Çözelti̇ler 1

T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
MEGEP
(MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ
PROJESİ)
KİMYA TEKNOLOJİSİ
ÇÖZELTİLER 1
ANKARA 2008
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;
 Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile
onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak
yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında
amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim
materyalleridir (Ders Notlarıdır).
 Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye

rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve
geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında
uygulanmaya başlanmıştır.
 Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği

kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması
önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.
 Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik

kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.
 Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.
 Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında

satılamaz.
İÇİNDEKİLER
AÇIKLAMALAR ....................................................................................................................ii
GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1
ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ..................................................................................................... 3
1. YÜZDE ÇÖZELTİ HAZIRLAMA...................................................................................... 3
1.1. Çözeltiler....................................................................................................................... 3
1.1.1. Çözünme ................................................................................................................ 3
1.1.2. Çözelti Türleri........................................................................................................ 6
1.1.3. Çözelti Derişimleri............................................................................................... 12
1.1.4. Çözelti Hazırlama ................................................................................................ 18
1.1.5. Balon Joje ............................................................................................................ 19
1.1.6. Refraktometre ...................................................................................................... 24
UYGULAMA FAALİYETLERİ....................................................................................... 27
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 39
ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ................................................................................................... 42
2. MOLAR ÇÖZELTİ HAZIRLAMA ................................................................................... 42
2.1. Molarite....................................................................................................................... 42
UYGULAMA FAALİYETLERİ....................................................................................... 49
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 55
MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 58
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 61
KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 62
i
AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD 524KI0017
ALAN Kimya Teknolojisi
DAL/MESLEK Alan Ortak
MODÜLÜN ADI Çözeltiler 1
Öğrenciye; çözünme olgusu çerçevesinde, mol sayısı, kütle –
MODÜLÜN TANIMI hacim ilişkisinden yararlanarak % çözelti ve molar çözelti
hazırlama becerisi kazandıracak olan öğrenme materyalidir.
SÜRE 40/32
ÖN KOŞUL
YETERLİK Çözelti hazırlamak
Genel Amaç
Gerekli ortam sağlandığında kuralına uygun olarak çözelti
hazırlayabileceksiniz.
Amaçlar
MODÜLÜN AMACI 1. Katı ve sıvı maddelerden kurallarına uygun olarak, kütlece
% çözelti, hacimce % çözelti ve kütlece – hacimce %
çözelti hazırlayabileceksiniz.
2. Katı ve sıvı maddelerden molar çözelti
Ortam
Laboratuvar sınıf, kütüphane, internet ( bilgi teknolojileri
ortamı ), işletme, ev, kendi kendine veya grupla
çalışabileceğiniz tüm ortamlar.
Donanım
EĞİTİM ÖĞRETİM
Sınıfta
ORTAMLARI VE
Büyük ekran televizyon, sınıf veya bölüm kitaplığı, VCD veya
DONANIMLARI
DVD çalar, tepegöz, projeksiyon, bilgisayar ve donanımları,
internet bağlantısı
Laboratuarda
Hassas terazi, pipet, puar, spatül, balon joje, beher, baget, piset,
huni, refraktometre.
 Modülün içinde yer alan herhangi bir öğrenme faaliyetinden
sonra, verilen ölçme araçları ile kendi kendinizi
değerlendireceksiniz.
ÖLÇME VE
 Modül sonunda öğretmeniniz tarafından teorik ve pratik
DEĞERLENDİRME
performansınızı ölçme teknikleri uygulayarak modül
uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek
değerlendirileceksiniz.
ii
GİRİŞ
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,
Günümüzde, geçerli olan bilimsel ve teknolojik gelişmeler, profesyonel laboratuvar

uygulamalarıyla bütünleşerek sağlanmaktadır.
Kimya Teknolojisi alanına yönelik eğitimin en önemli temel taşlarından birisi olan
Çözeltiler 1 modülünü öğreneceksiniz. Bu modül ile problemlerin ifadesi ve çözümleriyle
beraber bir kimyacı mantığı ile düşünerek temel laboratuvar becerisi kazanacaksınız.
Kimya endüstrilerinin kullanım açısından olmazsa olmazı olan çözeltileri, istihdam

edilecek bir eleman olarak mesleki anlamda ihtiyaç duyulan türde ve oranda
Mesleğinizin kimya sektörünün ihtiyacı olan bir parçasını tamamlamak ve alanında

özgüveni gelişmiş, görevini titizlikle başaran ayrıca her türlü üretim sektöründe başarıyla
çalışabilme becerisini kazandırmakla, meslek yaşamınızda olumlu katkılarda bulunmak ana
hedefimizdir.
Laboratuvarda çözelti hazırlamanın ne derece hassasiyet gerektirdiğini ve ne kadar

önemli olduğunu anlayacaksınız.
1
2
ÖĞRENME FAALİYETİ–1
ÖĞRENME FAALİYETİ-1
AMAÇ
Gerekli ortam sağlandığında katı ve sıvı maddelerden kuralına uygun olarak, kütlece
% çözelti, hacimce % çözelti ve kütlece – hacimce % çözelti hazırlayabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
 Çözünme kavramı hakkında araştırma yapınız.

 Çözelti türlerini ve birbirleriyle ilişkilerini araştırınız.
 Çözeltilerin günlük yaşamdaki önemini araştırınız.
1. YÜZDE ÇÖZELTİ HAZIRLAMA

1.1. Çözeltiler
Çözeltilerde bir veya birden fazla türde madde diğer madde türünün içinde homojen
olarak dağılmıştır.Bir bardak çaya attığımız şekere ne olur? Küçük bir şişede hapsolmuş
parfüm sıkıldığında nasıl olur da kısa sürede odanın kokusunu değiştirir? Cevaplarını vermek
için biraz düşündüğümüzde çözeltilerin yaşantımızın büyük bir kısmında var olduğunu
farkederiz. Şimdi bu kavramı bir kimyacı gözüyle bakarak bilimsel hesaplamalarla doğru
olarak açıklayabileceğiz.
1.1.1. Çözünme
Bir maddenin bir başka madde içerisinde kimyasal özelliklerini kaybetmeden serbest
moleküller veya iyonlar halinde homojen olarak dağılmasına “çözünme”, oluşan karışıma ise
“çözelti” denir.
Şekil 1. 1: Çözünme
3
Çözelti bir karışım olduğundan, en az iki bileşeni vardır. Bileşenlerden miktarı çok
olan dağılma ortamına “çözücü” miktarı az olan ve dağılan maddeye de “çözünen” denir.
Şekil 1.2: NaCl Molekülü Resim 1.1: CuSO4 tuzunun çözünmesi
Örneğin, bakır sülfat çözeltisinde; katı bakır sülfatın suda dağılması olayı çözünme,
bakır sülfat çözünen, su ise çözücüdür.
Çözücü ve çözünenin birbiri içinde karışması ile gerçekleşen çözünme olayı,

moleküller arasındaki çekim kuvveti ile çözünenin molekülleri arasındaki çekim kuvvetine
dayanır.
Bir çözücünün bir maddeyi çözebilmesi için; çözücü ve çözünenin kendi molekülleri
arasındaki çekim kuvvetlerinin, çözücü ve çözünen molekülleri arasındaki çekim
kuvvetinden daha küçük olması gerekir. Örneğin, katı haldeki yemek tuzu (NaCl) kristalinde
güçlü çekim kuvvetleri vardır. Suya atılan NaCl kristalindeki sodyum iyonları ( Na+ ) su
molekülündeki negatif yüklü oksijen tarafından kuşatılır. Negatif yüklü klorür iyonları ( Clˉ )
da su molekülündeki pozitif yüklü hidrojen tarafından kuşatılır. Oluşan elektriksel kuvvetler,
Na+ ve Clˉ iyonları arasındaki çekim kuvvetinden daha büyük olduğu için iyonlar kristalden
ayrılarak su içinde homojen olarak dağılır.
Şekil 1.3: Sodyum klorürün suda çözünmesi

NaCl (k) → Na+ (suda) + Clˉ (suda)
4
Şeker gibi molekül yapılı bileşikler su içinde çözündükleri zaman moleküller halinde
dağılır.
C12H22O11 ( k) → C12H22O11 (suda)
Şeker Şekerli su
Çözelti oluşurken saf çözünen ve saf çözücü moleküllerinin kendi aralarındaki çekim
kuvvetlerinin yerini, çözünen – çözücü çekim kuvvetleri alır. Örneğin, çözünen maddedeki
bağlar hidrojen bağları ise hidrojen bağları olan bir çözücüde çözünmesi daha muhtemeldir.
Çözünecek maddenin molekülleri arasında başlıca çekim kuvvetleri london kuvvetleri ise en
iyi çözücü yine benzer kuvvetlerce bir arada tutulan çözücülerdir. Örneğin karbonsülfür, katı
kükürt için sudan daha iyi bir çözücüdür.
Resim 1.2: Katı kükürdün karbon sülfürde çözünmesi
Sonuç olarak polar çözücüler polar maddeleri, apolar çözücüler apolar maddeleri daha
iyi ve kolay çözer ( benzer, benzeri çözer).
Yine iyonik bileşikler polar çözücülerde çok iyi çözünür. Çünkü polar çözücü
molekülleri, bileşikteki zıt yüklü iyonları iyon – dipol çekim kuvvetleriyle çekerek iyonun
etrafını çözücü molekülleri ile sarar. Bu iyonlarda çözücüye geçerek çözünür. Dolayısıyla
çözelti oluşturur( Şekil 1.4).
Şekil 1.4: İyon-dipol çekim kuvvetleri

Çözünme olayı çözücü ve çözünenin cinsine bağlıdır diyebiliriz. Aşağıdaki resimlerde
çözücü, çözünene uygundur ve tam çözünme olmuştur.
5
Resim 1.3: Çözünen madde Resim 1.4: Çözelti
Aşağıdaki resimde ise çözücü çözünene uygun değildir ve tam bir çözünme
olmamıştır.
Resim 1.5: Gümüşklorür +su

1.1.2. Çözelti Türleri
Bir çözelti en az iki bileşenden meydana gelir. Çözeltiler fiziksel hallerine göre,
elektrik akımını iletmelerine göre ve bileşenlerin miktarlarına göre değişik açılardan
sınıflandırılır.
Çözücülerin fiziksel hal
Çözücüsü Çözücüsü Çözücüsü durumuna göre öncelikle
Katı olan Sıvı olan Gaz olan 3 ana grupta çözelti türü
Çözeltiler Çözeltiler Çözeltiler vardır.
Ayrıca bu çözeltiler
Elektriği ileten Elektriği İletmeyen
elektrik akımını
( Elektrolit ) ( Elektrolit
Çözeltiler olmayan )
iletmelerine göre
çözeltiler sınıflandırılır.
Bileşenlerin miktarlarına
Aşırı Doymuş Doymamış
ve çözünürlüklerine göre
Doymuş Çözelti Çözelti
Çözelti de ayrıca sınıflandırılır.
6
Bileşenlerden birinin
miktarının sabit
Derişik Seyreltik tutulup diğerinin
Çözelti Çözelti miktarının arttırılması
veya azaltılması
Şekil 1.5: Çözelti türleri durumuna göre
sınıflandırma da
yapılır.
Çözeltiler yukarıda belirtilen gruplandırmalar açısından değerlendirildiğinde her bir
grubun kendi içinde sınıflara ayrıldığı görülür. Şekil 1.5’de genel olarak gösterilen çözelti
türlerinden fiziksel hale göre yapılan sınıflandırmada, bileşenlerin fiziksel halleri göz önünde
bulundurulduğunda çeşitli çözeltiler hazırlanabilir;
Tablo 1.1: Fiziksel durumuna göre çözelti türleri
ÇÖZÜCÜNÜN ÇÖZÜNENİN ÖRNEK

HALİ HALİ
Katı Lehim (kurşunla kalayın çözünmesi)
Katı Sıvı Amalgam (gümüşle civanın çözünmesi)

Gaz Paladyumda hidrojen gazının çözünmesi
Katı Su içinde şekerin çözünmesi
Sıvı Sıvı Suda alkolün çözünmesi
Gaz Su içinde oksijenin çözünmesi
Katı Azot içinde iyot çözünmesi
Gaz Sıvı Azot içinde su çözünmesi ( Nemli hava )
Gaz Hava ( Azot içinde oksijenin çözünmesi )
Tablo 1.1 de çözen ve çözünenin fiziksel durumuna göre meydana gelen çözeltiler
görülmektedir. Çözücü katı ise, çözünenin sıvı, katı, gaz oluşuna göre 3 türlü, çözücü sıvı
ise, çözünenin sıvı, katı, gaz oluşuna göre 3 türlü çözelti hazırlamak mümkündür. Çözücü
gaz olduğunda ise, gazlar içinde gazlar kolay çözünür. Fakat gazlar içinde katı ve sıvılar
daha zor çözündüğünden homojen bir çözelti oluşturması güçleşir. Çözen madde çözeltinin
fiziksel halini belirler. Örneğin, çözücüsü katı olan çözeltinin fiziksel hali de katıdır.
Katı çözeltiler iki ya da daha çok metalin eritilerek oluşturdukları homojen katı
karışımlardır. Bunlara alaşım denir. Alaşımlarda bir metalin atomları diğer metalin kristal
yapısı içine girerek homojen bir karışım oluşturur. Örneğin paslanmaz çelik ( 76 Fe, 16 Cr, 8
Ni ), Pirinç ( 60 Cu, 40 Zn ), Bronz ( 80 Cu, 15 Sn, 5 Zn ) birer alaşımdır.
7
Gaz çözeltiler ise iki veya daha çok gazın aynı kap içine konulduğunda homojen
olarak karışmasıyla oluşur. Örneğin hava bir gaz çözeltisidir.
Kimyasal reaksiyonların çoğu sıvı çözeltilerde yürüdüğünden, kimyacılar için en

önemli olanı sıvı çözeltilerdir. Sıvı çözeltilerin günlük yaşamda da önemi ve tüketimi
büyüktür. Sıvı çözeltiler; çözücüsü sıvı olan, çözüneni ise katı, sıvı ya da gaz olan
çözeltilerdir. Sıvı çözücü içinde, katı çözünürken çözünme katı maddenin dış yüzeyinde
başlar. Katı maddenin yüzeyi ne kadar büyükse ve çözücüyle temas ederse, çözünme de o
kadar kolay ve hızlı olur. Ayrıca katının toz haline getirilmesi ve çözücü içerisinde
karıştırılması, çözünmeyi kolaylaştırır ve hızlandırır.
Resim 1. 6: Katıların toz haline getirilmesi
Maddelerin çözünmeleri dışarıdan ısı alarak ya da dışarıya ısı vererek gerçekleşir.

Katının sıvı içerisinde çözünmesi esnasında sıcaklık artışı çözünmeyi artırır. Gazlarda ise bu
durum tam tersidir ve gazların sıvıdaki çözünürlüğü sıcaklık artışı ile azalır.Bir sıvı içinde
katı madde çözerken dışarıdan basınç uygulamak çözünmeye etki etmez.
Sıvı içinde başka bir sıvının çözünmesiyle oluşan çözeltiler, sıvı-sıvı çözeltileri olarak
nitelendirilir. Sıvıların bazıları birbiriyle her oranda karışabildikleri gibi, bazıları sınırlı
karışabilir. Bazıları ise hiç karışmaz. Bunun nedeni karışan bu iki sıvının polar yapılarına
dayanır. Örneğin polar olan etanol su molekülleri tarafından çekilerek suda çözünür (kolonya
gibi), fakat polar olmayan karbon tetra klorür(CCI4) suda çözünmez. Çünkü su molekülleri
polar yapıları nedeniyle birbirini bir ağ oluştururcasına çeker.Karbon tetra klorür ise suyun
bu yapısını bozamaz ve dolayısıyla çözünme gerçekleşmez.
8
(a) (b)
Resim 1. 7: Etanolün (a) ve Karbon tetra klorürün (b) sudaki çözünmeleri
Sıvı içinde gaz maddenin çözünmesi ile sıvı-gaz çözeltileri oluşur. Örneğin gazoz,
içerisinde karbondioksit gazı içerir.
Resim 1.8: Gazoz çözeltisi
Gazların sıvılardaki çözünürlükleri de diğer çözeltide olduğu gibi maddelerin cinsine

ve sıcaklığına bağlıdır. Ayrıca basıncında çözünmeyi arttırıcı etkisi vardır. Kutuplu yapıdaki
hidrojen klorür ve amonyak gibi gaz bileşikler, yine kutuplu yapıdaki su molekülleri
tarafından çekilerek yeterince çözünür. Fakat Hidrojen ( H2 ), Azot (N2 ) , Oksijen (O2 ) gibi
kutupsuz yapıdaki gazların sudaki çözünmeleri oldukça zayıftır.
Çözücüsü su olan çözeltilere kısaca sulu çözeltiler de denir. Suda çözünen maddeler
fiziksel hallerine ve kimyasal yapılarına bağlı olarak farklı davranışlar gösterir. Genel olarak
atomları arasında kovalent bağ bulunan yani molekül yapılı bileşikler suda çözündüğünde
moleküler yapılarını korur ve molekül halde suda dağılır.
9
Örneğin şeker, su içinde moleküller halinde bulunur.
Şekil 1.6: Kovalent bağlı şeker molekülleri
Buna karşılık NaCl (yemek tuzu) gibi iyon yapılı bileşikler suda çözündüklerinde
iyonlarına ayrılır.
NaCl, sulu çözeltide Na+ ve Clˉ iyonları halinde bulunur.
Şekil 1.7: İyonik bağlı NaCl iyonları
Asitler ve bazlarda, tuzlar gibi suda çözündüklerinde iyonlar oluştururlar. Çözeltide

oluşan bu iyonlar elektrik akımını iletir. Sulu çözeltisi elektrik akımını ileten maddelere
elektrolit madde, çözeltisine ise elektrolit çözelti denir. Su içinde iyonlaşma yüzdesi yüksek
olan maddeler kuvvetli elektrolittir ve bu maddelerin çözeltileri elektrik akımını iyi iletir.
İyonlaşma yüzdesi düşük olanlar ise zayıf elektrolit olup, bunların sulu çözeltileri elektrik
akımını az iletir.
Na+, K+, H+, NH4+, NO3ˉ gibi iyonların bileşikleri kuvvetli elektrolittir. Ag+, Cu+, Pb+²
iyonların klorürleri Be+².Sr+²,Pb+² nin sülfatları zayıf elektrolittir.
Alkol, şeker gibi moleküler halde çözünen maddelerde iyonlaşma olmadığından bu

maddeler elektrik akımını iletmez.. Şekil 1.8. a , b ve.c’yi inceleyiniz.
Etil alkol gibi moleküller halinde çözünmüş bu tür maddelere elektrolit olmayan
madde, çözeltisine ise elektrolit olmayan çözelti denir.
10
C2H5OH ( s ) → C2H5OH ( suda )
Etil Alkol Etil Alkollü su
Lamba yanmaz
Şekil 1.8.a
PbSO4 ( s ) + H2O → Pb+² ( suda ) + SO4ˉ² ( suda )

% 98.0 % 2.0 oranında iyonlaşma
Lamba zayıf yanar

Şekil 1.8.b
NaCl ( s ) → Na+ ( suda ) + Clˉ ( suda )
Lamba kuvvetli yanar

Şekil 1.8.c
11
Elektrolitlerin vücudumuzda çok önemli düzenleyici görevleri vardır. Bir çözeltinin
özelliği çözünme miktarına göre değişir. Sıvı çözücüde çözünen maddenin miktarı,
çözeltinin bir başka açıdan türünü belirler ( Doymamış, Doymuş, Aşırı Doymuş çözelti ).
Çözeltiyi oluşturan bileşenlerden birinin ( çözücü veya çözünen ) miktarının sabit tutulup,
diğerinin azaltılması veya arttırılmasıyla da ( seyreltik çözelti, derişik çözelti ) çözelti türleri
sınıflandırılabilir. Bu sınıflandırma türleri hakkında geniş bilgiyi çözelti 2 ve çözelti 3
modüllerinde bulacaksınız.
1.1.3. Çözelti Derişimleri
Bir çözeltinin özelliği çözünen maddenin miktarına göre değiştiği için, çözeltide ne
kadar çözünenin bulunduğunu ifade etmek önemlidir. Derişim, diğer adıyla konsantrasyon
çözeltide ne kadar çözünenin bulunduğunu ifade eden terimdir. Bir çözeltinin birim
hacminde çözünen madde miktarına derişim denir. C ile gösterilir.
Çözünen madde miktarı

Çözeltinin derişimi = ———————————
Çözelti miktarı
Çözelti miktarı = Çözücü miktarı + Çözünen miktarı
Derişim, çözücü ve çözünenin miktarlarına bağlı olarak yüzde derişim, mol kesri,
molarite, normalite, molalite, ppt ( binde bir ), ppm ( milyonda bir ), ppb (milyarda bir )
olarak farklı büyüklüklerde ifade edilir. Bir başka deyişle çözelti hazırlanırken,
çözündürülecek maddeden ne kadar alınması gerektiğini ve aynı zamanda kullanılan
çözeltideki konsantrasyonun, yani çözündürülmüş madde miktarının ne kadar olduğunu
göstermek için kullanılan ifadelerdir.
1.1.3.1. Yüzde Çözeltiler
Yüzde kelimesi birkaç anlamı ifade etmektedir. Örneğin % 10’ luk şeker çözeltisi
denildiği zaman şu anlamlar çıkmaktadır.
10 g şeker çözündürülerek 100 ml’ ye tamamlanmıştır
10 g şeker, 100 ml saf suda çözündürülmüştür.
10 g şeker, 100 g saf suda çözündürülmüştür.
10 g şeker, 90 g saf suda çözündürülmüş her ikisinin toplam ağırlığı 100 gramdır.
Bu nedenle yüzde ifadesi kullanılırken mutlaka yapılan işin gerçek anlamı

belirtilmelidir.
Genel bir tanımlamayla;
Çözeltinin 100 biriminde çözünen madde miktarına yüzde çözelti denir. Ve %
işaretiyle ile gösterilir. Kütlece yüzde, hacimce yüzde ve hacim-kütlece yüzde olmak üzere
üç şekilde ifade edilebilir.
12
Tablo 1.2: % Çözeltilerin formül tanımları
ADI Gösterilişi TANIMI
Çözünen maddenin kütlesi
Kütlece Yüzde % m,m %m,m= ——————————————— X 100
Çözücünün kütlesi + Çözünenin kütlesi
Çözünenin hacmi
Hacimce Yüzde % v,v % v,v = ———————X 100
Çözeltinin hacmi
Çözücünün kütlesi
Hacim-Kütlece % v,m % v,m = ———————— X 100
Yüzde Çözeltinin hacmi
1.1.3.2. Kütlece Yüzde Çözeltiler

100 g çözeltide kaç g çözünen maddenin olduğunu gösterir. Birim olarak gram,
kilogram, miligram, ton vb. olabilir. Örneğin kütlece % 20’lik sodyum klorür çözeltisi
demek 100 g sodyum klorür çözeltisinin içinde 20 g katı sodyum klorür var demektir. Ya da
100 ton sodyum klorür çözeltisinin içinde 20 ton katı sodyum klorür var demektir. Burada
çözünenin ve çözeltinin miktarı ağırlık birimiyle ifade edilmelidir.
Çözünenin kütlesi ( mÇ )
Kütlece yüzde ( % m,m ) = ——————————— x 100
Çözeltinin kütlesi ( mT )
Çözeltinin Kütlesi (mT ) = Çözünenin kütlesi (mÇ ) + Çözücünün kütlesi
1.1.3.2. Hacimce Yüzde Çözeltiler

100 ml çözeltide kaç ml çözünen maddenin olduğunu gösterir. Birim olarak mililitre,
litre, metreküp vb. olabilir. Örneğin hacimce % 20’ lik alkol çözeltisi demek 100 ml alkol
çözeltisinin içinde 20 ml saf alkol var demektir. Ya da 100 lt alkol çözeltisinin içinde 20 lt
saf alkol var demektir. Burada çözünenin ve çözeltinin miktarları hacim birimiyle ifade
edilmelidir.
Çözünen maddenin hacmi
Kütlece yüzde ( % v,v ) = ————————————— X 100
Çözeltinin toplam hacmi
1.1.3.3. Hacimce – Kütlece Yüzde Çözeltiler

100 ml çözeltide kaç g maddenin çözündüğünü gösterir. Birim olarak mililitre, litre,
metreküp vb. olabilir. Örneğin hacim - kütlece % 20’lik sodyum klorür çözeltisi demek 100
ml sodyum klorür çözeltisinin içinde 20 g sodyum klorür var demektir. Burada çözeltinin
13
miktarı hacim biriminden, çözünen maddenin miktarı ise ağırlık biriminden ifade
edilmelidir.
Kütlece yüzde ( v,m ) = —————————————— X 100
şeklinde ifade edilir.
Örnek: 500 g % 15’ lik BaCl2 çözeltisi hazırlayabilmek için gerekli suyun kütlesini
hesaplayınız.
Çözüm:
Çözünen madde miktarı X 15.500
% C = —————————— . 100 → 15 = ——— .100 X= ————— = 75 g
Çözelti miktarı 500 100
500 – 75 = 425 g su gereklidir.
Örnek : 22 g suda 18 g KNO3 çözünmesiyle oluşturulan çözeltinin kütlece yüzde

derişimini bulunuz.
Çözüm :
mT = 22 + 18 = 40 g
%C = ——————————— . 100
Çözelti kütlesi
% Derişim ; % ,%C ve bazı kaynak kitaplarda Y olarak ifade edilmektedir.

Vereceğimiz örnek çözümlerde kaynak kitaplara uygunluk açısından ifadelerin hepsi
kullanılacaktır.
I . Yol II. Yol

18
% = ——— . 100 40 g 18 g
40 100 g Xg
————————————
= % 45 X = 18 .100 / 40 = % 45
Örnek : Kütlece % 25 tuz içeren çözeltide 10 gram tuz , kaç gram suda çözünmüştür?
Çözüm :
mçözünen 10
% C = —————.100 25 = ——— . 100 => X = 10 . 100 / 25 = 40 g
mçözelti X
40 – 10 = 30g
14
Örnek : 6 g NaCl kullanılarak kütlece % 30’luk sulu çözelti hazırlanacaktır. Bu
çözelti için gerekli su miktarını bulunuz.
Çözüm :
m tuz
%C= —————————— x 100 değerler yerine konulduğunda;
m çözelti (mtuz + msu )
6g
30= ———— . 100 → 180 g + 30X = 600 g → X = 14 g
6g+X
Örnek: Kütlece % 10’ luk 50 g şekerli suya 15 g şeker ekleniyor. Çözeltinin kütlece
yüzde kaçı şeker olur?
Çözüm :
m çözünen
10 = —————— . 100 → 10 = m çözünen / 50 . 100 = 5 g şeker
m çözelti
% 10’ luk 50 g şekerli suda 5 g şeker ve 45 g su bulunur. 15 g şeker daha eklenmesi

çözeltideki şeker miktarını 5 + 15 = 20 grama çıkarırken, çözeltinin kütlesi de 50 + 15 = 65 g
olur
65 g çözeltide 20 g şeker varsa
100 g çözeltide Xg
————————————————————————
X = 20 . 100 / 65 = 31 gramdır. Çözeltinin % 31 ‘ i şekerdir.
Örnek: Kütlece % 5‘lik 200 gram tuzlu suya 40 gr tuz ve 260 gram su ekleniyor.
Yeni çözelti yüzde kaç tuz içerir?
Çözüm:
m çözünen mçözünen
% = —————x100 5 = ——— x 100 X = 5 .200 /100 = %10 tuz vardır.
m çözelti 200
200 gram çözeltiye 40 g tuz ve 260 gram su eklenirse çözeltinin toplam kütlesi 500 g
olur.
Çözünen toplam tuz miktarı : 10+40 = 50 g’dır.

500 gramlık çözeltide 50 gram tuz bulunursa çözeltinin % 10’u tuz demektir.
Örnek: Kütlece % 10 H2SO4 içeren çözeltinin yoğunluğu 1,35 g/cm³ ‘tür. Bu

çözeltinin 200 ml’ sinde kaç gram H2SO4 bulunur?
Çözüm: Çözeltinin kütlesi bilinseydi, çözünen madde miktarı hesaplanabilirdi.

d= m / v bağlantısından çözelti kütlesi hesaplanabilir.
15
d= m / v → 1,35 = m / 200
m = 1,35 . 200
m = 270 g’dır.
I .Yol
Çözünen maddenin kütlesi m çözünen

%C = ——————————— . 100 → 10 = —————— . 100 =
Çözelti kütlesi 270
10 x 270
m çözünen = ————— = 27 g’dır.
100
II . Yol
100 g çözeltide 10 g H2SO4 çözünmüşse

270 g çözeltide Xg
—————————————————————————
X . 100 =10 . 270 → X = 2700 /100 = 27 g
Örnek: 200 g % 5’ lik Na2SO4 çözeltisinin derişimini % 24’ e çıkarmak için çözeltide
kaç gram daha Na2SO4 çözülmelidir?
Çözüm:
Başlangıçta çözünen Na2SO4 miktarı:
Çözünen madde miktarı(mÇ) m çözünen
Y= —————————— x 100 → 5 = ——————— x 100
Çözelti miktarı (mT) 200
m çözünen = 5 . 200 / 100 = 10 g
Çözeltinin derişimini % 15’ e çıkarmak için çözeltide X g Na2SO4 çözdüğümüzü

varsayalım. Bu hem çözünenin hem de çözeltinin kütlesini arttırır.
mçözünen = 10 + X g
mçözelti = 200 + X g
Çözünen madde miktarı 10 + X

Y= —————————— . 100 → 24 = ——————— . 100 x= 50 g
Çözelti miktarı 200 + X
16
Örnek: A ve B kaplarında
miktarları kütlece yüzdeleri
belirtilen NaOH çözeltileri C
kabında karıştırılıyor. C
kabındaki çözeltinin yüzde
derişimini bulunuz.
Çözüm:
A kabındaki çözünmüş NaOH
miktarı bulunur. B kabındaki çözünmüş NaOH
mNaOH miktarı bulunur.
Y= —————. 100 mNaOH
mçözelti Y= —————. 100
mçözelti
X
20 = —————. 100 X
10 60 = —————. 100
XA = 2 g NaOH 40
XB = 24 g NaOH
Çözünmüş toplam NaOH miktarı XA + XB’dir ve C kabına aktarılmıştır.

m (Toplam NaOH) = 2 g + 24 g = 26 g
formülde yerine konulursa C kabındaki çözelti miktarı bulunur.
26 g
Y=——————. 100 Y = 52 C kabındaki çözelti % 52 ‘ liktir.
10 g + 40 g
NOT: Çözücü eklenmesi ya da çözücünün bir miktarının buharlaştırılması

durumlarında çözeltinin yüzde derişimi değişir. Çözücü eklemede ya da buharlaştırmada
çözünen maddenin kütlesi sabittir. Böyle durumlarda çözünen madde miktarı aynen alınır.
Çözelti miktarı eklenen veya buharlaştırılan miktara göre hesaplanır. Sonuç olarak değişen
değerler sadece çözeltinin hacmi ve yüzdesidir. Bu durum çözeltilerin seyreltilmesi ve
deriştirilmesi konularının yer aldığı çözelti 3 modülünde daha detaylı olarak açıklanacaktır.
17
1.1.4. Çözelti Hazırlama
Çözelti hazırlama özel bir dikkat gerektirir. Çünkü çözeltilerde önemli olan çözeltinin
son hacmidir. Bu nedenle bu tür çözeltiler ölçü kabı adı verilen ve belli hacimleri ölçen
kaplarda hazırlanır. Sadece kütlece % çözelti hazırlanırken çözen ve çözünenin kütleleri esas
alındığından özel ölçülü kaplara ihtiyaç yoktur. Çünkü çözünen ve çözenin ağırlıkları toplam
çözelti ağırlığını vermelidir. Yani çözünen ve çözen madde hesaplamaya göre tartılır ve
karıştırılarak çözünme sağlanır.
Resim 1.9: Terazi
Eğer çözücü saf su ise, saf suyun yoğunluğu 1 g/cm3 olduğundan suyun ağırlığı
hacmine eşittir ve ölçülü kapların kullanımı tercih edilir.
Hesaplanan miktar kadar çözünen madde bu kaba alınır ve çözücü ile (genellikle saf
su ile) hacim tamamlanır. Çözelti hazırlamanın en önemli dezavantajı sıcaklığa bağımlı
oluşudur. Sıcaklık nedeniyle sıvı hacmindeki genleşme derişimi yani konsantrasyonu
değiştirir. Bu nedenle çözelti hazırlandıktan sonra eğer ısınma olmuşsa oda sıcaklığına kadar
soğutulması ve hacmin kontrolünün yapılması gerekir.
Laboratuvarda en çok kullanılan malzemeler cam malzemelerdir. Bu cam malzemeler

değişik oranlarda mikro elementleri içeren silikatlardan yapılmışlardır.
Resim 1.10: Isıya dayanıklı cam malzemeler
Cam malzemeler imal edildiği malzemenin içerdiği bileşiklere göre ısıya, basınca,
asitlere, alkalilere ve diğer kimyasal maddelere karşı dayanıklılık gösterir.
18
1.1.5. Balon Joje
Balon jojeler laboratuvarda çözelti hazırlamak için kullanılan ölçülü balonlardır. İnce,
uzun boyunlu ve düz diplidir. Bunların boyunları üzerinde halka biçiminde bir çizgi bulunur.
Balonun çizgisine kadar sıvı doldurulduğunda, balonun üzerinde yazan hacim alınmış olur
(Genellikle 20 ºC için geçerlidir. ).
Resim 1.11: Balon joje
Balon jojelerin ağız kısmı genellikle şilifli olup ağzına uygun kapakları vardır. Balon jojeler
5 ml ile 5000 ml arasında hacimlere uygun olarak imal edilir.
Resim 1.12: Çeşitli hacimlerdeki balon jojeler
Hazırlanacak çözeltinin hacmine uygun hacimdeki balon joje seçimi yapılır ve

kullanılır. Örneğin 100 ml’ lik bir çözelti hazırlanması isteniyorsa mutlaka 100 ml’ lik balon
joje kullanılması gerekmektedir. Aksi takdirde çözeltinin konsantrasyonunda hassasiyet elde
edilemez.
19
Balon jojeler doldurulurken jojenin üzerindeki çizginin sıvı yüzeyinde meydana gelen
yarım ay şeklindeki kıvrımın tam alt orta noktasına teğet geçmesi sağlanmalıdır. Aksi
takdirde doğru hacim alınmış olmaz.
Şekil. 1.13.a: Balon joje hacim çizgisi Şekil 1.13.b: Balon jojedeki sıvı hacim seviyesi
Balon jojelerde hazırlanan çözeltiler koyu renkli şişeye ( karanlık ) aktarılır. Üzeri
etiketlenerek saklanır. Sıvı çözeltilerin saklanacağı şişeler ağızları dar ve vida kapaklı
olmalıdır.
Çözelti hazırlanırken bir işlem sırası takip edilmelidir. Öncelikle gerekli hesaplamalar
yapılır. Çözelti miktarına göre balon joje seçimi yapılarak gerekli araçlar hazırlanır. Daha
sonra hesaplama doğrultusunda kimyasal madde tartımı (madde sıvı ise pipet ile ölçüm)
yapılır.
Resim 1.14: Madde tartımı

20
a b c
Resim1.15: Çözelti hazırlama basamakları
Eğer su ile çözelti hazırlanıyorsa, bir miktar saf su balon jojeye aktarılır. Üzerine
ölçülen kimyasal madde ilave edilir. Tekrar bir miktar saf su ilave edilir. Jojenin ağzı
kapatılarak çalkalanır. Maddenin çözünmesi sağlanır. Saf su ile balon jojenin hacim çizgisine
kadar tamamlanır. Maddenin tamamının çözünüp çözünmediği kontrol edilir. Balon joje düz
bir zemine konur. Çözelti seviyesinin hacim çizgisine teğet olup olmadığı kontrol edilir.
Çözeltinin derişimini ve kullanılan maddenin adını ifade eden etiket karanlık şişe üzerine
yapıştırılır. Balon jojedeki çözelti bu şişeye aktarılır.
Yüzde çözeltilerin gerçek anlamına uygun olarak hazırlanabilmesi için öncelikle
hesaplamaların doğru olarak yapılması gerekir.
Örnek : Kütlece % 5’ lik 500 g NaOH çözeltisi nasıl hazırlanır?
Çözüm : Tanıma göre 100 g çözelti içinde 5 g katı NaOH bulunmaktadır. Yüzde
derişim : % 5 Kütlece diye ifade edildiğinden, 500 g olarak formülde yerine konur.
Çözünenin kütlesi
% C = ————————— . 100
Çözeltinin kütlesi
Değerleri formülde yerine koyarsak:
m çözünen m çözünen
% Y= -————— . 100 5 = ————— . 100
m çözelti 500
21
m çözünen . 100 = 5 . 500
5 . 500
mçözünen = ————— = 25 g NaOH gereklidir.
100
O halde 500 g – 25 g = 475 g su gereklidir.

Kullanılacak suyun yoğunluğu 1 g / ml olarak kabul edilirse, 475 g su içinde 25 g
NaOH çözülür.
Yüzde çözeltiler hazırlanırken çözeltisi hazırlanacak olan madde, kristal suyu içeren
bir tuz ise, hesaplama yaparken kristal suyunu dikkate almamız gerekir.
Örnek: Kütlece %25’lik 500 gram Fe(NO3)3 çözeltisini Fe(NO3)3 .9H2O tuzundan
hazırlayalım.
Çözüm: Burada çözünen gram olarak istenmektedir. Dolayısıyla tartılan madde içinde,
gerekli olan maddeden ne kadar olduğunu bilmemiz gerekir.
Fe(NO3)3 .9H2O
↓ ↓
242 g 162 g Fe(NO3)3.9H2O= 404 g
500 gram çözelti için,

m çözünen mç
% = —————x100 25 = ——— x 100 mç = 25 .500 /100 = 125 g
m çözelti 500
125 g Fe(NO3)3 gereklidir.Ancak bu maddeyi Fe(NO3)3 .9H2O tuzundan alacağımız
için,
242 g Fe(NO3)3 404 g Fe(NO3)3 .9H2O da ise

125 g Fe(NO3)3 X
————————————————————
X = 125 x 404/242 = 208,68 g Fe(NO3)3 .9H2O tuzundan tartılması gerekir.

208,68 g Fe(NO3)3 .9H2O tuzundan tartılır, bir kaba aktarılır üzerine,
500 g - 208,68 =291,32 g saf su ilave edilir.
Hacim-kütlece olarak aynı çözelti hazırlanması istenirse gerekli tuz miktarı hesaplanır,
saf su miktarını hesaplamaya gerek duymadan 500 ml’lik balon jojeye tuz aktarılır üzeri
balon jojenin hacim çizgisine kadar saf su ilave edilerek tamamlanır.
Örnek: İçinde hacimce % 40 alkol bulunan 1,5 l çözelti % 95’ lik alkolden
nasıl hazırlanır?
22
Çözüm: Tanıma göre 100 ml alkol çözeltisinde 40 ml saf alkol bulunması
istenmektedir.
O halde 1,5 litrelik alkol çözeltisi hazırlamak için;
1,5 litre : 1.500 ml’dir.
Çözünen miktarı (ml)

% = ———————————— X 100
Çözelti miktarı(ml)
Çözünen miktarı (ml)

40 = ————————————x 100
1500
1500 . 40
Çözünen madde miktarı (ml)= ————— = 600 ml saf alkol gereklidir.
100
600 ml’ lik saf alkolü % 95 ‘lik olarak hazır bulunan alkolden kullanacağımız için
gerekli miktarı hesaplamamız gereklidir.
600
%95 = ———————— . 100 => Çözelti miktarı : 600 . 100 / 95 = 632 ml
Çözelti miktarı (ml)
% 95’ lik alkolden 632 ml alınır ve saf su ile toplam hacim 1,5 lt ( 1500 ml ) olacak
şekilde tamamlanır. Yani 1500 ml’ lik çözelti hacminin 632 ml’ si % 95’ lik alkoldür.
Örnek: Hacim-kütlece % 10’luk 3 litre KCl çözeltisi nasıl hazırlanır?
Çözüm: Tanıma göre çözeltinin 100 ml’ sinde 10 g katı KCl bulunması
gerekmektedir.
% : ———————————.100
Çözünenin kütlesi 10 . 3000

10 : ——————. 100 Çözünen maddenin kütlesi (KCl) = ————— = 300 g
3000 100
300 g KCl tartılır ve toplam hacim 3000 ml olacak şekilde saf suda çözülür.
23
Örnek: Hacim-kütlece % 10’ luk 1 litre HCl çözeltisi ,yoğunluğu 1,19 g/ml
olan kütlece % 37’ lik derişik HCl’ den nasıl hazırlanır?
Çözüm: Tanıma göre çözeltinin 1 litresinde 100 g saf HCl bulunmaktadır. Bu 100 g
HCl ‘i % 37’ lik HCl’den sağlayacağız.
% = ———————————.100 Kütlece % 37’lik HCl den;
Çözeltinin kütlesi
100
37 = ——————. 100 => Çözelti miktarı : 100 .100 / 37 = 270 g HCl gereklidir.
Çözelti miktarı
% 37’lik HCl çözeltisinden 270 g aldığımızda içinde 100 g saf HCl var demektir. HCl
asidi sıvı olduğu için ve tartımı zor olduğundan gerekli asidin hacmini ölçerek alırsak:
m 270
d= —— 1,19 = ——— v = 270 / 1,19 = 227 ml HCl gerekir.
v v
1 l’lik Balon jojeye az miktarda saf su konur. Üzerine 227 ml HCl ilave edilerek hacim
saf suyla 1 litreye tamamlanır. Asitlerden çözelti hazırlarken çok dikkatli çalışılmalıdır
öncelikle az miktar suyu, üstüne asidi ilave etmek daha sonra saf suyla tamamlamak gerekir.
Hazırlanmış olan çözeltilerin içinde bulunan çözünmüş maddenin miktarı, özel bir alet
yardımıyla tespit edilebilir. Bu işlem için refraktometre adı verilen aletler kullanılır.
1.1.6. Refraktometre
Bir çözeltinin içerisinde çözünmüş olan madde miktarının yüzdesi bilinmiyorsa

maddenin kırılma indisi değerini bularak tespit etmek mümkündür. Kırılma indisi maddenin
kaynama noktası, erime noktası, yoğunluğu gibi fiziksel özelliklerinden birisidir. Işığın farklı
ortamlara geçerken yön değiştirmesine kırılma, ışığın boşluktaki hızının madde içerisinde
hızına oranına da kırılma indisi denir. Bir ışık ışını bir ortamdan başka bir ortama geçerken
yönünde ve hızında değişiklikler olur. Işık çok kırıcı ortama geçerken bu ortamda bulunan
taneciklere çarpar. Işığın elektriksel alanı ile maddenin elektronlarının etkileşmesi ışığın
yayılmasını engeller. Eğer ışın hava yerine çok kırıcı bir ortama gönderilirse ışının hızı ve
yönü değişir.
Refraktometre ile ölçümlerde saflığından emin olunan maddenin kırma indisi ölçülür
ve bulunan değer literatür verileriyle karşılaştırılır.
Özet olarak söylemek gerekirse, bilinmeyen maddenin öteki fiziksel verileriyle, kırma
indisi bir araya getirilince madde daha kolay teşhis edilir.
24
Abbe refraktometresi bir laboratuvarda bulunması gereken önemli cihazlardan
birisidir. Öteki cihazlarla çalışıldığında uzun zaman alacak bazı analizler bu cihazla çok kısa
zamanda ve daha yüksek doğrulukla yapılabilir. Bakımının iyi yapılması halinde cihaz,
laboratuvarda kullanılan diğer cihazlara göre genelde daha ucuz ve daha uzun ömürlüdür.
Resim1.16: Abbe refraktometresi

Abbe refraktometresinin ölçüm yapabilecek duruma getirilmesi için çeşitli standartlar
kullanılır ve su bunlardan birisidir.
Cihazın suyla ayarlanması ve ölçüme hazır duruma getirilmesi aşağıdaki basamaklar
takip edilerek yapılır:
1) Cihazın her tarafının, özellikle de prizmalarının çok temiz olması gerekir. Aksi
halde ölçmeler yanlış olur. Çünkü cihaz çevre şartlarından çok etkilenir. Prizmalar saf
alkolle ıslatılmış yumuşak bir bezle temizlenir ve kurulanır (Temizlemede pamuk ve aseton
kullanılmaz.). Bunun için cihazın orta kısmındaki kilitleme düğmesi açılır ve prizmalar bir
birinden ayrılır. Temizleme yapıldıktan sonra prizmalar tekrar eski haline getirilir.
2) Cihazın varsa termostatı 20 °C ayarlanır. Bir süre bu sıcaklıkta çalıştırılır. Ondan
sonra orta kısmındaki kilitleme düğmesi açılarak yüzeyi buzlu prizma üzerine sıcaklığı 20
°C’de tutulan saf sudan bir damla konur. Üstteki prizma alttakinin üstüne kapatılır. İki
prizma arasında son derece ince bir su tabakası kalır. Ölçme de bu tabakadan yararlanılır.
a) b) c)
Resim 1.17: Abbe refraktometresinin prizmaları
25
3) Cihazın skalası yaklaşık 1,33 kırma indisine ayarlanır. Cihazın aynası sağa sola
çevrilerek okülerden bakan göze ışığın en fazla gelmesi sağlanır.
4) Cihaz teleskopunun (uzun kısım) üstündeki dispersiyon düğmesi öyle
ayarlanmalıdır ki, okülerden bakan kimsenin gözüne bir dairenin yarısı siyah, yarısı aydınlık
görünmeli ve bu iki yarım dairenin ayrılma sınırı keskin olmalıdır. Bu sınır keskin değilse ve
yarım daireler iç içe geçmiş durumdaysa, aynanın yakınına beyaz bir kağıt konarak gelen
ışık demeti diffüz hale getirilir. Böylece daha iyi ölçme yapılır
Şekil 1.18: Skalanın okunması
5) Okumanın yapıldığı teleskopun koluyla oynanarak aydınlık ve karanlık daireleri

ayıran çizginin tam ortaya gelmesi sağlanır Bundan sonra oküler (gözün baktığı mercek)
ayarlanarak net olarak görülmesi sağlanır. Bu durumda skala üzerindeki kırma indisi
1,3325’e ayarlanır. Cihaz ölçme yapmaya hazır duruma gelmiştir.
6) Isıtma düğmesi kapatılır. Prizmalar bir birinden ayrılır. Her iki prizmanın yüzeyi
yine saf alkolle ve yumuşak bezle silinip kurutulur.
7) Kırma indisi tayin edilmek istenen sıvıdan veya çözeltiden bir damla alınarak
cihazın alt prizmasına yerleştirilir ve su için yapılan işlemler tekrarlanır. Cihazdan okunan
değer bilinmeyenin indisidir.
26
UYGULAMA FAALİYETLERİ
UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA 1.1
Bu uygulama ile kütlece yüzde çözelti hazırlayınız.
İşlem Basamakları Öneriler

 Laboratuvar önlüğünüzü giyiniz.
 Kullanacağınız kimyasal maddenin etiket
bilgilerini mutlaka okuyunuz.
 Laboratuvar çalışma kurallarını
gözden geçiriniz ve çözeltisi
hazırlanacak maddeyi belirleyiniz.
 Çözelti hacmine uygun cam malzeme

seçimini yapınız.
 Araç-gereçlerin temiz ve kuru olmasına
dikkat ediniz.
 Çalışmaya özel dikkat edilecek
hususları belirleyiniz.
 Gerekli araç ve gereci tespit edip
hazırlayınız.
 Gerekli hesaplamaları doğru olarak

 Yaptığınız hesaplamayı kontrol ediniz.
yapınız.
 Tartım işlemine geçmeden önce terazinin

kalibrasyonunu yapınız
 Tartımdan önce mutlaka dara alınız.
 Sonuca göre katı maddeyi tartınız.
27
 Beherin darasını alarak tartımı yapınız.
 Kullanacağınız çözücüyü hesaplanan

miktara göre tartınız.
 Tartılan maddeyi dışarı taşırmamak için

temiz ve kuru huni kullanınız.
 Tartılan katı maddeyi kaba aktarınız.
 Artık madde kalmaması için, çözücüyü,

maddeyi tarttığınız dara ve huninin iç
çeperini yıkatarak aktarınız.
 Tartılan çözücüyü katı madde üzerine

ilave ediniz.
 Karışımı çalkalayarak maddenin

tamamen çözünmesini sağlayınız.
28
 Çözeltiyi aktardığınız şişenin üzerine
çözeltinin yüzdesini ve adını belirten etiketi
yapıştırınız.
 Çözeltiyi karanlık şişeye aktarınız ve
etiketleyiniz.
 Kullandığınız diğer malzemeleri

 Araç gereç ve ortamı temizleyiniz. temizleyerek bir sonraki çalışmaya hazır
 Sonuçları işlem sırasına göre rapor bırakınız.
halinde yazınız.  Raporunuzda çalışmaya has dikkat edilecek
hususları belirtiniz.
29
UYGULAMA 1.2
Bu uygulama sonucunda hacim-kütlece yüzde çözelti hazırlayabileceksiniz.

 Laboratuvar çalışma kurallarını bilgilerini mutlaka okuyunuz.
gözden geçiriniz.
 Çözeltisi hazırlanacak maddeyi
belirleyiniz.
 Çözelti hacmine uygun balon joje seçimini

yapınız ve ıslak olmamasına dikkat ediniz.
 Kullanacağınız diğer gereçlerin temiz
olduğundan emin olunuz.
 Çalışmaya özel dikkat edilecek
hususları belirleyiniz.
hazırlayınız.

yapınız.
sıfır ayarını yapınız.
 Çözücü ilavesinin, balon joje hacminin

dörtte birlik kısmını, geçmemesine dikkat
ediniz.
 Balon jojeye az miktarda çözücüyü

aktarınız.
30
 Temiz ve kuru huni kullanırsanız, maddeyi
jojeye hatasız aktarırsınız.
 Hunide ve darada madde kalıntısı
kalmaması için çözücüyle yıkayınız.
 Tartılan maddeyi dışarı taşırmadan
balon jojeye aktarınız.
 Baş parmağınızla kapağı, diğer parmak ve

avuç içiyle de jojenin gövdesini kavrayınız.
 Hafif eğimle aşağı ve yukarı yönde
hareketle çalkalayınız.
 Jojenin ağzını kapatıp çalkalayarak
maddenin çözünmesini sağlayınız.
 Saf suyu koyarken piset ucu, jojenin iç

çeperine dokunmamalıdır.
 Sıvı seviyesinin, jojenin hacim çizgisini
 Tekrar çözücü ilave ederek katı geçmemesine dikkat ediniz.
maddenin tamamen çözünmesini
sağlayınız.
 Kapağından bastırınız ve çözeltiyi

dökmeden çalkalayınız.
 Balon jojenin hacim çizgisine kadar
çözücü ilave ediniz ve tekrar
çalkalayınız.
 Gözle jojenin hacim çizgisiyle sıvı

seviyesinin teğet olmasına dikkat ediniz.
 Hava kabarcığı olduysa biraz bekleyip

sıvı seviyesini tekrar kontrol ediniz.
31
 Çözeltiyi şişeye aktarırken mutlaka huni
kullanınız.
 Çözeltinin adını, derişimini, hazırlanış
tarihini, çözeltiyi hazırlayan kişinin ad ve
soyadını etikete yazınız.
 Etiketi şişe gövdesinin ortasına yapıştırınız.
 Çözelti hacminin doğruluğundan emin
olduktan sonra, karanlık şişeye
aktarınız ve etiketleyiniz.
 Refraktometrenin prizmasını temizleyiniz.
 Hazırladığınız çözeltiden damlalıkla

numune alarak refraktometrenin
prizmasına damlatınız.
 Refraktometrenin skalasına dikkatle

bakınız.
 Ölçümü dikkatli yapıp, doğru değeri

okuyunuz.
32
 Çalışmanızın doğruluğunu belirleyiniz.
 Hesaplayarak yaptığınız çözeltinin %

derişimi ile refraktometre çalışması
sonucu tespit ettiğiniz sonucu
karşılaştırınız.
 Refraktometreyi saf alkole batırılmış

yumuşak bezle silmeye özen gösteriniz.
 Araç, gereç ve refraktometreyi
 Kullandığınız diğer malzemeleri de
temizleyiniz.
temizleyerek bir sonraki çalışmaya hazır
bırakınız.
 Sonuçları işlem sırasına göre rapor  Raporunuzda çalışmaya özgü dikkat
halinde yazınız. edilecek hususları belirtiniz.
33
UYGULAMA 1.3


belirleyiniz.

yapınız ve ıslak olmamasına dikkat ediniz.
 Temiz araç-gereç kullanınız.

hazırlayınız.

yapınız.
 Pipetin temiz ve kuru olmasına dikkat
ediniz.
 Sonuca göre pipet seçimi yaparak

puara takınız.
Bu uygulama sonucunda hacimce yüzde çözelti hazırlayabileceksiniz.
34
dörtte birlik kısmının geçmemesine dikkat
ediniz.

aktarınız.
 Madde alımını yavaşça ve dikkatli okuyarak

yapınız.
 Sıvı maddenin hacmini doğru olarak

alınız.
 Madde alımını titizlikle yapınız.

 Sıvı seviyesi pipet hacim çizgisine teğet
olmalıdır.
 Pipetteki sıvı maddeyi, dışarı

damlatmadan balon jojeye aktarınız.
35
avuç içiyle de balon jojenin gövdesini
kavrayınız.
 Balon jojenin ağzını kapatıp

çalkalayarak maddenin çözünmesini
sağlayınız.
 Eklenen sıvı balon jojenin boyun kısmına

kadar olmalıdır.
 Tekrar çözücü ilave ederek maddenin

 Isı çıkışı olduysa balon jojeyi çeşme altına

tutarak soğutmaya çalışınız.
 Isı çıkışı olduysa son sıcaklığın oda

sıcaklığına gelmesini sağlayınız.
36
 Hava kabarcığı olmaması için, pisetin
ağzı balon jojenin iç çeperine
dokundurmadan çözücü aktarılmalıdır.
 Çözücüyü yavaş bir şekilde aktarınız.
 Kapağından bastırarak çözeltinin

dökülmemesine dikkat ediniz.
 Balon jojenin alt kısmından kavrayarak
çalkalayınız.

çözücüyle tamamlayarak çalkalayınız.
 Sıvı seviyesiyle göz hizası aynı olmalıdır.
 Ölçümü dikkatli yapıp, doğru değeri

okuyunuz.
37
kullanınız.

olduktan sonra, karanlık şişeye

bırakınız.
38
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
OBJEKTİF TEST (ÖLÇME SORULARI)
Aşağıdaki sorularda uygun seçeneği işaretleyiniz.
1. Aşağıdaki işlemlerden hangisinde çözünme olmaz?

A) Suya kolonya damlatılması
B) Çaya şeker katılması
C) Suya buz katılması
D) Yağ lekelerinin benzinle temizlenmesi
2. I. Homojen karışımlardır
II. Tek çözünen içeriklerdir
III. Elektrik akımını iletirler
Yargılardan hangileri çözeltiler için her zaman doğrudur?
A) I, II ve III
B) Yalnız I
C) II ve III
D) Yalnız III
3. Aşağıdakilerden hangisinin sulu çözeltisi elektrik akımını en az iletir?

A) KOH
B) H2SO4
C) O2
D) NaCl
4. I-Sıcaklığı yükseltmesi
II-Katıyı toz haline getirmek
III-Bir karıştırıcı ile karıştırmak
Yukarıdakilerden hangileri bir katının hem çözünürlüğünü hem de çözünme hızını
değiştirir?
A) Yalnız I
B) I ve II
C) II ve III
D) I ve III
5. 15 gram şekerin 60 gram suda çözünmesiyle oluşan çözeltide şeker yüzdesi kaçtır?
A) 9
B) 15
C) 20
D) 25
39
6. Kütlece %20’lik 800 g çözeltide kaç gram NaOH çözünmüştür?
A) 160 g
B) 200 g
C) 120 g
D) 140 g
7. 360 g su kullanılarak hazırlanan %40’lık alkol çözeltisinde çözünen maddenin

kütlesini bulunuz.
A) 144 g
B) 240 g
C) 400 g
D) 320 g
8. 400 g %12’lik CaCl2 çözeltisinde 40 gr CaCl2 eklenmesiyle oluşan çözelti yüzde

kaçlıktır?
A) %20
B) %9
C) %22
D) %15
9. 1250 gram %20’lik tuz çözeltisi hazırlamak için gerekli suyun kütlesini hesaplayınız.
A) 50 g
B) 500 g
C) 750 g
D) 1000 g
10. 400 g %10’luk Na2CO3 çözeltisinin değişimi %20’e çıkarmak için çözeltide kaç gram
daha Na2CO3 çözülmelidir?
A) 80 g
B) 100 g
C) 50 g
D) 150 g
DEĞERLENDİRME
Sorulara verdiğiniz cevaplar ile cevap anahtarınızı karşılaştırınız, cevaplarınız doğru

ise uygulamalı teste geçiniz. Yanlış cevap verdiyseniz öğrenme faaliyetinin ilgili bölümüne
dönerek konuyu tekrar ediniz.
40
UYGULAMALI TEST (YETERLİK ÖLÇME)
200 g kütlece % 5’lik şeker çözeltisi hazırlayarak aşağıda belirtilen uygulama

faaliyetini gözlenecek davranışları dikkate alarak gerçekleştiriniz.
Kullanılacak Araç ve Gereçler

1 Hassas terazi 7 Huni
2 Pipet 8 Piset
3 Balon joje 9 Saf su
4 Katı kimyasal madde 10 Etiket
5 Sıvı kimyasal madde 11 Laboratuar önlüğü
6 Puar 12 Spatül
Sıra Nu. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır

1 Laboratuvar kıyafetinizi giydiniz mi?
2 Gerekli hesaplamaları doğru olarak yaptınız mı?
3 Dikkat edilmesi gereken hususları belirlediniz mi?
4 Gerekli araç ve gereci hazırladınız mı?
5 Uygun balon joje seçimini yaptınız mı?
6 Kullanılan kimyasalın etiket bilgilerini okudunuz mu?
7 Madde ölçümünü kuralına uygun olarak yaptınız mı?
8 Balon jojeye ilk olarak az miktarda çözücü koydunuz mu?
9 Çözünen maddeyi tamamen çözdünüz mü?
10 Çözelti hacmini doğru olarak ayarladınız mı?
Balon jojenin ölçü çizgisi ile sıvı seviyesini teğet olarak
11
ayarladınız mı?
12 Yapılan çözeltiyi etiketlediniz mi?
Yaptığınız bütün işlemlerde laboratuvar çalışma
13
kurallarına uygun davrandınız mı?
14 İş güvenliği kurallarına riayet ettiniz mi?
15 Yapılan işin raporunu hazırladınız mı?
DEĞERLENDİRME
Bu faaliyet sırasında bilgi konularında veya uygulamalı iş parçalarında anlamadığınız

veya beceri kazanamadığınız konuları tekrar ediniz. Konuları arkadaşlarınızla tartışınız.
Kendinizi yeterli görüyorsanız diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. Yetersiz olduğunuzu
düşünüyorsanız öğretmeninize danışınız.
41
ÖĞRENME FAALİYETİ–2
ÖĞRENME FAALİYETİ-2
AMAÇ
Gerekli ortam sağlandığında kurallarına uygun olarak, katı ve sıvı maddelerden molar
çözelti hazırlayabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
 Molar çözeltiler hakkında bilgi edininiz.

 Mol kavramı ile molar çözeltiler arasındaki bağlantıları tespit ediniz.
2. MOLAR ÇÖZELTİ HAZIRLAMA

2.1. Molarite
Resim 2.1: Çeşitli molar çözeltiler

Çözeltilerde belli bir hacim içerisinde ne kadar madde çözündüğünü bilmek önemlidir.
Tarımda ve tıpta kullanılan çözeltilerde, çözünmüş madde dozunun aşırı olması veya yetersiz
olması istenmeyen birçok hayati sonuçlar doğurur. Örneğin bir ilacın aşırı dozda kullanımı
ölüme yol açabilir. Kimyada bir çözeltinin içerdiği madde miktarının bilinmemesi yanlış ve
tehlikeli sonuçlara neden olur. Bu nedenle hangi maddeden ne kadar alındığının bilinmesi
gerekir.
Şekil 2.1: Çözeltide çözünmüş moleküller

Molar derişim, en çok kullanılan derişim birimlerinden biridir. Molarite bir litrelik
çözeltideki çözünmüş maddenin mol cinsinden ifadesidir. M ile gösterilir. 1 M çözelti
denilince, çözeltinin 1 litresinde 1 mol maddenin çözündüğü anlaşılır. Örneğin 1 molar
NaOH çözeltisi ,1 litresinde 1 mol yani 40 gram çözünmüş NaOH içeren çözelti demektir.
42
Çözünenin mol sayısı
Molarite = formül edildiğinde,
Çözelti hacmi
n (mol)
M= yazılabilir.
V(l)
n= çözünen maddenin mol sayısı

v= litre cinsinden çözeltinin hacmi
M= molarite (mol / litre)’dir
mol / litre terimi yerine "molar" terimi kullanılır
Mol sayısı yerine, n= m / MA yazılırsa

n m / MA m 1 m
M = ——— → ———— → —— . —— = —————
V V/1 MA V MA . V(l)
m
M= bağıntısı elde edilir
MA . V(l)
Problemde mol sayısı verilmeyip kütle verildiğinde bu bağıntıdan kolaylıkla çözüm

yapılabilir.
Örnek: 23,4 g NaCl kullanılarak 500 ml çözelti hazırlanıyor. Çözeltinin molar

derişimi nedir? (NaCl=58,5 g )
Çözüm: m= 23,4 g MA= 58,5 g V= 500 ml = 0,5 l M= ?
I.Yol:
m 23,4
n= —— → n = —— = 0,4 mol
MA 58,5
n 0,4
M= —— → M = —— = 0,8 mol/t Hacmin daima litre olmasına dikkat edilmelidir.
V (l) 0,5
II. Yol :
m 23,4
M= ——— M = ————— = 0,8 mol / l
MA.V(l) 58,5 . 0,5
43
Örnek: 11,7 g NaCl kullanılarak 0,4 M kaç ml çözelti hazırlanabilir? ( NaCl = 58,5 g )
Çözüm: m= 11,7 g M=0,4 MA= 58,5 g V(ml)= ?
I.Yol:
m 11,7
n= —— n = —— = 0,2 mol
MA 58,5
n 0,2
M = —— 0,4 = —— = 0,5 mol/l = 500 ml
V (L) V
II. Yol:
m 11,7
M= ——— 0,4 = ————— = 0,5 l = 500 ml
MA.V(l) 58,5 . V(l)
Örnek: NKA’ da hacmi 448 cm3 olan NH3 ( amonyak ) gazı ile 250 cm3 çözelti
hazırlanıyor. Amonyağın molar derişimini bulunuz? (448 cm3= 0,448l 250cm3= 0,250l)
Çözüm:
NKA da 1 mol olan NH3 22,4 l

NKA da x mol olan NH3 0,448 l
————————————————
1 x 0,448
X = ————— = 0,02 mol
22,4
n 0,02
M= —— M = —— = 0,08 mol/l
V (l) 0,25
Örnek: 400 ml 0,2 M NaOH çözeltisinde 8 g katı NaOH çözülüyor. Yeni çözeltide
NaOH molar derişimi nedir?
Çözüm: V= 400 ml = 0,4 l M: 0,2 molar İlave m= 8 g MA=40 g Mson= ?
I.Yol:
n n
M= —— 0,2 = —— = 0,08 mol
V (l) 0,4
44
m 8
n= —— n = —— = 0,2 mol
MA 40
Yeni çözeltide toplam mol sayısı 0,08 + 0,2 = 0,28 moldür.
n 0,28
Ms = —— M = ———— = 0, 7 mol / l
V (lt) 0,04
II. Yol:
m m
M= ——— 0,2 = ———— → m = 3,2 g
MA.V(l) 40 . 0,4
m 11,2
Ms = ——— M = ———— = 0, 7 mol / l
MA .(l) 40 . 0,4
Örnek: Kütlece % 36,5’luk ve özkütlesi 1,2 g/ml olan HCl’den 400 ml 0,5 M HCl
çözeltisi hazırlamak için kaç ml kullanılmalıdır? ( HCl = 36,5 )
Çözüm: d=1,2 g/ml Y= 36,5 MA.= 36,5 V= 400 ml = 0,4 l M=0,5 mol/l Vml = ?
Molar derişim 1 litredeki mol sayısı olduğuna göre HCl çözeltisinin 1 litresinde kaç
mol HCl bulunduğu hesaplanmalıdır.
m m
d= —— 1,2 = —— → m = 1200 g
V (ml) 1000
Çözeltide 1200 g HCl olmalıdır. % 36,5 ‘luk HCl ‘ den kullanıldığına göre:
100 36,5
1200 X
————————————
1200 . 36,5
X= ————— = 438 g HCl olmalıdır.
100
HCl ‘nin mol sayısı ise:
m 438
n= —— n = —— = 12 mol
MA 36,5
45
Çözeltinin hacmi 1 litre ( Molarite olduğu için ) derişim;
n 12
M= —— m = ——— = 12 molardır.
V 1
400 ml 0,5 M HCl çözeltisi :
n n
M= —— 0,5 = —— = 0,2 mol HCl içerir.
V 0,4
12 molarlık çözeltinin 0,2 mol HCI içermesi için hacmi:
n 0,2
M= —— 12 = ——— = 16,7 ml olmalıdır.
V V
Hesaplamanın çok basamaklı çözümü olduğundan, problemi çözerken kullanılan kısa

formül ve orantılar tek bir bağıntıda toplanabilir;
%C . d . V(ml) M . MA . V(l)
M = ——————— V(ml) = ———————
MA . V(l) %C.d
Verilen bu bağıntıya göre aynı problem çözülürse:
0,5 . 36,5 . 0,4 7,3

V(ml) = ——————— = ——— = 16,7 ml olarak bulunur.
0,365 . 1,2 0,438
Yukarıda çözülen örnekler gibi istenilen çözeltinin hesaplamaları yapılır. Molaritede

en önemli nokta çözeltinin son hacmidir. Molar çözeltiler belli hacimleri ölçen balon
jojelerde hazırlanır. Hazırlanacak molar çözelti için, önce çözünecek madde miktarı
hesaplanır.
Resim 2.2: Tartılmış katı madde
46
Daha sonra çözeltinin hacmine uygun balon joje seçimi yapılır. Balon jojeye az
miktarda çözücü konur. Hesaplanan miktarda madde ölçülerek balon jojeye aktarılır.
a b c
Resim 2.3: Çözelti hazırlama basamakları
Üzerine tekrar çözücü ilave edilerek maddenin çözünmesi sağlanır. Daha sonra hacim
çizgisine kadar çözücü ile tamamlanır. Molar çözeltilerin en önemli dezavantajı sıcaklığa
bağımlı oluşudur çünkü sıcaklıkla, sıvı hacmindeki genleşme derişimi değiştirir. Bu nedenle
çözelti hazırlama esnasında sıcaklık artışı oluşmuşsa, oda sıcaklığına kadar soğutulması ve
hacim kontrolünün tekrar yapılması gerekir.
Resim 2.4: Molar çözeltilerde hacim kontrolü
Katı maddelerden molar derişimi bilinen bir çözelti hazırlarken, öncelikle çözünen
maddenin gram olarak kütlesi molarite formülü yardımıyla hesaplanır. Eğer katı madde
kristal suyu içeriyorsa molekül ağırlığı hesaplanırken kristal suları da hesaba katılmalıdır.
47
Sıvı maddelerden molar değişimi bilinen bir çözelti hazırlanırken de çözünen madde
mililitre olarak hesaplanması için kullanılan sıvı maddenin yoğunluğu ve yüzdesi
bilinmelidir. Kuvvetli asit çözeltileri hazırlanırken balon jojeye öncelikle su daha sonra
yavaş yavaş asit eklenmelidir. Aksi halde çözünme olayı, şiddetli ısı çıkışı olan bir reaksiyon
olacağı için ani sıçrama ve patlama meydana gelerek kazalara neden olur.
Resim 2.5: Pipet seçimi ve puarın takılışı
Çözelti için istenilen hacim pipet ve puar kullanılarak çok dikkatli bir şekilde istenilen
hacim çekilmelidir. Hazırlanan çözeltiler mutlaka karanlık şişelere aktarılmalıdır. Üzeri
etiketlenerek stok çözelti olarak muhafaza edilmelidir.
48
UYGULAMA FAALİYETLERİ
UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA 2.1


belirleyiniz.

yaparak, kuru ve temiz olmasına dikkat
ediniz.

hazırlayınız.

yapınız.
sıfır ayarını yapınız.
49
dörtte birlik kısmının geçmemesine dikkat
ediniz.

aktarınız.
 Temiz ve kuru huni kullanırsanız, maddeyi

jojeye hatasız aktarırsınız.
 Hunide ve darada madde kalıntısı
kalmaması için çözücüyle yıkayınız.
 Tartılan maddeyi dışarı dökmeden

balon jojeye aktarınız.
 Sıvı seviyesi, jojenin boyun kısmından

aşağıda olmalıdır.
 Çözücüyü koyarken piset ucunun, jojenin iç
çeperine dokundurarak yıkatınız.
 Balon jojeye biraz daha çözücü ilave

ediniz.
50
avuç içiyle de jojenin boyun gövdesini
kavrayınız.
 Hafif eğimle aşağı ve yukarı yönde
hareketle çalkalayınız.
 Tekrar çözücü ilave ederek katı
maddenin tamamen çözünmesini
sağlayınız.
 Sıvı seviyesinin, balon jojenin hacim

çizgisini geçmemesine dikkat ediniz.

çözücü ilave ediniz.

kullanınız.
 Çözeltinin molaritesini ve adını etikete
yazınız.
olduktan sonra, ayıraç şişesine
 Kullandığınız malzemeleri temizleyerek bir

 Araç, gereç ve ortamı temizleyiniz.
sonraki çalışmaya hazır bırakınız.
 Sonuçları işlem sırasına göre rapor  Raporunuzda çalışmaya has dikkat edilecek
halinde yazınız. hususları belirtiniz.
51
UYGULAMA 2.2:


belirleyiniz.

yaparak, temiz ve kuru olmasına dikkat
ediniz.

hazırlayınız.

yapınız.
 Pipetin temiz ve kuru olmasına dikkat
ediniz.
 Sonuca göre pipet seçimi yaparak

puara takınız.

dörtte birlik kısmını geçmemesine dikkat
ediniz.

aktarınız.
52
 Madde alımını kuralına uygun yapınız.
 Sıvı seviyesi pipet hacim çizgisine teğet
olmalıdır.
 Sıvı maddenin hacmini doğru olarak

alınız.
 Madde aktarımını kuralına uygun yapınız.

 Pipeti dik tutunuz ve puarı doğru
kullanınız.
 Pipetteki sıvı maddeyi, dışarı

damlatmadan balon jojeye aktarınız.
 Başparmağınızla kapağı, diğer parmak ve

avuç içiyle de balon jojenin boynunu
kavrayınız.
 Balon jojenin ağzını kapatıp

çalkalayarak maddenin çözünmesini
sağlayınız.
 Eklenen sıvı balon jojenin boyun kısmına

kadar olmalıdır.
 Tekrar çözücü ilave ederek maddenin

53
 Isı çıkışı olduysa balon jojeyi çeşme altına
tutarak soğutmaya çalışınız.
 Isı çıkışı olduysa son sıcaklığın oda

sıcaklığına gelmesini sağlayınız.
 Piseti balon jojeye dokundurmadan

çözücüyü aktarınız.

çözücü ilave ediniz.
 Kapağından bastırarak çözeltinin

dökülmemesine dikkat ediniz.

çözücüyle tamamlayarak çalkalayınız.

kullanınız.
 Çözeltinin adını, derişimini, hazırlanış
tarihini ve hazırlayanın ad-soyadını etikete
yazınız.
 Çözelti hacminin doğruluğundan emin  Etiketi şişe gövdesinin ortasına yapıştırınız.
olduktan sonra ayıraç şişeye aktararak
etiketleyiniz.

bırakınız.
54

1. 4 g NH4NO3 kaç moldür? (N: 14 H: 1 O: 16 )

A ) 0,05
B ) 0,08
C ) 0,06
D ) 0,03
2. 0,4 mol (NH4 )2 SO4 kaç gramdır? (N: 14 S: 32 O: 16 H: 1 )

A ) 47,2
B ) 50
C ) 52,8
D ) 78,4
3. XOH bileşiğinin 11,2 gramında 3,2 gram oksijen bulunduğuna göre x’in atom kütlesi
kaçtır? (O : 16 H : 1 )
A)7
B ) 19
C ) 23
D ) 39
4. 56 g C2H4 ile m gram NH3 bileşiklerindeki atom sayıları birbirine eşittir. Buna göre
m kaç gramdır? (H: 1 C: 12 N: 14 )
A) 51
B)14
C )28
D)7
5. 1,5 litre 2 M HCI çözeltisinde kaç mol HCI çözünmüştür? (HCI :36,5 )
A)3
B )5
C)2
D)4
6. 300 ml 2,2 M AlCl3 çözeltisini hazırlamak için kaç gram madde tartılmalıdır?
(Al : 27 Cl : 35,5 )
A ) 44
B ) 88
C ) 64
D ) 56
55
7. 6,02x1021 NH3 molekülü suda çözünerek 100 mI çözelti hazırlanmıştır. Çözeltideki
NH3 ‘ın molaritesi nedir?
A ) 0,3
B ) 0,5
C ) 0,1
D ) 0,01
8. % 10’luk gümüş nitrat çözeltisinin yoğunluğu 1,09 g/ml.’dir. Bu çözeltinin molaritesi

nedir? (Ag : 108 O: 16 N : 14 )
A ) 0,95
B ) 0,64
C ) 0,82
D ) 0,79
9. Yoğunluğu 1,19 g/ml ve % 37’lik HCl den 250 ml , 0,3 M HCl çözeltisi
hazırlamak için kaç ml gereklidir.
A ) 8,80
B ) 7,4
C ) 2,73
D ) 6,22
DEĞERLENDİRME

56
500 ml , 2 M ‘lık NaOH çözeltisini gerekli hesaplamaları yaparak hazırlayınız.

1- Hassas terazi, Pipet
2- Balon joje , Katı kimyasal madde
3- Sıvı kimyasal madde
4- Puar , Huni
5- Piset , Saf su
6- Etiket
7- Laboratuvar önlüğü
8- Spatül

9 Çözüneni maddeyi tamamen çözdünüz mü?
11
ayarladınız mı?
Yaptığınız bütün işlemlerde laboratuvar çalışma kurallarına
13
uygun davrandınız mı?
DEĞERLENDİRME

57
MODÜL DEĞERLENDİRME
MODÜL DEĞERLENDİRME
1. Kütlece % 15’ lik 80 gram şeker çözeltisi hazırlamak için kaç gram şeker ve kaç gram
su gerekir?
A )12 g şeker/68 g su
B) 15 g şeker/85 g su
C) 22 g şeker/78 g su
D)25 g şeker/75 g su
2. 38,2 gram suda 11,8 gram tuz çözülerek hazırlanan çözeltinin kütlece yüzdesi nedir?
A) %25,2
B) % 23,6
C) %28
D) %32,7
3. 126 gram HNO3 içeren 5 litre çözelti kaç molardır? ( H:1, N:14, O:16 )
A) 0,4
B) 0,6
C) 0,2
D) 0,8
4. XIO3 bileşiğinin 0,02 molünün kütlesi 3,96 gramdır. Buna göre X elementinin atom
kütlesi nedir? (I:127, O:16 )
A) 11
B) 23
C) 31
D) 39
5. Aşağıda verilen maddelerden eşit kütlelerde alınarak birer litre çözeltileri hazırlanıyor.
Hangi çözeltinin molar derişimi en büyüktür? ( H:1, O:16, N:14, Na : 23, Cl : 35,5 )
A) NH3
B) NaCl
C) NaOH
D) HNO3
6. Kütlece % 80 C2H5OH içeren ve özkütlesi 0,92 g/ml olan çözeltinin molar derişimini
bulunuz?
A) 6
B) 12
C) 16
D) 14
58
7. 1200 ml 0,5 M Ca(NO3)2 çözeltisi hazırlamak için gerekli çözünen maddenin mol
sayısını bulunuz.
A) 0,9
B) 0,6
C) 0,7
D) 1
8. 600 ml 2 M HNO3 çözeltisi hazırlamak için, özkütlesi 1,2 g / ml olan kütlece 12,6
gram HNO3 içeren kaç ml HNO3 çözeltisi gerekir? (HNO3 : 63 )
A) 300
B) 400
C) 600
D) 500
9. 400 ml 1,5 molar NaOH çözeltisi hazırlamak için kütlece % 75 ‘ lik kaç gram NaOH
çözeltisi gerekir? ( Na:23, O:16, H:1 )
A)32
B) 18
C) 25
D)40
10. Özkütlesi 1,2 g / ml olan HCl çözeltisinin kütlece % 36,5’ i HCl’ dir. Bu çözeltide
HCl’ nin molar derişimi nedir? (HCl : 36,5 )
A) 3
B)12
C) 9
D) 18
DEĞERLENDİRME

59
Yoğunluğu 1,15 olan , % 30’luk HCl’yi kullanarak 250 ml 0,1 M HCl çözeltisini
gerekli hesaplamaları yaparak hazırlayınız.

1 Hassas terazi
2 Pipet, Balon joje
3 Katı kimyasal madde
4 Sıvı kimyasal madde
5 Puar, Huni
6 Piset, Saf su
7 Etiket
8 Laboratuvar önlüğü
9 Spatül

9 Çözünen maddeyi tamamen çözdünüz mü?
11
ayarladınız mı?
Yaptığınız bütün işlemlerde laboratuvar çalışma kurallarına
13
uygun davrandınız mı?
DEĞERLENDİRME


60
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİYETİ-1’İN CEVAP ANAHTARI
1 C
2 B
3 C
4 A
5 C
6 A
7 B
8 A
9 D
10 C
ÖĞRENME FAALİYETİ-2’NİN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 C
3 D
4 A
5 A
6 B
7 C
8 B
9 D
MODÜL DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARI
1 A
2 B
3 A
4 B
5 A
6 C
7 B
8 D
9 A
10 B
61
KAYNAKÇA
KAYNAKÇA
 ATKINS Peter, Loretta JONES (Çev.Esma KILIÇ , Fıtnat KÖSEOĞLU,
Hazma YILMAZ),Temel Kimya Cilt 1, Bilim Yayıncılık, Ankara,1999
 ATKINS Peter, Loretta JONES (Çev.Esma KILIÇ , Fıtnat KÖSEOĞLU,

Hazma YILMAZ),Temel Kimya Cilt 2, Bilim Yayıncılık, Ankara, 1998
 ARIK Ahmet, , Rahim POLAT , Nasuh ÜLKER , Kimya 1, Oran Yayıncılık

İzmir. 2002
 ARIK Ahmet, , Rahim POLAT , Nasuh ÜLKER , Kimya 2, Oran Yayıncılık

İzmir. 2002
 KARACA Faruk, Lise 2 Kimya, Paşa Yayıncılık, Ankara, 2003.
 www.adu.edu.tr/akademik/mdemir
 www.aof.edu.tr/kitap
 www.bogamedikal.com/labmalzemeleri
 www.kimyaevi.com
 www.kimyaokulu.com
 www.mustafaaltinisik.org.uk
62

Çözelti̇ler 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Çözelti̇ler 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

 Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye

 Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği

 Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik

 Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

 Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında

Günümüzde, geçerli olan bilimsel ve teknolojik gelişmeler, profesyonel laboratuvar

Kimya endüstrilerinin kullanım açısından olmazsa olmazı olan çözeltileri, istihdam

Mesleğinizin kimya sektörünün ihtiyacı olan bir parçasını tamamlamak ve alanında

Laboratuvarda çözelti hazırlamanın ne derece hassasiyet gerektirdiğini ve ne kadar

 Çözünme kavramı hakkında araştırma yapınız.

1. YÜZDE ÇÖZELTİ HAZIRLAMA

Şekil 1.2: NaCl Molekülü Resim 1.1: CuSO4 tuzunun çözünmesi

Çözücü ve çözünenin birbiri içinde karışması ile gerçekleşen çözünme olayı,

Şekil 1.3: Sodyum klorürün suda çözünmesi

Resim 1.2: Katı kükürdün karbon sülfürde çözünmesi

Şekil 1.4: İyon-dipol çekim kuvvetleri

Resim 1.5: Gümüşklorür +su

Tablo 1.1: Fiziksel durumuna göre çözelti türleri

ÇÖZÜCÜNÜN ÇÖZÜNENİN ÖRNEK

Katı Lehim (kurşunla kalayın çözünmesi)

Katı Sıvı Amalgam (gümüşle civanın çözünmesi)

Kimyasal reaksiyonların çoğu sıvı çözeltilerde yürüdüğünden, kimyacılar için en

Resim 1. 6: Katıların toz haline getirilmesi

Maddelerin çözünmeleri dışarıdan ısı alarak ya da dışarıya ısı vererek gerçekleşir.

Resim 1.8: Gazoz çözeltisi

Gazların sıvılardaki çözünürlükleri de diğer çözeltide olduğu gibi maddelerin cinsine

Şekil 1.6: Kovalent bağlı şeker molekülleri

NaCl, sulu çözeltide Na+ ve Clˉ iyonları halinde bulunur.

Şekil 1.7: İyonik bağlı NaCl iyonları

Asitler ve bazlarda, tuzlar gibi suda çözündüklerinde iyonlar oluştururlar. Çözeltide

Alkol, şeker gibi moleküler halde çözünen maddelerde iyonlaşma olmadığından bu

PbSO4 ( s ) + H2O → Pb+² ( suda ) + SO4ˉ² ( suda )

Lamba zayıf yanar

NaCl ( s ) → Na+ ( suda ) + Clˉ ( suda )

Lamba kuvvetli yanar

1.1.3. Çözelti Derişimleri

Çözünen madde miktarı

Çözelti miktarı = Çözücü miktarı + Çözünen miktarı

1.1.3.1. Yüzde Çözeltiler

Bu nedenle yüzde ifadesi kullanılırken mutlaka yapılan işin gerçek anlamı

1.1.3.2. Kütlece Yüzde Çözeltiler

Çözeltinin Kütlesi (mT ) = Çözünenin kütlesi (mÇ ) + Çözücünün kütlesi

1.1.3.2. Hacimce Yüzde Çözeltiler

1.1.3.3. Hacimce – Kütlece Yüzde Çözeltiler

500 – 75 = 425 g su gereklidir.

Örnek : 22 g suda 18 g KNO3 çözünmesiyle oluşturulan çözeltinin kütlece yüzde

% Derişim ; % ,%C ve bazı kaynak kitaplarda Y olarak ifade edilmektedir.

I . Yol II. Yol

% 10’ luk 50 g şekerli suda 5 g şeker ve 45 g su bulunur. 15 g şeker daha eklenmesi

Çözünen toplam tuz miktarı : 10+40 = 50 g’dır.

Örnek: Kütlece % 10 H2SO4 içeren çözeltinin yoğunluğu 1,35 g/cm³ ‘tür. Bu

Çözüm: Çözeltinin kütlesi bilinseydi, çözünen madde miktarı hesaplanabilirdi.

Çözünen maddenin kütlesi m çözünen

100 g çözeltide 10 g H2SO4 çözünmüşse

X . 100 =10 . 270 → X = 2700 /100 = 27 g

m çözünen = 5 . 200 / 100 = 10 g

Çözeltinin derişimini % 15’ e çıkarmak için çözeltide X g Na2SO4 çözdüğümüzü

Çözünen madde miktarı 10 + X

Çözünmüş toplam NaOH miktarı XA + XB’dir ve C kabına aktarılmıştır.

NOT: Çözücü eklenmesi ya da çözücünün bir miktarının buharlaştırılması

Resim 1.9: Terazi