1

ASMA KÖPRÜLERİN TARİHSEL GELİŞİM SÜRECİ VE

ÇALIŞMA PRENSİBİ

Asma köprülerin ilk kullanılışı tarih öncesi devirlere kadar uzanır. İlk çağ insanı asma ağacı
ve bambu gibi bazı bitkilerin bükülebilir elemanlarından yaptığı kablolarla nehir, dere, vadi
gibi benzeri engellerden geçebilmeyi başarmıştır.

İlk asma köprü zincir ve ip halatlar kullanılarak Çinliler tarafından inşaa edilmiştir. Çin’de
Min nehri köprüsü ile Peru’da San Luis Rey köprüsü eski çağlara ait ilginç asma köprü
örnekleridir. Günümüzde kullanılan asma köprülerin sadece 100 yıllık bir geçmişleri vardır.

Asma köprülerin gelişimindeki en büyük etken, kuşkusuz çelik kablolardır. El ile yapılan
telleri 14.yüzyılda Avrupa’da makinede çekilen teller izlemiştir. Bügünkülere benzeyen ilk
çelik kablo ise 1834 yılında Albert isimli bir Alman tarafından geliştirilmiştir. Çelik
kabloların geliştirilmesi ve taşıyıcı sistem malzemesi olarak kullanılmaya başlamasıyla, asma
köprülerde büyük gelişmeler olmuştur.

Asma köprülerin çalışma prensibi Şekil 1’de basitçe açıklanmaya çalışılmıştır. Asma
köprülerde iki taşıyıcı kenar ayak, iki ana taşıyıcı kablo ve ana taşıyıcı kabloların bağlandığı
ankraj kütleleri bulunmaktadır. Araçların geçtiği tabliye dediğimiz yol, askı çubukları adı
verilen ve genelde düşey konumda olan kablolar yardımıyla iki ana taşıyıcı kabloya
asılmıştır.

Şekil 1. Asma Köprülerin Çalışma Prensibi

 2

Asma Köprülerin Taşıyıcı Sisteminin Oluşturulması

Kablolar
Asma sistemlerde kablo terimi, bükülebilir (fleksibl) bir çekme elemanını ifade eden genel
anlamda bir terimdir. Kabloların yapımında kullanılan teller, sıcakta haddelenmiş yüksek
karbonlu çelik çubukların soğukta çekilmesi suretiyle üretilirler. Korozyona karşı
korunmalarını sağlamak için teller bir tabaka saf çinko ile kaplanarak galvanize edilirler.

Bir örnek olarak İstanbul’da yapımına 1970 yılında başlanan ve 29 Ekim 1923 tarihinde
Cumhuriyetimizin ellinci yılında hizmete giren Boğaziçi köprüsü’nün iki ana taşıyıcı
kablosunun her birinde 5 mm çapında yüksek mukavemetli galvanize 10600 adet tel
bulunmaktadır. Paralel tel grubu düzende yapılan söz konusu ana kablo 600 mm çapında bir
görünüm arz etmektedir.

Asma köprü uygulamalarında halen kablo olarak kullanılan başlıca elemanlar :

a) Tel grupları
Bir merkez tel etrafında helisel olarak sarılan bir ya da daha çok tabakalı telden oluşur.

Şekil 2. Tel Grupları

b) Çelik halatlar
Tel gruplarının bir çekirdek etrafında helisel olarak sarılmasıyla elde edilirler (Şekil 3).

Şekil 3. Çelik Halatlar

 3

c) Paralel tel grupları

Tellerin helisel olarak sarılmayıp, paralle bir düzende bir araya gelmesiyle elde edilir
(Şekil 4).

Şekil 4. Paralel Tel Grupları

Ana kablolar, Şekil 5’de görüldüğü gibi yüksek mukavemetli, galvanizli, 5 mm çapında
tellerin ayaklar arasında düzenlenen bir çıkrık mekanizması kullanılarak örülmesiyle
oluşturulur.

Şekil 5. Ana Kabloların Oluşturulması

 4

Örülme işleminin tamamlanmasından sonra ana kablolar uygun aralıklarla çepeçevre

sıkıştırılır ve tabliyeyi taşıyacak olan düşey kabloların bir ucu bu noktalara mesnetlenir (Şekil
6).

Şekil 6. Ana Kablonun Sıkıştırılması ve Düşey Kablonun Bağlanması

Tabliye
 5

Araçların kullanacağı tabliyenin taşıyıcı sistemini kutu kesitli çelik üniteler

oluşturmaktadır. Bu üniteler güçlendirilmiş çelik levhaların, kutu kesiti meydana getirecek
şekilde birbirine kaynakla birleştirilmesi ile üretilirler. Şekil 7’de de görüldüğü gibi platformu
oluşturacak olan bu ünitelerin herbiri, sırayla su seviyesinden gerekli yüksekliğe çıkartılarak
bu seviyede daha önce kaldırılmış olan bir başka üniteye birleştirilir. Kaldırma işlemi ana
kablolar arasında düzenlenmiş gezici bir vinç yardımıyla yapılır.

Şekil 7. Tabliyenin Oluşturulması

Hiperstatik Asma Köprülerin Mukavemet Hesapları

 6

Rijitlik kirişinin ortasında mafsal olmaması halinde asma köprü hiperstatik asma köprü
tipini oluşturmaktadır. Bu tip asma köprülerde kabloda oluşan S çekme kuvvetinin sabit olan
H yatay bileşeni hiperstatik bilinmeyen olarak seçilir ve değeri asma köprü sisteminin elastik
şekil değişimi göz önüne alınarak bulunur. Şekil 8’de görüldüğü gibi bir asma köprünün,
rijitlik kirişinin herhangi bir (t) kesitinde oluşacak eğilme momenti, kesme kuvveti ve eksenel
kuvveti bulmak için bu (t) kesitinden asma köprüyü ikiye ayırdığımızı varsayalım (ayırma
prensibi). Alınan kısımla, atılan kısmın denge şartından ve dış kuvvetlerle, kesite tesir eden iç
kuvvetlerin dengede olacağı yazılırsa, Mt eğilme momenti:

M t =¿

burada ¿, açıklığı köprünün açıklığına eşit ve aynı yükler ile yüklü fiktif bir kirişin A
mesnetindeki VA tepkisidir (Şekil 8). Buna göre:

terimi aynı fiktif kirişin (t) kesitindeki ɱt eğilme momentidir. Bu duruma göre asma köprünün
(t) kesitinde rijitlik kirişinde oluşacak Mt eğilme momenti ise:

M t =ɱ t−H . y

olur. Diğer taraftan düşey eksen üzerine düşey iz düşüm alınarak kesme kuvveti bulunursa:

T t=¿

olur.

(α) kablonun (t) kesiti hizasındaki eğimidir. Burada ¿ fiktif kirişin (t) kesitindeki kesme
kuvveti olup ζ ile gösterecek olursak:

T t=ζ−H . tan α olur.

 7

Şekil 8.

Hiperstatik asma köprülerde önemli olan sorunlar:

1. Rijitlik kirişinin herhangi bir (t) kesitinde oluşan eğilme momenti ve kesme kuvvetinin
hesabı,

2. Kabloya gelen Smax çekme kuvvetinin hesabı,

3. Askı kablolarına gelen çekme kuvvetinin hesabı,

4. Köprü ayaklarının hesabı,

5. Kabloların uçlarının ankrajı ile ilgili hesaplar,

gibi kısımlarının hesaplanmalarıdır. Bu hesaplamaların birer birer yapılması gerekmektedir.

 8

Rijitlik kirişinin herhangi bir (t) kesitinde oluşan MX eğilme momenti:

M X =ɱ X−¿ H . y ¿

ile hesaplanır. Burada ɱX asma köprünün üzerinde bulunan yüklerin aynısı ile yüklü ve rijitlik
kirişi açıklığındaki fiktif bir kirişin aynı kesitinde oluşan eğilme momentidir. (H) kabloda
oluşan çekme kuvvetinin yatay bileşenidir. (y) alınan kesit hizasındaki kablo kesitinin
sehimidir (Şekil 8).

Genel olarak hareketli yüklerin moment değerini maksimum ve minimum yapan

yüklenişlerinin bilinmesi mühendislik açısından özel bir önem taşıdığından, M ve T tesir
hatlarının bilinmesi gerekmektedir.

Moment Tesir Hattı:

Yukarıdaki moment ifadesi:

M X ɱX
= −H
y y

yazılırsa, görülür ki; (y) ölçeği ile MX tesir hattı ɱX / y tesir hattı ile H tesir hattının farkları
alınarak bulunur. Yukarıdaki şekilde fiktif kirişin (t) kesiti için ɱX / y tesir hattı çizilmiş
bulunmaktadır. Bunun için A mesnedi hizasında x/y alınır ve ɱX / y hattı çizilir. Yalnız (t)
kesiti askı kabloları arasına rastladığı için (vasıtalı etki) konusu gereğince ɱX / y hattı (t) kesiti
hizasına gelen bölümü e1, e2 hattından oluşur. (H) tesir hattı da aşağıda etraflı olarak
açıklanacağı gibi (Şekil 10) bir eğri verir. Böylece ɱX / y tesir hattı ile H tesir hattı ordinatları
eklenirse (şekil 9) da görüldüğü gibi M X / y tesir hattı elde edilir.
 9

Şekil 9.
 10

H Tesir Hattının Çizimi:

Bilindiği gibi, (H) tesir hattı da köprü üzerinde 1 tonluk kuvvetin hareket etmesi halinde,
her bir konumda, kabloda oluşacak eksenel kuvvetin H yatay bileşeni, kuvvetin hizasında
alınmak suretiyle elde edilecek geometrik yerdir (Şekil 10). Bu duruma göre1 tonluk kuvvetin
belirli bir konumunda kablo kuvvetinin H bileşeni, enerji teoreminden faydalanılarak bulunur.
Şekil değişimi işi (U) ile gösterilecek olursa, rijitlik kirişinin ve kablonun yapacakları işler
toplamına eşit alınarak:

l
U =∫ ¿ ¿ ¿
0

∂U
Burada minimum iş prensibi kullanılacak olursa =¿0 olacağından:
∂h

∂U ( ɱX −H . y ) N ∂N
=∫ . (− y ) dx+ ∑ ' s=0
∂H E. I E .N ∂ H

elde edilir.

∂N
Burada kabloda H=-1 yüklemesi yapıldığı zaman kabloda oluşacak kuvvettir (Şekil 10).
∂H
Bu ifadeden:
l
−ɱ X . y 2
∫ E . I dx + H ∫ Ey. I dx+ ∑ EN' . F . ∂∂ NH s=0
0

bulunur. Burada, Maxwell resiprosite prensibi gereğince:

l
ɱX . y
∫ E. I
=δ m
0

olur. Kabloda H=-1 ton olacak şekilde bir N eksenel kuvveti oluşturması halinde rijitlik
kirişinde bir (m) kesitin de oluşan düşey deplasmana eşittir. ∑ işareti kablonun bütün
bölümlerini kapsamaktadır. Kablonun ankrajlara uzanan s1 ve s2 uzunlukları da alınacaktır.
Burada E elastisite katsayısı kirişte ve kabloda birbirinden farklı alınmıştır.

Yukarıdaki formülde kablonun (x) mesafede alınan (m) kesitine tekabül eden bölümündeH=-1
den oluşan N kuvveti, N=H.S’ olur. Bu durumda yukarıdaki ifadenin son terimi:
 11

N dN H .S'2
∑ . S=∑ ' s
E . F dH E .F

olur. Bu yerine yazılacak olursa:

l l
ɱX . y y2 S '2
−∫ dx+ H ∫ dx + H ∑ ' . s
0 E.I 0 E.I E .F

bulunur.

Buradan H hesaplanacak olursa:

l
ɱX . y
∫ dx
0 E.I δm
H= l 2 2
= l 2
y S' y S'2
∫ E . I dx +∑ E' . F s ∫ E . I dx+∑ E' . F s
0 0

bulunur. Böylece 1 tonluk hareketli yükü (m) kesiti hizasında bulunması oluşan H kuvveti
hesaplanırsa ve (m) kesiti hizasında ölçekle alınır ve 1 tonluk hareketli yükün rijitlik kirişi
üzerinde her konum için oluşacak H kuvveti hesaplanır ve 1 tonun konumu hizasında alınırsa
H tesir hattı elde edilmiş olur (şekil 10).

Şekil 10.

Hiperstatik Bir Asma Köprüde Sıcaklık Etkisi

 12

Sıcaklığın üniform olduğunu kabul edelim. Zira sıcaklık etkisinin bir noktada veya
üniform olması durumu çok özel durumlar içerdiğinden burada genel anlamda buna ihtiyaç da
yoktur. αt kablo malzemesinin sıcaklık genleşme katsayısı (t) sıcaklık değişimi olmak üzere
sıcaklık değişiminden oluşacak H kuvveti Ht ile gösterilirse:

αt . t . S ' . s
Ht= l 2 2
∫ Ey. I ds+∑ ES ''. Fs
0

olur.

Yaklaşık Hesap Formülleri

Rijitlik kirişinin, I atalet momenti sabit alınırsa, yukarıdaki ifade;

l
1
∫ y 2 dx
E.I 0

şeklini alır. Yukarıdaki şekle dikkat edilirse, y.dx, (dx) genişliğindeki df alanı olacağından
∫ y . df integrali de (ab) hattı altında kalan ve kablo eğrisi ile sınırlanmış alanın (ab) hattına
göre statik momentinin iki katına eşit olacağı anlaşılır. Kablo ile ab hattı arasında kalan alan
(Şekil 11) de taralı olarak gösterilmiştir. Kablo eğrisi yaklaşık olarak parabol alınırsa (ab)
hattı ile kablo arasında kalan alan:

2
F= f . L
3

olur.

Bu alanın (ab) hattına göre statik momenti için ağırlık merkezini ab hattına mesafesi olan
(2/5).f ile (F) alanı ile çarpılırsa:

2 2 4 2
Statik Moment: 3 f . l . 5 f = 15 f . l
 13

bulunur. Bunun iki katı alınır ve 1/(E.I) ile çarpılırsa:

l
y2 8 f2.l
∫ E.I dx= .
0 15 E . I

elde edilir.

Şekil 11.

S ' 2. . s
Diğer taraftan ∑ ' terimi ile de hesaplanabilir. Rijitlik kirişini kabloya bağlayan
E .F
askıların uzaması ihmal edilirse:

2
S '2 . s S .(sec φ) s . sec φ ĺ 16 f −2 s 1 sec φ 1 s 2 sec φ2
∑ E'.F
=∑
E' . F
= ∑ E . F E' . F
0
=
0
1+
( ĺ2
+
ĺ
+
ĺ )
bulunur. Burada F . cos φ=F 0 olarak alınmıştır.

16 f 2
Bu kabul zincir şeklinde halatı olan köprülerin hesabı için uygundur. ĺ(1+ ) halatın
l2
uzunluğu ile sec φ’ların çarpımından oluşan değerlerdir. s1 ve s2 uzunluğunu içeren son iki
terim kabloların ankraj yerine giden uzunluklarıdır (Şekil 11).

Eğer kablo türünde halat kullanılıyorsa:

 14

2
S '2 . s S .(sec φ) ĺ 16 f −2 s 1 secφ 1 s 2 sec φ2 ĺ
∑ E.F '
=∑ '
E .F
=¿ '
E .F (
1+
ĺ 2
+
ĺ
+
ĺ )= ' µ' ¿
E .F

bulunur.

(H) ifadesinde δ m ile gösterilen terime gelince:

δ l
ɱ .l
m=∫ dx
0 E.I

ifadesinde 1 tonluk hareketli kuvvetin (m) kesitinin sağında bulunması halinde, (m)
kesitindeki moment:

1(l−a)
ɱ= .x
ĺ

olacaktır.

Burada (a) hareketli kuvvetin sol mesnetten mesafesidir. 1 tonluk kuvvet (m) kesitinin
solundaki bölgede hareket etmesi halinde (m) kesitindeki ɱ eğilme momenti:

1 ( l−a )
ɱ= (l−x )
ĺ

olacaktır (Şekil 12).

Bu duruma göre parabol eğrisi alınan kabloda (m) kesiti hizasındaki (y) ordinatı, parabol
denkleminden:

4f
y= . x .(l-x)
l2

olur. δ m ifadesinde ɱ ve y değerleri yazılır ve integrali hesap edilirse:

 15

l a l
a(l−x)2 f l2 a 4 a 3 a
δ m=∫
0
ɱ
E. I
. y . dx=¿
4f
E . I .l 2 [ ( l−a ) 2
∫ l
0
. x ( l−x ) dx+∫ l
a
. x . dx =
]
3. E . I [( ) ( ) ( )]
l
−2
l
+
l
¿

y2 S '2 . s
bulunur. δ m değeri, ∫ dx değeri ve ∑ ' değeri (H) ifadesinde yerine yazılırsa:
E.I E .F

a 4
5l a 3 a

H=
8f
l [( ) ( ) ( )]
−2
l
+
l
15 I E l
1+ . 2
. . .µ
8 F0 f E ' l

bulunur.

Şekil 12.

Sıcaklık etkisinin de alınması halinde kabloda sıcaklık genleşme katsayısı ve (t)’de sıcaklık
farkı olmak üzere:

16 f́ 2
'
[( ) ]
α t . . t . ∑ S . s=¿ α t . .t [∑ s . sec φ+s 1 sec φ1 +s 2 sec φ2 ]=α t . .t ĺ 1+ 2 + s1 sec φ1 + s2 sec φ2 =α t . . t . ĺ. µ ¿
3 ĺ

olur. Bu duruma göre sıcaklık etkisinden oluşacak Ht kuvveti:

 16

15 I . ĺ
E . α t 2. µ
8 f l
H t =±
15 I E ĺ
1+ µ
8 f2 E' l

bulunur.

Köprünün Baştan Başa q Düzgün Yayılı Yüküyle Yüklenmesi

Bu durumda 1 tonluk kuvvet için çıkardığımız H ifadesi q.dx kuvvetine göre yazılıp
(0)’dan (l)’ye kadar integrali alınırsa:

q l2
H top = .γ
8f

bulunur. Burada:

1
γ=
15 I E ĺ
1+ .µ
8 F 0 f . E' l
2

dir.

Bu duruma göre rijitlik kirişinin sol mesnetten (x) mesafede bulunan bir kesitinde oluşacak
Mx eğilme momenti:

q q .l 2 4 f
M X =ɱ X −H . y= . x . (l−x )− γ 2 . x (l−x)
2 8f l

veya

q
M X = . x (l−x)(1−γ )
2

olur. Burada yukarıda değeri verilmiş bulunan γ, 1’den az farklı olduğundan, tam yüklemede
Mx küçük değerde çıkar.
 17

Köprünün Rijitlik Kirişi Kesitinin Moment Tesir Hattına Göre

Yüklenmesi

Şekil 13’de görüldüğü gibi (-) işaretli bölgeler yüklenecek olursa minimum Mx elde edilir.

(H) hattını kuadratik bir parabol gibi alırsak, köprünün baştan aşağı (q) yükü ile yüklü olması
halinde Htop ile (-) işaretli bölgelerin F1 ve F2 alanları arasında:

F1 ξ 31
=
H top l 3

ve;

F2 ξ 32
=
H top l 3

bağıntısı bulunur.

Burada Htop için yukarıda bulunan değer yazılırsa:

q . ξ 31 q . ξ 32
F 1= .γ ve F 2= .γ
8. f .l 8. f .l

bulunur.
 18

Şekil 13.

Şekildeki tesir hattı (y) ordinatı ölçek alınarak çizilirse:

M x ɱx
M x =ɱ x −H . y ifadesi = −H
y y

şeklinde yazılarak çizim yapılırsa, minimum MX=y(F1+F2)’ye eşit olacağından:

−q . y . γ 3 3
min M x = (ξ 1 +ξ 2 )
8. f . l
 19

olur. Buradan:

4f
y= . x (1−x )
l2

yazılırsa:

3
q . y . γ 3 q . γ ξ2
.ξ = . . x .(1−x)
8. f .l 2 2 l3

diğer taraftan:

4f
( 1−ξ2 ) : x= 3 γ : y

yazılırsa:

4f x l
ξ 2=l− . =l 1−
3γ y (
3 γ (l−x ) )
bulunur.

Bu değer yerine yazılırsa:

3
q . y . γ 3 q . x(3 γ ( 1−x )−1)
.ξ =
8. f .l 2 54 γ 2 . x 2

elde edilir.

Aynı şekilde ξ1’li terim de:

3
q . y . γ 3 q ( l−x ) (3 γ . x−l )
.ξ =
8. f .l 1 54 γ 2 . x 2

bulunur. Bunlar min MX ifadesinde yazılırsa:

 20

3 3
−q x ( 3 γ ( l−x )−l ) (l−x )( 3 γ . x−l )
M
min. x =
54 γ 2 [ ( l−x )2
+
x2 ]
elde edilir. maksimum MX için, köprü baştan başa q yükü ile dolu olması halinde (m)
kesitinde oluşacak eğilme momenti Mtop ile gösterilirse, süper pozisyon prensibi gereğince:

max. M X =M top−min. M X

ifadesi ile hesaplanır. min.MX ‘ler her kesit için hesaplanır ve hizasında ölçek ile alınırsa, şekil
14’te görülen min.MX eğrisi elde edilir.

Şeki
l 14.

KAYNAKLAR

[1] A. GÜRALP, 1986, Hiperstatik Asma Köprülerin Mukavemet Hesabı, Yıldız Üniversitesi,
Türkiye.

[2] http://tr.wikipedia.org/wiki/Asma_kopruler