Professional Documents
Culture Documents
Asma köprülerin ilk kullanılışı tarih öncesi devirlere kadar uzanır. İlk çağ insanı asma ağacı
ve bambu gibi bazı bitkilerin bükülebilir elemanlarından yaptığı kablolarla nehir, dere, vadi
gibi benzeri engellerden geçebilmeyi başarmıştır.
İlk asma köprü zincir ve ip halatlar kullanılarak Çinliler tarafından inşaa edilmiştir. Çin’de
Min nehri köprüsü ile Peru’da San Luis Rey köprüsü eski çağlara ait ilginç asma köprü
örnekleridir. Günümüzde kullanılan asma köprülerin sadece 100 yıllık bir geçmişleri vardır.
Asma köprülerin gelişimindeki en büyük etken, kuşkusuz çelik kablolardır. El ile yapılan
telleri 14.yüzyılda Avrupa’da makinede çekilen teller izlemiştir. Bügünkülere benzeyen ilk
çelik kablo ise 1834 yılında Albert isimli bir Alman tarafından geliştirilmiştir. Çelik
kabloların geliştirilmesi ve taşıyıcı sistem malzemesi olarak kullanılmaya başlamasıyla, asma
köprülerde büyük gelişmeler olmuştur.
Asma köprülerin çalışma prensibi Şekil 1’de basitçe açıklanmaya çalışılmıştır. Asma
köprülerde iki taşıyıcı kenar ayak, iki ana taşıyıcı kablo ve ana taşıyıcı kabloların bağlandığı
ankraj kütleleri bulunmaktadır. Araçların geçtiği tabliye dediğimiz yol, askı çubukları adı
verilen ve genelde düşey konumda olan kablolar yardımıyla iki ana taşıyıcı kabloya
asılmıştır.
Kablolar
Asma sistemlerde kablo terimi, bükülebilir (fleksibl) bir çekme elemanını ifade eden genel
anlamda bir terimdir. Kabloların yapımında kullanılan teller, sıcakta haddelenmiş yüksek
karbonlu çelik çubukların soğukta çekilmesi suretiyle üretilirler. Korozyona karşı
korunmalarını sağlamak için teller bir tabaka saf çinko ile kaplanarak galvanize edilirler.
Bir örnek olarak İstanbul’da yapımına 1970 yılında başlanan ve 29 Ekim 1923 tarihinde
Cumhuriyetimizin ellinci yılında hizmete giren Boğaziçi köprüsü’nün iki ana taşıyıcı
kablosunun her birinde 5 mm çapında yüksek mukavemetli galvanize 10600 adet tel
bulunmaktadır. Paralel tel grubu düzende yapılan söz konusu ana kablo 600 mm çapında bir
görünüm arz etmektedir.
b) Çelik halatlar
Tel gruplarının bir çekirdek etrafında helisel olarak sarılmasıyla elde edilirler (Şekil 3).
Ana kablolar, Şekil 5’de görüldüğü gibi yüksek mukavemetli, galvanizli, 5 mm çapında
tellerin ayaklar arasında düzenlenen bir çıkrık mekanizması kullanılarak örülmesiyle
oluşturulur.
Tabliye
5
Rijitlik kirişinin ortasında mafsal olmaması halinde asma köprü hiperstatik asma köprü
tipini oluşturmaktadır. Bu tip asma köprülerde kabloda oluşan S çekme kuvvetinin sabit olan
H yatay bileşeni hiperstatik bilinmeyen olarak seçilir ve değeri asma köprü sisteminin elastik
şekil değişimi göz önüne alınarak bulunur. Şekil 8’de görüldüğü gibi bir asma köprünün,
rijitlik kirişinin herhangi bir (t) kesitinde oluşacak eğilme momenti, kesme kuvveti ve eksenel
kuvveti bulmak için bu (t) kesitinden asma köprüyü ikiye ayırdığımızı varsayalım (ayırma
prensibi). Alınan kısımla, atılan kısmın denge şartından ve dış kuvvetlerle, kesite tesir eden iç
kuvvetlerin dengede olacağı yazılırsa, Mt eğilme momenti:
M t =¿
burada ¿, açıklığı köprünün açıklığına eşit ve aynı yükler ile yüklü fiktif bir kirişin A
mesnetindeki VA tepkisidir (Şekil 8). Buna göre:
terimi aynı fiktif kirişin (t) kesitindeki ɱt eğilme momentidir. Bu duruma göre asma köprünün
(t) kesitinde rijitlik kirişinde oluşacak Mt eğilme momenti ise:
M t =ɱ t−H . y
olur. Diğer taraftan düşey eksen üzerine düşey iz düşüm alınarak kesme kuvveti bulunursa:
T t=¿
olur.
(α) kablonun (t) kesiti hizasındaki eğimidir. Burada ¿ fiktif kirişin (t) kesitindeki kesme
kuvveti olup ζ ile gösterecek olursak:
Şekil 8.
1. Rijitlik kirişinin herhangi bir (t) kesitinde oluşan eğilme momenti ve kesme kuvvetinin
hesabı,
M X =ɱ X−¿ H . y ¿
ile hesaplanır. Burada ɱX asma köprünün üzerinde bulunan yüklerin aynısı ile yüklü ve rijitlik
kirişi açıklığındaki fiktif bir kirişin aynı kesitinde oluşan eğilme momentidir. (H) kabloda
oluşan çekme kuvvetinin yatay bileşenidir. (y) alınan kesit hizasındaki kablo kesitinin
sehimidir (Şekil 8).
M X ɱX
= −H
y y
yazılırsa, görülür ki; (y) ölçeği ile MX tesir hattı ɱX / y tesir hattı ile H tesir hattının farkları
alınarak bulunur. Yukarıdaki şekilde fiktif kirişin (t) kesiti için ɱX / y tesir hattı çizilmiş
bulunmaktadır. Bunun için A mesnedi hizasında x/y alınır ve ɱX / y hattı çizilir. Yalnız (t)
kesiti askı kabloları arasına rastladığı için (vasıtalı etki) konusu gereğince ɱX / y hattı (t) kesiti
hizasına gelen bölümü e1, e2 hattından oluşur. (H) tesir hattı da aşağıda etraflı olarak
açıklanacağı gibi (Şekil 10) bir eğri verir. Böylece ɱX / y tesir hattı ile H tesir hattı ordinatları
eklenirse (şekil 9) da görüldüğü gibi M X / y tesir hattı elde edilir.
9
Şekil 9.
10
l
U =∫ ¿ ¿ ¿
0
∂U
Burada minimum iş prensibi kullanılacak olursa =¿0 olacağından:
∂h
∂U ( ɱX −H . y ) N ∂N
=∫ . (− y ) dx+ ∑ ' s=0
∂H E. I E .N ∂ H
elde edilir.
∂N
Burada kabloda H=-1 yüklemesi yapıldığı zaman kabloda oluşacak kuvvettir (Şekil 10).
∂H
Bu ifadeden:
l
−ɱ X . y 2
∫ E . I dx + H ∫ Ey. I dx+ ∑ EN' . F . ∂∂ NH s=0
0
l
ɱX . y
∫ E. I
=δ m
0
olur. Kabloda H=-1 ton olacak şekilde bir N eksenel kuvveti oluşturması halinde rijitlik
kirişinde bir (m) kesitin de oluşan düşey deplasmana eşittir. ∑ işareti kablonun bütün
bölümlerini kapsamaktadır. Kablonun ankrajlara uzanan s1 ve s2 uzunlukları da alınacaktır.
Burada E elastisite katsayısı kirişte ve kabloda birbirinden farklı alınmıştır.
Yukarıdaki formülde kablonun (x) mesafede alınan (m) kesitine tekabül eden bölümündeH=-1
den oluşan N kuvveti, N=H.S’ olur. Bu durumda yukarıdaki ifadenin son terimi:
11
N dN H .S'2
∑ . S=∑ ' s
E . F dH E .F
l l
ɱX . y y2 S '2
−∫ dx+ H ∫ dx + H ∑ ' . s
0 E.I 0 E.I E .F
bulunur.
l
ɱX . y
∫ dx
0 E.I δm
H= l 2 2
= l 2
y S' y S'2
∫ E . I dx +∑ E' . F s ∫ E . I dx+∑ E' . F s
0 0
bulunur. Böylece 1 tonluk hareketli yükü (m) kesiti hizasında bulunması oluşan H kuvveti
hesaplanırsa ve (m) kesiti hizasında ölçekle alınır ve 1 tonluk hareketli yükün rijitlik kirişi
üzerinde her konum için oluşacak H kuvveti hesaplanır ve 1 tonun konumu hizasında alınırsa
H tesir hattı elde edilmiş olur (şekil 10).
Şekil 10.
Sıcaklığın üniform olduğunu kabul edelim. Zira sıcaklık etkisinin bir noktada veya
üniform olması durumu çok özel durumlar içerdiğinden burada genel anlamda buna ihtiyaç da
yoktur. αt kablo malzemesinin sıcaklık genleşme katsayısı (t) sıcaklık değişimi olmak üzere
sıcaklık değişiminden oluşacak H kuvveti Ht ile gösterilirse:
αt . t . S ' . s
Ht= l 2 2
∫ Ey. I ds+∑ ES ''. Fs
0
olur.
şeklini alır. Yukarıdaki şekle dikkat edilirse, y.dx, (dx) genişliğindeki df alanı olacağından
∫ y . df integrali de (ab) hattı altında kalan ve kablo eğrisi ile sınırlanmış alanın (ab) hattına
göre statik momentinin iki katına eşit olacağı anlaşılır. Kablo ile ab hattı arasında kalan alan
(Şekil 11) de taralı olarak gösterilmiştir. Kablo eğrisi yaklaşık olarak parabol alınırsa (ab)
hattı ile kablo arasında kalan alan:
2
F= f . L
3
olur.
Bu alanın (ab) hattına göre statik momenti için ağırlık merkezini ab hattına mesafesi olan
(2/5).f ile (F) alanı ile çarpılırsa:
2 2 4 2
Statik Moment: 3 f . l . 5 f = 15 f . l
13
l
y2 8 f2.l
∫ E.I dx= .
0 15 E . I
elde edilir.
Şekil 11.
S ' 2. . s
Diğer taraftan ∑ ' terimi ile de hesaplanabilir. Rijitlik kirişini kabloya bağlayan
E .F
askıların uzaması ihmal edilirse:
2
S '2 . s S .(sec φ) s . sec φ ĺ 16 f −2 s 1 sec φ 1 s 2 sec φ2
∑ E'.F
=∑
E' . F
= ∑ E . F E' . F
0
=
0
1+
( ĺ2
+
ĺ
+
ĺ )
bulunur. Burada F . cos φ=F 0 olarak alınmıştır.
16 f 2
Bu kabul zincir şeklinde halatı olan köprülerin hesabı için uygundur. ĺ(1+ ) halatın
l2
uzunluğu ile sec φ’ların çarpımından oluşan değerlerdir. s1 ve s2 uzunluğunu içeren son iki
terim kabloların ankraj yerine giden uzunluklarıdır (Şekil 11).
2
S '2 . s S .(sec φ) ĺ 16 f −2 s 1 secφ 1 s 2 sec φ2 ĺ
∑ E.F '
=∑ '
E .F
=¿ '
E .F (
1+
ĺ 2
+
ĺ
+
ĺ )= ' µ' ¿
E .F
bulunur.
δ l
ɱ .l
m=∫ dx
0 E.I
ifadesinde 1 tonluk hareketli kuvvetin (m) kesitinin sağında bulunması halinde, (m)
kesitindeki moment:
1(l−a)
ɱ= .x
ĺ
olacaktır.
Burada (a) hareketli kuvvetin sol mesnetten mesafesidir. 1 tonluk kuvvet (m) kesitinin
solundaki bölgede hareket etmesi halinde (m) kesitindeki ɱ eğilme momenti:
1 ( l−a )
ɱ= (l−x )
ĺ
Bu duruma göre parabol eğrisi alınan kabloda (m) kesiti hizasındaki (y) ordinatı, parabol
denkleminden:
4f
y= . x .(l-x)
l2
l a l
a(l−x)2 f l2 a 4 a 3 a
δ m=∫
0
ɱ
E. I
. y . dx=¿
4f
E . I .l 2 [ ( l−a ) 2
∫ l
0
. x ( l−x ) dx+∫ l
a
. x . dx =
]
3. E . I [( ) ( ) ( )]
l
−2
l
+
l
¿
y2 S '2 . s
bulunur. δ m değeri, ∫ dx değeri ve ∑ ' değeri (H) ifadesinde yerine yazılırsa:
E.I E .F
a 4
5l a 3 a
H=
8f
l [( ) ( ) ( )]
−2
l
+
l
15 I E l
1+ . 2
. . .µ
8 F0 f E ' l
bulunur.
Şekil 12.
Sıcaklık etkisinin de alınması halinde kabloda sıcaklık genleşme katsayısı ve (t)’de sıcaklık
farkı olmak üzere:
16 f́ 2
'
[( ) ]
α t . . t . ∑ S . s=¿ α t . .t [∑ s . sec φ+s 1 sec φ1 +s 2 sec φ2 ]=α t . .t ĺ 1+ 2 + s1 sec φ1 + s2 sec φ2 =α t . . t . ĺ. µ ¿
3 ĺ
15 I . ĺ
E . α t 2. µ
8 f l
H t =±
15 I E ĺ
1+ µ
8 f2 E' l
bulunur.
Bu durumda 1 tonluk kuvvet için çıkardığımız H ifadesi q.dx kuvvetine göre yazılıp
(0)’dan (l)’ye kadar integrali alınırsa:
q l2
H top = .γ
8f
bulunur. Burada:
1
γ=
15 I E ĺ
1+ .µ
8 F 0 f . E' l
2
dir.
Bu duruma göre rijitlik kirişinin sol mesnetten (x) mesafede bulunan bir kesitinde oluşacak
Mx eğilme momenti:
q q .l 2 4 f
M X =ɱ X −H . y= . x . (l−x )− γ 2 . x (l−x)
2 8f l
veya
q
M X = . x (l−x)(1−γ )
2
olur. Burada yukarıda değeri verilmiş bulunan γ, 1’den az farklı olduğundan, tam yüklemede
Mx küçük değerde çıkar.
17
Şekil 13’de görüldüğü gibi (-) işaretli bölgeler yüklenecek olursa minimum Mx elde edilir.
(H) hattını kuadratik bir parabol gibi alırsak, köprünün baştan aşağı (q) yükü ile yüklü olması
halinde Htop ile (-) işaretli bölgelerin F1 ve F2 alanları arasında:
F1 ξ 31
=
H top l 3
ve;
F2 ξ 32
=
H top l 3
bağıntısı bulunur.
q . ξ 31 q . ξ 32
F 1= .γ ve F 2= .γ
8. f .l 8. f .l
bulunur.
18
Şekil 13.
M x ɱx
M x =ɱ x −H . y ifadesi = −H
y y
−q . y . γ 3 3
min M x = (ξ 1 +ξ 2 )
8. f . l
19
olur. Buradan:
4f
y= . x (1−x )
l2
yazılırsa:
3
q . y . γ 3 q . γ ξ2
.ξ = . . x .(1−x)
8. f .l 2 2 l3
diğer taraftan:
4f
( 1−ξ2 ) : x= 3 γ : y
yazılırsa:
4f x l
ξ 2=l− . =l 1−
3γ y (
3 γ (l−x ) )
bulunur.
elde edilir.
3 3
−q x ( 3 γ ( l−x )−l ) (l−x )( 3 γ . x−l )
M
min. x =
54 γ 2 [ ( l−x )2
+
x2 ]
elde edilir. maksimum MX için, köprü baştan başa q yükü ile dolu olması halinde (m)
kesitinde oluşacak eğilme momenti Mtop ile gösterilirse, süper pozisyon prensibi gereğince:
max. M X =M top−min. M X
ifadesi ile hesaplanır. min.MX ‘ler her kesit için hesaplanır ve hizasında ölçek ile alınırsa, şekil
14’te görülen min.MX eğrisi elde edilir.
Şeki
l 14.
KAYNAKLAR
[1] A. GÜRALP, 1986, Hiperstatik Asma Köprülerin Mukavemet Hesabı, Yıldız Üniversitesi,
Türkiye.
[2] http://tr.wikipedia.org/wiki/Asma_kopruler