Çözeltiler ve Konsantrasyon

Kavramları

Dr. Fatih Gültekin

SDÜ Tıp Fakültesi, Biyokimya AD

fatih@sdu.edu.tr

1
 Terimler:

 Çözünen, çözücü, çözelti, süspansiyon,

emülsiyon, homojen çözeltiler, çözünürlük,
konsantrasyon, doymuş çözelti, vb.

2
 Çözelti çeşitleri

 Yüzde çözeltiler
 Molar çözeltiler
 Normal çözeltiler
 Osmolar çözeltiler
 Molal çözeltiler
 Formal çözeltiler

3
 Yüzde (%) Çözeltiler

 Katı Maddelerin % çözeltileri

gr/100 ml çözelti (k/v) (kütle/hacim) (w/v)*
gr/100 gr çözelti (k/k) (kütle/kütle) (w/w)

Sıvı Maddelerin % çözeltileri

ml/100 ml çözelti (hacim/hacim) (v/v)*

*: Birim belirtilmezse bunlar kabul edilir.

4
 Örnekler:
 %10 luk 100 ml CuSO4 çözeltisi hazırlayınız.

 %40 lık 100 ml etanol çözeltisi hazırlayınız.

 %3 lük (w/w) 500 gr NaCl çözeltisi

hazırlayınız.

5
 Genel hesaplama mantığı:

 Önce 1 litre hacminde ve 1M (veya 1 N veya 1

O) çözelti hazırlanması için gerekli madde
miktarı bulunur.
 Daha sonra istenen konsantrasyon ve hacim
için gereken hesap yapılır.
 Bir miktar çözücü içinde çözünür.
 Distile suyla son hacime tamamlanır.

6
 Molar (M) Çözeltiler
 Çözeltideki çözünmüş maddenin miktarı mol/L
olarak ifade edilir.
 3 M (molar) Glukoz çözeltisi = 3 mol/L =
3x180 = 540 gr/L

 Örnekler:
 0,1 M 100 ml Glukoz çözeltisi hazırlayınız.
(MA: 180 gr).
 20 mM 150 ml Glukoz çözeltisi hazırlayınız
(MA: 180 gr).
7
 Sıvı maddeden molar çözelti
hazırlama:
 1 M ve 1 L çözelti için alınması gereken sıvı
madde miktarı =
Molekül ağırlığı
(Yoğunluk x %Konsantrasyon)
 Örnek:
 0,2 M 100 ml H2SO4 çözeltisi hazırlayınız
(MA: 98 gr, % konsantrasyon: %98, dansite:
1,84)
8
 Normal (N) Çözeltiler
 Çözeltideki çözünmüş maddenin miktarı Eq/L
olarak ifade edilir.

 Ekivalan ağırlık = Molekül ağırlığı

Tesir değerliliği (valans)

 1 N (normal) NaOH = 1 Eq/L = 40/1 = 40 gr/L

9
 Asitlerin tesir değerliliği: Yer değiştirebilen H
atomu sayısı.
H2SO4 : 2

 Bazların tesir değerliliği: Yer değiştirebilen

OH grubu sayısı.
NaOH : 1
Al(OH)3 : 3
Ca(OH)2 : 2

10
 Tuzların tesir değerliliği: Moleküldeki (+)
veya (-) yük sayısı.
Na21+SO42- : 2
Ca32+(PO4)23- : 6
Na31+(PO4)3- : 3
Ca2+Cl21- : 2
AlCl3 : 3
CaSO4 : 2

11
 Örnekler:

 0,5 N 100 ml NaOH çözeltisi hazırlayınız

(MA: 40 gr).

 3 N 500 ml AlCl3 çözeltisi hazırlayınız (MA:

130 gr).

12
 Sıvı maddeden normal çözelti
hazırlama
 1 N ve 1 L çözelti için alınması gereken sıvı
madde miktarı = Molekül ağırlığı
(Valans x Yoğunluk x %Konsantrasyon)

 Örnek:
 2 N 500 ml H2SO4 çözeltisi hazırlayınız
(MA: 98 gr, konsantrasyon: %50, dansite: 2)

13
 Osmolar (O) çözeltiler

 Çözeltideki çözünmüş maddenin miktarı Osmol/L

olarak ifade edilir.
 Osmol ağırlık = Molekül ağırlığı / Partikül sayısı

 Partikül sayıları:
HCl : 2
BaCl2 : 3
H3PO4 : 4
C6H12O6 (Glukoz) : 1

14
 Örnek:

 1 Osmolar 100 ml NaCl çözeltisi hazırlayınız

(MA:58,5).

 0,5 Osmolar 500 ml Glukoz çözeltisi

hazırlayınız (MA: 180)

15
 İzotonik çözelti: Osmolaritesi kanın
osmolaritesine eşit
 Hipertonik çözelti: Osmolaritesi kanın
osmolaritesinden büyük
 Hipotonik çözelti: Osmolaritesi kanın
osmolaritesinden küçük

 Kanın osmolaritesi: 0,3 osmolar (0,3 osmol/L)

16
 Örnek:

 1 litre izotonik NaCl çözeltisi hazırlayınız

(NaCl: 58,5 gr).

 İzotonik NaCl çözeltisinden %2lik 500 ml

NaCl çözeltisi hazırlayınız (MA: 58,5).

17
 Diğer çözelti türleri
 Molal (m) çözeltiler
 Çözeltideki çözünmüş maddenin miktarı
mol/kg çözücü olarak ifade edilir.

 Formal (F) çözeltiler

 Çözeltideki çözünmüş maddenin miktarı F/L
olarak ifade edilir. Hesabı molar çözeltilerle
aynıdır.
18
 Dilüsyonlar (Seyreltmeler)
 Dilüsyon oranı: numune hacmi
(numune hacmi + seyreltici hacmi)

 Örnek:
 5 ml serumun 15 ml izotonik NaCl ile
seyreltilmesinde seyreltme miktarı kaçtır?

 Bir kan örneği izotonik NaCl çözeltisi

kullanılarak 5 kat (1/5 oranında) son hacmi 10
ml olacak şekilde nasıl seyreltilir? 19
 Yüksek konsantrasyonlu çözeltiden düşük
konsantrasyonlu bir çözelti hazırlanması

 V1 x C1 = V2 x C2

V1: Verilen çözeltinin hacmi

C1: Verilen çözeltinin konsantrasyonu
V2: İstenilen çözeltinin hacmi
C2: İstenilen çözeltinin konsantrasyonu

20
 Örnek:

 3 M Glukoz çözeltisinden 2 M 100 ml Glukoz

çözeltisi hazırlayınız.

 0,2 M H2SO4 den 50 ml 0,1 N H2SO4 çözeltsi

hazırlayınız.

21
Bir konsantre ve bir seyreltik çözeltiden orta
dilüsyonda bir çözelti hazırlama

% 96 ve %40 lık çözeltiden % 62 lik çözelti

hazırlama:
%96 62-40=22 ml %96 lıktan al
%62
%40 96-62=34 ml %40 lıktan al

Bunları karıştır. 56 ml %62 lik çözelti

hazırlanmış olur.
22
 Molekülünde su taşıyan katı maddelerden
çözelti hazırlama
 Bu tip maddelerden çözelti hazırlanırken bu
maddelerin molekül ağırlığı içerdikleri su
miktarı da dikkate alınarak hesaplanır.

Örnek:
 CuSO4.5H2O nun molekül ağırlığı: 160 + (5 x
18) = 250 gr alınır.
250 gr 5 sulu CuSO4 içinde 160 gr CuSO4
vardır.
23
 CuSO4.5H2O dan 50 ml 0,1 M CuSO4
çözeltisi hazırlayınız (CuSO4: 160 gr. H2O: 18
gr).

 CuSO4.5H2O dan 50 ml %10luk CuSO4

çözeltisi hazırlayınız (CuSO4: 160 gr. H2O: 18
gr).

24
 PPM (Parts per million - Milyonda bir)

 PPM birimi çok düşük konsantrasyonlu

çözeltilerde kullanılır.
 1ppm = 1 g çözünen / 1000 000 g çözelti
 1 ml su = 1 gr dır.
 PPM birimi kullanılan çözeltilerin
konsantrasyonları çok düşük olduğundan
1 ml çözelti ≈ 1 g kabul edilir.

25
 Böylece, genel anlamda,

 1ppm = 1 g/1000 000 g çözelti =

1 g/1000 000 ml çözelti= 1 mg/1000 ml çözelti

1ppm= 1 mg /L

Örnek:
 20 ppm Na bulunduran bir çözelti % kaçlıktır?

20 ppm = 20 mg / L = 2 mg/100 ml =
0.002 g/100 ml = % 0.002
26
 Kısaltmalar:
 n: nano (10-9) nM: nanomolar
 μ: mikro (10-6) μM: mikromolar
 m: mili (10-3) mM: milimolar
 d: desi (10-1) dL: desilitre

0,025 ml : ……… μl
250 ml : ……… L
150 ng : …….... mg
200 μl : ……… ml

27
 Dönüştürmeler

 N = M x Tesir değerliliği
 O = M x Partikül sayısı

 1 M, H2SO4 = 1 mol/L = 98 gr/L (1 mol/L)

 1 N, H2SO4 = 1 Eq/L = 98/Tesir değerliliği =
98/2 = 49 gr/L (1 Eq/L)
 1 O, H2SO4 = 1 osmol/L = 98/Partikül sayısı =
98/3 = 32,6 gr/L (1 osmol/L)
28
 Örnek:
 5 M H2SO4 kaç normal’dir?
N = M x Tesir değerliliği = 5 x 2 = 10 N

 12 N H3PO4 kaç molar’dır?

M = N/Tesir değerliliği = 12/3 = 4 M

29
 0,4 M NaOH’i % w/v olarak ifade ediniz
(MA: 40 gr).

 250 mg/dL olarak rapor edilen sodyum

konsantrasyonun mEq/L cinsinden
konsantrasyonu kaçtır? (MA: 23)

30
 10 mg/dL olarak rapor edilen kalsiyum
konsantrasyonun mmol/L cinsinden
konsantrasyonu kaçtır? (MA: 40)

 Serum sodyum konsantrasyonu 322 mg/100 ml

ise bu miktarın mEq/L cinsinden değeri nedir
(MA: 23) (TUS, Eylül 87).

31
 0.1 N NaOH içeren 200 ml %10’luk glikoz
çözeltisi hazırlayınız. (NaOH: 40 gr,
Glikoz:180 gr)

 2 N NaOH içeren 0.1 M 200 ml glikoz

çözeltisi hazırlayınız. (NaOH: 40 gr,
Glikoz:180 gr)

32