X 01 = = 0,444m


2

Yayılı yük, Kesme Kuvveti ve Eğilme Momenti Arasındaki Bağıntılar


Yayılı yük, kesme kuvveti ve eğilme momenti arasında türev bağıntıları vardır. Bu bağıntıları
elde etmek için düşey yayılı yükle yüklü bir çubuk gözönüne alalım.

55
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 56 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Çubuktan çıkarılan bir dz parçası şekilde daha büyük gösterilmiştir. Bu parçanın iki yanında
da iç kuvvetler vardır; bunlar şekilde işaretlenmiş ve dz kadar ilerleme sonucu iç
kuvvetlerdeki ve yayılı yükteki artımlar gösterilmiştir. Çubuk parçasının dengede olduğunu
ifade edelim: Düşey izdüşüm denklemi:
T – (T + dT) – (q dz) = 0
dz’ye bölerek buradan
dT
=− q
dz
Elde edilir. Moment denklemi
⎛1 ⎞
⎜ dz ⎟
-M + (M + dM) – T dz + (q dz) ⎝ 2 ⎠ = 0
dz’ye bölerek
dM 1
= T − q dz
dz 2
T’den sonra gelen terim T’nin yanında ihmal edilir ve
dM
=T
dz
elde edilir.
Bu iki önemli bağıntıdan ikincisi eğilme momentinin türevinin kesme kuvvetini verdiğini,
birincisi ise kesme kuvvetinin türevinin yayılı yükün negatif işaretlisini verdiğini ifade
etmektedir.[2]

56
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 57 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Çubuk üzerinde tek bir moment varsa; moment saat ibresinin yönünde ise grafiğe
ekleriz. Moment saat ibresinin ters yönünde ise çıkaracağız.

Eğer çubuk üzerinde tek bir kuvvet varsa tek yük aşağıya doğruysa kesme kuvvetine o kadar
aşağıya iner. Yukarı doğruysa eklenir. Aşağı doğruysa çıkarılır.

Önemli Noktalar
1. N ve Ty (+) olunca yukarıya Mx (+) olunca aşağıya yazılır.
2. Diyagramlar daima başından çizilmeye başlanır.
3. Çubuk üzerinde tek bir moment varsa; moment saat ibresinin yönünde ise grafiğe ekleriz.
Moment saat ibresinin ters yönündeyse çıkaracağız.

4. Eğer çubuk üzerinde tek bir kuvvet varsa; tek yük aşağı doğruysa kesme kuvveti de o kadar
aşağı doğru iner: Yukarı doğruysa eklenir.

5. Kesme kuvvetinin sıfır olduğu noktada moment max. ya da min. olur.


6. Ty, düz (-) olunca Mx, eğik (\) olur. Ty (\) eğik ise Mx parabol olur.

Örnek :
Diyagramları bildiğimizi kabul edelim.

57
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 58 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Not: Ty düz (-) olunca


Mx (\) eğik olur.
Ty (\) ise Mx parabol olur.
Kesme kuvvetinin sıfır olduğu noktada moment max. ya da min. olur.
Örnek:

Şekildeki çubuğun Ty ve Mx diyagramlarını çiz. Bağ kuvvetlerini hesapla.


II. bölgede Ty = 2-6 = - 4
Momentte başlangıçta sabit mesnet var. Moment sıfır olur.
I. Bölgede Ty sabit olduğundan Mx doğrusal olacak II. Bölgede parabol olacak
Mx = 3 + (- 3) = 0

58
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 59 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Mx
= Ty = 0
dz Ekstremum

Ödev :

Ty ve Mx diyagramlarını çiz.

Uygulama

Mx ve Ty , N = ?
Önce bağlar bulunur.

59
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 60 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

ΣFx = 0
Ax = 0 ΣFy = 0
Ay + 6.5 – 30 = 0
Ay = 23.5 ton
ΣMA = 0 MA. 6, 5 . 9 – 30. 11. 25
MA= 305 ton
I. Bölge

N=0
Ty – 23.5 = 0
Ty = 23.5
Mx + 305 – 23.5. z
Mx = -305 + 23.5. z
Mx = 187.5
II. Bölge

N=0
23.5 + 6.5 - Ty = 0
Ty = 30 t.
Mx + 305 + 6.5 (z-5) = 0
Mx = -305 - 6.5 (z-5)
Mx = ……

60
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 61 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

III. Bölge

N=0
ΣFy = 0
Ty - 30 = 0
Ty = 30 t.
Mx + 30 (15-z) = 0
Mx = -30 - (15-z)
Mx = 0

Örnek 2:

61
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 62 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

ΣFx = 0 Ax = 0
ΣFy = 0 Ay + By – 12- 2 = 0
Ay + By = 14
ΣMA = 0 Ay = 8 t
4 – By .6 + 12.3 – 2.2 = 0
6 By = 36 → By = 6 t

I. Bölge

N=0
Ty + 2 = 0 → Ty = - 2 t
Mx + 2 z = 0 → Mx = - 2 z

II. Bölge

62
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 63 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

N=0
Ty + 2 + 12 -8 → Ty = 6
Mx2 = - z2 + 10 z – 20
z = 2 için Mx = - 4 tm
z = 8 için Mx = - 4 tm
z yerine 5 koyarız (3 +2)
Böylece nereden geldiğini buluruz.
III. Bölge
N = 0, Ty = 0, Mx = - 4

Örnek:

Σ Fx = 0
Ax – 4 = 0 → Ax = 4 t
Σ Fy = 0
Ay – 6 – 2 -2 = 0
Ay = 10 t
Σ MA = 0
4
6.
MA + 3 + 2 . 6 + 2. 8 + 4.2
MA = - 44 t

63
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 64 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

I. Bölge

Σ Fx = 0
4+N=0→N=-4
Ty – 10 + 6 = 0 → Ty = 4 t
4
6.
MA - 3 -Ty . z + Mx = 0
Mx = 4 z – 36
z = 0 → Mx = - 36
z = 4 → Mx = - 20

64
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 65 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

II. Bölge

Σ Fx = 0 → N = - 4
Ty + 2 + 6 – 10 = 0
Ty = 2
4
6.
MA - 3 + 4.2 = 0

Çubuklar Eğri Eksenli

Σ Teğet = 0 N – P. Sin ϕ = 0
Ty + P . Cos ϕ = 0
Mx – P .R. Sin ϕ = 0

65
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 66 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Örnek:

Çerçeveler ve Eğri Eksenli Çubuklar


Çerçeveler, uygulamada çoğu zaman doğru eksenli çubukların birbirine rijit bağlanması ile
teşkil edilen çerçevelerin de iç kuvvetlerinin hesabı söz konusu olur. Bu takdirde her bir
doğrusal kısım için bir ilerleme yönü seçilir. Bu yön her kısımda bir alt taraf belirtir. Şek. 2-
12’de her parça için seçilen ilerleme yönünün sonucu olarak çubukların altına kesikli çizgiler
çizilmiştir. İç kuvvetlerin işareti bakımından bunu yapmak zorunludur. Ondan sonra her bir
parça ayrı bir çubukmuş gibi iç kuvvetler hesaplanır.[2]

Eğri eksenli çubuklar Eğri eksenli düzlemsel çubuklarda iç kuvvetlerin tanımı doğru
eksenlilerle aynıdır. Burada çubuk kesitinin çubuk eksenine dik olacağını unutmamak gerekir.

66
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 67 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Bu bakımdan çubuk kesitleri bir birine paralel olmaz. Fakat iç kuvvetler kesitin normaline
göre tanımlanırlar.

[2]
Uzaysal Yükler
Burulma Momenti

[2]
Önce çubuğa etkiyen basit bir uzaysal yük göz önüne alacağız. Şekilde gösterilen bu yük
çubuğunun ekseninden geçmeyen bir çift kuvvet çiftidir. Momenti = P. d olan bu kuvvet çifti,
ankastre mesnette yine kendisine eşit zıt yönlü bir kuvvet çifti ile dengelenir. Kuvvet çiftleri
kendi düzlemlerine dik bir vektörle gösterilebileceğinden, gerek etkiyen kuvvet çiftini, gerek
ankastre uçtaki tepki çiftini şekilde birer vektörle gösterdik ve kuvvet çifti vektörünün kuvvet
vektörlerinden ayrılması için üstlerine birer dönüş işareti koyduk. Şüphesiz çubuğa başka
noktalarında da aynı tipte kuvvet çiftleri etkiyebilir.

67
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 68 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Çubuğun kesitinde meydana gelen iç kuvveti bulmak için yine kesim yöntemine
başvurulabilir. İki parçaya ayrılan çubuğun bir parçasını göz önüne alıp bu parçanın dengesi
için gerekli iç kuvveti koyalım. Bu bize burulma momentini verir. Bu halde kullanılan denge
denklemi gerçekte z eksenine göre moment denklemidir, ancak bu denklem z doğrultusunda
moment vektörlerinin vektörel izdüşüm dengesi olarak da düşünülebilir.

Etkiyen kuvvet çiftlerinin çok olması halinde tutulacak yol da aynıdır. Örneğin Şek. 2-15’de
gtösterilen milde bir A kesitindeki burulma momentini bulmak için, mil A’dan kesilerek sol
parça göz önüne alınmıştır. Moment denge denkleminden
Mb+300-600=0
Mb=300 kgm
Olarak bulunur. Yapılan iş, normal kuvvet halindekine çok benzemektedir.
Eğer etkiyen yük kuvvet çifti değil de eksenden geçmeyen bir tekil yük ise, bu yük eksene
indirgenir. Böylece eksene etkiyen bir tekil kuvvet ile bir kuvvet çifti elde edilir. Tekil yük
eksene etkidiğinden, daha önce öğrenildiği gibi, kesme kuvvet ve eğilme momenti diyagramı
çizilir. Kuvvet çifti ise, şimdi öğrenildiği gibi, burulma momenti meydana getirir.

Çerçeve ve eğri eksenli çubuklarda da çubuk düzlemine dik etkiyen kuvvetler burulma
momenti meydana getirir.[2]

68
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 69 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

KİRİŞ HESAPLARI

bh 3 hb 3 bh 2 hb 2
Ix = Iy = Wx = Wy =
Atalet momenti 12 12 6 6
M= Eğilmeye tepki gösteren iç kuvvetlerin momentleri
Mmax= Dış kuvvetlerin oluşturduğu eğilmeye tepki gösteren iç kuvvetlerin momentleri
Qmax= Dış kuvvetlerin oluşturduğu en büyük kesme kuvveti (k)
Sx,Sy = Statik momenti
M = Mmax ile kiriş dengededir
Kiriş Kesitini Hesaplamada Kullanılan Formüller
1. Mmax=W.σem
a- Dış yüklere göre kesit kontrolü
b- Momente göre kesit seçimi
M max
W =
2. σ em

M max
σ=
3. W
σ<σem
( Kesit yeterli) Eğilme gerilmesi kontrolü
Qmax .S x
T=
4. b.I x τ≤τ (kg/cm2)
em

bh 2
Sx =
5. 8 cm3

5 q.l 4
f = . ≤ f max
6. 384 E.I
l
f =
700 (Kafes kirişlerde)
l= Kiriş açıklığı

69
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 70 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

l
f =
400 (Dolu gövdeli ve kamalı kirişlerde)
l
f =
150 (Konsol kirişlerde)
l
f =
300 l=5-7 (Çelik kirişlerde)
l
f =
500 l>7 den (Çelik kirişlerde)
Soru :

1. Mesnet tepkilerini bulunuz.


3
220. = 330
2
2. Kesme momentini.
3. Eğilme momenti.
4. En büyük eğilme momenti
q.l 2 220.3 2
M max = = = 247.5 kgm
8 8
5. Uygun kiriş kesitini seçiniz.
Çözüm :
II. sınıf çam
σem= 100 kg/cm2
Mmax=W.σem
M max 24750
W gerekli = = = 247.5 cm 3
σ em 100

70
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 71 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Kesit = 10.14 = 140


Ix=22.87 cm4
Wx = 327 cm3
b 5
=
h 7 yi sağlayacak kesitm
6. Eğilme gerilme kontrolü
M max 24750
σ= = = 76 kg / cm 2
Wx 327

σ<σem ise 76<100 olduğundan uygun


7. kayma gerilmesi kontrolü
Qmax=330 kg
bh 2 10.(14) 2
Sx = = = 245 cm 2
8 8
Qmax .S x 330.245
T= = = 2.53
8. b.I x 10.2287 kg/cm2
II. sınıf çam için τem=9 kg/cm2
τ<τem olduğu için uygun
2.53 < 9 kg/cm2
9. Sehim kontrolü
E= Elastisite modülü = 100000 kg/cm2
l= 300 cm
5 q.l 4
f = . ≤ f max
384 E.I
5 2.2.(300) 4
f = . =1
384 100000.2287 cm
q yu kg/m den kg/cm çevirmemiz lazım.
l 300
f = = = 1 cm
300 300 f=fmax emn.
l 300
f = = = 3 cm
300 100 f<fmax emn.
71
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 72 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Örnek :

Malzeme II. Sınıf çam


σem = 100 kg/cm2
σem = 85 kg/cm2
τem = 9 kg/cm2
E = 100000 kg/cm2
Şekilde görülen iki parçalı kirişte gerekli kontrolleri yapınız.
1. Mukavemet değerlerinin hesabı:
b h 3 20 (48) 3
I= = = 184320 cm 4
12 12
I b h 2 20 (48) 2
W= veya = = = 7680 cm 3
y max 6 6
In = 0.6 I = 0.6 . 184320 = 110600 cm4
Wn =0.8 W = 0.8 . 7680 = 6144 cm3
2. Statik değerlerin hesabı :
q l 2 1 .3 x ( 6 ) 2
M max = = = 5.85 tm
8 8

q l 1 .3 x 6
Qmax = = = 3.9 ton
2 2
3. Kontroller :
a) Eğilmeye göre kontrol:
M max 585000 kg cm
σ= = = 95 kg / cm 2 < 100 kg / cm
Wn 6144 cm 3
b) Kesme kontrolü
Qmax . S
τ=
b. I
Statik moment = alan x kendi ağırlık merkezinin tarafsız eksene olan mesafesi
= (b x h) x (h/2)
72
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 73 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

S = 20 x 24 x 12 = 5760 cm3
3900 . 5760
τ= = 6.1 kg / cm 2 <τ em = 9 kg / cm 2
20 184320
x
c) Sehim kontrolü :
5 ql4 5 13 x (600) 4
f= . = .
384 E I n 384 100000 .110600
L 600
1.98 cm < = = 2 cm
= 300 300
Soru :

İki mesnetli basit kirişin yükleme durumu ve kesit şekli gösterilmiştir. Emniyet gerilmeleri
çekme ve basınç için:
σ em = 1600 kg / cm 2 ⎫

τ em = 1050 kg / cm 2 ⎪
statik moment = 231.3 ⎪

S y = 231.3 ⎪

Kesitteki boyutlar : h = 240 mm⎪
b = 118mm ⎪

E =10mm ⎪

t = 13 mm ⎭ bu koşullara göre kirişin emniyetli olup olmadığını gösterin
Her kesite gelen yük 1 tondur.
Q= 1.0,2 = 0,2 tonm

73
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 74 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Çözüm
Q = 1.2 = 2 t

∑M A = 0 ⇒ 20.0,2 + 2.1,0 + 20.1,8 − RB .2 = 0 ⇒ RB = 21t

∑F y = 0 ⇒ R A − 20 − 2 − 20 + 21 = 0 ⇒ R A = 21t

Alanlar
21 + 20.8
∆1 = .0,2 = 4,2 tonm
1. Yamuk 2 (1. moment)
0,8.0,8
∆2 = = 0,32 tonm
2. Üçgen : 2 (2. moment)
0,8.0,8
∆3 = = 0,32 tonm
3. Üçgen : 2 (3. moment)
21 + 20.8
∆4 = .0,2 = 4,2 tonm
4. Yamuk 2 (4. moment)
M1= 4,2 ton
M2= 4,2 + 0,32 = 4,52
M3=4,52 – 0,32 = 4,20
M4= 4,2 ton
Eğilme yönünden kontroller
M max
σ= ≤ σ em
W (bunda W de bulup gerçek mukavemet momenti ilede karşılaştırabiliriz.)
Mmax = 4,52 ton
Qmax =21 ton
b.h 3 l.h 3
Iy = − 2.
I profili için atalet momenti 12 12

74
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 75 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Ix 11,8.(24 3 ) 5,4.(21,4 3 )
Wy = Iy = − 2.
Mukavemet momenti 12 12 12 ise Iy=4750 cm4
4750
W = = 396 cm 3
12
11,8
= 5,9
b=11,8 cm ise 2 5,9-0,5=5,4
4,52 tm = 452000 kgcm
452000
σ= ≅ 1135 < 1600
396 olduğundan emniyetlidir.
Kayma gerilmesi kontrolü
Qmax .S y
τ= ≤ τ em
b.I y
olduğundan emniyetlidir.
Soru :

Kirişin sargı yönünden emniyetli olup olmadığını kontrol ediniz.


E=2,1.106 kg/cm2
Çözüm:
5 q.l 4 5 800.400 4
f max = . ⇒ . ⇒ f = 59,5
384 E x .I x 384 2,1.10 6.21,3

a 4 44
Ix = = = 21,3 cm 4
12 12
l l 400 400
veya ≥ f max ⇒ veya ≥ 59,5
300 500 300 500
1,33 veya 0,8<5,9 olduğundan kiriş emniyetsizdir.

75
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 76 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Soru :

II. Sınıf çam ahşap kullanılmıştır.


Kirişin kesiti 7x15
σem=100 kg/cm2
τem= 9 kg/cm2
a. kesme kuvveti ve eğilme momenti diyagramlarını çizerek max. Değerlerini belirtin.
b. kirişte gerekli kontrolleri yaparak kiriş kesitinin kayma gerilmesi eğilme gerilmesi
yönünden yeterli olup olmadığını gösterin.
Çözüm :
Q = 800.1,8 = 1440

∑M A = 0 ⇒ 1440.0,9 + 2000.1,8 − RB .4,6 + 1200.5,8 = 0 ⇒ R B = 2577

∑F y = 0 ⇒ 2577 − 1440 − 2000 + R A − 1200 = 0 ⇒ R A = 2063

V değerleri
0,9.800 = 720 }⇒ 2063 − 720 = 1343
1343 – 720 = 623
2000 – 623 = 1377

76
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 77 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

2577 – 1377 = 1200


Alanlar:
2063 + 623
M 1 = ∆1 = .1,8 = 2417 kgm
2 (alanlar momente eşittir.)
M2 = ∆2 = 1377.2,8 = 3855 kgm (serbest uçlar ve mesnetlerde M = 0 dır.)
M3 = ∆3 = 1200.1,2 = 1440 kgm
Qmax = 2063 kg
Mmax = 2417 kgm
M max
≤ σ em ⇒
σmax = W emniyetlidir.
b.h 3 7.(15) 3 2417
W = = = 263 ⇒ σ max = = 919 kg / cm 2
6 6 263
σ>σem olduğundan emniyetsizdir.
Kayma gerilmesi kontrolü
Qmax .S y
τ= ≤ τ em
I x .b emniyetlidir.
b.h 3 7.(15) 3
Ix = = = 1969
12 12
bh 2 7.(15) 2
Sx = = = 197
8 8
τ=29,49 τem=9 τ>τem olduğundan emniyetsizdir.

Soru :

77
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 78 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

2. Sınıf çam ahşap malzeme kullanılmış


σem = 100 kg/cm2
τem = 9 kg/cm2
Kesit = 12 x 16
Çözüm
Q = 600 x 0.8 = 480 kg
 Σ Fy = 0 ise RA = 480 – 400 = 0 ise RA = 880

0 ≤ x ≤ 0.7
 Σ Fy = 0 ise V – 400 = 0 ise V = 400 (B deki kesme kuvveti)
ΣM0 = 0 -M + 400 x
x = 0 için M=0 (C nokt. moment)
x = 0.7 için M = 280 kgm (B nokt. moment)

78
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 79 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

 Σ Fy = 0 ise V – q (x-0.7) - 400 = 0


V = q (x-0.7) + 400
x = 0.7 için V = 400 kg (B nokt) eşit olması gerekir.
x = 1.5 için V = 880 kg (A nokt)
⎛ x − 0.7 ⎞
⎜ ⎟
ΣM0 = 0 ise -M + q (x-0.7) ⎝ 2 ⎠ + 400 x = 0

x = 0.7 için M = 280 kgm (B noktası ile aynı olması gerekir.)


⎛ 1.5 − 0.7 ⎞
⎜ ⎟
x = 1.5 için M = 600 (1.5 – 0.7) ⎝ 2 ⎠ - 400 x 1.5 = 792 kgm (A nokt)
Qmax = 880 kg
Mmax = 792 kg
b h 2 12 x (16) 2
W= ⇒ = 512 cm 3
6 6
M max 79200
σ= = =154.99 >100
W 512 olduğundan emniyetsiz (Kesit uygun değil)
Qmax x S y 880 x 384
τ= = = 6.88 < 9
Ix xb 12 x 4096 emniyetli
b h2
Sy = = 384 cm 2
8
b h3
Ix = = 4096 cm 4
12

79
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 80 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

MUKAVEMETİN TEMEL KAVRAMLARI

N
σ=
F
N P
σ= =
F F

Yatayla α açısı yapan yüzeyde gerilmeyi bulalım.


Taralı yüzeydeki gerilmeyi bulalım, yüzey içindeki bileşeni τ, normal üzerindeki bileşeni σ
olsun.
Bir eğik düzlem üzerinde hem kayma hem de normal gerilme vardır.
τ = Kayma gerilmesi
σ = Normal gerilme
ϕ = Yatayla o yönün normalle yaptığı açı

− σ 1 . AB .1 + σ . AC . Cosϕ −τ AC .Sin ϕ .1 = 0
σ 1 Birim alanın gerilmesi
− σ 1 . AC .1 Sin ϕ + τ . AC . 1Cosϕ = 0 (AC’ye bölüyoruz)
τ = − σ . tg ϕ

80
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 81 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

AB
−σ 1 + σ . Cos ϕ − τ Sin ϕ = 0
AC
− σ 1 .Cos ϕ + σ . Cos ϕ + σ tg ϕ Sin ϕ = 0
− σ 1 .Cos 2ϕ + σ . Cos 2ϕ + σ tg ϕ Sin 2 ϕ = 0
σ = σ 1 .Cos 2ϕ Normal gerilme
σ’yı yukarıdaki τ’da yerine koyarsak
τ = − σ 1 . Sin ϕ . Cos ϕ Kayma gerilmesi
Bir eğik düzlem üzerinde hem normal, hem de kayma gerilmesi vardır. Bu gibi hallere bir
eksenli gerilme hali denir.

Tek Eksenli Gerilme Hali

σ = σ 1 .Cos 2ϕ
τ = − σ 1 . Sin ϕ . Cos ϕ
Bu formüller her yüz için geçerlidir yalnız ϕ değişir.
ϕ = Yatayla o yüzün normalinin yaptığı açı
AB = ϕ
DC = ϕ + 180 o
CA = ϕ + 90 o
DB = ϕ + 270 o
σ CA = σ 1 . Cos 2 (ϕ + 90 o ) = σ 1 . Sin 2 ϕ
τ CA = σ 1 . Sin (ϕ + 90 o ) . Cos (ϕ + 90 o )
τ CA = − σ 1 . Sin ϕ . Cos ϕ = −τ AB
Mohr dairesi

81
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 82 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

⎛ 1 + Cos 2ϕ ⎞
σ = σ 1 ⎜⎜ ⎟⎟
σ = σ 1 .Cos 2ϕ ⎫ ⎝ 2 ⎠

⎬ σ σ
1
( )
Cos 2ϕ = 1 + Cos 2 ϕ ⎪ σ − 1 = 1 Cos 2ϕ
2 ⎭ 2 2

τ = − σ 1 . Sin ϕ . Cos ϕ
1 Sin 2ϕ
Sin ϕ . Cos ϕ = Sin 2 ϕ → τ = − σ 1
2 2

1
τ = − σ 1 . Sin 2 ϕ
2
ϕ açısı yok edilirse
2 2
⎛ σ ⎞ ⎛σ ⎞
⎜σ − 1 ⎟ +τ = ⎜ 1 ⎟
2

⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠
Absis + ordinat = yarıçap
Daire denklemi

82
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 83 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Uygulama 1

Şekildeki çerçeveye ait moment, kesme kuvveti, normal kuvvet diyagramlarını çiziniz?

Uygulama 2

AC yüzeyindeki σ (normal),
τ (kayma) gerilmelerini bul?
Gerilme durumunu
Mohr dairesinde göster?

Uygulama 3
Şekildeki cismin eğik yüzeyindeki gerilmelerini bulunuz ve Mohr dairesinde gösteriniz?

83
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 84 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

İki Eksenli Gerilme Hali

Cismin içindeki herhangi bir kesitteki


normal ve kayma gerilmelerini arıyoruz.

σ 1 = σ 1 .Cos 2ϕ
σ 11 = σ 2 .Cos 2 (90 − ϕ )
σ = σ 1 + σ 11
τ 1 = − σ 1 . Sin ϕ . Cosϕ
τ 11 = − σ 2 . Sin(90 − ϕ ) . Cos (90 − ϕ )
τ =τ 1 + τ 11
σ = σ 1 . Cos 2 ϕ + σ 2 . Sin ϕ . Cosϕ
τ = − σ 1 . Sin ϕ . Cos ϕ + σ 2 . Sin ϕ . Cos ϕ
− −

1. σ AC − γ 1 AB .Cosϕ − σ 2 BC Sinϕ
− −
τ − + γ 1 AB Sinϕ − σ 2 BC Cosϕ
2. AC
D = σ = σ 1 .Cos 2ϕ + σ 2 .Sinϕ
τ = −γ 1 Sinϕ .Cos ϕ + σ 2 .Sinϕ .Cos ϕ
İki açı cinsinden:
σ1 + σ 2 σ1 − σ 2
σ= + × Cos 2ϕ
3. 2 2

σ1 + σ 2
τ= × Sin2ϕ
2
φ açısını yol edelim.

84
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 85 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

İki eksenli gerilme durumunda Mohr dairesi denklemi


2 2
⎡ ⎛σ1 + σ 2 ⎞⎤ ⎛σ −σ 2 ⎞ σ1 − σ 2
⎢σ − ⎜ 2 ⎟⎥ + τ = ⎜ 1
2

⎣ ⎝ ⎠⎦ ⎝ 2 ⎠ Burada 2 dairenin yarı çapıdır.

AB’nin τ = sıfır sadece σ2’i var. O yüzden daire üzerinden τ = 0, σ1 olan yeri işaretleriz.
BC’nin σ = 0, τ’su var.
aa′ = 3 numaralı denklemden hesaplanır.

Bir Nokta Civarındaki Gerilme Durumu:


σ1 + σ 2 σ1 − σ 2
σx = + × Cos 2ϕ
2 2
σ + σ 2 σ1 − σ 2
σy = 1 − × Sin 2ϕ
2 2
σ +σ2
τ xy = − 1 × Sin 2ϕ
2

1. şekilde I. Durum veriliyor. II durum soruluyor.


85
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 86 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

2. şekilde II. Durum veriliyor. I durum soruluyor.


2
σ x +σ y ⎛σ x +σ y ⎞
σ2 = − ⎜⎜ ⎟⎟ + τ xy2
2 ⎝ 2 ⎠
2
σx +σ y ⎛σ x −σ y ⎞ 2τ xy2
σ1 = + ⎜⎜ ⎟⎟ + τ xy2 tg 2ϕ =
2 ⎝ 2 ⎠ σ x −σ y
ve
I. duruma Asal gerilme durumu denir. σ1 ve σ2’yede asal gerilmeler denir.
ϕ = Asal doğrultusu
II. duruma bir nokta civarındaki genel gerilme durumu denir.
Genel Gerilme Halinde:
σx τxy Bu tabloya 2 eksenli gerilme tansörü
τxy σx
Genel Halinde:
Şekilde (ϕ) kadar saat ibresinin
tersinde dönüyoruz. Mohr
dairesinde saat ibresinde (2ϕ)
kadar döner.

Şekilde 90° dönünce dairede 180° dönüyoruz.


Şekilde (ϕ) kadar bir açı olunca Mohr
Dairesinde (2ϕ) olur.

86
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 87 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Bir kesit; kesitte ϕ kadar dönüyorsa Mohr dairesinde ters yönde 2 ϕ kadar döner.

3 Eksenli Gerilme :

Gerilme tansörü:
σx τxy τxz
τxy σy τyz
τxz τyz σz

Problem

Şekildeki gerilme hali veriliyor.


a) Bu kesite ait asal gerilmelerinin değerlerini ve doğrultularını bulunuz.
b) Kayma gerilmesinin en büyük değerini ve doğrultusunu bulunuz.
c) Kesitte verilmiş (aa) kesitine ait gerilmelerin değerini hesaplayınız.

87
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 88 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

d) Bütün değerleri Mohr dairesi çizerek üzerinde işaretleyiniz.


a) Asal gerilmeler

σ x +σ y ⎛ σ x −σ y ⎞
2 ⎫
σ1 = + ⎜⎜ ⎟⎟ + τ xy2 ⎪
2 ⎝ 2 ⎠ ⎪⎪

σ x +σ y ⎛ σ x −σ y ⎞
2

σ2 = − ⎜⎜ ⎟⎟ + τ xy2 ⎪
2 ⎝ 2 ⎠ ⎪⎭
Kullanılacak formüller
2τ xy
tg 2 ϕ =
σ x −σ y
σx = - 1000 kg / cm2
τxy = Kayma gerilmesi = 1500kg/cm2
σy = 500 kg / cm2
2
− 100 + 500 ⎛ − 1000 − 500 ⎞
σ1 = + ⎜ ⎟ + (−1500)
2

2 ⎝ 2 ⎠

σ 1 = − 250 + 750 2 + 1500 2 = − 250 + 1677.05 →


σ1 = +1427.05 kg/cm2
σ1 = - 250 - 1677.05 = - 1927.05 kg/cm2
doğrultusu
2 (−1500) −2
tg 2 ϕ = =
− 1000 − 500 − 1

2 ϕ = 63.43
ϕ = 31.72°

d)

88
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 89 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

1927 + 1427
= 1677.05
τmax = 2
90 − 2ϕ
ϕ max =
2
2 ξ = 243.46 – 90 = 153.46°
ξ = pisi
ξ = 76.73°
σ = σx Cos2 θ + σy Sin2 θ + 2 τxy Sin θ .Cos θ
τ = - (σx - σy) Sin θ . Cos θ + τxy (Cos2 θ - Sin2 θ)

b) 180 – 63.43 = 116.57°


360 – 116.57 = 243.43

c)
σ = σx Cos2 θ + σy Sin2 θ + 2 τxy Sin θ .Cos θ
τ = - (σx - σy) Sin θ . Cos θ + τxy (Cos2 θ - Sin2 θ)
σ = - 1000 Cos2 30 + 500 Sin2 30 + 2 (-1500) Sin 30 .Cos 30
σ = -750 + 125 – 1649.52 = - 1274 kg/cm2
τ = - (1000 - 500) 0.5 . 0.866 + 1500 (0.75 - Sin2 30)
τ = 649.5 + 750 = 1399.5

89
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 90 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Bazı Özel Gerilme Halleri:


a) Basit çekme ve basit basınç

b) İki doğrultuda eşit çekme veya eşit basınç

c) Basit kayma

90
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 91 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

d) Hidrostatik basınç

Şekil Değiştirme:
δx
Σx = L x Birim uzama = Σx
δy
Σy = L x Birim uzama =Σy

γxy = γ1 + γ2 = Düzlemdeki x, y doğrultularının


açı değişimi
γxy = Birim kayma

⎡∑X 1 γ ⎤
⎢ 2 xy ⎥
⎢⎣ 1 2 γ xy ∑ X ⎥⎦ Düzlem halde şekil değiştirme tansörü
γ xy
2 kullanmak formüllerde kolaylık sağlar.

⎡ 1 1 ⎤
⎢∑ X 2
γ xy γ xz
2 ⎥
⎢1 1 ⎥
⎢ γ xy
⎢2
∑y γ yz ⎥
2 ⎥
⎢1 γ 1
⎢⎣ 2 xz 2
γ yz ∑ z ⎥⎥⎦
Üç boyuttaki şekil değiştirme tansörü
91
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 92 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Kaymaların olmadığıdüzlemlere asal düzlem denir


⎡ε 1 0 0 ⎤
⎢0 ε 0 ⎥⎥
⎢ 2

⎢⎣ 0 0 ε 3 ⎥⎦
ε1, ε2, ε3 → asal uzamalar. ∆v = λu

Hacim Değişimi:
∆v'− ∆v
θ= = ε1 + ε 2 + ε 3
∆v

Hook Yasası:
σ
ε= ,
E Birim Uzama = Gerilme/Şekil Değiştirme 1. Boyut için
ν = nü
σ1
ε1 =
E
σ1
ε 2 = −ν → ε 2 = −ν .ε 1
E
σ1
ε 3 = −ν → ε 3 = −ν .ε 1
E
Poission oranı

εx =
1
E
[
σ x − ν (σ y + σ z ) ]
1
[
ε y = σ y − ν (σ x + σ z )
E
]
[
ε z = σ z − ν (σ y + σ x )
1
E
]
τ xy τ yz τ xz
γ xy = , γ yz = , γ xz = ,
G G G

Uygulama 1:
İşaretli kesite ait normal ve kayma
gerilmelerini bulunuz? Mohr dairesi
üzerinde gerilmeleri gösteriniz?

Çözüm:

92
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 93 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

2
σx +σy ⎛σ x −σ y ⎞
σ 1, 2 = ∓ ⎜⎜ ⎟⎟ + τ xy2
2 ⎝ 2 ⎠
2τ xy
tg 2ϕ =
σx −σ y
σ = σ x .Cos 2ϕ + σ y .Sin 2ϕ + 2τ xy .Sinϕ .Cosϕ
τ = −(σ x − σ y ).Sinα .Cosα + τ xy (Cos 2ϕ − Sin 2ϕ )
2
300 + 150 ⎛ 300 − 150 ⎞
σ1 = + ⎜ ⎟ + 0 = 300kg / cm
2 2

2 ⎝ 2 ⎠
σ 2 = 225 − 75 = 150kg / cm 2

2 .0
tg 2.30 = = 0 =ϕ
300 − 150
σ = 300.Cos 2 30 + 150.Sin 2 30 + 2.0.Sin30.Cos30
3 1 1050
σ = 300. + 150. = 225 + 37,5 =
4 4 4
(
τ = −(300 − 150)(. − Sin30).Cos30 + 0. Cos 2 30.Sin 2 30 )
− 1 3 150 3
τ = −150. . =
2 2 4

Uygulama 2:

Asal gerilmeleri bulunuz ve Mohr dairesinde gösteriniz?

2
⎛0+ 0⎞ ⎛0−0⎞
σ 1, 2 = ⎜ ⎟∓ ⎜ ⎟ + 250 = ∓250
2

⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠
( )
τ = −(0 − 0).Sin0.Cos 0 + 250. Cos 2 0 − Sin 2 0 = 250

93
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 94 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Uygulama 3:

a) Asal gerilme ve doğrultusunu


b) En büyük kayma gerilmesini
c) Mohr dairesini çiziniz?

Şekil Değiştirme Enerjisi:

εx = σx’in etkimesiyle meydana gelen şekil değiştirme


dui = Ortalama toplam kuvvet
1
du i = x .dydz.ε x dx
2
1
x .ε x .dν
= 2
σx’den meydana gelen εx birim uzamadır. Dx kadar
yerine dxεx olur.

94
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 95 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

dui 1
= σ x .ε x
dν 2 Birim hacim başına şekil değiştirme enerjisi. (Enerji yoğunluğuda denir.)
σy’yi gözönüne alırsak
1 1
σ x .ε x + σ y .ε y
2 2
σz’yi gözönüne alırsak
1 1 1
σ x .ε x + σ y .ε y + σ z .ε z
2 2 2
En genel halindeki şekil değiştirme enerjisi yoğunluğu:
1 1 1 1 1 1
U i = σ x .ε x + σ y .ε y + σ z .ε z + τ xy .γ xy + τ xz .γ xz + τ yz .γ yz
2 2 2 2 2 2
2 eksenli gerilme halinde:
U i = (σ x .ε x + σ y .ε y + τ xy .γ xy )
1
2
Hooke Yasaları:
Hooke yasalarından faydalanarak enerji yoğunluğunu yazmak istersek:
Ui =
1
2E
[ ] (
σ x2 + σ y2 + σ z2 − 2ν (σ xσ y + σ xσ z + σ yσ z ) +
1 2
2G
)
τ xy + τ xz2 + τ yz2
Asal gerilmeler cinsinden:
Ui =
1
2E
[ ] (
σ 12 + σ 22 + σ 32 − 2ν (σ 1σ 2 + σ 1σ 3 + σ 2σ 3 ) +
1 2
2G
)
τ xy + τ xz2 + τ yz2

∆v'− ∆v
θ= = ε1 + ε 2 + ε 3
∆v , θ = Biçim değiştirme oranı , ε = Birim uzama
1 1 1
θ = ε 1 + ε 2 + ε 3 = (σ 1 − σ 0 ) + (σ 2 − σ 0 ) + (σ 3 − σ 0 ) = 0
E E E
σ 1 + σ 2 + σ 3 − 3σ 0 = 0
1
σ 0 = (σ 1 + σ 2 + σ 3 )
3
Uν = yalnız hacim değişmesinden olan şekil değiştirme enerjisi
1 − 2ν 2
Uν =
6E
( )
σ 1 + σ 22 + σ 32
Us = Yalnız biçim değiştirme, şekil değiştirme enerjisi

95
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 96 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

Us =
1 − 2ν
6E
[
(σ 1 − σ 2 )2 + (σ 2 − σ 3 )2 + (σ 3 − σ 1 )2 ]
Mukavemet Hipotezleri
1 – En büyük normal gerilme hipotezi:

2 – En büyük kayma gerilmesi hipotezi:


Cisimdeki en büyük kayma gerilmesini deneyle elde edilen gerilme eşitliyor.
σ (m) = σ1 – σ3
3- En büyük şekil değiştirme hipotezi:
σm/ε1 deneyle elde edilen gerilme en büyük uzamayla mukayese ediliyor.
4- Biçim değiştirme hipotezi:
1+V 2 1+V
GE
σm =
GE
[
(σ 1 − σ 2 )2 + (σ 2 − σ 3 )2 + (σ 3 − σ 1 )2 ]
Deneyde 1 eksende elde edilen biçim enerjisi karşısına çıkan problemdeki biçim değiştirme
enerjisine eşittir.
[
σ m2 = (σ 1 − σ 2 )2 + (σ 2 − σ 3 )2 + (σ 3 − σ 1 )2 ]
Örnek:

Bir noktadaki gerilme durumu şekilde gösterildiği gibi


verilmiştir. Bu malzeme için tek eksenli gerilme halinde
laboratuar deneylerinden elde edilen σm (mukayese
gerilmesi) = 2400 kg/cm2 dir. En büyük normal, en
büyük kayma gerilmesi, biçim değiştirme enerjisi
hipotezlerine göre malzemenin bu gerilme durumuna dayanıp dayanamayacağını araştırınız?
ν = 0,3
2
σx +σy ⎛σ x −σ y ⎞
σ 1, 2 = ∓ ⎜⎜ ⎟⎟ + τ xy2
2 ⎝ 2 ⎠
= 2250 kg/cm2 σ1 = 2250
-250 kg/cm2 σ2 = 0
σ3 = -250 olmalıdır.
σ1 > σ2 > σ3 hipotezine göre
96
Arş. Gör. Melda A. ÇAKIROĞLU Sayfa 97 21.04.2006/11:10
Osman GENÇEL

a) σ1 = σm
2250<2400 malzeme taşır.
b) σm = σ1- σ2
2400<2250-(-250)
2400<2500 malzeme taşımaz.

97

You might also like