İpli̇ği̇ Boyali Pamuklu Kumaşlarda

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
DOKTORA TEZİ
Füsun DOBA KADEM
İPLİĞİ BOYALI PAMUKLU KUMAŞLARDA

BAZI FİZİKSEL ÖZELLİKLERİN SEÇİLMİŞ PERFORMANS
ÖZELLİKLERİYLE İLİŞKİSİNİN ARAŞTIRILMASI
TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI
ADANA, 2007

Füsun DOBA KADEM

DOKTORA TEZİ
Bu tez …../…./2007 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından

Oybirliği/Oyçokluğu İle Kabul Edilmiştir.
İmza:……….….……… İmza:…….………….…… İmza:……..……………

Prof. Dr. R. Tuğrul OĞULATA Prof. Dr. Osman BABAARSLAN Prof. Dr. Orhan BÜYÜKALACA
DANIŞMAN ÜYE ÜYE
İmza:…….………….… İmza:……..………………
Doç.Dr.Rızvan EROL Yrd.Doç.Dr.Mehmet TOPALBEKİROĞLU
ÜYE ÜYE
Bu tez Enstitümüz Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalında hazırlanmıştır.

Kod No:
Prof.Dr. Aziz ERTUNÇ

Enstitü Müdürü
Bu Çalışma Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Tarafından

Desteklenmiştir.
Proje No:MMF.2005.D1
Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotografların
kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir
ÖZ
DOKTORA TEZİ

Füsun DOBA KADEM
Danışman : Prof. Dr. R.Tuğrul OĞULATA

Yıl : 2007, Sayfa:219
Jüri : Prof. Dr. R.Tuğrul OĞULATA
Prof. Dr. Osman BABAARSLAN
Prof. Dr. Orhan BÜYÜKALACA
Doç.Dr.Rızvan EROL
Yrd.Doç.Dr.Mehmet TOPALBEKİROĞLU
Bu çalışmanın amacı, pamuklu dokuma kumaşlarda, seçilmiş fiziksel ve

performans özelliklerinin belirlenmesi ve üretim öncesi tahminlenmesine yönelik
ampirik eşitliklerin oluşturulmasıdır. Bu amaçla ilk olarak, farklı konstrüksiyonlarda
72 adet %100 pamuklu dokuma kumaş FESA Tekstilde (Adana) üretilmiş, daha
sonra bu kumaşların MİSİS Apre’de ön terbiyesi yapılmıştır. Kumaşların bazı
seçilmiş fiziksel ve performans özellikleri standartlara göre tespit edilmiştir. Bu
özellikler atkı-çözgü sıklığı, gramaj, örgü raporu, kumaş kalınlığı, kumaş yırtılma ve
kopma mukavemeti, boncuklanma, yıkama ve buhar sonrası boyut değişimi, aşınma
ile kütle kaybı olarak sıralanabilir. Deneysel sonuçlara SPSS paket programı
kullanılarak bazı istatistiksel analiz teknikleri (K-S testi, Runs testi, regresyon
analizi, korelasyon analizi) uygulanmış ve böylece üretim öncesi tahminlemeye
yönelik fiziksel ve performans özellikleriyle ilgili eşitlikler belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Pamuklu dokuma kumaş, performans özellikler, istatistiksel

analiz
I
ABSTRACT
PhD THESIS
INVESTIGATION OF THE RELATIONSHIP BETWEEN SOME

PHYSICAL PROPERTIES AND SELECTED PERFORMANCE
PROPERTIES OF YARN DYED COTTON FABRICS
Füsun DOBA KADEM
DEPARTMENT OF TEXTILE ENGINEERING

INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES
UNIVERSITY OF ÇUKUROVA
Supervisor : Prof. Dr. R.Tuğrul OĞULATA

Year : 2007, Page:219
Jury : Prof. Dr. R.Tuğrul OĞULATA
Prof. Dr. Osman BABAARSLAN
Prof. Dr. Orhan BÜYÜKALACA
Assoc.Prof.Dr.Rızvan EROL
Assist.Prof.Dr.Mehmet TOPALBEKİROĞLU
The aim of this study is to obtain some selected physical and performance
properties of cotton woven fabrics and to determine empirical equations for
predicting them before production. For this purpose first, cotton %100 woven fabrics
in 72 different constructions were produced in FESA Tekstil Company in Adana.
Secondly, pre-treatment processes were applied to these fabrics in MİSİS Apre
Finishing Company in Adana. Then the selected physical and performance properties
of these fabrics were determined experimentaly according to relevant standarts.
These properties were listed as weft and warp density per cm, fabric weight, weave
repeat, fabric thickness, fabric tear and tensile strength, pilling, dimensional stability,
mass losses with abrasion. Finally, some statistical analyses methods (K-S, Runs,
regression, correlation.) were applied to the experimental results using SPSS package
programme. Different equations were determined for physical and performance
properties of the fabrics for predicting them before producing.
Key Words: Cotton woven fabric, performance properties, statistical analyses
II
TEŞEKKÜR
Meslek hayatına atıldığım günden bugüne kadar, lisans öğrenimim de dahil olmak üzere bilgi
ve deneyimleriyle her zaman olumlu katkılar sağlayan, sabır ve hoşgörüsü ile en yoğun çalışma
dönemlerimde manevi desteğini de esirgemeyen çok kıymetli danışman hocam ve Bölüm Başkanımız
Prof. Dr. R. Tuğrul OĞULATA’ya en içten saygı ve teşekkürlerimi sunarım.
Çalışmanın ortaya çıkmasını sağlayan numune kumaşların, hammadde temini, üretimi, ön
terbiyesi ve bunların tarafıma ulaştırılmasında her türlü yardımı ve desteği sağlayan FESA Tekstil
A.Ş. Genel Müdürü Ahmet YEŞİLPINAR’a ve Fabrika Müdürü Özgür KARAKOYUNLU’ya, katkı
ve desteklerinden dolayı Planlama Şefi Ahmet ÇELİKER’e ve tüm FESA çalışanlarına en içten
teşekkürlerimi sunarım.
Çalışmanın deneysel bölümünün yürütülmesinde her türlü laboratuar imkanlarından
faydalanmamı sağlayan KIVANÇ Tekstil A.Ş. Genel Müdürü Zeki KIVANÇ’a, Fiziksel Lab. ve İplik
Lab. Kalite Kontrol Şefi Nursel KARAOĞLAN’a, uzman laborant Şükran ZONTURLU’ya, Mamul
Lab. Kalite Kontrol Şefi Argun OKAY’a, MİSİS Apre A.Ş.’den Bilici Grup Tekstil Grup Başkanı
Mehmet ÇİFTÇİ’ye, Kalite Kontrol Lab. Sorumlusu Muharrem KOÇ’a, Adana KOSGEB Tekstil
Laboruvarı’ndan Laboratuvar Yöneticisi Mehmet YAROĞLU’na, Kalite Yöneticisi Eser
ALTUNTAŞ’a ve Lab. Sorumlusu Gülhan YILDIRIM’a teşekkürlerimi içtenlikle sunarım. Ayrıca
ÜSAM tekstil laboratuarından Huriser BALCI’ya teşekkür ederim.
Meslek hayatıma verdiği katkılardan dolayı değerli hocam Prof.Dr.Erdem KOÇ’a saygı ve
teşekkürlerimi içtenlikle sunarım.
Çalışma süresince yoğun çalışma tempolarına rağmen bana zaman ayırıp her aşamada
olumlu katkılarını gördüğüm değerli hocalarım Prof.Dr.Osman BABAARSLAN’a, Prof.Dr. Orhan
BÜYÜKALACA’ya ve Prof.Dr. Hamza EROL’a, bu çalışmaya katkılarından dolayı değerli
hocalarım Doç.Dr. Rızvan EROL’a ve Yrd.Doç.Dr. Mehmet TOPALBEKİROĞLU’na en içten saygı
ve teşekkürlerimi sunarım.
Çalışmam süresince gösterdiği yardım ve manevi desteğinden dolayı Yrd.Doç.Dr. Pınar
DURU BAYKAL’a, bu süreçte manevi desteklerini esirgemeyen Yrd.Doç Dr. Nihat ÇELİK,
Yrd.Doç.Dr. Emel Ceyhun SABIR, Öğr.Gör Mehmet BEBEKLİ ve Arş.Gör. Halil ÖZDEMİR’e,
Bölümümüz akademik ve idari personeline içtenlikle teşekkür ederim. Çalışmanın her aşamasında her
zaman yardım ve manevi desteğini gördüğüm, bu süreçte tüm olumsuz zamanlarda bana moral veren
sevgili öğrencim ve kardeşim Arş.Gör. Dr. Belkıs ZERVENT ÜNAL’a en içten teşekkürlerimi
sunarım.
35 yılı tamamladığım yaşamımda, gösterdikleri sevgi ve güvenle her zaman yaşama sıkı
sarılmamı sağlayan canım annem, canım babam ve canım kardeşlerime her şey için sonsuz teşekkür
ederim. Üniversitede çalışan bir akademisyenin eşi olmanın zorluğunu bilerek benimle evlilik
yolculuğuna çıkan canım eşim Mustafa Gökhan KADEM’e ve gün ışığım canım kızım Zeynep
Sude’ye, tüm zamanlarda gösterdikleri sabır ve hoşgörü için, varlıklarıyla bana her zaman güç
verdikleri için sonsuz teşekkür ederim.
III
İÇİNDEKİLER SAYFA
ÖZ……………………………………………………………………………. I
ABSTRACT…………………………………………………………………. II
TEŞEKKÜR…………………………………………………………………. III
İÇİNDEKİLER……………………………………………………………… IV
ÇİZELGELER DİZİNİ……………………………………………………... VII
ŞEKİLLER DİZİNİ…………………………………………………………. XIII
1. GİRİŞ…………………………………………………………………… 1
1.1. Problemin Tanımı………………………………………………… 2
1.2. Çalışmanın Amacı………………………………………………… 2
1.3. Çalışma Adımları…………………………………………………. 3
1.4. Özgün Katkılar……………………………………………………. 3
1.5. Tezin Organizasyonu……………………………………………... 4
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR………………...…………………………… 5
3. MATERYAL VE METOT…………………………………………….. 23
3.1. Materyal…………………………………………………………... 23
3.1.1. %100 Pamuklu Ring İpliklerin Boyanması…………….. 24
3.1.2. Çalışmada Kullanılan Pamuklu Kumaşların Ön
Terbiyesi………………………………………………... 28
3.2. Metot……………………………………………………………… 32
3.2.1. Numunelerin Fiziksel Özelliklerinin Tespiti…………… 36
3.2.1.1. Gramaj Tayini……………………………….. 37
3.2.1.2. Örgü (Rapor) Analizi……………………….. 37
3.2.1.3. Atkı ve Çözgü Sıklığı………………………... 39
3.2.1.4. Kumaş Kalınlığı Tayini……………………… 39
3.2.1.5. Krimp Tayini………………………………… 40
3.2.2. Numunelerin Performans Özelliklerinin Tespiti……….. 41
3.2.2.1. Buhar Sonrası Boyut Değişimi Tayini ……… 41
3.2.2.2. Yıkamadan Sonra Boyut Değişimi Tayini…... 43
3.2.2.3. Yırtılma Mukavemeti Tayini………………… 44
IV
3.2.2.4. Kopma Mukavemeti Tayini…………………. 46
3.2.2.5. Boncuklanma Tayini (Martindale Pilling)… 48
3.2.2.6. Aşınma İle Kütle Kaybı Tayini…………….... 50
4. BULGULAR VE TARTIŞMA………………………………………… 52
4.1. Numunelerin Fiziksel Özellikleri…………………………………. 57
4.1.1. Örgü (Rapor) Analizi………………………………….. 57
4.1.2. Sıklık ve Gramaj Değişimi…………………………….. 58
4.1.3. Krimp ve Kumaş Kalınlığı Değişimi………………….. 60
4.2. Numunelerin Performans Özellikleri……………………………... 63
4.2.1. Boyutsal Değişim (Yıkamadan sonra ve buhar sonrası
boyut değişimi)………………………………………… 63
4.2.2. Mukavemet Değişimi (Yırtılma Mukavemeti ve
Kopma Mukavemeti)…………………………………... 68
4.2.3. Boncuklanma ve Aşınma İle Kütle Kaybı
Değişimi………………………………………..……... 74
5. DENEYSEL VERİLERİN İSTATİSTİKSEL ANALİZİ……….…. 79
5.1. Bezayağı Örgü Yapısındaki Kumaşların İstatistiksel Analizi…….. 80
5.1.1. Bezayağı Örgüde Fiziksel Özelliklerin İstatistiksel
Analizi…………………………………………………. 80
5.1.2. Bezayağı Örgüde Performans Özelliklerinin
İstatistiksel Analizi…………………………………….. 96
5.2. Dimi Örgü Yapısındaki Kumaşların İstatistiksel Analizi………… 114
5.2.1. Dimi Örgüde Fiziksel Özelliklerin İstatistiksel Analizi. 114
5.2.2. Dimi Örgüde Performans Özelliklerinin İstatistiksel
Analizi…………………………………………………. 126
5.3. Panama Örgü Yapısındaki Kumaşların İstatistiksel Analizi……… 143
5.3.1. Panama Örgüde Fiziksel Özelliklerin İstatistiksel
Analizi…………………………………………………. 143
5.3.2. Panama Örgüde Performans Özelliklerinin İstatistiksel
Analizi…………………………………………………. 155
5.4. İstatistiksel Analiz Sonuçları ve Değerlendirme………………… 166
V
5.5. İstatistiksel Analizle Elde Edilen Eşitliklerin Geçerliliği………… 204
6. SONUÇ VE ÖNERİLER……………………………………………… 206
KAYNAKLAR…………………………………………………………. 211
ÖZGEÇMİŞ……………………………………………………………. 218
EKLER…………………………………………………………………. 219
VI
ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA
Çizelge 3.1. Deneysel çalışmada planlanan kumaş özellikleri…………... 23

Çizelge 3.2. Kumaş yakma şekil ve özellikleri………………………….. 31
Çizelge 3.3. Uygulanan testler ve ilgili standartlar……………………… 37
Çizelge 4.1. Ne 30/1, 40/1, 50/1 İplik numarası test sonuçları…………. 52
Çizelge 4.2. Ne 30/1 İplik kalite sonuçları……………………………... 53
Çizelge 4.3. Ne 30/1 Kalite düzeyi……………………………………... 53
Çizelge 4.4. Ne 40/1 İplik kalite sonuçları………………………………. 53
Çizelge 4.5. Ne 40/1 Kalite düzeyi………………………………………. 54
Çizelge 4.6. Ne 50/1 İplik kalite sonuçları………………………………. 54
Çizelge 4.7. Ne 50/1 Kalite düzeyi………………………………………. 54
Çizelge 4.8. Ne 30/1, 40/1, 50/1 iplik numarasında boyalı bobinlerin
iplik numarası test sonuçları ortalaması……………………. 55
Çizelge 4.9. Deneysel çalışmada kullanılan bezayağı kumaş kodlaması... 55
Çizelge 4.10. Deneysel çalışmada kullanılan dimi kumaş kodlaması…… 56
Çizelge 4.11. Deneysel çalışmada kullanılan panama kumaş kodlaması…. 56
Çizelge 4.12. Deneysel çalışmada kullanılan bezayağı kumaşların sıklık
ve gramaj sonuçları………………………………………… 58
Çizelge 4.13. Deneysel çalışmada kullanılan dimi kumaşların sıklık ve
gramaj sonuçları……………………………………………. 58
Çizelge 4.14. Deneysel çalışmada kullanılan panama kumaşların sıklık ve
gramaj sonuçları……………………………………………. 59
Çizelge 4.15. Deneysel çalışmada kullanılan bezayağı kumaşların krimp
ve kalınlık sonuçları………………………………………... 60
Çizelge 4.16. Deneysel çalışmada kullanılan dimi kumaşların krimp ve
kalınlık sonuçları…………………………………………… 61
Çizelge 4.17. Deneysel çalışmada kullanılan panama kumaşların krimp
ve kalınlık sonuçları………………………………………... 61
Çizelge 4.18. Deneysel çalışmada kullanılan bezayağı kumaşların
yıkamadan ve buhardan sonra boyut değişimi sonuçları…... 63
VII
SAYFA
Çizelge 4.19. Deneysel çalışmada kullanılan dimi kumaşların yıkamadan
ve buhardan sonra boyut değişimi sonuçları……………….. 64
Çizelge 4.20. Deneysel çalışmada kullanılan panama kumaşların
yıkamadan ve buhardan sonra boyut değişimi sonuçları…... 64
yırtılma mukavemeti ve kopma mukavemeti sonuçları……. 68
Çizelge 4.22. Deneysel çalışmada kullanılan dimi kumaşların yırtılma
mukavemeti ve kopma mukavemeti sonuçları……………... 69
Çizelge 4.23. Deneysel çalışmada kullanılan panama kumaşların yırtılma
mukavemeti ve kopma mukavemeti sonuçları……………... 69
Çizelge 4.24. Deneysel çalışmada kullanılan tüm kumaşların
boncuklanma sonuçları……………………………………... 74
Çizelge 4.25. Boncuklanma Değerlendirme Skalası……………………… 75
Çizelge 4.26. Deneysel çalışmada kullanılan tüm kumaşların aşınma ile
kütle kaybı sonuçları……………..………………………… 77
Çizelge 5.1. SPSS’te bezayağı örgüde fiziksel özelliklerin verileri……... 81
Çizelge 5.2. Fiziksel özelliklerin normallik (K-S) testi sonuçları……….. 83
Çizelge 5.3. Fiziksel özelliklerin rasgelelik (Runs) testi sonuçları……… 83
Çizelge 5.4. Regresyon analizi sonuçları (bağımlı değişken çözgü
sıklığı)..................................................................................... 84
Çizelge 5.5. Korelasyon analizi sonuçları (değişken çözgü sıklığı)……... 86
Çizelge 5.6. Regresyon analizi sonuçları (bağımlı değişken atkı
sıklığı)……………………………………………………..... 87
Çizelge 5.7. Korelasyon analizi sonuçları (değişken atkı sıklığı)……….. 89
Çizelge 5.8. Regresyon analizi sonuçları (bağımlı değişken iplik
numarası)…………………………………………………… 89
Çizelge 5.9. Korelasyon analizi sonuçları (değişken iplik numarası)…… 91
Çizelge 5.10. Regresyon analizi sonuçları (bağımlı değişken kalınlık)…... 92
Çizelge 5.11. Korelasyon analizi sonuçları (değişken kalınlık)…………... 93
Çizelge 5.12. Regresyon analizi sonuçları (bağımlı değişken gramaj)….... 94
VIII
SAYFA
Çizelge 5.13. Korelasyon analizi sonuçları (değişken gramaj)…………… 95
Çizelge 5.14. SPSS’te bezayağı örgüde performans özelliklerin verileri… 96
Çizelge 5.15. Performans özelliklerin normallik (K-S) testi sonuçları…... 97
Çizelge 5.16. Performans özelliklerin rasgelelik (Runs) testi sonuçları….. 98
Çizelge 5.17. Atkı yırtılma mukavemeti modelleri……………………….. 99
Çizelge 5.18. Atkı yırtılma mukavemetinde ANOVA……………………. 100
Çizelge 5.19. Atkı yırtılma mukavemetinde modellerin katsayıları………. 101
Çizelge 5.20. Atkı yırtılma mukavemeti korelasyon analizi……………… 101
Çizelge 5.21. Çözgü yırtılma mukavemeti modelleri……………………... 102
Çizelge 5.22. Çözgü yırtılma mukavemetinde ANOVA………………….. 103
Çizelge 5.23. Çözgü yırtılma mukavemetinde modellerin katsayıları……. 103
Çizelge 5.24. Çözgü yırtılma mukavemeti korelasyon analizi……………. 104
Çizelge 5.25. Atkı kopma mukavemeti regresyon çıktısı…………………. 105
Çizelge 5.26. Atkı kopma mukavemeti korelasyon analizi……………….. 106
Çizelge 5.27. Regresyon analizi sonuçları (çözgü kopma mukavemeti)….. 107
Çizelge 5.28. Çözgü kopma mukavemeti korelasyon analizi……………... 108
Çizelge 5.29. Wira atkı boyut değişimi modelleri………………………… 109
Çizelge 5.30. Wira atkı boyut değişiminde ANOVA……………………... 109
Çizelge 5.31. Wira atkı boyut değişiminde modellerin katsayıları……….. 110
Çizelge 5.32. Wira atkı boyut değişimi korelasyon analizi……………….. 110
Çizelge 5.33. Wira çözgü boyut değişimi modelleri……………………… 111
Çizelge 5.34. Wira çözgü boyut değişiminde ANOVA…………………... 111
Çizelge 5.35. Wira çözgü boyut değişiminde modellerin katsayıları……... 112
Çizelge 5.36. Wira çözgü boyut değişimi korelasyon analizi…………….. 112
Çizelge 5.37. Aşınma sonu kütle kaybı modelleri………………………... 113
Çizelge 5.38. Aşınma sonu kütle kaybı ANOVA………………………… 113
Çizelge 5.39. Aşınma sonu kütle kaybı modellerinin katsayıları………… 114
Çizelge 5.40. Aşınma sonu kütle kaybı korelasyon analizi………………. 114
Çizelge 5.41. SPSS’te dimi örgüde fiziksel özelliklerin verileri………….. 115
Çizelge 5.42. Fiziksel özelliklerin normallik (K-S) testi sonuçları………. 116
IX
SAYFA
Çizelge 5.43. Fiziksel özelliklerin rasgelelik (Runs) testi sonuçları……… 116
Çizelge 5.44. Regresyon analizi sonuçları (bağımlı değişken çözgü
sıklığı)………………………………………………………. 117
Çizelge 5.45. Korelasyon analizi sonuçları (değişken çözgü sıklığı)……... 119
Çizelge 5.46. Regresyon analizi sonuçları (bağımlı değişken atkı sıklığı).. 119
Çizelge 5.47. Korelasyon analizi sonuçları (değişken atkı sıklığı)……….. 121
Çizelge 5.48. Regresyon analizi sonuçları (bağımlı değişken iplik 121
numarası)……………………………………………………
Çizelge 5.49. Korelasyon analizi sonuçları (değişken iplik numarası)…… 122
Çizelge 5.50. Regresyon analizi sonuçları (bağımlı değişken kalınlık)…... 123
Çizelge 5.51. Korelasyon analizi sonuçları (değişken kalınlık)…………... 124
Çizelge 5.52. Regresyon analizi sonuçları (bağımlı değişken gramaj)…… 125
Çizelge 5.53. Korelasyon analizi sonuçları (değişken gramaj)…………… 126
Çizelge 5.54. SPSS’te dimi örgüde performans özelliklerin verileri…… 127
Çizelge 5.55. Performans özelliklerin normallik (K-S) testi sonuçları…... 128
Çizelge 5.56. Performans özelliklerin rasgelelik (Runs) testi sonuçları… 129
Çizelge 5.57. Çözgü yırtılma mukavemeti regresyon sonuçları…………... 130
Çizelge 5.58. Çözgü yırtılma mukavemeti korelasyon analizi sonuçları…. 131
Çizelge 5.59. Atkı yırtılma mukavemeti regresyon sonuçları…………….. 131
Çizelge 5.60. Atkı yırtılma mukavemeti korelasyon analizi sonuçları…… 133
Çizelge 5.61. Atkı kopma mukavemeti regresyon sonuçları……………… 133
Çizelge 5.62. Atkı kopma mukavemeti korelasyon analizi sonuçları…….. 135
Çizelge 5.63. Çözgü kopma mukavemeti regresyon sonuçları…………… 135
Çizelge 5.64. Çözgü kopma mukavemeti korelasyon analizi sonuçları… 136
Çizelge 5.65. Wira çözgü boyut değişimi regresyon sonuçları…………… 137
Çizelge 5.66. Wira çözgü boyut değişimi korelasyon analizi sonuçları….. 138
Çizelge 5.67. Wira atkı boyut değişimi regresyon sonuçları……………… 138
Çizelge 5.68. Wira atkı boyut değişimi korelasyon analizi sonuçları…….. 140
Çizelge 5.69. Aşınma sonunda kütle kaybı regresyon sonuçları…………. 140
Çizelge 5.70. Aşınma sonunda kütle kaybı korelasyon analizi sonuçları… 143
X
SAYFA
Çizelge 5.71. SPSS’te panama örgüde fiziksel özelliklerin verileri……… 144
Çizelge 5.72. Fiziksel özelliklerin normallik (K-S) testi sonuçları………. 144
Çizelge 5.73. Fiziksel özelliklerin Runs testi sonuçları………………….. 145
Çizelge 5.74. Çözgü sıklığı regresyon sonuçları…………………………. 145
Çizelge 5.75. Çözgü sıklığı korelasyon analizi sonuçları…………………. 147
Çizelge 5.76. Atkı sıklığı regresyon sonuçları……………………………. 147
Çizelge 5.77. Atkı sıklığı korelasyon analizi sonuçları…………………… 149
Çizelge 5.78. İplik numarası regresyon sonuçları………………………... 149
Çizelge 5.79. İplik numarası korelasyon analizi sonuçları………………... 151
Çizelge 5.80. Kalınlık regresyon sonuçları……………………………….. 151
Çizelge 5.81. Kalınlık korelasyon analizi sonuçları………………………. 153
Çizelge 5.82. Gramaj regresyon sonuçları………………………………... 153
Çizelge 5.83. Gramaj korelasyon analizi sonuçları………………………. 155
Çizelge 5.84. SPSS’te panama örgüde performans özelliklerin verileri….. 156
Çizelge 5.85. Performans özelliklerin normallik (K-S) testi sonuçları….. 157
Çizelge 5.86. Performans özelliklerin rasgelelik (Runs) testi sonuçları….. 157
Çizelge 5.87. Atkı yırtılma mukavemeti regresyon modeli sonuçları……. 158
Çizelge 5.88. Atkı yırtılma mukavemeti korelasyon analizi sonuçları…… 160
Çizelge 5.89. Wira çözgü regresyon sonuçları……………………………. 160
Çizelge 5.90. Wira çözgü korelasyon analizi sonuçları………………….. 162
Çizelge 5.91. Wira atkı regresyon sonuçları……………………………… 162
Çizelge 5.92. Wira atkı korelasyon analizi sonuçları……………………... 163
Çizelge 5.93. Çözgü kopma mukavemeti regresyon sonuçları…………... 164
Çizelge 5.94. Çözgü kopma mukavemeti korelasyon analizi sonuçları…... 166
Çizelge 5.95. İstatistiksel analizle elde edilen eşitlikler…………………... 166
Çizelge 5.96. Bezayağı örgüde çözgü sıklığı hata terimleri………………. 179
Çizelge 5.97. Bezayağı örgüde atkı sıklığı hata terimleri………………… 180
Çizelge 5.98. Bezayağı örgüde iplik numarası hata terimleri…………….. 181
Çizelge 5.99. Bezayağı örgüde kalınlık hata terimleri……………………. 182
Çizelge 5.100 Bezayağı örgüde gramaj hata terimleri…………………….. 183
XI
SAYFA
Çizelge 5.101 Bezayağı örgüde atkı yırtılma mukavemeti hata terimleri…. 184
Çizelge 5.102 Bezayağı örgüde çözgü yırtılma mukavemeti hata terimleri 185
Çizelge 5.103 Bezayağı örgüde atkı kopma mukavemeti hata terimleri….. 186
Çizelge 5.104 Bezayağı örgüde çözgü kopma mukavemeti hata terimleri... 187
Çizelge 5.105 Dimi örgüde çözgü sıklığı hata terimleri…………………. 188
Çizelge 5.106 Dimi örgüde atkı sıklığı hata terimleri……………………. 189
Çizelge 5.107 Dimi örgüde iplik numarası hata terimleri………………… 190
Çizelge 5.108 Dimi örgüde kalınlık hata terimleri………………………… 191
Çizelge 5.109 Dimi örgüde gramaj hata terimleri………………………… 192
Çizelge 5.110 Dimi örgüde atkı yırtılma mukavemeti hata terimleri…….. 193
Çizelge 5.111 Dimi örgüde atkı yırtılma mukavemeti hata terimleri…….. 194
Çizelge 5.112 Dimi örgüde atkı kopma mukavemeti hata terimleri………. 195
Çizelge 5.113 Dimi örgüde çözgü kopma mukavemeti hata terimleri…….. 196
Çizelge 5.114 Panama örgüde çözgü sıklığı hata terimleri………………... 197
Çizelge 5.115 Panama örgüde atkı sıklığı hata terimleri………………….. 198
Çizelge 5.116 Panama örgüde iplik numarası hata terimleri……………… 199
Çizelge 5.117 Panama örgüde kalınlık hata terimleri…………………….. 200
Çizelge 5.118 Panama örgüde gramaj hata terimleri……………………… 201
Çizelge 5.119 Panama örgüde atkı yırtılma mukavemeti hata terimleri…... 202
Çizelge 5.120 Panama örgüde çözgü kopma mukavemeti hata terimleri…. 203
Çizelge 5.121 Bezayağı örgü yapısında işletmeden alınan kumaş verileri... 204
Çizelge 5.122 Önerilen eşitlikten bezayağı örgüde elde edilen sonuçlar… 204
Çizelge 5.123 Dimi örgü yapısında işletmeden alınan kumaş verileri…… 205
Çizelge 5.124 Önerilen eşitlikten dimi örgüde elde edilen sonuçlar…….. 205
XII
ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA
Şekil 3.1. Dikey gövdeli bobin boyama makinesi……………………… 26

Şekil 3.2. Yakma makinesı…………………………………………...… 31
Şekil 3.3. Uster Autosorter 4…………………………………………… 33
Şekil 3.4. Uster Tensorapid 3…………………………………………... 34
Şekil 3.5. Uster Tester 4-SX……………………………………………. 35
Şekil 3.6. Dijital tekstil kalınlık ölçüm cihazı………………………….. 40
Şekil 3.7. WIRA Şablonu………………………………………………. 42
Şekil 3.8. WIRA numune tutucusu ve numune taşıyıcısı………………. 42
Şekil 3.9 WIRA Cihazı………………………………………………… 42
Şekil 3.10. Sanfor deneyi numune şablonu ……………………………... 43
Şekil 3.11. Wascator……………………………………………………... 43
Şekil 3.12. Sanfor cetveli………………………………………………… 44
Şekil 3.13. Yırtılma Mukavemeti Deney Şablonu……………………….. 45
Şekil 3.14. Dijital Elmendorf cihazında numunenin yerleştirildiği bölüm 45
Şekil 3.15. Dijital Elmendorf Cihazı…………………………………….. 46
Şekil 3.16. Kopma Mukavemeti Cihazı…………………………………. 47
Şekil 3.17. Numune yerleştirilmiş konumunda cihaz çeneleri…………... 48
Şekil 3.18. Boncuklanma Testi Numune Kesme Bıçağı………………… 49
Şekil 3.19. Martindale Aşındırma ve Boncuklanma Test Cihazı ……….. 50
Şekil 3.20. Pilliscope Boncuklanma Tayin Kabini………………………. 50
Şekil 4.1. Kumaş numunelerinin örgü tipleri…………………………... 57
Şekil 4.2. Lif ve iplik şişmesinden kaynaklı kumaş çekmesi…………... 66
Şekil 4.3. Yıkamadan sonra çözgü yönünde boyut değişimi…………… 67
Şekil 4.4. Yıkamadan sonra atkı yönünde boyut değişimi……………... 67
Şekil 4.5. Kopmuş bir kumaşta atkı numunesi………………………… 72
Şekil 4.6. Kopmuş bir kumaşta çözgü numunesi……………………… 73
Şekil 4.7. Numunelerin boncuklanma ortalama dereceleri…………….. 76
Şekil 4.8. Numunelerin aşınma ile kütle kaybı…………………………. 78
XIII
Şekil 5.1. Bezayağı örgüde ölçülen atkı kopma mukavemeti ile
hesaplanan atkı kopma mukavemeti………………………… 169
Şekil 5.2. Bezayağı örgüde ölçülen çözgü kopma mukavemeti ile
hesaplanan çözgü kopma mukavemeti………………………. 169
Şekil 5.3. Bezayağı örgüde ölçülen kütle kaybı ile hesaplanan kütle
kaybı………………………………………………………… 170
Şekil 5.4. Bezayağı örgüde ölçülen atkı yırtılma mukavemeti ile
hesaplanan atkı yırtılma mukavemeti……………………….. 170
Şekil 5.5. Bezayağı örgüde ölçülen çözgü yırtılma mukavemeti ile
hesaplanan çözgü yırtılma mukavemeti……………………. 171
Şekil 5.6. Bezayağı örgüde ölçülen wira atkı boyut değişimi ile
hesaplanan wira atkı boyut değişimi………………………… 171
Şekil 5.7. Bezayağı örgüde ölçülen wira çözgü boyut değişimi ile
hesaplanan wira çözgü boyut değişimi………………………. 172
Şekil 5.8. Dimi örgüde ölçülen çözgü yırtılma mukavemeti ile
hesaplanan çözgü yırtılma mukavemeti ……………………. 172
Şekil 5.9 Dimi örgüde ölçülen atkı yırtılma mukavemeti ile
hesaplanan atkı yırtılma mukavemeti………………………. 173
Şekil 5.10. Dimi örgüde ölçülen atkı kopma mukavemeti ile
hesaplanan atkı kopma mukavemeti ……………………….. 173
Şekil 5.11. Dimi örgüde ölçülen çözgü kopma mukavemeti ile
hesaplanan çözgü kopma mukavemeti ……………………… 174
Şekil 5.12. Dimi örgüde ölçülen kütle kaybı ile hesaplanan kütle kaybı 174
Şekil 5.13. Dimi örgüde ölçülen wira çözgü boyut değişimi ile
Şekil 5.14. Dimi örgüde ölçülen wira atkı boyut değişimi ile hesaplanan
wira atkı boyut değişimi……………………………………. 175
Şekil 5.15. Panama örgüde ölçülen çözgü kopma mukavemeti ile
hesaplanan çözgü kopma mukavemeti …………………….. 176
Şekil 5.16. Panama örgüde ölçülen atkı yırtılma mukavemeti ile
XIV
hesaplanan atkı yırtılma mukavemeti ………………………. 176
Şekil 5.17. Panama örgüde ölçülen wira çözgü boyut değişimi ile
Şekil 5.18. Panama örgüde ölçülen wira atkı boyut değişimi ile
hesaplanan wira atkı boyut değişimi……………………….. 177
XV
1. GİRİŞ Füsun DOBA KADEM
1. GİRİŞ
Tekstil üretim prosesleri temel olarak lif üretimi, iplik üretimi, dokuma, örme,
dokusuz yüzey (non-woven) yapısında bir tekstil yüzeyinin elde edilmesi, bu yüzeyin
boyama, baskı ve apre gibi işlemlerle terbiye edilmesi prosesleridir. Burada
hammadde lif olup, hammaddenin kesikli veya kesiksiz olmasına göre farklı
yöntemlerle iplik üretimi gerçekleştirilmekte akabinde dokuma veya örme işlemi ile
tekstil yüzeyi haline getirilmektedir. Herhangi bir iplik üretim aşaması olmadan
çeşitli yöntemlerle (kimyasal, ısıl, mekanik etkilerle) tekstil yüzeyinin oluşturulması
ise dokusuz yüzey oluşumu olarak ifade edilmektedir. Dokunmuş kumaşlar,
tüketicinin kullanımına sunulmadan önce, kullanılacağı yere uygun bazı özelliklerin
kazandırılması amacıyla terbiye işlemlerinden geçirilirler. Uygulanan bu işlemler
hammaddeye göre değişiklik göstermekle beraber ön terbiye, renklendirme (boyama
ve baskı) ve bitim işlemleri olmak üzere bir takım proseslere tabi tutulurlar.
Mamulun türüne ve kullanım alanına bağlı olarak, terbiye işlemlerinden bazı adımlar
proses dışı kalabilmekte veya ilave bir takım prosesler uygulanabilmektedir. Terbiye
sonrası mamul kumaşların göreceği son işlem ise konfeksiyon aşamasıdır.
Tekstil sektöründe beyaz altın olarak bilinen pamuğun, bilindiği gibi sektörde
vazgeçilmez bir önemi vardır. Pamuk bir yandan lifi, diğer yandan tohumuyla insan
ihtiyaçlarını çok taraflı olarak karşılayan tarım ürünlerinden biri olduğu için,
dünyada çok önem kazanmış bir hammaddedir. Genel olarak bütün pamuk liflerinin
çok iyi nem çektiği, iyi bir kuru ve yaş mukavemete sahip olduğu, aşınmaya karşı
dirençli olduğu ve yüksek sıcaklıklarda sık yıkamaya elverişli olduğu söylenebilir.
Polyester, viskon gibi yapay lifler yaygın olarak kullanılsalar da pamuk lifi, tekstilde
vazgeçilmez bir hammaddedir. İç çamaşırı, gömleklikler, t-shirt, bayan dış giyim,
erkek takım elbiseleri, iş önlükleri, tulumlar, yağmurluklar, dikiş iplikleri gibi
tekstilin bir çok alanında kullanılabilme özelliği ile pamuk lifi günümüzde tercih
edilen bir hammaddedir.
Türkiye dünya pamuklu dokuma sektöründe, mekikli-mekiksiz tezgah
kapasitesinden yaklaşık %2,5 pay almaktadır. Atkı atma sistemine göre bu
tezgahların %84’ü kancalı ve mekikçikli, %16’sı hava jetlidir. Pamuklu tekstil
1
sektörü, hammadde ihtiyacının büyük bir bölümünü yurt içinden karşılamaktadır.

Türkiye, dünyanın sayılı pamuk üreticilerinden olup üretim sıralamasında yedincidir.
Ancak Türkiye’de üretilen tekstillerin büyük çoğunluğunu pamuklu ürünlerin
oluşturması, iç üretimin ihtiyacı karşılamamasına yol açmış ve ülkemiz pamuk
ithalatçısı durumuna gelmiştir (www.igeme.gov.tr, 2007).
2001-2006 dönemi pamuklu dokuma kumaş ihracatı %69 artışla 499 milyon
dolardan 845 milyon dolara yükselmiş dönem içerisindeki yıllık ortalama artış %11
gibi bir seviyede gerçekleşirken, 2006 yılı ihracat artışı %2 civarında kalmıştır.
Pamuklu dokuma kumaşların 2006 yılında ihraç edildiği pazarlar; İtalya (%12),
Romanya (%10), Almanya (%7), Bulgaristan (%5), Polonya (%5), ABD (%4), Tunus
(%3), İspanya (%3) ve Fransa (%3) olmuştur (www.igeme.gov.tr, 2007).
1.1. Problemin Tanımı
%100 pamuklu hammaddeden ring (bilezikli) iplik üretim sistemiyle eğrilmiş,

farklı konstrüksiyonlardaki ipliği boyalı pamuklu kumaşların bazı fiziksel ve seçilmiş
performans özelliklerinin standartlara göre tespit edilmesi, bahsi geçen özelliklerin
ilişkilerinin deneysel olarak belirlenerek istatistiksel yöntemlerle aralarında ampirik
bağıntılar oluşturulmasını kapsamaktadır.
1.2. Çalışmanın Amacı
Farklı atkı ve çözgü sıklıklarında atkı ve çözgüde aynı numara ipliklerden

kancalı dokuma makinesinde farklı örgülerde dokunmuş pamuklu kumaşların, bazı
fiziksel ve seçilmiş performans özelliklerinin standartlara göre tespit edilen deneysel
verileri ile istatistiksel yöntemlerden faydalanılarak üretim öncesi tahminlemeye
yönelik ampirik bağıntıların oluşturulmasıdır.
2
1.3. Çalışma Adımları
Çalışma kapsamında toplam 72 adet pamuklu dokuma kumaş, Adana

Organize Sanayi Bölgesi’nde kurulu bulunan FESA Tekstil Tic. ve San. A.Ş. desteği
ile üretilmiş ardından numunelere MİSİS Apre’de (Adana Organize Sanayi Bölgesi)
ön terbiye işlemleri uygulanmıştır. Numune kumaşlara standartlar esas alınarak
gramaj, atkı ve çözgü sıklıkları, örgü, kumaşlardan çıkarılan ipliklerde kısalma oranı
(krimp), kumaş kalınlığı, atkı ve çözgü kopma mukavemeti, atkı ve çözgü yırtılma
mukavemeti, yıkamadan sonra boyut değişimi (yıkama stabilitesi), buhar sonrası
boyut değişimi (buhar stabilitesi), aşınma ile kütle kaybı ve boncuklanma (pilling)
olmak üzere fiziksel ve performans özellikleri deneysel olarak belirlenmiştir. Elde
edilen deneysel sonuçlarla numune kumaşların bazı fiziksel özelliklerinin hem kendi
aralarında hem de seçilmiş performans özellikleriyle ilişkileri, istatistiksel yöntemler
kullanılarak belirlenmeye çalışılmış bu kapsamda, verilerin normal dağılıma
uygunluğu ve rasgeleliği analizinden sonra çoklu regresyon analizi uygulanmış,
seçilen değişkenler arasında üretim öncesi tahminlemeye yönelik ampirik eşitlikler
oluşturulmuştur. Çoklu regresyon analizi neticesinde oluşturulan eşitliklere
korelasyon analizi uygulanmıştır.
1.4. Özgün Katkılar
Bu çalışma ile atkıda ve çözgüde aynı numara iplikten dokunmuş pamuklu

kumaşlarda, elde edilen ampirik eşitliklerle üretim öncesinde bazı performans
özellikleri tahmin edilebilmektedir. Bugüne kadar yapılmış çalışmalarda, özellikle
çözgü sıklığının seçilen performans özelliğine etkisi tam olarak ortaya
konulamamıştır. Diğer fiziksel özelliklerle birlikte çözgü sıklığının da değişiminin
sağlanması, eşitliklerin geçerliliğine katkı sağlamıştır.
3
1.5. Tezin Organizasyonu
Önceki Çalışmalar bölümünde, çalışma kapsamında günümüze kadar

yapılmış bilimsel eserler yer almaktadır. Burada, pamuklu dokuma kumaşların
fiziksel ve performans özelliklerinin deneysel olarak belirlendiği ve sonuçların
istatistiksel olarak değerlendirildiği bilimsel eserlere yer verilmiştir.
Materyal ve Metot bölümünde, çalışmada kullanılan toplam 72 adet pamuklu

dokuma kumaşlar, bunları oluşturan ipliklerin kalite değerlendirmesi, bunların bobin
formunda boyanması ve dokuma sonrası ön terbiye aşamalarına değinilmiştir. Ayrıca
bu bölümde, kumaş numunelerinin tespit edilmek istenilen fiziksel ve performans
özelliklerinin standartlara göre belirlenmesi metotları açıklanmıştır. Deneysel
çalışmanın özveriyle yürütülmesinde, Tekstil Mühendisliği Bölüm Laboratuarları,
KIVANÇ Tekstil Fiziksel Test Laboratuarı, KOSGEB Tekstil Laboratuarı, MİSİS
Apre Fiziksel Test Laboratuarı, ÜSAM Tekstil Laboratuarı olmak üzere Adana’da
bulunan kurum/kuruluşların laboratuarlarından destek alınmıştır.
Bulgular ve Tartışma bölümünde, deneysel çalışma neticesinde standartlara
uygun olarak yapılan testlerden elde edilen sonuçlar, çizelgeler şeklinde verilmiş ve
buradan elde edilen sonuçların yorumu yapılmıştır.
Deneysel Verilerin İstatistiksel Analizi bölümünde, çalışmada kullanılan
kumaşların belirli fiziksel özelliklerinin hem kendi aralarında hem de seçilmiş
performans özellikleriyle ilişkilerinin, istatistiksel yöntemler kullanılarak
belirlenmesine çalışılmış bu kapsamda, verilerin normal dağılıma uygunluğu ve
rasgeleliği analizinden sonra çoklu regresyon analizi uygulanmış, seçilen değişkenler
arasında ampirik eşitlikler oluşturulmuştur. Çoklu regresyon analizi neticesinde
oluşturulan eşitliklere korelasyon analizi uygulanmış, elde edilen eşitliklerin
değerlendirmesi yapılmıştır.
Sonuçlar ve Öneriler bölümünde ise bu çalışma neticesinde ulaşılan noktalar
özetlenmiş, elde edilen eşitliklerin değerlendirilmesi yapılıp çalışma kapsamında
ileriye yönelik yapılabilecek öneriler getirilmiştir.
4
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Füsun DOBA KADEM
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR
Bu çalışma kapsamında, pamuklu dokuma kumaşların fiziksel ve performans

özelliklerinin deneysel olarak belirlendiği ve yorumlandığı çalışmalarla deneysel
çalışmaların bulgularının istatistiksel analizle değerlendirildiği günümüze kadar
yapılmış bilimsel eserlere yer verilmiştir.
Pierce (1937), kumaş geometrisi ile ilgili yaptığı bilimsel çalışmada teorik
yaklaşımla bezayağı örgü yapısındaki kumaşlar için bir takım kabullerle kumaş
kalınlığı ve krimp için eşitlikler oluşturmuştur. Ayrıca metrik sistemde çözgü ve atkı
iplik numaraları, çözgü ve atkı sıklıklarını kullanarak kumaş ağırlığını (gr/m2 )
tanımlamıştır.
Love (1954), bezayağı, dimi ve saten örgüden dokunmuş kumaşlar için
kumaş geometrisinin grafiksel ilişkilerini incelemiş, Peirce’ın bezayağı dokudan elde
edilmiş yapısının, maksimum dokunabilirlik üzerine kabullerini genişletilmiş olarak
sunmuştur. Bezayağından farklı olarak diğer örgüler için, kendi gözlemlediği kumaş
kesitine bağlı olarak iç sıkıştırma faktörlerini tayin etmiştir. Bu çalışmayla Love’ın
grafikleri, dokunabilirlikle ilgili pratik rehber niteliği taşımıştır.
Mohamed ve diğerleri (1973), açık uç (open-end) rotor ve bilezikli (ring)
eğirme sisteminden elde edilen ipliklerle dokunmuş kumaşların fiziksel özelliklerinin
karşılaştırılması ile ilgili bir çalışma yapmışlardır. Bilindiği gibi, iplik yapısındaki
farklılıklar, kumaşın nihai karakterinin belirlenmesinde çok önemli rol oynamaktadır.
Konu ile ilgili geçmişte yapılan çalışmalar göstermiştir ki, açık uç iplikler, ring
ipliklerden oldukça farklıdır. Daha yüksek bükümlü olmalarına rağmen açık uç rotor
iplikleri, ring ipliklerden daha mukavemetsiz ve daha hacimlidirler ve dokuma
kumaşlarda kullanımları, kumaşın karakteristik özelliklerini etkilemektedir. Yüksüz
elyafların taşınması üzerine dayalı kumaş yapısı, kumaş mukavemetini artırıcı,
uzamasını ise azaltıcı etkiye sahiptir. Hem ring hem de açık uç rotor iplikli
kumaşlarda; kumaş dokusu gevşedikçe, boncuklama performansı düşmekte ve
5
yırtılma performansı artmaktadır. Dokuda yapılan değişiklikler, kumaş yüzeyini

doğrudan etkileyeceği için bu da giyim davranışına yansıyacaktır.
Knoll (1979), yalnızca iç reaksiyon kuvvetlerine bağlı bezayağı örgü için
iplik kıvrımlılığı üzerine sıkıştırmaları içeren enerji modelini modifiye etmiştir. Bu
çalışmada, elde edilen parametrelerin düşük krimp değerleri için Peirce’ın mekanik
modeli ile uyuştuğu ancak Peirce’ın geometrik modelindeki tahminlerin kilitlenmiş
olarak yaklaşım gösterdiği ortaya konulmuştur. Çalışmanın sonuçları, aynı zamanda
çift eksenli dış gerilmelere bağlı olarak bezayağı örgü için sunulmuş ve bulgular
deneysel sonuçlarla karşılaştırılmıştır.
Avcı (1982), bezayağı ve dimi örgülü kare yapılı kumaşlarda, teorik sıklık ile
uygulamadaki sıklık değerleri ve buna bağlı örtme oranlarını bitmiş kumaş üzerinde
karşılaştırarak farklılık ve benzerlikleri saptamış, kumaş boyutundaki değişikleri
ortaya koyarak tasarım ve üretim aşamalarını analitik olarak incelemiştir.
Narter (1985), iki katlı pamuk ipliklerinden dokunmuş kumaşlarda, örgüye
bağlı olarak maksimum atkı sıklığının değişimi üzerine bir araştırma yapmış olup,
belirli bir tezgahta, tezgah ayar ve kumaş yapı parametrelerine göre ulaşılabilecek
sıklık limitlerinin saptanmasını hedeflemiştir. Bu amaçla dört farklı örgü tipinde
kumaşlar dokunarak maksimum atkı sıklığı noktasının bulunması yolundan
hareketle, dokunabilirlik limitlerinin saptanması problemine çözüm getirilmeye
çalışılmıştır. Teorik analizler, geometrik ve mekanik analizler olarak iki yaklaşımla
yürütülmüş, geometrik analizde seçilen dört farklı örgüden sadece bezayağı örgüde
dokunan kumaşlarda çözüme ulaşılırken, mekanik analizde hem bezayağı hem de 2/2
panama örgüde güvenilir sonuçlara ulaşılabildiği ortaya konmuştur.
Önder (1985), örgü, atkı ve çözgü sıklığı, atkı numarası ve çözgü gerilimi
faktörlerinin çeşitli seçeneklerini dikkate alarak, çift katlı iplikten dokunmuş
pamuklu kumaşlarda deneysel olarak bir çalışma yapmış, dokuma sırasında ve
dokuma sonrasında çeşitli kumaş parametrelerinin tespitini gerçekleştirmiştir.
Yapılan istatistiksel analizlerle, örgünün dokuma çekmeleri üzerindeki önemli
etkisini kanıtlamış, çözgü gerilimi hariç diğer faktörlerin özellikle atkı yönündeki
çekmeleri önemli ölçüde etkilediğini saptamıştır. Bu çalışmada atkı yönündeki
toplam çekmenin en çok çözgü sıklığından, atkı yönünde gerilimli kumaşa göre ham
6
kumaş çekmesinin en çok atkı numarasından, çözgü yönünde gerilimli kumaşa göre
ham kumaş çekmesinin de en çok atkı sıklığından etkilendiğini ortaya koymuştur.
Yapılan korelasyon ve regresyon analizleri ile atkı sıklığı ile çözgü geriliminin
dokuma çekmeleri ile ilişkisinin etkisi ve biçimi belirlenmiştir. Çalışmada elde edilen
önemli bir bulgu da, sözü edilen ilişkilerin doğrusal olmayan bir modelle daha iyi
temsil edilebileceğidir.
Şengöz (1986), kumaş düzgünsüzlüğü kavramını en iyi şekilde
tanımlayabilecek ölçüm ve değerlendirme yapabilecek bir metot geliştirmek
amacıyla, çalışan dokuma tezgahında atkı sıklığının sürekli ölçümü ile sıklık
değişiminin bilgisayarla matematiksel analizini yapmıştır. Neticede, çalışan dokuma
tezgahının üzerinden optik yöntem ile voltmetreden veri kaydı ile elde edilen
verilerin korelogram analizi yapılarak incelenmesinin, kumaş düzgünsüzlüğünün
tespitinde iplik ve tezgahtan kaynaklanan yorumun yapılmasında en etkili metot
olduğunu saptamıştır.
Kırtay ve Ertem (1988), Ülkemizde üretilen pamuklu kumaşların
konstrüksiyon özellikleri üzerinde bir araştırma yapmışlar ve genel anlamda kalite
düzeyini belirlemeye çalışmışlardır. Bu araştırmada kumaş tasarımında ana
parametreleri teşkil eden özellikler saptanmaya çalışılmış, standartlara göre yapılan
testlerle çözgü ve atkı iplik numaraları, sıklıklar, iplik bükümleri ve kumaş
gramajları saptanmıştır. Konstrüksiyon özellikleri tespit edilen kumaşlar için
literatürden teorik hesaplamalar yapılmış ve araştırma sonucunda saptanan kumaş
teknik özelliklerinin, Başer (1983)’in vermiş olduğu standart pamuklu kumaş
değerlerine daha uygun olduğu tespit edilmiştir.
Lord ve Radhakrishnaiah (1988), friksiyon, rotor ve ring iplik üretim
sistemleriyle eğrilmiş, pamuklu atkı ipliklerinden dokunan kumaşların
kıyaslanmasını ortaya koyan bir çalışma hazırlamışlardır. Çözgü iplik özellikleri tüm
kumaşlarda aynı olup, atkı iplikleri (friksiyon, rotor ve ring olmak üzere) farklı
seçilmiştir. Çalışmanın sonucunda, friksiyon atkı ipliklerinin yalnızca ring
ipliklerinin %57’si sağlamlıkta olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, bezayağı örgüde,
friksiyon kumaşlarının ring kumaşlarının %70’i sağlamlıkta (atkı yönünde), dimi
7
örgüde ise %66’sı sağlamlıkta (atkı yönünde ), yırtılma mukavemetinin ise ring
kumaşlarının %63’ü sağlamlığında olduğunu tespit etmişlerdir.
Ukponmwan (1988), dokunmuş kumaşların bazı bakımlardan fiziksel ve
mekanik özelliklerini (kütle, kalınlık, hava geçirgenlik, sıkıştırma gibi) aşındırma test
cihazı kullanıldığında sürtünmeli aşınma nedeniyle ortaya çıkan hasarın etkisi olarak
incelemiştir. Deneysel çalışmada %100 pamuklu iki kumaş kullanılmış, bu
kumaşlara sürtünmeli aşınma testi yapılmıştır. Sonuçlar göstermiştir ki; kumaş
özelliklerinde ortaya çıkan değişiklikler artımlı aşınmanın bir sonucudur ve aşınma
zamanının artışı ile kalınlık, hava geçirgenliği ve sıkıştırma, daimi olmayan artışlar
gösterirken gramaj ve eğilme direnci daimi bir azalış göstermiştir.
Shahpurwala ve Schwarts (1989), istatistiksel demet teorisi ile dokuma
kumaş kopma mukavemetinin modellemesi üzerine bir çalışma yapmışlardır. Önceki
istatistiksel modeller, açık elyaf demetlerinin ve karışım materyallerin
mukavemetlerinin varsayımı için geliştirilmiş olup, kumaş mukavemetinin temelini
oluşturan atkı ve çözgü ipliklerinin mukavemet dağılımlarının bilindiği dokuma
kumaşların kopma mukavemeti varsayım problemlerine uygulanmıştır. Yapılan
çalışmada, modelin uygulanabilirliğini saptamak için, 4 değişik kumaş (bezayağı,
dimi ve saten dokulu üç farklı pamuklu kumaş ve bezayağı dokulu %100 polyester
kumaş) kullanılarak denemeler yapılmıştır. Basit, açık demet modeli, çok uzun
metrajlı kumaşlar için genelde daha iyi varsayım değerleri vermesine karşın, devamlı
olarak kumaş mukavemetini olduğundan daha düşük değerlemiştir. Sonuçta, bağlantı
noktalarındaki içsel iplik sürtünmesinin, kumaş mukavemetinde olumlu rol oynadığı
ortaya konulmuştur.
Başer (1990), dokuma kumaşların yapısal tasarımı için kumaş çekmelerinin
tahminlenmesine ilişkin teorik çalışmalar yapılmış, literatürde var olan yöntemlerin
pratikte kullanılabilirliğini incelemiş, deneysel bulgularla irdeleme yapmış ve
sonuçta ayrıntılı bir geometrik-mekanik analiz yapılmadan bu tahminlemenin
çözümünün olası olmadığı kanaatine varmıştır. Bu kapsamda, atkı ve çözgü iplik
numaralarının aynı olduğu, atkı ve çözgüde aynı sıklıkların kullanıldığı kare yapılı
bezayağı kumaşlarda, Peirce formüllerinin toplam çekmeyi tahminlemede
kullanılabileceği, atkı ve çözgü iplik numaralarının farklı numara oldukları durumda
8
(sıklıkları normal olmak kaydıyla), Walz formüllerinden yararlanılabileceği tespit

edilmiştir. Bezayağı dışındaki örgülerde dokunan kumaşlardaki çekmelerin, atkı ve
çözgü ipliklerinin dokuma yapısına girerken birbirlerini etkilemeleri nedeniyle,
geometrik ve pratik yaklaşımlarda bu nokta hesaba katılarak tespit edilmesi gerektiği
ortaya konulmuştur.
Sawhney ve diğerleri (1991), dokuma kumaşlara aşınma dayanımı, yırtılma
ve kopma mukavemeti, örme kumaşlara ise patlama mukavemeti, hava geçirgenliği,
boncuklanma direnci ve boyutsal stabilite testlerini uyguladıkları bir araştırma
yapmışlardır. Araştırmada %100 pamuklu, pamuk / PES ile kaplı kesikli öz
ipliklerinden dokuma ve örme kumaşlar, analiz numuneleri olarak kullanılmıştır.
Kesikli öz iplikleri konvansiyonel %100 pamuk iplikleriyle karşılaştırıldığında,
bütün önemli özellikleriyle kumaş özelliklerine etki ettiği görülmüştür. Çalışmanın
neticesinde kesikli öz ipliklerinden elde edilen kumaşlar mukavemetin, ağırlığın,
dayanıklılığın, aşınma direncinin, boyutsal stabilitenin, kolay bakım özelliği ve
konforun istenildiği durumlarda daha çok tercih edilmelidir.
Leaf ve diğerleri (1993), bir takım kabuller yaparak bezayağı örgüde
dokunmuş kumaşlar için bir model oluşturmuşlar ve bu modelde, iplik parametreleri
(krimp, iplik bükülür rijitliği gibi) ve kumaş parametreleri ile bezayağı örgüde
kumaşın bükülür rijitliği arasındaki ilişkiyi belirlemeye çalışmışlar ve deneysel
sonuçları teori ile sunmuşlardır.
Ukponmwan (1993a), pamuk ve pamuk/PES dokuma kumaşlarda ıslak
aşınmanın gerilme özelliklerine etkisini incelemiştir. Instron Mukavemet Cihazında
(model 1026) bu kumaşların kopma yükü ve kopma uzaması belirlenmiştir. Dokuma
kumaşların gerilme özelliklerindeki değişiklikler, ıslak şartta aşınma deney
düzeneğinin kullanımıyla, aşınmanın sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Aşınma öncesi
ve sonrası gerilme özellikleri ve gerilme özellikleri üzerine aşınmanın hasar etkisi
belirlenmiştir. Kütle kaybı (%) ve gerilme özellikleri arasındaki ilişki, istatistiksel
olarak belirlenmiş, kumaşların aşınma öncesi gerilme özellikleri, kütle, kalınlık,
yoğunluk, özgül hacim arasındaki ilişki sunulmuş, ıslak ve nemli aşınmanın her
ikisinde de kopma yükü, kopma uzaması ve kopma genleşmesi arasında anlamlı
pozitif korelasyon (%5 ve %1 düzeyinde) elde edilmiştir. Uygulanan çift taraflı
9
t- testi ile aşınmış ve aşınmamış kumaşlar (ıslak ve nemli) arasında anlamlı bir fark
olmadığı görülmüştür.
Ukponmwan (1993b), farklı dokuma kumaşların sıkıştırılabilir özellikleri
üzerine aşınmanın etkisi ile ilgili bir çalışma yapmıştır. Aşınma tespiti, ıslak ve nemli
şartlarda yapılmış ve kütle kaybı ölçülmüştür. Sıkıştırılabilir özellikler Instron
Mukavemet Cihazında belirlenmiş, bu özellikler ile fiziksel özellikler (kütle, kalınlık,
yoğunluk ve kumaşın özgül hacmi gibi) aşınma öncesi tespit edilmiştir. Sonuçta,
nemli aşınmış kumaşlar aşınmamış kumaşlarla karşılaştırıldığında, ıslak aşınmış
kumaşlardan (verilen basınç artışında), kumaş sıkıştırılabilir özelliklerinde daha
yüksek yüzdede artış veya azalış gösterdiği tespit edilmiştir.
Önder (1995), dokunmuş kumaş geometrisi ve mekaniği üzerine hazırladığı
bir çalışmada Law ve Brierley tarafından öne sürülen kuramları da vermiştir. Buna
göre Law, atkı ve çözgü iplik numaralarının aynı, sıklıkların farklı uygulandığı
kumaşlar için, bezayağı ve 2/2 dimi örgülerde yaptığı deneylere dayanarak iki kural
ileri sürmüştür.
ü Çözgü sıklığı, kare sıklığın üzerinde artırıldığında, A artış miktarı
olmak üzere, atkı sıklığı 1,8 A1/2 kadar azaltılmalıdır.
ü Atkı sıklığı, kare sıklığın üzerinde artırıldığında, A artış miktarı olmak
üzere, çözgü sıklığı 3,6 A1/2 kadar azaltılmalıdır.
Law, saten örgülerde ise çözgü sıklığındaki artış A olduğunda, atkı sıklığındaki
düşüşün 0,7 A olacağını ifade etmiştir. Brierley, Law gibi atkı ve çözgü iplik
numaralarının aynı olduğu, fakat sıklık bakımından dengesiz olan kumaşlarda
maksimum tezgah sıklıkları arasındaki bağıntıları araştırmış ve deneysel sonuçlarını,
-2/3
atkı sıklığı = K * (çözgü sıklığı) şekliyle ifade etmiştir. Burada K katsayısı kare
yapı sıklıklarından hareketle (çözgü sıklığı)5/3 olarak hesaplanmaktadır.
Alpay ve Meriç (1996), çeşitli atkı numarası ve sıklıklarında bezayağı örgüde
dokunmuş %100 pamuklu kumaşlarda, çözgü ve atkı yönünde alınan kesitlerle,
kumaş içinde ipliklerin oluşturdukları geometriyi incelemişlerdir. İpliğin kumaş
içinde aldığı gerçek form konusunda bir çok tahminler yapılmaktaysa da etkin olan
parametrelerin çokluğu nedeniyle, kumaş oluşumu esnasında, iplik davranışı net
olarak ortaya konulamamaktadır. Bu çalışmada, kumaş içinde ipliklerin aldığı gerçek
10
formun ve konumlanmasının belirlenmesi hedeflenmiş, kumaşın çözgü ve atkı

yönünde çekilen kesit fotoğraflarından yassılmış iplik çapları, iplik kıvrım genlikleri,
dokuma açısı ve birim kumaş ünitesi içindeki iplik uzunluğu belirlenmiştir. Bu
sayede, kesit fotoğrafları ile kumaş içinde ipliklerin gerçek durumları ortaya
konulmuştur.
İmer (1999), pamuklu kumaşlarda atkı sıklığının bazı kumaş özellikleri
üzerine etkisini incelemiştir. Çalışmada, atkı sıklığı ile atkı yönünde kopma
mukavemeti arasında doğrusal ve anlamlı bir ilişki gözlenmiş, çözgü yönündeki
kopma mukavemetinde ise bu ilişkinin zayıf ve anlamsız olduğu ortaya çıkmıştır.
Yırtılma mukavemetinde, atkı sıklığı arttıkça atkı yönünde ama ters yönde anlamlı
bir ilişki, yine atkı sıklığı artışı ile aşınma dayanımı arasında doğrusal anlamlı bir
ilişki tespit edilmiştir.
Chen ve Leaf (2000), gerek endüstriyel gerekse ev tipi uygulamalar için
dokunmuş kumaşların mühendislik tasarımı üzerine yaptıkları çalışmada, kumaşlarda
en yaygın kullanılan fiziksel ve mekanik özelliklerden sekizinin spesifikasyonlarına
bağlı kumaş parametrelerini optimize etmek için bir yazılım programı
geliştirmişlerdir. En ekonomik çözümü bulmak amacıyla, dokunmuş kumaşlar için
bir maliyet fonksiyonu oluşturarak bu maliyet fonksiyonunu, non-lineer bir
optimizasyon problemi olarak ele almışlardır. Ham dokuma kumaşlar için
oluşturulan maliyet fonksiyonu, kumaş ve iplik parametrelerine bağlı olup, kumaşta
optimum çözümü bulabilmek için (Fortran programlama dilinde hazırlanmış)
bilgisayar programı hazırlanmış, kumaş özelliklerinin alt ve üst sınırları için veri
girişi yapılmıştır. Kumaşın fiziksel ve mekanik özelliklerinden W kumaş ağırlığı
(g/m2), K örtü faktörü, Be krimp denge eşitliği (mN) E1 çözgü kopma modülü (m
N/mm), E2 atkı kopma modülü (mN/mm), G makaslama (kesme) modülü (mN/mm),
B1 çözgü eğilme (bükülme) modülü (mN mm2/mm), B2 atkı eğilme modülü (mN
mm2/mm) olarak sekiz parametre seçilmiştir. Problemin çözümünde MECHFAB
programı ile minimum maliyette, belirlenen özelliklerde bezayağı örgüde dokuma
kumaşın elde edilmesi sağlanmıştır. Çözüm için, bir başlangıç noktası seçilerek
iterasyon yapılmış, şayet objektif fonksiyon fizibil bölgede daimi noktalara sahipse
optimizasyonda birden fazla çözüm olabilirken, buradaki problemde objektif
11
fonksiyon olarak sunulan kumaş maliyet fonksiyonunda böyle noktalar olamamıştır.

Problemde, farklı başlangıç noktaları farklı çözümlere ulaşmıştır. Bu çözümler
maliyetlerinin aynı olması nedeniyle eşit olarak iyi kabul edilmiştir. Bilindiği gibi
zaman zaman kumaşın gerektirdiği özelliklerden çok, talebe bağlı belirleyiciler
dikkate alınarak dokuma işlemi gerçekleştirilebilmektedir. Örneğin tercih edilen iplik
numarası atkı ve çözgüde 60 tex olsun. Böyle bir durumda programda veri girişi için
60 tex sabit olarak alınıp optimum çözüme gidilebilinmektedir. Tabi bu durumda
parametre, tercih edilen değerde alındığında, üretim maliyeti artmaktadır. Yapılan
bilgisayar programı sonucunda bu durum, net olarak görülebilmektedir.
Ma ve Zhou (2000), mamul ve ham bez pamuklu kumaşlarda
konstrüksiyonunun, mekanik özelliklere etkisi üzerine bir araştırma yapmışlar, aynı
numara iplik kullanılarak, değişik konstrüksiyonlarda dokunmuş kumaşların,
buruşmazlık apresi öncesi ve sonrasında analizlerini yürütmüşlerdir. Çalışma
kapsamında bezayağı kumaşlarda, atkı ve çözgü ipliklerinin parametrelerinin,
buruşmazlık apresinin etkisini değiştirebildiği, çözgü ipliklerinin parametreleri atkıya
yakın (benzer) ise düzgün bir yapı elde edilebileceği, ve böylelikle en iyi
buruşmazlık kazanım açısına ulaşılabileceği tespit edilmiştir. Yine, sonuçta çözgü ve
atkı sıklığı artışıyla, mamul veya ham bez kumaşın mukavemetinin de
arttırılabileceği, çözgü sıklığı atkı sıklığı ile aynı (yakın) olduğunda, yüksek
mukavemet devamlılığı da elde edilebileceği tespit edilmiştir.
Seyam (2000), mekiksiz dokuma makinalarında dokunan kumaşlar için,
çözgü ve atkı örtü faktörlerini, çözgü ve atkı iplik karakteristiklerini, kumaş yüzeyi
üzerinde atkı ipliklerinin ince ve kalın yer dağılımını teorik dokunabilirlik limiti için
incelemiş ve oluşturulan grafikleri yorumlamıştır. Teorik analiz yürütülürken atkı
iplik kalınlığı için periyodik kalınlık değişimi ve rasgele kalınlık değişimi olarak iki
seçenek dikkate alınmış ve bir takım kabuller altında çalışma yürütülmüştür. Bu
kabuller;
ü Çözgü ve atkı iplikleri tamamen esnektir
ü Çözgü iplikleri üniform silindirdir
ü Atkı ipliği iki farklı çapın silindirik formudur
ü Kumaş boyunca atkı ve çözgü krimpi üniformdur
12
ü Atkı atlamaları altında çözgü iplikleri, orijinal çözgü çapının düşey

boyutu ile bir koşu pisti şeklini izlemektedir
ü Çözgü atlamaları altında atkı iplikleri, orijinal dairesel kalın atkı çapının
düşey boyutu ile koşu pisti şeklini izlemektedir
ü Atlama (iplik yüzmesi) altında ipliklerin paket yoğunlukları üniformdur.
şeklinde olup, verilen kabullerin ışığında bezayağı ve diğer basit örgüler için teorik
tespitlerde bulunulmuştur. Yapılan çalışmanın sonucunda maksimum kumaş örtü
faktörünün, atkı ve çözgü dokuma faktörlerinden, atkı ve çözgü iplikleri için
çalışmada tanımlanan çaplardan etkilendiği görülmüştür. Bu çalışmada geliştirilen
eşitlikler, sadece, tek atkı ipliği beslemeli mekiksiz dokuma makinalarında
uygulanabilir. Çok atkı beslemeli dokuma makinalarında kumaş yüzeyi üstünde atkı
kalın yer dağılımı, besleyici sayısından etkilendiği için, dokunabilirlik limit
eşitliklerini geliştirmek için daha kapsamlı bir araştırma gerekmektedir.
Şengöz (2000), yaptığı bir çalışmada giysilerin asılı vaziyette olduğu durumu
göz önüne alarak, kumaşın asılı kalması sonucunda meydana gelen uzama
değişimlerini incelemiş, krimp özelliğinin pratikte kullanımı için öneriler sunmuştur.
Yapılan deneylerden elde edilen verilere uygulanan istatistiksel ve grafiksel analiz
sonucunda, uzama değişimi hızının farklı periyotlarda farklılık gösterdiğini tespit
etmiştir. Ayrıca, nemin krimp özelliğine çok etki ettiğini, standartlara yakın olan nem
değerlerinde krimp özelliği normal bir seyir gösterirken, nem düşük olduğunda,
toplanma yönünde bir davranış görüldüğü tespit edilmiştir.
Kurtça (2001), atkı ipliği özellikleri, sıklık ve örgü türünün kumaş mekanik
özelliklerine etkisi üzerine bir çalışma yapmıştır. Çözgü iplik numarası ve çözgü
sıklığı sabit tutularak atkı iplik numarası, atkı sıklığı ve örgü türü farklı olan
(bezayağı, dimi, saten) değişik konstrüksiyonlardaki pamuklu dokuma kumaş
numunelerine standartlar esas alınarak testler yapılmış, bahsi geçen numunelerin atkı
yönündeki yırtılma ve kopma mukavemetleri incelenmiş, atkı sıklığı-yırtılma
mukavemeti, atkı sıklığı-kopma mukavemeti ve yırtılma mukavemeti-kopma
mukavemeti değişimleri için regresyon analizleri yapılmıştır. Yapılan çalışmanın
neticesinde atkı sıklığı ile kopma mukavemetinin aynı yönlü ve pozitif bir ilişkiye
13
sahip olduğu tespit edilmiş, yırtılma mukavemetinin ise doku (örgü) türü ve iplik
özelliklerine bağlı olarak farklı davranışlar gösterdiği gözlenmiştir. Yırtılma
mukavemeti ile kopma mukavemeti arasındaki ilişkinin aynı yönlü olmasına rağmen
ilişkinin kuvvetinin çok yüksek olmadığı, atkı yönünde yırtılma ve kopma
mukavemetlerinin her ikisinin de kullanılan iplik inceldikçe düştüğü gözlenmiştir.
Çelik ve diğerleri (2002), kumaşların yapısal parametreleri olan doku
konstrüksiyonunun ve atkı sıklığının dokuma kumaşların eğilme dayanımı,
buruşmazlık özelliği, yıkamadan sonraki boyut değişimi, kopma dayanımı, yırtılma
dayanımı ve krimp gibi çeşitli performans özellikleri üzerine etkisini incelemişlerdir.
Dawson (2002), Her bir dokuma grubu için tek renk çözgü iki renk atkı, iki
renk çözgü tek renk atkı, hem çözgü hem atkının iki renk olduğu doku (örgü)
düzenlerini uyguladığı bir çalışma yapmıştır (İki veya daha çok doku tekrarları).
Bilindiği gibi, doku tekrarlarının üzerine iplik renk düzenleri uygulamada yaygındır.
Bu çalışmada, kare yapılı örgüler esas alınmış, bezayağı örgü için tanımlamalar
yapılmış, 4x4 , 6x6 gibi tekrar sayıları esas alınarak, efekt tekrarları sayılarla
şifrelenerek gruplara atanmış ve yapılan elemeyle sıralanarak aynı işlemler doku
tekrarlarına da uygulanmıştır. Kullanılan bilgisayar programı ile yapılan bu
çalışmada kumaşta uygulanan efektlerden bazısında memnun edici olmayan
zorluklar yaşanmıştır (örneğin çok düzgün iplik çapı ve boşluğunda bazı efektlerin
elde edilmesi ihtiyacı gibi). 4x4 lük dokuma tekrarı ve efektleri detaylı olarak
incelenmiştir (renk ve dokuma efektinde yaygın kullanılan yapı olması nedeniyle).
Sonuçta, dokuma grubu ve efekt arasındaki ilişki tümüyle genel olup, elde edilen
neticelerin yalnızca küçük tekrarlara bütünüyle uygulanamadığı görülmüştür.
Yapılan incelemede en az etki ailesinin 2/2 dimi dokumada oluştuğu görülmüştür.
Frontczak-Wasiak ve diğerleri (2002), dokuma kumaş örgüsünün iplik
kayması üzerine etkisini incelemişler, kapsamlı bir analiz için özel pamuklu dokuma
kumaşlar seçmişlerdir (bu kumaşlar sabit atkı ve çözgü takımı ile üretilmiştir).
Üretilen pamuklu dokuma kumaşlarda örgü türü olarak bezayağı, temel dimi, gölgeli
dimi, balık sırtı dimi, bileşik dimi, temel saten, çözgü ve atkı ripsi seçilmiştir.
Yapılan analiz neticesinde sonuçlar göstermiştir ki, bu çalışmada belirlenen indeksi
14
kullanarak ve kumaş örgülerinin bilinmesiyle dokuma kumaşlarda iplik kaymasının

tahminlenmesi mümkündür.
Kaplan ve Göktepe (2002), iplik özellikleri ve kumaş geometri ve
konstrüksiyonunun, dokunmuş kumaşın mukavemet özellikleri üzerindeki etkileri ve
bu özelliklerden kumaş mukavemet özelliklerinin tahminlenmesi üzerine bir çalışma
yapmışlardır. Bilindiği gibi, bir kumaşın mukavemeti, sadece onu oluşturan ipliklerin
mukavemetine bağlı olmayıp aynı zamanda ipliğin yapısı, eğilme, incelme ve
yassılaşma davranışları, kumaş geometrisi, dokuma şartları (tezgahtaki iplik
gerginliği, tarak numarası, gücü sayısı, tefeleme kuvveti), kumaş bitim işlemleri ve
daha bir çok parametreye bağlıdır. Bu çalışma ile, dokunmuş kumaşta iplik ve kumaş
yapısal özelliklerinin tek ve çift eksenli gerilmeler sonucu meydana gelen
deformasyonlar üzerindeki etkileri incelenmiştir. Farklı iplik üretim yöntemleriyle
elde edilmiş, farklı örgülerden (bezayağı ve dimi) ve farklı sıklıklarda dokunmuş
kumaşların sözü edilen incelemeler neticesinde, kumaşın önemli bir mekanik özelliği
olan kumaş mukavemet özelliklerinin, dokumadan önce, bazı iplik ve kumaş
parametrelerinden tahmin edilebileceği tespit edilmiştir. Neticede, kumaş içerisindeki
bölgesel gerilme-uzama seviyelerinin ölçümü ile, kumaş davranışları ve farklı
noktalardaki bölgesel yüklenmeler hakkında da fikir edinilebilecek ve böylece son
kullanım alanına uygun kumaşların üretiminde de önemli gelişmeler
sağlanabilecektir.
Shustov (2002), hazırladığı bir çalışmada pamuklu dokuma kumaşlarda
kopma mukavemetini, kumaş yapısal faktörlerinin bir fonksiyonu olarak
belirlemiştir. Ring iplik ve rotor iplik eğirme sistemleriyle üretilmiş pamuklu
ipliklerden dokunan kumaşlarda, kumaş kopma mukavemetini bezayağı, 2/1 dimi,
2/2 dimi ve 3/1 dimi olmak üzere farklı örgü türleri için incelemiş ve kumaş kopma
mukavemetini atkı-çözgü aralığı ve örgü türünün fonksiyonu olarak tespit etmiştir.
Yang ve Yu (2002), ring ve rotor ipliklerinin aşınma direncinin
karşılaştırıldığı bir araştırma sunmuşlardır. İplik özellikleri ve iplik yapısı analiz
edildikten sonra, ring ve rotor ipliklerinin aşınma direncine bakılmış, aynı hammadde
ve aynı büküm şartlarında rotor ipliklerinin ring ipliklerine göre daha düşük aşınma
direncine sahip olduğu görülmüştür. Fakat yaygın kanı, ‘rotor ipliklerinin bükümü
15
her zaman ring ipliklerinden daha yüksek olduğu için rotor ipliklerinin aşınma
direnci küçük bir miktar ring ipliklerinden daha yüksektir’ şeklindedir. Çalışmada
ayrıca, hem rotor hem de ring ipliklerinde sürtünme katsayısının artmasıyla, aşınma
direncinde de artma olduğu tespit edilmiştir.
Efimova ve diğerleri (2003), farklı elyaf kompozisyonlarında dokunmuş
kumaşların aşınma deneyi üzerine incelemede bulunmuşlardır. Aşınma deneyi için
elbise, gömlek, takım elbise, palto gibi farklı kullanım amacına hitap eden kumaşlar
bezayağı, dimi gibi farklı örgülerde incelenmiştir. PES, pamuk/PES, pamuk/viskoz
rayon, PES/keten/viskoz rayon ve PES/viskoz rayon olarak farklı elyaf
kompozisyonlarında kumaşlara aşınma deneyi yapılmıştır.
Higgins ve Diğerleri (2003), bezayağı dokuma kumaşlar, poplin numuneleri
ve çarşaflık kumaşlar üzerine yıkamanın etkisi inceledikleri bir çalışma yapmışlardır.
Bu çalışmada, çeşitli ev tipi yıkamaların (uygulamada kullanılan) boyutsal stabilite
ve buruşma üzerine etkisi ve bezayağı pamuklu dokuma kumaşlarda diğer fiziksel
özelliklere etkisi hem boyutsal stabilite hem buruşma-etkisiyle ve buruşma direnci
apresi olmaksızın sistematik olarak incelenmiştir. Uygun standart test metotları ile
en-boy çekmesi, en ve boydaki çarpıklık, buruşma, tüm numunelerin kütlesi,
yoğunluk alanı, atkı ve çözgü iplik çapları belirlenmiş, buruşmazlık bitim işleminin,
kumaş yapısındaki bağımlı değişkenlere etkisi incelenmiştir. Bağımlı değerler için
uzunluk çekmesi, genişlik çekmesi, en ve boydaki çarpıklık, buruşma değerlendirme
derecesi, alan yoğunluğundaki değişim ve atkı ipliği çapındaki değişimin, aynı
kumaşın numuneleri ayrı yıkandıklarında benzer ve tekrar elde edilebilir sonuçları
ortaya koyduğu gözlenmiştir. Çözgü iplik çapındaki değişim üzerine veri için yapılan
istatistiksel analiz de belirlemiştir ki benzer yıkama yüklerinde benzer numuneler
aynı şekilde davranmaktadır. Burada iplik çapındaki değişiklikleri belirlemede
kullanılan yöntem biraz subjektif olup çaptaki değişiklikler tüketici için görünür bir
değişiklik olmamaktadır. Bu inançla neticede, ayrı yıkandıklarında aynı bezayağı
pamuklu kumaş numunelerinin benzer ve tekrar elde edilebilir davranışta bulunacağı
ortaya konulmuştur. Çalışmada her ne kadar deterjan kullanımı sabit oranda tutulsa
da deterjanın, farklı kumaş yapıları ve buruşma direncini nasıl etkilediğini
belirlemekte gerekli görülmüştür. Deterjan kullanımının, en ve boydan çekmeyi
16
biraz artırdığı gözlenmiş olup, bu değişimin boydan çekmede %3.6 dan %4.5’e
enden çekmede %2.3’ten %3.4’e ulaştığı görülmüştür. Deterjan kullanımının alan
yoğunluğundaki değişim üzerine etkisinin istatistiksel analizi ise, alan yoğunluğunun
deterjan kullanımından etkilendiğini göstermiştir.
Yapılan çalışma sonucunda, pamuklu kumaşların boyca ve ence çekmezlik
seviyesinin, en ve boydaki çarpıklık seviyesinden genel olarak daha düşük olduğu ve
dokunmuş kumaşların çekmezliğinin, ilk yıkamada periyodu süresince en fazla
olduğu tespit edilmiştir.
Jeon ve diğerleri (2003), Peirce Modeli ile, dokuma kumaşların yapısal ve
mekanik özelliklerinin varsayımı için yeni bir çalışma gerçekleştirmişlerdir.
Çalışmalarında, pamuk, yün, polyester gibi farklı ham maddeden ipliklerle bezayağı,
dimi, saten ve panama gibi farklı örgülerde dokunmuş çeşitli kumaş yapılarını
incelemişlerdir. Bilindiği gibi, örgü tipi ve kumaş dinlenmesi, ipliğin çapında ve
kumaş kıvrımlılığında değişikliklere neden olmaktadır. Dolayısıyla, Peirce’ın
modelindeki atkı ve çözgü iplik çapları, efektif iplik çaplarının (ipliğin kumaş
olduktan sonra kazandığı yeni çapı) hesaplanması için yeniden tanımlanmıştır. Genel
olarak, Peirce modeli, deformasyon sırasında iplik çapının dairesel bir formu
koruduğunu varsaymaktadır. Fakat kumaşı dokumak için çözgü ve atkı iplikleri
kesiştiğinde, kesişme noktasındaki iplik iç basıncı iplikleri düzleştirerek çaplarını
azaltmaktadır. Bezayağı bir dokumada, iplik daha da düzleşmekte ve etkin iplik çapı
minimuma düşmektedir. Yüzer iplikli kumaşlarda, etkin iplik çapı yaklaşık olarak
dokumadan önceki çaplarda seyretmektedir. Bu çalışmada, Peirce yapısal modeli
kullanılarak iplik çapları, kumaş kalınlığı ve gerilme davranışlarının tahmini için
yeniden tanımlanmış, bezayağı ve panama kumaşların gerilme davranışlarını
tahminde enerji metodu uygulanmıştır. Bezayağı, 2/1 dimi, 2/2 dimi, 3/1 dimi, 2/2
panama, 1/4 saten ve 2/1 ribs örgü yapılarında pamuklu kumaşlar, lif tipi ve kumaş
rahatlaması etkisi için pamuk, yün ve polyester bezayağı kumaşlar deneylerde
kullanılmış olup, bezayağı kumaşların rahatlaması deneyi uygulanırken kuru
rahatlamış örnekler (DR) düz bir formda oda sıcaklığında bekletilmiş, ıslak
rahatlamış örnekler (WR) ise, oda sıcaklığında bekletildikten sonra 12 saat boyunca
30oC’de su içinde bekletilerek ardından düz bir formda tekrar kurutulmuştur.Son
17
olarak ta numuneler, 12 saat suda bekletildikten sonra yaklaşık 1 saat boyunca

tumbler kurutucuda kurutulmuştur. Kumaş kalınlığı ile ilgili olarak ta yapılan
incelemede, bezayağı pamuklu kumaşta, Peirce modeli ile kalınlık 0.0381 cm olarak
hesaplanmıştır. Bu değer, ölçülen 0.0205 cm değerinden çok büyük bir değer olup,
etkin iplik çapı kullanıldığında, hesaplanan kalınlığın ölçülen değerle büyük oranda
uyuştuğu gözlenmiştir. Modifikasyona uğramış çaplar, kumaşın yapısal ve mekanik
özelliklerinin varsayımında kullanıldığında varsayım değerleri, ölçümü yapılanlarla
mükemmel uyum göstermiştir. Kumaş, yüksek oranda rahatlamış olduğunda, iplikler
daha az düzleşmekte ve çapları daha büyük olmaktadır. İplik deformasyonunun, lif
tipine ve dokuma yapısına göre değiştiği bilinmektedir. Bezayağı bir kumaşta, etkin
iplik çapları, dimi, panama ve saten kumaşlara göre daha az olmaktadır. Neticede,
kumaş kalınlığı ve mukavemet davranışlarının varsayımında kullanılan Peirce’ın
modelinin, kumaş dinlendikçe daha çok uygulanabilirlik kazandığı ortaya konulmuş,
ve modifiye edilmiş iplik çaplarının kullanıldığı Peirce yapısal modeli ile veri
analizinin, istenen mekanik değerlerin karşılanmasında son kullanım kumaşların
yapılarını dizayn etmede bir kriter oluşturabileceği görülmüştür.
Kothari ve Chitale (2003), tek ve çift katlı pamuk ipliklerinden dokunan
kumaşlarda, gerilme özelliklerini belirleyen bir çalışma yapmışlardır. Bu çalışmada,
çift katlı çözgü ipliği ve tek/çift katlı atkı ipliklerinden dokunan kumaşlarda tek
eksenli gerilme davranışı incelenmiş neticede, atkı yoğunluğundaki artışın
mukavemete ve kumaşın uzama davranışına etkisi hem çözgü hem atkı yönlerinde
gözlenmiştir. Atkı yoğunluğundaki artışla atkı yönlü kumaş mukavemeti artarken,
çözgü yönlü kumaş mukavemetinin azaldığı tespit edilmiştir. Ayrıca dokunan
kumaşlarda iplik mukavemetine de bakılmış, iki katlı atkı ipliklerinden elde edilen
kumaşlarla tek katlı atkı ipliklerinden elde edilen kumaşlar kıyaslandığında, tek katlı
atkı ipliği ile dokunan kumaşta iplik mukavemetinin daha iyi olduğu gözlenmiştir.
Dokumada biri diğeriyle tam olarak bağlantılı (ilişkili) olan çözgü iplik
numarası, atkı iplik numarası, çözgü iplik yoğunluğu, atkı iplik yoğunluğu ve toplam
iplik ağırlığı olarak beş dokuma parametresi vardır. Lin (2003) tarafından yapılan bu
çalışma ile üretim maliyeti ve kalite düşünülerek bu parametrelerin en iyi
kombinasyonlarını elde etmek amacıyla kumaş tasarımında genetik bir algoritma
18
kullanılmıştır. Geleneksel optimizasyon algoritması ile genetik algoritma arasındaki

temel fark, genetik algoritmanın parametrelerin kendileriyle değil, kodlarıyla
çalıştırılmasıdır. Bu çalışmada ikili kodlama kullanılmış olup kodlama için, dört
değişken (çözgü ve atkı iplik numaraları, çözgü ve atkı iplik yoğunlukları)
kullanılmıştır. Yapılan çalışmanın daha gerçekçi ve onaylanabilir olması için bir
takım kısıtlar altında kabuller yapılmıştır. Bunlar;
n1 ≥ n2
N1 ≥ N2
n1 ≤ 0.9 X
n2 ≤ 0.9 Y
şeklinde verilmiştir. Burada
X:çözgü ipliğinin maksimum dokuma yoğunluğu (tel/inç)

Y:atkı ipliğinin maksimum dokuma yoğunluğu (tel/inç)
n1:çözgü yoğunluğu (tel/inç)
n2:atkı yoğunluğu (tel/inç)
N1:çözgü iplik numarası (840 yd/lb)
N2:atkı iplik numarası (840 yd/lb) dır.
Bu çalışmada ayrıca, atkı ve çözgü yönünde çekme de incelenmiştir.

Çalışmanın pratikte uygulanabilirliği açısından ham kumaş örnekleri toplanarak
farklı şekilde gruplandırılmışlar (örneğin tezgah tipine göre kancalı, hava jetli gibi).
İstatistiksel regresyon metodu kullanılarak örtü faktörü ile atkı ve çözgü ipliklerinin
çekmezlik oranı arasındaki ilişki için kendi regresyon fonksiyonu hesaplanmıştır.
Böylece bu çalışma ile, maliyet te dikkate alınarak üretim süresince dokuma
parametrelerinin en iyi kombinasyonlarını elde etmek amacıyla bir tasarım sistemi
araştırma mekanizması geliştirilmiştir. Ayrıca dokuma yapısı için CAD sisteminden
de faydalanılarak hem üretim hem de maliyet açısından değerlendirmeler yapılmıştır.
Primachenko ve Prokhorova (2003), pamuklu dokuma kumaşlarda kopma
mukavemeti üzerine, kumaş yapı parametrelerinin etkisini incelemişlerdir. Bu
çalışma ile kumaş konstrüksiyonu ile kopma mukavemeti arasındaki ilişki pamuklu
kumaşların bezayağı, dimi ve saten örgüleri için belirlenmeye çalışılmıştır. Kalan
19
parametrelerde küçük bir fark olması kaydıyla, örgü türünün kopma mukavemeti
üzerine kesin bir etkiye sahip olduğu tespit edilmiştir.
Telli ve Kodaloğlu (2003), ring ve rotor ipliklerinden, hava jetli dokuma
tezgahlarında dokunan kumaşların eni boyunca büküm dağılımı ve kaybı ile kumaş
mukavemetindeki değişimi, uzman sistemlerden bulanık mantık yardımıyla
incelemişlerdir. Çalışmanın sonucunda, atkı ipliğinin hava basıncı altında, hava jetli
dokuma tezgahlarında optimum bir şekilde kullanılabilmesi için minimum büküm
değeri olduğu saptanmış, yüksek tezgah hızlarına ulaştıkça daha düşük büküm
kayıpları ve daha fazla mukavemet dirençlerine ulaşılmıştır.
Can (2004), iplik özelliklerinin pamuklu bezayağı kumaşların bazı mekanik
özelliklerine etkileri üzerine bir araştırma yapmış, %100 pamuklu bezayağı örgü
yapısındaki kumaşların kopma, yırtılma ve aşınma mukavemeti üzerinde etkili olan
iplik özelliklerini belirlemiştir. Çalışmada kullanılan paket program, SPSS 11.5
istatistiksel paket programıdır. Neticede, kumaş kopma mukavemetine, iplik
numarası, büküm, iplik mukavemeti, düzgünsüzlük ve tüylülüğün önemli derecede
etki ettiği tespit edilmiştir. İncelenen mekanik özellikler içerisinde, iplik
özelliklerinden en fazla etkilenen kumaş mekanik özelliğinin kopma mukavemeti
olduğu, aşınma mukavemetinin ise en az etkilenen kumaş mekanik özelliği olduğu
bulunmuştur.
Üreyen (2004), pamuklu ring ipliklerinin özelliklerine lif özelliklerinin
etkisini incelediği çalışmasında, SPSS paket programını kullanarak tahminlemeye
yönelik eşitlikler elde etmiştir. HVI ve AFIS cihazlarıyla ölçülen lif özelliklerini ayrı
ayrı değerlendirmeye alarak çoklu doğrusal regresyon analizleri (enter ve stepwise
metodları ile) yapılmış ve çalışmanın sonucunda yüksek belirleme katsayısına (R2)
sahip ve istatistiksel açıdan anlamlı denklemler elde edilmiştir.
Can ve Kırtay (2005), hazırladıkları bir çalışmada dokuma kumaşlarda
yırtılma mukavemetini ve yırtılma mukavemetine etki eden faktörleri incelemişlerdir.
Bilindiği gibi kumaşların kullanım yerine bağlı olmakla birlikte, genellikle tüm
kumaşlar için yüksek yırtılma mukavemeti istenilmektedir. Yapılan bu çalışma ile
yırtılma mukavemetinin; lif özellikleri, iplik özellikleri, kumaş özellikleri ve kumaşa
uygulanan terbiye işlemleri gibi bir çok faktöre bağlı olması nedeniyle kontrol
20
edilebilmesinin zor olduğu tespit edilmiştir. Neticede, kumaşların kullanım yerine

uygun olarak kumaş yırtılma mukavemeti tahmin edilmesi ve iplik mukavemetinin
olabildiğince yüksek mukavemetli olmasına dikkat edilmesi, kullanılacak atkı-çözgü
sıklıklarının, doku türünün, kumaşa uygulanacak terbiye işlemlerinin, tahmin edilen
yırtılma mukavemetine göre seçilmesi gerektiği ortaya konulmuştur.
Morino ve diğerleri (2005), dokuma kumaşlarda mekanik özellikler ve
dokunmayla tespit edilen değerlerin, dokuma yapılarının parametrelerinden
tahminlenebileceğini ortaya koymuşlardır. Dokuma kumaşların tasarımını ilerletmek
için, dokuma yapılarının parametreleri olarak CFF (bağlantı sağlamlık faktörü) ve
FYF (atlayan iplik faktörü) tanımlanmış olup hem CFF hem FYF, bazı mekanik
parametreler ve dokunmayla tespit edilen değerler ile ilgilidir. Mekanik parametreler
ve dokunmayla tespit edilen değerlerin çoklu regresyon eşitlikleri dokuma
yapılarının bu parametrelerinden türetilmiştir ve tahminlenen değerler hemen hemen
KES-FB sisteminden ölçülen değerlerle uyuşmuştur. Doku yapılarındaki farklılığın
eğilme ve kesme özelliklerini esas olarak etkilediği göz önüne alındığında, elde
edilen eşitliklerin dokuma kumaş tasarımında faydalı eşitlikler olarak
kullanılabileceği ortaya konulmuştur.
Özgüney ve diğerleri (2005), Kompakt ve konvansiyonel ring ipliklerinden
dokunmuş ve örülmüş kumaşların, boya-baskı öncesi ve sonrası özelliklerinin
karşılaştırılması üzerine deneysel bir çalışma yapmışlardır. Çalışmada kullanılan
pamuklu kumaşların kopma mukavemeti, boncuklanma, hava geçirgenliği, yaş ve
kuru sürtünme haslıkları gibi özelliklerini ön terbiye, boyama ve baskı prosesleri
etkileri dikkate alınarak, kompakt ve konvansiyonel ring iplik özelliklerindeki
farklılıklarla incelemişlerdir.
Wu ve Pan (2005), kumaşların şerit mukavemetlerine karşı kopmanın teorik
modelinin doğruluğunu kanıtlamak amacıyla, dokuma kumaşlar için kopma ve şerit
kopma mukavemetinin deneysel doğruluğunu içeren bir çalışma yapmışlardır. Bu
çalışma ile kumaşların kopma mukavemetini tahmin etmek amacıyla kullanılmak
üzere teorik bir model oluşturdukları 2003 yılındaki çalışmalarının geçerliliğini
deneysel olarak ta test etmişlerdir. Bu çalışmada beş farklı kumaş (ikisi % 100
pamuklu bezayağı örgü dokuma kumaş, birisi saten örgü yün dokuma kumaş,
21
bezayağı örgüde dokuma PES ve polietilen olmak üzere) kullanılmış olup

numunenin modül oranını (kopma modülüne karşı kesme) numune ölçü uzunluğu ve
kavranmayan numune genişliğini içeren ilgili üç parametre araştırılmıştır. Şerit
kopma mukavemetine karşı (grab) kopma oranları, deneysel sonuçlardan
hesaplanmış ve teorik modelden tahmin edilen değerlerle bağdaşabilmekte olduğu,
böylece teorik modelin kopma numunesinin kopma mukavemetinin
tahminlenmesinde kullanılabileceği önerilmiştir.
Lam ve Postle (2006), yün ve pamuklu kumaşlarda mekanik özelliklerin
tespit edilmesi üzerine bir çalışma hazırlamışlar, pamuklu denim kumaşların
mekanik ve yüzey özelliklerinin çok değişkenli istatistiksel analiz teknikleriyle
incelemesini yapmışlardır.
Zervent Ünal (2007) çalışmasının bir bölümünde, dokunmuş 47 adet havlu
kumaşın fiziksel (iplik numarası, gramaj, sıklık gibi) ve performans özelliklerini
standartlara göre deneysel olarak belirlemiş, söz konusu fiziksel özellikler ile
yumuşaklık, hidrofilite ve kopma mukavemeti performans özelliklerinin deneysel
verilerini kullanarak istatistiksel analiz teknikleriyle (K-S testi, Runs testi, regresyon
ve korelasyon analizleri) tahminlemeye yönelik faydalı eşitlikler elde etmiştir. Bu
çalışmada hav çözgü iplik numarası, zemin çözgü iplik numarası, atkı iplik numarası,
gramaj, atkı sıklığı, çözgü sıklığı, hav yüksekliği, atkı krimpi, zemin çözgü krimpi,
yumuşaklık, hidrofilite, atkı ve çözgü kopma mukavemetleri standartlara göre
belirlenen fiziksel ve performans özellikleri olup, SPSS paket programı ile elde
edilen deneysel sonuçların istatistiksel analizi yapılmış ve tahminlemeye yönelik
faydalı eşitlikler elde edilmiştir.
22
3. MATERYAL VE METOT Füsun DOBA KADEM
3. MATERYAL VE METOT
3.1. Materyal
Bu çalışmada deneylerde kullanılan kumaşların dokunması, Adana Organize

Sanayi Bölgesi’nde kurulu bulunan FESA Tekstil Tic. ve San. A.Ş. desteği ile
gerçekleşmiştir. Bahsi geçen işletmenin üretim alanı, ipliği boyalı gömleklik kumaş
olup, FESA Tekstil Tic. ve San. A.Ş.’de genelde fantazi dokuma desenleri
çalışılmakta olduğundan işletme bu çalışmaya özel kumaş üretmiştir. Kumaşlar,
Picanol GTX kancalı dokuma makinesinde dokunmuştur. Deneysel çalışmada
planlanan kumaş konstrüksiyon özellikleri, Çizelge 3.1.’de verilmiştir.
Planlanan kumaş özellikleri, pamuklu gömleklik kumaşlarda uygulamada
yaygın olarak kullanılan örgü türü, iplik numarası ve sıklıklar olması nedeniyle tercih
edilmiştir.
Çizelge 3.1. Deneysel çalışmada planlanan kumaş konstrüksiyon özellikleri

Örgü türü iplik no Çözgü sıklığı Atkı sıklığı
(Ne) (tel/cm) (tel/cm)
34
56 30
Penye, 26
50/1 34
48 30
26
34
Bezayağı (1/1) 40 30
26
27
45 24
Dimi (2/2Z) Penye, 20
40/1 27
40 24
Panama (2/2) 20
30
38 25
20
Penye, 30
30/1 33 25
20
30
27 25
20
23
Çizelge 3.1.’den görüldüğü gibi çözgüsü ve atkısı aynı iplik numarasında

olan %100 pamuklu penye iplikler, çözgü sıklığı sabit tutulup farklı atkı sıklıklarında
dokunmuş, akabinde aynı iplik numaralarında ve aynı örgüde, çözgü sıklığı
değiştirilerek yine atkı sıklıklarında değişim de yapılarak farklı kumaşlar elde
edilmiştir. Çizelgeden de görüldüğü üzere çalışmada bezayağı, 2/2 dimi ve panama
olmak üzere üç farklı örgüde çalışılmış olup toplam 72 adet kumaş üretilmiştir.
Çalışmanın başlangıcında her bir iplik numarası grubunda ve her bir örgüde 9’ar
kumaştan toplam 81 adet kumaş dokutulması düşünülmüş ancak Ne 40/1 iplik
numarasında 9 kumaş işletmede üretilememiş dolayısıyla 72 adet kumaş elde
edilmiştir.
İç çamaşırı, gömleklikler, t-shirt, dikiş iplikleri gibi tekstilin bir çok alanında
kullanılabilme özelliği olan pamuk lifi, gömleklik kumaş üretiminde uygulamada
yaygın olarak kullanılan lif olduğu için bu çalışma kapsamında hammadde olarak
seçilmiştir. Hammadde %100 pamuk penye ipliği olup üretim sistemi, ring iplik
eğirme sistemidir. Katlı iplik yerine, maliyetinin daha düşük olması nedeniyle tek kat
iplik (haşıllanmış) kullanılarak dokuma işlemi gerçekleştirilmiştir.
Çalışma kapsamında kullanılan iplikler, ipliği boyalı olarak dokumaya sevk
edilmiştir. İpliği boyalı hammadde seçilmesinin nedeni, dokumada elde edilecek
desen düzgünlüğünün daha iyi olması ve gömleklik çalışan işletmelerde, uygulamada
ipliği boyalı materyalin tercih edilmesidir.
3.1.1. %100 Pamuklu Ring İpliklerin Boyanması
Tekstil elyafından oluşturulan ipliğin, dokuma veya örme kumaş haline

getirilmeden önce çile, bobin, levent gibi formlarda ön terbiye ve/veya boyama ve
bitim işlemlerine tabi tutulmasına iplik terbiyesi denilmektedir. İplik halinde
boyama, yalnızca iplik halinde kullanılacak mamulün boyanmasında değil, kumaş
veya bitmiş parça halinde boyama işlemleriyle elde edilemeyen görünüşlerin
(efektlerin) eldesi için de bir hazırlık safhasıdır. İpliği boyalı mamuller, özellikle
dokuma ve örme işlemi sırasında kareli, çizgili, ekose gibi desenlerin
24
oluşturulmasında büyük önem arz etmekte olup, gömleklik, eteklik, pantolonluk ve

teknik amaçlı olarak yaygın kullanım alanına sahiptir.
Boyanacak olan bobinler boyama işlemine geçmeden önce nötr bir pH
değerine ve yüksek bir emiciliğe sahip olmalıdırlar. Bunların yanında kullanılan
bobinler %100 pamuklu olduğundan pamuğun doğal yapısından gelen mum, yağ ve
vaks gibi maddelerden temizlenmelidir (kostikleme). Ayrıca pamuğun sarıya yakın
olan doğal renginin de beyazlatılması özellikle açık renk boyamalarda yapılması
gereken işlemlerden birisidir. Boyama öncesi yapılan bu işlemler, ön terbiye
işlemleri olarak nitelendirilmektedir.
Bu çalışmada, %100 pamuklu penye ring ipliklerin boyanması, reaktif
boyarmadde kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Pamuklu mamullerin iplik formunda
yapılan boyamalarında ve kırışık izi tehlikesi bulunmayan dokuma kumaş ve
özellikle örgü kumaşların boyanmasında, çektirme yöntemi (uzun flottede boyama)
tercih edilmektedir.
Tekstil terbiyesinde kullanılan reaktif boyarmaddelerin %52’si çektirme
yöntemine göre boyamalarda, % 27’si emdirme metotlarına göre boyamalarda ve
%21’i baskı ile renklendirmede kullanılmaktadır (Özdemir, 2002).
Deneysel çalışmada kullanılan dokuma kumaşların iplikleri (%100 pamuklu
bobinler), çektirme yöntemine göre boyanmış olup, boyama metodu olarak
uygulaması en kolay metot olan standart metot (30-80 oC arasında, soda veya
karışım alkali kullanılması) seçilmiştir. Standart metotta, tuz veya tuzlu su
prosesin başlangıç şartlarında işleme katılmaktadır. Daha sonraki 10 ile 20 dakika
arasında çözünmüş boyarmadde flotteye ilave edilmektedir. Alkali olarak sadece
soda kullanılacaksa, soda porsiyonlar halinde dozajlanmaktadır (yavaş bir şekilde ve
az miktarlarda). Eğer boya çözeltisinin dozajlanması mümkün değilse, prosesin
başlangıç şartlarında ilk önce uygun sıcaklık değerlerinde çözünmüş olan
boyarmadde ile boyama işlemine başlanmalı, daha sonra porsiyonlar halinde tuz
ilavesi yapılmalıdır (Özdemir, 2002).
Çalışma kapsamında bobinlerin boyanması, dikey silindir gövdeli dikey iğli
bobin boyama makinesinde FESA Tekstil Tic. ve San. A.Ş.’de gerçekleştirilmiştir.
25
Genel olarak bir boyama makinası boyama çözeltisinin konduğu ana

bölme, yükleme ve boşaltma sistemi, ısıtıcı ve kontrol mekanizmalarından
meydana gelmektedir. Bu makinelerde terbiye işlemi görecek bobin sayısı,
preslenmiş bobinlerin kullanılabilmesi ile artırılmış ve böylece bobin kapasitesinin
artırılmasıyla, düşük flotte oranlarında boyamalar yapılması sağlanabilmiştir. Bundan
dolayı da, enerji giderleri azaltılabilmekte, mamul açısından aynı partilerde tekrar
aynı boyama sonuçları alınabilmekte ve daha az kimyevi ve boyarmadde
kullanıldığından üretim maliyeti daha düşük tutulabilmektedir. Dikey silindir gövdeli
dikey iğli bobin boyama makinelerinde ayrıca, değişken ve yüksek akış oranlarında
çalışılabilmekte yüksek sıcaklıklara çıkılabilmektedir. Bu makinalarda işlem görecek
olan bobinlerin preslenme olanağı bulunduğundan, ipliklerin boyama esnasında
yüksek sıcaklık, basınçtan ve debiden dolayı deforme olma riski minimuma
indirilerek, hatalı boyama sonuçlarının oluşması engellenebilmektedir (Özdemir,
2002).
Tekstil terbiyesinde en fazla tercih edilen bu tür bobin boyama makinesi,
Şekil 3.1’de verilmiştir.
Şekil 3.1. Dikey gövdeli bobin boyama makinesi (www.dilmenler.com.tr, 2007)
26
Çalışmada Ne 50/1, 40/1 ve 30/1 iplik numaralarında bütün bobinlerin ön

terbiyesi ve boyanması, EK-1’de verilen boyama prosesine uygun olarak
gerçekleştirilmiştir. Numunelerin ön terbiye ve boyama proseslerinde kullanılan
tekstil kimyasalları ve özellikleri hakkında aşağıda kısaca bilgi verilmiştir.
İyon Tutucu (Gemsol WR-1): Su ile çalışan ortamlarda su sertliği ve ısı nedeniyle
oluşabilecek çökeltilerin önlenmesine yönelik olup, pişirme ve beyazlatma sonrası
yapılan yıkamalarda uzaklaştırılmış maddelerin yeniden mamul üzerine çökmesini
önlemektedir. Bu sebeple pamuk kasarında daha iyi beyazlık ve hidrofilite
sağlanmaktadır.
Stabilizatör (Gemstap HP-52): Her türlü pamuk ve sentetik/pamuk karışımlarının
Hidrojen Peroksit ile ağartılmasında kullanılabilen organik stabilizatördür. Kimyasal
konstrüksiyonu sebebiyle ağır metal iyonlarını tutabildiği gibi suya sertlik veren
toprak alkali metal iyonlarını da tutma özelliğine sahiptir. Bu nedenle kontinü
sistemlerdede silikat ilavesi olmaksızın kullanılabilmektedir.
Islatıcı (Gemsol HRK): Kasar ve boyama işlemlerinde pamuklu tekstil mamulüne,
yüksek hidrofilite ve beyazlık derecesi kazandıran bir ıslatıcı türü olup düşük ve
yüksek sıcaklıklarda NaOH’e dayanıklıdır. Pamuklu mamullerde yüksek hidrofilite
kazandıran bu madde pamuk boyamada dispersan ve egalizatör görevi yapmaktadır.
Yıkama maddesi (Gemsol H2K): Tüm doğal, suni ve sentetik elyaftan ve
karışımlarından yapılan tekstil mamullerinin ön terbiye ve boya sonrası
yıkanmalarında kullanılan etkilili bir yıkama malzemesidir. Yüksek dispers özelliği
yardımıyla mamul üzerindeki kir ve boya taneciklerini uzaklaştırarak tekrar mamul
üzerine çökmesini engeller. Köpük problemi yaratmayan ve kontinü sistemlere de
uygun olan bir yıkama maddesidir (Gemsan, 2004).
Çalışma kapsamında %100 pamuklu bobinlere yapılan ön terbiye
işlemlerinde, kostikleme 98 oC’ de gerçekleştirilmiştir. Ön terbiyesi tamamlanmış bir
bobinin boyanması işlemine geçmeden, boyamanın başlangıcında suyun pH
değerinin nötre yakın bir değerde, yani yaklaşık pH 6 civarında olmasına dikkat
edilmelidir. Bobinler eğer ön terbiye sonrasında pH değeri 7 üzerinde olan bir suyla
işlem gördüyse, boya banyosuna asetik asit ilave edilmesi gerekmektedir. Aynı
sebepten dolayı ön terbiye sonrası da nötralize işlemi yapılmıştır. Boyama işlemi
27
sonunda kullanılan boyarmadde türüne, boyanan rengin açık veya koyu olması
durumuna göre yıkama işlemleri gerçekleşmektedir. Bu işlemler ile bobin üzerinde
fikse olmamış boyarmadde ve kimyasal artıklar tam olarak uzaklaştırılmaktadır.
Daha sonra bobinlerin yumuşak, kaygan ve dolgun bir tutuma sahip olabilmesi ve
daha sonraki yapılacak olan aktarma ve dokuma işlemlerinde kopuşları ve toz almayı
önleyebilmek için avivaj apresi yapılmaktadır. Avivaj apresi uygulamasında
başlangıçta ortamın pH’sının 5-5.5 olmasına dikkat edilmelidir.
Bobin boyama işlemi, ipliğin elyaf yapısının bozulmamasına ve bobinlerin
mekanik ve ısıl etkilerle deforme olmamasına dikkat edilerek iyi bir kurutma ile
tamamlanmalıdır. Burada %100 pamuklu bobinler, boyama sonrasında 5-5.5 atü
basınçta kurutulmuştur.
3.1.2. Çalışmada Kullanılan Pamuklu Kumaşların Ön Terbiyesi
Çalışmada kullanılan pamuklu kumaşlar, Picanol GTX kancalı (rapierli)

dokuma makinasında dokunmuştur. Kancalı dokuma makineleri, mekiksiz dokuma
makineleri arasında esnekliği (kumaş çeşidine göre çok yönlülüğü) en fazla olan
dokuma makineleri olup yünlü, pamuklu ve filament ipliklerle hafif, orta ve ağır
kumaşların üretiminde yaygın olarak tercih edilmektedir. Numulerin dokunduğu
makine ile ilgili özellikler
Tezgah tipi ve modeli :PICANOL GTX -1997

Tezgah eni :190 cm
Tezgah devri :450 dev/dak
Atkı atma sistemi :Esnek kancalı
Atkı renk adedi :8 renk
Armür tipi :STAUBLI 2650
Çözgü salma ve kumaş sarma sistemi : Elektronik kontrollü
28
şeklindedir. Dokunmuş pamuklu kumaşlar, dokuma çıkışında ön terbiye işlemine tabi

tutulmuşlardır.
Pamuklu mamullere ön terbiye yapılmasındaki temel hedef, yabancı
maddeleri materyalden uzaklaştırarak pamuk lifini hidrofil yapmak böylece
boyarmadde ve tekstil yardımcı maddelerinin kolayca nüfuz edebilmesini sağlamak,
ön terbiye sonrası uygulanacak terbiye işlemlerinde (boyama, baskı ve bitim
işlemlerinde) ham kumaşın yüzey düzgünlüğünü sağlayarak mamulü bu terbiye
işlemlerine hazır hale getirmektir. Pamuklu tekstil mamullerine haşıl sökme, bazik
işlemler (pişirme, kaynatma) ve ağartma olmak üzere standart üç temel ön terbiye
işlemleri uygulanmaktadır. Bu üç temel işlemin yakma ve merserizasyon gibi diğer
işlemlerle desteklenmesi gerekebilir. Mamulün ön terbiye dairesine girmeden ham
kontrolden geçirilmesinde fayda vardır. Bazı hatalar burada giderilebildiği gibi
terbiye işlemleri sırasında da giderilebilmektedir. Terbiye işletmesine giren ham
bezin ham kontrolünde iplik hataları TS-627, dokuma hataları TS-471’e göre tespit
edilmektedir. Farklı iplik ve kat bükümleri, açılan iplikler, fazla nepsli iplikler,
uçuntular, doku hataları (desen hatası), gevşek ve gergin kenar, delik atkı ve çözgü
bantları ve yağ lekeleri bu hatalardan bazılarıdır.
Çalışma kapsamında dokunmuş 72 adet kumaşın ön terbiyesi MİSİS Apre’de
(Adana Organize Sanayi Bölgesi) yapılmıştır. Ön terbiye öncesi kumaşlar, işletme
ortamında ham kalite kontrolünden geçirilmiş olup ipliği boyalı bu kumaşlara, ön
terbiye işlemi olarak yakma ve haşıl sökme işlemleri uygulanmıştır.
Ham kontrol ve fırçadan gelen kumaşın terbiye dairesinde genellikle göreceği
ilk işlem yakmadır. Yakma işleminde amaç, kumaşı oluşturan ipliklerden çıkan lif
uçlarını uzaklaştırarak kumaş yüzeyini daha düzgün hale getirmektir. Yakma işlemi
sırasında kumaşın kuru olması gerektiğinden ve yakma sonucu bezde bir sararma
meydana geldiğinden genellikle yakma, ön terbiye dairesine gelen kuru ham bezin
gördüğü ilk işlemdir. Düzgün bir yakma etkisi sağlanabilmesi için, alev enerjisinin,
uzunluğunun devamlı olarak bütün kumaş eni boyunca sabit tutulabilmesi şarttır.
Yakma makinasını oluşturan parçalar, brülörler, ekstraksiyon sistemi (alevli gazın
uzaklaştırılması için), soğutma sistemi, fırçalama sistemi ve kül uzaklaştırma sistemi
(statik toz önleyici) olarak sıralanabilir. Yakma makinelerinin en hassas bölgesi
29
bekler olup, genellikle bekler soğutularak gereğinden fazla ısınmaları önlenmektedir.

Beklerin tutuşturulması kıvılcımla sağlanmaktadır. Günümüzde kullanılan gazlı
yakma makinelerinin hemen hepsinde, kumaş makinadan geçerken durursa (elektrik
kesilmesi) bekler geriye gitmekte ve böylece kumaşın yanması önlenmektedir.
Yakmadan çıkan kumaşta kalabilecek kıvılcımların yanmaya neden olmasını
önlemek için, kumaş makinayı terketmeden önce iki silindir arasından geçirilir veya
söndürme donanımı konulur. Fakat genellikle yakmadan sonra haşıl sökme işlemi
yapıldığı için yakma makinasından çıkan kumaş, hemen haşıl sökme flottesinin
bulunduğu tekneye daldırılarak kıvılcımların emin bir şekilde söndürülmesi sağlanır.
Kumaş, yakma makinesinden bir yüzü ya da iki yüzü yakılacak şekilde geçirilebilir
(Aniş, 1998).
Günümüzde en fazla tercih edilen yakma makinaları gazlı yakma
makinalarıdır. Bu makinalarda yakma etkisi, kumaşın gözeneklerine kadar nüfuz
edebilmektedir. Gazlı yakma makinalarında, yakıt olarak hava gazı, bütan ve propan
gazı veya benzin, gazyağı, dizel buharları kullanılabilmektedir. Bir yakma
makinasının yakma etkisini belirleyen faktörler,
- Alev kuvveti
- Kumaş geçiş hızı
- Kumaş ile bek arasındaki mesafe
- Beklerin pozisyonudur.
Alev Kuvveti: Alev yoğunluğu veya alev kuvveti, yakma alevi tarafından birim
zamanda, belirli bir yüzeydeki kumaşa aktarılan enerji miktarıdır.
Kumaş Geçiş Hızı: Kumaş geçiş hızı yükseldikçe, kumaşın yakma ile temas ettiği
süre azalmaktadır. Bu nedenle geçiş hızı ayarlanarak yakma etkisi azaltılıp
çoğaltılabilir. 50-150 m/dak geçiş hızı, uygulamada kullanılan kumaş geçiş hızı
aralığıdır.
Kumaş ile Bek Arasındaki Mesafe: En yüksek verimde yakma etkisi, bek-kumaş
mesafesinin 5-6 mm olduğunda sağlanmaktadır.
Beklerin Pozisyonu: Bek alevi ile kumaşın temas etme şekli, elde edilecek yakma
derecesine önemli şekilde etki eder.
30
Özellikle sentetiklerin ve bunların doğal liflerle karışımlarının miktarının

artmasıyla, bek pozisyonlarının doğru seçilmesi, iyi bir yakma için en önemli seçim
kriteridir.
Çizelge 3.2’de günümüzde uygulanmakta olan yakma şekilleri ve özellikleri
Şekil 3.2’de de çalışmada kullanılan pamuklu kumaşların yakmasının yapıldığı
makina görülmektedir. Pamuklu mamullerde iyi bir yakma derinliğini sağlayabilmek
için genellikle bek alevi kumaşa dik pozisyonda etki ettirilir (Tarakçıoğlu, 1979).
Çizelge 3.2. Kumaş yakma şekil ve özellikleri

Yakma Şekli Özelliği
Kumaş Üzerinde Yakma Bek pozisyonu, alevin kumaşa iyi nüfuziyetini sağlayacak şekilde
kumaşa dik olarak etki ettiği, kumaşın arkasında engel bulunmadan
yapılan yakmadır.
Bu konumda alev kumaşa teğetsel olarak etki etmektedir. Hafif ve

Teğetsel Yakma hassas kumaşların yakılmasında tercih edilen bu konumda alev kumaş
üzerine doğrudan püskürtülmemektedir.
Alevle temas halinde olan kumaş, soğutulmuş silindir üzerinde

Silindir Üzerinde Yakma bulunmaktadır. Kumaşın arka yüzü soğutulmuş silindirle temasta
olduğundan, alev kumaşın içinden geçmemektedir ancak kumaşın
girintilerine nüfuz edebilmektedir.
Tersten Hava Püskürtmeli Bu pozisyonda beklerin karşısından hava püskürtüldüğünden alevin

Yakma kumaşın içerisine girmesi önlenmekte sadece yüzeydeki tüycükler
yanmaktadır.
Şekil 3.2. Yakma makinası (www.osthoff-senge.com, 2006)
31
Kumaşların dokunması öncesinde çözgü iplikleri, dokuma hazırlık işlemi

olarak haşıllanırlar. Haşıllama işleminde amaç, çeşitli mekanik zorlamalarla karşı
karşıya kalan liflerin birbirine daha iyi yapışarak, daha kapalı daha sağlam bir hale
gelmeleri ve kayganlıklarının artması sağlanarak, dokumada performansını
artırmaktır. Haşıl maddeleri makro moleküllü film oluşturabilen ve liflere belli bir
yapışma, tutunma yeteneğine sahip doğal maddeler (nişasta ve türevleri, selüloz
türevleri, protein haşıl maddeleri vs.) ve yapay (polivinilalkoller, poliasetatlar vs.)
maddelerdir. Haşıl reçetelerinde haşıl maddeleri yanında haşıl yardımcı maddeleri de
bulunmaktadır. Bu tür maddeler küçük moleküllü olup yumuşatıcı, ıslatıcı
çözünmeyi artırıcı, statik elektriklenmeyi azaltıcı vb. özellikler kazandırma amacıyla
kullanılırlar. Haşıl maddelerinin değerlendirilmeleri sırasında gözönünde
bulundurulacak hususlar; ipliğe nüfuz yeteneği, yapıştırma kuvveti, film oluşturma
yeteneği ve filmin elastikiyeti, flottenin viskozitesi, suda çözülme hızı, atık su
tesislerinde arıtılabilme durumu olarak sıralanabilir (Aniş, 1998).
Çalışma kapsamında kullanılan kumaşlarda sentetik haşıl maddesi olarak
Polivinilalkol (PVA) kullanılmış olup, bu madde yıkama ile uzaklaştırılabilen bir
maddedir. PVA’nın yıkanabileceği sıcaklık aralığı 80-100oC olup, bu maddenin
elektrolitlere karşı hassas olması nedeniyle pH nötr ortamda yıkama yapılmaktadır.
Çalışmada kullanılan pamuklu kumaşlar 120 m/dak hızla Şekil 3.2’deki
yakma makinasından geçirilmiş ve yakma şekli olarak, soğutulmuş silindir üzerinde
ve çift yüz yakma uygulanmıştır. Yakmanın hemen arkasından haşıl sökme
flottesinin bulunduğu tekneye daldırılarak 90-95 oC de yıkama ile numune
kumaşlardaki haşıl maddesi uzaklaştırılmıştır.
3.2. Metot
Çalışmada deneye tabi tutulacak dokuma kumaşların analizine geçmeden

önce, bu kumaşların iplik özellikleri de incelenmiştir. Çalışma kapsamında kullanılan
%100 pamuklu iplikler, ipliği boyalı olarak dokumaya sevk edilmiştir. %100
pamuklu penye ring ipliklerinin, Kıvanç Tekstil A.Ş. işletmesinde standart atmosfer
32
şartlarında iplik numarası, iplik mukavemeti, iplik düzgünsüzlüğü ve iplik hataları,

iplik tüylülüğü gibi kalite özellikleri belirlenmiştir.
a)İplik Numarasının Tespiti
İplik numarası tayininde, her bobin için çıkrığa 120 yardalık çileler sarılmış
ve bu çileler numara terazisinde (Uster Autosorter 4) tartılarak ipliklerin numara
değeri Ne olarak tespit edilmiştir. Her bir bobin için 120 yardalık 5 adet çile
hazırlanarak 5 ölçüm yapılmış ve bu 5 değerin ortalaması alınarak ipliğin numarası
tayin edilmiştir. Şekil 3.3’de Uster Autosorter verilmiştir.
Şekil 3.3. Uster Autosorter 4 (www.uster.com, 2004)
b) İplik Mukavemetinin Tespiti

İpliğin mukavemet testinde; numuneye koparılıncaya kadar çekme kuvveti
uygulanmakta olup, numune koptuğu andaki kuvvet ‘kopma kuvveti’ olarak ifade
edilmektedir. İplik mukavemeti; ipliğin kopma kuvvetinin ipliğin inceliğine
(numarasına) oranı olup, g/tex, cN/tex, Rkm gibi birimlerle ifade edilmektedir. Rkm,
numunenin kendi ağırlığı ile koptuğu kilometre cinsinden uzunluk olarak
tanımlanmaktadır. Eşitlik (3.1.)’de kgf ipliğin kopma mukavemetini, Nm ise metrik
sistemde iplik numarasını göstermektedir.
Rkm = kgf x Nm (3.1.)
İplik mukavemet testinde, kopma kuvveti, kopma uzaması, Rkm ve kopma işi
değerleri belirlenmektedir. Kopma işi, numunenin ani bir çekme ya da düşen bir
33
ağırlık gibi şok yüklemelere dayanabilme kabiliyetini göstermekte ve numunenin

sağlamlığı ile ilgili fikir vermektedir. Şekil 3.4’te Uster Tensorapid 3 cihazı
görülmektedir.
Şekil 3.4. Uster Tensorapid 3 (www.uster.com,2004)
Uster Tensorapid 3 cihazı (Şekil 3.4), kesikli lif ipliklerin, katlı ipliklerin ve
filament ipliklerinin mukavemet testinde yaygın olarak kullanılmakta olup, kuvvet
ölçümünü 1000 N’a kadar yapabilmek mümkündür. Cihazda, kopma kuvveti, kopma
uzaması, Rkm ve kopma işi değerleri her ölçüm sonucunda toplu olarak
görülebilmekte, test sonucunun ortalama değeri, standart sapması ve değişim
katsayısı (CV) hesaplamaları da yapılabilmektedir. Test sonucunda, kuvvet-uzama ve
modül-uzama eğrileri de cihaz tarafından çizilebilmektedir (Duru Baykal P., 2003).
Uster Tensorapid sonuçlarında;
Rkm: İplik mukavemeti (kgf x Nm) ( 1 Rkm = 1.0197 cN/tex )

B- work: İplik kopma işi (gf.cm )
E: İplik kopma uzaması ( %)
B- force: İplik kopma kuvveti (gf )
şeklinde ifade edilmektedir.
34
c) İplik Düzgünsüzlüğü ve İplik Hatalarının Tespiti

İplik düzgünsüzlüğü, ipliğin uzunluğu boyunca görülen kütlesel değişim
olarak tanımlanmakta olup, % U (ortalama sapma yüzdesi) ve % CV (değişim
katsayısı) olarak iki şekilde ifade edilmektedir ve aralarında aşağıda verilen bağıntı
mevcuttur.
% CV = 1.25 x % U (3.2.)
İplik düzgünsüzlüğü ve iplik hataları, Uster Tester 4-SX cihazı kullanılarak

tespit edilmiş olup, söz konusu cihaz Şekil 3.5’te verilmiştir. Cihazın test hızı 400
m/dak’dır. İplik hataları; ince yer, kalın yer ve neps olarak gruplandırılmakta olup,
bu hatalar iplikte düzgünsüzlüğe yol açmakta ve ipliğin genel performansını olumsuz
etkilemektedir. İnce yer hatası, -50 % şeklinde gösterilmekte ve ortalama iplik
kesitinin (kalınlığının) %50’si kadar ya da daha azı kadar olan yer ince yer hatası
olarak değerlendirilecek anlamına gelmektedir. Kalın yer hatası, +50 % şeklinde
gösterilmekte ve ortalama iplik kalınlığının %150’si kadar yer, kalın yer hatası
olarak değerlendirilecek anlamına gelmektedir. Neps hatası ise ring ipliklerinde
+200% şeklinde gösterilmekte ve ortalama iplik kalınlığının %300’ü (3 katı) kadar
bir kalın yer hatası olarak değerlendirilecek anlamına gelmektedir.
Şekil 3.5. Uster Tester 4-SX (www.uster.com, 2004)
35
İplik düzgünsüzlük ve hata testleri yapılırken, her ölçüm 400 metre iplik
üzerinden gerçekleşmek üzere her bobinden 5 ölçüm yapılmıştır.
Uster Tester 4-SX cihazı ile iplik, fitil ve şeritte düzgünsüzlük ölçümü
yapılabilmektedir. Cihazın yan tarafında bulunan cağlık bölgesine test edilecek
numune (bobin, kops, şerit veya fitil) yerleştirilmekte, cihazda bulunan iki paralel
plakadan oluşan kondansatörler arasından numune geçirilerek, birim uzunluk
boyunca kütlesel değişim incelenmektedir. Cihazdan elde edilen bilgiler;
düzgünsüzlük (% U ve % CV ), ince yer adedi, kalın yer adedi, neps adedi, tüylülük
gibi bilgiler ve kütlesel değişim için spektrogramlar ve diyagramlardır (Duru Baykal,
2003).
d) İplik Tüylülüğünün Tespiti
İplik tüylülüğü, birim uzunluk boyunca iplik yüzeyinden dışarı doğru çıkan
liflerin sayısı ya da lif uzunluğu olarak ifade edilmektedir. Kullanılan elyaf
özellikleri ve iplik üretim aşamaları, iplik tüylülüğü üzerinde etkili olmaktadır. Uster
Tester 4-SX cihazı ile bu çalışmada kullanılan ipliklerin düzgünsüzlük ve iplik
hataları ölçümleri ile beraber tüylülüğü de ölçülmüştür.
İplik tüylülüğü, H ile sembolize edilen tüylülük indeksi ile ifade edilmektedir.
İplik yüzeyinden sarkan liflerin toplam uzunluğunun, ölçüm yapılan iplik
uzunluğuna oranı, tüylülük indeksini vermektedir.
3.2.1. Numunelerin Fiziksel Özelliklerinin Tespiti
Bu çalışmada, pamuklu kumaşların ön terbiyesi yapıldıktan sonra, işletme

ortamında kalite kontrolden geçirilmiştir. Numunelerin, TS 471 esas alınarak
yapılacak testler öncesinde, dokuma kumaş hatalarına bakılmıştır. Çözgü yönündeki
hatalar (kalın çözgü, ince çözgü, tarak izi, gevşek çözgü vb.), atkı yönündeki hatalar
(kalın atkı, ince atkı, yarım atkı kaçığı, çift atkı, sık-seyrek atkı vb.), kumaş
yüzündeki hatalar (nope, çepel, delik, patlak, yırtık, leke gibi) ve kenar hataları
(cımbar izi, gergin kenar, gevşek kenar gibi) kontrol edilmiştir. Bu çalışmada kumaş
numunelerinin tespit edilmek istenilen fiziksel ve performans özellikleri Çizelge
3.3’te verilmiştir.
36
Çizelge 3.3. Uygulanan testler ve ilgili standartlar

Uygulananan Testler İlgili Standart
Gramaj TS 251
Sıklık (atkı ve çözgü sıklığı) TS 250
Örgü raporu TS 6349
Kumaş kalınlığı TS 7128 EN ISO 5084
Krimp (atkı ve çözgü) TSE 254
Yırtılma mukavemeti (atkı ve çözgü) TS EN ISO 13937-1
Kopma mukavemeti (atkı ve çözgü) TS EN ISO 13934-1
Yıkamadan sonra boyut değişimi (atkı ve çözgü) TS 392 EN 25077 (ISO 6330)
Buhar sonrası boyut değişimi (atkı ve çözgü) BS 4323
Boncuklanma TS EN ISO 12945-2
Aşınma ile kütle kaybı BS 5690
Bu çalışmada kumaş numunelerinin tespit edilmek istenilen fiziksel

özellikleri; gramaj, atkı ve çözgü sıklıkları, örgü, krimp ve kumaş kalınlığı,
performans özellikleri ise atkı ve çözgü kopma mukavemeti, atkı ve çözgü yırtılma
mukavemeti, yıkamadan sonra boyut değişimi, buhar sonrası boyut değişimi, aşınma
ile kütle kaybı ve boncuklanmadır.
3.2.1.1. Gramaj Tayini
Standart atmosfer şartlarında (20±2oC sıcaklık ve %65±2 bağıl nem) 24 saat

kondüsyonlanan numunelerden, aynı atkı ve çözgüleri içermeyecek şekilde 100
cm2lik gramaj numuneleri kesilip, hassas terazide tartılmış, ölçümlerin aritmetik
ortalaması alınmış ve böylece deneye tabi tutulan kumaşın ortalama gramajı tespit
edilmiştir. Gramaj (m2 ağırlık) tayininin uygulanma ve değerlendirme şekli, TS 251’e
uygundur.
3.2.1.2. Örgü (Rapor) Analizi
Rapor (dokumada tekrarlanan en küçük desen) ile, atkı ve çözgü ipliklerinin

birbirinin altından veya üstünden geçiş sayısı ve şekli belirlenmiş olur. Çözgü
37
ipliğinin atkı ipliğinin üstünde olduğu durumda rapor kareleri dolu, çözgü ipliğinin
atkı ipliğinin altında olduğu durumda ise rapor kareleri boş bırakılır. Çalışmada
tercih edilen örgüler bezayağı, dimi, panama olarak düşünülmüştür.
Bezayağı örgü, raporunda iki çözgü ve iki atkının bulunduğu en küçük raporlu
dokuma örgüsüdür. Her bağlantı noktası, diğer bağlantı noktalarıyla dört köşeden
temas eder, atkı ve çözgü bağlantılarının sık olmasından dolayı, en dayanıklı dokuma
şeklidir. Çözgü ve atkı ipliklerinin yüzme (bir ipliğin kendisine dik olan birden fazla
ipliğin üstünden veya altından geçmesi) yapmadığı tek örgüdür. Bezayağı örgünün,
elbiselik ve gömleklik kumaşlar, iç çamaşırları, astarlık kumaşlar, çarşaflık kumaşlar,
yatak takımları, masa ve sehpa örtüleri gibi geniş kullanım alanı bulunmaktadır.
Dimi örgüleri, kumaş yüzeyinde eğimli yollar oluşturan temel dokuma
örgüleridir. Bu eğimli yollara dimi diyagonali denir. Sağ yollu (Z) dimi örgülerde
dimi diyagonali soldan sağa, sol yollu (S) dimi örgülerde dimi diyagonali sağdan sola
doğru yükselir. Dimi örgüsünde dokunan kumaşın tersi ve yüzü farklı görünümde
olup, örneğin kumaşın yüzünde dimi diyagonali sağ yollu ise tersinde sol yolludur.
Dimi örgülerde her bağlantı noktası diğer bağlantı noktalarına iki köşeden temas
etmektedir. Bu durum, bezayağı örgüsüne göre iplik sıklıklarını artırmaya daha
uygun bir yapı oluşturmaktadır. Dolayısıyla bezayağına göre daha ağır ve dayanıklı
kumaş dokunabilmektedir. Dimi örgülü kumaş, aynı iplik ve sıklıkta dokunan
bezayağı kumaşa göre daha yumuşak, esnek ve dökümlüdür. Pamuklu ve yünlü
dokumada tercih edilen bu örgü, kadın ve erkek elbiselik kumaşlar, gömleklik
kumaşlar, denim kumaşlar, battaniyelik kumaşlar gibi geniş kullanım alanına
sahiptir. Dengeli ve çözgü yüzlü dimiler, en fazla tercih edilen dimi çeşitleridir.
Dengeli dimi, çözgü ve atkı ipliğinin üstte olduğu nokta sayısının eşit olduğu
dimilerdir.
Bezayağı örgüsünde kullanılan bağlantı şeklinin iki veya daha fazla sayıda
çözgü ve atkı ipliğine uygulanmasıyla panama örgü elde edilir. Bu durumda iki veya
daha fazla sayıda iplik yan yana aynı hareketi yapmaktadır. Enine ve boyuna yönde
grup halinde hareket eden çözgü ve atkı sayısı birbirine eşit olan panama örgüleri,
düzenli panama örgüleri olup, gevşek ve gözenekli bir doku meydana getirirler ve
kumaş dayanıklığı düşüktür. İpliklerin grup halinde hareket etmeleri nedeniyle
38
kayma ve dokuda şekil bozukluğu meydana gelebilir. Düzenli panamada kumaşın her
iki yüzünde de aynı görüntü vardır. Örgü raporunda bulunan çözgü ve atkı sayısı
daima birbirine eşittir. En küçük düzenli panama raporu, 4 çözgü 4 atkıdan oluşur.
Bu tür örgü, özellikle yünlü ve pamuklu dokumalarda tercih edilmekte olup,
elbiselik, spor ceketlik, mantoluk kumaşların dokunmasında kullanılmaktadır (Özgen
ve Türkyılmaz , 2003;Yakartepe ve Yakartepe, 1995).
Çalışmanın Bulgular ve Tartışma (4. bölüm) bölümünde, kumaşların
bezayağı, dimi ve panama örgü raporları şekille gösterilmiştir.
3.2.1.3. Atkı ve Çözgü Sıklığı
%100 pamuklu ipliği boyalı kumaşlar, standart atmosfer şartlarında (20±2oC

sıcaklık ve %65±2 bağıl nem) 24 saat süreyle kondüsyonlandıktan sonra atkı ve
çözgü sıklığı tayini TS 250 esas alınarak yapılmıştır. Bu amaçla, test edilecek
kumaşların farklı bölgelerinden, aynı atkı ve çözgüyü içermeyecek şekilde 3’er adet
atkı ve çözgü sıklığı (santimetredeki iplik sayısı) tespit edilmiştir. Atkı ve çözgü
sıklığı ölçümü, kumaşların enine açık bir şekilde laboratuvar şartlarında bırakılarak,
farklı bölgelerinden olmak üzere, 2 cm’de toplu iğne ile iplikler tek tek sayılarak
gerçekleştirilmiştir.
3.2.1.4. Kumaş Kalınlığı Tayini
Kumaş kalınlığı, kumaşın konfeksiyonda göreceği işlemleri (kesim, dikim

vs.), nakliyesini ve depolanmasını etkilediği için önem arz etmektedir. Konfeksiyon
anlamında kalınlık, hem dikiş makinası ayarlarını hem de bir seferde kesilecek
kumaş katını belirlemede, giysi üreticilerine kolaylık sağlamaktadır. Kumaş kalınlığı,
kumaşın derinliğine sıkıştırılabilmesi ile karıştırılmamalıdır. Kalınlık, dinamik bir
ölçüt olup, kumaşın en yüksek ve en düşük yüzeyleri arasındaki mesafeyi ifade
etmektedir (Yakartepe ve Yakartepe, 1995).
Çalışmada kullanılan pamuklu kumaşların, bu kapsamda TS 7128 EN ISO

5084 standardı esas alınarak kumaş kalınlığı tayin edilmiştir. Numuneler, standart
39
atmosfer şartlarında (20±2oC sıcaklık ve %65±2 bağıl nem) 24 saat süreyle

kondüsyonlandıktan sonra, kumaş kalınlığı tayini yapılmıştır. Kumaş kalınlığı,
numunenin üzerine konulduğu referans plakası ile numunenin yüzeyine belli bir
basınç uygulayan (20 cm2 ‘lik yüzeye 200 gram) dairesel baskı ayağı arasındaki
mesafenin milimetre olarak ölçülmektedir. Çalışmada kullanılan numunelerin beş
farklı yerinden kalınlık ölçümü ile ifade edilir. Giysilik kumaşlar, havlı kumaşlar,
battaniye kumaşları vb. tekstil kumaşlarının kalınlık tayini, Şekil 3.6’da verilen
cihazla yapılabilmektedir.
Şekil 3.6. Dijital tekstil kalınlık ölçüm cihazı (Adana KOSGEB, 2006)
3.2.1.5. Krimp Tayini
Krimp, kumaştan çıkarılarak ölçülen iplik uzunluğunun, kumaş uzunluğuna

oranı olarak tanımlanmaktadır. Krimp değeri % olarak ifade edilmekte olup,
dokumanın örgüsüne, iplik gerginliklerine ve sıklıklarına bağlı olarak
değişebilmektedir. Örgülere göre değişiklik gösterebildiği gibi, aynı örgü yapılarında
iplik gerginliği ve sıklığa göre farklı olabilmektedir.
Krimp eşitlik (3.3.) ile hesaplanmaktadır. Burada L1, kıvrımlı iplik uzunluğu
(kumaş uzunluğu), L2 ise gergin iplik uzunluğudur. Birimi % (yüzde) dir.
40
K=(L2-L1)/L1*100 (3.3.)
Numunelere TS 254 standardı esas alınarak krimp tayini yapılmıştır. Atkı ve

çözgü yönünde 50 cm uzunluğunda aynı atkı ve çözgüyü içermeyecek şekilde şeritler
kesilmiş ve 5’er ölçüm yapılmıştır. Eşitlik (3.3) kullanılarak atkı ve çözgü krimp
değerleri % olarak hesaplanmıştır.
3.2.2. Numunelerin Performans Özelliklerinin Tespiti
3.2.2.1. Buhar Sonrası Boyut Değişimi Tayini (WIRA Buhar Stabilitesi Testi)
Giysi üretiminde, buhar ortamında serbest halde duran kumaşın, çekmesini

belirlemek için uygulanan bu analizde BS 4323 standardı esas alınarak
uygulanmıştır.
WIRA testinde, kumaşlar kondüsyonlandıktan sonra 30 cm*5 cm boyutunda
4 atkı 4 çözgü numuneleri, WIRA şablonu ile hazırlanmaktadır (Şekil 3.7). Atkı
yönünde numune hazırlarken, uzun kenar atkıya paralel, çözgü yönünde numune
hazırlarken, uzun kenar çözgüye paralel alınmalıdır. Şablon üzerindeki 25 cm’lik
çizgiler, kondüsyonlama sonrası numuneler üzerinde işaretlenmektedir. WIRA
buhar stabilitesi tayini için hazırlanan numuneler Şekil 3.8’de verilen numune
taşıyıcısına konulur (numune taşıyıcısı, bir seferde 4 numunenin yerleştirilmesine
imkan vermektedir). Numune tutucusu ile WIRA cihazına kumaş numuneleri
konularak 3 defa ve her seferinde 30 saniye (toplam 90 saniye) cihaz içinde (buhar
ortamında) bekletilir. Cihazdan çıkarılan numuneler, en az 4 saat kondüsyonlamaya
bırakılarak, sonrasında WIRA cetveli ile buhar sonrası boyut değişimleri ölçülür.
Kapalı bir odada buhara maruz kalmış kumaş numunelerinin çekmezliğini belirlemek
için kullanılan bu cihaz otomatik zamanlayıcıya sahip olup bir seferde 4 adet
numunenin buhar sonrası boyut değişiminin tespit edilmesini sağlamaktadır. Buhar
sonrası boyut değişimi, uzama ise +, çekme ise – olarak doğrudan yüzde (%)
şeklinde değerlendirilir. Hem uzama hem de çekmenin ölçüm aralığı WIRA
41
cetvelinde %10’a kadardır. Şekil 3.9’da buhar sonu boyut değişiminin tayin edildiği
WIRA cihazı görülmektedir.
Şekil 3.7. WIRA Şablonu (Kıvanç Tekstil, 2006)
Şekil 3.8. WIRA numune tutucusu ve numune taşıyıcısı (Kıvanç Tekstil, 2006)
Şekil 3.9 WIRA Cihazı (www.sdlatlas.com,2006)
42
3.2.2.2. Yıkamadan Sonra Boyut Değişimi (Sanfor Tayini)
Çalışmada kullanılan kumaşların yıkamadan sonra boyut değişimi, TS 392

EN 25077 standardı (ISO 6330’a uygun) esas alınarak yapılmıştır.
Kumaş kenarından en az 15 cm içerden 50 cm*50 cm’lik Şekil 3.10’da
görülen sanfor şablonu ile atkı ve çözgü yönünde, yıkama ile çıkmayan kalem
kullanılarak 3’er adet işaretleme yapılmıştır. Yıkama stabilitesi tayini, Şekil 3.11’de
verilen Wascator cihazında gerçekleştirilmiştir. Şekil 3.11’deki makineye
işaretlenmiş olan kumaşlar yerleştirilip, makine içindeki kumaş ağırlığı 2 kg’a
tamamlanacak şekilde polyester bezlerle takviye yapılmıştır.
+ - +
 
+ - +
Şekil 3.10. Sanfor deneyi numune şablonu
Şekil 3.11. Wascator (www.aygenteks.com, 2006)
43
Yıkamadan çıkan numuneler, Tumble Dry tip kurutma makinasında 60

dakika sıcak, 5 dakika soğuk kurutmaya tabi tutulmuş ve kurutma sonrası serbest
ortamda 4 saat standart atmosfer şartlarında kondüsyona bırakılmıştır.
Kondüsyonlanan numuneler, sanfor cetveli ile ölçülerek (Şekil 3.12) , atkı ve çözgü
yönünde çekme (veya uzama) % olarak ölçülmüştür.
Şekil 3.12. Sanfor cetveli (Kıvanç Tekstil, 2006)
3.2.2.3. Yırtılma Mukavemeti Tayini
Çalışmada %100 pamuklu kumaşlara, TS EN ISO 13937-1 standardı esas

alınarak Yırtılma Mukavemeti (Balistik sarkaç metodu) testi yapılmıştır. Numuneler,
standart atmosfer şartlarında (20±2oC sıcaklık ve %65±2 bağıl nem), 24 saat süreyle
kondüsyonlandıktan sonra, teste tabi tutulmuşlardır. Kumaş kenarından en az 15 cm
içerden yırtılma mukavemeti numune şablonu ile, aynı atkı ve çözgüyü içermeyecek
şekilde 5’er adet deney numunesi 7.5*10 cm boyutlarında hazırlanmıştır.
Şekil 3.13’de boyutlarıyla yırtılma mukavemeti numune şablonu verilmiştir.
Şablonun kısa kenarı kumaşın çözgü yönüne paralel yerleştirildiğinde numunenin
atkı yırtılmasına, şablonun kısa kenarı atkı yönüne paralel yerleştirildiğinde ise çözgü
yırtılmasına bakılmaktadır.
44
Hem atkı hem çözgü numuneleri 6’şar tane hazırlanarak, atkı ve çözgülerden
birer numune 8, 16, 32 ve 64 Newton (A, B, C ve D ağırlıkları) ağırlıklardan hangisi
ile testin devam edeceğini belirlemek için denemeye tabi tutulur. Bu ağırlıklardan
hangisi teste uygunsa, o ağırlık takılarak teste devam edilir. Hazırlanan numuneler
atkı ve çözgü yönlerinde teker teker, cihazın yan tarafında bulunan açılıp kapanan
çeneler arasına yerleştirilerek sıkıştırılır. Numune arkasında kalan ve cihaza oynar
şekilde yerleştirilmiş olan bıçakla numuneye 20mm boyunda bir kesik atılır. Ağırlık
birimi (Newton), numune kat sayısı gibi bilgiler girilerek cihaz çalıştırılır. Cihazın alt
tablasının sağ ve solundaki iki siyah düğmeye birlikte basılı tutularak numunenin
yırtılması sağlanır. Test değeri dijital ekrandan okunur ve kaydedilir. Numune sayısı
kadar bu işleme devam edilir.
15±0.5
12±0.5
43±0.5
75±2
63±1
20±0.5
50±1
100±2
Şekil 3.13. Yırtılma Mukavemeti Deney Şablonu
Şekil 3.14. Dijital Elmendorf cihazında numunenin yerleştirildiği bölüm
45
Şekil 3.14’te kumaş numunelerinin cihazda yerleştirildiği bölüm, Şekil 3.15’te

ise yırtılma mukavemetinin tayin edildiği, dijital elmendorf cihazı görülmektedir.
Şekil 3.15. Dijital Elmendorf Cihazı (Adana KOSGEB,2006)
3.2.2.4. Kopma Mukavemeti Tayini
Kumaşların en büyük kuvvet altında kopma kuvveti ve % uzamasını belirlemek

amacıyla, numunelere kopma mukavemeti tayini, TS EN ISO 13934-1 (Strip
metodu) standardı esas alınarak mukavemet test cihazında gerçekleştirilmiştir. Bu
cihazla kumaşlara kopma mukavemeti, % uzaması, elastikiyet, yırtılma mukavemeti,
dikiş açılması gibi testler yapılabilmekte ve cihazda aynı zamanda iplik testleri de
uygulanabilmektedir. Mukavemet cihazı, Şekil 3.16’da verilmiştir.
Numuneler, standart atmosfer şartlarında (20±2oC sıcaklık ve %65±2 bağıl
nem), 24 saat süreyle kondüsyonlandıktan sonra, mukavemet tayini yapılmıştır.
Çalışmada kullanılan kumaşlardan, 30 cm*6 cm boyutunda atkı ve çözgü yönünde,
aynı çözgü ve atkıyı içermeyecek şekilde, 5’er adet numune alınmıştır. Atkı yönünde
numune alırken uzun kenarın atkıya paralel, çözgü yönünde numune alırken uzun
kenarın çözgüye paralel olmasına dikkat edilmelidir. Numuneler, deney cihazına
yerleştirilmeden, kısa kenarlarından ip çekilerek saçak oluşturulmakta ve kopma
46
çeneleri arasına gelecek kısa kenar bu şekilde, 5 cm’ye düşürülmektedir (Saville,

2003).
Şekil 3.16. Kopma Mukavemeti Cihazı (Adana KOSGEB, 2007)
Teste tabi tutulan numuneler, 200 gr/m2 den daha az gramaja sahipse, ön
gerilme olarak 2 Newton seçilmekte olup, alt çene sabit üst çene hareketli olmak
üzere çeneler arasına yerleştirilen numunelere kopana kadar yük uygulanmaktadır.
Numunelere uygulanan bu deneyle, cihazın kopma mukavemeti tespit edilirken ilgili
grafikler ve istatiksel sonuçlar da bilgisayardan alınabilmektedir. Şekil 3.17, cihazın
çeneleri arasında numune bulunurken görüntüdür.
47
Şekil 3.17. Numune yerleştirilmiş konumunda cihaz çeneleri

(Adana KOSGEB, 2007)
3.2.2.5. Boncuklanma Tayini (Martindale Pilling)
Boncuklanma, kumaş yüzeyindeki liflerin ‘takılarak ayrılması’ ve diğer

kullanımları sırasında bu liflerin karışması sonucu oluşmaktadır. Bu tür yüzey
bozulması genellikle istenmeyen bir durumdur. %100 pamuklu kumaşlara, TS EN
ISO 12945-2 standardı esas alınarak bu çalışma kapsamında, Martindale Pilling testi
yapılmıştır.
Numunelerin boncuklanma oluşumunu tayin etmeden önce, numune
kumaşlara yıkamadan sonra boyut değişimi tayini yapılmalıdır. Kumaş numuneleri,
üç adedi deney parçası üç adedi de alt kumaş olarak 140 mm çapında toplam 6 adet
48
hazırlanmaktadır (standardın gerektirdiği numune sayısı 3 çifttir). Numunelerin

hazırlanmasında Şekil 3.18’de verilen numune kesme bıçağı kullanılmış olup,
kesicinin çapı 14 cm’dir.
Şekil 3.18. Boncuklanma Testi Numune Kesme Bıçağı (Kıvanç Tekstil, 2006)
Boncuklanma testi, dairesel deney numunesinin alt kumaşla (deney

numunesinin aynısından ve aynı ölçüde) sürtünmesi sağlanarak yürütülmektedir.
Yüzey tüylenmesi ve boncuklanmanın görsel olarak değerlendirilmesi, sürtme
deneyinin bu aşamasından sonra yapılmaktadır. Boncuklanma testi, Martindale
cihazının belirli devirlerinde gerçekleşmekte olup 125, 500, 1000 ve 2000 devirlerde
cihaz durdurulmakta ve her devir sonunda üst deney parçalarına bakılarak tüylenme
ve boncuklanma gözlenmektedir. Tez çalışmasında kullanılan pamuklu kumaşlarda,
boncuklanma deneyi 2000 devre kadar uygulanmıştır. Deneyin uygulandığı cihaz
Şekil 3.19’da verilmiştir.
Boncuklanmanın değerlendirilmesi, Şekil 3.20’de verilen pilliscope’ ta
yapılmaktadır. Pilliscope, kumaşların üzerinde oluşan boncuklanmanın 5 standart
fotoğrafa göre açılı yerleştirilmiş halojen lambalarla karşılaştırılmasını sağlayan bir
cihazdır. 2000 devre kadar uygulanan pilling testi sonunda, pilliscope kullanılarak
dokuma kumaşların karşılaştırma fotograflarıyla değerlendirme yapılmaktadır.
Boncuklanma daha çok, terbiye işlemi görmüş (mamul) kumaşlara uygulanan bir
analiz olup, lif türü, iplik özellikleri, iplik eğirme yöntemi, kumaş özellikleri (örgü
49
türü gibi), kumaşın gördüğü terbiye işlemleri (ön terbiye, boyama, apre gibi) olarak
bir çok faktörden etkilenebilen bir performans özelliğidir.
Şekil 3.19. Martindale Aşındırma ve Boncuklanma Test Cihazı

(Kıvanç Tekstil, 2006)
Şekil 3.20. Pilliscope Boncuklanma Tayin Kabini (www.sdlatlas.com,2006)
3.2.2.6. Aşınma İle Kütle Kaybı Tayini (Martindale Aşınma İle Kütle Kaybı)
Martindale metodu ile kumaşların aşınma dayanımı, belirli bir yük altındaki
dairesel bir deney parçasının standart kumaşı ile aşındırılması ve deney parçalarının
aşınma neticesi kütle kaybının tayin edilmesi esasına dayanmaktadır. %100 pamuklu
50
kumaşlara, BS 5690 standardı esas alınarak bu çalışma kapsamında, aşınma

dayanımı (kütle kaybı) testi yapılmıştır.
Deney parçaları olarak; numuneler ve destek köpüğü kesici numune şablonu
kullanılarak 3.8 cm çapında, keçe ve standart yün kumaş 14 cm çapında
hazırlanmaktadır. Aşındırmada test numunesinin çalışma basıncı 9 kPa olup, deney
süresince her 50000 turda standart yün kumaş, her 300000 turda keçe değişimi
yapılmalıdır.
Deney numuneleri kondüsyonlandıktan sonra aşınma dayanımı testine geçilir.
Bu cihaz, boncuklanma tayini için de kullanıldığından, cihaz eğer boncuklanma test
pozisyonunda ise, aşındırma test pozisyonuna getirilmelidir. Numunelerin aşınma
dayanımının test edildiği cihaz, Şekil 3.19’da verilen Martindale cihazıdır.
3.8 cm çapında hazırlanan deney numunesi ve destek köpüğü, cihazın ön
tarafında bulunan numune hazırlama bölümünde üst üste konularak numune tutucu
gövdesine yerleştirilir. Deney başladığında aşınma tayini yapılacak numunenin düz
yüzü, standart yün kumaşın düz yüzü ile çakışacak şekilde olmalıdır. 14 cm
çapındaki yün kumaş ile keçe, önce keçe üzerine aşındırıcı yün kumaş olarak
yerleştirilip, baskı ağırlığı kullanılarak cihazın alt tablasına sabitlenir. Böylece alt
tablada aşındırıcı yün kumaş üst tablada deney numunesi olmak üzere numune seti
hazırlanmış olur. Belirlenen tur sayısına göre cihaz çalıştırılıp, tur bitiminde deney
numunelerinin ağırlık kaybı belirlenerek % kütle kaybı, m1 test öncesi numune
ağırlığı (gram), m2 test sonrası numune ağırlığı (gram) olmak üzere eşitlik (3.4.) ile
tespit edilir.
Kütle kaybı (%) = (m1-m2) / m1 (3.4.)
Bu çalışmada testin sonlandırıldığı tur sayısı 10000 turdur.
51
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Füsun DOBA KADEM
4. BULGULAR VE TARTIŞMA
Çalışma kapsamında, %100 pamuklu hammaddeden, farklı sıklıklardaki atkı

ve çözgü ipliklerinden farklı örgülerde dokunmuş kumaşların fiziksel ve performans
özellikleri standartlara göre tespit edilmiş olup ‘Materyal ve Metot’ bölümünde
uygulanan test yöntemleri detaylı olarak açıklanmıştır. Numunelerin belirli fiziksel
özelliklerinin hem kendi aralarında hem de seçilmiş performans özellikleriyle
ilişkilerinin, SPSS paket programı kullanılarak istatistiksel yöntemlerle
belirlenmesine çalışılmıştır. Çalışmada kumaş numunelerinin tespit edilmek istenilen
fiziksel ve performans özellikleri; gramaj, atkı ve çözgü sıklıkları, örgü, krimp,
kumaş kalınlığı, atkı ve çözgü kopma mukavemeti, atkı ve çözgü yırtılma
ile kütle kaybı ve boncuklanmadır. Deneysel çalışma neticesinde, standartlara uygun
olarak yapılan testlerden elde edilen sonuçlar burada çizelgeler şeklinde verilmiştir.
Çalışmada kullanılan pamuklu kumaşların, dokuma öncesinde, bobin
formunda iplik numarası kontrol edilmiş ve çalışılan iplik numaralarında, Uster
Autosorter ile yapılan numara test sonuçları, ortalama değerleriyle beraber Çizelge
4.1’de verilmiştir.
Çizelge 4.1. Ne 30/1, 40/1, 50/1 İplik numarası test sonuçları

İplik Numarası (Ne)
Numune No
30/1 40/1 50/1
1 29.51 39.9 48.2
2 29.17 39.7 47.9
3 28.48 39.8 49.2
4 29.34 39.7 49.0
5 29.36 40.1 49.4
Ortalama 29.17 39.84 48.74
Çizelge 4.1.’de verildiği gibi, Ne 30/1 için yapılan testte ortalama iplik
numarası 29.17, Ne 40/1 için ortalama iplik numarası 39.84, Ne 50/1 için ortalama
iplik numarası 48.74 olarak tespit edilmiştir. Çalışma kapsamında kullanılan penye
ipliklerin (Ne 30/1, 40/1 ve 50/1) Uster Tensorapid 3 ve Uster Tester 4-SX
cihazlarıyla yapılan iplik test sonuçları Çizelge 4.2-4.7’de verilmiştir. İplik
düzgünsüzlük ve hata testleri yapılırken, her ölçüm 400 metre iplik üzerinden
52
gerçekleşmek üzere her bobinden 5 ölçüm yapılmıştır. Uster Tester 4-SX cihazı ile
düzgünsüzlük (% U ve % CV ), ince yer adedi, kalın yer adedi, neps adedi, tüylülük
(H) gibi bilgiler, Uster Tensorapid 3 cihazında her bobinden 5 ölçüm olmak üzere
iplik mukavemeti (Rkm), iplik kopma işi (B- work), iplik kopma uzaması (E)
bilgileri elde edilmiştir.
Çizelge 4.2. Ne 30/1 İplik kalite sonuçları

U CVm İnce Kalın Neps H E Rkm B-Work
Yer Yer (%)
Ort. 9.45 11.92 0.5 7.0 49.5 5.74 5.77 19.51 570.8
CV% 3.9 4.0 223.6 73.2 40.6 2.5 3.27 3.13 5.46
Çizelge 4.3. Ne 30/1 Kalite düzeyi

Uster İstatistikleri CVm İnce Yer Kalın Yer Neps H Rkm E
Kalite Seviyesi (%) 5 - 5 25 22 5 57
Çizelge 4.2, Çizelge 4.4 ve Çizelge 4.6’da üç farklı iplik numarası için tespit
edilen test sonuçları kullanılarak Uster’in istatistiklerinden (www.uster.com,2004)
faydalanılıp, kullanılan ipliklerin kalite seviyeleri (Çizelge 4.3,4.5 ve 4.7) ile ilgili
değerlendirmeler yapılmıştır.
Örneğin Ne 30/1 penye ipliğinin kopma mukavemetinin (Rkm) kalite seviyesi
Uster’in istatistiklerinden %5 olarak tespit edilmiş olup (Çizelge 4.3), bu sonuç, ‘test
edilen iplik, aynı özellikte üretilmiş iplikler içerisinde tüm dünyadaki ipliklerin
%95’inden daha iyidir’ şeklinde yorumlanmaktadır. Örneğin Neps değerinin kalite
seviyesi Uster’in istatistiklerinden %25 olarak tespit edilmiş olup, %25 değeri için
‘aynı özellikte üretilmiş iplikler içerisinde tüm dünyadaki ipliklerin %75’inden daha
iyidir’ değerlendirmesi yapılmaktadır.
Ne 40/1 ve 50/1 numaralardaki iplikler için de kalite düzeyleri Çizelge 4.5 ve
Çizelge 4.7’de verilmiş olup, değerlendirilmeleri Ne 30/1 de açıklandığı şekilde
yorumlanmaktadır.
Yer Yer (%)
Ort. 10.38 13.09 3.5 18.5 47.5 5.37 4.99 17.39 348.1
CV% 2.2 2.1 81.4 32.5 25.5 5.6 5.31 4.28 5.19
53
Örneğin Ne 40/1 penye ipliğinin kopma mukavemetinin (Rkm) kalite seviyesi

Uster’in istatistiklerinden %13 olarak tespit edilmiş olup (Çizelge 4.5), ‘test edilen
iplik, aynı özellikte üretilmiş iplikler içerisinde tüm dünyadaki ipliklerin %87’sinden
daha iyidir’ şeklinde yorumlanmaktadır.

Kalite Seviyesi (%) 13 23 5 5 32 13 77

Yer Yer (%)
Ort. 10.89 13.74 5.5 41.5 72.0 4.46 5.38 22.77 375.4
CV% 1.3 1.2 59.3 23.6 5.7 6.7 4.04 3.64 6.73

Kalite Seviyesi (%) 41 35 29 21 54 38 64
Penye iplikler, dokumaya ipliği boyalı olarak sevk edildiği için, boyama
prosesi sonrasında da iplik numarasının kontrolü için, bobinlere Çizelge 4.1.’deki
gibi 5’er ölçümle iplik numarası tayini yapılmıştır. Üç iplik numarası grubundaki
kumaşları oluşturan farklı renkteki ipliklerin her bir rengi için yapılan 5’er ölçümün
ortalamaları alınıp iplik numarası ortalama değerleri Çizelge 4.8’de verilmiştir.
Örneğin Çizelge 4.8’den Ne 30/1 numaradaki kumaşlarda 11 renk kullanılmış olup
farklı renkteki ipliklerin her biri için yapılan 5’er ölçümün ortalama değeri burada
verilmiş ve 11 renge karşılık 11 ortalama numara değeri tespit edilmiştir. Bunlarında
ortalaması alınarak çizelgede ‘ortalama iplik no’ olarak ifade edilmiştir.
Deneysel sonuçların verildiği çizelgelerde, çalışılan üç örgü türü için de
kodlama yapılmış ve çizelge halinde bu kodlamalar verilmiştir. Numunelerin
kodlaması, deneysel sonuçların çizelge olarak listelenmesinde kolaylık sağlamak
amacıyla yapılmıştır. Kodlamalarda, bezayağı örgü yapısındaki kumaşlarda B, dimi
örgü yapısındaki kumaşlarda D, panama örgü yapısındaki kumaşlarda P harfi
kullanılmıştır. Böylece çalışmada kullanılan toplam 72 adet kumaş, verilen
çizelgelerde deneysel sonuçlarıyla daha anlaşılır şekilde gruplandırılmış ve bu
54
bölümde hazırlanan grafiklerde ve çizelgelerde ifade kolaylığı sağlanmıştır. Çizelge

4.9-4.10-4.11’de çalışmada kullanılan bezayağı, dimi ve panama örgü türlerindeki 72
kumaşın kodlamaları gösterilmiştir.
Çizelge 4.8. Ne 30/1, 40/1, 50/1 iplik numarasında boyalı

bobinlerin iplik numarası test sonuçları ortalaması
İplik No Boyalı bobinlerin Ortalama
(Ne) ölçülen ortalama İplik no
iplik numarası (Ne)
(Ne)
29,31
30,06
29,66
30,27
29,57
Penye,
30,05 29,95
30/1
29,83
30,34
30,44
29,96
29,95
38,9
Penye, 40,8
39,67
40/1 39,4
39,6
50,1
48,8
50,0
Penye,
48,62 49,32
50/1
48,8
50,0
48,9
Çizelge 4.9. Deneysel çalışmada kullanılan bezayağı kumaş kodlaması

iplik no Çözgü sıklığı Atkı sıklığı Kod
(Ne) (tel/cm) (tel/cm) Numarası
34 1B
56 30 2B
26 3B
Penye, 34 4B
50/1 48 30 5B
26 6B
34 7B
40 30 8B
26 9B
27 10B
45 24 11B
Penye, 20 12B
40/1 27 13B
40 24 14B
55
Çizelge 4.9.’un devamı

40/1 40 20 15B
30 16B
38 25 17B
20 18B
Penye, 30 19B
30/1 33 25 20B
20 21B
30 22B
27 25 23B
20 24B
Çizelge 4.10. Deneysel çalışmada kullanılan dimi kumaş kodlaması

34 1D
56 30 2D
26 3D
Penye, 34 4D
50/1 48 30 5D
26 6D
34 7D
40 30 8D
26 9D
27 10D
45 24 11D
Penye, 20 12D
40/1 27 13D
40 24 14D
20 15D
30 16D
38 25 17D
20 18D
Penye, 30 19D
30/1 33 25 20D
20 21D
30 22D
27 25 23D
20 24D
Çizelge 4.11. Deneysel çalışmada kullanılan panama kumaş kodlaması

34 1P
56 30 2P
Penye, 26 3P
50/1 34 4P
48 30 5P
56
Çizelge 4.11. ’in devamı

48 26 6P
Penye, 34 7P
50/1 40 30 8P
26 9P
27 10P
45 24 11P
Penye, 20 12P
40/1 27 13P
40 24 14P
20 15P
30 16P
38 25 17P
20 18P
Penye, 30 19P
30/1 33 25 20P
20 21P
30 22P
27 25 23P
20 24P
4.1. Numunelerin Fiziksel Özellikleri
4.1.1. Örgü (Rapor) Analizi
Deneysel çalışma kapsamında, kumaşlara yapılan örgü analizi ile mevcut

örgülerinin TS 6349’a göre bezayağı, 2/2 dimi ve panama olmak üzere, üç farklı örgü
raporunda olduğu tespit edilmiştir. Şekil 4.1’de, bezayağı, panama (2/2) ve dimi (2/2
Z) olarak çalışmada kullanılan örgü raporları verilmiştir.
Bezayağı Panama (2/2) Dimi (2/2 Z)
Şekil 4.1. Kumaş numunelerinin örgü tipleri
57
4.1.2. Sıklık ve Gramaj Değişimi
Çizelge 4.12’de çalışmada kullanılan bezayağı örgü yapısındaki kumaşların,

Çizelge 4.13’te dimi örgü yapısındaki kumaşların ve Çizelge 4.14’te panama örgü
yapısındaki kumaşların standartlara göre yapılan sıklık ve gramaj ölçümleri
neticesinde elde edilen sonuçlarının ortalamaları yer almaktadır.

sıklık ve gramaj sonuçları
Numune iplik no Çözgü sıklığı Atkı sıklığı Gramaj
no (Ne) (tel/cm) (tel/cm) (gr/m2)
1B 55,2 34 103,37
2B 55,8 30 96,8
3B 55,2 25,8 90,43
4B 49,32 47,8 33,8 100,07
5B 47,6 30 92,4
6B 48 25,8 87,6
7B 40,4 33,6 93,43
8B 40,6 30,6 87,17
9B 40,6 26,6 81,13
10B 44,8 27 106,63
11B 44,8 24,8 100,93
12B 44,6 20,6 92,47
13B 39,67 39,8 27,2 99,33
14B 39,8 23,6 94,83
15B 40 20 85,83
16B 38,4 31 140,97
17B 38,4 26 130,5
18B 37,6 20 116,7
19B 34 29,8 135,3
20B 29,95 34,6 26 124,43
21B 33,8 20 109,37
22B 29,2 29,8 121,5
23B 28,4 25,6 110,57
24B 28,2 20,4 97,4
Çizelge 4.13.Deneysel çalışmada kullanılan dimi kumaşların

1D 55,8 33,8 101,33
2D 55,8 29,8 97,63
3D 55 25,8 90,2
4D 49,32 48,2 33,4 98,03
5D 48 29,6 93,07
6D 47,4 25,6 87
7D 40,6 34,6 92,6
58
Çizelge 4.13. ’ün devamı

8D 49,32 40,8 30,6 84,83
9D 40,4 26,4 79,47
10D 45 26,8 105,2
11D 45 24,2 100,47
12D 45,2 20,4 92,97
13D 39,67 40 26,6 99,83
14D 40,4 24,2 94,57
15D 40,4 20,4 86,9
16D 38,6 31 141,47
17D 38,4 26 131,07
18D 38,4 21 118
19D 34,8 31 134,9
20D 29,95 34,8 25,4 123,17
21D 33,6 21 109,4
22D 27,8 31 116,2
23D 27,8 25 108,7
24D 27,6 20,6 95,63

1P 55,6 34 100,57
2P 56,2 30 96,93
3P 56 26 90,7
4P 49,32 48,2 33,6 98,63
5P 48 30,4 91,3
6P 48 25,8 86,2
7P 40,6 34 89,53
8P 39,6 31 83,7
9P 39,6 26,6 79,63
10P 45 26,6 103,77
11P 45,2 24,2 99,53
12P 45,2 20,4 93,3
13P 39,67 40 26,4 98,6
14P 40 24 92,17
15P 40 20 86,77
16P 38,4 30 139,77
17P 38,2 26 128,5
18P 37,6 21 115,2
19P 33,8 30 135,4
20P 29,95 34,2 25,4 120,97
21P 33,4 20 108,93
22P 27,8 30,6 114,37
23P 27,8 25,4 105,27
24P 27,2 20 93,7
59
Deneysel çalışma kapsamında, bezayağı, 2/2 dimi ve 2/2 panama olmak

üzere üç farklı örgü raporunda üretilmiş olan farklı konstrüksiyonlardaki 72 adet
kumaşın çözgü ve atkı sıklıkları (tel/cm), numune gramajlarını doğrudan
etkilemektedir. Çizelge 4.12, 4.13. ve 4.14’te cm’ye düşen tel sayısının artması ile
kumaş gramajının arttığı görülmektedir. Sıklıklar dışında gramajı etkileyen bir başka
parametre iplik numarası olup, çalışmada iplik numarası indirekt sistem olarak
kullanıldığından (Ne biriminde numara büyüdükçe iplik incelmektedir), örgü türü
aynı kalmak üzere kalın ipliklerden üretilen kumaşlarda, yüksek gramaj değerlerine
ulaşıldığı görülmüştür. Üç örgü türünde aynı iplik numarası ve aynı sıklıklarda
gramaj sonuçlarına bakıldığında, birim uzunluğa düşen iplik sayısının çok yakın
olması nedeniyle gramajlar birbirine yakın tespit edilmiştir.
4.1.3. Krimp ve Kumaş Kalınlığı Değişimi
Çalışmada kullanılan pamuklu kumaşların, TS 7128 EN ISO 5084 standardı

esas alınarak tayin edilen kumaş kalınlığı ve TS 254 standardı esas alınarak
belirlenen krimp değerlerinin ortalamaları Çizelge 4.15-4.16 ve 4.17’de verilmiştir.

krimp ve kalınlık sonuçları
Numune Çözgü krimpi Atkı krimpi Kalınlık
no (%) (%) (mm)
1B 7,16 10,88 0,21
2B 4,4 13 0,21
3B 4,72 12,84 0,208
4B 5,23 11,94 0,256
5B 4,85 12,8 0,26
6B 5,5 9,3 0,256
7B 5,02 15,85 0,27
8B 2,42 15,36 0,256
9B 2,59 14,29 0,246
10B 5,72 10,76 0,254
11B 4,04 11,88 0,236
12B 3,72 10,28 0,228
13B 4,24 13,84 0,244
14B 3,84 12,64 0,25
15B 2,64 12,68 0,236
16B 6,8 13,22 0,334
17B 7,44 11,43 0,346
18B 4,33 11,08 0,322
60

no (%) (%) (mm)
19B 3,88 14,88 0,358
20B 2,88 12,94 0,332
21B 1,6 21,24 0,298
22B 1,94 18,31 0,346
23B 2,94 17,65 0,338
24B 2,58 16,03 0,312
Çizelge 4.16. Deneysel çalışmada kullanılan dimi kumaşların

no (%) (%) (mm)
1D 3,56 12,36 0,232
2D 2,8 10,92 0,236
3D 2,4 10,96 0,238
4D 2,91 13,14 0,28
5D 2,24 13,78 0,28
6D 2,88 13,74 0,29
7D 1,94 15,21 0,334
8D 2,25 16,5 0,304
9D 2,09 13,69 0,308
10D 2,88 14,12 0,29
11D 2,52 12,68 0,294
12D 3,08 11,44 0,294
13D 2,28 13,76 0,304
14D 2,48 13,8 0,292
15D 2,72 10,92 0,282
16D 3,39 15,53 0,396
17D 2,88 15,7 0,388
18D 3,23 13,27 0,372
19D 2,88 18,86 0,422
20D 1,92 18,13 0,392
21D 2,58 12,82 0,366
22D 2,9 17,32 0,448
23D 2,29 16,03 0,442
24D 2,11 15,06 0,396

no (%) (%) (mm)
1P 3,32 11,36 0,234
2P 3,16 11 0,234
3P 2,8 10,8 0,234
4P 2,27 11,47 0,274
5P 2,56 13,17 0,27
6P 2,9 11,32 0,258
7P 2,58 14,01 0,318
61
Çizelge 4.17. ’nin devamı

no (%) (%) (mm)
8P 1,92 12,82 0,318
9P 1,94 14,05 0,304
10P 2,56 10,44 0,26
11P 2,2 11,08 0,258
12P 2,84 10,68 0,264
13P 2,2 13,76 0,306
14P 1,76 12,56 0,292
15P 2,4 12,7 0,28
16P 2,9 13,1 0,406
17P 2,86 12,7 0,378
18P 4,53 12,99 0,358
19P 2,24 16,5 0,424
20P 1,29 15,05 0,382
21P 2,09 13,46 0,37
22P 2,13 14,75 0,45
23P 2,6 13,73 0,436
24P 2,1 12,94 0,406
Çizelgelerden atkı ve çözgü ipliklerinin kıvrım oranları (krimp)

incelendiğinde, her üç örgü türü için de değişkenlik arz ettiği görülmektedir.
Bilindiği üzere dokuma kumaş yapısındaki atkı ve çözgü ipliklerinin birbiri
üzerinden atlama yapmalarına bağlı olarak, iplikler kumaş içinde dalgalı bir yol
izlemekte ve kıvrım almaktadırlar. Alınan kıvrım sıklığa, örgü türüne, iplik
gerginliğine bağlı olarak farklılık göstermektedir. Çizelge 4.15, 4.16 ve 4.17’den,
atkı ve çözgü ipliklerinin krimp değerlerinin her üç örgü türü için de benzer bir
durum gösterdiği, atkı krimplerinin çözgü krimplerinden daha yüksek olduğu
görülmektedir. Bu da ipliklerin dokuma prosesinde kıvrım aldığı gerçeğinden
hareketle, dokunmuş bir kumaşta, çözgü ipliklerinin gerilimli çalışması nedeniyle
daha düşük krimpe, atkı ipliklerinin ise gerilimsiz çalışması nedeniyle daha yüksek
krimpe sahip olması ile açıklanabilir. Aynı çizelgelerden kumaş kalınlığı sonuçları
incelendiğinde, üç örgü türünde de kalın ipliklerden dokunmuş kumaşlarda (Ne 30/1
olanlar) kumaş kalınlığı değerlerinin daha yüksek olduğu görülmektedir. Atkı ve
çözgü iplik sıklıklarının yüksek olduğu ince ipliklerden dokunmuş
konstrüksiyonlarda ise her üç örgü türü için de düşük kalınlık değerleri tespit
edilmiştir.
62
4.2. Numunelerin Performans Özellikleri
Çalışmada kullanılan kumaşlara, atkı ve çözgü kopma mukavemeti, atkı ve

çözgü yırtılma mukavemeti, yıkamadan sonra boyut değişimi, buhar sonrası boyut
değişimi, aşınma ile kütle kaybı ve boncuklanma olmak üzere standartlara göre
performans testleri uygulanmıştır. Kumaşlara uygulanan performans testlerinden elde
edilen ölçümlerin ortalamaları çizelgeler halinde yorumlarıyla beraber verilmiştir.
4.2.1. Boyutsal Değişim (Yıkamadan sonra ve buhar sonrası boyut değişimi)
Haşıl sökme ve yakma ön terbiye işlemleri görmüş pamuklu kumaşlara

(72 adet) uygulanan yıkama ve buhar sonrası boyut değişimleri atkı ve çözgü
doğrultuları için tespit edilmiş ve ölçüm sonuçlarının ortalamaları Çizelge 4.18, 4.19
ve 4.20’de verilmiştir.

yıkamadan ve buhardan sonra boyut değişimi sonuçları
Yıkamadan sonra boyut Buhar sonrası boyut
Numune
değişimi (%) değişimi (%)
no
Çözgü (-) Atkı (+) Çözgü (-) Atkı (+)
1B 9,67 0,75 2,38 0,63
2B 11 0,92 2 0,55
3B 9,5 1,17 2,5 0,66
4B 11,25 0,75 2,11 1,48
5B 11 1,17 2,25 1,03
6B 14,17 2 2,48 1,8
7B 9,67 2,58 2,1 1,45
8B 10 1,42 1,54 1,98
9B 9,58 1,5 1,55 1,5
10B 10,17 2,17 2,58 0,69
11B 12 2 1,58 1,03
12B 10,33 2,67 2,08 0,58
13B 11,67 1,83 1,63 1,15
14B 12,33 2,5 1,73 1,28
15B 11,5 2,5 1,6 1,34
16B 11,83 2,93 2,2 0,65
17B 12,5 1,25 2,1 0,66
18B 12,33 0,58 1,64 1,4
19B 11,25 2,25 1,58 1,5
20B 12,5 1,42 1,5 1,23
63

Numune
no
21B 13,83 0,98 1,58 1,6
22B 9,67 0,5 1,6 1,06
23B 10,83 0,5 1,83 2,14
24B 14,08 1,9 1,74 1,4

Numune
no
1D 9,33 1,17 1,21 1
2D 9 1,67 1,35 0,98
3D 9,67 2,17 2,05 1,4
4D 9,25 1,33 1,43 1,11
5D 11,08 2,5 1,53 2,36
6D 10,5 3,33 2,48 1,78
7D 9,42 3,42 1,33 2,11
8D 8,83 1 0,95 1
9D 8,42 1 1 1,2
10D 9,83 3,9 1,01 1,01
11D 9,67 2,5 2,2 1,05
12D 9,17 2,83 1,7 1,3
13D 9,17 3,06 1,5 1,33
14D 9 4 1,63 1,5
15D 9 3,67 1,79 1,83
16D 10,67 0,75 1,06 1,3
17D 8 1,67 1,45 1
18D 9,5 2,17 1,36 1,43
19D 9,83 0,83 1,28 0,88
20D 11,83 1,77 1,56 1
21D 9,83 2,17 1,35 1,36
22D 8,58 3,5 1,1 0,9
23D 9,83 0,83 0,98 0,75
24D 11,42 2,5 1,4 0,89

Numune
no
1P 8,73 2,43 1,66 1
2P 8,5 2,67 1,11 1,38
3P 9,17 2,5 2,03 1,26
4P 10,33 1,23 1,13 1,05
5P 9,66 2,92 1,28 1,36
6P 10,25 2,83 1,78 1,89
64

Numune
no
7P 8,75 1,17 1,06 1,05
8P 8,67 0,75 0,58 1,08
9P 7,83 0,77 1,03 0,48
10P 9 4,17 1,7 1,25
11P 9,33 4 1,62 1,62
12P 9,17 4,06 2,13 1,25
13P 7,67 4,07 1,25 0,63
14P 8,33 4,33 1,2 1,23
15P 9 3,17 1,28 1,24
16P 8,5 1,75 1,41 0,78
17P 8 2,17 1,28 0,93
18P 9,5 2,5 1,21 1,45
19P 10,25 1,17 0,98 0,86
20P 8,17 2,17 1,39 0,88
21P 8,5 3,5 1,46 1,11
22P 7,67 2,58 0,68 0,48
23P 9,42 3 1,15 0,9
24P 11,92 3,17 0,9 0,9
Çizelge 4.18, 4.19 ve 4.20’den görüldüğü gibi değerlendirme sonuçlarında

çözgü yönünde çekme (-) atkı yönünde uzama (+) olduğu tespit edilmiştir.
Çalışmada kullanılan kumaşlara ön terbiye sonrasında sanforizasyon denilen ve
mekanik bir bitim işlemi olan ‘çekmezlik bitim işlemi’ uygulanmamıştır. Dolayısıyla
kumaşlarda yıkama sonrası boyut değişimi olması beklenen bir durumdur.
Yıkama işlemine tabi tutulan numunelerde, yıkama sırasında liflerdeki
dolayısıyla ipliklerdeki enine kesit şişmesi kumaşlarda çekmeye kısalmaya neden
olmaktadır. Sulu ortamlardaki kesit şişmesi sonucu ipliklerde çap büyümesi olmakta,
ipliklerin doku içinde birbiri üzerinden ve altından kat etmek zorunda oldukları yol
uzamakta ve dolayısıyla kumaşlarda enden boydan çekme, kısalma olmaktadır (Şekil
4.2). Yıkamada oluşan bu durum daha sonraki kurutmada tekrar eski haline
dönememektedir. O nedenle kesit şişmesi fazla olan pamuk gibi doğal lifler, diğer
liflere göre daha çok çekmektedir.
65
Şekil 4.2. Lif ve iplik şişmesinden kaynaklı kumaş çekmesi
Kumaşların ön terbiye sonrasında örneğin haşıl sökmeden sonra kurutmasının

yapılmasında, eğer ramöz gibi bir kurutma makinesi kullanılırsa, kurutmada ön
beslemeli avanslı çalışmanın neticesinde atkıda uzama görülebilmektedir. Ayrıca
mamul kumaş eni, istenilen enden az olursa (örneğin mamul eni 150 cm olsun ancak
ölçülen en 143 cm olsun) ön terbiye sonrası kurutma yapılması gerektiğinden
kurutma çıkışında eni değişmekte, daha sonra bu kumaşlara yıkamadan sonra çekme
testi uygulandığında, uzama gösterebilmektedir. Şekil 4.3 ve 4.4’te 72 kumaşın
yıkamadan sonra çözgü ve atkı yönünde boyut değişimi görülmektedir. En fazla
bağlantı sayısına sahip bezayağı kumaşlarda çözgü yönünde çekme, genel olarak
daha fazla çıkmıştır. Atkı yönünde ise uzama görülmüştür.
66
15
Yıkamadan sonra çözgü yönünde

13
boyut değişimi (%) 11
5
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24
Numune no
bezayağı dimi panama
Şekil 4.3. Yıkamadan sonra çözgü yönünde boyut değişimi (çekme)
5
Yıkamadan sonra atkı yönünde boyut
4
değişimi (%)
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24
Numune no
Şekil 4.4. Yıkamadan sonra atkı yönünde boyut değişimi (uzama)
Benzer şekilde buhar sonrası boyut değişiminde de (WIRA testi), materyale

buhar etkisiyle bir gevşeme sağlanmakta ve boyca uzama ya da çekme
görülmektedir. WIRA testi, giysi imalatında buhar presi uygulandığında kumaş
gevşeme çekmesini tahmin etmede önemli olan bir testtir. Normal olarak dokuma
kumaşlar için %2’ye kadar örme kumaşlar içinde %3’e kadar çekme değerleri kabul
edilmektedir (Demir ve Günay, 1999). Burada buhar sonu boyut değişimi, ham
67
madde türü pamuk olduğu için yüksek değerlerde olmayıp, kabul edilebilir sınırlar
içindedir.
4.2.2. Mukavemet Değişimi (Yırtılma Mukavemeti ve Kopma Mukavemeti)
İpliği boyalı %100 pamuklu kumaşlara, TS EN ISO 13937-1 standardı esas

alınarak yırtılma mukavemeti (balistik sarkaç metodu) tayini, TS EN ISO 13934-1
(Strip metodu) standardı esas alınarak kopma mukavemeti tayini yapılmıştır.
Yapılan mukavemet testleri neticesinde elde edilen mukavemet ölçüm sonuçlarının
ortalamaları alınarak çizelgeler halinde listelenmiştir. Çizelge 4.21-22 ve 23’te tüm
kumaşların ortalama yırtılma ve ortalama kopma mukavemeti sonuçları verilmiştir.

yırtılma mukavemeti ve kopma mukavemeti sonuçları
Numune Yırtılma mukavemeti Kopma mukavemeti
no (Newton) (Newton)
Çözgü Atkı Çözgü Atkı
1B 9,48 6,97 558,46 328,12
2B 10,2 6,46 497,01 220,05
3B 11,9 7,48 557,51 248,37
4B 8,8 6,82 533,56 350,84
5B 10,4 7,2 557,53 311,61
6B 13,3 8,22 467,3 226,61
7B 8,43 9,05 446,46 352,01
8B 8,78 9,83 445,93 319,72
9B 11,8 10,7 450,32 257,44
10B 8,8 6,67 549,48 301,92
11B 9,83 6,98 522,02 263,19
12B 12,5 8,57 506,99 218,74
13B 8,38 6,03 478,72 259,34
14B 9,43 7,16 500,31 237,75
15B 13,7 8,81 482,42 177,38
16B 10,5 7,31 626,92 470,89
17B 11,3 6,78 621,96 373,81
18B 13,6 11,5 617,14 335,43
19B 10,6 6,98 559,26 387,76
20B 12,1 8,69 583,08 395,02
21B 15,3 12,7 571,57 347,66
22B 9,24 8,87 421,05 405,63
23B 21,2 12,5 419,43 410,15
24B 10,6 16,9 404,93 262,79
68

Yırtılma mukavemeti Kopma mukavemeti
Numune
(Newton) (Newton)
no
1D 26 15 494,11 224,09
2D yırtılmadı 16,9 523,94 265,1
3D yırtılmadı 22,8 539,78 234,86
4D 24,5 18 509,75 339,28
5D 30,4 17,4 466,31 246,7
6D yırtılmadı 21,1 445,66 197,81
7D 28,1 18,5 403,01 280,25
8D 33,3 24,7 398,69 282,17
9D yırtılmadı 29,5 390,93 238,62
10D 26,3 17,5 517,89 268,24
11D 28,9 18,5 538,88 267,05
12D 28,1 25 497,2 194,57
13D 26,9 17,8 427,47 252,46
14D yırtılmadı 21,1 436,33 217,38
15D yırtılmadı 24,4 413,61 182,83
16D 19,8 13,5 645,78 453,63
17D 29,6 18,4 604,64 333,04
18D yırtılmadı 34,9 582,18 321,88
19D 27,2 14,9 535,24 357,04
20D 39,5 21,6 535,7 336,71
21D yırtılmadı 30,4 523,46 287,62
22D 27,4 21,9 392,34 389,22
23D 38,9 30,6 351,49 304,8
24D yırtılmadı 43,8 355,12 255,74

1P 38,9 537,13 279,32
2P 46,4 542 267,08
3P 51,7 528,66 225,56
4P 43,5 478,43 346,82
5P 44,3 499,49 265,96
6P 45,6 463,46 233,28
7P Yırtılma 41 385,26 279,1
8P olmayıp 48,3 387,42 287,17
9P kopma yırtılmadı 383,78 227,05
10P görülmüştür. 42,3 479,22 264,52
11P 45,8 482,55 223,79
12P 49,3 498,05 174,8
13P 43,9 444,84 263,33
14P 45,9 425,03 217,97
15P 46,8 414,98 190,35
69

16P 36,2 590,88 432,65
17P 54,3 527,33 333,57
18P yırtılmadı 554,64 299,72
19P Yırtılma 36 514 345,29
20P olmayıp 52,5 522,54 377,3
21P kopma 49,5 474,96 263,58
22P görülmüştür. 51,5 369,78 256,15
23P yırtılmadı 363,79 314,02
24P yırtılmadı 368,75 290,73
Kopma mukavemeti; uzunlamasına yöndeki çekme kuvvetine karşı tekstil

ürünlerinin dayanma kabiliyetidir. Bir kumaşın çözgü veya atkı doğrultusunda yük
uygulandığındaki direnci olan kopma mukavemeti, konstrüksiyon veya terbiyenin
hemen hemen her özelliğinden bir dereceye kadar etkilenmektedir. Kopma
mukavemeti sonuçları değerlendirildiğinde çözgü kopma mukavemetinin atkı kopma
mukavemetinden daha yüksek olduğu gözlenmiştir. Dokuma kumaşlar çözgü
doğrultusunda, bu doğrultuda daha çok iplik olmasından dolayı atkı doğrultusundan
daha sağlamdırlar ve genellikle dokuma sırasında ihtiyaç duydukları daha fazla
mukavemeti sağlamak için, çözgü iplikleri atkı ipliklerinden daha fazla büküme
sahiptirler. Bu nedenle çözgü kopma mukavemeti değerleri atkı kopma mukavemeti
değerlerinden daha yüksek çıkmıştır. Deneysel sonuçlarda genel olarak, atkı
sıklığının artmasıyla atkı kopma mukavemetinde artış gözlenmiş, örgü türüne göre
sonuçlarda çok fazla bir farklılık gözlenmemiştir. Kumaşları oluşturan ipliklerin
mukavemetlerinin kumaş kopma mukavemetine etki ettiği düşünüldüğünde, iplik
mukavemetinin yüksek olması durumunda bu ipliklerden dokunmuş kumaşlarda
yüksek mukavemet değerlerine ulaşıldığı tespit edilmiştir. Ayrıca kalın ipliklerden
dokunmuş kumaşlarda özgül yüzey, ince ipliklerden dokunmuş kumaşlara göre
düşüktür. Özgül yüzeyi fazla olan kumaşlarda birim alandaki iplik sayısı fazla
olacağından kumaşın kopma mukavemeti de yüksek olacaktır.
Bu çalışmada kumaşı oluşturan iplikler, bobin formunda boyama prosesine
tabi tutulmuş olup, ipliği boyalı olarak dokumaya sevk edilmiştir. Dolayısıyla, elde
edilen kopma mukavemeti sonuçlarında farklı izlenimlerle karşılaşılabilmektedir.
70
Çalışmada kullanılan kumaşları oluşturan ipliklerin dokuma öncesinde boyama

prosesine tabi tutulmuş olması, boyama prosesinin iplik özelliklerinde (özellikle
mukavemette) değişiklik yaratmış olabileceği düşüncesinden hareketle, uygulanan
deneylerde beklenmeyen sonuçlarla karşılaşılmıştır.
Yırtılma mukavemeti; kumaştaki herhangi bir delik veya yırtığa uygulanmış
yanal çekme kuvvetlerine karşı, kumaşın gösterdiği direnç yani kumaşın yırtılmaya
karşı dayanma kabiliyetidir. Yırtılma mukavemetine iplik özellikleri kadar kumaş
yapısı ve özelliklerinin etki ettiği düşünülmektedir. Çizelge 4.21, 4.22 ve 4.23’te
verilen yırtılma mukavemeti sonuçları incelendiğinde genel olarak, atkı ve çözgü
sıklığı artışının kopma mukavemetinin aksine yırtılma mukavemetini düşürdüğü
görülmüştür. Bunun sebebi de, sıklıkları yüksek olan kumaşlarda iplikler arasındaki
sürtünme kuvvetinin yüksek olmasından dolayı ipliklerin birbiri üzerinden
kaymaması ve böylece daha kolay yırtılmalarıdır. Örgü türüne bakıldığında,
ipliklerin grup oluşturmalarının eğilimli olduğu panama ve dimi örgülerin bezayağı
kumaşlardan daha yüksek yırtılma mukavemetine sahip oldukları gözlenmiştir.
Kurtça (2001), atkı ipliği özellikleri, sıklık ve örgü türünün kumaş mekanik
özelliklerine etkisi üzerine yaptığı çalışmada, yırtılma mukavemetinin doku (örgü)
türü ve iplik özelliklerine bağlı olarak farklı davranışlar gösterdiğini gözlemlemiştir.
Can ve Kırtay’ın (2005), dokuma kumaşlarda yırtılma mukavemeti ve yırtılma
mukavemetine etki eden faktörleri inceledikleri bir çalışmada yırtılma
mukavemetinin; lif özellikleri, iplik özellikleri, kumaş özellikleri ve kumaşa
uygulanan terbiye işlemleri gibi bir çok faktöre bağlı olması nedeniyle kontrol
edilebilmesinin zor olduğunu belirtmişlerdir. Böylece kumaşların kullanım yerine
uygun olarak kumaş yırtılma mukavemeti tahmin edilmesi ve iplik mukavemetinin
olabildiğince yüksek mukavemetli olmasına dikkat edilmesi, kullanılacak atkı-çözgü
sıklıklarının, doku türünün, kumaşa uygulanacak terbiye işlemlerinin, tahmin edilen
yırtılma mukavemetine göre seçilmesi gerektiğini ortaya koymuşlardır.
Farklı konstrüksiyonlardaki toplam 72 adet kumaştan kopma mukavemeti
tayini yapılan numunelerde kopma durumunu göstermek için Şekil 4.5 ve 4.6’da
örnekler verilmiştir.
71
Şekil 4.5. Kopmuş bir kumaşta atkı numunesi (Ne 39,67)
72
Şekil 4.6. Kopmuş bir kumaşta çözgü numunesi (Ne 49,32)
73
4.2.3. Boncuklanma ve Aşınma İle Kütle Kaybı Değişimi
%100 pamuklu kumaşlara, TS EN ISO 12945-2 standardı esas alınarak bu

çalışma kapsamında, Martindale Pilling testi uygulanmış olup çalışma neticesinde
elde edilen pilling değerlendirmesi Çizelge 4.24’te verilmiştir. Boncuklanma
değerlendirmesi Pilliscope kullanılarak, kumaşların üzerinde oluşan boncuklanmanın
5 standart fotoğrafa göre açılı yerleştirilmiş halojen lambalarla karşılaştırılması
şeklinde gerçekleşmiştir. Değerlendirmenin, birkaç kişiyle yapılması, sonuçların
geçerliliği açısından daha uygundur. Boncuklanma değerlendirmesi 1-5 aralığında
değişen standart skala referans alınarak yapılmaktadır (1, 1-2, 2, 2-3, 3, 3-4, 4, 4-5,
5). Bu skalada 1 en kötü, 5 ise en iyi olarak tanımlanmaktadır. Çizelge 4.25’teki
boncuklanma değerlendirme skalasında, her bir değerlendirmenin anlamı verilmiştir.

boncuklanma sonuçları
Numune Boncuklanma Numune Boncuklanma Numune Boncuklanma
no değeri no değeri no değeri
1B 2 1D 2 1P 2
2B 2-3 2D 2 2P 2-3
3B 3-4 3D 2 3P 2
4B 3-4 4D 3 4P 3
5B 3-4 5D 2-3 5P 2-3
6B 3-4 6D 2 6P 2-3
7B 3-4 7D 3 7P 3
8B 3 8D 2-3 8P 2-3
9B 3 9D 2-3 9P 2-3
10B 3-4 10D 1-2 10P 2
11B 2-3 11D 1-2 11P 2
12B 2-3 12D 1-2 12P 2
13B 2 13D 1-2 13P 2
14B 2-3 14D 1-2 14P 2
15B 2 15D 1-2 15P 2
16B 3-4 16D 2-3 16P 2-3
17B 3 17D 2 17P 3
18B 3 18D 2 18P 2
19B 3-4 19D 3 19P 3
20B 3-4 20D 3 20P 3
21B 3-4 21D 2 21P 2-3
22B 3-4 22D 2-3 22P 2-3
23B 3-4 23D 3 23P 2-3
24B 3 24D 2 24P 2-3
74
Çizelge 4.25. Boncuklanma Değerlendirme Skalası

Derece Tanımı
5 Değişme yok
4 Hafif bir tüylenme ve/veya kısmen oluşmuş boncuklanma
3 Orta düzeyde tüylenme ve/veya orta düzeyde boncuklanma
2 Belirgin bir tüylenme ve/veya belirgin boncuklanma
1 Yoğun yüzey tüylenmesi ve/veya etkin boncuklanma
Bilindiği gibi boncuklanma, kumaş yüzeyindeki liflerin ‘takılarak ayrılması’

ve diğer kullanımları sırasında bu liflerin karışması sonucu oluşmaktadır. Bu tür
yüzey bozulması genellikle istenmeyen bir durumdur. Ancak verilen bir
boncuklanma seviyesi için tüketici toleransının derecesi giysinin tipine ve kumaşın
son kullanımdaki durumuna bağlıdır. Oluşan boncuklanmanın seviyesi genellikle
aşağıda verilen birbirine paralel işlemlerin hızı ile tayin edilmektedir.
ü boncuklanma oluşumuna sebep olan lif dolaşması

ü fazla yüzey lif oluşumu
ü zamanla gelişen lif ve boncuk azalması
Bu işlemlerin hızı life, ipliğe ve kumaş özelliklerine bağlı olup zayıf lif içeren
kumaşlardan ziyade sağlam lif içeren kumaşlarda ortaya çıkmaktadır. Liflerin sağlam
olması boncuklanma hızının, boncukların uzaklaşma hızından daha fazla olması
sonucunu doğurur. Bu da giyimdeki kullanımın artmasına bağlı olarak
boncuklanmadaki artışla sonuçlanır.
Çalışmada uygulanan boncuklanma tayininde elde edilen Çizelge 4.24.’te yer
alan boncuklanma ortalama dereceleri Şekil 4.7’de verilmiştir. Şekil 4.7’de mevcut
üç örgü türü için tüm kumaşların boncuklanma ortalama dereceleri görülmektedir.
Çizelge 4.24’ten ve Şekil 4.7’den görüldüğü üzere bağlantı noktası fazla olan
bezayağı dokuda, numunelerin boncuklanma eğiliminin daha az olduğu tespit
edilmiştir. Dimi (2/2) ve panama dokularda bağlantı noktası daha az olup, yan yana
gelen ipliklerin teması nedeniyle boncuklanma oluşumuna sebep olan lif dolaşması
daha fazla olmuş, dolayısıyla da boncuklanma değerleri, bezayağından daha kötü
75
çıkmıştır. Çizelge 4.24’teki 2-3 değeri 2,5 olarak 3-4 değeri ise 3,5 olarak Şekil
4.7’de yer almıştır.
4,0
Boncuklanma ortalama derecesi
3,5
3,0
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24
Numune no
Şekil 4.7. Numunelerin boncuklanma ortalama dereceleri
Lif özelliklerinin boncuklanma dayanımına etkisi göz önüne alındığında,

çalışmada kullanılan kumaşların pamuk elyafının, elyaf özelliklerine de bakılması
gerekmektedir. Çalışmada teste tabi tutulan kumaşlar, tek kat iplikten dokunmuştur.
Katlı ipliklerde, katlı iplik oluşum aşamasında verilen ikinci büküm, yüzeye çıkmış
bazı lifleri iplik içine tekrar hapsettiği için, bu tür kumaşlarda boncuklanma
eğiliminin tek kat iplikten dokunan kumaşlardaki boncuklanma eğiliminden daha az
olabileceği düşünülmektedir.
Boncuklanma daha çok, terbiye işlemi görmüş (mamul) kumaşlara
uygulanan bir analiz olup, lif türü, iplik özellikleri, iplik eğirme yöntemi, kumaş
özellikleri (örgü türü gibi), kumaşın gördüğü terbiye işlemleri (ön terbiye, boyama,
apre gibi) olarak bir çok faktörden etkilenebilen bir performans özelliğidir.
BS 5690’a göre, çalışmada kullanılan tüm kumaşlara uygulanan Martindale
aşınma dayanımında elde edilen kütle kaybı (%) ortalama sonuçları Çizelge 4.26’da
verilmiştir.
76
Aşındırıcı kumaş etkisiyle numunelerdeki kütle kaybı (%) çizelgeden

görüldüğü üzere dimi ve panama örgü yapılarında daha fazladır. Panamada enine ve
boyuna yönde grup halinde hareket eden çözgü ve atkı sayısı birbirine eşit
olduğundan gevşek ve gözenekli bir doku meydana getirirler ve dayanıklılığı düşük
bir kumaş yapısı oluştururlar, böylece aşınmaya karşı dayanıksızlık sergilerler.

aşınma ile kütle kaybı sonuçları
Numune Kütle kaybı Numune Kütle kaybı Numune Kütle kaybı
no (%) no (%) no (%)
1B 18,18 1D 25 1P 33,33
2B 18,18 2D 18,18 2P 10
3B 11,11 3D 20 3P 20
4B 16,66 4D 18,18 4P 18,18
5B 10 5D 18,18 5P 20
6B 20 6D 20 6P 20
7B 27,27 7D 36,36 7P 27,27
8B 10 8D 20 8P 22,22
9B 11,11 9D 25 9P 33,33
10B 9,09 10D 16,66 10P 9,09
11B 11,11 11D 15,38 11P 14,28
12B 10 12D 18,18 12P 20
13B 27,27 13D 18,18 13P 27,27
14B 10 14D 25 14P 20
15B 11,11 15D 22,22 15P 22,22
16B 6,66 16D 13,33 16P 15,38
17B 6,66 17D 6,66 17P 6,66
18B 15,38 18D 8,33 18P 15,38
19B 6,66 19D 13,3 19P 7,14
20B 14,28 20D 14,28 20P 15,38
21B 9,09 21D 8,33 21P 25
22B 28,5 22D 14,28 22P 23,07
23B 16,66 23D 8,33 23P 16,66
24B 18,18 24D 18,18 24P 27,27
Aşındırıcı kumaş etkisiyle numunelerdeki kütle kaybı (%) değişimi, tüm

kumaşlar için Şekil 4.8’de bir grafikle gösterilmiştir. Burada en fazla kütle kaybının
olduğu örgü türünün panama ve dimi örgüdeki kumaşlar olduğu ve en az kütle
kaybının da bezayağı kumaşlarda olduğu görülmektedir. Bezayağı yapıda, bağlantı
şeklinden dolayı örgünün daha sıkı olması ve ipliklerin birbirinden kolay
ayrılmaması nedeniyle, aşınma ile kütle kaybının, diğer örgülere göre daha az
olmasını sağlamıştır.
77
Aşınma dayanımı (kütle kaybı) (%) 40,00
35,00
30,00
25,00
20,00
15,00
10,00
5,00
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24
Numune no
Şekil 4.8. Numunelerin aşınma ile kütle kaybı (%)
78
5. DENEYSEL VERİLERİN İSTATİSTİKSEL ANALİZİ Füsun DOBA KADEM
5. DENEYSEL VERİLERİN İSTATİSTİKSEL ANALİZİ
Çalışma kapsamında dokunmuş %100 pamuklu farklı özellikteki kumaşların

gramaj, atkı ve çözgü sıklıkları, örgü, krimp ve kumaş kalınlığı olarak fiziksel
özellikleri, atkı ve çözgü kopma mukavemeti, atkı ve çözgü yırtılma mukavemeti,
yıkamadan sonra boyut değişimi, buhar sonrası boyut değişimi, aşınma ile kütle
kaybı ve boncuklanma olmak üzere performans özellikleri standartlara göre
belirlenmiştir. Deneysel çalışma neticesi elde edilen fiziksel özelliklerin hem kendi
aralarında hem de performans özellikleriyle ilişkilerinin, istatistiksel yöntemler
kullanılarak belirlenmesine çalışılmış ve analiz neticesinde bir takım eşitlikler elde
edilmiştir. Bu kapsamda, verilerin normal dağılıma uygunluğu ve rasgeleliği analizi
yapılmış, bağımlı değişkenler ile bağımsız değişkenler arasında eşitlikler
oluşturulmuş, oluşturulan eşitliklere korelasyon analizi uygulanmıştır. Elde edilen
ampirik eşitlikler örgü türüne göre çizelge halinde sunulmuştur. Çalışmada
kullanılan istatistiksel paket program SPSS 10.0’dur.
SPSS programında tez çalışmasında yer alan verilerin analizinde aşağıda

verilen aşamalarda istatistiksel analiz uygulanmışır:
− Deneysel çalışma sonucu yapılan ölçümlerden elde edilen verilerin

SPSS’e girilmesi
− Verilerin normal dağılıma uygun olup olmadığına bakılması (K-S testi ile
verilerin dağılım türü belirlenmektedir)
− Verilerin rastgeleliğinin kontrolü (Runs testi ile verilerin rastgeleliği,
birbirinden bağımsızlığı belirlenmektedir)
− Çoklu regresyon analizinin uygulanması
− Korelasyon analizi
SPSS Paket Programının Tanıtımı:

Günümüzde teorik ve uygulamalı bilimsel çalışmalarda etkili sonuçlara
ulaşabilmek için istatistiksel teknikler kullanmak, son yıllarda kaçınılmaz olmuştur.
Hem sosyal hem fen bilimleri dalında kullanılmakta olan, temel-ileri-çok değişkenli
79
istatistiksel veri analiz teknikleri içeren ve Windows altında çalışan bir program olan
SPSS 10.0, menü yönetimli bir program olması nedeniyle çok yaygın kullanımı olan
bir istatistiksel paket programdır. Bu program, File, Edit, View, Data, Transform,
Analyze, Graphs, Utilities, Window ve Help olarak on menüden oluşmaktadır.
(Akgül ve Çevik, 2003; Kalaycı, 2006).
İstatistiksel analizlere başlamadan önce bir araştırmacının yapması gereken
ilk çalışma verilerin düzenlenmesi olup pek çok analizi uygulayabilmek için verilerin
dağılımının normal ya da normale yakın olması gerekmektedir. Bu kapsamda
Kolmogorov Smirnov (K-S) testi yaygın kullanılan bir test yöntemidir. K-S testi ile
verilerin dağılım tipi belirlenmekte ve Analyze menüsünden uygulanmaktadır.
Verilerin birbirinden bağımsız olduğu (rastgeleliği) ise Runs testi ile kontrol
edilmekte olup yine Analyze menüsünden uygulanmaktadır. Regresyon analizi için,
Analyze menüsünden bağımlı ve bağımsız değişkenler kullanılarak çoklu regresyon
denklemleri oluşturulmaktadır. Elde edilen denklemlerden faydalanılarak hesaplanan
değerle deneysel olarak ölçülen değer arasındaki farkı, korelasyon analizi
belirlemektedir. Burada %99 ve %95 güvenle korelasyon analizinin anlamlı olup
olmadığı, korelasyon analizi çıktı sayfasından görülebilmektedir.
Çalışmada elde edilen verilerin bezayağı, dimi ve panama örgü türlerine göre
analizleri ayrı ayrı uygulanmış, elde edilen sonuçlar ayrı başlıklar altında verilmiş ve
yorumlanmıştır.
5.1. Bezayağı Örgü Yapısındaki Kumaşların İstatistiksel Analizi
5.1.1. Bezayağı Örgüde Fiziksel Özelliklerin İstatistiksel Analizi

Çalışmada kullanılan kumaşların Çizelge 5.1.’de verilen deneysel sonuçları
kullanılarak istatistiksel analizi yapılmıştır. Analiz sonucu elde edilen çizelgeler ve
bunların yorumu aşağıda verilmiştir. Çizelge 5.1’de yer alan semboller ve birimleri
aşağıda verilmiştir.
n: iplik numarası (Ne)
cs: çözgü sıklığı (tel/cm)
as: atkı sıklığı (tel/cm)
80
g: gramaj (g/m2)
k: kumaş kalınlığı (mm)
Çizelge 5.1. SPSS’te bezayağı örgüde fiziksel özelliklerin verileri

n cs as g k
49,32 40,6 30,6 87,17 0,256
49,32 40,6 26,6 81,13 0,246
39,67 44,6 20,6 92,47 0,228
39,67 39,8 23,6 94,83 0,250
29,95 38,4 26,0 130,50 0,346
29,95 37,6 20,0 116,70 0,322
29,95 33,8 20,0 109,37 0,298
29,95 29,2 29,8 121,50 0,346
29,95 28,2 20,4 97,40 0,312
49,32 55,8 30,0 96,80 0,210
49,32 55,2 34,0 103,37 0,210
39,67 44,8 24,8 100,93 0,236
29,95 28,4 25,6 110,57 0,338
49,32 40,4 33,6 93,43 0,270
29,95 34,0 29,8 135,3 0,358
49,32 47,6 30,0 92,40 0,260
49,32 48,0 25,8 87,60 0,256
39,67 40,0 20,0 85,83 0,236
29,95 34,6 26,0 124,43 0,332
39,67 44,8 27,0 106,63 0,254
39,67 39,8 27,2 99,33 0,244
29,95 38,4 31,0 140,97 0,334
49,32 55,2 25,8 90,43 0,208
49,32 47,8 33,8 100,07 0,256
Burada, atkı ve çözgü krimpi istatistiksel analize katılmamış, kumaş kalınlığı

parametresi bunların yerine analizde kullanılmıştır. Başer (2004)’in çalışması
referans alınarak krimpleri tanımlayıcı bir özellik olarak, kumaş kalınlığı
parametresi, krimpler yerine kullanılmıştır. Başer (2004), Pierce’ın kumaş geometrisi
ile ilgili yaptığı bilimsel çalışmada teorik yaklaşımla bezayağı örgü yapısındaki
kumaşlar için oluşturduğu eşitliklerden kumaş kalınlığı ile ilgili olanı (t), aşağıda
verilen geometri dikkate alınarak
81
h1:çözgü ipliğinin kumaş simetri

düzlemine dik yönde yaptığı kıvrımın
genliği
h2: atkı ipliğinin kumaş simetri
düzlemine dik yönde yaptığı kıvrımın
genliği
1 indisi: çözgü ipliği
2 indisi: atkı ipliği
d1:çözgü ipliği çapı
d2:atkı ipliği çapı
t:kumaş kalınlığı
p2:iki atkı ipliği arasındaki kumaş
uzunluğu
l1:iki atkı ipliği arasında kalan çözgü
ipliğinin uzunluğu
t1 = h1+d1
t2 = h2+d2
şeklinde yorumlamıştır (Başer, 2004).
Çizelge 5.1. dikkate alınarak yapılan istatistiksel analizlerde, verilerin normal

dağılıma uygunluğunu belirlemek amacıyla Kolmogorov-Smirnov (K-S) testi
uygulanmış olup, bu test ile verilerin normal, üniform vb. dağılımlara uygunluğu test
edilmektedir. Buna göre Çizelge 5.2.’de p değerine (Asymp.Sig.(2-tailed))
bakılarak, 0.05’ten büyük olması durumunda, dağılımın normale uyduğu
söylenmektedir. Çizelge 5.2.’den görüldüğü üzere, verilerin tümü normal dağılıma
uymaktadır. Verilerin rasgeleliğini kontrol etmek için, Runs testi uygulanarak,
sonucuna göre değerlendirme yapılmakta buna göre p değerine (anlamlılık düzeyi)
bakılarak, 0.05’ten büyük olması durumunda verilerin bağımsız/rasgele seçildiği
ifade edilmektedir.
Çizelge 5.3.’te verilere Runs testi uygulanması durumunda elde edilen
sonuçlar görülmekte olup, p değeri her birinde 0,05’ten büyük olup, veriler rasgele
seçilmiştir yorumu yapılır.
Normal dağılıma uygunluğu ve rasgeleliği test edilmiş olan verilere regresyon
analizi yapılmıştır. Aşağıda regresyon analizi sonucunda elde edilen çizelgelerin
açıklamaları çözgü sıklığı bağımlı değişkeni üzerinde detaylı açıklanmış olup,
diğerleri çizelgelerle kısaca açıklanmıştır.
82
Çizelge 5.2. Fiziksel özelliklerin normallik (K-S) testi sonuçları
One-Sample Kolmogorov-Smirnov Test
iplik numarası çözgü sıklığı atkı sıklığı Gramaj kalınlık

N 24 24 24 24 24
a,b
Normal Parameters Mean 39,6437 41,1500 26,7500 104,1317 ,27525
Std. Deviation 8,5679 7,9007 4,4473 16,4283 4,85E-02
Most Extreme Absolute ,246 ,153 ,129 ,161 ,207
Differences Positive ,246 ,153 ,125 ,161 ,207
Negative -,246 -,087 -,129 -,091 -,129
Kolmogorov-Smirnov Z 1,205 ,748 ,630 ,787 1,012
Asymp. Sig. (2-tailed) ,109 ,630 ,822 ,566 ,257
a. Test distribution is Normal.
b. Calculated from data.
Çizelge 5.3. Fiziksel özelliklerin rasgelelik (Runs) testi sonuçları
Runs Test

Test Valuea 39,6437 41,1500 26,7500 104,1317 ,27525
Cases < Test Value 9 15 13 15 15
Cases >= Test Value 15 9 11 9 9
Total Cases 24 24 24 24 24
Number of Runs 11 10 11 11 11
Z -,335 -,782 -,596 -,335 -,335
Asymp. Sig. (2-tailed) ,738 ,434 ,551 ,738 ,738
a. Mean
Bağımlı Değişken Çözgü Sıklığı

Çizelge 5.4’te bağımlı değişken olarak çözgü sıklığı alınarak regresyon analizi
incelendiğinde;
Variables entered/removed başlığını taşıyan çizelgede, regresyon modeline
dahil edilen değişkenler ve seçilen metod görülmektedir. Buna göre gramaj, iplik
numarası, atkı sıklığı ve kumaş kalınlığı olmak üzere tüm bağımsız değişkenlerin
modele alındığı görülmektedir. Model Summary başlıklı çizelgede model özeti
verilmekte, açıklayıcılığını tanımlayan R, R Square (R2), R2(adj) gibi değerler yer
almaktadır. “R değeri” bağımlı değişkenle bağımsız değişkenler arasındaki
korelasyonu simgelemektedir. Bu değerin yüksek olması bağımsız değişkenle
bağımlı değişken arasında sıkı bir ilişkinin olduğunu göstermektedir. Burada
R=0,999 değeri bağımlı ve bağımsız değişkenler arasında pozitif ve önemli bir
ilişkinin olduğunu ifade etmekte olup, çözgü sıklığı ile diğer fiziksel özellikler
83
arasında (gramaj, atkı sıklığı, iplik numarası, kumaş kalınlığı) istatistiksel olarak
önemli bir ilişkinin olduğu söylenebilir.
Çizelge 5.4. Regresyon analizi sonuçları (bağımlı değişken çözgü sıklığı)
Variables Entered/Removedb,c
Variables Variables
Model Entered Removed Method
1 Gramaj,
iplik
numarası, , Enter
atkı sıklığı,
a
kalınlık
a. All requested variables entered.
b. Dependent Variable: çözgü sıklığı
c. Linear Regression through the Origin
Model Summary
Adjusted Std. Error of

a
Model R R Square R Square the Estimate
1 ,999b ,999 ,998 1,7709
a. For regression through the origin (the no-intercept
model), R Square measures the proportion of the
variability in the dependent variable about the origin
explained by regression. This CANNOT be compared
to R Square for models which include an intercept.
b. Predictors: Gramaj, iplik numarası, atkı sıklığı, kalınlık
ANOVAc,d
Sum of
Model Squares df Mean Square F Sig.
1 Regression 42012,715 4 10503,179 3348,980 ,000a
Residual 62,725 20 3,136
Total 42075,440b 24
a. Predictors: Gramaj, iplik numarası, atkı sıklığı, kalınlık
b. This total sum of squares is not corrected for the constant because the constant is
zero for regression through the origin.
c. Dependent Variable: çözgü sıklığı
d. Linear Regression through the Origin
84

Coefficientsa,b
Standardi
zed
Unstandardized Coefficien
Coefficients ts
Model B Std. Error Beta t Sig.
1 atkı sıklığı -,670 ,123 -,434 -5,443 ,000
iplik numarası 1,033 ,051 ,999 20,362 ,000
kalınlık -129,473 12,623 -,864 -10,257 ,000
Gramaj ,517 ,040 1,300 12,880 ,000
a. Dependent Variable: çözgü sıklığı
b. Linear Regression through the Origin
Çizelge 5.4’te verilen Model Özeti çizelgesinde ‘R2 değeri’ belirlilik katsayısı
olup, bağımlı değişkendeki değişimin ne kadarının bağımsız değişkenler tarafından
açıklandığını ifade etmektedir. R2 değeri 0.999 olarak tespit edilmiş olup bu da,
çözgü sıklığı değişkenindeki %99.9’luk değişimin modele dahil edilen bağımsız
değişkenler tarafından (kalınlık, iplik numarası, atkı sıklığı ve gramaj) açıklandığını
göstermektedir. Başka bir ifade ile çözgü sıklığındaki değişmenin %99.9’luk kısmı
diğer fiziksel özelliklerdeki (kalınlık, iplik numarası, atkı sıklığı ve gramaj)
değişmeler tarafından açıklanmaktadır. Çizelge 5.4’teki ANOVA (Varyans Analizi)
çizelgesi, regresyon modelinin istatistiksel olarak anlamlı olup olmadığını
göstermektedir. Bu çizelgedeki F istatistiği modelin bir bütün olarak anlamlılığını
test etmede kullanılmakta ve p değeri (çizelgede Sig.) < 0.01 olması halinde model
tümüyle istatistiksel olarak anlamlıdır şeklinde yorumlanmaktadır. Yani çözgü
sıklığını, kalınlık, iplik numarası, atkı sıklığı ve gramaj ile açıklayacağımız
modelimiz anlamlı bir modeldir. Modeli oluşturan katsayıların tahmin değerleri ve
bunlara ilişkin t değerlerinin yer aldığı Coefficients (katsayılar) başlıklı çizelgede
bulunan B değerleri, her bir bağımsız değişkenin modelde almış olduğu katsayıyı ve
bunlara ilişkin t değerlerini ifade etmektedir. B değerinin pozitif olması söz konusu
bağımsız değişken ile bağımlı değişken arasında doğru orantılı bir değişim olduğunu,
negatif olması ise ters orantılı bir değişim olduğunu göstermektedir. Buna göre diğer
değişkenlerin etkisi sabit tutulduğunda gramajdaki 1 birimlik artış, çözgü sıklığını
0.517 birim artıracak, atkı sıklığındaki 1 birimlik artış çözgü sıklığını 0.67 birim
azaltacaktır. Katsayılar çizelgesinde verilmiş olan, t testi sonucu elde edilen
85
‘significant değerleri’ (anlamlılık düzeyi) ile her açıklayıcı değişkenin anlamlılık

düzeyi ayrı ayrı verilmiş olup bu değerin 0.05’in altında olması istenmektedir. Beta
değeri ise kısmi korelasyon katsayısı olup, diğer bağımsız değişkenlerin etkisi sabit
tutulduğunda söz konusu bağımsız değişken ile bağımlı değişken arasındaki ilişkinin
ölçütünü vermektedir (Akgül, Çevik, 2003, Kalaycı, 2006). Katsayılar çizelgesinden
de görüldüğü gibi kalınlık, iplik numarası, atkı sıklığı ve gramaj değişkenlerinin
t testi anlamlılık değerleri 0.05’in altında olup aralarındaki ilişki istatistiksel olarak
anlamlıdır. Bu değerin 0.05’in üstünde olması durumunda ise, ilgili bağımsız
değişkenlerin bağımlı değişken ile aralarındaki ilişkinin anlamlı olmadığı
söylenebilmektedir. Katsayılar çizelgesindeki B katsayıları kullanılarak elde edilen
eşitlik (5.1.) aşağıda verilmiştir.
cs=- 0.67*as+1.033*n-129.473*k+0.517*g (5.1.)
Regresyon eşitliğinin tespitinden sonra ölçülen değerle eşitlikten elde edilen

değerler arasında korelasyon analizine bakılır. Korelasyon katsayısına bakılarak (-1
ile +1 arasında değer alır), ölçülen değerle hesaplanan değer arasındaki ilişkinin
değerlendirmesi yapılır. Örneğin korelasyon katsayısı -1 ise, ‘ölçülen değerle
hesaplanan değer arasında negatif yönlü kuvvetli bir ilişki vardır’ şeklinde yorum
yapılır.
Çizelge 5.5. Korelasyon analizi sonuçları (değişken çözgü sıklığı)
Correlations
hesaplananç
çözgü sıklığı özgüsıklığı
çözgü sıklığı Pearson Correlation 1,000 ,978**
Sig. (2-tailed) , ,000
N 24 24
hesaplanançözgüsıklığı Pearson Correlation ,978** 1,000
Sig. (2-tailed) ,000 ,
N 24 24
**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).
Çizelge 5.5’ten görüldüğü gibi ölçülen çözgü sıklığı ile hesaplanan çözgü
sıklığı arasındaki korelasyon katsayısı 0.978 bulunmuş olup, ** işareti %99 güvenle
86
(Sig. 2-tailed değeri) kurulan hipotezin iki yönlü analizinde anlamlılık düzeyi
0,01’den küçük (istatistiksel olarak anlamlı) tespit edilmiştir.
Burada, bezayağı örgü yapısındaki kumaşların deneysel analizi sonucu elde
edilen verilere istatistiksel analiz uygulanması ile SPSS’te eşitlikler elde edilmiş ve
bunlardan en uygun olan eşitlikler seçilerek analiz çıktıları ve korelasyon analizi
sonuçları ile aşağıda verilmiştir.
Bağımlı Değişken Atkı Sıklığı

Çizelge 5.6.’da bağımlı değişkenin atkı sıklığı, bağımsız değişkenlerin
kalınlık, iplik numarası, atkı sıklığı ve gramaj alındığı regresyon modeli çizelgeleri
görülmektedir. R2 değeri 0.995 olarak tespit edilmiş olup, atkı sıklığı değişkenindeki
%99.5’lik değişimin modele dahil edilen bağımsız değişkenler tarafından (kalınlık,
iplik numarası, çözgü sıklığı ve gramaj) açıklandığını göstermektedir.
Çizelge 5.6. Regresyon analizi sonuçları (bağımlı değişken atkı sıklığı)
Variables Variables
1 çözgü
sıklığı,
kalınlık,
, Enter
iplik
numarası,a
Gramaj
b. Dependent Variable: atkı sıklığı
Model Summary

a
1 ,998b ,995 ,994 2,0413
b. Predictors: çözgü sıklığı, kalınlık, iplik numarası,
Gramaj
87
Çizelge 5.6. ’nın devamı
ANOVAc,d
Sum of
1 Regression 17545,063 4 4386,266 1052,664 ,000a
Residual 83,337 20 4,167
Total 17628,400b 24
a. Predictors: çözgü sıklığı, kalınlık, iplik numarası, Gramaj
c. Dependent Variable: atkı sıklığı
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 iplik numarası 1,060 ,134 1,585 7,898 ,000
kalınlık -119,613 24,697 -1,233 -4,843 ,000
Gramaj ,522 ,079 2,029 6,600 ,000
çözgü sıklığı -,891 ,164 -1,376 -5,443 ,000
a. Dependent Variable: atkı sıklığı
ANOVA çizelgesinde, p değeri <0.01 olup model tümüyle istatistiksel olarak

anlamlıdır. Yani atkı sıklığını, kalınlık, iplik numarası, çözgü sıklığı ve gramaj ile
açıklayacağımız modelimiz anlamlı bir modeldir. Katsayılar çizelgesinde yer alan
t testi sonucu elde edilen anlamlılık düzeyi her bağımsız değişken için 0.05’in
altında olup kalınlık, iplik numarası, çözgü sıklığı ve gramaj değişkenlerinin atkı
sıklığı ile aralarındaki ilişki istatistiksel olarak önemlidir. Bu çizelgedeki B
katsayıları kullanılarak elde edilen eşitlik (5.2.) aşağıda verilmiştir.
as=- 0.891*cs+1.06*n-119.613*k+0.522*g (5.2.)
Eşitlik (5.2.) kullanılarak hesaplanan atkı sıklığı ile ölçülen atkı sıklığı
arasında yapılan korelasyon analizi Çizelge 5.7’de verilmiştir. Çizelgeden de
görüldüğü gibi ölçülen atkı sıklığı ile hesaplanan atkı sıklığı arasındaki korelasyon
88
katsayısı 0.912 bulunmuş olup aralarında güçlü bir ilişki vardır, ** işareti %99
güvenle anlamlılık düzeyinin 0,01’den küçük (istatistiksel olarak anlamlı) olduğunu
göstermektedir.
Çizelge 5.7. Korelasyon analizi sonuçları (değişken atkı sıklığı)
Correlations
hesaplana
atkı sıklığı natkısıklı
atkı sıklığı Pearson Correlation 1,000 ,912**
N 24 24
hesaplananatkısıklı Pearson Correlation ,912** 1,000
N 24 24
Bağımlı Değişken İplik Numarası

Çizelge 5.8’de bağımlı değişkenin iplik numarası, bağımsız değişkenlerin
kalınlık, atkı sıklığı, çözgü sıklığı ve gramaj alındığı regresyon modelinin çizelgeleri
görülmektedir.
Çizelge 5.8. Regresyon analizi sonuçları (bağımlı değişken iplik numarası)
Variables Variables
1 kalınlık,
çözgü
sıklığı, atkı , Enter
sıklığı, a
Gramaj
b. Dependent Variable: iplik numarası
89
Model Summary

a
1 ,999b ,999 ,998 1,6751
b. Predictors: kalınlık, çözgü sıklığı, atkı sıklığı, Gramaj
ANOVAc,d
Sum of
1 Regression 39351,317 4 9837,829 3505,971 ,000a
Residual 56,120 20 2,806
Total 39407,438b 24
a. Predictors: kalınlık, çözgü sıklığı, atkı sıklığı, Gramaj
c. Dependent Variable: iplik numarası
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 çözgü sıklığı ,924 ,045 ,955 20,362 ,000
atkı sıklığı ,714 ,090 ,478 7,898 ,000
Gramaj -,486 ,040 -1,264 -12,242 ,000
kalınlık 120,152 13,064 ,828 9,197 ,000
a. Dependent Variable: iplik numarası
Modelin R2 değeri 0.999 olarak tespit edilmiş olup, iplik numarası

değişkenindeki %99.9’luk değişimin modele dahil edilen bağımsız değişkenler
tarafından (kalınlık, atkı sıklığı, çözgü sıklığı ve gramaj) açıklandığını
göstermektedir. ANOVA çizelgesinde, p<0.01 olup model tümüyle istatistiksel
olarak anlamlıdır. Yani iplik numarasını, atkı sıklığı, kalınlık, çözgü sıklığı ve
gramaj ile açıklayacağımız modelimiz anlamlı bir modeldir. Katsayılar çizelgesinde
yer alan t testi sonucu elde edilen anlamlılık düzeyi her bağımsız değişken için
90
0.05’in altında olup kalınlık, iplik numarası, çözgü sıklığı ve gramaj değişkenlerinin
atkı sıklığı ile aralarındaki ilişki istatistiksel olarak anlamlıdır. Çizelgedeki B
katsayıları kullanılarak elde edilen eşitlik (5.3.) aşağıda verilmiştir.
n= 0.924*cs+0.714*as+120.152*k-0.486*g (5.3.)
Eşitlik (5.3.) kullanılarak hesaplanan iplik numarası ile ölçülen iplik numarası
arasında yapılan korelasyon analizi Çizelge 5.9’da verilmiştir. Çizelge 5.9’dan
görüldüğü gibi ölçülen iplik numarası ile hesaplanan iplik numarası arasındaki
korelasyon katsayısı 0.984 bulunmuş olup, %99 güvenle istatistiksel olarak anlamlı
olduğu görülmektedir.
Çizelge 5.9. Korelasyon analizi sonuçları (değişken iplik numarası)
Correlations
hesaplan
iplik numarası aniplikno
iplik numarası Pearson Correlation 1,000 ,984**
N 24 24
hesaplananiplikno Pearson Correlation ,984** 1,000
N 24 24
Bağımlı Değişken Kumaş Kalınlığı

Çizelge 5.10’da bağımlı değişkenin kumaş kalınlığı, bağımsız değişkenlerin
iplik numarası, atkı sıklığı, çözgü sıklığı ve gramaj alındığı regresyon modelinin
çizelgeleri görülmektedir. R2 değeri 0.998 olarak tespit edilmiş olup, bu durum,
kumaş kalınlığındaki %99.8’lik değişimin modele dahil edilen bağımsız değişkenler
tarafından açıklandığını göstermektedir. ANOVA çizelgesinde, p<0.01 olup model
tümüyle istatistiksel olarak anlamlıdır. Katsayılar çizelgesinde yer alan t testi
sonucu elde edilen anlamlılık düzeyi her bağımsız değişken için 0.05’in altında olup
atkı sıklığı, iplik numarası, çözgü sıklığı ve gramaj değişkenlerinin kalınlık ile
aralarındaki ilişki istatistiksel olarak anlamlıdır.
91
Çizelge 5.10. Regresyon analizi sonuçları (bağımlı değişken kalınlık)
Variables Entered/Removed b,c
Variables Variables
1 Gramaj,
iplik
numarası,
, Enter
atkı sıklığı,
çözgü a
sıklığı
b. Dependent Variable: kalınlık
Model Summary

a
1 ,999b ,998 ,998 1,2538E-02
b. Predictors: Gramaj, iplik numarası, atkı sıklığı, çözgü
sıklığı
ANOVAc,d
Sum of
1 Regression 1,869 4 ,467 2972,771 ,000a
Residual 3,144E-03 20 1,572E-04
Total 1,872b 24
a. Predictors: Gramaj, iplik numarası, atkı sıklığı, çözgü sıklığı
c. Dependent Variable: kalınlık
92
Çizelge 5.10. ’un devamı
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 iplik numarası 6,731E-03 ,001 ,977 9,197 ,000
çözgü sıklığı -6,49E-03 ,001 -,973 -10,257 ,000
atkı sıklığı -4,51E-03 ,001 -,438 -4,843 ,000
Gramaj 3,805E-03 ,000 1,435 23,562 ,000
a. Dependent Variable: kalınlık
B katsayıları kullanılarak elde edilen eşitlik (5.4.) aşağıda verilmiştir.
k=6.731*10-3*n-6.49*10-3*cs-4.51*10-3*as+3.805*10-3*g (5.4.)
Hesaplanan kumaş kalınlığı (eşitlik (5.4.) ten kullanılarak) ile ölçülen kalınlık
arasında yapılan korelasyon analizi Çizelge 5.11’de verilmiştir. Çizelge 5.11’den
görüldüğü gibi korelasyon katsayısı 0.97 bulunmuş olup, %99 güvenle istatistiksel
olarak anlamlıdır.
Çizelge 5.11. Korelasyon analizi sonuçları (değişken kalınlık)
Correlations
kalınlık kalınlıkhesapl
kalınlık Pearson Correlation 1,000 ,970**
N 24 24
kalınlıkhesapl Pearson Correlation ,970** 1,000
N 24 24
Bağımlı Değişken Gramaj

Çizelge 5.12’de gramaj bağımlı değişken, atkı sıklığı, kalınlık, iplik numarası
ve çözgü sıklığının bağımsız değişken alındığı regresyon modelinin çizelgeleri
görülmektedir. Çizelge 5.12’de R2 değeri 0.999 olarak tespit edilmiş olup, modele
93
dahil edilen bağımsız değişkenler tarafından (kalınlık, iplik numarası, çözgü sıklığı
ve atkı sıklığı) gramaj değişkenindeki %99.9’luk değişim açıklanmaktadır. ANOVA
çizelgesinde, gramaj bağımlı değişkenini atkı sıklığı, kalınlık, iplik numarası ve
çözgü sıklığı ile açıklayacağımız modelimizin p<0.01 olması, regresyon modelinin
tümüyle istatistiksel olarak anlamlı olduğunu ortaya koymaktadır. Katsayılar
çizelgesinde yer alan t testi sonucu elde edilen anlamlılık düzeyi her bağımsız
değişken için 0.05’in altında olup, gramaj bağımlı değişkeni ile atkı sıklığı, kalınlık,
iplik numarası ve çözgü sıklığı değişkenlerinin aralarındaki ilişki istatistiksel olarak
anlamlıdır.
Çizelge 5.12. Regresyon analizi sonuçları (bağımlı değişken gramaj)
Variables Variables
1 kalınlık,
iplik
numarası,
, Enter
atkı sıklığı,
çözgüa
sıklığı
b. Dependent Variable: Gramaj
Model Summary

a
1 1,000b ,999 ,999 3,2376
b. Predictors: kalınlık, iplik numarası, atkı sıklığı, çözgü
sıklığı
94
ANOVAc,d
Sum of
1 Regression 266239,5 4 66559,882 6349,781 ,000a
Residual 209,645 20 10,482
Total 266449,2b 24
a. Predictors: kalınlık, iplik numarası, atkı sıklığı, çözgü sıklığı
c. Dependent Variable: Gramaj
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 iplik numarası -1,815 ,148 -,698 -12,242 ,000
çözgü sıklığı 1,727 ,134 ,686 12,880 ,000
atkı sıklığı 1,313 ,199 ,338 6,600 ,000
kalınlık 253,694 10,767 ,673 23,562 ,000
a. Dependent Variable: Gramaj
B katsayıları kullanılarak elde edilen eşitlik (5.5.) aşağıda verilmiştir.
g=-1.815*n+1.727*cs+253.694*k+1.313*as (5.5.)
Çizelge 5.13. Korelasyon analizi sonuçları (değişken gramaj)
Correlations
hesaplan
Gramaj angramaj
Gramaj Pearson Correlation 1,000 ,983**
N 24 24
hesaplanangramaj Pearson Correlation ,983** 1,000
N 24 24
95
Çizelge 5.13’ten görüldüğü gibi ölçülen gramaj ile hesaplanan gramaj

arasındaki korelasyon katsayısı 0.983 bulunmuş olup, %99 güvenle istatistiksel
olarak anlamlı olduğu görülmektedir.
5.1.2. Bezayağı Örgüde Performans Özelliklerinin İstatistiksel Analizi
Bezayağı örgü yapısındaki kumaşların atkı ve çözgü kopma mukavemeti, atkı

ve çözgü yırtılma mukavemeti, buhar sonrası boyut değişimi ve aşınma ile kütle
kaybı performans özelliklerinin istatistiksel analizi SPSS veri sayfasına Çizelge
5.14’te bulunduğu gibi girilmiştir.
Çizelge 5.14’te yer alan semboller ve birimleri aşağıda verilmiştir:
g: gramaj (g/m2)
yra: atkı yırtılma mukavemeti (Newton)
yrc: çözgü yırtılma mukavemeti (Newton)
akop: atkı kopma mukavemeti (Newton)
ckop: çözgü kopma mukavemeti (Newton)
wa:buhar sonrası atkı boyut değişimi (%) (atkı buhar stabilitesi)
wc: buhar sonrası çözgü boyut değişimi (%)(çözgü buhar stabilitesi)
mk: aşınma ile kütle kaybı (%)
Çizelge 5.14. SPSS’te bezayağı örgüde performans özelliklerin verileri

g yra yrc akop ckop wa wc mk
87,17 9,83 8,78 319,72 445,93 1,98 -1,54 10
81,13 10,7 11,8 257,44 450,32 1,50 -1,55 11,11
92,47 8,57 12,5 218,74 506,99 0,58 -2,08 10
94,83 7,16 9,43 237,75 500,31 1,28 -1,73 10
130,5 6,78 11,3 373,81 621,96 0,66 -2,10 6,66
116,7 11,5 13,6 335,43 617,14 1,40 -1,64 15,38
109,37 12,7 15,3 347,66 571,57 1,60 -1,58 9,09
121,5 8,87 9,24 405,63 421,05 1,06 -1,60 28,5
97,4 16,9 10,6 262,79 404,93 1,40 -1,74 18,18
96,8 6,46 10,2 220,05 497,01 0,55 -2,00 18,18
103,37 6,97 9,48 328,12 558,46 0,63 -2,38 18,18
100,93 6,98 9,83 263,19 522,02 1,03 -1,58 11,11
110,57 12,5 21,2 410,15 419,43 2,14 -1,83 16,66
96
Çizelge 5.14.’ün devamı

93,43 9,05 8,43 352,01 446,46 1,45 -2,10 27,27
135,3 6,98 10,6 387,76 559,26 1,50 -1,58 6,66
92,4 7,2 10,4 311,61 557,53 1,03 -2,25 10
87,6 8,22 13,3 226,61 467,30 1,80 -2,48 20
85,83 8,81 13,7 177,38 482,42 1,34 -1,60 11,11
124,43 8,69 12,1 395,02 583,08 1,23 -1,50 14,28
106,63 6,67 8,8 301,92 549,48 0,69 -2,58 9,09
99,33 6,03 8,38 259,34 478,72 1,15 -1,63 27,27
140,97 7,31 10,5 470,89 626,92 0,65 -2,20 6,66
90,43 7,48 11,9 248,37 557,51 0,66 -2,50 11,11
100,07 6,82 8,8 350,84 533,56 1,48 -2,11 16,66
Çizelge 5.14.’te kumaşların yıkamadan sonra çekme ve boncuklanma

analizleri yer almamaktadır. Bu performans özellikleriyle analizler neticesinde,
istatistiksel olarak anlamlı eşitlikler oluşmamıştır. Yukarıdaki verilerin normal
dağılıma uygunluğunu belirlemek amacıyla yapılan K-S testi sonucunda, Çizelge
5.15’te p (Asymp.Sig.(2-tailed)) değerine bakıldığında 0.05’ten büyük olduğu ve
verilerin tümünün normal dağılıma uyduğu görülmektedir.
Verilerin rasgeleliğini kontrol etmek için Runs testi uygulanmış, her değişken
için anlamlılık düzeyi 0,05’ten büyük olup, veriler rasgeledir şeklinde sonuca
ulaşılmıştır (Çizelge 5.16).
Çizelge 5.15. Performans özelliklerin normallik (K-S) testi sonuçları

yırtılma yırtılma muk. kopma kopma

muk. atkı çözgü wira atkı wira çözgü muk.atkı muk. çöz kütlekaybı
N 24 24 24 24 24 24 24
a,b
Normal Parameters Mean 8,7158 10,9904 1,1996 -1,9117 310,9262 515,8066 14,2983
Std. Deviation 2,5677 2,0447 ,4567 ,3529 74,6306 66,0201 6,5012
Most Extreme Absolute ,198 ,159 ,159 ,196 ,155 ,112 ,230
Differences Positive ,198 ,159 ,159 ,122 ,155 ,089 ,230
Negative -,148 -,101 -,086 -,196 -,067 -,112 -,120
Kolmogorov-Smirnov Z ,971 ,779 ,781 ,960 ,762 ,547 1,126
Asymp. Sig. (2-tailed) ,302 ,578 ,575 ,315 ,608 ,926 ,159
97
Çizelge 5.16. Performans özelliklerin rasgelelik (Runs) testi sonuçları

Runs Test
yırtılma yırtılma muk. kopma kopma

muk. atkı çözgü wira atkı wira çözgü muk.atkı muk. çöz kütlekaybı
Test Valuea 8,7158 10,9904 1,1996 -1,9117 310,9262 515,8066 14,2983
Cases < Test Value 15 14 11 11 11 12 14
Cases >= Test Value 9 10 13 13 13 12 10
Total Cases 24 24 24 24 24 24 24
Number of Runs 8 11 13 14 13 10 12
Z -1,675 -,502 ,000 ,245 ,000 -1,044 -,072
Asymp. Sig. (2-tailed) ,094 ,616 1,000 ,806 1,000 ,297 ,943
a. Mean
Normal dağılıma uygunluğu ve rasgeleliği test edilmiş olan performans özelliklerine

regresyon analizi uygulanmış olup, elde edilen eşitliklerden en iyi sonucu verenler
burada açıklanmıştır.
Bağımlı Değişken Yırtılma Mukavemeti

Atkı yırtılma mukavemeti bağımlı değişken, atkı sıklığı, kalınlık, iplik
numarası, çözgü sıklığı ve bunların aralarında etkileşim terimlerini de içeren terimler
bağımsız değişken olarak alınıp polinom şeklinde eşitlikler elde edilmiştir. Bu
eşitliklerin elde edilmesinde polinom oluştururken ‘enter’ metodu yerine ‘Stepwise’
yöntemi kullanılmıştır.
Her bağımsız değişkenin karesi, kübü gibi üssü kuvvetleri de analize katılarak
denklem oluşumuna gidilmiş, istatistiksel olarak anlamlı olmayan ifadeler (örneğin
değişkenlerin üçüncü dereceden kuvveti gibi) program tarafından modelden
çıkarılmıştır. Bu analiz neticesinde Çizelge 5.17’de görülen 6 model bulunmuş olup
bunlardan en iyi sonucu veren 6. model seçilmiştir. Çizelge 5.17’de 6. modelde, atkı
yırtılma mukavemetinde bağımsız değişkenler, k, as*k (atkı sıklığı ile kumaş
kalınlığının ikili etkisi), cs*k (çözgü sıklığı ile kumaş kalınlığının ikili etkisi) ve
n*as*cs (iplik numarası, atkı sıklığı ve çözgü sıklığı üçlü etkisi) olarak
görülmektedir. Çizelge 5.17’den 6.modelde görüldüğü gibi R2 değeri 0.987 olarak
tespit edilmiş olup, modele dahil edilen bağımsız değişkenler tarafından atkı yırtılma
mukavemeti değişkenindeki %98.7’lik değişim açıklanmaktadır.
98
Çizelge 5.17. Atkı yırtılma mukavemeti modelleri
Model Summary

a
1 ,963b ,927 ,924 2,5012
2 ,974c ,949 ,944 2,1408
3 ,981d ,963 ,958 1,8696
4 ,990e ,979 ,975 1,4297
5 ,994f ,988 ,985 1,1109
6 ,994g ,987 ,985 1,1114
b. Predictors: k
c. Predictors: k, ask
d. Predictors: k, ask, nask
e. Predictors: k, ask, nask, csk
f. Predictors: k, ask, nask, csk, nascs
g. Predictors: k, ask, csk, nascs
ANOVA çizelgesinde, atkı yırtılma mukavemeti bağımlı değişkenini k, as*k

(atkı sıklığı ile kumaş kalınlığının ikili etkisi), cs*k (çözgü sıklığı ile kumaş
kalınlığının ikili etkisi) ve n*as*cs (iplik numarası, atkı sıklığı ve çözgü sıklığının
üçlü etkisi) ile açıklayacağımız modelimizin p<0.01 olması, modelin tümüyle
istatistiksel olarak anlamlı olduğunu ortaya koymaktadır (Çizelge 5.18).
99
Çizelge 5.18. Atkı yırtılma mukavemetinde ANOVA

ANOVAh,i
Sum of
1 Regression 1830,932 1 1830,932 292,670 ,000a
Residual 143,887 23 6,256
Total 1974,820b 24
2 Regression 1873,995 2 936,997 204,453 ,000c
Residual 100,825 22 4,583
Total 1974,820b 24
3 Regression 1901,419 3 633,806 181,331 ,000d
Residual 73,401 21 3,495
Total 1974,820b 24
4 Regression 1933,938 4 483,485 236,531 ,000e
Residual 40,881 20 2,044
Total 1974,820b 24
5 Regression 1951,374 5 390,275 316,270 ,000f
Residual 23,446 19 1,234
Total 1974,820b 24
6 Regression 1950,115 4 487,529 394,688 ,000g
Residual 24,705 20 1,235
Total 1974,820b 24
a. Predictors: k
c. Predictors: k, ask
d. Predictors: k, ask, nask
e. Predictors: k, ask, nask, csk
f. Predictors: k, ask, nask, csk, nascs
g. Predictors: k, ask, csk, nascs
h. Dependent Variable: yra
i. Linear Regression through the Origin
Çizelge 5.19’da Katsayılar çizelgesinde yer alan t testi sonucu elde edilen
anlamlılık düzeyi her bağımsız değişken için 0.05’in altında olup, atkı yırtılma
mukavemeti bağımlı değişkeni ile bağımsız değişkenlerin aralarındaki ilişki
istatistiksel olarak anlamlıdır.
Buradaki B katsayıları kullanılarak elde edilen eşitlik (5.6.) aşağıda
verilmiştir.
yra=139.504*k-2.252*as*k-1.941*cs*k+1.792*10-4*n*as*cs (5.6.)
100
Çizelge 5.20’den görüldüğü gibi ölçülen atkı yırtılma mukavemeti ile eşitlik
(5.6.) ile hesaplanan mukavemet arasındaki korelasyon katsayısı 0.915 bulunmuş
olup, %99 güvenle istatistiksel olarak anlamlı olduğu görülmüştür.
Çizelge 5.19. Atkı yırtılma mukavemetinde modellerin katsayıları
Coefficients a,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 k 31,270 1,828 ,963 17,108 ,000
2 k 61,334 9,932 1,889 6,176 ,000
ask -1,128 ,368 -,937 -3,065 ,006
3 k 71,056 9,342 2,188 7,606 ,000
ask -2,145 ,485 -1,783 -4,423 ,000
nask 1,729E-02 ,006 ,565 2,801 ,011
4 k 106,410 11,384 3,277 9,347 ,000
ask -2,963 ,424 -2,463 -6,992 ,000
nask 3,910E-02 ,007 1,277 5,413 ,000
csk -,911 ,228 -1,113 -3,989 ,001
5 k 136,748 11,974 4,211 11,420 ,000
ask -2,506 ,351 -2,083 -7,139 ,000
nask 9,719E-03 ,010 ,318 1,010 ,325
csk -1,821 ,300 -2,227 -6,065 ,000
nascs 1,471E-04 ,000 ,827 3,759 ,001
6 k 139,504 11,665 4,296 11,959 ,000
ask -2,252 ,245 -1,872 -9,188 ,000
csk -1,941 ,276 -2,373 -7,031 ,000
nascs 1,792E-04 ,000 1,007 7,847 ,000
a. Dependent Variable: yra
Çizelge 5.20. Atkı yırtılma mukavemeti korelasyon analizi
Correlations
yra hesapl.yıratkı
yra Pearson Correlation 1,000 ,915**
N 24 24
hesapl.yıratkı Pearson Correlation ,915** 1,000
N 24 24
101
Çözgü yırtılma mukavemeti için de atkı yırtılma mukavemeti gibi benzer

şekilde ‘stepwise’ yöntemi ile analiz yapılmıştır. Çizelge 5.21’de elde edilmiş
modellerden en iyi model olarak 5 nolu model seçilmiştir. Burada, k, as*k (kumaş
kalınlığı ile atkı sıklığı ikili etkisi), n*cs (iplik numarası ile çözgü sıklığı ikili etkisi)
şeklinde ikili etkileşim terimi içeren polinom elde edilmiştir. Yine buradada her
bağımsız değişkenin üssü kuvvetleri de analize katılarak denklem oluşumuna
gidilmiş, istatistiksel olarak anlamlı olmayan ifadeler (örneğin değişkenlerin üçüncü
dereceden kuvveti gibi) program tarafından modelden çıkarılmıştır.
Çizelge 5.21. Çözgü yırtılma mukavemeti modelleri
Model Summary

a
1 b
,976 ,953 ,951 2,4714
2 ,984c ,969 ,966 2,0558
3 d
,991 ,982 ,980 1,5843
4 ,993e ,987 ,984 1,3972
5 f
,993 ,987 ,985 1,3772
b. Predictors: k
c. Predictors: k, k2
d. Predictors: k, k2, ask
e. Predictors: k, k2, ask, ncs
f. Predictors: k, ask, ncs
102
Çizelge 5.22. Çözgü yırtılma mukavemetinde ANOVA

ANOVA g,h
Sum of
1 Regression 2854,616 1 2854,616 467,359 ,000a
Residual 140,483 23 6,108
Total 2995,100b 24
2 Regression 2902,121 2 1451,061 343,341 ,000c
Residual 92,978 22 4,226
Total 2995,100b 24
3 Regression 2942,389 3 980,796 390,752 ,000d
Residual 52,711 21 2,510
Total 2995,100b 24
4 Regression 2956,059 4 739,015 378,586 ,000e
Residual 39,041 20 1,952
Total 2995,100b 24
5 Regression 2955,267 3 985,089 519,348 ,000f
Residual 39,832 21 1,897
Total 2995,100b 24
a. Predictors: k
c. Predictors: k, k2
d. Predictors: k, k2, ask
e. Predictors: k, k2, ask, ncs
f. Predictors: k, ask, ncs
g. Dependent Variable: yrc
h. Linear Regression through the Origin
Çizelge 5.23. Çözgü yırtılma mukavemetinde modellerin katsayıları

Coefficients a,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 k 39,045 1,806 ,976 21,618 ,000
2 k 68,867 9,021 1,722 7,634 ,000
k2 -1,024 ,305 -,756 -3,353 ,003
3 k 98,661 10,181 2,467 9,690 ,000
k2 -1,048 ,235 -,774 -4,453 ,000
ask -1,091 ,272 -,736 -4,005 ,001
4 k 57,101 18,091 1,428 3,156 ,005
k2 ,365 ,573 ,269 ,637 ,531
ask -1,604 ,309 -1,083 -5,196 ,000
ncs 2,509E-03 ,001 ,403 2,646 ,015
5 k 67,856 6,390 1,697 10,619 ,000
ask -1,491 ,248 -1,006 -6,004 ,000
ncs 1,946E-03 ,000 ,313 5,747 ,000
a. Dependent Variable: yrc
103
Çizelge 5.22’de ANOVA çizelgesine bakıldığında (p<0.01), 5. modelin

tümüyle istatistiksel olarak anlamlı olduğu, R2 değerinin yüksek olduğu ve her
bağımsız değişken için anlamlılık değerinin 0.05’in altında kaldığı görülmektedir.
Çizelge 5.23’teki B katsayıları kullanılarak elde edilen eşitlik (5.7.) aşağıda
verilmiştir.
yrc= 67.856*k-1.491*as*k+1.946*10-3*n*cs (5.7.)
Çizelge 5.24’ten görüldüğü gibi ölçülen çözgü yırtılma mukavemeti ile eşitlik
(5.7.) ile hesaplanan mukavemet arasındaki korelasyon katsayısı 0.766 bulunmuş
Çizelge 5.24. Çözgü yırtılma mukavemeti korelasyon analizi
Correlations
yrc hesapl.yırtçöz
yrc Pearson Correlation 1,000 ,766**
N 24 24
hesapl.yırtçöz Pearson Correlation ,766** 1,000
N 24 24
Bağımlı Değişken Kopma Mukavemeti

Bezayağı örgü yapısındaki kumaşların yapılan deneysel çalışma ile tespit
edilen kopma mukavemeti sonuçları SPSS’te analiz edilmiş ve analizde ‘enter’
metodu kullanılanarak denklemler oluşturulmuştur. Atkı kopma mukavemeti için
yapılan analizde Çizelge 5.25’ten görüldüğü gibi R2 değeri 0.992 olarak tespit
edilmiş olup, modele dahil edilen bağımsız değişkenler tarafından (kalınlık, iplik
numarası, atkı sıklığı) atkı kopma mukavemeti değişkenindeki %99.2’lik değişim
açıklanmaktadır.
104
Çizelge 5.25. Atkı kopma mukavemeti regresyon çıktısı
Variables Variables
1 k, n, asa , Enter
b. Dependent Variable: atkıkop
Model Summary

a
1 ,996b ,992 ,991 30,2774
b. Predictors: k, n, as
ANOVAc,d
Sum of
1 Regression 2429056 3 809685,297 883,240 ,000a
Residual 19251,166 21 916,722
Total 2448307b 24
a. Predictors: k, n, as
c. Dependent Variable: atkıkop
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 n -4,119 ,843 -,523 -4,889 ,000
as 11,073 1,858 ,940 5,959 ,000
k 647,121 98,911 ,566 6,542 ,000
a. Dependent Variable: atkıkop
105
ANOVA çizelgesinde, atkı kopma mukavemeti bağımlı değişkenini, atkı

sıklığı, kalınlık ve iplik numarası ile açıklayacağımız modelimizin p<0.01 olması,
regresyon modelinin tümüyle istatistiksel olarak anlamlı olduğunu ortaya
koymaktadır. Katsayılar çizelgesinde yer alan anlamlılık düzeyi her bağımsız
değişken için 0.05’in altında olup, atkı kopma mukavemeti bağımlı değişkeni ile atkı
sıklığı, kalınlık ve iplik numarası değişkenlerinin aralarındaki ilişki istatistiksel
olarak anlamlıdır. B katsayıları kullanılarak elde edilen eşitlik (5.8.) aşağıda
verilmiştir.
akop=-4.119*n+11.073*as+647.121*k (5.8.)
Çizelge 5.26’dan görüldüğü gibi ölçülen atkı kopma mukavemeti ile

hesaplanan atkı kopma mukavemeti arasındaki korelasyon katsayısı 0.922 bulunmuş
olup, %99 güvenle istatistiksel olarak anlamlı olduğu görülmektedir.
Çizelge 5.26. Atkı kopma mukavemeti korelasyon analizi
Correlations
atkıkop hes.akop
atkıkop Pearson Correlation 1,000 ,922**
N 24 24
hes.akop Pearson Correlation ,922** 1,000
N 24 24
Çizelge 5.27’de çözgü kopma mukavemeti için yapılan analiz görülmekte

olup R2 değeri 0.995 olarak tespit edilmiştir ve modele dahil edilen bağımsız
değişkenler tarafından (kalınlık, iplik numarası, çözgü sıklığı) çözgü kopma
mukavemeti değişkenindeki %99.5’lik değişim açıklanmaktadır. ANOVA
çizelgesinde, çözgü kopma mukavemeti bağımlı değişkenini, çözgü sıklığı, kalınlık
ve iplik numarası ile açıklayacağımız modelimizin p<0.01 olması, regresyon
modelinin tümüyle istatistiksel olarak anlamlı olduğunu ortaya koymaktadır.
106
Çizelge 5.27. Regresyon analizi sonuçları (çözgü kopma mukavemeti)
Variables Variables
1 k, n, csa , Enter
b. Dependent Variable: çözgükop
Model Summary

a
1 ,998b ,995 ,994 39,0558
b. Predictors: k, n, cs
ANOVAc,d
Sum of
1 Regression 6453573 3 2151190,926 1410,285 ,000a
Residual 32032,537 21 1525,359
Total 6485605b 24
a. Predictors: k, n, cs
c. Dependent Variable: çözgükop
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 n -6,653 1,568 -,519 -4,242 ,000
cs 12,638 1,615 1,018 7,823 ,000
k 942,504 85,684 ,506 11,000 ,000
a. Dependent Variable: çözgükop
107
Katsayılar çizelgesinde yer alan anlamlılık değerleri her bağımsız değişken

için 0.05’in altında olup, çözgü kopma mukavemeti bağımlı değişkeni ile çözgü
sıklığı, kalınlık ve iplik numarası değişkenlerinin aralarındaki ilişki istatistiksel
olarak önemlidir. B katsayıları kullanılarak elde edilen eşitlik (5.9.) aşağıda
verilmiştir.
ckop=-6.653*n+12.638*cs+942.504*k (5.9.)
Ölçülen çözgü kopma mukavemeti ile hesaplanan çözgü kopma mukavemeti

arasındaki korelasyon analizi Çizelge 5.28’de verilmiş olup, bu değer 0.825 değeriyle
istatistiksel olarak anlamlıdır (%99 güvenle ).
Çizelge 5.28. Çözgü kopma mukavemeti korelasyon analizi
Correlations
çözgükop hes.çkop
çözgükop Pearson Correlation 1,000 ,825**
N 24 24
hes.çkop Pearson Correlation ,825** 1,000
N 24 24
Bağımlı Değişken Buhar Sonrası Boyut Değişimi (Wira boyut değişimi)

Çizelge 5.29’da 3. modelde, wira atkı boyut değişiminde bağımsız
değişkenler, n*as, n*as*cs ve n*cs olarak görülmektedir. 3.modelden görüldüğü gibi
R2 değeri 0.927 olarak tespit edilmiş olup, modele dahil edilen bağımsız değişkenler
tarafından wira atkı boyut değişimi değişkenindeki %92.7’lik değişim
açıklanmaktadır.
Çizelge 5.30’da ANOVA çizelgesinde, wira atkı boyut değişimi bağımlı
değişkenini n*as, n*as*cs ve n*cs ile açıklayacağımız modelimizin p<0.01 olması,
modelin tümüyle istatistiksel olarak anlamlı olduğunu ortaya koymaktadır. Çizelge
5.31’den seçilen modelin katsayıları görülmektedir.
108
Çizelge 5.29. Wira atkı boyut değişimi modelleri
Model Summary

a
1 ,884b ,781 ,771 ,6122
2 ,954c ,910 ,902 ,4009
3 ,963d ,927 ,916 ,3709
b. Predictors: nas
c. Predictors: nas, nascs
d. Predictors: nas, nascs, ncs
Çizelge 5.30. Wira atkı boyut değişiminde ANOVA
ANOVAe,f
Sum of
1 Regression 30,713 1 30,713 81,942 ,000a
Residual 8,621 23 ,375
Total 39,333b 24
2 Regression 35,797 2 17,899 111,354 ,000c
Residual 3,536 22 ,161
Total 39,333b 24
3 Regression 36,445 3 12,148 88,319 ,000d
Residual 2,889 21 ,138
Total 39,333b 24
a. Predictors: nas
c. Predictors: nas, nascs
d. Predictors: nas, nascs, ncs
e. Dependent Variable: wira atkı
f. Linear Regression through the Origin
109
Çizelge 5.31. Wira atkı boyut değişiminde modellerin katsayıları
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 nas 9,994E-04 ,000 ,884 9,052 ,000
2 nas 3,414E-03 ,000 3,019 7,841 ,000
nascs -5,44E-05 ,000 -2,165 -5,624 ,000
3 nas 3,125E-03 ,000 2,763 7,364 ,000
nascs -7,07E-05 ,000 -2,817 -6,047 ,000
ncs 6,523E-04 ,000 ,914 2,170 ,042
a. Dependent Variable: wira atkı
wa= 3.125*10-3*n*as-7.07*10-5 n*as*cs+6.523*10-4*n*cs (5.10.)
şeklinde elde edilen eşitlik (5.10) kullanılarak yapılan korelasyon analizi %99
güvenle anlamlı bulunmuştur.
Çizelge 5.32. Wira atkı boyut değişimi korelasyon analizi
Correlations
hesap.wir
wira atkı aatkı
wira atkı Pearson Correlation 1,000 ,630**
N 24 24
hesap.wiraatkı Pearson Correlation ,630** 1,000
N 24 24
Çizelge 5.33’te 3. modelde, wira çözgü boyut değişiminde bağımsız

değişkenler, as*cs, n*as*cs ve n*cs olarak görülmektedir. 3.modelden görüldüğü
gibi R2 değeri 0.981 olarak tespit edilmiş olup, modele dahil edilen bağımsız
değişkenler tarafından wira çözgü boyut değişimi değişkenindeki %98.1’lik değişim
açıklanmaktadır.
110
Çizelge 5.33. Wira çözgü boyut değişimi modelleri
Model Summary

a
1 ,975b ,950 ,948 ,4426
2 ,985c ,970 ,967 ,3536
3 ,991d ,981 ,978 ,2853
b. Predictors: ascs
c. Predictors: ascs, nascs
d. Predictors: ascs, nascs, ncs
Çizelge 5.34’te ANOVA da, wira çözgü boyut değişimi bağımlı değişkenini
as*cs, n*as*cs ve n*cs ile açıklayacağımız modelimizin p<0.01 olması, modelin
tümüyle istatistiksel olarak anlamlı olduğunu ortaya koymaktadır. Çizelge 5.35’te
seçilen modelin katsayıları görülmektedir. Böylece eşitlik (5.11) elde edilmiştir.
Çizelge 5.34. Wira çözgü boyut değişiminde ANOVA
ANOVAe,f
Sum of
1 Regression 86,065 1 86,065 439,265 ,000a
Residual 4,506 23 ,196
Total 90,571b 24
2 Regression 87,821 2 43,910 351,173 ,000c
Residual 2,751 22 ,125
Total 90,571b 24
3 Regression 88,863 3 29,621 364,013 ,000d
Residual 1,709 21 8,137E-02
Total 90,571b 24
a. Predictors: ascs
c. Predictors: ascs, nascs
d. Predictors: ascs, nascs, ncs
e. Dependent Variable: wira çözgü
f. Linear Regression through the Origin
111
Çizelge 5.35. Wira çözgü boyut değişiminde modellerin katsayıları
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 ascs -1,63E-03 ,000 -,975 -20,959 ,000
2 ascs -2,92E-03 ,000 -1,740 -8,384 ,000
nascs 2,961E-05 ,000 ,777 3,747 ,001
3 ascs -2,42E-03 ,000 -1,442 -7,712 ,000
nascs 4,897E-05 ,000 1,286 5,857 ,000
ncs -8,77E-04 ,000 -,810 -3,578 ,002
a. Dependent Variable: wira çözgü
wc=-2.42*10-3*as*cs+4.897*10-5*n*as*cs-8.77*10-4*n*cs (5.11.)
şeklinde elde edilen eşitlik (5.11) kullanılarak yapılan korelasyon analizi ile ölçülen
wira çözgü boyut değişimi ile hesaplanan wira çözgü boyut değişimi arasındaki
Çizelge 5.36. Wira çözgü boyut değişimi korelasyon analizi
Correlations
hesap.wir
wira çözgü açözgü
wira çözgü Pearson Correlation 1,000 ,657**
N 24 24
hesap.wiraçözgü Pearson Correlation ,657** 1,000
N 24 24
Bağımlı Değişken Aşınma İle Kütle Kaybı

Çizelge 5.37, 38 ve 39’da aşınma sonu kütle kaybının bağımlı değişken
olduğu modellerden ikinci model, analiz sonucunda uygun çıkmış olup, bağımsız
değişkenler, as, as*cs*k olarak görülmektedir. R2 değeri 0.884 olarak tespit edilmiş
112
olup, modele dahil edilen bağımsız değişkenler tarafından aşınma sonu kütle kaybı
değişkenindeki %88.4’lük değişim açıklanmaktadır.
Çizelge 5.37. Aşınma ile kütle kaybı modelleri
Model Summary

a
1 ,919b ,845 ,839 6,2885
2 ,940c ,884 ,874 5,5629
b. Predictors: as
c. Predictors: as, ascsk
Çizelge 5.38. Aşınma ile kütle kaybında ANOVA
ANOVAd,e
Sum of
1 Regression 4969,164 1 4969,164 125,656 ,000a
Residual 909,555 23 39,546
Total 5878,718b 24
2 Regression 5197,900 2 2598,950 83,983 ,000c
Residual 680,818 22 30,946
Total 5878,718b 24
a. Predictors: as
c. Predictors: as, ascsk
d. Dependent Variable: kütlekaybı
e. Linear Regression through the Origin
113
Çizelge 5.39. Aşınma ile kütle kaybı modellerinin katsayıları
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 as ,531 ,047 ,919 11,210 ,000
2 as 1,664 ,419 2,882 3,972 ,001
ascsk -,101 ,037 -1,973 -2,719 ,013
a. Dependent Variable: kütlekaybı
mk= 1.664*as – 0.101*as*cs*k (5.12.)
Eşitlik (5.12) kullanılarak yapılan korelasyon analizi ile ölçülen kütle kaybı ile
hesaplanan kütle kaybı arasındaki korelasyon katsayısı 0.555 bulunmuş olup, %99
güvenle istatistiksel olarak anlamlı olduğu görülmektedir.
Çizelge 5.40. Aşınma ile kütle kaybı korelasyon analizi
Correlations
hesap.küt
kütlekaybı lekay.
kütlekaybı Pearson Correlation 1,000 ,555**
N 24 24
hesap.kütlekay. Pearson Correlation ,555** 1,000
N 24 24
5.2. Dimi Örgü Yapısındaki Kumaşların İstatistiksel Analizi
5.2.1. Dimi Örgüde Fiziksel Özelliklerin İstatistiksel Analizi
Çalışmada kullanılan dimi örgüdeki kumaşların Çizelge 5.41.’de verilen

deneysel sonuçları kullanılarak istatistiksel analizi yapılmıştır.
Çizelge 5.41’de yer alan semboller ve birimleri;
114

g: gramaj (g/m2)
şeklinde verilmiştir.
Çizelge 5.41. SPSS’te dimi örgüde fiziksel özelliklerin verileri

n cs as g k
39,67 45,00 26,80 105,20 0,290
29,95 38,40 26,00 131,07 0,388
29,95 38,40 21,00 118,00 0,372
29,95 33,60 21,00 109,40 0,366
29,95 38,46 31,00 141,47 0,396
29,95 27,80 31,00 116,20 0,448
49,32 55,80 33,80 101,30 0,232
49,32 55,00 25,80 90,20 0,238
49,32 48,20 33,40 98,03 0,280
39,67 45,00 24,20 100,47 0,294
29,95 34,80 31,00 134,90 0,422
49,32 48,00 29,60 93,07 0,280
49,32 47,40 25,60 87,00 0,290
39,67 45,20 20,40 92,97 0,294
29,95 34,80 25,40 123,17 0,392
39,67 40,40 20,40 86,90 0,282
39,67 40,40 24,20 94,57 0,292
29,95 27,80 25,00 108,70 0,442
49,32 40,60 34,60 92,60 0,334
49,32 40,80 30,60 84,83 0,304
49,32 40,40 26,40 79,47 0,308
29,95 27,60 20,60 95,63 0,396
49,32 55,80 29,80 97,63 0,236
39,67 40,00 26,60 99,83 0,304
115


N 24 24 24 24 24
a,b
Normal Parameters Mean 39,6437 41,2358 26,8417 103,4421 ,32833
Std. Deviation 8,5679 8,0922 4,4095 16,4629 6,50E-02
Negative -,246 -,113 -,109 -,087 -,112
Kolmogorov-Smirnov Z 1,205 ,718 ,631 ,866 1,010
Asymp. Sig. (2-tailed) ,109 ,682 ,821 ,441 ,260
Çizelge 5.42 ve 5.43’te verilere K-S ve Runs testi uygulanması durumunda

elde edilen sonuçlar görülmekte olup, SPSS’e girilen dimi örgüdeki kumaşların
fiziksel özellikleri deneysel sonuçları normal dağılıma uymakta ve veriler rasgeledir
şeklinde değerlendirilmektedir.
Çizelge 5.43. Fiziksel özelliklerin rasgelelik (Runs) testi sonuçları
Runs Test

Test Valuea 39,6437 41,2358 26,8417 103,4421 ,32833
Total Cases 24 24 24 24 24
Z -,335 -1,675 -,335 -1,675 -,502
Asymp. Sig. (2-tailed) ,738 ,094 ,738 ,094 ,616
a. Mean
Normal dağılıma uygunluğu ve rasgeleliği test edilmiş olan verilere regresyon

analizi yapılmıştır.

Çizelge 5.44’te bağımlı değişkenin çözgü sıklığı alındığı regresyon analizi
incelenecek olursa; R=0,999 değeri bağımlı ve bağımsız değişkenler arasında pozitif
ve önemli bir ilişkinin olduğunu ifade etmekte olup, çözgü sıklığı ile diğer fiziksel
116
özellikler arasında (gramaj, atkı sıklığı, iplik numarası, kumaş kalınlığı) istatistiksel
olarak önemli bir ilişki bulunmaktadır. R2 değeri çözgü sıklığı değişkenindeki
%99.9’luk değişimin modele dahil edilen bağımsız değişkenler tarafından (kalınlık,
iplik numarası, atkı sıklığı ve gramaj) açıklandığını göstermektedir. Başka bir ifade
ile çözgü sıklığındaki değişmenin %99.9’luk kısmı diğer fiziksel özelliklerdeki
(kalınlık, iplik numarası, atkı sıklığı ve gramaj) değişmeler tarafından
açıklanmaktadır.
Çizelge 5.44. Regresyon analizi sonuçları (bağımlı değişken çözgü sıklığı)
Variables Variables
1 kalınlık,
iplik
numarası, , Enter
atkı sıklığı,
a
Gramaj
Model Summary

a
1 ,999b ,999 ,999 1,5780
b. Predictors: kalınlık, iplik numarası, atkı sıklığı, Gramaj
117
ANOVAc,d
Sum of
1 Regression 42265,769 4 10566,442 4243,319 ,000a
Residual 49,803 20 2,490
Total 42315,572b 24
a. Predictors: kalınlık, iplik numarası, atkı sıklığı, Gramaj
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 iplik numarası ,977 ,043 ,943 22,552 ,000
atkı sıklığı -,565 ,105 -,366 -5,401 ,000
Gramaj ,427 ,028 1,064 15,489 ,000
kalınlık -80,710 6,838 -,643 -11,803 ,000
Çizelge 5.44’teki ANOVA çizelgesinde, regresyon modelinin istatistiksel

olarak anlamlı olduğu görülmektedir. Coefficients çizelgesindeki B katsayıları
kullanılarak elde edilen eşitlik (5.13.) aşağıda verilmiştir.
cs= -0.565*as+0.977*n-80.71*k+0.427*g (5.13.)
Çizelge 5.45’ten görüldüğü gibi ölçülen çözgü sıklığı ile hesaplanan çözgü
sıklığı arasındaki korelasyon katsayısı 0.983 bulunmuş olup, %99 güvenle
istatistiksel olarak anlamlı olduğu görülmektedir.
118
Çizelge 5.45. Korelasyon analizi sonuçları (değişken çözgü sıklığı)
Correlations
hesaplçö
çözgü sıklığı zgüsıklığı
N 24 24
hesaplçözgüsıklığı Pearson Correlation ,983** 1,000
N 24 24

Çizelge 5.46’da atkı sıklığı için regresyon analiz sonucu verilmiş olup
korelasyon analizi Çizelge 5.47’de verilmiştir.
Çizelge 5.46. Regresyon analizi sonuçları (bağımlı değişken atkı sıklığı)
Variables Variables
1 kalınlık,
iplik
numarası,
, Enter
Gramaj,
çözgüa
sıklığı
Model Summary

a
1 ,997b ,995 ,994 2,1522
b. Predictors: kalınlık, iplik numarası, Gramaj, çözgü
sıklığı
119
Çizelge 5.46. ’nın devamı
ANOVAc,d
Sum of
1 Regression 17645,964 4 4411,491 952,440 ,000a
Residual 92,636 20 4,632
Total 17738,600b 24
a. Predictors: kalınlık, iplik numarası, Gramaj, çözgü sıklığı
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 iplik numarası 1,167 ,156 1,740 7,500 ,000
çözgü sıklığı -1,050 ,194 -1,623 -5,401 ,000
Gramaj ,498 ,077 1,916 6,437 ,000
kalınlık -83,867 18,469 -1,032 -4,541 ,000
Coefficients çizelgesindeki B katsayıları kullanılarak elde edilen eşitlik (5.14.)

aşağıda verilmiştir.
as= -1.05*cs+1.167*n-83.867*k+0.498*g (5.14.)
Ölçülen atkı sıklığı ile hesaplanan atkı sıklığı arasındaki korelasyon katsayısı 0.893
bulunmuş olup, %99 güvenle istatistiksel olarak anlamlı olduğu görülmektedir.
Yapılan korelasyon analizi Çizelge 5.47’de verilmiştir.
120
Çizelge 5.47. Korelasyon analizi sonuçları (değişken atkı sıklığı)
Correlations
hesaplatk
atkı sıklığı ısıklığı
N 24 24
hesaplatkısıklığı Pearson Correlation ,893** 1,000
N 24 24

Çizelge 5.48 ile bağımlı değişkenin iplik numarası alındığı regresyon analizi
sonuçları görülmekte olup eşitlik (5.15) kullanılarak elde edilen korelasyon analizi
Çizelge 5.49’dadır.
Çizelge 5.48. Regresyon analizi sonuçları (bağımlı değişken iplik numarası)
Variables Variables
1 atkı sıklığı,
kalınlık,
çözgü , Enter
sıklığı, a
Gramaj
Model Summary

a
1 ,999b ,999 ,998 1,5839
b. Predictors: atkı sıklığı, kalınlık, çözgü sıklığı, Gramaj
121
ANOVAc,d
Sum of
1 Regression 39357,265 4 9839,316 3922,201 ,000a
Residual 50,172 20 2,509
Total 39407,438b 24
a. Predictors: atkı sıklığı, kalınlık, çözgü sıklığı, Gramaj
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 çözgü sıklığı ,985 ,044 1,020 22,552 ,000
Gramaj -,424 ,031 -1,095 -13,714 ,000
kalınlık 78,886 8,005 ,651 9,855 ,000
atkı sıklığı ,632 ,084 ,424 7,500 ,000
n=0.985*cs+0.632*as+78.886*k-0.424*g (5.15.)
Çizelge 5.49. Korelasyon analizi sonuçları (değişken iplik numarası)
Correlations
hesaplan
N 24 24
N 24 24
122
Bağımlı Değişken Kalınlık

Çizelge 5.50 ile bağımlı değişkenin iplik numarası alındığı regresyon analizi
Çizelge 5.51’dedir.
Çizelge 5.50. Regresyon analizi sonuçları (bağımlı değişken kalınlık)
Variables Variables
1 iplik
numarası,
Gramaj,
, Enter
atkı sıklığı,
çözgüa
sıklığı
Model Summary

a
1 ,999b ,998 ,997 1,8283E-02
b. Predictors: iplik numarası, Gramaj, atkı sıklığı, çözgü
sıklığı
ANOVAc,d
Sum of
1 Regression 2,678 4 ,669 2002,600 ,000a
Residual 6,686E-03 20 3,343E-04
Total 2,684b 24
a. Predictors: iplik numarası, Gramaj, atkı sıklığı, çözgü sıklığı
123
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 çözgü sıklığı -1,08E-02 ,001 -1,360 -11,803 ,000
Gramaj 5,032E-03 ,000 1,575 20,831 ,000
atkı sıklığı -6,05E-03 ,001 -,492 -4,541 ,000
iplik numarası 1,051E-02 ,001 1,274 9,855 ,000
k=1.051*10-2*n-1.08*10-2*cs-6.05*10-3*as+5.032*10-3*g (5.16.)
Çizelge 5.51. Korelasyon analizi sonuçları (değişken kalınlık)
Correlations
hesaplan
kalınlık ankalınlık
N 24 24
hesaplanankalınlık Pearson Correlation ,965** 1,000
N 24 24

Çizelge 5.52 ile bağımlı değişkenin gramaj alındığı regresyon analizi
Çizelge 5.53’tedir.
124
Çizelge 5.52. Regresyon analizi sonuçları (bağımlı değişken gramaj)
Variables Variables
1 kalınlık,
iplik
numarası,
, Enter
atkı sıklığı,
çözgüa
sıklığı
Model Summary

a
1 1,000b ,999 ,999 3,5525
b. Predictors: kalınlık, iplik numarası, atkı sıklığı, çözgü
sıklığı
ANOVAc,d
Sum of
1 Regression 262787,6 4 65696,894 5205,688 ,000a
Residual 252,404 20 12,620
Total 263040,0b 24
a. Predictors: kalınlık, iplik numarası, atkı sıklığı, çözgü sıklığı
125
Çizelge 5.52. ‘nin devamı
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 çözgü sıklığı 2,163 ,140 ,868 15,489 ,000
atkı sıklığı 1,356 ,211 ,352 6,437 ,000
iplik numarası -2,132 ,155 -,825 -13,714 ,000
kalınlık 189,974 9,120 ,607 20,831 ,000
g= 2.163*cs+1.356*as -2.132*n+189.974*k (5.17.)
Çizelge 5.53. Korelasyon analizi sonuçları (değişken gramaj)
Correlations
hesaplan
Gramaj angramaj
N 24 24
N 24 24
5.2.2. Dimi Örgüde Performans Özelliklerinin İstatistiksel Analizi
Dimi örgü yapısındaki kumaşların atkı ve çözgü kopma mukavemeti, atkı ve

çözgü yırtılma mukavemeti, buhar sonrası boyut değişimi ve aşınma ile kütle kaybı
performans özelliklerinin istatistiksel analizi SPSS veri sayfasına Çizelge 5.54’te
bulunduğu gibi girilmiştir. Çizelge 5.54’te yer alan semboller ve birimleri aşağıda
verilmiştir:
126
g: gramaj (g/m2)
Çizelge 5.54. SPSS’te dimi örgüde performans özelliklerin verileri

105,20 17,5 26,3 268,24 517,89 1,01 -1,01 16,66
131,07 18,4 29,6 333,04 604,64 1,00 -1,45 6,66
118,00 34,9 * 321,88 582,18 1,43 -1,36 8,33
109,40 30,4 * 287,62 523,46 1,36 -1,35 8,33
141,47 13,5 19,8 453,63 645,78 1,30 -1,06 13,33
116,20 21,9 27,4 389,22 392,34 0,90 -1,10 14,28
101,33 15,0 26,0 224,09 494,11 1,00 -1,21 25,00
90,20 22,8 * 234,86 539,78 1,40 -2,05 20,00
98,03 18,0 24,5 339,28 509,75 1,11 -1,43 18,18
100,47 18,5 28,9 267,05 538,88 1,05 -2,20 15,38
134,90 14,9 27,2 357,04 535,24 0,88 -1,28 13,3
93,07 17,4 30,4 246,70 466,31 2,36 -1,53 18,18
87,00 21,1 * 197,81 445,66 1,78 -2,48 20,00
92,97 25,0 28,1 194,57 497,20 1,30 -1,70 18,18
123,17 21,6 39,5 336,71 535,70 1,00 -1,56 14,28
86,90 24,4 * 182,83 413,61 1,83 -1,79 22,22
94,57 21,1 * 217,38 436,33 1,50 -1,63 25,00
108,70 30,6 38,9 304,80 351,49 0,75 -0,98 8,33
92,60 18,5 28,1 280,25 403,01 2,11 -1,33 36,36
84,83 24,7 33,3 282,17 398,69 1,00 -0,95 20,00
79,47 29,5 * 238,62 390,93 1,20 -1,00 25,00
95,63 43,8 * 255,74 355,12 0,89 -1,40 18,18
97,63 16,9 * 265,10 523,94 0,98 -1,35 18,18
99,83 17,8 26,9 252,46 427,47 1,33 -1,50 18,18
Çizelge 5.54’te çözgü yırtılma mukavemetinde bazı değerler yer almamakta

ve * işareti ile gösterilmektedir. * işareti yırtılmanın gerçekleşmediği dolayısıyla
SPSS’e girilecek verinin olmadığını göstermektedir. Çözgü yırtılmada analiz için
yırtılma mukavemeti tespit edilen 15 veri kullanılmış, K-S ve Runs testi
127
diğerlerinden ayrı olarak verilmiştir. Çizelge 5.54.’teki verilerin normal dağılıma

uygunluğunu belirlemek amacıyla yapılan Kolmogorov-Smirnov (K-S) testi
sonucunda, Çizelge 5.55’ten görüldüğü gibi verilerin tümünün normal dağılıma
uyduğu görülmektedir. Verilerin rasgeleliğini kontrol etmek için Runs testi
uygulanmış Çizelge 5.56’dan görüldüğü üzere her değişken için veriler rasgeledir
şeklinde sonuca ulaşılmıştır.
yırtılma kopma kopma

muk.atkı wira atkı wira çözgü muk.atkı muk.çözgükütlekaybı
N 24 24 24 24 24 24
a,b Mean
Normal Parameters 22,4250 1,2696 -1,4458 280,4621 480,3962 17,5642
Std. Deviation 7,1407 ,4066 ,3894 65,0278 79,1234 6,5901
Most Extreme Absolute ,167 ,164 ,135 ,123 ,110 ,148
Differences Positive ,167 ,164 ,101 ,123 ,101 ,148
Negative -,106 -,127 -,135 -,067 -,110 -,121
Kolmogorov-Smirnov Z ,818 ,802 ,660 ,602 ,541 ,723
Asymp. Sig. (2-tailed) ,514 ,541 ,777 ,862 ,931 ,673
a.Test distribution is Normal.
b.Calculated from data.
yırtılma
muk.çözgü
N 15
Normal Parameters a,b Mean 28,9933
Std. Deviation 5,0856
Most Extreme Absolute ,191
Differences Positive ,191
Negative -,145
Kolmogorov-Smirnov Z ,740
Asymp. Sig. (2-tailed) ,644
128
Runs Test
yırtılma kopma kopma

muk.atkı wira atkı wira çözgü muk.atkı muk.çözgü kütlekaybı
Test Valuea 22,4250 1,2696 -1,4458 280,4621 480,3962 17,5642
Cases < Test Value 15 13 10 14 11 10
Cases >= Test Value 9 11 14 10 13 14
Total Cases 24 24 24 24 24 24
Number of Runs 13 12 10 13 8 8
Z ,112 -,175 -,931 ,000 -1,857 -1,791
Asymp. Sig. (2-tailed) ,911 ,861 ,352 1,000 ,063 ,073
a. Mean
Runs Test
yırtılma
muk.çözgü
Test Valuea 28,9933
Cases < Test Value 10
Cases >= Test Value 5
Total Cases 15
Number of Runs 9
Z ,507
a. Mean
Normal dağılıma uygunluğu ve rasgeleliği test edilmiş olan performans özellikleriyle

ilgili olarak elde edilen eşitliklerden en iyi sonucu verenler burada açıklanmıştır.

Çözgü yırtılma mukavemeti ve atkı yırtılma mukavemeti için ‘stepwise’
yöntemi ile analiz yapılmıştır. Çözgü yırtılma mukavemeti için elde edilmiş
modellerden en iyi model Çizelge 5.57’de verilmiştir. Burada, k, as*k (kumaş
kalınlığı ile atkı sıklığı ikili etkisi), n*cs (iplik numarası ile çözgü sıklığı ikili etkisi)
şeklinde ikili etkileşim terimi içeren polinom elde edilmiştir. Yine burada da her
bağımsız değişkenin üssü kuvvetleri de analize katılarak denklem oluşumuna
gidilmiş, istatistiksel olarak anlamlı olmayan ifadeler (örneğin değişkenlerin üçüncü
dereceden kuvveti gibi) program tarafından modelden çıkarılmıştır. Çizelge 5.57 ile
tespit edilen modellerden R ve R2 değeri en iyi olan model burada yer almaktadır.
129
Çizelge 5.57. Çözgü yırtılma mukavemeti regresyon sonuçları
Model Summary

a
1 ,992b ,983 ,979 4,2426
b. Predictors: ncs, k, ask
ANOVAc,d
Sum of
1 Regression 12755,296 3 4251,765 236,215 ,000a
Residual 215,994 12 18,000
Total 12971,290b 15
a. Predictors: ncs, k, ask
c. Dependent Variable: yrc
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 k 130,840 24,880 1,541 5,259 ,000
ask -2,490 ,888 -,843 -2,805 ,016
ncs 5,342E-03 ,001 ,315 4,155 ,001
a. Dependent Variable: yrc
Çizelge 5.57’de modelin tümüyle istatistiksel olarak anlamlı olduğu

görülmekte, analiz sonucu elde edilen eşitlik (5.18)’de verilmektedir.
yrc=130.84*k-2.49*as*k+5.342*10-3*n*cs (5.18.)
130
Çizelge 5.58’den görüldüğü gibi ölçülen çözgü yırtılma mukavemeti ile

eşitlik (5.18) ile hesaplanan mukavemet arasındaki korelasyon katsayısı 0.641
bulunmuş olup, %99 güvenle istatistiksel olarak anlamlı olduğu görülmüştür.
Çizelge 5.58. Çözgü yırtılma mukavemeti korelasyon analizi sonuçları
Correlations
hesap.yır
yrc çözgü
yrc Pearson Correlation 1,000 ,641**
N 15 15
hesap.yırçözgü Pearson Correlation ,641** 1,000
N 15 15
Atkı yırtılma mukavemeti için elde edilmiş modellerden R ve R2 değeri en iyi

olan model Çizelge 5.59’da verilmiştir. Çizelgede görüldüğü gibi modelde, atkı
yırtılma mukavemetinde bağımsız değişkenler, k, as*k (atkı sıklığı ile kumaş
kalınlığının ikili etkisi), cs*k (çözgü sıklığı ile kumaş kalınlığının ikili etkisi) ve
n*as*cs (iplik numarası, atkı sıklığı ve çözgü sıklığı üçlü etkisi) olarak
görülmektedir. R2 değeri %98.6 olarak tespit edilmiş olup, modele dahil edilen
bağımsız değişkenler tarafından atkı yırtılma mukavemeti değişkenindeki %98.6’lık
değişim açıklanmaktadır.
Çizelge 5.59. Atkı yırtılma mukavemeti regresyon sonuçları
Variables Variables
1 nascs, k,a
, Enter
ask, csk
b. Dependent Variable: yra
131
Model Summary

a
1 ,993b ,986 ,983 3,0728
b. Predictors: nascs, k, ask, csk
ANOVAc,d
Sum of
1 Regression 13053,036 4 3263,259 345,603 ,000a
Residual 188,844 20 9,442
Total 13241,880b 24
a. Predictors: nascs, k, ask, csk
c. Dependent Variable: yra
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 k 282,954 26,078 4,029 10,850 ,000
ask -5,577 ,550 -2,149 -10,140 ,000
csk -2,958 ,598 -1,652 -4,949 ,000
nascs 3,717E-04 ,000 ,808 6,421 ,000
yra=282.954*k-5.577*as*k-2.958*cs*k+3.717*10-4*n*as*cs (5.19.)
132
Çizelge 5.60’dan ölçülen atkı yırtılma mukavemeti ile eşitlik (5.19) ile
hesaplanan atkı yırtılma mukavemeti arasındaki korelasyon katsayısı 0.916 bulunmuş
Çizelge 5.60. Atkı yırtılma mukavemeti korelasyon analizi sonuçları
Correlations
yra hesap.yıratkı
yra Pearson Correlation 1,000 ,916**
N 24 24
hesap.yıratkı Pearson Correlation ,916** 1,000
N 24 24

Atkı kopma mukavemeti istatistiksel analizinde Çizelge 5.61’de atkı kopma
mukavemeti regresyon sonuçları görülmektedir. Analiz neticesi eşitlik (5.20) elde
edilmiştir. Yapılan korelasyon analizi (Çizelge 5.62.) %99 güvenle istatistiksel
olarak anlamlı çıkmıştır.
Çizelge 5.61. Atkı kopma mukavemeti regresyon sonuçları
Variables Variables
1 k, n, asa , Enter
b. Dependent Variable: atkıkop
133
Model Summary

a
1 ,994b ,988 ,987 33,0767
b. Predictors: k, n, as
ANOVAc,d
Sum of
1 Regression 1962098 3 654032,719 597,797 ,000a
Residual 22975,490 21 1094,071
Total 1985074b 24
a. Predictors: k, n, as
c. Dependent Variable: atkıkop
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 n -3,216 ,897 -,453 -3,583 ,002
as 9,830 1,947 ,929 5,049 ,000
k 437,287 84,688 ,509 5,163 ,000
a. Dependent Variable: atkıkop
akop=-3.216*n+9.83*as+437.287*k (5.20.)
134
Çizelge 5.62. Atkı kopma mukavemeti korelasyon analizi sonuçları
Correlations
atkıkop hes.akop
atkıkop Pearson Correlation 1,000 ,875**
N 24 24
hes.akop Pearson Correlation ,875** 1,000
N 24 24
Çözgü kopma mukavemeti istatistiksel analizinde Çizelge 5.63’te analiz

sonuçları görülmekte olup analiz neticesi eşitlik (5.21) elde edilmiştir. Yapılan
korelasyon analizi %99 güvenle istatistiksel olarak anlamlı çıkmıştır (Çizelge 5.64).
Çizelge 5.63. Çözgü kopma mukavemeti regresyon sonuçları
Variables Variables
1 k, n, csa , Enter
b. Dependent Variable: çözgükop
Model Summary

a
1 ,997b ,994 ,993 39,3279
135
ANOVAc,d
Sum of
1 Regression 5650245 3 1883414,921 1217,709 ,000a
Residual 32480,425 21 1546,687
Total 5682725b 24
c. Dependent Variable: çözgükop
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 n -10,178 1,544 -,848 -6,590 ,000
cs 16,305 1,535 1,407 10,622 ,000
k 644,790 66,132 ,443 9,750 ,000
a. Dependent Variable: çözgükop
ckop=-10.178*n+16.305*cs+644.79*k (5.21.)
Çizelge 5.64. Çözgü kopma mukavemeti korelasyon analizi sonuçları
Correlations
N 24 24
N 24 24
136
Bağımlı Değişken Buhar Sonrası Boyut Değişimi (Wira Boyut Değişimi)

Wira çözgü boyut değişimi analizi Çizelge 5.65’te verilmiş ve eşitlik (5.22)
elde edilmiştir. Yapılan korelasyon analizi ile sonucun Çizelge 5.66’dan görüldüğü
gibi %99 güvenle anlamlı olduğu ortaya çıkmıştır.
Çizelge 5.65. Wira çözgü boyut değişimi regresyon sonuçları
Variables Variables
1 ascs, a , Enter
nascs, ncs
b. Dependent Variable: wira çözgü
Model Summary

a
1 ,980b ,961 ,956 ,3146
b. Predictors: ascs, nascs, ncs
ANOVAc,d
Sum of
1 Regression 51,580 3 17,193 173,742 ,000a
Residual 2,078 21 9,896E-02
Total 53,658b 24
a. Predictors: ascs, nascs, ncs
c. Dependent Variable: wira çözgü
137
Çizelge 5.65. ‘in devamı
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 nascs 6,280E-05 ,000 2,145 6,777 ,000
ncs -1,64E-03 ,000 -1,976 -6,151 ,000
ascs -1,41E-03 ,000 -1,097 -4,170 ,000
wc=-1.41*10-3*as*cs+6.28*10-5*n*as*cs-1.64*10-3*n*cs (5.22.)
Çizelge 5.66. Wira çözgü boyut değişimi korelasyon analizi sonuçları
Correlations
wira çözgü hes.wç

N 24 24
hes.wç Pearson Correlation ,650** 1,000
N 24 24
Wira atkı boyut değişimi analizi Çizelge 5.67’de verilmiş ve eşitlik (5.23)
elde edilmiştir. Yapılan korelasyon analizi ile sonucun Çizelge 5.68’den görüldüğü
gibi %95 güvenle anlamlı olduğu ortaya çıkmıştır.
Çizelge 5.67. Wira atkı boyut değişimi regresyon sonuçları
Variables Variables
1 ncs, nas,
a , Enter
nascs
b. Dependent Variable: wira atkı
138
Model Summary

a
1 ,966b ,934 ,924 ,3662
b. Predictors: ncs, nas, nascs
ANOVAc,d
Sum of
1 Regression 39,670 3 13,223 98,581 ,000a
Residual 2,817 21 ,134
Total 42,487b 24
a. Predictors: ncs, nas, nascs
c. Dependent Variable: wira atkı
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 nas 1,589E-03 ,000 1,352 3,919 ,001
nascs -4,88E-05 ,000 -1,872 -4,198 ,000
ncs 1,075E-03 ,000 1,454 3,671 ,001
wa= 1.589*10-3*n*as-4.88*10-5 n*as*cs+1.075*10-3*n*cs (5.23.)
139
Çizelge 5.68. Wira atkı boyut değişimi korelasyon analizi sonuçları
Correlations
wira atkı hes.wa

wira atkı Pearson Correlation 1,000 ,510*
N 24 24
hes.wa Pearson Correlation ,510* 1,000
N 24 24
*. Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed).
Bağımlı Değişken Aşınma İle Kütle Kaybı

Aşınma sonunda kütle kaybı için uygulanan istatistiksel analizde, bağımsız
değişkenlerin ikili üçlü gibi etkileşimleri de dikkate alınarak SPSS paket programının
ortaya koyduğu modellerden, en iyi sonucu veren model eşitlik (5.24)’te verilmiş
olup, Çizelge 5.69’da regresyon sonuçları görülmektedir. Burada çizelgenin
devamında yer alan ‘excluded variables’ bölümünde, program tarafından modele
katılmayan değişkenler yer almaktadır. Elde edilen eşitlik (5.24) eşitliği olup
korelasyon neticesi %99 güvenle anlamlı çıkmıştır.
Çizelge 5.69. Aşınma ile kütle kaybı regresyon sonuçları

Variables Entered/Removed a,b
Variables Variables
1 Stepwise
(Criteria:
Probabilit
y-of-F-to-e
nter <=
n ,
,050,
Probabilit
y-of-F-to-r
emove >=
,100).
2 Stepwise
(Criteria:
Probabilit
y-of-F-to-e
nter <=
cs ,
,050,
Probabilit
y-of-F-to-r
emove >=
,100).
140
Çizelge 5.69. ‘un devamı
Model Summary

a
1 ,969b ,940 ,937 4,6920
2 ,975c ,951 ,947 4,3055
b. Predictors: n
c. Predictors: n, cs
ANOVAd,e
Sum of
1 Regression 7896,557 1 7896,557 358,698 ,000a
Residual 506,333 23 22,014
Total 8402,890b 24
2 Regression 7995,072 2 3997,536 215,649 ,000c
Residual 407,818 22 18,537
Total 8402,890b 24
a. Predictors: n
c. Predictors: n, cs
d. Dependent Variable: kütlekaybı
e. Linear Regression through the Origin
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 n ,448 ,024 ,969 18,939 ,000
2 n ,833 ,169 1,804 4,941 ,000
cs -,375 ,163 -,842 -2,305 ,031
141
Çizelge 5.69. ‘un devamı
Excluded Variablesc,d
Collinearit
y
Partial Statistics
Model Beta In t Sig. Correlation Tolerance
1 cs -,842a -2,305 ,031 -,441 1,654E-02
as -,074a -,285 ,778 -,061 4,022E-02
k -,092a -,663 ,514 -,140 ,140
n2 ,225a ,771 ,449 ,162 3,124E-02
cs2 -,337a -1,586 ,127 -,320 5,451E-02
as2 ,071a ,386 ,703 ,082 8,071E-02
k2 -,061a -,627 ,537 -,132 ,282
nas ,293a ,874 ,391 ,183 2,362E-02
ncs -,211a -,698 ,493 -,147 2,933E-02
nk -,018a -,061 ,952 -,013 3,268E-02
ascs -,241a -,822 ,420 -,173 3,096E-02
ask -,036a -,253 ,802 -,054 ,137
csk -,306a -1,395 ,177 -,285 5,241E-02
nascs ,002a ,011 ,991 ,002 6,555E-02
nask ,163a ,701 ,490 ,148 4,970E-02
ascsk -,137a -,636 ,531 -,134 5,820E-02
ncsk -1,206a -1,616 ,120 -,326 4,399E-03
nascsk ,087a ,304 ,764 ,065 3,344E-02
2 as ,074b ,299 ,768 ,065 3,739E-02
k -,021b -,159 ,875 -,035 ,132
n2 -,072b -,234 ,817 -,051 2,463E-02
cs2 -,033b -,116 ,909 -,025 2,865E-02
as2 ,091b ,540 ,595 ,117 8,049E-02
k2 -,022b -,234 ,817 -,051 ,271
nas ,115b ,356 ,726 ,077 2,198E-02
ncs -,055b -,190 ,851 -,041 2,747E-02
nk -,040b -,152 ,881 -,033 3,264E-02
ascs ,106b ,332 ,743 ,072 2,267E-02
ask ,008b ,059 ,954 ,013 ,134
csk -,056b -,220 ,828 -,048 3,563E-02
nascs ,014b ,074 ,942 ,016 6,550E-02
nask ,054b ,245 ,809 ,053 4,708E-02
ascsk ,033b ,154 ,879 ,034 5,030E-02
ncsk -,594b -,743 ,466 -,160 3,518E-03
nascsk ,045b ,172 ,865 ,038 3,327E-02
a. Predictors in the Model: n
b. Predictors in the Model: n, cs
c. Dependent Variable: kütlekaybı
mk= 0.833*n – 0.375*cs (5.24.)
142
Çizelge 5.70. Aşınma ile kütle kaybı korelasyon analizi sonuçları
Correlations
hesap.küt
kütlekaybı lekaybı
kütlekaybı Pearson Correlation 1,000 ,769**
N 24 24
hesap.kütlekaybı Pearson Correlation ,769** 1,000
N 24 24
5.3. Panama Örgü Yapısındaki Kumaşların İstatistiksel Analizi
5.3.1. Panama Örgüde Fiziksel Özelliklerin İstatistiksel Analizi
Çalışmada kullanılan panama örgüdeki kumaşların Çizelge 5.71.’de verilen

deneysel sonuçları kullanılarak istatistiksel analizi yapılmıştır. Çizelge 5.71’de yer
alan semboller ve birimleri;

g: gramaj (g/m2)
şeklinde verilmiştir.
Verilere K-S ve Runs testi uygulanması durumunda elde edilen sonuçlar
Çizelge 5.72 ve 5.73’te görülmekte olup, SPSS’e girilen panama örgüdeki
kumaşların fiziksel özellikleri deneysel sonuçları normal dağılıma uymakta ve veriler
rasgeledir şeklinde değerlendirilmektedir.
143
Çizelge 5.71. SPSS’te panama örgüde fiziksel özelliklerin verileri

n cs as g k
49,32 40,6 34,0 89,53 0,318
49,32 39,6 31,0 83,70 0,318
39,67 45,0 26,6 103,77 0,260
39,67 40,0 24,0 92,17 0,292
29,95 38,4 30,0 139,77 0,406
29,95 27,2 20,0 93,70 0,406
29,95 34,2 25,4 120,97 0,382
29,95 33,4 20,0 108,93 0,370
29,95 38,2 26,0 128,50 0,378
49,32 55,6 34,0 100,57 0,234
49,32 56,2 30,0 96,93 0,234
39,67 45,2 24,2 99,53 0,258
29,95 27,8 30,6 114,37 0,450
49,32 56,0 26,0 90,70 0,234
29,95 27,8 25,4 105,27 0,436
49,32 48,2 33,6 98,63 0,274
49,32 48,0 30,4 91,30 0,270
39,67 40,0 26,4 98,60 0,306
29,95 37,6 21,0 115,20 0,358
39,67 45,2 20,4 93,30 0,264
39,67 40,0 20,0 86,77 0,280
29,95 33,8 30,0 135,40 0,424
49,32 48,0 25,8 86,20 0,258
49,32 39,6 26,6 79,63 0,304

N 24 24 24 24 24
Normal Parametersa,b Mean 39,6437 41,0667 26,7250 102,2267 ,32142
Std. Deviation 8,5679 8,3359 4,4717 16,1577 6,95E-02
Negative -,246 -,089 -,143 -,084 -,104
Kolmogorov-Smirnov Z 1,205 ,722 ,701 ,812 ,708
Asymp. Sig. (2-tailed) ,109 ,675 ,710 ,524 ,697
144
Çizelge 5.73. Fiziksel özelliklerin Runs testi sonuçları
Runs Test

Test Valuea 39,6437 41,0667 26,7250 102,2267 ,32142
Total Cases 24 24 24 24 24
Z -,335 ,112 ,000 1,005 -,335
Asymp. Sig. (2-tailed) ,738 ,911 1,000 ,315 ,738
a. Mean
Çizelge 5.73’te verilerin rasgeleliği de değerlendirildikten sonra eşitliklerin

tespiti için regresyon analizi yapılmıştır.

Çizelge 5.74’te çözgü sıklığı bağımlı değişkeni için yapılan regresyon analizi
verilmiş olup modelin istatistiksel olarak anlamlı olduğu, modelden elde edilen
eşitlik (5.25)’in korelasyon analizi sonunda %99 güvenle anlamlı çıktığı ilgili
çizelgelerden görülmektedir.
Çizelge 5.74. Çözgü sıklığı regresyon sonuçları
Variables Variables
1 kalınlık,
iplik
numarası, , Enter
Gramaj, a
atkı sıklığı
145
Model Summary

a
1 ,999b ,998 ,998 1,9180
b. Predictors: kalınlık, iplik numarası, Gramaj, atkı sıklığı
ANOVAc,d
Sum of
1 Regression 41999,944 4 10499,986 2854,202 ,000a
Residual 73,576 20 3,679
Total 42073,520b 24
a. Predictors: kalınlık, iplik numarası, Gramaj, atkı sıklığı
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 iplik numarası ,920 ,055 ,890 16,578 ,000
atkı sıklığı -,422 ,128 -,273 -3,303 ,004
Gramaj ,396 ,031 ,979 12,951 ,000
kalınlık -76,582 7,673 -,601 -9,981 ,000
cs= 0.92*n – 0.422*as +0.396*g – 76.582*k (5.25.)
146
Çizelge 5.75. Çözgü sıklığı korelasyon analizi sonuçları
Correlations
hesaplçö
çözgü sıklığı zsıklığı
N 24 24
hesaplçözsıklığı Pearson Correlation ,977** 1,000
N 24 24

Çizelge 5.76’da bağımlı değişken atkı sıklığı için yapılan regresyon analizi
verilmiştir. Modelden elde edilen eşitlik (5.26), korelasyon analizi sonunda %99
güvenle anlamlı çıkmıştır (çizelge 5.77).
Çizelge 5.76. Atkı sıklığı regresyon sonuçları
Variables Variables
1 çözgü
sıklığı,
kalınlık,
, Enter
iplik
numarası,a
Gramaj
147
Çizelge 5.76. ‘nın devamı
Model Summary

a
1 ,996b ,992 ,990 2,6981
b. Predictors: çözgü sıklığı, kalınlık, iplik numarası,
Gramaj
ANOVAc,d
Sum of
1 Regression 17455,725 4 4363,931 599,462 ,000a
Residual 145,595 20 7,280
Total 17601,320b 24
a. Predictors: çözgü sıklığı, kalınlık, iplik numarası, Gramaj
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 iplik numarası 1,006 ,198 1,506 5,085 ,000
Gramaj ,391 ,099 1,495 3,971 ,001
kalınlık -58,472 22,931 -,709 -2,550 ,019
çözgü sıklığı -,836 ,253 -1,292 -3,303 ,004
as= 1.006*n – 0.836*cs +0.391*g – 58.472*k (5.26.)
148
Çizelge 5.77. Atkı sıklığı korelasyon analizi sonuçları
Correlations
hesaplatk
atkı sıklığı ısıklığı
N 24 24
hesaplatkısıklığı Pearson Correlation ,838** 1,000
N 24 24

Bağımlı değişken iplik numarası için yapılan regresyon analizi Çizelge
Çizelge 5.78. İplik numarası regresyon sonuçları
Variables Variables
1 atkı sıklığı,
kalınlık,
çözgü , Enter
sıklığı, a
Gramaj
Model Summary

a
1 ,999b ,998 ,998 2,0132
b. Predictors: atkı sıklığı, kalınlık, çözgü sıklığı, Gramaj
149
ANOVAc,d
Sum of
1 Regression 39326,377 4 9831,594 2425,745 ,000a
Residual 81,060 20 4,053
Total 39407,438b 24
a. Predictors: atkı sıklığı, kalınlık, çözgü sıklığı, Gramaj
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 Gramaj -,404 ,039 -1,031 -10,367 ,000
kalınlık 75,597 10,109 ,613 7,478 ,000
çözgü sıklığı 1,013 ,061 1,047 16,578 ,000
atkı sıklığı ,560 ,110 ,374 5,085 ,000
Modelden elde edilen eşitlik (5.27) kullanılarak korelasyon analizi yapılmış,

Çizelge 5.79’da görüldüğü gibi ölçülen numara ile hesaplanan numara istatistiksel
olarak anlamlı bulunmuştur (%99 güvenle anlamlı çıkmıştır).
n= 1.013*cs + 0.56*as +75.597*k – 0.404*g (5.27.)
150
Çizelge 5.79. İplik numarası korelasyon analizi sonuçları
Correlations
hesaplan
N 24 24
N 24 24
Bağımlı Değişken Kumaş Kalınlığı

Bağımlı değişken kalınlık için yapılan regresyon analizi Çizelge 5.80’de
verilmiştir.
Çizelge 5.80. Kalınlık regresyon sonuçları
Variables Variables
1 iplik
numarası,
Gramaj,
, Enter
atkı sıklığı,
çözgüa
sıklığı
Model Summary

a
1 ,998b ,996 ,995 2,2856E-02
b. Predictors: iplik numarası, Gramaj, atkı sıklığı, çözgü
sıklığı
151
Çizelge 5.80.’in devamı
ANOVAc,d
Sum of
1 Regression 2,580 4 ,645 1234,753 ,000a
Residual 1,045E-02 20 5,224E-04
Total 2,591b 24
a. Predictors: iplik numarası, Gramaj, atkı sıklığı, çözgü sıklığı
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 Gramaj 4,826E-03 ,000 1,519 16,819 ,000
çözgü sıklığı -1,09E-02 ,001 -1,386 -9,981 ,000
atkı sıklığı -4,20E-03 ,002 -,346 -2,550 ,019
iplik numarası 9,744E-03 ,001 1,202 7,478 ,000
Çizelge 5.80’den kalınlık bağımlı değişkeninin eşitlik (5.28)’de verilen

denklemi elde edilmiş ve Çizelge 5.81’de görülen korelasyon analizi sonucuna
ulaşılmıştır.
k=9.744*10-3*n-1.09*10-2*cs-4.2*10-3*as+4.826*10-3*g (5.28.)
152
Çizelge 5.81. Kalınlık korelasyon analizi sonuçları
Correlations
hesaplan
kalınlık ankalınlık
N 24 24
hesaplanankalınlık Pearson Correlation ,952** 1,000
N 24 24

Bağımlı değişken kumaş gramajı için yapılan regresyon analizi Çizelge
Çizelge 5.82. Gramaj regresyon sonuçları
Variables Variables
1 kalınlık,
iplik
numarası,
, Enter
çözgü
sıklığı,aatkı
sıklığı
Model Summary

a
1 ,999b ,998 ,998 4,5770
b. Predictors: kalınlık, iplik numarası, çözgü sıklığı, atkı
sıklığı
153
Çizelge 5.82.’nin devamı
ANOVAc,d
Sum of
1 Regression 256392,7 4 64098,173 3059,761 ,000a
Residual 418,975 20 20,949
Total 256811,7b 24
a. Predictors: kalınlık, iplik numarası, çözgü sıklığı, atkı sıklığı
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 iplik numarası -2,088 ,201 -,818 -10,367 ,000
çözgü sıklığı 2,256 ,174 ,913 12,951 ,000
atkı sıklığı 1,126 ,284 ,295 3,971 ,001
kalınlık 193,529 11,507 ,615 16,819 ,000
g= -2.088*n+2.256*cs+1.126*as+193.529*k (5.29.)
Eşitlik (5.29) kullanılarak hesaplanan gramajla ölçülen gramaj arasındaki

korelasyon analizi Çizelge 5.83’te verilmiştir. Buna göre korelasyon katsayısı 0.965
oldukça yüksek bir değer olup, istatistiksel olarak da anlamlı olduğu görülmektedir.
154
Çizelge 5.83. Gramaj korelasyon analizi sonuçları
Correlations
hesaplan
Gramaj angramaj
N 24 24
N 24 24
5.3.2. Panama Örgüde Performans Özelliklerinin İstatistiksel Analizi
Panama örgü yapısındaki kumaşların atkı ve çözgü kopma mukavemeti, atkı

yırtılma mukavemeti, buhar sonu boyut değişimi ve aşınma ile kütle kaybı
performans özelliklerinin istatistiksel analizi SPSS veri sayfasına Çizelge 5.84’te
bulunduğu gibi girilmiştir. Panama örgü yapısında çözgü yırtılma mukavemeti,
numunelerin yırtılmamasından dolayı, tespit edilememiştir. Burada, atkı yırtılma
mukavemeti için analiz yapılmıştır.
Çizelge 5.84’te yer alan semboller ve birimleri aşağıda verilmiştir:
g: gramaj (g/m2)
155
Çizelge 5.84. SPSS’te panama örgüde performans özelliklerin verileri

g yra akop ckop wa wc mk
89,53 41 279,1 385,26 1,05 -1,06 27,27
83,7 48,3 287,17 387,42 1,08 -0,58 22,22
103,77 42,3 264,52 479,22 1,25 -1,7 9,09
92,17 45,9 217,97 425,03 1,23 -1,2 20
139,77 36,2 432,65 590,88 0,78 -1,41 15,38
93,7 * 290,73 368,75 0,9 -0,9 27,27
120,97 52,5 377,3 522,54 0,88 -1,39 15,38
108,93 49,5 263,58 474,96 1,11 -1,46 25
128,5 54,3 333,57 527,33 0,93 -1,28 6,66
100,57 38,9 279,32 537,13 1 -1,66 33,33
96,93 46,4 267,08 542 1,38 -1,11 10
99,53 45,8 223,79 482,55 1,62 -1,62 14,28
114,37 51,5 256,15 369,78 0,48 -0,68 23,07
90,7 51,7 225,56 528,66 1,26 -2,03 20
105,27 * 314,02 363,79 0,9 -1,15 16,66
98,63 43,5 346,82 478,43 1,05 -1,13 18,18
91,3 44,3 265,96 499,49 1,36 -1,28 20
98,6 43,9 263,33 444,84 0,63 -1,25 27,27
115,2 * 299,72 554,64 1,45 -1,21 15,38
93,3 49,3 174,8 498,05 1,25 -2,13 20
86,77 46,8 190,35 414,98 1,24 -1,28 22,22
135,4 36 345,29 514 0,86 -0,98 7,14
86,2 45,6 233,28 463,46 1,89 -1,78 20
79,63 * 227,05 383,78 0,48 -1,03 33,33
Çizelge 5.84’te atkı yırtılma mukavemetinde bazı değerler yer almamakta ve

* işareti ile gösterilmektedir. * işareti yırtılmanın gerçekleşmediği dolayısıyla
SPSS’e girilecek verinin olmadığını göstermektedir. Atkı yırtılmada analiz için
yırtılma mukavemeti tespit edilen 20 veri kullanılmış, K-S ve Runs testi
diğerlerinden atkı yırtılma mukavemeti ayrı olarak verilmiştir. Çizelge 5.84.’teki
verilerin normal dağılıma uygunluğunu belirlemek amacıyla yapılan Kolmogorov-
Smirnov (K-S) testi sonucunda, Çizelge 5.85’ten görüldüğü gibi verilerin tümünün
normal dağılıma uyduğu görülmektedir.
156
kopma kopma
wira atkı wira çözgü muk.atkı muk. çöz kütle kaybı
N 24 24 24 24 24
Normal Parametersa,b Mean 1,0858 -1,3042 277,4629 468,2071 19,5471
Std. Deviation ,3354 ,3785 59,6030 67,0962 7,3036
Negative -,084 -,150 -,076 -,123 -,108
Kolmogorov-Smirnov Z ,458 ,737 ,589 ,665 ,529
Asymp. Sig. (2-tailed) ,985 ,649 ,878 ,769 ,942
yırtılma
muk. atkı
N 20
Normal Parameters a,b Mean 45,6850
Std. Deviation 5,1300
Most Extreme Absolute ,093
Differences Positive ,068
Negative -,093
Kolmogorov-Smirnov Z ,418
Runs Test
kopma kopma
wira atkı wira çözgü muk.atkı muk. çöz kütle kaybı
Test Valuea 1,0858 -1,3042 277,4629 468,2071 19,5471
Total Cases 24 24 24 24 24
Z ,666 1,898 -,175 ,788 1,648
Asymp. Sig. (2-tailed) ,506 ,058 ,861 ,431 ,099
a. Mean
157
Çizelge 5.86.’nın devamı
Runs Test
yırtılma
muk. atkı
Test Valuea 45,6850
Cases < Test Value 9
Cases >= Test Value 11
Total Cases 20
Number of Runs 11
Z ,000
Asymp. Sig. (2-tailed) 1,000
a. Mean
Verilerin rasgeleliğini kontrol etmek için Runs testi uygulanmış Çizelge

5.86’dan görüldüğü üzere her değişken için veriler rasgeledir şeklinde sonuca
ulaşılmıştır. Normal dağılıma uygunluğu ve rasgeleliği test edilmiş olan performans
özellikleriyle ilgili olarak elde edilen eşitliklerden en iyi sonucu verenler burada
açıklanmıştır.

Atkı yırtılma mukavemeti için ‘stepwise’ yöntemi ile analiz yapılmıştır. Daha
sonrada bu yöntemden elde edilen değişkenler ‘enter’ motudu ile regresyon analizine
katılmış ve iplik numarası, atkı sıklığı, çözgü sıklığı ve kalınlık değişkenlerini içeren
polinom elde edilmiştir. Tespit edilen model Çizelge 5.87’de verilmiştir.
Çizelge 5.87. Atkı yırtılma mukavemeti regresyon modeli sonuçları
Variables Variables
1 nascs, k,
a , Enter
ask
b. Dependent Variable: yra
158
Model Summary

a
1 ,996b ,991 ,989 4,7180
b. Predictors: nascs, k, ask
ANOVAc,d
Sum of
1 Regression 41864,001 3 13954,667 626,912 ,000a
Residual 378,409 17 22,259
Total 42242,410b 20
a. Predictors: nascs, k, ask
c. Dependent Variable: yra
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 k 243,308 22,646 1,680 10,744 ,000
ask -5,426 ,865 -1,045 -6,270 ,000
nascs 3,293E-04 ,000 ,388 8,522 ,000
yra=243.308*k-5.426*as*k +3.293*10-4*n*as*cs (5.30.)
Eşitlik (5.30) kullanılarak yapılan korelasyon analizi sonucu Çizelge 5.88.’de

görülen 0.514 korelasyon katsayısı elde edilmiştir (%95 güvenle).
159
Çizelge 5.88. Atkı yırtılma mukavemeti korelasyon analizi sonuçları
Correlations
yra hesap.yırtatkı
yra Pearson Correlation 1,000 ,514*
N 20 20
hesap.yırtatkı Pearson Correlation ,514* 1,000
N 20 20
*. Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed).
Bağımlı Değişken Buhar Sonrası Boyut Değişimi (Wira boyut değişimi)

Çizelge 5.89’da wira çözgü boyut değişiminde bağımsız değişkenler, as,cs
ve k olarak görülmektedir. Modelden görüldüğü gibi R2 değeri 0.969 olarak tespit
edilmiş olup, modele dahil edilen bağımsız değişkenler tarafından wira çözgü boyut
değişimi değişkenindeki %96.9’luk değişim açıklanmaktadır. ANOVA çizelgesinde,
p<0.01 olması, modelin tümüyle istatistiksel olarak anlamlı olduğunu ortaya
koymaktadır. Modelin katsayıları kullanılarak eşitlik (5.31) elde edilmiştir.
Çizelge 5.89. Wira çözgü regresyon sonuçları
Variables Variables
1 as, k, csa , Enter
b. Dependent Variable: wira çözgü
Model Summary

a
1 ,985b ,969 ,965 ,2542
b. Predictors: k, cs, as
160
ANOVAc,d
Sum of
1 Regression 42,758 3 14,253 220,644 ,000a
Residual 1,357 21 6,460E-02
Total 44,115b 24
a. Predictors: k, cs, as
c. Dependent Variable: wira çözgü
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 cs -5,02E-02 ,006 -1,549 -7,905 ,000
as 5,391E-02 ,014 1,077 3,894 ,001
k -2,133 ,612 -,517 -3,484 ,002
wc= -5.02*10-2*cs-2.133*k+5.391*10-2*as (5.31.)
Eşitlik (5.31) kullanılarak yapılan korelasyon analizi ile Çizelge 5.90 elde
edilmiştir.
161
Çizelge 5.90. Wira çözgü korelasyon analizi sonuçları
Correlations
wira çözgü hes.wç

N 24 24
hes.wç Pearson Correlation ,769** 1,000
N 24 24
Ölçülen wira çözgü boyut değişimi ile hesaplanan wira çözgü boyut değişimi
arasında korelasyon katsayısı 0.769 bulunmuştur (%99 güvenle istatistiksel olarak
anlamlı olduğu görülmektedir).
Çizelge 5.91’de wira atkı boyut değişiminde bağımsız değişkenler, as,cs ve
k olarak görülmektedir. Modelden görüldüğü gibi R2 değeri 0.953 olarak tespit
edilmiş olup, modele dahil edilen bağımsız değişkenler tarafından wira atkı boyut
değişimi değişkenindeki %95.3’lük değişim açıklanmaktadır.
Çizelge 5.91. Wira atkı regresyon sonuçları
Variables Variables
1 as, k, csa , Enter
b. Dependent Variable: wira atkı
Model Summary

a
1 ,976b ,953 ,946 ,2632
b. Predictors: as, k, cs
162
Çizelge 5.91.’in devamı
ANOVAc,d
Sum of
1 Regression 29,430 3 9,810 141,638 ,000a
Residual 1,454 21 6,926E-02
Total 30,885b 24
a. Predictors: as, k, cs
c. Dependent Variable: wira atkı
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 cs 3,954E-02 ,007 1,459 6,017 ,000
k 1,393 ,634 ,403 2,197 ,039
as -3,70E-02 ,014 -,882 -2,578 ,018
Modelin katsayıları kullanılarak eşitlik (5.32) elde edilmiştir.
wa= 3.954*10-2*cs+1.393*k-3.70*10-2*as (5.32.)
Çizelge 5.92. Wira atkı korelasyon analizi sonuçları
Correlations
wira atkı hes.wa

wira atkı Pearson Correlation 1,000 ,661**
N 24 24
hes.wa Pearson Correlation ,661** 1,000
N 24 24
**. Correlation is significant at the 0.01 level
(1-tailed).
163
Ölçülen wira atkı boyut değişimi ile hesaplanan wira atkı boyut değişimi arasındaki

Çizelge 5.93’de çözgü kopma mukavemetinde bağımsız değişkenler, n,cs
ve k olarak görülmektedir. Modelden görüldüğü gibi R2 değeri 0.997 olarak tespit
edilmiş olup, modele dahil edilen bağımsız değişkenler tarafından çözgü kopma
mukavemeti değişkenindeki %96.9’luk değişim açıklanmaktadır. ANOVA da,
Sig.<0.01 olması, modelin tümüyle istatistiksel olarak anlamlı olduğunu ortaya
koymaktadır.
Çizelge 5.93. Çözgü kopma mukavemeti regresyon sonuçları
Variables Variables
1 k, n, csa , Enter
b. Dependent Variable: çkop
Model Summary

a
1 ,998b ,997 ,997 27,7243
164
Çizelge 5.93.’ün devamı
ANOVAc,d
Sum of
1 Regression 5348631 3 1782877,074 2319,524 ,000a
Residual 16141,422 21 768,639
Total 5364773b 24
c. Dependent Variable: çkop
Coefficientsa,b
Standardi
zed
Coefficients ts
1 n -7,984 1,072 -,684 -7,448 ,000
cs 14,708 1,045 1,303 14,075 ,000
k 562,460 45,155 ,391 12,456 ,000
a. Dependent Variable: çkop
Modelin katsayıları kullanılarak eşitlik (5.33) elde edilmiştir. Bu eşitlik

kullanılarak korelasyon analizi yapılmış ve Çizelge 5.94 elde edilmiştir.
ckop= -7.984*n+14.708*cs+562.46*k (5.33.)
Çizelge 5.94’ten görüldüğü üzere ölçülen çözgü kopma mukavemeti ile

hesaplanan çözgü kopma mukavemeti arasındaki korelasyon katsayısı 0.81 olup bu
değer %99 güvenle istatistiksel olarak anlamlıdır.
165
Çizelge 5.94. Çözgü kopma mukavemeti korelasyon analizi sonuçları
Correlations
N 24 24
N 24 24
5.4. İstatistiksel Analiz Sonuçları ve Değerlendirme
Bezayağı, dimi ve panama örgüde istatistiksel analiz sonucu elde edilen

regresyon modellerinin eşitlikleri, bu bölümdeki eşitlik numara sırasına göre Çizelge
5.95’te verilmiştir.
Çizelge 5.95. İstatistiksel analizle elde edilen eşitlikler

Korelasyon
Elde edilen eşitlikler
katsayısı
Bezayağı örgü
cs= - 0.67*as+1.033*n-129.473*k+0.517*g 0.978
as= - 0.891*cs+1.06*n-119.613*k+0.522*g 0.912
n= 0.924*cs+0.714*as+120.152*k-0.486*g 0.984
k= 6.731*10-3*n-6.49*10-3*cs-4.51*10-3*as+3.805*10-3*g 0.97
g= -1.815*n+1.727*cs+253.694*k+1.313*as 0.983
yra= 139.504*k-2.252*as*k-1.941*cs*k+1.792*10-4*n*as*cs 0.915
yrc= 67.856*k-1.491*as*k+1.946*10-3*n*cs 0.766
akop= -4.119*n+11.073*as+647.121*k 0.922
ckop= -6.653*n+12.638*cs+942.504*k 0.825
166

Korelasyon
Elde edilen eşitlikler
katsayısı
Bezayağı örgü
wa= 3.125*10-3*n*as-7.07*10-5 n*as*cs+6.523*10-4*n*cs 0.63
wc= -2.42*10-3*as*cs+4.897*10-5*n*as*cs-8.77*10-4*n*cs 0.657
mk= 1.664*as – 0.101*as*cs*k 0.555
Dimi örgü
cs= -0.565*as+0.977*n-80.71*k+0.427*g 0.983
as= -1.05*cs+1.167*n-83.867*k+0.498*g 0.893
n= 0.985*cs+0.632*as+78.886*k-0.424*g 0.985
k= 1.051*10-2*n-1.08*10-2*cs-6.05*10-3*as+5.032*10-3*g 0.965
g= 2.163*cs+1.356*as -2.132*n+189.974*k 0.98
yrc=130.84*k-2.49*as*k+5.342*10-3*n*cs 0.641
yra= 282.954*k-5.577*as*k-2.958*cs*k+3.717*10-4*n*as*cs 0.916
akop= -3.216*n+9.83*as+437.287*k 0.875
ckop=-10.178*n+16.305*cs+644.79*k 0.88
wc= -1.41*10-3*as*cs+6.28*10-5*n*as*cs-1.64*10-3*n*cs 0.65
wa= 1.589*10-3*n*as-4.88*10-5 n*as*cs+1.075*10-3*n*cs 0.51*
mk= 0.833*n – 0.375*cs 0.769

Panama örgü
cs= -0.422*as 0.92*n – 76.582*k +0.396*g 0.977
as= -0.836*cs +1.006*n– 58.472*k +0.391*g 0.838
n= 1.013*cs + 0.56*as +75.597*k – 0.404*g 0.976
k= 9.744*10-3*n-1.09*10-2*cs-4.2*10-3*as+4.826*10-3*g 0.952
167

Elde edilen eşitlikler Korelasyon katsayısı
Panama örgü
g= -2.088*n+2.256*cs+1.126*as+193.529*k 0.965
yra= 243.308*k-5.426*as*k +3.293*10-4*n*as*cs 0.514*
wc= -5.02*10-2*cs-2.133*k+5.391*10-2*as 0.769
wa= 3.954*10-2*cs+1.393*k-3.70*10-2*as 0.661
ckop= -7.984*n+14.708*cs+562.46*k 0.81
* işaretinin olduğu denklemler % 95 güvenle, diğer denklemler % 99 güvenle

istatistiksel olarak anlamlıdır.
Çizelge 5.95’ten görüldüğü gibi, bezayağı ve dimi örgüde değişkenlerin

birbirine paralel gittiği eşitlikler elde edilmişken, panama örgüde bu durum
sağlanamamıştır. Panama örgüdeki kumaşlarda çözgü yırtılma mukavemeti tayininde
numunelerde yırtılma gözlenmediğinden herhangi bir değer tespit edilememiş
dolayısıyla da kullanılan paket programa veri girişi gerçekleşememiştir. Yine
panama örgüde atkı kopma mukavemeti ve aşınma ile kütle kaybının her birinin
bağımlı değişkenler alındığı istatistiksel analizlerde, elde edilen diğer eşitliklerdeki
gibi çok değişkenli istatistiksel olarak anlamlı eşitlikler oluşturulamamıştır. Analizde
kullanılan verilerin analize doğrudan etki ettiği düşünülürse, panama örgü
yapısındaki kumaşların diğer örgü türlerindeki kumaşlara göre daha fazla değişkenlik
sergilemesinin performans özelliklerinde de değişkenliklere neden olabileceği
düşünülmekte ve bu durum da eşitlik eldesinin neden gerçekleşmediğini ortaya
koymaktadır. İstatistiksel analiz sonucu elde edilen eşitliklerden performans
özellikleriyle ilgili olanların deneysel sonuçları ile önerilen eşitliklerden hesaplanan
değerlerin karşılaştırılması grafiklerle gösterilmiştir. Şekil 5.1-5.18’de üç örgü
türünde de performans özelliklerin ölçülen (  işareti) ve hesaplanan (−işareti)
değerleri gösterilmiş olup, korelasyon katsayısı yüksek olan performans
özelliklerinde ölçülen ve hesaplanan değerler birbirine yakınken, korelasyon
168
katsayısı düşük olan performans özelliklerinde değerler arasında farklılıklar

görülmektedir.
500
450
Hesaplanan atkı kopma mukavemeti (Newton)
400
350
300
250
200
hes.akop
150
100
100 150 200 250 300 350 400 450 500
Ölçülen atkı kopma mukavemeti (Newton)

atkýkop
Şekil 5.1. Bezayağı örgüde ölçülen atkı kopma mukavemeti ile hesaplanan atkı
kopma mukavemeti
700
Hesaplanan çözgü kopma mukavemeti (Newton)
650
600
550
500
450
400
hes.çkop
350
300
300 350 400 450 500 550 600 650 700
Ölçülen çözgü kopma mukavemeti (Newton)

çözgükop
Şekil 5.2. Bezayağı örgüde ölçülen çözgü kopma mukavemeti ile hesaplanan çözgü
kopma mukavemeti
169
22
20
18
Hesaplanan kütle kaybı (%)
16
14
hesap.kütlekay.
12
10
8
8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30
kütlekaybý Ölçülen kütle kaybı (%)
Şekil 5.3. Bezayağı örgüde ölçülen kütle kaybı ile hesaplanan kütle kaybı
16
Hesaplanan atkı yırtılma mukavemeti (Newton)
14
12
10
8
hes.yratký
4
4 6 8 10 12 14 16 18
Ölçülen atkı yırtılma mukavemeti (Newton)

atkýyýrtýlma
Şekil 5.4. Bezayağı örgüde ölçülen atkı yırtılma mukavemeti ile hesaplanan atkı
yırtılma mukavemeti
170
16
Hesaplanan çözgü yırtılma mukavemeti (Newton)

15
14
13
12
11
10
hes.yrçözgü
8
8 9 10 11 12 13 14 15 16
Ölçülen çözgü yırtılma mukavemeti (Newton)

çözgüyýrtýlma
Şekil 5.5. Bezayağı örgüde ölçülen çözgü yırtılma mukavemeti ile hesaplanan
çözgü yırtılma mukavemeti
2,4
2,2
Hesaplanan wira atkı boyut değişimi (%)
2,0
1,8
1,6
1,4
1,2
1,0
hes.wýraatký
,8
,6
,4
,4 ,6 ,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0 2,2 2,4
Ölçülen wira atkı boyut değişimi (%)

wira atký
Şekil 5.6. Bezayağı örgüde ölçülen wira atkı boyut değişimi ile hesaplanan wira atkı
boyut değişimi
171
2,8
2,6
Hesaplanan wira çözgü boyut değişimi (%)

2,4
2,2
2,0
1,8
hes.wýraçözgü
1,6
1,4
1,2
1,2 1,4 1,6 1,8 2,0 2,2 2,4 2,6 2,8
wira Ölçülen
çözgü wira çözgü boyut değişimi (%)
Şekil 5.7. Bezayağı örgüde ölçülen wira çözgü boyut değişimi

ile hesaplanan wira çözgü boyut değişimi
40
Hesaplanan çözgü yırtılma mukavemeti (Newton)
35
30
25
hes.yrçözgü
20
15
15 20 25 30 35 40
Ölçülen çözgü yırtılma mukavemeti (Newton)

çözgüyýrtýlma
Şekil 5.8. Dimi örgüde ölçülen çözgü yırtılma mukavemeti ile

hesaplanan çözgü yırtılma mukavemeti
172
50

45
40
35
30
25
20
hes.yratký
15
10
10 15 20 25 30 35 40 45 50
atkýyýrtýlma
Şekil 5.9. Dimi örgüde ölçülen atkı yırtılma mukavemeti ile hesaplanan
atkı yırtılma mukavemeti
500
Hesaplanan atkı kopma mukavemeti (Newton)
450
400
350
300
250
200
hes.akop
150
100
100 150 200 250 300 350 400 450 500
Ölçülen atkı kopma mukavemeti (Newton)

atkýkop
Şekil 5.10. Dimi örgüde ölçülen atkı kopma mukavemeti ile hesaplanan
atkı kopma mukavemeti
173
600

550
500
450
400
350
hes.çkop
300
300 350 400 450 500 550 600 650 700
çözgükop
Şekil 5.11. Dimi örgüde ölçülen çözgü kopma mukavemeti ile

hesaplanan çözgü kopma mukavemeti
40
35
30
Hesaplanan kütle kaybı (%)
25
20
15
hesap.kütlekaybý
10
0
0 5 10 15 20 25 30 35 40
kütlekaybý Ölçülen kütle kaybı (%)
Şekil 5.12. Dimi örgüde ölçülen kütle kaybı ile hesaplanan kütle kaybı
174
2,6
2,4

2,2
2,0
1,8
1,6
1,4
hes.wýraçözgü
1,2
1,0
,8
,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0 2,2 2,4 2,6
Ölçülen wira çözgü boyut değişimi (%)

wiraçözgü
Şekil 5.13. Dimi örgüde ölçülen wira çözgü boyut değişimi ile hesaplanan
wira çözgü boyut değişimi
2,5
2,3
2,1
1,9
1,7
1,5
1,3
1,1
hes.wýraatký
,9
,7
,5
,5 ,7 ,9 1,1 1,3 1,5 1,7 1,9 2,1 2,3 2,5
Ölçülen wira atkı boyut değişimi (%)

wýraatký
Şekil 5.14. Dimi örgüde ölçülen wira atkı boyut değişimi ile hesaplanan
wira atkı boyut değişimi
175
700

650
600
550
500
450
400
hes.çkop
350
300
300 350 400 450 500 550 600

çözgükop
Şekil 5.15. Panama örgüde ölçülen çözgü kopma mukavemeti ile hesaplanan
çözgü kopma mukavemeti
60
55
50
45
hes.yratký
40
30 35 40 45 50 55 60

yratký
Şekil 5.16.Panama örgüde ölçülen atkı yırtılma mukavemeti ile hesaplanan

atkı yırtılma mukavemeti
176
2,2
2,0

1,8
1,6
1,4
1,2
1,0
hes.wýraçözgü
,8
,6
,4
,4 ,6 ,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0 2,2
Ölçülen wira çözgü boyut değişimi (%)

wiraçözgü
Şekil 5.17. Panama örgüde ölçülen wira çözgü boyut değişimi ile
hesaplanan wira çözgü boyut değişimi
2,0
1,8
1,6
1,4
1,2
1,0
,8
hes.wýraatký
,6
,4
,4 ,6 ,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0
wiraatký Ölçülen wira atkı boyut değişimi (%)
Şekil 5.18 Panama örgüde ölçülen wira atkı boyut değişimi ile hesaplanan
wira atkı boyut değişimi
177
Bezayağı, dimi ve panama örgüde istatistiksel analiz sonucu elde edilen

regresyon modellerinin eşitliklerinden hesaplanan fiziksel ve performans özellikleri
ile bu özelliklerin deneysel değerleri kullanılarak hata terimleri çizelgeleri
oluşturulmuştur. Hata terimleri, maksimum mutlak hata (gerçek değerle tahmin
edilen değerin mutlak değerce farkı), maksimum bağıl hata ve MAPE’dir (ortalama
mutlak hata yüzdesi) (Peker, 2007). Bu değerler hesaplanmış ve numune kodlarıyla
örgü türüne göre çizelgeler şeklinde sunulmuştur. Bu çizelgelerde kullanılan
semboller ve birimleri aşağıda verilmiştir.

g: gramaj (g/m2)
indisler:
g : gerçek değer (ölçülen değer)
t : tahmin edilen değer
Çizelge 5.96-5.104.’de bezayağı örgüde gerçek değer-tahmin edilen değer

maksimum mutlak hata, maksimum bağıl hata ve MAPE değerleriyle yer almaktadır.
Örneğin Çizelge 5.96’da toplam 24 adet bezayağı örgüde kumaşın ölçülen çözgü
sıklığı csg, eşitlik (5.1)’den tahmin edilen çözgü sıklığı cst olmak üzere maksimum
mutlak hata 2.72 tel/cm, maksimum bağıl hata %6.83 ve ortalama mutlak hata
yüzdesi ise %3.5 olarak tespit edilmiştir. MAPE, maksimum mutlak hata ve
maksimum bağıl hata çizelgelerinden, tahmin edilen değer ile gerçek değerin
birbiriyle uyuşma düzeyleri görülebilmektedir. Diğer çizelgelerde yer alan fiziksel ve
performans özellikleri atkı sıklığı (tel/cm), iplik numarası (Ne), kumaş kalınlığı
178
(mm), gramaj (g/m2), atkı yırtılma mukavemeti (Newton), çözgü yırtılma

mukavemeti (Newton), atkı kopma mukavemeti (Newton), çözgü kopma
mukavemetidir (Newton).
Çizelge 5.96. Bezayağı örgüde çözgü sıklığı hata terimleri

maksimum
maksimum
kumaş csg cst mutlak
bağıl hata
no (tel/cm) (tel/cm) hata
(%)
(tel/cm)
1B 55.20 54.42 0.78 1.41
2B 55.80 53.70 2.10 3.76
3B 55.20 53.48 1.72 3.11
4B 47.80 46.89 0.91 1.90
5B 47.60 44.96 2.64 5.56
6B 48.00 45.81 2.19 4.57
7B 40.40 41.78 1.38 3.42
8B 40.60 42.37 1.77 4.35
9B 40.60 43.22 2.62 6.45
10B 44.80 45.13 0.33 0.74
11B 44.80 45.99 1.19 2.65
12B 44.60 45.46 0.86 1.94
13B 39.80 42.52 2.72 6.83
14B 39.80 41.83 2.03 5.09
15B 40.00 41.40 1.40 3.49
16B 38.40 39.81 1.41 3.66
17B 38.40 36.19 2.21 5.76
18B 37.60 36.18 1.42 3.77
19B 34.00 34.57 0.57 1.68
20B 34.60 34.86 0.26 0.76
21B 33.80 35.50 1.70 5.03
22B 29.20 28.99 0.21 0.72
23B 28.40 27.19 1.21 4.26
24B 28.20 27.23 0.97 3.44
MAPE (Ortalama mutlak hata yüzdesi) %3.5
179
Çizelge 5.97. Bezayağı örgüde atkı sıklığı hata terimleri

maksimum
maksimum
kumaş asg ast mutlak
bağıl hata
(%)
(tel/cm)
1B 34.00 31.94 2.06 6.07
2B 30.00 27.97 2.03 6.76
3B 25.80 25.42 0.38 1.47
4B 33.80 31.31 2.49 7.38
5B 30.00 27.00 3.00 10.00
6B 25.80 24.62 1.18 4.58
7B 33.60 32.76 0.84 2.51
8B 30.60 30.99 0.39 1.26
9B 26.60 29.03 2.43 9.13
10B 27.00 27.41 0.41 1.53
11B 24.80 26.59 1.79 7.22
12B 20.60 23.31 2.71 13.15
13B 27.20 29.25 2.05 7.55
14B 23.60 26.19 2.59 10.96
15B 20.00 22.98 2.98 14.92
16B 31.00 31.17 0.17 0.54
17B 26.00 24.27 1.73 6.66
18B 20.00 20.65 0.65 3.24
19B 29.80 29.26 0.54 1.82
20B 26.00 26.16 0.16 0.61
21B 20.00 23.08 3.08 15.39
22B 29.80 27.77 2.03 6.82
23B 25.60 23.73 1.87 7.30
24B 20.40 20.14 0.26 1.25
180
Çizelge 5.98. Bezayağı örgüde iplik numarası hata terimleri

maksimum
maksimum
kumaş ng nt mutlak
bağıl hata
no (Ne) (Ne) hata
(%)
(Ne)
1B 49.32 50.27 0.95 1.94
2B 49.32 51.17 1.85 3.74
3B 49.32 50.47 1.15 2.33
4B 49.32 50.43 1.11 2.24
5B 49.32 51.74 2.42 4.90
6B 49.32 50.96 1.64 3.32
7B 49.32 48.35 0.97 1.96
8B 49.32 47.76 1.56 3.17
9B 49.32 46.64 2.68 5.44
10B 39.67 39.37 0.30 0.76
11B 39.67 38.41 1.26 3.19
12B 39.67 38.37 1.30 3.27
13B 39.67 37.24 2.43 6.13
14B 39.67 37.58 2.09 5.28
15B 39.67 37.88 1.79 4.51
16B 29.95 29.23 0.72 2.39
17B 29.95 32.20 2.25 7.50
18B 29.95 31.00 1.05 3.49
19B 29.95 29.95 0.00 0.01
20B 29.95 29.95 0.00 0.01
21B 29.95 28.16 1.79 5.97
22B 29.95 30.78 0.83 2.78
23B 29.95 31.39 1.44 4.82
24B 29.95 30.77 0.82 2.75
181
Çizelge 5.99. Bezayağı örgüde kalınlık hata terimleri

maksimum
maksimum
kumaş kg kt mutlak
bağıl hata
no (mm) (mm) hata
(%)
(mm)
1B 0.210 0.214 0.00 1.72
2B 0.210 0.203 0.01 3.45
3B 0.208 0.201 0.01 3.18
4B 0.256 0.250 0.01 2.35
5B 0.260 0.239 0.02 7.98
6B 0.256 0.237 0.02 7.29
7B 0.270 0.274 0.00 1.35
8B 0.256 0.262 0.01 2.37
9B 0.246 0.257 0.01 4.53
10B 0.254 0.260 0.01 2.42
11B 0.236 0.248 0.01 5.25
12B 0.228 0.236 0.01 3.70
13B 0.244 0.264 0.02 8.16
14B 0.250 0.263 0.01 5.22
15B 0.236 0.244 0.01 3.28
16B 0.334 0.349 0.01 4.45
17B 0.346 0.332 0.01 4.16
18B 0.322 0.311 0.01 3.31
19B 0.358 0.361 0.00 0.91
20B 0.332 0.333 0.00 0.35
21B 0.298 0.308 0.01 3.40
22B 0.346 0.340 0.01 1.76
23B 0.338 0.322 0.02 4.60
24B 0.312 0.297 0.01 4.77
182
Çizelge 5.100. Bezayağı örgüde gramaj hata terimleri

maksimum
maksimum
kumaş gg gt mutlak
bağıl hata
no (g/m2) (g/m2) hata
2 (%)
(g/m )
1B 103.37 103.73 0.36 0.35
2B 96.8 99.52 2.72 2.81
3B 90.43 92.46 2.03 2.24
4B 100.07 102.36 2.29 2.29
5B 92.4 98.04 5.64 6.10
6B 87.6 92.2 4.60 5.25
7B 93.43 92.87 0.56 0.60
8B 87.17 85.72 1.45 1.66
9B 81.13 77.93 3.20 3.94
10B 106.63 105.26 1.37 1.28
11B 100.93 97.8 3.13 3.10
12B 92.47 89.91 2.56 2.77
13B 99.33 94.35 4.98 5.01
14B 94.83 91.14 3.69 3.89
15B 85.83 83.21 2.62 3.05
16B 140.97 137.39 3.58 2.54
17B 130.5 133.87 3.37 2.58
18B 116.7 118.53 1.83 1.57
19B 135.3 134.31 0.99 0.73
20B 124.43 123.76 0.67 0.54
21B 109.37 105.87 3.50 3.20
22B 121.5 122.97 1.47 1.21
23B 110.57 114.05 3.48 3.15
24B 97.4 100.28 2.88 2.96
183
Çizelge 5.101. Bezayağı örgüde atkı yırtılma mukavemeti hata terimleri
maksimum
kumaş yrag yrat mutlak maksimum
no (Newton) (Newton) hata bağıl hata
(Newton) (%)
1B 6.97 7.30 0.33 4.79
2B 6.46 7.16 0.70 10.82
3B 7.48 7.23 0.25 3.30
4B 6.82 6.75 0.07 0.96
5B 7.20 7.30 0.10 1.45
6B 8.22 7.93 0.29 3.49
7B 9.05 8.06 0.99 10.93
8B 9.83 8.88 0.95 9.69
9B 10.70 9.74 0.96 8.97
10B 6.67 6.50 0.17 2.52
11B 6.98 7.12 0.14 1.99
12B 8.57 8.02 0.55 6.38
13B 6.03 6.94 0.91 15.08
14B 7.16 8.95 1.79 25.05
15B 8.81 9.66 0.85 9.62
16B 7.31 6.77 0.54 7.37
17B 6.78 7.58 0.80 11.78
18B 11.50 10.95 0.55 4.75
19B 6.98 7.73 0.75 10.73
20B 8.69 9.41 0.72 8.26
21B 12.70 12.23 0.47 3.72
22B 8.87 10.11 1.24 13.96
23B 12.50 12.94 0.44 3.49
24B 16.90 15.20 1.70 10.05
MAPE (Ortalama mutlak hata yüzdesi) % 7.9
184
Çizelge 5.102. Bezayağı örgüde çözgü yırtılma mukavemeti hata terimleri
maksimum
kumaş yrcg yrct mutlak maksimum
(Newton) (%)
1B 9.48 8.90 0.58 6.10
2B 10.20 10.21 0.01 0.12
3B 11.90 11.41 0.49 4.11
4B 8.80 9.06 0.26 2.93
5B 10.40 10.58 0.18 1.74
6B 13.30 12.13 1.17 8.80
7B 8.43 8.67 0.24 2.87
8B 8.78 9.59 0.81 9.20
9B 11.80 10.83 0.97 8.20
10B 8.80 10.47 1.67 18.96
11B 9.83 10.75 0.92 9.32
12B 12.50 11.91 0.59 4.71
13B 8.38 9.73 1.35 16.16
14B 9.43 11.24 1.81 19.19
15B 13.70 12.06 1.64 11.94
16B 10.50 9.46 1.04 9.87
17B 11.30 12.30 1.00 8.88
18B 13.60 14.44 0.84 6.17
19B 10.60 10.37 0.23 2.19
20B 12.10 11.67 0.43 3.52
21B 15.30 13.30 2.00 13.04
22B 9.24 9.81 0.57 6.13
23B 21.20 11.69 9.51 44.86
24B 10.60 13.32 2.72 25.70
185
Çizelge 5.103. Bezayağı örgüde atkı kopma mukavemeti hata terimleri
maksimum
kumaş akopg akopt mutlak maksimum
(Newton) (%)
1B 328.12 309.23 18.89 5.76
2B 220.05 264.94 44.89 20.40
3B 248.37 217.14 31.23 12.58
4B 350.84 336.78 14.06 4.01
5B 311.61 297.29 14.32 4.59
6B 226.61 248.20 21.59 9.53
7B 352.01 343.63 8.38 2.38
8B 319.72 301.35 18.37 5.75
9B 257.44 250.58 6.86 2.66
10B 301.92 299.94 1.98 0.66
11B 263.19 263.93 0.74 0.28
12B 218.74 212.25 6.49 2.97
13B 259.34 295.68 36.34 14.01
14B 237.75 259.70 21.95 9.23
15B 177.38 210.78 33.40 18.83
16B 470.89 436.04 34.85 7.40
17B 373.81 388.44 14.63 3.91
18B 335.43 306.47 28.96 8.63
19B 387.76 438.28 50.52 13.03
20B 395.02 379.38 15.64 3.96
21B 347.66 290.94 56.72 16.32
22B 405.63 430.52 24.89 6.13
23B 410.15 378.83 31.32 7.64
24B 262.79 304.43 41.64 15.84
186
Çizelge 5.104. Bezayağı örgüde çözgü kopma mukavemeti hata terimleri
maksimum
kumaş ckopg ckopt mutlak maksimum
(Newton) (%)
1B 558.46 567.42 8.96 1.60
2B 497.01 575.00 77.99 15.69
3B 557.51 565.53 8.02 1.44
4B 533.56 517.25 16.31 3.06
5B 557.53 518.49 39.04 7.00
6B 467.30 519.78 52.48 11.23
7B 446.46 436.93 9.53 2.14
8B 445.93 426.26 19.67 4.41
9B 450.32 416.83 33.49 7.44
10B 549.48 541.65 7.83 1.42
11B 522.02 524.69 2.67 0.51
12B 506.99 514.62 7.63 1.51
13B 478.72 469.04 9.68 2.02
14B 500.31 474.69 25.62 5.12
15B 482.42 464.03 18.39 3.81
16B 626.92 600.84 26.08 4.16
17B 621.96 612.15 9.81 1.58
18B 617.14 579.42 37.72 6.11
19B 559.26 567.85 8.59 1.54
20B 583.08 550.93 32.15 5.51
21B 571.57 508.77 62.80 10.99
22B 421.95 495.88 73.93 17.52
23B 419.43 478.23 58.80 14.02
24B 404.93 451.20 46.27 11.43
187
Çizelge 5.105-5.113.’te dimi örgüde gerçek değer-tahmin edilen değer

Örneğin Çizelge 5.105’de toplam 24 adet dimi örgüde kumaşın ölçülen çözgü sıklığı
csg, eşitlik (5.13)’ten tahmin edilen çözgü sıklığı cst olmak üzere maksimum mutlak
hata 2.59 tel/cm, maksimum bağıl hata %9.33 ve ortalama mutlak hata yüzdesi ise
%3.2 olarak tespit edilmiştir. MAPE, maksimum mutlak hata ve maksimum bağıl
hata çizelgelerinden, tahmin edilen değer ile gerçek değerin birbiriyle uyuşma
düzeyleri görülebilmektedir.
Çizelge 5.105. Dimi örgüde çözgü sıklığı hata terimleri

maksimum
maksimum
bağıl hata
(%)
(tel/cm)
1D 55.80 53.62 2.18 3.91
2D 55.80 53.99 1.81 3.25
3D 55.00 52.92 2.08 3.79
4D 48.20 48.57 0.37 0.78
5D 48.00 48.60 0.60 1.26
6D 47.40 47.46 0.06 0.14
7D 40.60 41.22 0.62 1.53
8D 40.80 42.58 1.78 4.37
9D 40.40 42.34 1.94 4.81
10D 45.00 45.13 0.13 0.29
11D 45.00 44.26 0.74 1.65
12D 45.20 43.20 2.00 4.42
13D 40.00 41.82 1.82 4.55
14D 40.40 41.90 1.50 3.71
15D 40.40 41.58 1.18 2.92
16D 38.60 40.19 1.59 4.13
17D 38.40 39.22 0.82 2.14
18D 38.40 37.76 0.64 1.67
19D 34.80 35.29 0.49 1.40
20D 34.80 35.87 1.07 3.06
21D 33.60 34.57 0.97 2.89
22D 27.80 25.21 2.59 9.33
23D 27.80 25.88 1.92 6.92
24D 27.60 26.50 1.11 4.00
188
Çizelge 5.106. Dimi örgüde atkı sıklığı hata terimleri

maksimum
maksimum
bağıl hata
(%)
(tel/cm)
1D 33.80 29.96 3.84 11.37
2D 29.80 27.79 2.01 6.73
3D 25.80 24.77 1.03 4.01
4D 33.40 32.28 1.12 3.35
5D 29.60 30.02 0.42 1.43
6D 25.60 26.79 1.19 4.65
7D 34.60 33.03 1.57 4.54
8D 30.60 31.47 0.87 2.83
9D 26.40 28.88 2.48 9.40
10D 26.80 27.11 0.31 1.17
11D 24.20 24.42 0.22 0.92
12D 20.40 20.48 0.08 0.38
13D 26.60 28.51 1.91 7.20
14D 24.20 26.48 2.28 9.43
15D 20.40 23.50 3.10 15.20
16D 31.00 31.81 0.81 2.61
17D 26.00 27.36 1.36 5.25
18D 21.00 22.20 1.20 5.70
19D 31.00 30.20 0.80 2.58
20D 25.40 26.87 1.47 5.80
21D 21.00 23.46 2.46 11.70
22D 31.00 26.06 4.94 15.95
23D 25.00 22.83 2.17 8.70
24D 20.60 20.38 0.22 1.05
189
Çizelge 5.107. Dimi örgüde iplik numarası hata terimleri

maksimum
maksimum
kumaş ng nt mutlak
bağıl hata
no (Ne) (Ne) hata
(%)
(Ne)
1D 49.32 51.67 2.35 4.77
2D 49.32 51.02 1.70 3.44
3D 49.32 51.01 1.69 3.43
4D 49.32 49.11 0.21 0.43
5D 49.32 48.61 0.71 1.43
6D 49.32 48.86 0.46 0.94
7D 49.32 48.94 0.38 0.76
8D 49.32 47.54 1.78 3.61
9D 49.32 47.08 2.24 4.54
10D 39.67 39.53 0.14 0.34
11D 39.67 40.21 0.54 1.37
12D 39.67 41.19 1.52 3.83
13D 39.67 37.86 1.81 4.55
14D 39.67 38.03 1.64 4.15
15D 39.67 38.09 1.58 3.99
16D 29.95 28.73 1.22 4.07
17D 29.95 29.29 0.66 2.20
18D 29.95 30.41 0.46 1.53
19D 29.95 29.96 0.01 0.04
20D 29.95 29.03 0.92 3.07
21D 29.95 28.85 1.10 3.66
22D 29.95 33.05 3.10 10.34
23D 29.95 31.96 2.01 6.72
24D 29.95 30.90 0.95 3.16
190
Çizelge 5.108. Dimi örgüde kalınlık hata terimleri

maksimum
maksimum
kumaş kg kt mutlak
bağıl hata
no (mm) (mm) hata
(%)
(mm)
1D 0.232 0.219 0.01 5.52
2D 0.236 0.225 0.01 4.69
3D 0.238 0.220 0.02 7.39
4D 0.280 0.287 0.01 2.67
5D 0.280 0.288 0.01 2.74
6D 0.290 0.288 0.00 0.75
7D 0.334 0.335 0.00 0.35
8D 0.304 0.318 0.01 4.65
9D 0.308 0.321 0.01 4.19
10D 0.290 0.297 0.01 2.32
11D 0.294 0.289 0.01 1.81
12D 0.294 0.272 0.02 7.56
13D 0.304 0.325 0.02 6.93
14D 0.292 0.309 0.02 5.75
15D 0.282 0.293 0.01 3.97
16D 0.396 0.422 0.03 6.69
17D 0.388 0.401 0.01 3.37
18D 0.372 0.366 0.01 1.73
19D 0.422 0.429 0.01 1.67
20D 0.392 0.404 0.01 3.04
21D 0.366 0.374 0.01 2.26
22D 0.448 0.411 0.04 8.31
23D 0.442 0.409 0.03 7.39
24D 0.396 0.372 0.02 5.96
191
Çizelge 5.109. Dimi örgüde gramaj hata terimleri
maksimum
maksimum
kumaş gg gt mutlak
bağıl hata
2 (%)
(g/m )
1D 101,33 105,45 4,12 4,07
2D 97,63 100,79 3,16 3,23
3D 90,2 94,01 3,81 4,23
4D 98,03 97,59 0,44 0,45
5D 93,07 92,00 1,07 1,15
6D 87 87,18 0,18 0,21
7D 92,6 93,04 0,44 0,47
8D 84,83 82,35 2,48 2,93
9D 79,47 76,55 2,92 3,68
10D 105,2 104,19 1,01 0,96
11D 100,47 101,43 0,96 0,95
12D 92,97 96,71 3,74 4,02
13D 99,83 95,77 4,06 4,07
14D 94,57 91,10 3,47 3,67
15D 86,9 84,04 2,86 3,29
16D 141,47 136,60 4,87 3,44
17D 131,07 128,17 2,90 2,21
18D 118 118,35 0,35 0,30
19D 134,9 133,62 1,28 0,95
20D 123,17 120,33 2,84 2,30
21D 109,4 106,83 2,57 2,35
22D 116,2 123,42 7,22 6,22
23D 108,7 114,15 5,45 5,01
24D 95,63 99,01 3,38 3,53
192
Çizelge 5.110. Dimi örgüde atkı yırtılma mukavemeti hata terimleri

maksimum
kumaş yrag yrat mutlak maksimum
(Newton) (%)
1D 15.00 18.19 3.19 21.30
2D 16.90 19.09 2.19 12.93
3D 22.80 20.39 2.41 10.56
4D 18.00 16.66 1.34 7.43
5D 17.40 19.30 1.90 10.90
6D 21.10 22.24 1.14 5.39
7D 18.50 15.70 2.80 15.15
8D 24.70 20.34 4.36 17.66
9D 29.50 24.55 4.95 16.79
10D 17.50 17.89 0.39 2.25
11D 18.50 20.43 1.93 10.45
12D 25.00 24.03 0.97 3.89
13D 17.80 20.64 2.84 15.95
14D 21.10 22.73 1.63 7.75
15D 24.40 26.16 1.76 7.22
16D 13.50 11.81 1.69 12.53
17D 18.40 20.57 2.17 11.78
18D 34.90 28.41 6.49 18.58
19D 14.90 15.02 0.12 0.79
20D 21.60 24.88 3.28 15.17
21D 30.40 32.18 1.78 5.84
22D 21.90 22.06 0.16 0.75
23D 30.60 34.83 4.23 13.82
24D 43.80 40.55 3.25 7.41
193
Çizelge 5.111. Dimi örgüde atkı yırtılma mukavemeti hata terimleri
maksimum
(Newton) (%)
1D 26,00 25,53 0,47 1,80
4D 24,50 26,05 1,55 6,32
5D 30,40 28,64 1,76 5,77
7D 28,10 33,11 5,01 17,83
8D 33,30 27,36 5,94 17,83
10D 26,30 28,13 1,83 6,95
11D 28,90 30,29 1,39 4,80
12D 28,10 25,62 2,48 8,82
13D 26,90 28,12 1,22 4,52
16D 19,80 27,40 7,60 38,38
17D 29,60 31,79 2,19 7,40
19D 27,20 28,21 1,01 3,71
20D 39,50 32,06 7,44 18,82
22D 27,40 28,48 1,08 3,95
23D 38,90 34,76 4,14 10,63
194
Çizelge 5.112. Dimi örgüde atkı kopma mukavemeti hata terimleri

maksimum
kumaş akopg akopt mutlak maksimum
(Newton) (%)
1D 224.09 275.09 51.00 22.76
2D 265.10 237.52 27.58 10.40
3D 234.86 199.08 35.78 15.24
4D 339.28 292.15 47.13 13.89
5D 246.70 254.80 8.10 3.28
6D 197.81 219.85 22.04 11.14
7D 280.25 327.56 47.31 16.88
8D 282.17 275.12 7.05 2.50
9D 238.62 235.58 3.04 1.27
10D 268.24 262.68 5.56 2.07
11D 267.05 238.87 28.18 10.55
12D 194.57 201.52 6.95 3.57
13D 252.46 266.83 14.37 5.69
14D 217.38 238.00 20.62 9.48
15D 182.83 196.27 13.44 7.35
16D 453.63 381.58 72.05 15.88
17D 333.04 328.93 4.11 1.23
18D 321.88 272.78 49.10 15.25
19D 357.04 392.95 35.91 10.06
20D 336.71 324.78 11.93 3.54
21D 287.62 270.16 17.46 6.07
22D 389.22 404.32 15.10 3.88
23D 304.80 342.71 37.91 12.44
24D 255.74 279.34 23.60 9.23
195
Çizelge 5.113. Dimi örgüde çözgü kopma mukavemeti hata terimleri
maksimum
(Newton) (%)
1D 494.11 557.43 63.32 12.82
2D 523.94 560.01 36.07 6.88
3D 539.78 548.26 8.48 1.57
4D 509.75 464.46 45.29 8.88
5D 466.31 461.20 5.11 1.10
6D 445.66 457.87 12.21 2.74
7D 403.01 375.36 27.65 6.86
8D 398.69 359.28 39.41 9.88
9D 390.93 355.34 35.59 9.10
10D 517.89 516.95 0.94 0.18
11D 538.88 519.53 19.35 3.59
12D 497.20 522.79 25.59 5.15
13D 427.47 444.45 16.98 3.97
14D 436.33 443.24 6.91 1.58
15D 413.61 436.79 23.18 5.60
16D 645.78 577.60 68.18 10.56
17D 604.64 571.46 33.18 5.49
18D 582.18 561.14 21.04 3.61
19D 535.24 534.68 0.56 0.10
20D 535.70 515.34 20.36 3.80
21D 523.46 479.01 44.45 8.49
22D 392.34 437.31 44.97 11.46
23D 351.49 433.45 81.96 23.32
24D 355.12 400.52 45.40 12.79
196
Çizelge 5.114-5.120.’de panama örgüde gerçek değer-tahmin edilen değer

Örneğin Çizelge 5.114’de toplam 24 adet panama örgüde kumaşın ölçülen çözgü
sıklığı csg, eşitlik (5.25)’ten tahmin edilen çözgü sıklığı cst olmak üzere maksimum
mutlak hata 3.6 tel/cm, maksimum bağıl hata %9.6 ve ortalama mutlak hata yüzdesi
ise %3.7 olarak tespit edilmiştir. MAPE, maksimum mutlak hata ve maksimum bağıl
hata çizelgelerinden, tahmin edilen değer ile gerçek değerin birbiriyle uyuşma
düzeyleri görülebilmektedir.
Çizelge 5.114. Panama örgüde çözgü sıklığı hata terimleri

maksimum
maksimum
bağıl hata
(%)
(tel/cm)
1P 55.60 52.93 2.67 4.80
2P 56.20 53.18 3.02 5.38
3P 56.00 52.40 3.60 6.43
4P 48.20 49.27 1.07 2.22
5P 48.00 48.02 0.02 0.05
6P 48.00 48.86 0.86 1.80
7P 40.60 42.13 1.53 3.76
8P 39.60 41.08 1.48 3.75
9P 39.60 42.40 2.80 7.08
10P 45.00 46.45 1.45 3.23
11P 45.20 45.94 0.74 1.64
12P 45.20 44.62 0.58 1.29
13P 40.00 40.97 0.97 2.42
14P 40.00 40.51 0.51 1.26
15P 40.00 40.97 0.97 2.44
16P 38.40 39.15 0.75 1.95
17P 38.20 38.52 0.32 0.84
18P 37.60 36.89 0.71 1.88
19P 33.80 36.04 2.24 6.63
20P 34.20 35.48 1.28 3.76
21P 33.40 33.91 0.51 1.54
22P 27.80 25.47 2.33 8.38
23P 27.80 25.13 2.67 9.60
24P 27.20 25.13 2.07 7.62
197
Çizelge 5.115. Panama örgüde atkı sıklığı hata terimleri

maksimum
maksimum
bağıl hata
(%)
(tel/cm)
1P 34.00 28.77 5.23 15.37
2P 30.00 26.85 3.15 10.50
3P 26.00 24.58 1.42 5.46
4P 33.60 31.86 1.74 5.17
5P 30.40 29.40 1.00 3.29
6P 25.80 28.11 2.31 8.94
7P 34.00 32.09 1.91 5.63
8P 31.00 30.64 0.36 1.15
9P 26.60 29.87 3.27 12.29
10P 26.60 27.66 1.06 3.98
11P 24.20 25.95 1.75 7.24
12P 20.40 23.16 2.76 13.55
13P 26.40 27.13 0.73 2.76
14P 24.00 25.43 1.43 5.97
15P 20.00 24.02 4.02 20.11
16P 30.00 28.94 1.06 3.54
17P 26.00 26.34 0.34 1.29
18P 21.00 22.81 1.81 8.60
19P 30.00 30.02 0.02 0.07
20P 25.40 26.50 1.10 4.34
21P 20.00 23.16 3.16 15.82
22P 30.60 25.30 5.30 17.34
23P 25.40 22.56 2.84 11.20
24P 20.00 20.29 0.29 1.44
198
Çizelge 5.116. Panama örgüde iplik numarası hata terimleri

maksimum
maksimum
kumaş ng nt mutlak
bağıl hata
no (Ne) (Ne) hata
(%)
(Ne)
1P 49.32 52.42 3.10 6.29
2P 49.32 52.26 2.94 5.96
3P 49.32 52.33 3.01 6.11
4P 49.32 48.51 0.81 1.64
5P 49.32 49.17 0.15 0.30
6P 49.32 47.75 1.57 3.18
7P 49.32 48.04 1.28 2.60
8P 49.32 47.70 1.62 3.28
9P 49.32 45.82 3.50 7.09
10P 39.67 38.21 1.46 3.67
11P 39.67 38.63 1.04 2.61
12P 39.67 39.48 0.19 0.49
13P 39.67 38.60 1.07 2.69
14P 39.67 38.80 0.87 2.20
15P 39.67 37.83 1.84 4.63
16P 29.95 29.92 0.03 0.09
17P 29.95 29.92 0.03 0.11
18P 29.95 30.37 0.42 1.41
19P 29.95 28.39 1.56 5.21
20P 29.95 28.87 1.08 3.59
21P 29.95 29.00 0.95 3.18
22P 29.95 33.11 3.16 10.55
23P 29.95 32.82 2.87 9.57
24P 29.95 31.59 1.64 5.48
199
Çizelge 5.117. Panama örgüde kalınlık hata terimleri

maksimum
maksimum
kumaş kg kt mutlak
bağıl hata
no (mm) (mm) hata
(%)
(mm)
1P 0.234 0.219 0.02 6.46
2P 0.234 0.212 0.02 9.58
3P 0.234 0.200 0.03 14.33
4P 0.274 0.292 0.02 6.44
5P 0.270 0.272 0.00 0.69
6P 0.258 0.267 0.01 3.32
7P 0.318 0.329 0.01 3.35
8P 0.318 0.324 0.01 1.88
9P 0.304 0.323 0.02 6.19
10P 0.260 0.287 0.03 10.22
11P 0.258 0.274 0.02 6.21
12P 0.264 0.260 0.00 1.56
13P 0.306 0.317 0.01 3.53
14P 0.292 0.296 0.00 1.32
15P 0.280 0.287 0.01 2.35
16P 0.406 0.423 0.02 4.21
17P 0.378 0.388 0.01 2.55
18P 0.358 0.351 0.01 1.97
19P 0.424 0.452 0.03 6.60
20P 0.382 0.397 0.02 4.01
21P 0.370 0.371 0.00 0.15
22P 0.450 0.413 0.04 8.18
23P 0.436 0.391 0.04 10.30
24P 0.406 0.364 0.04 10.24
200
Çizelge 5.118. Panama örgüde gramaj hata terimleri

maksimum
maksimum
kumaş gg gt mutlak
bağıl hata
2 (%)
(g/m )
1P 100.57 106.02 5.45 5.42
2P 96.93 102.87 5.94 6.13
3P 90.70 97.92 7.22 7.96
4P 98.63 96.62 2.01 2.04
5P 91.30 91.79 0.49 0.54
6P 86.20 84.29 1.91 2.22
7P 89.53 88.44 1.09 1.22
8P 83.70 82.81 0.89 1.07
9P 79.63 75.14 4.49 5.64
10P 103.77 98.96 4.81 4.64
11P 99.53 96.32 3.21 3.23
12P 93.30 93.20 0.10 0.10
13P 98.60 96.36 2.24 2.28
14P 92.17 90.94 1.23 1.33
15P 86.77 84.12 2.65 3.06
16P 139.77 136.45 3.32 2.38
17P 128.50 126.07 2.43 1.89
18P 115.20 115.22 0.02 0.02
19P 135.40 129.55 5.85 4.32
20P 120.97 117.15 3.82 3.16
21P 108.93 106.94 1.99 1.83
22P 114.37 121.72 7.35 6.43
23P 105.27 113.16 7.89 7.50
24P 93.70 99.92 6.22 6.64
201
Çizelge 5.119. Panama örgüde atkı yırtılma mukavemeti hata terimleri

maksimum
(Newton) (%)
1P 38.90 44.47 5.57 14.31
2P 46.40 46.23 0.17 0.37
3P 51.70 47.57 4.13 7.99
4P 43.90 43.02 0.88 2.02
5P 44.30 44.86 0.56 1.25
6P 45.60 46.77 1.17 2.56
7P 41.00 41.13 0.13 0.31
8P 48.30 43.82 4.48 9.28
10P 42.30 41.37 0.93 2.20
11P 45.80 43.18 2.62 5.71
12P 49.30 47.06 2.24 4.55
13P 43.50 44.41 0.91 2.10
14P 45.90 45.56 0.34 0.74
15P 46.80 48.19 1.39 2.97
16P 36.20 44.06 7.86 21.70
17P 54.30 48.44 5.86 10.79
19P 36.00 44.14 8.14 22.62
20P 52.50 48.86 3.64 6.93
21P 49.50 56.46 6.96 14.06
22P 51.50 43.16 8.34 16.19
202
Çizelge 5.120. Panama örgüde çözgü kopma mukavemeti hata terimleri

maksimum
(Newton) (%)
1P 537.13 602.86 65.73 12.24
2P 542.00 611.68 69.68 12.86
3P 528.66 608.74 80.08 15.15
4P 478.43 494.02 15.59 3.26
5P 499.49 491.08 -8.41 1.68
6P 463.46 491.08 27.62 5.96
7P 385.26 382.24 3.02 0.78
8P 387.42 367.53 19.89 5.13
9P 383.78 367.53 16.25 4.23
10P 479.22 524.00 44.78 9.34
11P 482.55 526.94 44.39 9.20
12P 498.05 526.94 28.89 5.80
13P 444.84 450.46 5.62 1.26
14P 425.03 450.46 25.43 5.98
15P 414.98 450.46 35.48 8.55
16P 590.88 504.53 86.35 14.61
17P 527.33 501.59 25.74 4.88
18P 554.64 492.76 61.88 11.16
19P 514.00 436.87 77.13 15.01
20P 522.54 442.76 79.78 15.27
21P 474.96 430.99 43.97 9.26
22P 369.78 348.62 21.16 5.72
23P 363.79 348.62 15.17 4.17
24P 368.75 339.80 28.95 7.85
203
5.5. İstatistiksel Analizle Elde Edilen Eşitliklerin Geçerliliği
Bu çalışmada, deneysel veriler kullanılarak yapılan istatistiksel analizde elde

edilen model eşitliklerinin geçerliliğini kontrol amacıyla, bir işletmeden veriler
alınmış ve sonuçların kıyaslaması yapılmıştır. Çizelge 5.121.’de bezayağı örgüde 4
farklı kumaşın işletme verileri bulunmakta ve önerilen eşitliklerden elde edilen bu
çizelgeye ait sonuçlar da Çizelge 5.122.’de yer almaktadır. Çizelgelerde kullanılan
semboller
g: gramaj (g/m2)
şeklinde sıralanmıştır.
Çizelge 5.121. Bezayağı örgü yapısında işletmeden alınan kumaş verileri

Kumaş n cs as g yra yrc akop ckop
no
1 50 44 30.5 91 8.21 10.22 294.30 480.69
2 60 50 42 97 8.21 9.37 323.73 392.40
3 40 42 32 114 7.64 12.82 304.10 519.93
4 50 54 30 107 10.50 12.77 264.87 578.79
Çizelge 5.122. Önerilen eşitlikten bezayağı örgüde elde edilen sonuçlar

Kumaş
no k n as cs g yra yrc akop ckop
1 0.260 49.41 30.24 44.64 91.17 8.24 10.09 299.83 468.18
2 0.259 60.17 38.70 50.45 98.31 9.08 7.19 385.55 476.85
3 0.286 40.63 30.26 41.77 114.53 5.60 9.03 374.72 534.34
4 0.258 50.30 29.89 53.47 107.33 6.04 11.22 293.15 592.90
204
Çizelge 5.123.’te dimi örgüde 2 farklı kumaşın işletme verileri bulunmakta ve

önerilen eşitliklerden elde edilen bu çizelgeye ait sonuçlar da Çizelge 5.124.’te yer
almaktadır.
Çizelge 5.123. Dimi örgü yapısında işletmeden alınan kumaş verileri

Kumaş n cs as g yra yrc akop ckop
no
1 30 37 29 142 26.69 34.49 382.59 519.93
2 40 42 30 113 14.45 15.56 264.87 470.088
Çizelge 5.124. Önerilen eşitlikten dimi örgüde elde edilen sonuçlar
Kumaş
no k n as cs g yra yrc akop ckop
1 0,455 30,44 28,73 36,85 141,79 17,32 32,59 387,47 591,19
2 0,354 40,34 29,17 41,82 113,48 15,69 28,84 321,02 505,89
Çizelge 5.122 ve 5.124.’te işletmeden alınan kumaşların çizelge verilerine

bakıldığında, önerilen eşitliklerden elde edilen fiziksel özelliklerin işletme verileriyle
çok iyi uyum sağladığı, mukavemet özelliklerinde ise uyum sağlayan sonuçların
yanında, farklılık gösteren sonuçlarda olduğu görülmektedir.
205
6. SONUÇ VE ÖNERİLER Füsun DOBA KADEM
6. SONUÇ VE ÖNERİLER
Çalışma kapsamında, %100 pamuklu hammaddeden (penye) ring iplik üretim

sistemiyle eğrilmiş, farklı sıklıklardaki atkı ve çözgü ipliklerinden farklı örgülerde
kancalı dokuma makinesinde dokunmuş kumaşların bazı fiziksel ve seçilmiş
performans özellikleri standartlara göre tespit edilmiş, numunelerin belirli fiziksel
özelliklerinin hem kendi aralarında hem de seçilmiş performans özellikleriyle
ilişkileri deneysel olarak belirlenerek, istatistiksel yöntemlerle tahminlemeye yönelik
ampirik bağıntılar oluşturulmuştur.
Çalışmada kullanılan kumaşların üretimi Adana Organize Sanayi Bölgesi’nde
kurulu bulunan FESA Tekstil Tic. ve San. A.Ş. desteği ile gerçekleştirilmiştir.
Üretilen 72 kumaşın gramaj, atkı ve çözgü sıklıkları, örgü, krimp, kumaş kalınlığı
olarak fiziksel özellikleri, atkı ve çözgü kopma mukavemeti, atkı ve çözgü yırtılma
ile kütle kaybı ve boncuklanma olmak üzere performans özellikleri standartlara göre
tespit edilmiştir. Deneysel çalışma sonuçlarından faydalanılarak fiziksel özelliklerin
hem kendi aralarında hem de performans özellikleriyle ilişkileri, istatistiksel
yöntemler kullanılarak belirlenmiş ve analiz neticesinde bir takım ampirik eşitlikler
elde edilmiştir. Bu kapsamda, verilerin normal dağılıma uygunluğu ve rasgeleliği
analizinden sonra çoklu regresyon analizi ile modeller oluşturulmuş ve elde edilen
model eşitliklerine korelasyon analizi uygulanmıştır. Çalışmada performans
özelliklerine yönelik uygulanan deneyler sonucunda elde edilen bulgular;
ü Üç örgü türünde (bezayağı, 2/2 dimi ve 2/2 panama) aynı iplik numarası
ve aynı sıklıklarda kumaş gramajları değerlendirildiğinde, birim
uzunluğa düşen iplik sayısının çok yakın olması nedeniyle birbirine
yakın tespit edilmiştir.
ü Yıkamadan sonra çözgü ve atkı yönünde boyut değişiminde tüm
numunelerde çözgü yönünde çekme (-) atkı yönünde uzama (+) tespit
edilmiştir. En fazla bağlantı sayısına sahip bezayağı kumaşlarda çözgü
yönünde çekme, genel olarak daha fazla çıkmıştır. Yıkama işlemine tabi
206
tutulan numunelerde, yıkama sırasında liflerdeki dolayısıyla ipliklerdeki

enine kesit şişmesi kumaşlarda çekmeye kısalmaya neden olmaktadır.
Sulu ortamlardaki kesit şişmesi sonucu ipliklerde çap büyümesi olmakta,
ipliklerin doku içinde birbiri üzerinden ve altından kat etmek zorunda
oldukları yol uzamakta ve dolayısıyla kumaşlarda enden boydan çekme,
kısalma olmaktadır. Kumaşların ön terbiye sonrasında örneğin haşıl
sökmeden sonra kurutmasının yapılmasında, eğer ramöz gibi bir kurutma
makinesi kullanılırsa, kurutmada ön beslemeli avanslı çalışmanın
neticesinde atkıda uzama görülebilmektedir. Ayrıca mamul kumaş eni,
istenilen enden az olursa ön terbiye sonrası kurutma yapılması
gerektiğinden kurutma çıkışında eni değişmekte, daha sonra bu
kumaşlara yıkamadan sonra çekme testi uygulandığında, uzama
gösterebilmektedir.
ü Atkı ve çözgü ipliklerinin krimp değerlerinin her üç örgü türü için de
benzer bir durum gösterdiği, atkı krimplerinin çözgü krimplerinden daha
yüksek olduğu tespit edilmiştir. Bilindiği üzere dokuma kumaş
yapısındaki atkı ve çözgü ipliklerinin birbiri üzerinden atlama
yapmalarına bağlı olarak, iplikler kumaş içinde dalgalı bir yol izlemekte
ve kıvrım almaktadırlar. Alınan kıvrım sıklığa, örgü türüne, iplik
gerginliğine bağlı olarak farklılık göstermektedir. Deneysel
değerlendirmede atkı krimplerinin çözgü krimplerinden daha yüksek
olduğu görülmekte, bu da ipliklerin dokuma prosesinde kıvrım aldığı
gerçeğinden hareketle, dokunmuş bir kumaşta, çözgü ipliklerinin
gerilimli çalışması nedeniyle daha düşük krimpe, atkı ipliklerinin ise
gerilimsiz çalışması nedeniyle daha yüksek krimpe sahip olması ile
açıklanabilmektedir.
ü Kumaş kalınlığı ölçüm sonuçları incelendiğinde, üç örgü türünde de kalın
ipliklerden dokunmuş kumaşlarda (iplik çapının daha büyük olması
nedeniyle) kumaş kalınlığı değerlerinin daha yüksek olduğu tespit
edilmiştir. Atkı ve çözgü iplik sıklıklarının yüksek olduğu ince
207
ipliklerden dokunmuş konstrüksiyonlarda ise her üç örgü türü için de

düşük kalınlık değerleri tespit edilmiştir.
ü Kopma mukavemeti sonuçları değerlendirildiğinde çözgü kopma
mukavemetinin atkı kopma mukavemetinden daha yüksek olduğu
gözlenmiştir. Dokuma kumaşlar çözgü doğrultusunda, bu doğrultuda
daha çok iplik olmasından dolayı atkı doğrultusundan daha sağlamdırlar
ve genellikle dokuma sırasında ihtiyaç duydukları daha fazla mukavemeti
sağlamak için, çözgü iplikleri atkı ipliklerinden daha fazla büküme
sahiptirler. Bu nedenle çözgü kopma mukavemeti değerleri atkı kopma
mukavemeti değerlerinden daha yüksek çıkmıştır. Deneysel sonuçlarda
genel olarak, atkı sıklığının artmasıyla atkı kopma mukavemetinde artış
gözlenmiş, örgü türüne göre sonuçlarda çok fazla bir farklılık
gözlenmemiştir. Kumaşları oluşturan ipliklerin mukavemetlerinin kumaş
kopma mukavemetine etki ettiği düşünüldüğünde, iplik mukavemetinin
yüksek olması durumunda bu ipliklerden dokunmuş kumaşlarda yüksek
mukavemet değerlerine ulaşıldığı tespit edilmiştir. Ayrıca kalın
ipliklerden dokunmuş kumaşlarda özgül yüzey, ince ipliklerden
dokunmuş kumaşlara göre düşüktür. Özgül yüzeyi fazla olan kumaşlarda
birim alandaki iplik sayısı fazla olacağından kumaşın kopma mukavemeti
de yüksek olacaktır.
ü Yırtılma mukavemeti sonuçları değerlendirildiğinde genel olarak, atkı ve
çözgü sıklığı artışının kopma mukavemetinin aksine yırtılma
mukavemetini düşürdüğü görülmüştür. Bunun sebebi de, sıklıkları
yüksek olan kumaşlarda iplikler arasındaki sürtünme kuvvetinin yüksek
olmasından dolayı ipliklerin birbiri üzerinden kaymaması ve böylece
daha kolay yırtılmalarıdır. Örgü türüne bakıldığında, ipliklerin grup
oluşturmalarının eğilimli olduğu panama ve dimi örgülerin bezayağı
kumaşlardan daha yüksek yırtılma mukavemetine sahip oldukları
gözlenmiştir.
ü Çalışmada uygulanan boncuklanma tayini sonucunda mevcut üç örgü
türü için birlikte değerlendirme yapıldığında, bağlantı noktası fazla olan
208
bezayağı dokuda, numunelerin boncuklanma eğiliminin daha az olduğu

tespit edilmiştir. Dimi (2/2) ve panama dokularda bağlantı noktası daha
az olup, yan yana gelen ipliklerin teması nedeniyle boncuklanma
oluşumuna sebep olan lif dolaşması daha fazla olmuş, dolayısıyla da
boncuklanma değerleri, bezayağından daha kötü çıkmıştır.
ü Aşındırıcı kumaş etkisiyle numunelerdeki kütle kaybı
değerlendirildiğinde genel olarak dimi ve panama örgü yapılarında kütle
kaybının daha fazla olduğu görülmüştür. Burada numune kumaşlarda en
az kütle kaybı, örgü türü olarak genel değerlendirmede bezayağı örgüdür.
Bezayağı yapıda, bağlantı şeklinden dolayı örgünün daha sıkı olması ve
ipliklerin birbirinden kolay ayrılmaması nedeniyle, aşınma sonunda
kütle kaybının diğer örgülere göre daha az olmasını sağlamıştır.
Deneysel çalışma sonuçlarından faydalanılarak bazı fiziksel özelliklerin hem

kendi aralarında hem de seçilmiş performans özellikleriyle istatistiksel analizi
neticesinde bir takım eşitlikler elde edilmiş olup, bu eşitliklerden panama örgü
yapısındaki kumaşların atkı yırtılma mukavemeti ve dimi örgü yapısındaki
kumaşların atkıda buhar sonrası boyut değişimi %95 güvenle, diğer tüm eşitlikler ise
%99 güvenle istatistiksel olarak anlamlı çıkmıştır. Çalışmada deneysel olarak tespit
edilen fiziksel ve performans özellikleri ile istatistiksel analiz neticesi elde edilen
eşitlikler (regresyon modeli eşitlikleri) hata terimleri ile çizelgeler şeklinde
kıyaslanmıştır. Ayrıca istatistiksel analizde elde edilen model eşitliklerinin geçerliliği
için, işletmeden alınan verilerle önerilen model eşitliklerinin karşılaştırması
yapılmıştır.
Öneriler
ü Çalışma, üç farklı iplik numarasında (atkı ve çözgü aynı iplik

numaralarında olmak üzere) tek kat iplikten dokunmuş pamuklu
kumaşlara uygulanmıştı. İplik numaraları daha geniş aralıklı numuneler
üretilerek benzer çalışma hazırlanabilir.
209
ü Çalışma, daha geniş yelpazede örgü türleri için de denenebilir.

ü Bu çalışma, ipliği boyalı kumaşlara uygulanmıştı. Aynı çalışma, boyasız
tek kat ya da katlı ipliklerle üretilmiş ham kumaşlara uygulanabilir.
ü Çalışmada performans özelliklerinin deneysel olarak tespitinde,
standartlara göre numune hazırlanmıştı. Bu çalışmada yürütülen
performans özelliği sayısının fazla olmasından ve deneylerde kullanılan
kumaş miktarının fazla olmamasından dolayı deney sayısı
artırılamamıştır. Aynı çalışma, her bir performans özelliği için, numune
sayısı artırılarak (örneğin yırtılma ve kopma mukavemetinde 10’ar atkı
10’ar çözgü gibi) yapılabilir. Böylece elde edilecek sonuçlar, yapılacak
istatistik analize de yansıyacaktır.
ü Çalışmada replikasyon sayısı 1’dir. Replikasyon sayısının artırılması ile
(örneğin 10 gibi) elde edilecek kumaşların bu çalışma gibi deneysel ve
istatistiksel analizi yapılarak daha iyi sonuçlara ulaşılabilir.
ü Çalışmada numunelere ön terbiye işlemi olarak yakma ve haşıl sökme
işlemi uygulanmıştı. Ön terbiye işlemi sonrası, bu özellikteki kumaşlara
apre uygulanarak bu çalışmadaki tespit edilen performans özellikleri,
numunelerin seçilmiş bir apre işlemi uygulanması durumunda da tespit
edilip karşılaştırılmaları yapılabilir.
210
KAYNAKLAR
AKGÜL, A., ÇEVİK, O., 2003. İstatistiksel Analiz Teknikleri, SPSS’te İşletme
Uygulamaları. Emek Ofset, Ankara, 456 s.
ALPAY, H.R., MERİÇ, B., 1996. Dokuma Kumaşların İç Yapılarının İncelenmesi,
Tekstil&Teknik Dergisi, , Ağustos, 78-98.
ANİŞ, P., 1998. Tekstil Ön Terbiyesi. Uludağ Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği
Bölümü, Alfa Basım, İstanbul, 204 s.
AVCI, E., 1982. İmali Düşünülen Düz Dokuma Tiplerinin Dokunabilirlik
Değerlerinin Araştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Fen
Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 84 s.
BAŞER, G., 1990. Dokuma Kumaşların Yapısal Tasarımı İçin Kumaş Çekmelerinin
Tahminlenmesi. Tekstil ve Makine, Sayı:22, 200-210.
______2004. Dokuma Tekniği ve Sanatı Cilt 1. Punto Yayıncılık, İzmir, 290 s.
CAN, Y., 2004. İplik Özelliklerinin Pamuklu Bezayağı Kumaşların Bazı Mekanik
Özelliklerine Etkileri Üzerine Bir Araştırma. Doktora Tezi, Ege Üniversitesi,
Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir, 160 s.
CAN, Y., KIRTAY, E., 2005. Dokuma Kumaşlarda Yırtılma Mukavemeti Hakkında
Yapılan Çalışmaların Değerlendirilmesi, Tekstil-Maraton Dergisi, Sayı:78,
58-62.
CHEN, X., LEAF, G.A.V., 2000. Engineering Design of Woven Fabrics for Specific
Properties, Textile Research Journal, Vol.70, No:5, Page: 437-442.
ÇELİK, N., DİLSİZ, D., BEBEKLİ, M., 2002. Dokumada Konstrüksiyon ve Atkı
Sıklığının Kumaş Performans Özellikleri Üzerine Etkisi. Tekstil Maraton
Dergisi, Sayı: 61, 49-52.
DAWSON, R.M., 2002. Color and Weave Effects with Some Small Weave Repeat
Sizes, Textile Research Journal, Vol.72, No:10, 854-863.
DEMİR, A., GÜNAY, M., 1999. Tekstil Teknolojisi Elyaf, İplik, Dokuma, Örme,
Halı, Dikiş İplikleri. Forbes Publication, Dördüncü Baskı, 368 s.
211
DURU BAYKAL P., 2003. Pamuk/Polyester Karışımı OE Rotor İplik Özelliklerinin

Tahmin Edilmesi ve Karışımın Optimizasyonu. Doktora Tezi, Çukurova
Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana.
EFIMOVA, O.G., KOTOMINA R.I., SAAKYAN N.V., SKURIKHINA E.E.,2003.
Investigating a Device for the Abrasion Testing of Fabrics of Different
Fibrous Compositions. Izvestiya Vysshikh Uchebnykh Zavedenii, No:3,
29-30.
FRONTCZAK-W, I., SNYCERSKI, M., CYBULSKA, M., 2002. Influence of
Woven Fabrics Weave on Thread Slippage. Fibres and Textiles in Eastern
Europe, Vol:10, No:3, 43-46.
HIGGINS, L., ANAND, S.C., HOLMAS, D.A., HALL, M.E., 2003. Effects of
Various Home Laundering Practices on the Dimensional Stability, Part I:
Wrinkling and Other Properties of Plain Woven Cotton Fabrics. Textile
Research Journal, Vol.73, No:4, 357-366.
İMER, Z., 1999. Atkı Sıklığının Bazı Kumaş Özelliklerine Etkisinin Pamuklu
Kumaşlar Üzerinde İncelenmesi. Tekstil ve Konfeksiyon, Sayı: 4, 316-320.
JEON, B.S.,CHUN, S.Y., HONG, C.J., 2003. Structural and Mechanical Properties
of Woven Fabrics Employing Peirce’s Model. Textile Research Journal,
Vol.73, No:10, 929-933.
KALAYCI, Ş., 2006. SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri. Baran
Ofset, İkinci Baskı, 426 s.
KAPLAN, S.,GÖKTEPE, Ö., 2002. İplik Yapısı ve Kumaş Konstrüksiyonunun
Dokunmuş Kumaşın Mukavemet Özellikleri Üzerindeki Etkileri. Tekstil
Maraton Dergisi, Sayı 63, 34-47.
KIRTAY, E., ERTEM, R., 1988. Türkiye de Üretilen Pamuklu Kumaşların
Konstrüksiyon Özellikleri Üzerinde Bir Araştırma. IV. Tekstil Sempozyumu,
25 – 27 Ekim, Bursa, 248 – 253.
KNOLL, A.L., 1979. The Geometry and Mechanics of the Plain-Weave Structure:A
Comparison of the General Energy Method of Analysis and Previous Models.
Journal of the Textile Institute, Vol:70, No.5, 163-171.
212
KOTHARİ, V.K., CHİTALE, A., 2003. Tensile Properties of Single and Two-Ply
Cotton Yarn Woven Fabrics. Indian Journal of Fibre and Textile Research,
Vol:28, No:1, 29-35.
KURTÇA, E., 2001. Atkı İpliği Özellikleri, Sıklık ve Örgü Tipinin Kumaş Mekanik
Özellikleri Üzerine Etkisi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi,
Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 64 s.
LAM, J.K.C., POSTLE, R., 2006. Multivariate Studies of Mechanical Properties for
Wool and Cotton Fabrics, Textile Research Journal, May
(www.findarticles.com).
LEAF, G.A.V, CHEN, Y., CHEN, X, 1993. The Initial Bending Behavior of Plain-
woven Fabrics. Journal of the Textile Institute, Vol:84, No. 3, 419-428.
LORD, P.R., RADHAKRİSHNAİAH, P., 1988. Comparison of Various Woven
Fabrics Containing Friction, Rotor and Ring Spun Cotton Yarn Fillings.
Textile Research Journal, Vol:58, No:6, 354-362.
LİN, J.J., 2003. A Genetic Algorithm for Searching Weaving Parameters for Woven
Fabrics. Textile Research Journal, Vol.73, No.2, 105-112.
LOVE, L., 1954. Graphical Relationship in Cloth Geometry for Plain, Twill and
Sateen Weaves. Textile Research Journal, Vol.24, 1073-1083.
MA, H.Q., ZHOU, X., 2000. Effect on Construction on Some Mechanical Properties
of Non-Finished and Finished Cotton Fabrics. Journal of Dong Hua
University, Vol.17, No:4, 40-42.
MOHAMED, M.H, LORD, P.R., 1973. Comparison of Physical Properties of
Fabrics Woven from Open-End and Ring Spun Yarns, Textile Research
Journal, Vol.43 No:3, 154-166.
MORİNO, H., MATSUDAİRA, M., FURUTANİ, M., 2005. Predicting mechanical
properties and hand values from the parameters of weave structure. Textile
Research Journal, Vol:75, No:3, 252-257.
NARTER, M.A., 1985. İki Katlı Pamuk İpliklerinden Dokunan Kunaşlarda Örgüye
Bağlı Olarak Maksimum Atkı Sıklığının Değişimi Üzerine Bir Araştırma.
Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
213
ÖNDER, E., 1985. Dokuma Kumaşlarda Örgü Tipinin Ham Kumaşın Boyutları ve
Geometrik Özellikleri Üzerindeki Etkilerinin Araştırılması. Yüksek Lisans
Tezi, Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
______1995.Tekstil Mekaniği II: Dokunmuş Kumaş Geometrisi ve Mekaniği,
İstanbul Teknik Üniversitesi, Makine Fakültesi, İstanbul.
ÖZDEMİR, H., 2002. Tekstil Terbiyesinde Bobin Boyamacılığı, Uygulamada
Karşılaşılan Problemler ve Çözüm Önerileri. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova
ÖZGEN, T.,TÜRKYILMAZ, T.A., 2003. Örgü Bilgisi, Milli Eğitim Bakanlığı,
İstanbul, 313 s.
ÖZGÜNEY, A.T., TAŞKIN C., DÖNMEZ, S., ÖZERDEM, A., GÜRKAN, P.,
ÖZÇELİK G., BAYKALDI, B., 2005. Kompakt ve Konvansiyonel Ring
İpliklerden Dokunan ve Örülen Kumaşların Boya-Baskı İşlemleri Öncesi ve
Sonrası Özelliklerinin Karşılaştırılması. TÜBİTAK Tekstil Araştırma
Merkezi, Proje No: TAM 2003-04, İzmir .
PEIRCE, F.T., 1937. The Geometry of Cloth Structure, Journal of the Textile
Institute, Vol.28.
PEKER, O., 2007. Reel Döviz Kurunun Dış Ticaret Dengesi Üzerindeki Kısa ve
Uzun Dönem Etkilerinin Ekonometrik Analizi: Türkiye Örneği, 8.Türkiye
Ekonometri ve İstatistik Kongresi, 24-25 Mayıs 2007, İnönü Üniversitesi,
Malatya.
PRİMACHENKO, B.M., PROKHOROVA, I.A., 2003. Effect of Structural
Parameters on the Breaking Strength of Woven Cotton Fabrics, Elsevier
Science, (www.scopus.com).
SAVİLLE, B.P., 2003. Physical Testing of Textiles, the Textile Institute, CRS
Press, p. 310 .
SAWHNEY, A.P.S., HARPER, R.J., RUPPENİCKER, G.F., ROBERT, K.Q., 1991.
Comparison of Fabrics Made with Cotton Covered Polyester Staple-core
Yarn and 100% Cotton Yarn, Textile Research Journal, Vol:61, No:2, 71-74.
214
SEYAM, A.M., 2000. Weavability Limit of Yarns with Thickness Variation in

Shuttleless Weaving: The Single Filling Yarn Feeder Case. Textile Research
Journal, Vol.70, No.2, 129-134.
SHAHPURWALA, A.A.,SCHWORTZ, P., 1989. Modeling Woven Fabric Tensile
Strength Using Statistical Bundle Theory. Textile Research Journal, Vol.59,
No:1, 26-32.
SHUSTOV, YU. S., 2002. The Breaking Strength of Woven Cotton Fabrics as a
Function of the Structural Factors, Izvestiya Vysshikh Uchebnykh Zavedenii,
No:4-5, 18-20, (www.scopus.com).
ŞENGÖZ, G., 1986. Çalışan Dokuma Tezgahında Atkı Sıklığının Sürekli Ölçümü ile
Sıklık Değişiminin Bilgisayar Yardımıyla Matematiksel Analizi Üzerinde
Araştırmalar. Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,
İzmir.
_____2000. Dokuma Kumaşların Krimp Özellikleri Üzerine Bir Araştırma. Tekstil
ve Konfeksiyon, Sayı-3/4, 83-90.
TARAKÇIOĞLU., I. 1979. Tekstil Terbiyesi ve Makinaları, Cilt 1, Ege Üniversitesi,
Tekstil Fakültesi, İzmir, 492 s.
TELLİ., S.T. KODALOĞLU., M., 2003. Kumaş Mukavemeti Değişiminin Uzman
Sistemle İncelenmesi, Tekstil Maraton, Sayı-66, 51-53.
UKPONMWAN, J.O., 1988. Assessment of Fabric Wear and Handle Caused by
Increments of Accelator Abrasion in Dry Conditions Part I: Changes in Some
Fabric Mechanical Properties as a Result of Abrasion, Journal of the Textile
Institute, Vol:79, No:4, 568-579.
_____ 1993. Effect of Wet Abrasive Wear on the Tensile Properties of Cotton and
Polyester - Cotton Fabrics, Journal of Testing&Evaluation, Vol:21, No:1,
84-93.
_____1993. Compressibility Analysis of Wet Abraded Woven Fabrics, Journal of
Testing&Evaluation, Vol:21, No:4, 312-321.
ÜREYEN, M.E., 2004. Ring Pamuk İpliklerinin Özelliklerine Lif Özelliklerinin
Etkisinin Fonksiyonel Olarak Tahminlenmesi Üzerine Bir Araştırma. Doktora
Tezi, Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
215
WU J., PAN N., 2005. Grab and Strip Tensile Strengths for Woven Fabrics: An
Experimental Verification, Textile Research Journal, Vol 75, No:11, 789-796.
YAKARTEPE M.,YAKARTEPE Z., 1995. Elyaftan Kumaşa Tekstil Teknolojisi,
TKAM Tekstil ve Konfeksiyon Araştırma Merkezi, Yayın No:44, İstanbul.
YANG J-P., YU C-W., 2002. Abrasion resistance comparison between rotor and ring
spun yarn, Journal of Dong Hua University, Vol:19, No:2, 117-118.
YAZICIOĞLU Y., ERDOĞAN S., 2004. SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma
Yöntemleri, Detay Yayıncılık, Ankara, 297 s.
ZERVENT ÜNAL, B., 2007. Dokunmuş Havlu Kumaşların Üretim Parametreleri ve
Performans Özelliklerinin Optimizasyonu. Doktora Tezi, Çukurova
TS 240 EN 20139, 1995.Tekstil-Kondüsyonlama ve Deneyler için Standart Atmosfer
Şartları. Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.
TS 250 EN 1049-2, 1996. Tekstil- Dokunmuş Kumaşlar Yapı Analiz Metodları-
Kısım 2- Birim Uzunluktaki İplik Sayısının Tayini. Türk Standartları
Enstitüsü, Ankara.
TS 251, 1992. Dokunmuş Kumaşlar-Birim Uzunluk ve Birim Alan Kütlesinin
Tayini. Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.
TS 254, 1989. Dokunmuş Kumaşlar-İmal Tarzı-Analiz Metodları, Kumaştaki İpliğin
Kısalma Oranı Tayini, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.
TS 392 EN 25077, 1996. Tekstil Mamulleri-Yıkama ve Kurutmadan Sonra Boyut
Değişmesinin Tayini, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.
TS 471, 1976. Dokunmuş Kumaşlardaki Hataların Tanımları. Türk Standartları
Enstitüsü, Ankara.
TS 6349, 1989. Dokunmuş Kumaşlar-İmal Tarzı-Analiz Metodları-Doku Planı,
Tahar, Taraktan Geçirme ve Gücü Hareket Sırası Gösterme Metodları, Türk
Standartları Enstitüsü, Ankara.
TS 7128 EN ISO 5084, 1998. Tekstil ve Tekstil Mamullerinin Kalınlık Tayini. Türk
Standartları Enstitüsü, Ankara.
216
TS EN ISO 12945-2, 2002. Tekstil –Kumaşlarda Yüzey Tüylenmesi ve

Boncuklanma Yatkınlığının Tayini- Bölüm 2: Geliştirilmiş Martindale
Metodu, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.
TS EN ISO 13934-1, 2002. Tekstil-Kumaşların Gerilme Özellikleri-Bölüm 1-En
Büyük Kuvvetin ve En Büyük Kuvvet Altında Boyca Uzamanın Tayini-Şerit
Metodu, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.
TS EN ISO 13937-1, 2002. Tekstil - Kumaşların Yırtılma Özellikleri- Bölüm 1:
Balistik Sarkaç Metodu İle Yırtılma Kuvvetinin Tayini, Ankara.
BS 4323, 2006. Determination of Dimensional Change of Fabrics Induced by Free
Steam, Kıvanç Tekstil Mamul Kalite Kontrol Laboratuarı Deney Föyü.
BS 5690, 1991. Method for Determination of Abrasion Resistance of Fabrics, Misis
Apre Mamul Kalite Kontrol Laboratuarı Deney Föyü.
BS EN ISO 6330, 2001. Textile Domestic Washing and Drying Procedures for
Textile Testing.
Gemsan Kataloğu, 2004
Kıvanç Tekstil A.Ş. Mamul Kalite Kontrol Laboratuarı, 2006.
KOSGEB Adana Test Laboratuarı Notları, 2006.
KOSGEB Adana Test Laboratuarı Notları, 2007.
www.aygenteks.com, internet web sitesi,erişim tarihi: 2006
www.dilmenler.com.tr, internet web sitesi,erişim tarihi: 2007
www.igeme.gov.tr, internet web sitesi,erişim tarihi: 2007
www.osthoff-senge.com, internet web sitesi, erişim tarihi:2006
www.scopus.com, internet web sitesi, erişim tarihi:2005
www.sdlatlas.com, internet web sitesi, erişim tarihi:2005
www.uster.com, internet web sitesi, erişim tarihi:2004
217
ÖZGEÇMİŞ
Adı SOYADI: Füsun Doba KADEM
Doğum yeri ve tarihi: Kahramanmaraş, 24.06.1972
Medeni Durumu: Evli
Eğitimi:
• Lisans Ç.Ü.Müh.-Mim. Fakültesi Makina Müh. Bölümü (1988-1992)
• Y.Lisans Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Makina Müh. Anabilim Dalı (1993-1996)
• Doktora Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Tekstil Müh. Anabilim Dalı (2002-2007)
Mesleki Tecrübe ve Akademik İlerleme:

30.09.1992 Ç.Ü.’den Makina Mühendisi ünvanını aldı.
13.10.1993 Ç.Ü.Müh.-Mim.Fak. Makina Müh. Bölümü’nde

Konstrüksiyon ve İmalat Anabilim Dalı’na Araştırma
Görevlisi olarak atandı.
04.03.1996 Ç.Ü.’de Makina Yüksek Mühendisi ünvanını aldı.
18.09.1995 Ç.Ü. Adana Meslek Yüksekokulu İklimlendirme-Soğutma

Programı’na Öğretim Görevlisi olarak atandı.
10.01.1996 Ç.Ü. Müh.-Mim.Fak. Tekstil Mühendisliği Bölümü’nde

Tekstil Makinaları Anabilim Dalı’na Araştırma Görevlisi
kadrosunda Öğretim Görevlisi olarak atandı.
01.08.2002 Ç.Ü. Müh.-Mim.Fak. Tekstil Mühendisliği Bölümü’nde

Öğretim Görevlisi kadrosuna Öğretim Görevlisi olarak
atandı.
Eylül 2002 Doktora öğrenimi için, Ç.Ü. Müh.-Mim.Fak. Endüstri Müh.

Anabilim Dalı’ndan Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı’na
yatay geçiş yaptı.
218
EK-1
KASAR (ÖN TERBİYE)
98 OC 40'
80 OC 10' 80 OC 10'
78 OC
Sıcak Su 5'
Sıcak Su 5'
Hidrojen 10' Durula Durula O
Peroksit Durula 50 C 5'
50 OC
Asetik Asit 10'
Gemsol WR 1(iyon Tutucu) Durula
Gemstap HP52 (Stabilizatör)
Gemsol HRK (Islatıcı)
Sudkostik 47 Beı
BOBİN BOYAMA (SYNAZOL BOYARMADDE İLE)
95 OC 20'
80 OC
O 20' 30' 60' Sabun
60 C
Gemsol H2K 10'
15'
Durula Durula
Soda
O
30 C 20'
20 ' Dozajlanır 80 OC 10'
Asetik Asit
Sıcak Su 5'
Boyarmadde 15' Durula
Dozajlanır Soğukta Nötralize 10'
Sodyum Sülfat
Gemsol WR 1(iyon Tutucu) Durula
Gemsol HRK (Islatıcı) 70 OC 10'
Sıcak Su 5'
Durula
45 OC 20'
219 Avivaj Dök
(Asetik asit +
Avivaj Maddesi)

İpli̇ği̇ Boyali Pamuklu Kumaşlarda

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

İpli̇ği̇ Boyali Pamuklu Kumaşlarda

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Füsun DOBA KADEM

İPLİĞİ BOYALI PAMUKLU KUMAŞLARDA

TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

İPLİĞİ BOYALI PAMUKLU KUMAŞLARDA

Füsun DOBA KADEM

TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

Bu tez …../…./2007 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından

İmza:……….….……… İmza:…….………….…… İmza:……..……………

Bu tez Enstitümüz Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalında hazırlanmıştır.

Prof.Dr. Aziz ERTUNÇ

Bu Çalışma Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Tarafından

İPLİĞİ BOYALI PAMUKLU KUMAŞLARDA

Füsun DOBA KADEM

Danışman : Prof. Dr. R.Tuğrul OĞULATA

Bu çalışmanın amacı, pamuklu dokuma kumaşlarda, seçilmiş fiziksel ve

Anahtar Kelimeler: Pamuklu dokuma kumaş, performans özellikler, istatistiksel

INVESTIGATION OF THE RELATIONSHIP BETWEEN SOME

Füsun DOBA KADEM

DEPARTMENT OF TEXTILE ENGINEERING

Supervisor : Prof. Dr. R.Tuğrul OĞULATA

Key Words: Cotton woven fabric, performance properties, statistical analyses

Çizelge 3.1. Deneysel çalışmada planlanan kumaş özellikleri…………... 23

Şekil 3.1. Dikey gövdeli bobin boyama makinesi……………………… 26

sektörü, hammadde ihtiyacının büyük bir bölümünü yurt içinden karşılamaktadır.

1.1. Problemin Tanımı

%100 pamuklu hammaddeden ring (bilezikli) iplik üretim sistemiyle eğrilmiş,

1.2. Çalışmanın Amacı

Farklı atkı ve çözgü sıklıklarında atkı ve çözgüde aynı numara ipliklerden

1.3. Çalışma Adımları

Çalışma kapsamında toplam 72 adet pamuklu dokuma kumaş, Adana

1.4. Özgün Katkılar

Bu çalışma ile atkıda ve çözgüde aynı numara iplikten dokunmuş pamuklu

1.5. Tezin Organizasyonu

Önceki Çalışmalar bölümünde, çalışma kapsamında günümüze kadar

Materyal ve Metot bölümünde, çalışmada kullanılan toplam 72 adet pamuklu

Bu çalışma kapsamında, pamuklu dokuma kumaşların fiziksel ve performans

yırtılma performansı artmaktadır. Dokuda yapılan değişiklikler, kumaş yüzeyini

(sıklıkları normal olmak kaydıyla), Walz formüllerinden yararlanılabileceği tespit

formun ve konumlanmasının belirlenmesi hedeflenmiş, kumaşın çözgü ve atkı

fonksiyon olarak sunulan kumaş maliyet fonksiyonunda böyle noktalar olamamıştır.

ü Atkı atlamaları altında çözgü iplikleri, orijinal çözgü çapının düşey

kullanarak ve kumaş örgülerinin bilinmesiyle dokuma kumaşlarda iplik kaymasının

olarak ta numuneler, 12 saat suda bekletildikten sonra yaklaşık 1 saat boyunca

kullanılmıştır. Geleneksel optimizasyon algoritması ile genetik algoritma arasındaki

X:çözgü ipliğinin maksimum dokuma yoğunluğu (tel/inç)

Bu çalışmada ayrıca, atkı ve çözgü yönünde çekme de incelenmiştir.

edilebilmesinin zor olduğu tespit edilmiştir. Neticede, kumaşların kullanım yerine

bezayağı örgüde dokuma PES ve polietilen olmak üzere) kullanılmış olup

Bu çalışmada deneylerde kullanılan kumaşların dokunması, Adana Organize

Çizelge 3.1. Deneysel çalışmada planlanan kumaş konstrüksiyon özellikleri

Çizelge 3.1.’den görüldüğü gibi çözgüsü ve atkısı aynı iplik numarasında

3.1.1. %100 Pamuklu Ring İpliklerin Boyanması

Tekstil elyafından oluşturulan ipliğin, dokuma veya örme kumaş haline

oluşturulmasında büyük önem arz etmekte olup, gömleklik, eteklik, pantolonluk ve

Genel olarak bir boyama makinası boyama çözeltisinin konduğu ana

Şekil 3.1. Dikey gövdeli bobin boyama makinesi (www.dilmenler.com.tr, 2007)

Çalışmada Ne 50/1, 40/1 ve 30/1 iplik numaralarında bütün bobinlerin ön

3.1.2. Çalışmada Kullanılan Pamuklu Kumaşların Ön Terbiyesi

Çalışmada kullanılan pamuklu kumaşlar, Picanol GTX kancalı (rapierli)

Tezgah tipi ve modeli :PICANOL GTX -1997

şeklindedir. Dokunmuş pamuklu kumaşlar, dokuma çıkışında ön terbiye işlemine tabi