METOD SEÇİMİ

cevher, kaya YÖNTEM CİNSİ

geometri YÖNTEM ADI
sağlamlığı
tabaka, yatay, ince,
ODA TOPUK
büyük

tabaka, yatay, kalın,

ODA TOPUK
büyük

sağlamdan orta TAHKİMATSIZ tabaka, dik, ince, farklı

AMBARLI AYAK
sağlama; taşıyıcı YÖNTEM büyüklük

orta sağlamdan zayıfa,

ARAKATLI ODA
incompetent

değişik şekilde, dik,

TAVAN AYAK
ince, farklı büyüklük
YERALTI orta sağlamdan
ÜRETİM TAHKİMATLI
zayıfa, taşıyıcı tabaka, dik,ince, küçük DİREK TAHKİMATLI ODA
YÖNTEMLERİ YÖNTEM
değil
farklı şekil, farklı eğim,
KAFES TAHKİMATLI ODA
kalın, farklı büyüklük

tabaka, yatay, ince,

UZUN AYAK
büyük

orta sağlamdan GÖÇERTMELİ tabaka veya masif, dik,

ARAKATLI GÖÇERTMELİ
kalın, büyük
zayıfa, göçebilir YÖNTEM
masif, dik, kalın, büyük BLOK GÖÇERTMELİ

Metod Seçimi:

Maden üretiminde temel kural, üretim yönteminin çalışılacak olan yatakla doğal, jeolojik ve çevresel
özellikler bakımından uyumlu olabilecek bir teknolojik yeterliliğe sahip olmasıdır. Ancak böylece iş
güvenliği yanında ekonomik olma konusu da (asgari maliyet - azami kazanç) gerçekleştirilebilir
olmaktadır. Bu bakış açısı altında aşağıda özetlenen seçme faktörleri önemli olmaktadır:

1. Yatağın geometrik özellikleri; büyüklük, damar kalınlığı, şekil (tabaka, damar, mercek-kafa,
masif, düzensiz vd.), eğim,derinlik
2. Jeolojik ve hidrolojik şartlar; mineraloji ve petrografi (oksitlere karşılık sülfitler), kimyasal
kompozisyon (ana ve yan mineraller), yatak yapsı (kıvrım, kırık, süreksizlikler, sokulumlar),
zayıflık düzlemleri (eklemler, kırıklar, çatlaklar, klivajlar), üniformite, alterasyon ve bozulma
sınrları, yer altı suyu ve hidroloji (su tablası, debi vd.)
3. Jeoteknik özellikler (kaya mekaniği); elastik özellikler (dayanım, elastisite modülü ve poisson
oranı), plastik veya vikoelastik davranış (akma vd.), gerilme dağılımı (orijinal ve değişmiş),
konsolidasyon, kompaktlık ve taşıyıcılık durumu (açıklıkların tahkimatsız kalabilme yeteneği),
diğer özellikler (özgül ağırlık, boşluklar ve boşluk oranı, geçirimlilik, nem içeriği)
4. Ekonomik özellikler (reserv durumu ve tenör); üretim miktarları, madenin ömrü (hazırlık ve
kazı dönemleri), verimlilik ve diğer yöntemlere göre durum
5. Teknolojik faktörler; çıkarılabilen maden oranı, cevherle birlikte üretilen işe yaramaz kısım
oranı, yöntemin değişen şartlara uyumu, seçimli kazı olanakları, işyeri konsantrasyonu,
Sermaye, emek ve mekanizasyon bakımından yoğunluk
6. Çevresel durum (fiziki çevreye ek olarak sosyo-politik-ekonomik); yer altı açıklıklarının
integrasyonu amaçlı tavan kontrolü, tasman etkisi, atmosferik kontrol (havalandırma, kalite
kontrolü, sıcaklık ve nem kontrolü), işgücü (işe alım, eğitim, işçi sağlığı ve güvenliği, yaşam
şartları)
 Yatak şartları ve bunlara uygun üretim şekiller
Tahkimatsız Tahkimatlı Göçertmeli
Oda Direk Kafes
Oda- Anbarlı Arakatlı Tavan Arakatlı Blok
(büyük)- tahkimli tahkimli Uzun ayak
topuk ayak odalı ayak göçertme göçertme
topuk odalı odalı
Oldukça zayıf- orta- zayıf-
Cevher orta- orta- orta- herhangi
zayıf-orta sağlam sağlam- oldukça oldukça orta,
sağlamlğı sağlam sağlam sağlam (kırılabilir)
sağlam zayıf sağlam göçebilir
zayıf-
Sağlam- oldukça zayıf- zayıf-
Kayaç orta- orta- zayıf-çok zayıf-orta, oldukça
oldukça sağlam- oldukça orta orta,
sağlamlığı sağlam sağlam zayıf göçebilir sağlam,
sağlam sağlam zayıf göçebilir
göçebilir
masif
tabaka
tabaka- tabaka- tabaka- tabaka- tabaka- veya
Yatak şekli tabaka herhangi tabaka veya
mercek mercek mercek mercek mercek kalın
masif
tabaka
az orta- orta- düşük,
Yatak oldukça oldukça herhangi, Oldukça oldukça
tercihan az-orta oldukça oldukça tercihan
eğimi dik dik tercihan dik dik dik
yatay dik dik yatay
herhangi,
tercihan herhangi, çok
Yatak büyük, oldukça ince, geniş büyük-
büyük, ince-orta ince-orta ince genellikle büyük,
büyüklüğü ince kalın-orta alana yayılı kalın
orta küçük kalın
kalınlık
oldukça
Cevher oldukça oldukça
orta az-orta orta yüksek- yüksek orta orta düşük
tenörü yüksek yüksek
yüksek
Cevher
oldukça oldukça orta, orta, oldukça
üniformluğ değişken üniform değişken üniform orta
üniform üniform değişken değişken üniform
u
orta-
Derinlik sığ-orta sığ-orta sığ-orta orta orta derin orta-derin orta orta
derin

Cevher ve kaya sağlamlıkları

Sağlamlık Basınç dayanımı
Cevher veya kayaç
notlandırması [MPa]
Kömür, bozunmuş ayrışmış kayaç Çok zayıf <40
Gevrek kumtaşı, çamurtaşı, ayrışmış kayaç,
Zayıf 40 - 100
yumuşak şeyl
Şeyl, kireçtaşı, kumtaşı, şisti kayaç Orta 100 – 140
Sokulum kayaçlarının çoğu, sağlam
Sağlam 140 – 200
metamorfik kayaçlar, sert kireçtaşı ve dolomit
Kuvarsit, basalt, diyabaz Çok Sağlam >220
 Üretim metodu seçimi tablosu
Yatak Yatak Yatak Cevher Kayaç
Üretim yöntemi
şekli konumu kalınlığı sağlamlığı sağlamlığı
Tabaka Yatay İnce Sağlam Sağlam Oda-topuk, oda (büyük)-topuk
Zayıf, sağlam Zayıf Uzunayak
Kalın Sağlam, sağlam oda (büyük)-topuk
Zayıf, sağlam zayıf Arakatlı göçertmeli
Dik İnce Sağlam Sağlam Ambarlı ayak, arakatlı oda
Sağlam Zayıf Tavan ayak, kafes tahkimatlı oda, direk
tahkimatlı oda
Zayıf Sağlam kafes tahkimatlı oda
Zayıf Zayıf kafes tahkimatlı oda
Kalın Sağlam Sağlam Ambarlı ayak, arakatlı oda
sağlam zayıf Tavan ayak, arakatlı göçertmeli, kafes
tahkimatlı oda
zayıf sağlam arakatlı göçertmeli, blok göçertmeli, kafes
tahkimatlı oda
masif --- --- sağlam sağlam Ambarlı ayak, arakatlı oda
zayıf Zayıf, sağlam arakatlı göçertmeli, blok göçertmeli, kafes
tahkimatlı oda

Üretim yöntemleri avantaj-dezavantaj karşılaştırması

tahkimatsız tahkimatlı göçertmeli
oda Direk Kafes
Özellik Oda- Ambarlı Arakatlı Tavan Uzun Arakatlı Blok
(büyük)- tahkimatlı tahkimatlı
topuk ayak oda ayak ayak göçertme göçertme
topuk oda oda
1. Maliyetler %30 %30 %50 %40 %60 %70 %100 %20 %50 %20
2. Üretim
Büyük Büyük Orta Büyük Orta Küçük Küçük Büyük Büyük Büyük
miktarı
3. Verimlilik Yüksek Yüksek Düşük Yüksek Orta Düşük Düşük Yüksek Orta Yüksek
4. Sermaye
Yüksek Orta Düşük Orta Orta Düşük Düşük Yüksek Orta Yüksek
miktarı
5. Hazırlık hızı Hızlı Hızlı Hızlı Orta Orta Hızlı Yavaş Orta Orta Yavaş
6. Çalışma
Sınırlı Sınırlı Sınırlı Orta Orta Sınırlı Sınırsız Orta Orta Orta
derinliği
7. Seçimli
Düşük Yüksek Orta Düşük Yüksek Yüksek Yüksek Düşük Düşük Düşük
çalışma
8. Kazanım Orta Orta Yüksek Orta Yüksek Yüksek En yüksek Yüksek Yüksek Yüksek
9. Yantaş
Orta Düşük Düşük Orta Düşük Düşük En düşük Düşük Orta Yüksek
karışması
10. Esneklik Orta Yüksek Orta Düşük Orta Yüksek Yüksek Düşük Orta Düşük
11. Hacımların
Orta Yüksek Yüksek Yüksek Yüksek Orta Yüksek Yüksek Orta Orta
stabilitesi
12. Tasman
Orta Düşük Düşük Düşük Düşük Orta Düşük Yüksek Yüksek Yüksek
etkisi
13. İşçi sağlığı
İyi İyi İyi İyi Orta Orta Zayıf İyi İyi İyi
ve güvenliği
14. Diğer Yoğun Oda
mekani- içine Gravite
ze, gravite Oda ile aşağı
Oda Yüksek
topuk- ile içine Oda içine çekme,
içine Oda içine mekani-
ların Mekani- yollama gravite graviteyle kırma
gravite graviteyle zasyon, Mekanize,
göçer- ze, iyiye mekani- ile yollama, maliyeti
ile yollama, sürekli, malzeme
tilerek yakın ze, yollama işçi yoğun, düşük,
yollama işçi rijit, çekişi
geri havalan- büyük mekani- yüksek havalan-
işçi yoğun, ayak kritik
kazanı- dırma patlatma ze, direk dırma iyi,
yoğun, basit taşıma
mı, atımları, dolgu masrafı malzeme
basit masraflı
hava- havalan- gerekli çekişi
landır- dırma kritik
ma iyi iyi
 Yatak özelliklerine göre uygun üretim metodu seçimi

cevher, kaya sağlamlığı YÖNTEM CİNSİ geometri YÖNTEM ADI

tabaka, yatay, ince, büyük ODA TOPUK

tabaka, yatay, kalın,

ODA TOPUK
büyük

sağlamdan orta sağlama; TAHKİMATSIZ tabaka, dik, ince, farklı

AMBARLI AYAK
taşıyıcı büyüklük
YÖNTEM
orta sağlamdan zayıfa,
ARAKATLI ODA
incompetent

değişik şekilde, dik, ince,

TAVAN AYAK
farklı büyüklük
YERALTI
orta sağlamdan zayıfa, TAHKİMATLI
ÜRETİM taşıyıcı değil YÖNTEM
tabaka, dik,ince, küçük DİREK TAHKİMATLI ODA

YÖNTEMLERİ farklı şekil, farklı eğim,

KAFES TAHKİMATLI ODA
kalın, farklı büyüklük

tabaka, yatay, ince, büyük UZUN AYAK

orta sağlamdan zayıfa, GÖÇERTMELİ tabaka veya masif, dik,

ARAKATLI GÖÇERTMELİ
göçebilir YÖNTEM kalın, büyük

masif, dik, kalın, büyük BLOK GÖÇERTMELİ

UZUN AYAK (UZUN KAZI ARINLI YÖNTEMLER)
Yöntem Seçiminde Etken Olan Özellikler:
 Cevher Sağlamlığı: tavan basıncı taşımaktan çok onun altında ezilebilen, tercihan sürekli kazıcılarla
kazılabilen sağlamlık
 Yantaş Sağlamlığı: zayıftan orta sağlama kadar aynı zamanda kolay kırılarak göçüğe izin veren özellikte
(ince tavan tabakaları daha uygun) ve sağlam, plastik olmayan taban taşı
 Yatak Şekli: tabaka şeklinde yataklanma
◦
 Yatağın Eğimi: < 12 , tercihan üniform yatay, ancak daha dik damarlarda da uygulanabilir
 Yatak Büyüklüğü: geniş alana yayılı yatak (> 260 hektar), üniform ve fazla kalın olmayan kalınlık (1-5m)
 Cevher Tenörü: orta
 Cevher Değişkenliği: üniform
 Derinlik: orta derinlikten (kömürde 150-900 m veya daha derin) daha derine (kömür dışı için < 3500 m)
Avantajları:
 sürekli ve yüksek verimlilik, mekanize üretim (100t tüvenan/yevmiye)
 uygun madencilik (maden işletme) maliyeti (blok yöntemleri gibi % 20’ lik rölatif maliyet)
 büyük ölçekli üretim ve yüksek üretim miktarı
 sürekli kazı, mekanizasyon, uzaktan kumanda ve otomasyona uygunluk
 az miktarda işgücü gereksinimi
 % 70-90’ varan yüksek kazanım (pano topuklarının alınmasıyla % 100’ e ulaşılabilir) ve % 10-20’ lik düşük
seyrelme
 işyeri konsantrasyonu havalandırma, nakliyat ve lojistik servisler için çok elverişli
 kötü tavan şartları altında derin ocaklarda dahi uygulanabilme
 toz oluşumu dışında sağlık ve özellikle göçükler açısından iş güvenliği için çok elverişli
Dezavantajları:
 çalışılan damar kalınlığının % 10-80’ i kadar tasmana rastlanabilir, kontrol altına alınabilir
 uygulama ve planlamada esneklik çok az, seçimli kazı olanağı hemen hemen yok
 tavan kontrolü ve tasman bakımından ilerleme hızlarının üniform olması gereklidir, uzun süreli kesintiler
asgari ölçülerde olmalıdır
 yüksek yatırım maliyetleri sözkonusudur (59000-80000$/m ayak uzunluğu)
 yüksek ayak taşıma maliyetleri
 göçertmeli çalışmada, kendiliğinden yanma açısından ayak arkasına özel dikkat gerekli
Yapılan İşler ve Kullanılan Araçlar:
 İş Döngüsü: birincil operasyon kazı+nakliyat olmakla birlikte, tavan kontrolü sürekli olarak
operasyonların içinde yer alır
 Kazı Araçları: kesici yükleyici (tek veya çift tamburlu), saban (hızlı saban, koparıcı saban, vurucu saban,
vd.)
 Nakliye Araçları: zincirli oluk (tek zincirli, çift zincirli), band konveyor
 Tavan Kontrolü: hidrolik kumandalı yürüyen kalkan tahkimat
 Diğer İşler: havalandırma ve kontrolü, toz bastırma, lojistik destek, gerekli olan yerlerde delme+patlatma
(hazırlıklar ve mekanik kazının yapılamadığı yerlerde), vd.
TAVAN AYAK (KISA KAZI ARINLI YÖNTEMLER)
Yöntem Seçiminde Etken Olan Özellikler:
 Cevher Sağlamlığı: orta sağlamdan sağlama uzanan aralıktaki cevherler için uygun, tahkimatsız
yöntemlere göre daha az taşıyıcı olabilir
 Yantaş Sağlamlığı: zayıftan oldukça zayıfa uzanabilen yantaş şartları
 Yatak Şekli: tabaka şekilli, düzensiz veya süreksiz olabilir
◦
 Yatağın Eğimi: orta dikten oldukça dike (>45-50 ) kadar
 Yatak Büyüklüğü: damar kalınlığı, inceden orta kalınlığa kadar (2-30m); geniş yayılım gösteren yataklar
 Cevher Tenörü / Cevher Değişkenliği: oldukça yüksek / orta, değişken (ayak içinde seçimli çalışma
imkanı)
 Derinlik: orta derinlikten daha derinlere kadar (<1200-2400m)

Avantajları:
 orta verimlilik (10-20t/yevmiye; azami 30-40t/yevmiye)
 orta üretim miktarı, orta ölçekli üretim yöntemi
 seçimli çalışabilme olanağı iyi, gang kısımlar doğrudan dolguya eklenebilir
 hazırlık maliyeti düşük
 esnek çalışma şartları mevcut
 çok iyi bir kazanım oranı var (topuklar geri kazanıldığına %90-100), düşük seyrelme oranı (%5-10) var
 yeryüzünden gelen atıklar dolguda değerlendirilebilir
 iş emniyeti bakımından orta-iyi derecede güvenli

Dezavantajları:
 oldukça yüksek madencilik maliyeti (karşılaştırmalı olarak %60)
 atıklar için madencilik maliyetinin %50’ si kadar yüksek ek maliyet
 dolgu işlemi üretimde sürekliliği kesintiye uğratır
 mekanizasyon için ayak girişleri gerekli
 emek yoğun yanı var, eğitimli madenciler ve yakın teknik gözetime gerek var
 dolgunun duraylılığına gelen zarar tüm ocağa ve yeryüzüne yansıyabilir

Yapılan İşler ve Kullanılan Araçlar:

 İş Döngüsü: Yumuşak-orta sağlam formasyonda (örneğin borat) kollu galeri açma makinesi, hidrolik
kırıcı, sert formasyonda klasik “delme + patlatma + ikincil kırma + yükleme + taşıma” döngüsü
 Delme: elle pnömatik delme (airleg veya stoper), hidrolik veya pnömatik mobil delme teçhizatları (delik
çapı 51-76 mm), yatay veya eğik delik
 Patlatma: ANFO, slurry, pnömatik şarj veya pompalama ile delikler doldurulur, elektrikli ateşleme
 Diğer İşler: minimum tahkimat gereksinimi (tavan civatası veya direk kullanımı), ikincil kırma hidrolik
kırıcı veya patar atımıyla ayak içinde, LHD veya skreyper ile ayak-cevher yolu nakliyatı, rampa eğimleri
°
15-20
 Dolgu: dolgu barikadı inşası, bağlantı yolları uzatılması veya uyarlanması, dolgu
CEVHERİN DEPOLANDIĞI TAVAN AYAK (KISA KAZI ARINLI YÖNTEMLER)
Yöntem Seçiminde Etken Olan Özellikler:
 Cevher Sağlamlığı: sağlam (diğer özellikler: kırılan cevher tekrardan topaklanmamalı, okside olmamalı
veya kendiliğinden yanmaya eğilimi olmamalı)
 Yantaş Sağlamlığı: sağlamdan oldukça sağlama kadar
 Yatak Şekli: tabaka veya mercek şeklinde, düzenli eğim ve düzenli yatak sınırı
◦ ◦
 Yatağın Eğimi: oldukça dik ( >45-50 veya > kritik kayma açısından), tercihan ( 60-90 )
 Yatak Büyüklüğü: dardan orta kalınlığa kadar (1-30m), oldukça geniş alana yayılı
 Cevher Tenörü / Cevher Değişkenliği: oldukça yüksek, üniform
 Derinlik: sığ derinlikten orta derinliğe ( < 750 m)

Avantajları:
 Orta ve küçük ölçekli üretim miktarları
 Cevherin panodan alınması gravite yardımıyla
 Uygulanış açısından basit, küçük ocaklara uygulanabilir, sermaye gereksinimi düşük, asgari teçhizat
gereksinimi, sınırlı ölçüde mekanizasyona uygun
 Çok az tahkimat gereksinimi
 %75-85 civarında çok iyi kazanım oranı, <%10’ dan küçük seyrelme oranı

Dezavantajları:
 Düşük orta arası verimlilik (ortalama 5-10t/yevmiye veya azami 10-15 ton/yevmiye)
 Orta-oldukça yüksek arası madencilik maliyeti (karşılaştırmalı olarak %50)
 İşgücü yoğun, mekanizasyonu güç
 Zemin çok iyi değil, çalışmayı tehlikeli yapabiliyor
 Cevherin > %60’ ı oda içinde kalıyor
 Cevherin okside olabilmesi, topaklaşabilmesi, kendiliğinden yanabilmesi istenmeyen özellikler
 Sınırlıdan orta dereceye seçimli çalışabilme

Yapılan İşler ve Kullanılan Araçlar:

 İş Döngüsü: Delme-patlatma, kavlak kontrolü-tahkimat (tavan civatası+çelik hasır veya direk) ve
ambarlanmış malzemenin çekilmesi, ikincil kırma
 Delme: elle pnömatik delme (airleg veya stoper), delik çapı 51-76 mm, yatay veya eğik delik
 Patlatma: ANFO, slurry, elle (kartuşlar için) veya pnömatik şarj veya pompalama (dökme patlayıcı için) ile
delikler doldurulur, elektrikli ateşleme, ayak içinde patar atımı veya hidrolik kırıcı ile ikincil kırma
 Diğer İşler: minimum tahkimat gereksinimi (tavan civatası veya direk kullanımı)
ARA KATLI GÖÇERTMELİ YÖNTEM (TOPUKLU YÖNTEMLER)
Yöntem Seçiminde Etken Olan Özellikler:
 Cevher Sağlamlığı: orta sağlamdan oldukça sağlama kadar, patlatma gerektiren sağlamlıkta; bazen aşırı
sağlam veya plastik kısımlar içerebilir, az tahkimatla kendini taşımalı, tahkimatsız sistemlere göre daha
zayıf ancak blok göçertmeli sistemdekinden daha sağlam
 Yantaş Sağlamlığı: zayıftan oldukça sağlama kadar; bloklu yapıda olabilmekle birlikte çatlaklı veya eklemli
ve kırılıp göçebilir olmalı; tercihan parçalanma sonucu ince yerine iri parça vermeli (yığında cevher
seyrelmesini önlemek için)
 Yatak Şekli: tabaka veya masif (uzun eksen varlığı halinde dik yataklanma gerekli)
◦
 Yatağın Eğimi: oldukça dik ( >60 veya dik); kalın yatak halinde yatay yataklanma olabilir
 Yatak Büyüklüğü: büyük, dik veya geniş alana yayılı, >6m damar kalınlığı
 Cevher Tenörü / Cevher Değişkenliği: orta, orta üniformlukta bir miktar seyrelme kabul edilebilir
 Derinlik: orta derinlik ( < 1200 m)

Avantajları:
 Oldukça yüksek verimlilik (20-40 t/yevmiye; maksimim 40-50 t/yevmiye)
 Yüksek ölçekli üretim miktarları
 Oldukça yüksek kazanım oranı (%80-90)
 Büyük ölçüde mekanizasyona uygun, selektif çalışmaya uygun
 Çok az tahkimat gereksinimi
 İş güvenliği ve işçi sağlığı açısından iyi

Dezavantajları:
 Orta-oldukça yüksek arası madencilik maliyeti (karşılaştırmalı olarak %50)
 Yığında cevher seyrelmesine hasas (ortadan yükseğe varan seyrelme %10-35)
 Tasmana sebep olur
 Alttan cevherin çekme şekli başarı için önemli
 Yüksek hazırlık maliyeti
 Mekanizasyon ekipmanlarının ulaşım yolları gerekli

Yapılan İşler ve Kullanılan Araçlar:

 İş Döngüsü: Delme-patlatma, ikincil kırma, yükleme-taşıma
 Delme: fandrill jumbo, iki veya daha fazla bomlu pnömatik veya hidrolik (döner darbeli); hava veya diesel
tahrikli; 51-76 mm delik çaplı; 0.2 m/t spesifik delgi
 Patlatma: ANFO, slurry; dökme patlayıcı için pnömatik şarj veya pompalama ile delikler doldurulur,
elektrikli ateşleme, arakat içinde içinde patar atımı veya hidrolik kırıcı ile ikincil kırma
 Diğer İşler: minimum tahkimat gereksinimi (tavan civatası, püskürtme beton veya direk kullanımı);
arakatlarda LHD, cevher yolları vasıtasıyla nakliyat katına graviteyle buradan kamyon, vagon veya band ile
nakliyat
KLASİK TOPUKLU YÖNTEMLER -YATAY YATAKLANMA- ODA-TOPUK YÖNTEMİ
Yöntem Seçiminde Etken Olan Özellikler:
 Cevher Sağlamlığı: zayıftan orta sağlama
 Yantaş Sağlamlığı: orta sağlamdan sağlama kadar
 Yatak Şekli: tabaka
◦
 Yatağın Eğimi: az ( <15 ) tercihan yatay
 Yatak Büyüklüğü: geniş alana yayılmış, kalın değil (<4.5m), veya basamaklı oda-topuk yöntemi
 Cevher Tenörü / Cevher Değişkenliği: orta, oldukça üniform
 Derinlik: sığdan orta derinliğe (kömür için < 450 m; kömür dışı için <600 m; potas için <900 m)

Avantajları:
 Orta derecede yüksek verimlilik (ayak verimi 30-80 t/yevmiye tüvenan için; genel verim yıkanmış kömür
için 13 t/yevmiye)
 Orta derecede yüksek ölçekli üretim miktarları
 Oldukça yüksek kazanım oranı (topukların geri kazanımıyla %70-90), azdan yükseğe varan seyrelme (%0-
40)
 % 30’ luk karşılaştırmalı maliyet
 Büyük ölçüde mekanizasyona uygun, emek yoğun değil
 Farklı tavan şartlarına uyabilir
 İş göngüsü ve organizasyonu bakımdan çoklu işyeri düzenlenebilir, havalandırma bakımından kolay
uygulama olanakları var

Dezavantajları:
 Alt yapı planlaması bakımından rijit planlama gerekli
 Topuklar geri kazanılınca tasmana sebep olur
 Topukların geri kazanılması olmaz ise yatağın %40-60’ ı kadar üretim, topuklarla birlikte %60-70-80-90
kadar
 Derinlikle artan yük ve buna bağlı tahkimat gereksinimi
 Mekanizasyon ekipmanlarının ve ulaşım yollarının hazırlanması için yüksek ilk yatırım
 Özellikle kömürde paralel açıklıklar için yoğun hazırlık çalışması gerekli
 İş güvenliği ve işçi sağlığı açısından özellikle kömürde zorluklar mevcut

Yapılan İşler ve Kullanılan Araçlar:

 İş Döngüsü: Klasik yöntem; Kesme (potkabaç çekme), delme (kömürde mobil auger, sert cevherde döer-
darbeli delici) – patlatma (kömürde airdox, cardox, ve izinli NG ve amonya bazlı patlayıcı; sert cevherde
ANFO, emülsiyon ve slurry; elle, makine ile dolum ve elektrikli ateşleme), yükleme-taşıma / Sürekli kazı
teçhizatı kullanımı; kömürde kazı CM kullanımı, sert cevherde galeri açma makinesi, nakliye (kömürde;
mekik kamyonu, band nakliyatı, LHD, raylı nakliyat / sert cevherde kamyon, raylı nakliyat, band konveyor)
ODA-TOPUK YÖNTEMİ (ODALI YÖNTEMLER)
Yöntem Seçiminde Etken Olan Özellikler:
 Cevher Sağlamlığı: orta sağlamdan sağlama kadar
 Yantaş Sağlamlığı: orta sağlamdan sağlama kadar
 Yatak Şekli: tabaka, mercek
◦
 Yatağın Eğimi: tercihan yatay, az eğimliden orta eğime ( <30 )
 Yatak Büyüklüğü: herhangi büyüklük, tercihan geniş alana yayılmış, orta kalınlık, fazla kalın olması halinde
basamaklı oda-topuk yöntemi (<90 m)
 Cevher Tenörü / Cevher Değişkenliği: düşükten ortaya / değişken, zayıf cevher bırakılabilir veya topuk
olarak terk edilir
 Derinlik: sığdan orta derinliğe (< 600 m; sağlam kayaçta < 900m, çok sağlam kayaçta 900 m civarı)

Avantajları:
 Ortadan yüksek verimliliğe kadar (30-50 t/yevmiye; maksimum 50-70 t/yevmiye)
 Orta derce maliyetli (% 30’ luk karşılaştırmalı maliyet)
 Yüksek esneklik, metod modifikasyonu kolay, farklı seviyelerde eşzamanlı çalışılabilir
 Mekanizasyona uygun, büyük mobil teçhizat kullanımına uygun
 Emek yoğun değil, işçilik bakımından basit (yeryüzü işçiliğine yakın)
 Seçimli çalışma şartları var, zayıf cevher ve gang kısımların yerinde bırakılması mümkün, değişkenlik
gösteren yataklar için uygun
 İlk hazırlıklar çok değil
 Çoklu çalışma yerleri eş zamanlı organize edilebilir
 Topukların geri kazanımı olmaksızın oldukça yüksek kazanım oranı (%60-80; ortalama %75), düşük
seyrelme (%10-20)

Dezavantajları:
 Sağlam olmayan tavan şartlarında tavan kontrolü devamlı takip ister, yüksek tavan tahkimat ve diğer
bakımlardan (bakım) zor, derinlikle artan basınç açıklıkları ve topukları olumsuz etkiler
 Yoğun mekanizasyon için gerek yatırım yüksek
 Topuklarda bir miktar cevher kaybı var
 Havalandırmada açıklıkların büyüklüğüne paralel olarak zor (hava hızının düşük kalmasından dolayı
istenmeyen gazların seyreltilmesi güç olabiliyor)

Yapılan İşler ve Kullanılan Araçlar:

 İş Döngüsü: Klasik yöntem; sert kayaç için pnömatik airleg veya pnömatik veya hidrolik tahrikli darbeli
veya döner-darbeli delici; yumuşak kayaç için döner delici (elektrik tahrikli) – patlatma ANFO, lelatin ve
slurry, NG bazlı patlayıcı; kartuşlu patlayıcılar elle, dökme patlayıcılar için makine ile dolum ve elektrikli
ateşleme), ikincil kırma delme-patlatma veya hidrolik kırıcı ile; yükleme-taşıma LHD ile. Sürekli kazı
teçhizatı kullanımı; yöntem genelde sert formasyonda olduğu için CM kullanımı yok, galeri açma makinesi,
diğer sert formasyon mekanik kazıcıları gibi sert formasyon teçhizatları kullanılıyor; nakliye (mekik
kamyonu, band nakliyatı, LHD, raylı nakliyat)
ARAKATLI ODALI YÖNTEM (ODALI YÖNTEMLER)
Yöntem Seçiminde Etken Olan Özellikler:
 Cevher Sağlamlığı: ortadan sağlama kadar, odalı yöntem oda-topuk uygulamasından daha az sağlam
olabilir
 Yantaş Sağlamlığı: orta sağlamdan sağlama kadar
 Yatak Şekli: tabaka veya mercek, değişken olmayan eğim ve sınırlar gerekli
◦ ◦
 Yatağın Eğimi: oldukça dik ( >45-50 ) tercihan 60-90
 Yatak Büyüklüğü: oldukça geniş alana yayılı, oldukça kalın ve orta kalınlıkta (6-30m)
 Cevher Tenörü / Cevher Değişkenliği: orta, oldukça üniform
 Derinlik: orta derinlik ( < 1200 m), derin (< 2400 m, örnek Homestake)

Avantajları:
 Ortadan yüksek verimliliğe (ortalama olarak 15-30t/yevmiye aralığında; 30-40t/yevmiye maksimum)
 Orta derce maliyet (% 40’ luk karşılaştırmalı maliyet)
 Büyük ölçüde mekanizasyona uygun, emek yoğun değil
 Havalandırılması kolay, güvenliği yüksek
 Eş zamanlı birim operasyonlar yapılabilir
 %75’ e varan kazanım; %20 seyrelme

Dezavantajları:
 Oldukça pahalı, hazırlık çalışmaları yavaş, kompleks ve pahalı
 Az esnek, seçimli kazıya uygun değil
 Uzun delik delmede ihtimam gerekli (%2’ den az sapma gerekli)
 Patlatmaların titreşim, hava şoku ve yapısal hasar potansiyeli var

Yapılan İşler ve Kullanılan Araçlar:

 İş Döngüsü: Delme; uzun delik pnömatik darbeli delik (küçük delikler), delik içi tabancalı delici (büyük
delik). Patlatma; ANFO, slurry, kartuşlar elle, dökme patlayıcılar pnömatik veya pompalayarak doldurulur.
İkincil kırma hidrolik yolla veya patar atarak. Yükleme; gravite veya yükleyicilerle (LHD, Lastik tekerli
yükleyici, şovel ile; Nakliyat için LHD, kamyon, raylı nakliyat, band nakliyatı kullanılmakta.