Professional Documents
Culture Documents
* C. Hakan GUR
ÖZET
Kaynak teknolojisi, bir çok alanda yaygın olarak kullanılmaktadır. Ürünlerde sürekli ve yük-
sek kalite sağlanmak hedeflendiğinden, tahribatsız muayene yöntemlerinin kalite kontrol strateji-
lerindeki önemi artmaktadır. Buna bağlı olarak, kaynaklı bağlantıların tahribatsız muayenesi toplam
kalite sisteminin bir parçası haline gelmiştir.
Avrupa Birliği (AB) ülkeleri, Avrupa Tek Pazarı'nın yaratılması için üye ülkelerde geçerli olan ku-
ralların birbirleriyle uyumlu hale getirmektedir. Çalışmalar özellikle, Avrupa standardlarmın (EN)
oluşturulması konularında odaklanmıştır. Türkiye-AB ticari ilişkilerinin yoğunluk kazanacağı düşünül-
düğünde, Avrupa pazarına girmeyi ve rekabet etmeyi hedefleyen firmaların, standardlar ve teknik ku-
rallarla ilgili gelişmeleri izlemeleri ve bunlara hızla uyum sağlamaları zorunludur.
1. GİRİŞ
Üretim ve imalat teknolojilerindeki gelişmeler, ürünlerde yüksek kalite ve bunun devamlılığını sağ-
lamak amacına yönelmiştir. Buna bağlı olarak, tahribatsız muayene yöntemlerinin kalite kontrol
stratejilerinin geliştirilmesindeki önemi artmıştır. Tahribatsız muayene yöntemlerinin kalite kont-
rol çemberlerinin önemli bir parçası olduğu ülkemizde de farkedilmeye başlanmış; bu alanda ye-
tişmiş, vasıflandırılmış ve uluslararası tanınırlığı olacak şekilde sertifikalandınlmış eleman ihtiya-
cı ortaya çıkmıştır.
AB, Avrupa Tek Pazarı'nın oluşturulması için üye ülkelerde geçerli olan kuralların birbirleriyle
uyumlu hale getirilmesine, basitleştirilmesine ve standard haline getirilmesine çalışmaktadır. Mal-
ların serbest dolaşımını kısıtlayan teknik engelleri azaltmak amacıyla standardlarm ve teknik düzen-
lemelerin uyumlu hale getirilmeleri için "Yeni Yaklaşım", tetkikler ve belgelendirme konusunda ise
"Global Yaklaşım" geliştirilmiştir. Avrupa kalite stratejisinin ana unsurları; üretici firmaların kalite sis-
temleri, akredite olmuş test laboratuvarları, ve ürünlerin uygunluk beyanı başlıkları altında top-
lanmaktadır. Buna bağlı olarak, AB tarafından iki önemli standard serisi yürürlüğe konmuştur.
EN-ISO 9000 serisi, üretici firmaların kalite güvence sistemleri ile ilgili olup; tasarım, üretim, değer-
lendirme kalite güvence sistemi ve yönetimini belgelendirmeye yönelik bir temel oluşturmakta-
dır. EN 45000 serîsi ise test laboratuvarlarının, kontrol ve sertifikalandırma kuruluşlarının kalite
yeterliliği için gereken şartlan belirtmektedir. 2000 yılından itibaren, EN 45001 yerine ISO 17025 stan-
dardı kullanıma alınacaktır (Test ve Kalibrasyon Laboratuvarlarınm Yeterliliği için Genel Şartlar).
Test ve kalibrasyon laboratuvarlarmm teknik yeterliğini tanıyan akreditasyon kuruluşları, bu labora-
tuvarların akreditasyonuna temel olarak bu standardı kullanacaklardır.
Harman Doküman (HD) uyulması mecburi olmasına rağmen yorumlamaya açık bir çeşit standart-
tır. Ulusal uygulamaları da dikkate alabilmek amacıyla kullanılmaktadır,
Avrupa Ön Standardı (ENV) deneme amacına yöneliktir. 3-5 yıllık uygulama sürelerinden sonra
gözden geçirilmesi kararlaştırılan standardlardır. Özellikle hızla gelişmekte olan konularla ilgili
standardlar bu tipte hazırlanmaktadır.
Hem tahribatsız muayene hem de kaynak tekniği ile ilgili Avrupa standardlarımn hazırlanması
için çeşitli komiteler oluşturulmuştur. Tahribatsız muayene ile ilgili çalışma grupları CEN' 138, kay-
nak tekniği ile ilgili çalışma grupları ise CEN TC 121 teknik komiteleri altında yer almaktadır
(bkz. Tablo-1 ).
TC 138'e bağlı çalışma gruplarının görevi; kavramlar-terminoloji, temel bilgiler, cihaz ve muaye-
ne ortamları ile ilgili standardları hazırlamaktır. TC 121'e bağlı çalışma grupları ise yöntemler, izin
verilebilirlik kriterleri ve sınırlarına ilişkisi standardları hazırlamaktadır.
KAYNAK TEKNOLOJİSİ II. ULUSAL KONGRESİ 233
TC 138-Tahribatsız Muayene
TC 121-Kaynak Tekniği:
WG1 Endüstriyel Radyografi TC 121 SC 5B
Kaynaklı Birleştirmelerin Tahribatsız Muayenesi
WG2 Ultrasonik Muayene
WG3 Girdap Akımları ile Muayene WG1 Endüstriyel Radyografi
WG4 Penetrant Muayene WG2 Ultrasonik Muayene
WG5 Manyetik Parçacıkla Muayene WG3 Girdap Akımları ile Muayene
WG6 Sızdırmazhk Muayenesi WG4 Penetrant ile Muayene
WG7 Akustik Emisyon WG5 Manyetik Parçacık ile Muayene
WG8 Gözle Muayene WG6 Gözle Muayene
Genel standardlar:
EN ISO 13919-1: Elektron ve Lazer Kaynaklı Birleştirmeler- Süreksizlikler için Kalite Seviye Reh-
beri (çelikler için)
EN 25817: Çeliklerde Ark Kaynaklı Birleştirmeler- Süreksizlikler için Kalite Seviye Rehberi
EN 10246-10: Hataların Tesbiti için Tozaltı Ark Kaynaklı Çelik Tüplerin Radyografik Muayenesi
prEN 462-5: Görüntü Kalite Belirteçleri (çift telli penetrametre)-Toplam Yangölgenin Hesaplanması
EN 10246-7: Boyuna Hataların Tesbiti için Dikişsiz ve Dikişli Çelik Tüplerin (toz altı - ark kayna-
ğı hariç) Otomatik Çevresel Ultrasonik Muayenesi
EN 10246-8: Boyuna Hatalann Tesbiti için Elektrik Rezistanz ve Indüksiyon Kaynaklı Çelik Tüp-
lerin Otomatik Ultrasonik Muayenesi
EN 10246-9: Enine ve Boyuna Hatalann Tesbiti için Tozaltı Ark Kaynaklı Çelik Tüplerin Oto-
matik Ultrasonik Muayenesi
KAYNAK TEKNOLOJİSİ II. ULUSAL KONGRESİ 235
prEN 1289: Kaynak Dikişlerinin Penetrant Yöntemi ile Muayenesi - Kabul Seviyeleri
EN 1291: Kaynak Dikişlerinin Manyetik Parçacık Yöntemi ile Muayenesi- Kabul Seviyeleri
prEN 1711: Kaynaklarının Tahribatsız Muayenesi- Girdap Akımları Yöntemi- Faz Değerlendirmesi
EN 12062 standardı, istenilen kaynak kalitesine, malzemeye, kaynak dikişinin kalınlığına, kay-
nak yöntemine ve muayene alana ile ilgili bilgiler ışığında, tahribatsız muayenenin yapılması ve so-
nuçlarının üretimle bağlantılı olarak değerlendirilmesi için bîr temel oluşturmaktadır.
KAYNAK TEKNOLOJİSİ II. ULUS AL KONGRESİ 236
Tahribatsız muayene yöntemlerinin toplam kalite güvence sisteminin bir parçası olduğuna dikkat
çekilen bu standardta; çeşitli tahribatsız muayene yöntemleri için kullanılacak kurallar ve standardlarm
belirtilmesinin yanısıra, muayene yöntemine bağlı olarak izin venlebiliriik sınırları da yeralmak-
tadır. İzin verilebilirlik sınırları EN 25817 re EN 30042 standardlarmdan doğrudan alınamayacaktır; bu
sınırlar üretilen kaynak dikişlerinde istenilen toplam kaliteye bağlıdır. Tahribatsız muayene yöntemle-
rinde, izin verilebilirlik sınırları EN 25817 ve EN 30042'de varolan değerlendirme gruplarıyla (B,C,D)
uyumlu olmalıdır.
Standardın uygulanabileceği malzemeler; çelik, alüminyum, bakır, nikel ve titan olarak belirtil-
mekle birlikte diğer metalik malzemeler için kullanımı taraflar arasındaki anlaşmaya bırakılmıştır.
Tahribatsız testleri yapacak personelin, EN 473'e uygun bir eğitimle vasıflandmlması ve sertifika-
Iandırılması gereklidir.
Tahribatsız testleri yapan birim, imalat bölümünden bağımsız olarak çalışmalı ve faaliyetler
onaylanmış bir kalite güvence sistemi ile kontrol altında olmalıdır. Firma dışındaki herhangi bir test
kuruluşunun ise EN 4500l'e göre akredite olması ve bunun yazılı anlaşma ile belirtilmesi gereklidir.
Çeşitli malzemelere ve kaynak bağlantılarının tipine göre uygun tahribatsız muayene yönteminin
seçimi tablolar yardımıyla yapılmaktadır. Muayene yöntemine ve muayene sınıfına karar verilmeden
önce, aşağıda sıralanan faktörler dikkate alınmalıdır:
• kaynak yöntemi;
• malzeme kompozisyonu ve işlem durumu;
8
kaynaklı bağlantının tipi ve boyutları;
• kaynaklanan yapının durumu;
• değerlendirme grupları;
• olası hataların tipi ve yönlenmesi.
Gözle muayenede, değerlendirme grupları ve izin verilebilirlik sınırları EN 25817 veya EN 30042,
muayene tekniği ve muayene sınıfları ise EN 970 ile uyumlu olmalıdır.
Penetrantla muayenede, değerlendirme grupları EN 25817 veya EN 30042 ile, muayene tekniği ve
muayene sınıfları EN 571-1, izin verilebilirlik sınırları ise EN 1289 ile uyumlu olmalıdır.
Girdap akımlarıyla muayenede, değerlendirme grupları EN 25817 veya EN 30042 ile, muayene
tekniği ve muayene sınıfları EN 1711 ile uyumlu olmalıdır. İzin verilebilirlik sınırları ise taraflar ara-
sındaki anlaşmaya bırakılmıştır.
Endüstriyel radyografi için: değerlendirme grupları EN 25817 veya EN 30042, muayene tekniği
ve muayene sınıfları EN 1435, izin verilebilirlik sınırları ise EN 12517 ile uyumlu olmalıdır.
Ultrasonik muayenede, değerlendirme grupları EN 25817 veya EN 30042, muayene tekniği ve mu-
ayene sınıfları EN 1714, izin verilebilirlik sınırları ise EN 1712 ile uyumlu olmalıdır. Tesbit edilen ha-
taların karakterizasyonu EN 1713 ile uyumlu olmalıdır. Değerlendirme sınıfı D için, EN 1714
ve 1712 kullanılamamaktadır; bu sınıf için ultrasonik muayene önerilmemekle birlikte taraflar ara-
sındaki anlaşmaya bağlı olarak C sınıfı şartları gözönüne alınarak uygulama yapılabilecektir.
KAYNAK TEKNOLOJİSİ II. ULUSAL KONGRESİ 237
5. SONUÇ
Avrupa pazarına girmeyi ve rekabet güçlerini arttırmayı hedefleyen kuruluşların, gelişmeleri sürek-
li olarak izlemeleri ve hızla uyum sağlamaları şarttır.
Bu kapsamda, tahribatsiz muayene alanında eğitim ve sertifikalandırma faaliyetleri için bir temel
yapı oluşturmalıdır. Bu çalışmalar, TMMOB-Metalurji Mühendisleri Odası Tahribatsiz Muayene Ko-
misyonu tarafından sürdürülmektedir.
Özellikle küçük ve orta ölçekli firmalara, kalite güvencesi ve tahribatsiz muayene uygulamaların-
daki gelişmeler aktarılmalı, yeni AB düzenlemeleri ve Avrupa standardları hakkında bilgilenmeleri
sağlanmalıdır.