1.

KUMAŞ BİLGİSİ VE KUMAŞLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ

Kumaş yapımında ilk aşama liflerin ince bir demetler halinde bir araya
getirildikten sonra bükülerek birbirlerine sarılmasıyla elde edilen ipliğin yapımıdır.
Dokuma kumaşlar birbirleriyle dik yönde kesiştirilen iki grup ipliğin, bu kesişme
sırasında örgü adı verilen bir düzen içinde birbirlerine bağlanarak bir doku oluşturmasıyla
elde edilirler.
1.1 Kumaşların Genel Özellikleri
Dokuma kumaşlar çeşitli giyim ve kullanım amaçları için dokuma tekniğinin
olanak verdiği çok değişik yapılarda üretilirler. Bu yapıların özelliklerinin bilinmesi hem
üretim hem de kullanım açısından oldukça önemlidir. Ancak, dokuma kumaş yapısının
temel niteliklerini belirledikten sonra dokuma kumaş yapılarının özgün özelliklerini
kumaşta sağladıkları yararlar açısından incelemek en uygun yaklaşım olacaktır.
1.2 Dokuma Kumaşların Temel Nitelikleri
Düzgün yüzey, incelik, esneklik, sağlamlık ve örtme özelliği olarak belirlenen temel
nitelikler kumaş yapısına bağlı olarak önemli ölçüde değişim gösterirler. Dokuma, örme ve
keçeleştirme yada benzeri başka yöntemler olmak üzere üç ana kumaş yapım yöntemi
birbirinden çok farklı üç temel yapısı oluşturulduklarından, dokuma kumaşların temel
nitelikleri bu yapıların birlikte ele alınıp incelenmesiyle daha iyi anlaşılacaktır.
Bir kumaşta bulunması gereken nitelikler büyük ölçüde kumaşın yapı taşı olan
liflerin bir araya getirilmesiyle oluşan ipliklerin özgün nitelikleriyle sağlanmaktadır. Ancak
ipliklerin bir örgü yapısı içinde bir araya getirilmesiyle oluşturulan dokuma ve örme
kumaşlarda lif özellikleri kumaş özelliklerine çok kez doğrudan etkilemeyip ilk aşamada
iplik özelliklerini belirler. Diğer yandan iplik sıklıklarıyla kesişme yada örgü düzeni, iplik
özeliklerinin kumaş özelliklerine dönüşümünde belirleyici önemli bir etkendir.
1.3 Kumaşların Genel Nitelikleri
Kumaşın bir tekstil materyali olarak kullanımı, bir diğer deyimle işlevini sağlayan
düzgün yüzey, incelik, esneklik, sağlamlık ve örtme gibi temel nitelikleri yanında, gerek
yüzey görünümü, gerekse çeşitli kullanım koşullarında davranışlarını belirleyen başka
birçok önemli özelliği vardır. Bu özellikler kumaşın hammadde ve yapı özelliklerinin
karmaşık fonksiyonları olarak oluşurlar
1. Kimyasal özellikler
2. Görünüm özellikleri
3. Fiziksel özellikleri

1
 a. yapısal özellikler
b. mekanik özellikler
c. duyusal özellikler
d. geçirgenlik ve iletkenlik özellikleri
olarak üç ana grupta toplayabiliriz.
1.3.1. Yapısal Özellikleri
Kumaşın eni, boyu, örgüsü, kumaşı oluşturan lif yada ipliklerin kalınlıkları ve
kumaş içindeki yoğunluk yada sıklıkları ile kumaş kalınlığı kumaşın belli başlı yapı
özellikleridir.
1.3.2. Duyusal Özellikleri
Kumaşın kendi ağırlığı altında eğilme yeteneği olarak tanımlayabileceğimiz döküm
özelliği, kumaşın yumuşaklık veya sertlik özelliği tutum yada tuşe olarak isimlendirilen ve
kumaşa elle dokunduğumuz zaman algıladığımız bir başak özeliği duyusal özellikleridir.
1.3.3. Geçirgenlik Ve İletkenlik Özellikleri
Hava ve su geçirgenliği olarak iki ayrı biçimde tanımlanabilen bu özellik kumaş
kalınlığı ile doğrudan ilişkili olmakla birlikte, su geçirgenliği yüzey gerilimi nedeniyle
kumaşın yüzey yapısına, hava geçirgenliği kumaş içindeki boşlukların miktar ve dağılımına
büyük ölçüde bağlıdır.
1.3.4. Mekanik Özellikler
Kumaşı eni, boyu yada kuma düzlemine dik doğrultusunda etki yapan kuvvetler
altındaki davranışlarını belirleyen kopma uzaması, kopma dayanımı, yırtılma dayanımı,
patlama dayanımı, eğilme dayanımı, sürtünme dayanımı, esneklik, ütü tutma, buruşmazlık
gibi özellikleri mekanik özellikler olarak tanımlanır.

2.KOPMA MUKAVEMETİ
Bir kumaş, belirli bir amaç için uyması gereken bütün özelliklere sahip olabilir
ancak kullanım sırasında maruz kalacağı kuvvetlere karşı direnç gösterecek kadar kuvvetli
değilse hiçbir değeri yoktur. Kullanım sırasında giysiye eksenel bir çekim uygulandığında
ise sökülerek, yırtılarak ve patlayarak zarar görmeye meyilli olabilir. Laboratuar test
metotları giysini bu kuvvetlerin her birine karşı direncini ölçmek için kullanılır ve
genellikle testler kumaşa ‘elde edildiği gibi’ diye adlandırılarak kullanılmamış durumda
uygulanır.

2
 Kumaş; muhtemel temizleme işlemlerini ışığa ve diğer etkenlere maruz kalmayı
içeren çeşitli koşullar altında kullanıldığında kumaşın performansı yavaş yavaş azalacaktır.
Bu yüzden performanstaki müteakip düşüşe rağmen malzemeninağmen malzemeniniğer
tekstil ürünlerinin ömürleri boyunca makul tatmin sağlaması için bir mukavemet
seviyesinin hedeflenmesi ve kazanılması önemlidir.
Bir kumaşın kopma mukavemeti bu kumaşın çözgü veya atkı doğrultusunda bir yük
uygulandığındaki direncidir, kostrüksiyon veya terbiyenin hemen hemen her özelliğinden
bir dereceye kadar etkilenir.
Kumaş kopma mukavemeti ölçümü
Bir kumaşın yapılacak bir giysi için, özellikle günlük bir giysi için, uygun olup
olmadığını belirlemek için bilinçli tüketiciler tarafından yıllardır uygulanan çok basit üç
testi vardır.
1 Çekme testi
Kumaş önce karşılıklı kenarlarından tutularak çekilir, kumaşı deforme etmek için
gereken kuvvete dikkat edilir. Sonra da bu kontrole kumaşı ani ve şiddetli hareketlerle
çekerek devam edilir. Bu hareketler sonucu deformasyonlar oluşuyorsa veya deformasyon
oluşması için gereken kuvvet çok düşük ise giysilik için tercih edilmez.
2 Yırtılma Testi
Kumaşın bir parçası yırtılır; kolayca yırtılabiliyorsa giysilik için uygun olmayacağı
düşünülür.
3 Dikiş Testi
Kumaş örneğinin iki ucu birleştirilerek dikilir. Sonra da dikiş içerisindeki
kumaş parçalan tutulup çekilir. Kumaşın dikiş çevresindeki iplikleri kolayca kayıyorsa
giysilik için uygun değildir.
Aşağıdaki bölümlerde hiçbir cihaz kullanılmaksızın yapılan bu küçük testlerin
standart yöntemlerle objektif sonuçlar verecek şekilde tekstil laboratuarlarında uygulanış
biçimi hakkında oldukça ayrıntılı bilgiler verilmektedir.
Kumaşların kullanım performanslarının belirlenmesinde kopma, yırtılma, |patlama
ve dikiş mukavemetlerinin yanı sıra aşınma direncinin tespiti de büyük önem
taşımaktadır. Aşınma, tekstil materyali kullanıldıkça,giyildikçe ve yıkandıkça zaman
içinde yavaş yavaş meydana gelen materyalin kullanışlılığını (veya işe yararlılığını)
ortadan kaldıran oluşumlardan biridir.

3
 2.1. Kumaş Mukavemet Testlerinin Başlıca Amaçları
Kumaşlara uygulanan çeşitli mukavemet testlerinin amaçları aşağıdaki gibi
özetlenebilir:
1- Kumaşın standartlara, spesifikasyonlara veya şartnamelere uygunluğunun
kontrolü
2- Kumaşın kullanımı sırasında göstereceği performans hakkında bazı ipuçları ele
etmek
3- Belirli bir kullanım amacı için bir kumaş tasarımına yardımcı olmak
4- Yapısal özelliklerdeki değişikliklerin etkilerinin incelenmesi
5- Kumaşa uygulanan çeşitli fiziksel ve kimyasal işlemlerin etkilerinin incelenmesi
ve karşılaştırılması
6- Hatalı ürünlerin incelenmesi, hata kaynaklarının araştırılması
7- Müşteri şikayetlerinin sebeplerinin araştırılması
8- Lif, iplik ve kumaş özellikleri arasındaki ilişkilerin araştırılması

2.2 Kopma Mukavemeti Ölçümü

Bir kumaşın kopma mukavemeti, belirli boyutlardaki bir kumaşın şeridinin kopma
noktasına kadar uzatılması sırasında kaybedilen maksimum çekme kuvvetidir. Dokuma
kumaşların atkı ve çözgü yönlerindeki kopma mukavemetleri farklı olabileceği için,kumaş
kopma mukavemeti değerlendirilirken atkı ve çözgü mukavemetlerinin ayrı ayrı dikkate
alınması gerekmektedir. Atkı mukavemeti, 50x200 mm boyutlarında ve atkı boyunca
kesilmiş kumaşın kopma mukavemeti; çözgü mukavemeti ise 50x200 mm boyutlarında ve
çözgü boyunca kesilmiş kumaşın kopma mukavemeti olarak tanımlanmaktadır. Kumaş
kopma mukavemetinin tespiti için biri şerit testi , diğeri kavrama testi olmak üzere iki test
yöntemi vardır.
2.2.1.Şerit Testi
Şerit testi, örnek genişliğinin tamamen çeneler arasında sıkıştırıldığı çekme testidir.
Şerit testinde sökülmüş şerit ye kesilmiş şerit olmak üzere iki örnek şekli vardır. Sökülmüş
şerit için kumaş test örneği son genişliğinden biraz daha geniş kesilir. Normal sıklıktaki
kumaşlar için 5 mm veya 15 tellik bir fazlalık yeterli gelebilir. Seyrek kumaşlarda bu
fazlalık 10 mm' ye kadar çıkabilir. Kesilen örneğin iki uzun kenarı boyunca kenardaki
iplikler çekilip atılarak genişlik 50 mm'ye indirilir. Bu işlemle örneğin tam 50 mm
genişlikte olması ve tüm ipliklerin her iki çene çifti tarafından da sıkıştırılarak örneğin tüm
uzunluğu boyunca mukavemete katkıda bulunmaları sağlanmakta;elde edilen mukavemeti

4
değerini kumaş eni veya örnekteki iplik sayısı ile ilişkilendirmek mümkün olmaktadır.
Ölçüm uzunluğu (çeneler arası mesafe) 200 mm' dir. Çeneler arasına sıkıştırmak için
gereken paylar da düşünülerek şerit uzunluğu en az 350 mm olarak alınmaktadır.
Genellikle 50 mm/dk' lık test hızı kullanılmakta ve bir örneği için aynı atkı veya aynı çözgü
ipliklerini içermemelerine dikkat edilerek hazırlanmış atkı yönünde 5, çözgü yönünde 5
örnek edilmektedir. Testler sonunda ortalama kopma yükü ve ortalama kopma uzaması
hesaplanmaktadır.
Amerikan standartlarında şerit testlerinde yukarıda açıklanan şekilde kenarlardan
tel çekilerek hazırlanmış 1 inç (~25 mm) ve 2 inç (~50 mm) genişlikte kumaş şeritleri
kullanılabileceğini belirtmektedir. Ancak farklı örnek genişlikleri ile çalışıldığında ,50mm
genişlikte örnekte gözlenen yükün 25mm genişlikte örnekte gözlenen yükün iki katı
olmayabileceğini dikkate almak ve karşılaştırmalar için sonuçları matematiksel olarak
birbirine dönüştürmekten kaçınmak gerekir.
Kenarlarından iplik sökülmesi çok zor olan veya mümkün olmayan kumaşlarda
(nonwoven kumaşlar, keçeler, kaplanmış kumaşlar, ..)kesilmiş Şerit testi uygulanır ve
örnekler çene genişliği kadar veya daha dar (25mm ve 50 mm)kesilir. Bu testte kumaş
genişliğindeki tüm ipliklerin çeneler tarafından düzgün bir şekilde sıkıştırılmış olmasına
dikkat etmek gerekir.

Şekil 2.1Kumaşlarda Kopma Mukavemeti Testinin Uygulanışı

Kopma mukavemeti testlerinde kumaş şeridine yük uygulandığı zaman kıvrımı
gittikçe azalır, yükün uygulandığı yöne dik yöndeki ipliklerdeki (enine ipliklerdeki)

5
kıvrımlar artar. Bunun gözle görülür etkisi örneğin bel vermesi yani, orta kısmının
daralması şeklindedir. Şerit genişliğindeki daralma ortada en büyüktür, çenelere doğru
azalır. Şekil 4.3'te testin değişik aşamalarında kumaş şeridinin görünümü, Şekil 2.2.de
kıvrımın yük-uzama eğrisine olan etkisi verilmektedir.

Şekil 2.2 Yük uzama eğrisi

Kumaş kopma mukavemeti ile onu oluşturan ipliklerin kopma
mukavemeti ile onu oluşturan ipliklerin kopma mukavemeti arasındaki ilişki
oldukça karmaşıktır. Bu ilişki
1-Hammadde (lif) özellikleri
2-İplik yapısı (numara, düzgünsüzlük, büküm aktörleri, kat adedi vb.)
3-Kumaş yapısı (sıklıklar, kıvrım oranları, örgü)
4-Kumaş terbiyesi

faktörlerinden değişik derecelerde etkilenmektedir. Mukavemetteki herhangi bir

düşme (veya değişim)genellikle kumaş yapısında, lif veya terbiye işlemlerindeki olası bîr
değişimi işaret eder. Booth' a göre iplik basma düşen şerit mukavemeti / tek iplik
mukavemeti oranı hesaplanırsa, sonuç genellikle 1 den büyük olur. Bu sonuç, enine
ipliklerin (yük uygulama yönüne paralel iplikleri)destekleyici bir etki yaparak onların
mukavemetini arttırdığını göstermektedir . Taylor da eğrilmiş ipliklerden yapılan
kumaşların kopma mukavemetinin genellikle iplik mukavemeti açısından beklenenden
daha yüksek olduğunu belirtmektedir. Taylor' a göre şerit mukavemeti esas olarak tek tek
ipliklerin mukavemeti ve cm’ deki iplik sayısı ile belirlenebilir ancak, bu şekilde yapılacak
bir hesap %20'lik bir hata içerebilir. Bu hata atkı ve çözgü ipliklerinin birbirleri üzerindeki
basıncı, komşu tellerle ipliklerin zayıf yerlerinin desteklenmesi gibi etkilerden

6
doğmaktadır. Booth ve Taylor'un iplik basma düsen şerit mukavemeti ve tek iplik
mukavemeti karşılaştırmasında iplik başına düşen şerit mukavemetinin daha yüksek
olacağını belirtmelerine karsın farklı hammadde ve yapısal özelliklere sahip çeşitli
kumaşlarla yapılan testlerde her zaman bu görüşü teyit eden sonuçlar elde edilmemiştir .
Bu nedenle bu konunun teorik açıdan daha iyi irdelenmesine ve iplik ve kumaş yapısal
özellikleri sistematik olarak değiştirilen kontrollü denemelerle desteklenmesine gereksinim
olduğu düşüncesindeyiz.

2.2.2. Kavrama Testi

Kavrama testi, örnek eninin sadece bir kısmının mukavemet ölçüm cihazının
çeneleri arasına tutturulup çekilerek uygulanan bir kopma mukavemeti testidir.
Kavrama testinde çenelerin tutma yüzeyinden daha geniş kumaş örnekleri kullandığı
için,kumaş kenarlarından iplik sökme (düz ipliğe getirme)işlemine gerek kalmaz ve örnek
hazırlama işlemi daha basit ve hızlı olur.Kumaş örneği, 100 mm eninde ve en az 150 mm
boyunda;uzun boyut kopma mukavemetinin saptanması istenen yöne paralel olacak şekilde
kesilir. Örneğin boyu kullanılan çenenin tipine bağlıdır. Bu boy, çenenin içerisine kadar
uzamalı ve her iki uçtan en az 10 mm kadar sarkmalıdır. Bu nedenle, çekme yönüne paralel
yüzleri 25 mm boyunda çenelerde örnek boyu 150 mm kadar olmalıdır ((75 mm çeneler
arası mesafex25 mm çenelerin içindeki pay)+ (2x10 mm sarkan pay)).
Kavrama testlerinde 25*25 mm veya 25*50 mm boyutlarındaki çene yüzeyleri
kullanılabilmektedir. 25mm * 50mm ‘lik çeneler daha büyük yüzeyi kavradığı için kumaş
örneğinin kaymasını önlerler ve bu nedenle daha çok tercih edilirler. Tabiki boyutları farklı
çene yüzleri kullanıldığı zaman aynı sonucun alınması beklenmemelidir. Çene yüzlerinin
yük uygulama yönüne dik kenarı 25 mm olduğu için, aynı ipliklerin hem üst hem alt
çeneler tarafından tutulmasını sağlamak amacıyla,kumaş örneğinin kenarından 37 mm
uzaklıkta örneğin tüm boyunca uzanan çizilir. Bu çizgi, örnek boyunca uzayan ipliklere
paralel olmalıdır.Örnekler çenelere uzun boyutu yük uygulama doğrultusuna paralel
gelecek ve her iki ucu, çenelerden aynı boyda sarkacak şekilde yerleştirilir.Alt ve üst
çenelerin kenarları örneğin kenarından 37mm uzaklıkta çizilmiş çizginin üstüne gelecek
biçimde, çeneler kumaş eninin ortasına yerleştirilir; aynı iplikleri kavraması ve gerilimin
çenelerin içerisinde erin içerisinde boyunca düzgün olarak dağıtılması sağlanmış olur. Test
hızı 20+-3 saniyede kopacak şekilde seçilir.

7
 Şekil 2.3 kavrama testi örnek alınması

Kavrama testinde sadece örneğin ortasındaki bölgeye gerilim uygulanmakta;

çeneler tararından tutulan ipliklere komşu olan iplikler, uygulanan kuvvete karşı gösterilen
dirence katkıda bulunmaktadırlar. Bu nedenle de ölçülen mukavemet değeri 25 mm
genişlikteki sökülmüş şerit (ve kesilmiş şerit)ile elde edilen değerden daha yüksek
olmaktadır. Kavrama testinin bir başka uygulama şekli olan "değiştirilmiş (modifiye)
kavrama testi" örneklerinde her iki tarafta çeneler tarafından tutulmayan ipliklerin desteğini
ortadan kaldırmak için örneğin ortasında denecek ipliklere dik olarak merkeze 25.4 mm
uzaklıktaki ipliklerin dışında kalanların kesilmesi için yarıklar açılır. Böylece komşu
iplikler kopma mukavemetine katkıda bulunamazlar ve bu test şerit testine yakın sonuçlar
verir.
Kavrama testi ve şerit testinden elde edilen değerler karşılaştırılırken aralarındaki
basit bir ilişki olmadığı dikkate alınmalıdır.Kavrama testinde komşu ipliklerin çeneler
tarafından tutulan ipliklere destek miktarı örgü tipi, atkı - çözgü sıklığı, ipliklerin,
hareketliliği, ipliklerin kopma uzaması gibi pek çok faktöre bağlıdır. Shirley lnstitute’ de
yapılan bir çalışmada

8
 kavrama mukavemeti
——————————
şerit mukavemeti

oranının1.0ile2.0arasında değiştiğinin bulunduğu bildirilmektedir. Ayrıca söz konusu

oranın şerit testi ile belirlenen kopma uzaması ile ilişkili olduğu ve bu ilişkinin:
kavrama mukavemeti kopma uzaması(%)
—————————— = 1+ ———————————
şerit mukavemeti 40

olarak ifade edilebileceği belirtilmektedir

3. KUMAŞLARIN MEKANİK ÖZELLİKLERİNE ETKİ

EDEN FAKTÖRLER
Kumaşların mekanik özelliklerine etki eden faktörler 4 grupta toplanabilir.
1. Liflerin fiziksel özellikleri
2. İplik özellikleri
3. Kumaş özellikleri
4. Terbiye işlemleri

Kumaşların mekanik özelliklerine etki eden lif özelliklerinin en önemlileri; lif inceliği,
lif uzunluğu ve uzunluk dağılımı, kopma uzaması, elastikiyeti ve mukavemetidir. Lif
mukavemeti kalıtsal olmakla birlikte, ince ve uzun olan liflerin, nispeten daha kalın ve daha kısa
olan liflere göre daha mukavim oldukları bilinmektedir.
İplik üretim sistemi de, iplik özelliklerine etki eder. Ayni hammaddeden üretilmesine
rağmen, ring ve open end ipliklerin; tüylülükleri, mukavemetleri, düzgünsüzlükleri, numara ve
büküm dağılımları gibi pek çok özelliği birbirinden farklıdır. Örneğin; aynı numaradaki öpen
end ipliklerinin tüylülükleri, ring ipliklerine göre daha az iken, ring iplikleri aynı numaradaki öpen
end ipliklerine göre daha mukavemetlidir. İplik mukavemeti ve dolaylı olarak iplik
mukavemetine etki eden; numara, büküm ve iplik kat adeti gibi iplik özellikleri ile iplik
düzgünsüzlüğü ve iplik tüylülüğü gibi iplik özellikleri de kumaşların mekanik özellikleri
üzerinde etkilidir.
Kumaşın mekanik özellikleri üzerinde; kumaş örgü türü, atkı ve çözgü sıklıkları, atkı
ve çözgü iplikleri kıvrımları, kumaş gramajı, kumaş kalınlığı ve uygulanan terbiye işlemleri vb.
pek çok faktör de etki etmektedir. Kumaşların atkı ve çözgü sıklıkları, genellikle kumaşların
kalitesinin bir göstergesi olarak kullanılmaktadır ve atkı ve çözgü sıklıklarının artmasıyla da

9
kumaşın teknolojik değerinin arttığı kabul edilmektedir. Kumaş içindeki atkı ve çözgü
ipliklerin kıvrımları, her ne kadar atkı ve çözgü sıklıklarına bağlı ise de, örneğin iplik
hacimliliği ve dolayısıyla iplik bükümü, iplik içindeki liflerin paketlenme yoğunluğu, kumaş örgü
türü gibi pek çok faktörden etkilenmektedir. Liflere verilen büküm ile; liflerin birbirine
tutunmaları artarak iplik mukavemeti arttığı gibi, kıvrım artması ile de; atkı ve çözgü iplikleri
arasında yanal kuvvetler artacak ve bu sayede kumaşın mukavemeti artacaktır.
Bununla birlikte; dokuma makinesindeki pek çok parametrenin de kumaşların
mekanik özellikleri üzerinde etkili olduğu bilinmektedir. Bu parametreler öncelikle; çözgü ve
kumaş gerginlikleri, atkı atma hızı, ağızlık geometrisi ve tefe vuruşu sırasındaki ağızlık
açısıdır. Sayılan bu özellikler kumaş geometrisi üzerinde etkilidir. Kumaş geometrisinin de yani;
atkı ve çözgü iplikleri arasındaki mesafelerin, ipliklerin birbirleriyle yaptıkları açıların, ipliklerin
diğer iplikler sebebiyle aldığı konumların, kumaşın mekanik özellikleri üzerinde etkili olduğu
bilinmektedir.
Uygulanan terbiye işlemi, ön terbiye işlemlerinde olduğu gibi, kumaşın ağırlığının
azaldığı işlemler ise genellikle kumaşın mekanik özellikleri olumsuz etkilenirken, bitim
işlemleri gibi kumaşa kimyasal maddelerin ilave edildiği ve kumaş yapısının daha kapalı hale
getirildiği işlemlerde genellikle kumaşın mekanik özellikleri olumlu olarak etkilenecektir.
Bu çalışmada kumaşların; kopma, yırtılma ve aşınma mukavemetleri üzerinde etkili
olan iplik özellikleri inceleneceği için, kumaşın sayılan mekanik özelliklerine etki eden
faktörler ayrıntılı olarak incelenecektir.
3.1.Kopma Mukavemetine Etki Eden Faktörler
Kopma mukavemeti; uzunlamasına yöndeki çekme kuvvetine karşı, tekstil
ürünlerinin dayanma kabiliyetidir. Bir kumaş için kopma mukavemeti; kumaşın iki
uçundan kuvvet uygulanarak, kumaşın kopmaksızın dayanabileceği maksimum kuvvet,
olarak ifade edilmekte ve kumaşın hem atkı hem de çözgü yönü için ölçülebilmektedir. Bir
kumaş için kopma mukavemeti; pek çok ipliğin aynı anda kopması için gerekli kuvvet
olduğundan kopma mukavemeti, özellikle iplik özelliklerinden' ve daha çok iplik
mukavemetçiden etkilenmektedir. Atkı çözgü sıklığı, gramaj ve kumaş örgüsü gibi kumaş
özeliklerinden ve terbiye işlemlerinden ise ikinci dereceden etkilenmektedir.Kumaşlar için
kopma mukavemeti; öncelikle iplik mukavemetinden ve dolayısıyla da iplik mukavemetine
etki eden liflerin mekanik özelliklerinden etkilenmektedir. Liflerin mekanik özellikleri de;
liflere kullanımları sırasında uygulanacak veya liflerin maruz kalabilecekleri kuvvetlere
karşı, liflerin karşı koyabilme kabiliyetlerinin bir ölçüsüdür. Pamuk gibi doğal lifler söz
konuşu olduğunda; liflerin mekanik özelliklerine, liflerin; kristallik derecesi, makro

10
moleküllerin yerleşim düzeni ve ortalama polimerizazyon derecesi gibi mikroskobik
yapılarının da etkili olduğu söylenebilir. Bir life bir kuvvet uygulandığı zaman, lifin
moleküler yapısında meydana gelen iç kuvvetler, bu kuvveti dengeler. Lifte öncelikle,
makro moleküllerin düzensiz olarak yerleştiği amorf bölgelerde şekil değişimi olur. Ancak
bu bölgedeki şekil değişimleri genellikle elastiktir yani şekil değişimine sebep olan kuvvet
ortadan kalktığında, lif ilk haline dönecektir. Kuvvetin şiddeti arttırıldığında, bu kez
uzama; makro moleküllerin düzenli olarak yerleştiği kristalin bölgede meydana gelecektir.
Bu uzama kalıcı bir uzamadır.
Liflerin mekanik özelliklerinin bir çoğu; life lif ekseni boyunca giderek artan bir
kuvvet uygulanması ve uygulanan bu kuvvet neticesi lifte meydana gelen uzamanın
ölçülmesiyle, bulunmaktadır. Pamuk lifinin kuvvet uzama grafiği Şekil 3.1' de
görülmektedir.

Şekil 3.1: Pamuk lifinin 21 C° sıcaklık ve %65 relatif nemdeki kuvvet-uzama eğrisi
Şekil 3.1 incelendiğinde, kuvvet ile uzama arasındaki ilişkinin doğrusal olarak
değiştiği görülmektedir. Belirli bir noktadan sonra eğrinin eğiminin arttığı görülmektedir.
Yükteki az bir artışın, uzamada daha fazla bir artış anlamına geldiği bu nokta, lifte plastik
akmanın meydana geldiği noktadır. Doğrunun X ekseni ile yaptığı açının tanjantı
başlangıç modülü olarak adlandırılmaktadır. Başlangıç modülü (young modülü) düşük olan
lifler, yüksek olan liflere göre nispeten daha kolay uzarlar. Pamuk lifi mukavemeti yüksek
ancak esnekliği yani kopma uzaması çok fazla olmayan bir liftir. Çizelge 2. l'de pamuk
lifine ait özgül mukavemet, kopma uzunluğu ve başlangıç modülü değerleri görülmektedir.
Çizelge 3.1 pamuk lifine ait bazı mukavemet değerleri

11
 Liflerin elastikiyeti de kumaşların mekanik özellikleri üzerinde oldukça etkilidir.
Herhangi bir kuvvete maruz kalan iki liften elastikiyeti yüksek olan kopmayabilirken,
elastikiyeti düşük olan lif kopabilmektedir. Pamuk lifinin elastikiyeti de düşüktür. Pamuk
lifi % 2 uzatıldığında elastikiyeti % 75, % 5 uzatıldığında ise elastikiyet sadece % 50
civarındadır. Uzama miktarı artıkça elastikiyetin azalması; uzatılmış liflerdeki hidrojen
bağlarının kopmaları sebebiyledir.
Mukavemeti yüksek kumaş üretimi için hiç şüphesiz, mukavemeti yüksek iplikler
gereklidir. İplik mukavemeti; hem kumaşın mekanik özellikleri üzerinde etkili olan hem
de, özellikle yüksek hızlı dokuma makinelerinde, iplik kopuşlarım direkt etkilemesiyle
dokuma makinesinin randımanım ve kumaş kalitesin etkileyen önemli bir iplik özelliğidir.
Herhangi bir ipliğe ait kuvvet-uzama eğrisi liflerin özelliklerinin yanı sıra; büküm,
liflerin iplik içindeki yerleşimi ve ipliğe uygulanan terbiye işlemleri gibi işlem
parametrelerinden de etkilenmektedir. Şekil 3.2.'te, 20 tex pamuk ipliğinde 20 cm iplik
numunesi için çizilen kuvvet-uzama eğrisi görülmektedir.

Şekil 3.2 20 tex pamuk ipliğine ait kuvvet-uzama eğrisi

Kesikli liflerden üretilmiş ipliklerde mukavemet, öncelikle iplik bükümünden

etkilenir. Belirli bir noktaya kadar büküm artıkça iplik mukavemeti artacaktır. Kritik
büküm değeri aşıldığında ise önce iplik mukavemeti artmayacak, daha sonra mukavemet
düşecek ve nihayet iplik kopacaktır. Maksimum mukavemet değerim veren büküm
miktarına ise optimum büküm miktarı denilmektedir. Sıfır bükümlü bir pamuk ipliği
üretilebildiği varsayımı ile, bu ipliğin herhangi bir çekme kuvvetine karşı hiç mukavemet
gösteremeyeceği verirlerin birbiri liflerinden kayacağı söylenebilir. Gerçekten; liflerin
tamamen paralelleştiği ve üzerinde hiç bükümün olmadığı penye bandının mukavemeti
hemen hemen sıfırdır ve hafifçe çekildiğinde lifler birbiri üzerinden kayacaktır. Şekil 2.4'te

12
kesikli liflerden üretilen ipliklerde, bükümün iplik mukavemeti üzerindeki etkisi
görülmektedir.

Şekil 3.3 Kesikli lif ipliklerinde büküm mukavemet ilişkisi

Her ne kadar kumaş kopma mukavemeti iplik mukavemetinden oldukça fazla
etkilense de aralarındaki ilişki bire bir değildir. Taylor'a göre eğrilmiş ipliklerden yapılan
kumaşların kopma mukavemeti, genellikle iplik mukavemeti açısından beklenilenden daha
yüksektir. Kullanılan atkı ve çözgü sıklıkları arttıkça kumaşın kopma mukavemeti de
artacaktır. Örgü türü de kumaş mukavemetinde etkilidir. Örneğin; ayni atkı ve çözgü
sıklıklarında ve aynı gramajda dokunan bez ayağı ve saten örgüden, bez ayağı örgülü
kumaşın kopma mukavemeti daha fazla olacaktır. Saten örgülü kumaşın ise uzun atkı veya
çözgü atlamaları nedeniyle, mukavemeti düşük olacaktır. Genellikle kumaş gramajı ve
kumaş kalınlığı artıkça kumaşı kopma mukavemeti artacaktır. Dokuma makinesinde
uygulanan; çözgü ve kumaş gerginlikleri belirli bir noktaya kadar artıkça, kumaşın kopma
mukavemeti artacaktır

3.2.Yırtılma Mukavemetine Etki Eden Faktörler

Yırtılma mukavemeti; kumaştaki herhangi bir delik veya yırtığa uygulanmış yanal
çekme kuvvetine karşı, kumaşın gösterdiği direnç yani kumaşın yırtılmaya karşı dayanma
kabiliyeti olarak ifade edilmektedir. Kumaşın yırtılması, kumaşın bir atkı veya çözgü
doğrultusunda ve bir çizgi boyunca ilerleyen kopması olarak algılanabilir. Dokuma
kumaşlarda yırtılma işlemi iplik iplik devam eder.Bir kumaş için yırtılma mukavemeti,
kullanım yerine göre farklı olmakla birlikte genellikle, söz konusu kumaşın faydalı olarak
kullanılabilmesi için, kopma mukavemetinden daha önemlidir. Çünkü pek çok ürün
kullanımları sırasında uzunlamasına kuvvetlerin değil yanal kuvvetlerin etkisi altındadır.

13
Bununla birlikte kumaşlar kullanımları sırasında çoğu kez sivri bir nesne ile temas
edebilirler.
Yırtılma mukavemetine etki eden faktörlere geçmeden önce; kumaşlarda yırtılma
işleminin nasıl gerçekleştiği üzerinde durmak faydalı olacaktır. Yırtılma mukavemeti
ölçümü için en çok kullanılan yöntem tek yırtmalı dil yöntemidir. Numune hazırlandıktan
sonra, numune üzerindeki dillerden her biri bir çene tarafından tutulacak şekilde çeneler
arasına yerleştirilir. Çenelerden biri sabit diğeri hareketlidir. Hareketli çenenin harekete
başlamasıyla önce: numune üzerindeki boyuna iplikler (yırtılma çizgisi boyunca devam
eden iplikler) gerilecek ve kıvamlarım kaybederek kaymaya başlayacaklardır. Yırtılma
işlemi üçgen şeklinde bir açıklık (del) oluşturacak şekilde yayılır. Numuneye uygulanan
kuvvet artıkça, boyuna iplikler kaymaya devam eder ve bir arada toplanarak sıkışırlar.
Böylece meydana gelen üçgenin büyüklüğü ve üçgene komşu alanlarda, ipliklerin üst üste
binme yoğunluğu artacaktır. Sıkışan bu bölgedeki ipliklerin kayması giderek zorlaşmakta
ve uygulanan kuvvet enine ipliklere aktarılmaya başlamaktadır. Kuvvet artışı devam ettiği
için enine iplikler kopmaya başlamakta yani yırtılma işlemi başlamakta ve boyuna iplikler,
tekrar birbirleri üzerinden kayarak, üçgen eklindeki bölgenin tekrar oluşmasını-
sağlamaktadır. Bu işlem kumaş numunesi tamamen yırtılıncaya kadar devam etmektedir.
Yırtılma çizgisi boyunca uzanan boyuna ipliklerin sabit kalmaları gerekir. Aksi halde
yırtılma yanal olarak devam edebilir.
Kumaşın yırtılması için gerekli kuvvet her bir ipliğe sırasıyla etki eder. Dolayısıyla
aynı özelliklerde iki kumaş için; çok sayıda ipliğin birlikte koparıldığı kopma
mukavemetine göre, ipliklerin tek tek koparıldığı yırtılma mukavemeti, çok daha düşüktür.
Yırtılma testleri ile elde edilen kuvvet tek bir değer olmayıp, seri olarak maksimum
değerler içermektedir.Yırtılma testi sırasında çenenin hareket mesafesi ile elde edilen
kuvvet arasındaki ilişki Şekil 3.4.'da verilmiştir.

Çene hareket mesafesi

Şekil 3.4: Yırtılma esnasında çene hareketi ile elde edilen kuvvet
arasındaki ilişki

14
 Şekil 3.5'da grafikteki en yüksek beş tepe değerinin aritmetik ortalaması, söz
konusu numune için yırtılma mukavemeti değeri olarak alınabilir.
Ring ipliklerinden üretilen kumaşların yırtılma mukavemetleri genellikle, yırtılma
mukavemetine etki eden diğer faktörler sabit kalmak kaydıyla, öpen end ipliğinden üretilen
kumaşlardan yüksektir. Kumaşı meydana getiren atkı ve çözgü ipliklerinin mukavemetleri,
kopma mukavemetinde olduğu gibi, kumaşın yırtılma mukavemeti üzerinde oldukça
etkilidir. Yırtılma işlemi sırasında iplikler tek tek kopabileceği gibi gruplar halinde de
kopabilir. Özellikle ipliklerin tek tek koptuğu durumlar için, yırtılma mukavemeti üzerinde
ipliğin kopma mukavemetinin etkisi daha belirgindir.
Kumaşı oluşturan ipliklerin kopma uzamasının yüksek olması durumunda, yırtılma
esnasındaki ipliklerin koptuğu andaki iplikler arası açıklık artacaktır. Bu açıklığın artması
ipliklerin daha zor kopması anlamına gelecektir. Dolayısıyla da ipliklerin kopma
uzamasının artmasıyla, kumaşın yırtılma mukavemetinde artma görülecektir.
Yırtılma mukavemetine; kopma mukavemetinin aksine, iplik özellikleri kadar
kumaş yapısı ve özellikleri de oldukça fazla etki etmektedir. Özellikle kumaş sıklığı ve
örgü tipi, yırtılma mukavemeti üzerinde oldukça etkilidir.
Atkı çözgü sıklığı yüksek olan kumaşların kopma mukavemetleri yüksek iken
yırtılma mukavemetleri; sıklıkları düşük olan kumaşlara göre daha düşüktür. Yani sıklıkları
artırılması kumaşın pek çok teknolojik özelliğini artırırken, yırtılma mukavemetini
azalmaktadır. Sıklıkları yüksek olan kumaşlarda iplikler arasındaki sürtünme kuvvetleri
yüksek olacaktır. İplikler arasındaki sürtünme kuvvetinin yüksek olması da, ipliklerin
birbirleri üzerinden kaymamasını ve böylelikle yırtılma esnasında üçgen şeklindeki
açıklığın daha kolay ve hızlı meydana gelmesini sağlayacaktır.
Kumaş örgü tipi de yırtılma mukavemeti üzerinde etkili olan diğer bir kumaş
özelliğidir. Örgü tipi, yırtılma esnasında birlikte kopan ipliklerin sayısı üzerinde etkilidir.
İplik kesişme sayısı düşük olan örgüler genellikle, ipliklerin hareket etmesine ve
dolayısıyla da ipliklerin grup oluşturmasına izin verirler. İpliklerin grup oluşturmasıyla da,
yırtılma sırasında uygulanan kuvvete karşı daha fazla direnç gösterirler. Örneğin 2/2 dimi
ve 2/2 panama örgülü kumaşların yırtılma mukavemetleri, aynı özelliklerdeki bez ayağı
örgülü kumaşlara göre daha yüksektir. Çünkü bez ayağı örgülü kumaşlarda iplikler
gruplaşmaya, 2/2 dimi ve 2/2 panama örgülü kumaşlardaki kadar yatkı değildir.
Kumaşa eğer sentetik reçineler veya nişasta gibi maddelerle terbiye yapılmışsa, bu
durum iplikler arasındaki sürtünme kuvvetini artırarak hareket serbestliğini azaltacaktır. Bu
azalma da kumaşın yırtılma mukavemetinde düşüşe neden olacaktır. Yine yıkama işlemiyle

15
iplikler arasındaki sürtünme kuvveti artacak, yırtılma mukavemeti azalacaktır. Yani
kumaşa sürtünme kuvvetini azaltıcı maddelerle terbiye yapılması durumunda, kumaşın
yırtılma mukavemeti artacaktır.

4. KAYNAK ARAŞTIRMASI

Texeira ve arkadaşları 1955 yılında, yırtılma mukavemeti üzerinde etkili olan en

önemli faktörlerin kumaş ile ilgili olanlar olduğunu ifade etmişlerdir. Örgü tipi, atkı ve
çözgü sıklıkları, üçgen şeklindeki yırtılma bölgesinin büyüklüğü ve bu bölgedeki ipliklerin
kuvvet-uzama eğrilerinin yırtılma mukavemeti üzerinde etkili olduklarını belirtmişlerdir.
Taylor 1959 yılında, bir kumaşın yırtılma mukavemetini veren bir formül
geliştirmiştir. Taylor'a göre üçgen şeklindeki açıklığın oluşabilmesi için; atkı çözgü
ipliklerinin birbirleri üzerinden kaymaları, kumaşın eğrilmesi, gerilim altındaki ipliklerin
gerekli şekilleri alabilmeleri için kumaşın çekildiği yöndeki iplik kıvrımları azalırken diğer
yöndeki iplik kıvrımlarının azalması gerektiğini ifade etmiştir.

Taylor'un geliştirdiği formül aşağıda verilmiştir.

tr= Yırtılma mukavemeti tahmini değeri

fs= n tane karşılıklı ipliğin kayması için gerekli kayma kuvveti

/3 = e"29 (capstan eşitliğinden)

(l - D6) = Her bir karşılıklı iplik arasındaki ipliklerin doğrusal bölümü

p= İplikler arasındaki açıklık

Taylor' un yırtılma mukavemetini veren formülü bazı kabuller içerir. Özellikle f

kuvveti tamamen bir kabul olarak alınmıştır.

f= Yırtılma esnasında oluşan üçgen şeklindeki açıklıktaki, N tane atkı ve çözgü

ipliklerinin kopma mukavemeti

16
 Burada iki tane önemli problem söz konusudur. Bir tanesi; numunenin çekilmesi
sırasında üçgen şeklindeki bölgedeki ipliklerin aynı anda kopması diğeri de; dillerin
hareketiyle artan normal kuvvet altında, yırtılma numunesindeki ipliklerin hareketlerinin
kısıtlanmasıdır. Bu problemler üçgen şeklindeki bölgedeki ipliklerin kumaştan dışarı
çekilmesini oldukça zorlaştırmaktadır. Taylor'un formülündeki bu sakıncaları gidermek
için son olarak Seo modeli kabul görmüştür. Bu formül Taylor'un formülü ile
benzeşmektedir. Bununla birlikte iki model arasıda önemli farklılıklar bulunmaktadır.
Taylor'un modeli gerilme esaslı iken Seo'nun modeli aşırı gerilim esaslıdır.

Mohamed ve Lord 1973 yılında; pamuk/polyester karışımından üretilen ring ve open

end ipliklerinden bez ayağı kumaşlar üretmişler ve bu kumaşların mekanik özelliklerini
karşılaştırmışlardır. Karşılaştırılan kumaş özellikleri; kopma uzaması, yırtılma ve aşınma
mukavemetidir. Kumaşlar 80*40 uç/inç çözgü - atkı sıklıklarında dokunmuşlardır. İplik
kıvrımlarının artmasıyla kumaş kopma uzaması arasındaki ilişki Şekil 4,1de verilmiştir.

Şekil 4,1: İplik kıvrımlarındaki artış ile kumaş kopma uzamasının değişimi

İplik kıvrımının artmasıyla; hem open end hem de ring ipliklerinden üretilmiş kumaşların
atkı ve çözgü yönlerindeki kopma uzamaları artmıştır. Aynı kıvrım değerinde, ring ipliklerinden
üretilen kumaşların kopma uzama değerleri open end ipliklerinden üretilen kumaşlardan daha
fazladır. Kumaşların atkı yönündeki kopma uzamaları da çözgü yönündeki kopma uzamalarından
daha düşüktür.

17
 Şekil 4.2.Atkı sıklığının artmasıyla kumaş yırtılma mukavemetindeki
değişme

Kumaşın atkı sıklığı arttıkça, her iki iplikten üretilen kumaş içinde kumaşların atkı
yönündeki yırtılma mukavemetleri azalırken, çözgü yönündeki yırtılma mukavemetleri bir
miktar artmıştır. Atkı yönünde yırtılma mukavemeti testi esnasında kopan iplikler çözgü
iplikleri, çözgü yönündeki test esnasında ise kopan iplikler atkı iplikleridir. Atkı sıklığının
artmasıyla, çözgü yönündeki iplikleri daha zor kopacağı söylenebilir.

Şekil 4.3: % 100 pamuk bez ayağı kumaş için, yırtılma mukavemetinin atkı
ipliğinin bükümüyle değişmesi

Hem open end hem de ring ipliğinden üretilen kumaşlar için, atkı bükümünün
artırılmasıyla kumaş yırtılma mukavemeti artmaktadır. Ring ipliğinden üretilen kumaşlarda
yırtılma mukavemetinin daha fazla artması; ring ipliklerinde liflerin önce paralelleştirilip
sonra bükülmesi sebebiyle, liflerin birbirleri üzerine daha iyi paketlenmesi ve bu sayede
iplik mukavemetinin artmasıyla açıklanabilir. Araştırmacıların aşınma mukavemeti ile ilgili
yaptıkları çalışmada; atkı sıklığının ve atkı ipliğinin bükümünün artmasıyla, hem open end
hem de ring ipliklerinden üretilen kumaşlarda, aşınma mukavemetinin arttığını
bulmuşlardır.

18
 Seo ve arkadaşları 1993 yılında, ring ve rotor eğirme sistemine göre ürettikleri
ipliklerden 2/1 dimi örgülerde kumaşlar üretmişlerdir. Bu kumaşlarda önce; kumaşlardan
çıkarılan atkı ve çözgü ipliklerinin ve daha sonra kumaşların çözgü doğrultusundaki,
gerilim testlerini yapmışlardır. Bu testler için; atkı ve çözgü iplikleri kumaş içinden
çıkartılarak test ortamında 24 saat bekletilmiştir. Gerilim testi için; 127 mm çene açıklığı
kullanılmıştır dolayısıyla iplik uzunluğu da 127 mm olarak seçilmiştir. İpliklerin
gerilimleri, 5 gramlık düşük ön yükleme kuvvetiyle, Instron Gerilim Ölçeri kullanılarak
ölçülmüştür. Çeneler numuneye dakikada, numune uzunluğunun 1/10'u kadar bir gerilim
uygular. Kumaş üretiminde kullanılan atkı ve çözgü ipliklerine ait bilgiler Çizelge 4.1.'da,
ipliklere ait gerilim ve gerilme kuvveti arasındaki ilişkiler de Şekil 4.5.'de verilmiştir.

Çizelge 4.1 PET / pamuk karışımından üretilmiş atkı-çözgü ipliklerine ait bilgiler

Şekil 4.5 : Kumaşlardan sökülmüş ring ve rotor ipliklerine ait kuvvet- gerilme
mukavemeti ilişkisi

Ring ve rotor ipliği olarak üretilen atkı ve çözgü ipliklerinin numaralan aynı
olmasına rağmen kuvvet- gerilme mukavemetleri birbirlerinden farklıdır. Genel olarak hem

19
atkı hem de çözgü ipliği için ring ipliklerinin gerilme mukavemetleri, rotor ipliğinden daha
büyüktür. Ring atkı ipliklerinin gerilme mukavemetleri ise beklenilenin aksine hem ring
çözgü hem de rotor çözgü ipliklerinden yüksek bulunmuştur.

Şekil 4.6 : Ring ve rotor ipliğinden üretilmiş kumaşlarda çözgü yünündeki kuvvet-
gerilme mukavemeti ilişkisi

Her bir iplik için hesaplanan, kumaşların çözgü yönündeki gerilim kuvvetleri ile,
kumaştan çıkarılan çözgü ipliklerinin gerilim kuvvetleri, hem ring hem de rotor iplikleri
için, oldukça benzerlik göstermektedir. Bu da gerilme veya kopma mukavemetlerinin
öncelikle iplik gerilme mukavemetinden etkilendiğini, örgü türü veya iplik üretim
sisteminden ise ikinci öncelikli olarak etkilendiğini, göstermektedir.
Scelzo ve arkadaşları 1994 yılında, iplik eğirme sistemlerinin, atkı- çözgü
sıklıklarının ve deney esnasındaki test hızının, kumaşların yırtılma mukavemetine etkilerini
araştırmışlardır. Yırtılma mukavemet testi; tek yırtmalı dil testi ile ve Instron Gerilim Ölçer
aletiyle yapılmıştır. Bu amaç için üretilen kumaşlardan 7,6 cm genişlik, 16,5 cm uzunlukta
numune kesilmiştir. Numunenin kısa tarafının tam orta noktasından 6,4 cm uzunluğunda
bir parça kesilerek, her birinin genişliği 3,8 cm olan iki tane dil meydana getirilmiş olur.
Çözgü numunelerinde, numunenin uzun kısmı atkı ipliklerine paralel, atkı numunelerinde
ise, numunenin uzun kısmı çözgü ipliklerine paralel olacak şekilde hazırlanır. Hazırlanan
numuneler 18-22C ° sıcaklık ve % 58-64 nispi nemde minimum 18 saat bekletilmiştir. Atkı
ve çözgü yönünden 3'er numune alınmıştır. Her bir kumaş numunesinden ise 12' şer
numune alınmıştır. Testler; 5, l cm/dakika ve 50,8 cm /dakika (ASTM Standartları) test
hızlarıyla yapılmıştır.
Numune üzerindeki her bir dil üzerinden l inçlik kısım, çenelerin kavraması için,
çenelerin plastik olan kavrama kısmına, karşılıklı olarak yerleştirilir. Çeneler arasındaki
açıklık başlangıçta 7,6 cm' dir. Çeneler sabit oranda artan bir hareket hızıyla hareket ederek

20
yırtılmanın, kumaşın kesildiği doğrultuda başlamasını ve devam etmesini sağlar. Yapılan
çalışma sonunda elde edilen sonuçlar Çizelge 3,10 'da verilmiştir.

Çizelge 4.2. 9 Ne atkı ve çözgü ipliklerinden oluşan pamuklu bez ayağı

kumaşa ait yırtılma mukavemeti test sonuçları

21
Çizelge 4.1 ve 4.2. incelendiğinde; her bir kumaş için, hem yırtılma mukavemet değerleri
hem de l cm'lik çene hareketinde kopan iplik sayıları verilmiştir. İki değer arasında genelde
negatif bir korelasyon vardır.
Kumaşın yırtılma hızı bir başka ifadeyle test hızı artıkça, yırtılma mukavemeti de
yaklaşık olarak % 56 oranında artmaktadır. Bu artış; ring ipliklerinden üretilen kumaşlarda,
rotor ipliğinden üretilen kumaşlara göre daha belirgindir.
9 Ne atkı ve çözgü ipliğinden üretilen bez ayağı kumaşa ait sonuçlar
incelendiğinde; rotor ipliklerinden üretilen kumaşların çözgü yönündeki yırtılma
mukavemetleri, ring ipliklerinden üretilen kumaşların çözgü yönündeki yırtılma
mukavemetinden biraz yüksektir. Bununla birlikte; ring ipliklerinden üretilen kumaşların
atkı yönündeki yırtılma mukavemetlerinin de, rotor ipliklerinden üretilen kumaşların atkı
yönündeki yırtılma mukavemetlerinden biraz yüksek olarak bulunmuştur. 36 Ne atkı ve
çözgü ipliğinden üretilen diğer kumaş grubu incelendiğinde ise; ring ipliğinden üretilen
kumaşların hem atkı hem de çözgü yönünde, yırtılma mukavemetleri yüksek bulunmuştur.
Genel olarak; hem ring hem de rotor iplikleriyle her iki iplik numarasıyla üretilen
kumaşlarda, atkı ve çözgü sıklıkları artıkça, yırtılma mukavemetleri düşmektedir. Sadece

22
36 Ne rotor ipliğiyle üretilen kumaşlarda çözgü yönünde hem sıklık artmış hem de yırtılma
mukavemeti artmıştır.
Herhangi bir kumaş için yırtılma mukavemetinin düşük yada yüksek olması, kumaş
içindeki ipliklerin hareket edebilmelerinin bir göstergesidir. Bu da iplik-iplik arası
sürtünme katsayısına, düşük iplik eğirme rijitliğine ve nispeten örgünün iplik hareketine
izin verip vermeyeceğine bağlıdır.
Çizelge 4.3 36 Ne atkı ve çözgü ipliklerinden oluşan pamuklu bez ayağı kumaşa ait
yırtılma mukavemeti test sonuçlan

Lee ve arkadaşları 1996 yılında; kumaşın mekanik özellikleri üzerinde terbiye

işlemlerinin etkilerini araştırmışlardır. Bu amaç için pamuklu denim kumaş üretilmiş ve bu
kumaşa; yakma, haşıl sökme, ağartma ve sanforizasyon işlemleri uygulanmıştır. Uygulanan
her terbiye işleminden sonra Kawabata değerlendirme sistemiyle (KES) kumaşın, sürtünme
katsayısı ve yüzey pürüzlülüğü ölçülmüştür. Başlangıçta kumaş sürtünme katsayısı; çözgü
yönünde 0.20, atkı yönünde 0.22 olarak ölçülmüştür. Yakma işleminden sonra hem atkı
hem de çözgü yönünde sürtünme katsayıları azalırken, haşıl sökme, ağartma ve

23
sanforizasyon işlemlerinden sonra sürtünme katsayılarında; hem atkı hem de çözgü
yönünde artış görülmüştür. Dolayısıyla bir kumaşın sürtünme davranışları üzerinde terbiye
işlemlerinin oldukça fazla etkili olduğu söylenebilir.

Slaten ve arkadaşları 1999 yılında, kumaşların fiziksel özellikleri ile sürtünme

katsayıları arasındaki ilişkileri incelemişlerdir. Bu amaç için, kumaşın bazı fiziksel ve
yüzey özellikleri ile, sürtünme katsayıları arasında korelasyon katsayıları hesaplamışlardır.
Çalışmada kullanılan 8 farklı kumaşa ait bilgiler Çizelge 4.4.'de verilmiştir.
Çizelge 4.4. kumaş özellikleri

Kumaş kalınlık ölçümü ASTM D1777 test metoduna göre, eğilme rijitliği de ASTM
D1388 test metoduna göre ölçülmüştür. Eğilme rijitliği ise kumaş ağırlığı ile eğilme
uzunluğunun çarpımı olarak verilmiştir. 8 farklı kumaşa ait sürtünme kuvveti ve sürtünme
katsayısı değerleri de Çizelge 3.14'de verilmiştir. Sürtünme kuvveti ve sürtünme katsayısı
değerleri kızak metodu ile ölçülmüştür. Bu metotta; 8*5 cm ölçülerinde alüminyum kızak
kumaş numunesiyle kaplanmış ağaç platform üzerinde, 5 cm/dakika hızla yatay olarak
hareket ettirilmektedir.

24
 Çizelge 4.5. kumaşların fiziksel özellikleri

Çizelge 4.6 kumaşın kinetik ve statik sürtünme değerleri

Burada; F sürtünme kuvveti, us ve |ik da sürtünme katsayılarıdır. Bu değerlerle bazı

kumaş özellikleri arasındaki korelasyon katsayıları da Çizelge 4.7’ de verilmiştir.

Çizelge 4.7 Sürtünme özellikleri ile bazı kumaş özellikleri arasındaki korelasyon
katsayıları

Korelasyon katsayısının negatif çıkması, iki değişkenden biri artarken diğerinin

azalması demektir. Yani kumaş ağırlığı, kumaş kalınlığı ve kurnasın eğilme rijitliği
arttıkça, kumaşın statik ve kinetik sürtünme katsayıları azalmaktadır. Korelasyon
katsayısının işaretine bakılmaksızın l'e yakın olması da, değişkenler arasındaki ilişkinin

25
önemli olduğu sonucunu verir. Yani kumaş sürtünme katsayıları; kumaş ağırlığı, kalınlığı
ve eğilme rijitliğinden etkilenmektedir.

Sabit Adanur ve arkadaşları 2000 yılında; kumaş kalitesinin geliştirilebilmesi için,

kumaşların mekanik özelliklerinin on-line olarak ölçülebilmesi gerektiğini ifade
etmişlerdir.(3) Tsadakoma ZA 203 hava jetli dokuma makinesinde farklı çözgü
gerilimleriyle dokunan 3/1 sol dimi örgülü pamuklu kumaşlar, iki farklı terbiye işleminden
geçirildikten sonra; kumaşların kopma, yırtılma ve aşınma mukavemetleri ölçülmüştür, l.
Grupta kumaşlar yıkanmış ve kurutulmuş, 2. Grupta ise ağartılmıştır. Kopma mukavemeti
ASTM D 5035-90 standardı ile kumaşlar ıslak ve kuru olmak üzere, yırtılma mukavemeti
ASTM D 1424-83 standardı ile ve aşınma mukavemeti ise, AATCC standartlarına göre 93-
1989 test metodu ile yapılmıştır. Farklı atkı gerilimleri ile; kumaşların kopma
mukavemetleri arasındaki ilişki Şekil 3.13'de, yırtılma mukavemetleri arasındaki ilişki
çizelge 4.8'de ve aşınma mukavemetleri arasındaki ilişki de Şekil 4.7'de verilmiştir.

Çizelge 4.8.ortalama atkı gerilimi ile kopma mukavemeti değişimi

Şekil 4.7: Ortalama atkı gerilimi ile yırtılma mukavemetinin değişimi

26
 Atkı geriliminin 8-8,5 cN değerini asmasıyla hem ıslak hem de kuru kumaşlar için
kopma mukavemeti ciddi bir şekilde azalmaktadır. Yine benzer bir şekilde atkı geriliminin
artmasıyla yırtılma mukavemeti de azalmaktadır. Atkı gerilimi artarken, kumaştaki ağırlık
kaybı her iki grup kumaş için de artmaktadır. Yani düşük atkı gerilimi, yüksek aşınma
mukavemetli kumaşlar verir. Ancak 8.3 cN den daha büyük gerilimlerde ağırlık kaybı iki
grup kumaş için de azalmakta yani aşınma mukavemeti artmaktadır.
Taibi ve arkadaşları 2001 yılında, KES (Kavvabata Evaluation System) ve FAST
( Fabric Assurance by Simple Testing) gibi test yöntemleriyle, kumaşların fiziksel ve
mekanik özelliklerinin objektif olarak ölçülebildiğini ifade etmişlerdir. Kumaşların sayılan
bu özellikleri kolayca ölçebilirken, kumaşların kuvvet karşısındaki davranışlarını tam
olarak ifade eden modellerin geliştirilmesi, o kadar kolay değildir.
Peirce 1937 yılında, kumaşın mikro yapısına dayanan bir model geliştirmiştir. Bu
model; uzatılamaz, sıkıştırılamaz, mükemmel esneklikte ve tamamen dairesel enine
kesitteki ipliklerden üretilmiş bez ayağı kumaşlar için geçerlidir. Halbuki iplik için yapılan
bu varsayımlar doğru değildir. Dolayısıyla da Peirce'nin bu modeli doğru değildir.
Olofsson'un modeli, ipliklerinin enine kesitlerinin dairesel olmasının gerekmediğini
ve deforme olabileceğini, dikkate alınarak hazırlanmıştır. Kumaşların iki eksenli
gerilmelerinde, iplikler başlangıçta-tamamen gerilimsizdir ve ipliğin eğilme rijitliği dikkate
alınarak model geliştirilmiştir. Peirce'nin modelinde kumaşların makaslama davranışları,
dolayısıyla da gerilme do formasyonları açıklanamamıştır.

27
Taibi ve arkadaşları ise; gerilme deformasyonu için, Kawabata'nın deneysel

Çizelge 4.9 KES- FBI a göre çizilmiş gerilme diyagramı

28
f: Geri dönüş prosesindeki birim uzunluktaki gerilme kuvveti (gf/cm)

Araştırmacılar Kawabata tarafından önerilen LT, WT ve RT değerlerinin kullanarak kumaş

uzama ve gerilen kumaşın geri dönüş prosesi için modeller geliştirmişlerdir.

Şekil 3.16'daki gerilme diyagramının uzama bölümüne göre, f tek değişkenli bir
fonksiyondur. O - EMT aralığında f monoton bir fonksiyondur (EMT sabittir). f(0) = O
ve f (EMT) - fmax dır.

f(e) değeri için teorik olarak çıkarılan model ile deneysel verilerin karşılaştırılması
ise Şekil 4.9'de verilmiştir.

29
 Kuvvet (gf/cm)

EC,

Gerilme (%)

Şekil 4.9: Atkı ve çözgü yönünde teorik ve deneysel gerilme diyagramları

EC1: Çözgü yönünde deneysel sonuçlara göre elde edilen eğri

EC2: Atkı yönünde deneysel sonuçlara göre elde edilen eğri

TC1: Çözgü yönünde teorik olarak elde edilen eğri

TC2: Atkı yönünde teorik olarak elde edilen eğri

Şekil 3.17'nin incelenmesiyle; atkı ve çözgü yönünde hem deneysel hem de teorik
olarak % gerilmenin artmasıyla gerilim kuvveti de artmaktadır. Deneysel ve teorik sonuçlar
arasındaki uyum da oldukça iyidir. Deneysel ve teorik eğriler arasındaki küçük farklılıklar,
gerilme lineerliğinin LT(e) teorik olarak yanlış hesaplanmasından kaynaklanabilir.

Şekil 4.9'deki gerilme eğrilerinden elde edilen mekanik özellikler (Kawabata

parametreleri) Çizelge 4.10 de verilmiştir.

Çizelge 4.10 Numune kumaşta gerilme testi için elde edilen Kawabata parametreleri

30
 4.1 Kumaş Testleriyle İlgili Önceden Yapılmış Çalışma

" İplik özelliklerinin pamuklu bez ayağı kumaşların bazı mekanik özelliklerine etkileri
üzerine bir araştırma" isimli bu bölümde, çalışmanın amacı; atkı ve çözgü iplik
özelliklerinin, bez ayağı kumaşların bazı mekanik özellikleri üzerinde etkilerinin araştırılmasıdır.

Bu amaç için öncelikle; iki farklı harmanın her birisinden; farklı büküm sayılarında Ne
16/1, Ne 20/1, Ne 24/1 ve Ne 30/1 karde iplikleri üretilmiştir. İki farklı harmandan iplik
üretilmesi, elde edilecek sonuçların birbirleriyle karşılaştırılmasına imkan sağlayacağından,
sonuçların güvenilirliğini temin edecektir. Öncelikle iplik üretiminde kullanılan her bir
harmana ait liflerin özellikleri ölçülmüştür. Daha sonra üretilen ipliklerin sırayla; numara,
numara /varyasyonu, büküm, mukavemet, düzgünsüzlük ve tüylülükleri tespit edilmiştir.
Her bir harmandan ayrı ayrı üretilen, toplam 9 farklı iplik kullanılarak 16 farklı bezayağı
kumaş üretilmiştir.l. harmandan üretilen ipliklere ait özellikler Çizelge 5.3'de 2. harmandan
üretilen ipliklere ait özellikler de Çizelge 5.4'de verilmiştir. 1. ve 2. harmandan üretilen
ipliklerden dokunan kumaşlar, kumaş özellikleri açısından tamamen aynı olup, bu kumaşlara ait
bilgiler de Çizelge 5.5'de verilmiştir.

Üretilen kumaşların her birinden 5 numune alınarak bu kumaşlara standart terbiye

işlemleri uygulandıktan sonra, her bir numunenin, atkı ve çözgü yönünde ayrı ayrı olmak üzere,
kopma ve yırtılma ve tek yönlü olarak ta aşınma mukavemetleri ölçülmüştür. Her bir
harmandan üretilen ipliklerden dokunan kumaşlar kendi arasında değerlendirileceği için lif
özelliklerinin, kumaşların sayılan mekanik özellikleri üzerindeki etkileri göz ardı edilebilecektir.
Yine tüm kumaşlara aynı terbiye işlemleri uygulanacağı için, terbiye işlemlerinin de etkileri
dikkate alınmayacaktır. Kumaşların mekanik özellikleri üzerinde etkili olan iplik özellikleri ve
kumaş gramajı hariç, diğer tüm parametreler sabit tutulmaya çalışılacaktır. Sonuçta; ölçülen
iplik özellikleri ile kumaşlara ait ölçülen kopma, yırtılma ve aşınma mukavemet değerleri
arasında ilişkiler incelenecektir.
Materyal
Araştırmanın materyalini 2001 yılına ait Ege Bölgesi pamuklarından üretilmiş bez
ayağı kumaşlar oluşturmaktadır. Kumaşların üretiminde kullanılan atkı ve çözgü iplikleri;
Denizli Organize Sanayi Bölgesinde kurulu bir iplik işletmesinde, iki farklı harmandan
üretilmiştir. Ne 16/1, Ne 20/1, Ne 24/1 ve Ne 30/1 karde ipliklerinin üretiminde kullanılan
harmanlara ait harman reçeteleri Çizelge 4.1 ve Çizelge 4.2'de verilmiştir.

31
 Üretilen bu ipliklerden bez ayağı kumaşlar da aynı firmanın dokuma işletmesinde
dokunmuştur. Kumaşlara uygulanacak standart terbiye işlemleri de yine aynı firmanın terbiye
departmanında yapılmıştır.

Çizelge 4.2: 2. Harmana ait Pamuklar

Metot
Bu kısımda; materyal kısmında belirtilen pamukların fiziksel özelliklerinin ölçümü,
üretilen ipliklere ait iplik planları, iplik özelliklerinin ölçümü ve kumaş özelliklerinin
ölçümleri hakkında bilgiler verilecektir.

Lif Özellikleri Ölçümü

Materyal kısmında belirtilen pamukların lif özellikleri Spınlab USTER HVI 900
aletiyle ölçülmüştür. Lifler harmanlandığı için, lif özelliklerinin ölçümünün yapıldığı numune
Unıflex B60 makinesinden alınmıştır. Böylece ölçüm sonuçlarının, harman değerini daha iyi
yansıttığı söylenebilir. Harmanlanmış pamuktan numune TS 3725'e göre alınmıştır. Ölçülen
lif özellikleri; incelik, uzunluk, uniformite oranı, mukavemet ve % uzamadır. Spınlab USTER
HVI 900 aletiyle yapılan tüm ölçümler aletin katalogunda belirtildiği gibi yapılmıştır.

İplik Planı

Farklı büküm sayılarında ve farklı numaralarda üretilen toplam 7 ipliğe ait iplik
planlan Çizelge 4.3'te verilmiştir. İplik işletmesi, Rieter firmasına ait makinelerden oluşmaktadır.

32
 İplik Özelliklerinin Ölçümü
Çizelge 4.3'de belirtilen iplik planına göre üretilen ipliklerin, ölçülen iplik
özellikleri ve kullanılan standartlar Çizelge 4.4'de verilmiştir.

Çizelge 4.4: Ölçülen iplik özellikleri ve kullanılan standartlar

İplik numarası USTER AUTOSORTER III ile, iplik mukavemetleri USTER

TENSORAPİD 3 ile, iplik bükümü, ZWEİGLE D 302 ile, iplik düzgünsüzlüğü ve iplik

33
tüylülüğü ise aynı anda USTER TESTER 3 ile ölçülmüştür. İplik mukavemeti hariç diğer
tüm iplik özelliklerinin ölçümünde, her bir kopstan bir kez ölçüm yapılmıştır. İplik
mukavemetinde ise her bir kopstan 5'er ölçüm yapılmış ve her bir kopsa ait mukavemet
değerleri, 5 ölçüm değerinin ortalaması olarak verilmiştir.
İplikler deney için TS 9947'ye uygun olarak hazırlanmıştır. Her bir iplik için, 1008 iğlik
ring iplik makinesinden, rasgele 5 iğden alınan kopslar kullanılmıştır. Laboratuar klima şartları TS
240'da belirtildiği gibidir. Yapılan tüm ölçümlerde numune sayısı TS 239 göre belirlenmiştir.

Kumaş Özelliklerinin Ölçümü

Üretilen bez ayağı kumaşlara ait ölçülen özellikler ve bu özelliklerin ölçümünde
kullanılan standartlar Çizelge 4.5'de verilmiştir.

Çizelge 4.5: Ölçülen kumaş özellikleri ve kullanılan standartlar

Kumaş kopma ve yırtılma mukavemetleri Titan Universal Mukavemet

Ölçeri ile, aşınma mukavemeti ise Nu-Martindale Aşınma ve Pilling Ölçeri ile
ölçülmüştür.

4.2 Araştırma Sonuçları

1. harmana ait liflerin ölçülen fiziksel özellikleri Çizelge 5. l'de 2. harmana ait
liflerin ölçülen fiziksel özellikleri ise Çizelge 5.2'de verilmiştir.

Çizelge 5.1: 1. harmana ait liflerin fiziksel özellikleri

34
 Çizelge 5.1 ve Çizelge 5.2'de lif özellikleri verilen harmanların her birinden ayrı
ayrı olmak üzere, Ne 16/1, Ne 20/1, Ne 24/1 ve Ne 30/1 karde iplikleri, Çizelge 4.3 'de
belirtilen iplik planına göre üretilmiştir. Metot kısmında belirtildiği gibi, üretilen bu
ipliklerin; numara, büküm, mukavemet, düzgünsüzlük ve tüylülükleri ölçülmüştür. 1.
harmandan üretilen ipliklerin iplik özellikleri Çizelge 5.3'de 2. harmandan üretilen
ipliklerin iplik özellikleri ise Çizelge 5.4'de verilmiştir. Her bir iplik özelliği için Çizelge
5.3 ve Çizelge 5.4'de verilen değerler; ölçülen 5 değerin aritmetik ortalamalarıdır. Çizelge
5.3: 1. harmandan üretilen ipliklerin iplik özellikleri

35
 Çizelge 5.3 ve Çizelge 5.4'te belirtilen; 1,2,3,4 ve 7 numaralı ipliklerin her birinden
5 farklı çözgü levendi hazırlanmıştır. Yine Çizelge 5.3 ve Çizelge 5.4'te belirtilen; 2,3,4,5
ve 6 numaralı iplikler atkı iplikleri olarak kullanılmıştır. Belirtilen atkı ve çözgü iplikleri
kullanılarak 12 farklı bez ayağı kumaş üretilmiştir. 1. harmandan üretilen kumaşlara ait
bilgiler Çizelge 5.5'de, 2. harmandan üretilen kumaşlara ait bilgilerde Çizelge 5.6'da
verilmiştir. Çizelgelerde verilen değerler, 5 ölçüm değerinin aritmetik ortalamasıdır. Bu
çizelgede atkı ve çözgü ipliklerine ait numaralar tex olarak verilmiştir. Bundan böyle iplik
numaraları tex olarak verilecektir. Üretilen ipliklerin tex olarak karşılıkları şu şekildedir.

Nel6 = tex 37

Ne'20 = tex 29,6

Ne 24 = tex 24,6

Ne30 = tex 19,7

36
 Çizelge 5.5: 1. harmandan üretilen ipliklerden dokunan bezayağı kumaşlar

Çizelge 5.5 ve Çizelge 5.6'daki 2.,6.,7. ve 11. kumaşlar tamamen aynı kumaşlardır.
Çizelge 5.6: 2. harmandan üretilen ipliklerden dokunan bez ayağı kumaşlar

12 kumaş 4 farklı gruba ayrılmıştır, l. gruptaki kumaşlarda sadece çözgü numaralan

değiştirilmiş, diğer kumaş parametreleri sabit tutulmuştur. Benzer şekilde 2. grupta sadece
çözgü bükümleri, 3. grupta sadece atkı numaraları ve 4. grupta ise, sadece atkı bükümleri
değiştirilmiş, diğer kumaş parametreleri sabit tutulmuştur. Her bir gruptaki kumaşlarda ayrı
ayrı 5'er tane kopma, yırtılma ve aşınma mukavemetleri ölçülecektir. Çözgü numarası ile
sayılan mekanik özellikler arasındaki ilişkilerin incelenmesi için 1. gruptaki kumaşlardan,
çözgü bükümünün etkileri incelenirken 2. gruptaki kumaşlardan, atkı numarasının etkileri
araştırılırken 3. gruptaki kumaşlardan ve atkı bükümünün etkileri araştırılırken de 4.
gruptaki kumaşlardan elde edilen veriler kullanılacaktır.

37
 Kumaşın herhangi bir mekanik özelliği üzerinde etkili olan iplik özellikleri
incelenirken; mekanik özellikleri üzerinde etkili olan diğer parametrelerin etkileri de göz
önünde bulundurulmalıdır. Özellikle kumaş gramajı, mekanik özellikler üzerinde en fazla etkiye
sahip kumaş özelliklerinden biridir. Bununla birlikte atkı ve çözgü numaralarının
değiştirildiği durumlarda, kumaş gramajı da direkt olarak değişmektedir. İlgili değişkenler
arasında regresyon denklemleri yazılırken tüm denklemlere kumaş gramajının da ilave edilmesi
uygun olacaktır. Regresyon denklemleri yazılırken; çözgü bükümü, çözgü numarası, atkı bükümü
ve atkı numarası bağımsız değişkenler, kopma mukavemeti, yırtılma mukavemeti, aşınma
mukavemeti, ve kumaş gramajı ise bağımlı değişkenler olarak kabul edilecektir.
Kopma, yırtılma ve aşınma mukavemetleri üzerinde, atkı ve çözgü ipliklerinin numara
ve bükümlerinin etkilerinin araştırılması için değişkenler arasında üçlü regresyon denklemleri
yazılacaktır. 12 farklı kumaşın her birinden 5'er tane kopma, yırtılma ve aşınma mukavemeti testi
yapılacak ve toplam 60 tane kopma, 60 tane yırtılma ve 60 tane aşınma mukavemeti değeri
elde edilecektir.

5.KOPMA MUKAVEMETİ TESTİ YAPILIŞI

5.1.Kumaş Mukavemet Testleri İçin Örnek Alırken Dikkat Edilmesi Gereken
Noktalar
Kumaş mukavemet veya başka bir özelliğini test ederken, bir kumaş topunun
uzunluğu boyunca örnek almanın teorik olarak en doğru olan metodu laboratuar
örneklerinin kumaş uzunluğu boyunca faklı aralıklarla alınmasıdır. Fakat pratikte böyle
bir örnek alma metodunun uygulanması ve pratik açılardan zorluklar getirebilir. Bu
nedenle bir özelliğin top boyunca değişiminin belirlenmesinin hedeflendiği durumlar
dışında örnekler, seçilen toplardan top ucundan itibaren bir metre mesafeden alınır.
Kumaş toplarının daha önceden daha büyük toplardan kesilerek ayrıldığında emin
olunduğu durumlarda örnekler bir metre mesafe bırakmaksızın uçlardan alınabilir. Örnek
alınacak top sayısı tablo 5.1’de verilmiştir.
Toplardan test örnekleri alırken aşağıdaki noktalara dikkat edilmesi gerekir:
1-Kumaşın gözle görülebilir herhangi bir düzensizlik, hasar, hata veya
renk farkı içeren bölümlerinden örnek alınmalıdır.
2-Örnek alınmadan önce kumaşın kondisyonlanmış olmasına, örnek alma ve test
işlemlerinin standart koşullarında yapılmasına özen gösterilmelidir.
3-Örnek alınacak kumaş üzerinde kırışıklıklar, buruşmalar varsa önce dikkatli bir şekilde

38
ütülenmeli sonra kondisyonlanarak örnek alınmalıdır.
4-Örnek alırken kumaş uygun bir masa üzerine düzgün ve gerilimsiz bir şekilde serilmiş
olmalıdır.
5-Örnekler kumaş kenarından kumaş eninin %10'u kadar bir mesafe bırakıldıktan sonra
alınmaya başlanmalıdır.
6-Özellikle kopma ve yırtılma mukavemeti testlerinde alınan örneklerin aynı atkı ve
çözgü ipliklerini içermemesine dikkat edilmeli ve bu koşulu sağlayacak bir örnekleme
planı uygulanmalıdır (Şekil 5.1). Tabii ki ıslak mukavemet testleri için bu kuralın yanı
sıra örnek uzunluğunun iki katı uzunlukta olmasına da dikkat edilmelidir. Çünkü kuru ve
ıslak test sonuçlarının karşılaştırılması istendiğinde kullanılan örneklerin aynı atkı ve
çözgü ipliklerini içermesi karşılaştırmanın daha sağlıklı olmasını sağlayacaktır.
Kumaş mukavemet testi TSE 395 ‘e göre yapılmıştır.

Şekil 5.1. Kumaşlardan Doğru Örnek Alma Biçimi

tablo 5.1 örnek alınacak malzeme, metre veya kilogram

39
Yığının toplam Yığının toplam Alınacak Alınacak kumaş
uzunluğu, m kütlesi,kg kutu,konteynır topu sayısı
vb.sayısı*

2500’den daha az 500’den daha az En az 1 3

5000’den daha az 1000’den daha az 3 3
5000’den daha fazla 1000’den daha fazla 3 3

Ve takip eden her 5000m veya 1000kg için ilave olarak 1 tane daha alınır.

*yığında üç taneden daha az kutu, konteynır vb. varsa, tek bir kutuda sadece iki üç top olsa
bile, kutulardan toplam olarak en az üç top alınır.

1-Üst tespit çenesi

2-Deney numunesi
3-Alt tespit çenesi
4-Uzunluk ölçü çubuğu
5-Deney uzunluk ayar
sürgüsü
6-Destek hareket sehpası
7-Kramayer hareket dişlisi
8-Kumanda kolu
9-Şanzuman kapağı
10-Hareket yönü mandalı
11-Çalıştırma düğmeleri
12-Motor
13-Hız ayar kol ve
göstergesi
14-Motor ve hareket
organları kutusu
15-Üst çeneyi tespit kolu
16-Eksantrik yönlendirme
mekanizması
17-Denge ağırlığı
şekil5.2.kumaş mukavemet ölçüm cihazı

40
 18-Denge kolu yuvası
19-Çekme kolu ağırlığı
20-Ölçüm göstergesi hareket kolu
21-Kopma dayanımı ölçüm göstergesi
22-Değer gösterge skalası
23-Netice değeri sabit tutma skalası
24-Çizici uç
25-Kopma uzama bağıntısı grafik çizimi
26-Uzama göstergesi çelik şeridi
27-Şerit hareket mak.
28-Şeride hareket veren bağlantı
29-Uzama miktarı göst.
30-Kopma yeri temsili kopuş
31-Aygıt gövdesi
32-Üst kısım koruma kapağı kutusu
33-Altlık
34-Taban

5.2.Kopma Mukavemeti Testlerinde Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar

Şerit veya kavrama yöntemi ile kumaş, kopma mukavemeti belirlenirken,doğru ve
güvenilir sonuçlar alabilmek için dikkat edilmesi gereken, bazı genel kurallar vardır. Bu
kurallar aşağıda kısaca özetlenmiştir.
1-Farklı zamanlarda, farklı ortamlarda ve/veya farklı kişiler tarafından yapılan
testlerin karşılaştırılabilmesi için, örneklerin hazırlanmasından test sonuçlarının
belirlenmesine kadar, ilgili Türk Standartlarına veya yaygın olarak kullanılmakta olan

bir ulusal veya uluslararası standarda uygun olarak çalışmaya özen gösterilmelidir.
2- Hangi kopma testinin uygulanacağı esas olarak mukavemeti belirlenecek
kumaşa bağlıdır. Nonwoven veya kaplanmış kumaşlar gibi kenarlarından iplik sökülmesi
mümkün olmayan, veya çok zor olan sökülmüş şerit testi uygulanamaz, kesilmiş şerit testi
yapılması gerekir. A.B.D.' de kavrama testi ile ölçülen değerin kumaşın‘efektif
mukavemeti’ olduğu kabul edilmekte ve rutin testler için şerit yöntemine göre daha fazla
tercih edilmektedir . Dikkate alınması gereken diğer bir nokta da test örneklerinin
hazırlanması için gereken süredir; kavrama testi için örnek hazırlamak daha kolay ve
hızlıdır. Türkiye’ de daha çok sökülmüş şerit testi tercih edilmektedir.

41
 Kopma mukavemeti testleri için anımsanması gereken önemli bir nokta da şerit ve
kavrama testlerinin örme kumaşlar için sağlıklı sonuçlar vermediği ve bu nedenle
önerilmediğidir.
3- Kopma mukavemeti testlerinde genellikle değerinin yanı sıra uzama oranının
(kopma uzamasının) da belirlenmesi tercih edilmektedir. Kopma uzaması hesaplanırken,
örneğin başlangıç uzunluğu ve ölçülen uzaması örnek çenelerin arasına yerleştirilirken
uygulanan ön gerilime bağlıdır. Bu durumda tüm örneklere ilgili standartta belirtilen
miktarda (örneğin TS 2150' ye göre kopma mukavemetinin %5 i kadar bir ön germe
uygulanmalıdır.
4-Testler sırasında kumaş örneğinin çenelerin arasından kayması, çenenin içinde
veya kenarında kopması gibi durumlarda o deney geçersiz sayılarak yerine yeni örnek
hazırlanır. Bir kopmanın geçerli sayılıp sayılmaması için verilecek karar, test sırasında
örneğin gözlenmesine ve kumaşın değişkenliğine bağlıdır. Çenedeki kopmaların geçerli
sayılmaması için başka bir yöntem bulunmadığından, kopma mukavemeti diğer örneklerin
kopma mukavemetlerinin ortalamasının %50' sinin altına olan ve çenelere 5 mm' den yakın
olan kopuşlar geçerli sayılmaz. Bu koşulların dışında olan ve uygulanışı sırasında herhangi
bir hata gözlenmeyen tüm kopuşlar dikkate alınır.
Çoğu kez bir test örneğinin çenelerin kenarına yakın yerlerden kopuşunun nedenini
saptamak zordur. Bu durum çenenin örneği zedelemesinden, kesmesinden olabileceği gibi,
kumaş üzerindeki zayıf yerlerin rasgele dağılımı nedeniyle de olabilir. Bu nedenle test
geçersiz sayılmadan önce incelenerek çenelerin kenarına yakın kopmanın çenelerden
kaynaklandığından emin olunduktan sonra sonuç geçersiz sayılmalıdır.Kumasın çenelerde
kayması veya örneklerin %25'mden daha fazlasının çene kenarına 5 mm' den daha yakın
kopması durumunda çenelerin bir dolgu maddesi ile kaplanması kumaşın çene yüzeyi
altında kalan bölümünün kaplanması veya çene yüzeyinin değiştirilmesi gibi önlemler
alınmaktadır. Alınan bu önlemler elde edilecek test sonucunu etkileyebileceği için test
sonuçlan değerlendirilirken unutulmamalıdır.
5- Bazen kumaşların kuru haldeki kopma mukavemetinin yanı sıra ıslak kopma
mukavemetini de belirlenmesi gerekebilir. Bu durumda test örnekleri kuru testler için
gerekenlerden en az iki katı uzunlukta kesilir. Her örnek numaralanır ve ikiye bölünür.
Ortadan ikiye ayrılan örneğin bir parçası kondisyonlanarak kuru mukavemet testi için,
diğeri ise ıslak haldeki mukavemeti saptamak için kullanılır. Aynı örneğe ait her iki
parçaya da aynı numaranın verilmesine dikkat edilerek, aynı iplikleri içeren kuru ıslak
mukavemet değerlerinin karşılaştırılabilmesi sağlanır. Islak olarak test edilmesi istenen

42
örnekler iyice ıslanıncaya kadar suya daldırılmalıdır. İyi bir ıslatma sağlayabilmek için %
0.05 ‘i geçmemek koşulu ile nötr iyonik bir ıslatıcı madde ilave edilebilir. Rutin laboratuar
denemeleri için kumaş örneklerinin bir saat kadar suda bekletilmesi yeterli olmaktadır.
Örneklerin testi sudan çıkarıldıktan en çok iki dakika içerisinde tamamlanmalıdır.

Sonuç

43
 Görüldüğü gibi kumaş mukavemeti birçok parametreye bağlıdır. Bu çalışma ve
yapılmış olan sıklık, iplik numaraları ve örgü yapılarının birbiri ile ne derece bağımlı
olduğu görülmektedir.dır. Bu çalışma ve yapılmış olan sıklık, iplik numaraları ve örgü
yapılarının birbiri ile ne derece bağımlı olduğu görülmektedir.
Buradan hareketle söyleyebiliriz ki ; dokunmuş kumaşlar çözgü doğrultusunda, bu
doğrultuda daha çok iplik olmasından yani sıklığının daha fazla olmasından dolayı daha
sağlamdır. Ayrıca dokuma sırasında ihtiyaç duydukları daha fazla mukavemeti vermek için
çözgü iplikleri atkı ipliklerinden daha çok büküme sahiptir.
Kısmen uzun atlamaların olduğu dimi ve gevşek yapılandırılmış kumaşlar, sıkı
dokuma yapıları olan bez ayağı kumaşlara göre çoğunlukla daha yüksek mukavemet
değerlerine sahiptir. Buradan hareketle kumaşlarda görünümün ile birlikte sıklık, örgü
yapısı iplik numarası parametrelerinin bilinmesi bize o kumaşın mukavemeti hakkında
daha detaylı sonuçlar verecektir.

KUMAŞ KOPMA MUKAVEMETİ TEST SONUÇLARI

44
 MUKAVEMET
SIKLIK(cm) NUMARA(Nm)
(kp/ 1gr)
Çözgü Atkı Çözgü Atkı Çözgü Atkı
28 24 14/1 15/1 6,26 7,13

MUKAVEMET
SIKLIK(cm) NUMARA(Nm)
(kp/ 1gr)
Çözgü Atkı Çözgü Atkı Çözgü Atkı
25 20 42/1 38/1 7,2 7,1

MUKAVEMET
SIKLIK(cm) NUMARA(Nm)
(kp/ 1gr)
Çözgü Atkı Çözgü Atkı Çözgü Atkı
23 16 15/1 10/1 7,5 7,3

MUKAVEMET
SIKLIK(cm) NUMARA(Nm)
(kp/ 1gr)
Çözgü Atkı Çözgü Atkı Çözgü Atkı
48 38 62/1 62/1 8 7,5
MUKAVEMET
SIKLIK(cm) NUMARA(Nm)
(kp/ 1gr)

45
Çözgü Atkı Çözgü Atkı Çözgü Atkı
42 23 25/1 20/1 6,5 7,5

MUKAVEMET
SIKLIK(cm) NUMARA(Nm)
(kp/ 1gr)
Çözgü Atkı Çözgü Atkı Çözgü Atkı
44 20 68/2 14/1 9,7 8,1

MUKAVEMET
SIKLIK(cm) NUMARA(Nm)
(kp/ 1gr)
Çözgü Atkı Çözgü Atkı Çözgü Atkı
43 24 27/1 22/1 7 8,1

MUKAVEMET
SIKLIK(cm) NUMARA(Nm)
(kp/ 1gr)
Çözgü Atkı Çözgü Atkı Çözgü Atkı
40 23 40/1 35/1 9,6 6,4

46
 MUKAVEMET
SIKLIK(cm) NUMARA(Nm)
(kp/ 1gr)
Çözgü Atkı Çözgü Atkı Çözgü Atkı
24 19 34/1 35/1 5,9 6,0

MUKAVEMET
SIKLIK(cm) NUMARA(Nm)
(kp/ 1gr)
Çözgü Atkı Çözgü Atkı Çözgü Atkı
50 35 90/1 105/1 11 11

47