BÖLÜM 10: MANYETÝZMA VE ELEKTROMANYETÝZMA

Konular
A. Mýknatýs Kutuplarý
B. Manyetik Alan ve Alan Þiddeti
Hazýrlýk çalýþmalarý
C. Daimî (Sabit) Mýknatýslar ve Kullaným Alanlarý
1.
D. Manyetik
Manyetik alanlarýn insan bedeniÖzellikleri
Kuvvet Çizgilerinin üzerindeki olumsuz etkileri hakkýnda bilgi toplayýnýz.
2.
E. Elektrikli motorlarýn
Akým Taþýyan Ýletkennasýl çalýþtýðýný
Etrafýndaki araþtýrýnýz.
Manyetik Alan
F. Akým Taþýyan Bobin Etrafýndaki Manyetik Alan
3. Elektrikli motorlarýn kullaným alanlarýný araþtýrýnýz.
G. Elektromýknatýslar
4. Mýknatýslarýn ve Kullaným
kullaným alanlarýnýAlanlarý
araþtýrýnýz.
H. Manyetik Büyüklükler ve Manyetik Malzemeler
5. Elektromýknatýsýn
I. Manyetik Devre ilenasýl eldeDevresinin
Elektrik edildiðini araþtýrýnýz.
Karþýlaþtýrýlmasý
6. Evinizde bulunan cihazlarýn hangilerinde elektromýknatýs olduðunu araþtýrýnýz.
Ý. Mýknatýslanma ve Histerisiz Kaybý
J. Akým Taþýyan Ýletkenin Manyetik Alan Ýçindeki Durumu
K. Manyetik Alan Ýçinde Bulunan Ýletkenin Hareket Ettirilmesi

A. Mýknatýs Kutuplarý
Demir, nikel, kobalt elementleriyle bu
elementleri içeren alaþýmlarý kendine çeken
maddelere mýknatýs denir. Þekil 10.1'de uygulamada
kullanýlan çeþitli mýknatýslar verilmiþtir.

Þekil 10.1: Çeþitli mýknatýslar

Bir mýknatýsýn çekme gücünün en yoðun olduðu
noktaya mýknatýs kutbu denir. Þekli nasýl olursa
olsun mýknatýslar daima iki kutupludur. Serbest
hâldeyken kuzeyi gösteren mýknatýs ucuna N (north)
kutbu, güneyi gösteren uca ise S (south) kutbu denir.
N S
Mýknatýsýn oluþumu þu þekilde açýklanabilir:
Bilindiði gibi atomun yörüngelerindeki elektronlar
hem çekirdek etrafýnda hem de kendi etrafýnda
dönmektedir. Bir elektronun kendi etrafýndaki Þekil 10.2: Mýknatýs kutuplarý
dönüþüne elektron spini adý verilmiþtir. Saat
yönünde (pozitif yön) dönen elektronlar pozitif spinli, saat yönünün tersi yönde dönen elektronlar
ise negatif spinli olarak anýlýr.

Þekil 10.3'te verilen demir atomunun yörüngelerinde dönen elektronlara bakýldýðýnda M

kabuðundaki pozitif ve negatif spinli elektronlarýn sayýsýnýn farklý olduðu görülür. Demir
atomunun M kabuðunda pozitif spinli elektron sayýsý 9, negatif spinli elektron sayýsý ise 5 tir.
Ýþte bu farklýlýk demirin mýknatýslanma kazanmasýna yol açan birinci etkendir.

Demir atomuna manyetik özellik kazandýran diðer unsur ise bir atomdaki spinlerle komþu
atomlardaki spinlerin birbirine paralel olmasýdýr. Bu koþulun saðlanabilmesi, farklý spinlerin
olduðu yörüngenin çapýyla atomun çapý arasýndaki bir iliþkiye baðlýdýr. Sonuç olarak bir atomda

105
manyetik özellik oluþabilmesi için,
herhangi bir yörüngedeki elektron spin
sayýsý farklý olmalý ve komþu
atomlardaki spinler de birbirine paralel
olmalýdýr.
Birbirine paralel spinleri olan
atomlar cismin belirli yerlerinde
oluþurlar. Bu atomlara domen denir.
Bir domende yaklaþýk olarak 1015 adet 26
atom bulunur.

Demir, nikel ve kobalt gibi

maddeler, manyetik etkilerini zýt
uçlarda yoðunlaþtýrýrlar. Bu iki zýt uç,
hava gibi manyetik olmayan bir ortamla
temas hâlindedir. Yanda verilen þekil
10.4'te görüldüðü gibi demir tozlarýnýn
Þekil 10.3: Demir atomunda elektronlarýn yörüngeleri
sadece uçlarda toplanmasý, manyetik
etkinin buralarda yoðunlaþtýðýnýn
kanýtýdýr. demir
Aðýrlýk merkezinden asýlmýþ bir tozlarý

mýknatýs çubuk serbest býrakýldýðýnda

þekil 10.5'te görüldüðü gibi daima
kâðýt
kuzeyi (north, N) gösterir. Mýknatýsýn
bu özelliðinden yararlanýlarak þekil
Þekil 10.4: Mýknatýslarýn kuvvet çizgileri uçlarda daha
10.6'da görülen pusula yapýlmýþtýr.
yoðundur.
Pusula içindeki mýknatýs iðnesinin
N kutbunun kuzey yönüne doðru
dönmesinin nedeni dünyanýn kuvvetli bir manyetik alana sahip olmasýdýr. Dünyanýn manyetik
alaný güçlüdür. Baþka bir deyiþle yerküre büyük bir mýknatýstýr. Yerküre bu özelliði nedeniyle
yeryüzünün herhangi bir noktasýnda bulunan pusulanýn ibresinin yönünü deðiþtirir. Pusulalar
yerkürenin manyetik alan kuvvet çizgileri içindedir. Bu nedenle yerin kuvvet çizgilerinin etkisi
altýnda kalarak daima ayný yönü gösterirler. Yerin manyetik alan kuvvet çizgileri ile çubuk
mýknatýsýn manyetik alan kuvvet çizgileri aynýdýr. Dünya, dönme ekseniyle küçük bir açý yapacak
þekilde yerleþtirilmiþ çubuk mýknatýs gibi davranmaktadýr. Yani, mýknatýs çubuðun S kutbu kuzey
yarým kürede, N kutbu ise güney yarým küredeymiþ gibi çevresinde bir manyetik alan oluþturur.
manyetik güney coðrafi kuzey

N S

S N

manyetik kuzey coðrafi güney

Þekil 10.5: Aðýrlýk merkezinden Þekil 10.6: Þekil 10.7: Dünyanýn manyetik
asýlmýþ bir mýknatýs daima dünya- Pusula alanýnýn pusulayý saptýrmasý
nýn kuzey kutbunu gösterir.

106
Pusulanýn gösterdiði kuzey kutbu yönünde gidilirse, tam olarak dünyanýn kuzey kutbuna
varýlamaz. Çünkü pusula doðrultusuyla bulunduðunuz yerin kuzey kutbunu birleþtiren doðrultu
arasýnda bir açý vardýr. Bu açýya sapma açýsý denir. Gemiciler yönlerini pusula yardýmýyla (sapma
açýsýný da dikkate alarak) bulurlar.
Bir mýknatýs parçasý
pusulaya yaklaþtýrýlacak
olursa pusulanýn yönü-
nün deðiþtiði görülür.

Mýknatýs çubuðu iki

parçaya ayýrýrsak her iki
parçada da yeniden N-S
kutuplarý oluþur. Þekil 10.8: Mýknatýsýn en küçük parçasý da mýknatýs özelliði gösterir.

B. Manyetik Alan ve Alan Þiddeti

Mýknatýsýn etkisini gösterdiði bölgeye manyetik alan denir. Manyetik alanýn varlýðý mýknatýsýn
demir, nikel ve kobalt gibi metalleri çekmesiyle anlaþýlýr.
Statik elektrik konusunda, elektrik alaný içerisinde bulunan elektrikle yüklü cisimlere bir
kuvvetin etki ettiðini görmüþtük. Ayný þekilde manyetik alan içerisinde bulunan manyetik
cisimlere bir kuvvet etki eder. Bu kuvvet, manyetik alanýnýn büyüklüðüne baðlýdýr. Þu hâlde,
manyetik alanýn varlýðý, manyetik cisimlere yaptýðý kuvvetin etkisiyle anlaþýlýr.
Manyetik alan içine konan cisim bir mýknatýs ise, mýknatýsa etki eden kuvvet itme ya da
çekme þeklinde olur.
Elektrik alanýyla manyetik alan birbirinin benzeridir. Bu bakýmdan elektrik alaný için yapýlan
bütün tanýmlar manyetik alan için de geçerlidir.
Manyetik alan þiddeti, bir manyetik alanýn büyüklüðünü ya da küçüklüðünü belirtir. Manyetik
alan þiddetine kýsaca alan þiddeti de denir. Manyetik alan þiddeti H ile gösterilir. Bu deðer
kýsaca, manyetik alan içindeki herhangi bir noktanýn alan þiddeti, o noktaya konan birim N
kutbuna etki eden kuvvet olarak ifade edilir.
Manyetik alan içindeki m mýknatýs kutbuna etki eden kuvvet F ise, alan þiddetinin tanýmýndan
mýknatýs kutbunun bulunduðu noktanýn alan þiddeti, H = F/m yazýlabilir.
Burada verilen denklemde alan þiddetinin MKS sistemindeki birimi newton/MKS kutup
birimi ya da amper/metre (A/m) dir. CGS sistemindeki birimi ise, din/CGS kutup birimi ya
da örsted (Öe) dir.
Manyetik alan içerisinde bulunan MKS kutup birimine etki eden kuvvet 1 newton ise, o
noktanýn alan þiddeti 1 amper/metredir.
Manyetik alan þiddeti de, elektrik alan þiddeti gibi vektörel bir büyüklüktür. Yani, yönü ve
doðrultusu vardýr. Alan þiddetinin yönü, F kuvvetinin yönüyle aynýdýr.

Örnek: Kutup þiddeti 36 MKS kutup birimi olan bir mýknatýs kutbuna etki eden kuvvet 140
newton olduðuna göre alan þiddetini bulunuz.
Çözüm: H =F/m = 140/36 = 3,8 amper/metre

Örnek: Kutup þiddeti 25 CGS kutup birimi olan bir mýknatýs kutbu, manyetik alan içine
konulduðunda 200 dinlik bir kuvvetle etkilenmektedir. Bu noktadaki alan þiddetini bulunuz.
Çözüm: H = F/m = 200/25 = 8 Öe

107
 C. Daimî (Sabit) Mýknatýslar ve Kullaným Alanlarý
Eski çaðlarda Manisa (Magnesia) þehrinde yaþayan insanlar, bulduklarý bazý taþlarýn (metallerin)
küçük demir parçalarýný çektiklerini görmüþler ve bunlara magnet adýný vermiþlerdir. 10. yüzyýlda
bu taþlarýn serbest bir þekilde asýldýklarýnda kuzey-güney yönlerini gösterdikleri anlaþýlmýþtýr.
Ýnsanlarýn magnet (mýknatýs) olarak adlandýrdýklarý metal Fe3O4 yani demir oksitidir.
Mýknatýslýk özelliðini kaybetmeyen cisimlere sabit mýknatýs denir. Sabit mýknatýslarýn manyetik
alaný sabit olup çok güçlü deðildir. Sabit mýknatýslar yaygýn olarak pusula, hoparlör, mikrofon,
mini DC motor, lâzer yazýcý vb. gibi aygýtlarda kullanýlýr.
Aslýnda mýknatýs olmadýklarý hâlde çeþitli yöntemlerle mýknatýs özelliði kazanan demir, nikel
ve kobalt gibi maddelere sun'î (yapay) mýknatýs denir. Yapay mýknatýslar geçici ve sabit olmak
üzere iki çeþittir. Yumuþak demir mýknatýslýðýný uzun süre koruyamadýðý için geçici mýknatýs
olarak anýlýr. Çelik ise mýknatýslýðýný çok uzun süre koruduðu için sabit mýknatýs olarak anýlýr.

Sun'î (yapay) mýkna-

mýknatýs
mýknatýs
týslanma yollarý þunlardýr:
1. Dokunma ile mýk-
natýslama
demir

çeli
Bir demir ya da çelik
çivi

tozu
çivi

k
çubuða mýknatýs dokun-
durulursa, mýknatýsýn man- mýknatýs
yetik alaný demir ya da çelik
(a) (b) (c)
çubuðun mýknatýslanma
kazanmasýna neden olur. Þekil 10.9: Mýknatýslanma yöntemleri a) Dokunma ile b) Etki ile
Dokunma ile mýkna- c) Sürtme ile
týslanmýþ demir ya da çelik
çubuk demir tozlarýna yak-
laþtýrýldýðýnda, tozlarýn þekil manyetik alan
10.9-a'da görüldüðü gibi
çubuk tarafýndan çekildiði
görülür.

2. Etki ile mýkna- bobin

týslama nüve
Bir demir ya da çelik
çubuk mýknatýsýn yanýna
býrakýlýrsa þekil 10.9-b'de Þekil 10.10: Demir nüvenin elektrik akýmý ile beslenen bobin
görüldüðü gibi mýknatýs tarafýndan mýknatýs hâline getirilmesi
özelliði kazanýr.
3. Sürtme ile mýknatýslama
Bir demir ya da çelik çubuk, mýknatýs üzerine bir süre sürtüldüðünde mýknatýs özelliði kazanýr
(þekil 10.9-c).
4. Elektrik akýmý ile mýknatýslama
Ýçinden elektrik akýmý geçen bir iletkenin etrafýnda mýknatýs alaný oluþur. Bu mýknatýs alaný
içerisinde nüve (çekirdek) olarak yumuþak demir gibi bir madde bulunursa bu metal de þekil
10.10'da görüldüðü gibi mýknatýslýk özelliði kazanýr.

108
 D. Manyetik Kuvvet Çizgilerinin Özellikleri
Manyetik kuvvet çizgileri
þekil 10.11'de görüldüðü gibi
mýknatýsýn dýþýnda N'den
S'ye içinde ise S'den N'ye
doðru gider.

Manyetik kuvvet çizgileri

devresini tamamlarken di- Þekil 10.11: Mýknatýsýn manyetik kuvvet çizgilerinin akýþ yollarý
renci en az olan yerden
geçerler.
Mýknatýslarýn N-S kutuplarý arasýnda oluþan manyetik kuvvet çizgilerinin özellikleri þunlardýr:
I. N kutbundan S kutbuna doðru giderler.
II. Her kuvvet çizgisi kapalý bir devre oluþturur.
III. Birbirlerini kesmezler.
IV. Manyetik alanýn þiddetli olduðu yerlerde çizgiler sýkýþýk, zayýf olduðu yerlerde seyrektir.
V. Kuvvet çizgileri düzgün bir alanda birbirine paralel ve eþit aralýklýdýr.
VI. Girdikleri ve çýktýklarý yüzeye diktirler.
VII. Kuvvet çizgilerinin yönü N kutbunda dýþa, S kutbunda içe doðrudur.

1. Coulomb (Kolun)un mýknatýslanma kanunu

Coulomb, 19. yüzyýlda yaptýðý deneylerle mýknatýslarda ayný adlý kutuplarýn birbirini ittiðini,
farklý (zýt) kutuplarýn ise birbirlerini çektiðini ortaya koymuþtur.
Kutuplar arasýndaki itme ya da çekme kuvveti, kutuplar arasýndaki uzaklýða, kutuplarýn
þiddetine ve kutuplarýn içinde bulunduðu ortama baðlý olarak deðiþmektedir.
Bu yaklaþýmlara göre Coulomb kanunu þu þekilde özetlenebilir: Mýknatýsýn iki kutbu arasýndaki
itme ya da çekme kuvveti, kutuplarýn þiddetleriyle doðru, kutuplar arasýndaki uzaklýðýn karesiyle
ters orantýlýdýr. MKS sisteminde mýknatýsýn iki kutbu arasýndaki itme ve çekme kuvveti,

[newton] denklemiyle bulunur.

Denklemde, F: Ýtme ya da çekme kuvveti (newton), m1, m2: Mýknatýs kutup þiddetleri (MKS
kutup birimi), r: Kutuplar arasýndaki uzaklýk (metre), m (mü): Manyetik kutuplarýn bulunduklarý
ortama ve seçilen birim sistemine baðlý bir katsayýdýr. (Bu katsayýya manyetik geçirgenlik
denir.) m'nün birimi henry/metre (H/m)dir.
2. Manyetik geçirgenlik (m
m)
Manyetik kutuplarýn bulunduklarý ortama ve seçilen birim sitemine baðlý bir katsayýdýr.
Bu katsayýya manyetik geçirgenlik de denir. Birimi henry/metre (H/m)dir.
Boþluðun manyetik geçirgenliði (m0) ile gösterilirse, herhangi bir ortamýn baðýl manyetik
geçirgenliði mr = m/m
m0 olur. Baðýl geçirgenlik, bir ortamýn boþluða göre ne kadar iyi geçirgen
olduðunu gösterir.
MKS sisteminde m0 = 4.p.10-7 [H/m] dir.
Boþlukta birbirinden 1 m uzakta bulunan iki eþit noktasal mýknatýs kutbu birbirlerini
1 newtonluk bir kuvvetle iter ya da çekerse, bu kutuplar 1 MKS kutup birimi olur.

109
 F = m1.m2 / 4.p
p.m
m0.m
m.r2 þeklinde verilen denklem Coulomb kanununun matematiksel ifadesidir.
Buna göre Coulomb kanununun tanýmý kýsaca þöyledir: Mýknatýs kutuplarý arasýndaki itme ya
da çekme kuvveti, kutup þiddetlerinin çarpýmýyla doðru, aralarýndaki uzaklýðýn karesiyle ters
orantýlýdýr. Coulomb kanununun, CGS (cm-gram-saniye) birim sistemindeki yazýlýþý ise,

[din] þeklindedir.

Denklemde, F: Ýtme ya da çekme kuvveti (din), m1, m2: Mýknatýs kutup þiddetleri (CGS kutup
birimi), r: Kutuplar arasýndaki uzaklýk (cm), m (mü): Manyetik kutuplarýn bulunduklarý ortama
ve seçilen birim sistemine baðlý bir katsayýdýr. Birimi henry/metre (H/m)dir.

E. Akým Taþýyan Ýletken Etrafýndaki Manyetik Alan

Ýçinden akým geçen bir iletkenin etrafýnda þekil 10.12 ve þekil 10.13'te görüldüðü gibi manyetik
alan oluþur. Bu olaya elektromanyetizma denir.

pil
+
akým

Þekil 10.12: Ýçinden akým geçen bir iletkenin Þekil 10.13: Ýçinden akým geçen
etrafýnda oluþan manyetik alanýn varlýðýnýn iletken etrafýnda oluþan manyetik
demir tozlarýyla yapýlan deneyle ispatlanmasý alanýn dönüþ yönü

Ýletken etrafýnda oluþan manyetik alanýn kuvvet çizgileri eþmerkezli daireler þeklindedir. Ayrýca,
daireler þeklindeki manyetik alan, içinden akým geçen iletkene dik düzlemdedir. Ýletken etrafýnda
oluþan manyetik alan dairesel yol içinde bir kutba doðru hareket etme eðilimindedir. Bu nedenle
manyetik alan hatlarýnýn yönü, saat ibresi yönünde ya da saat ibresinin tersi yönde düþünülür. Bir
iletkenin kesitindeki akýmýn yönü þekil 10.14'te görüldüðü gibi (.) ve (+) sembolleriyle gösterilir.
Ýletkenin kesitine bakýldýðýnda eðer akým bize doðru geliyorsa (.) ve bizden uzaklaþýyorsa (+)
olarak iþaretlenir.

manyetik alan

+
Þekil 10.14: Ýletkenden geçen Þekil 10.15: Akým taþýyan iletken etrafýnda oluþan manyetik
akýmýn yönünün gösterilmesi alanýn dönüþ yönünün sað el kuralýyla belirlenmesi
Ýletken etrafýnda oluþan alanýn dönüþ yönü 1. sað el kuralýyla belirlenebilir.
1. Birinci sað el kuralý (iletkenin manyetik alanýyla ilgili kural)
Þekil 10.15'te görüldüðü gibi içinden akým geçen iletken avuç içine alýnýp baþ parmak
akýmýn yönünü gösterecek þekilde tutulduðunda iletkeni sarmýþ olan diðer dört parmak
manyetik alanýn dönüþ yönünü gösterir.
110
 F. Akým Taþýyan Bobin Etrafýndaki Manyetik Alan
Ýçinden akým geçen bobin (selenoid)in çevresinde resim 10.1 ve þekil 10.16'da görüldüðü
gibi manyetik alan oluþur. Bobinde oluþan manyetik alanýn þiddeti, sarým sayýsýna, tel kesitine,
bobinin sarýldýðý nüvenin özelliðine, uygulanan gerilim ve akým deðerine, sarýmýn biçimine
göre deðiþir.

N S

Resim 10.1: Ýçinden akým geçirilen Þekil 10.16: Ýçinden akým

bobinin yakýnýnda bulunan demir geçirilen bobinin etrafýnda
tozlarýnýn oluþturduðu þekil oluþan manyetik alan

Bobin etrafýnda oluþan manyetik alanýn N-S

kutuplarý 2. sað el kuralýyla bulunabilir.

1. Ýkinci sað el kuralý (bobinin manyetik

alanýyla ilgili kural)
Þekil 10.17'de görüldüðü gibi içinden akým
geçen bobin avuç içine alýnýp parmaklar bobin
içinden geçen akýmýn yönünü gösterecek þekilde
büküldüðünde açýk olan baþ parmak oluþan
manyetik alanýn yönünü (N kutbunu) gösterir.

G. Elektromýknatýslar ve
Kullaným Alanlarý
Elektrik akýmýyla elde edilen mýknatýslara Þekil 10.17: Akým taþýyan bobin etrafýnda
oluþan manyetik alanýn kutuplarýnýn 2. sað
elektromýknatýs denir. Nüve üzerine sarýlmýþ olan el kuralýyla belirlenmesi
bobin üzerinden akým geçirildiði zaman oluþan
manyetik alan, nüve üzerinden geçerek devresini
tamamlar. Elektrik akýmý kesildiði zaman mýknatýslanma sona erer.
Elektromýknatýslar kuvvetli mýknatýslanma istenen yerlerde (kontaktör, röle, ölçü aleti, mo-
tor, dinamo, vinç, metal ayýrma cihazý vb.) kullanýlýr.

H. Manyetik Büyüklükler ve Manyetik Malzemeler

1. Manyetik aký
Mýknatýsýn kuvvet çizgilerinin sayýsýna manyetik aký denir. Manyetik aký f (fi) harfiyle
gösterilir. Manyetik akýnýn MKS sistemindeki birimi weber (wb), CGS sistemindeki birimi ise
maxwell (max)dir.
Baþka bir deyiþle, 1 weber = 108 maxwell 1 maxwell = 10-8 weber e eþittir.
111
 2. Maxwell
CGS sisteminde manyetik aký birimidir. 1 maxwell, 1 manyetik kuvvet çizgisine eþittir. James
Clerk Maxwell (Ceymýs Klerk Maksvell)'in adýný yaþatmak için CGS sisteminde manyetik aký
birimine maxwell denilmiþtir.
3. Weber
MKS sisteminde manyetik aký birimidir. Büyük deðerli hesaplamalarda kullanýlýr. 1 we-
ber 1.108 adet kuvvet çizgisine eþittir. Weber çok büyük bir deðer olduðu için mikroweber
(mWb) birimi de kullanýlmaktadýr. Wilhelm Weber (Vilhelm Veber)'in adýný yaþatmak için MKS
sisteminde manyetik aký birimine weber denilmiþtir.
4. Manyetik aký yoðunluðu
Birim yüzeyden dik olarak geçen manyetik kuvvet çizgisi sayýsýna manyetik aký yoðunluðu
denir. Manyetik aký yoðunluðu B harfiyle ifade
edilir. Birimi, MKS sisteminde wb/m2 ya da

birim yüzey
tesla, CGS sisteminde ise max/cm2 ya da gauss
(G)tur.
Baþka bir deyiþle,
1 tesla = 104 gauss,
1 gauss = 10-4 tesla ya eþittir.
5. Gauss
CGS sisteminde manyetik aký yoðunluðunun
birimi maxwell/cm 2 ya da gauss (G)tur.
Manyetik aký yoðunluðu N-S kutuplarýna
yaklaþýldýkça artar. Çünkü kutuplarda kuvvet Þekil 10.18: Manyetik aký yoðunluðu
çizgileri daha sýkýþýk durumdadýr.
Dünyanýn manyetik alaný için B yaklaþýk 0,2 gauss, deney amaçlý büyük bir mýknatýsýn B
deðeri ise yaklaþýk 50000 gauss tur.
6. Tesla
Manyetik aký yoðunluðunun MKS sistemindeki birimi wb/m2 ya da tesla dýr. Her 1
metrekaredeki 1 webere 1 tesla denir. Tesla birimi Nikola Tesla adlý bilginin adýný yaþatmak
için verilmiþtir.

Örnek: 5 cm2 lik yüzeyden dik olarak geçen aký sayýsý 10000 maxwell dir. Manyetik aký
yoðunluðunu gauss cinsinden bulunuz.
Çözüm: B = f/S = 10000 / 5 = 2000 gauss
Örnek: Toplam manyetik akýsý 6.10-5 weber olan bir mýknatýsýn kesiti 0,4 m2 dir. Bu mýknatýsýn
aký yoðunluðunu bulunuz.
Çözüm: B = f/S = 6.10-5/0,4 = 1,5.10-5 tesla
7. Cisimlerin manyetik özelliklerine göre sýnýflandýrýlmasý
Her metalin manyetik alana karþý gösterdiði tepki farklýdýr. Þimdi bunlarý inceleyelim.
a. Ferromanyetik cisimler
Þekil 10.19-a'da görüldüðü gibi, manyetik geçirgenliði iyi olan metallere (nikel, demir, ferrit,
alniko) ferromanyetik cisim denir. Geçirgenlik (m) deðerleri çok yüksek olan bu maddeler
manyetik alaný çok kolay geçirirler.

112
 b. Paramanyetik cisimler m (demir) = 1500
Þekil 10.19-b'de görüldüðü gibi, manyetik
geçirgenliði iyi olmayan ve mýknatýslanamayan
metallere (alüminyum, krom, platin, manganez)
paramanyetik cisim denir. Geçirgenlikleri 1 den a. Ferromanyetik cisim
biraz yüksektir. Manyetik alan içinde kaldýklarý
zaman zayýf manyetize olma özelliðine m (alüminyum) = 1,00002
sahiptirler.
c. Diyamanyetik cisimler
Þekil 10.19-c'de görüldüðü gibi, N-S kutuplarý b. Paramanyetik cisim
tarafýndan üretilen manyetik alana zýt yönde bir
mýknatýslanma oluþturarak manyetik alaný m (bakýr) = 0,9999
zayýflatan metallere (bizmut, antimuan, silisyum,
bakýr, gümüþ, çinko, altýn) diyamanyetik
(antimanyetik) cisim denir. Bunlarýn geçir-
genlikleri 1 den biraz azdýr. Manyetik alan içine c. Diyamanyetik cisim
konulduklarýnda çok az manyetize olma özelliði
Þekil 10.19: Cisimlerin manyetik özellikleri
gösterirler.

8. Sýcaklýðýn mýknatýslanmaya etkisi

tesla (B)
2,4

Sýcaklýða baðlý olarak cisimlerdeki atomlarýn

0,8 1,2 1,6 2

hareketleri de deðiþir. Sýcaklýk çok artarsa

atomlarýn hareketi de buna baðlý olarak artar.
Yaklaþýk 750 °C ta demir atomu deðiþikliðe
uðrayarak mýknatýs özelliðini kaybeder. Bu curie noktasý
0,4

sýcaklýk deðerine curie noktasý denir. Yanda

0

verilen þekil 10.20'de manyetik akýnýn sýcaklýða -273 -200 -100 0 100 200 300 400 500 600 700 800
sýcaklýk (°C)
göre deðiþimi görülmektedir.
Þekil 10.20: Manyetik akýnýn sýcaklýkla
deðiþimi
I. Manyetik Devre ile Elektrik
Devresinin Karþýlaþtýrýlmasý
Manyetik devre bir çok yönüyle elektrik f
devresine benzer. Þekil 10.21'de elektrik devresi I
ve manyetik devre verilmiþtir. Elektrik R N
U
devresinde elektrik akýmýnýn geçmesini saðlayan
kuvvet elektromotor kuvvettir. Manyetik
devrede ise manyetik akýnýn geçmesini saðlayan
kuvvet manyetomotor kuvvettir. Elektrik Þekil 10.21: Elektrik devresi ve manyetik
devresinden geçen akým ile manyetik devreden devre
geçen aký ve elektrik devresinin direnci ile
manyetik devrenin relüktansý birbirinin benzeridir. Elektrik devrelerinde emk, direnç ve akým
arasýnda ohm kanunu olarak anýlan bir iliþki vardýr. Manyetik devrelerde de, mmk, relüktans ve
manyetik aký arasýnda bir iliþki vardýr.
Manyetik devrenin relüktansý, manyetik devrenin uzunluðu ile doðru, kesiti ile ters orantýlý
olarak artar. Elektrik devresinin direnci ve manyetik devrenin relüktansý kullanýlan malzemelerin
cinsine baðlýdýr.
113
 Manyetik devrede mmk kaynaðýyla manyetik akýnýn geçtiði yolun bir iliþkisi yoktur. Bu
bakýmdan mmk kaynaðý, manyetik devrenin relüktansýný etkilemez. Elektrik devresinde ise,
emk kaynaðý elektrik akýmýnýn geçtiði yolun üzerindedir. Bu bakýmdan emk kaynaðý iç
direncinden dolayý elektrik devresinin direncini etkiler.
Elektrik devresinde akýmýn geçtiði iletkenin direnci ýsýyla çok az deðiþir. Manyetik bir devrede
manyetik devrenin direnci manyetik akýnýn yoðunluðuna göre deðiþir.
Elektrik akýmýna karþý hava iyi bir yalýtkan olmasýna karþýn manyetik aký havadan kolayca
geçer. Elektrik akýmýnýn geçtiði yol ise bellidir.
Elektrik akýmýnýn geçtiði yol belli olduðu için akým dýþ ortamdan yalýtýlabilir. Manyetik aký
ise her ortamdan az ya da çok olarak geçer. Yani, yalýtýlamaz.
Elektrik akýmý devreden geçerken devrenin direncinde I2.R kadar bir güç kaybý olur. Manyetik
aký manyetik malzemenin üzerinden dolaþýrken histerisiz kaybý adý verilen kayýp ortaya çýkar.

1. Manyetik devre
Çubuk þeklindeki bir mýknatýsta N kutbundan S kutbuna doðru hareket eden kuvvet çizgileri
kapalý bir devre oluþtururlar. N kutbundan S kutbuna havayý da kullanarak elde edilen bu yola
manyetik devre denir. Manyetik akýyý oluþturan kuvvete de manyetomotor kuvvet (mmk) adý
verilir. Manyetomotor kuvveti F, bobinin sarým sayýsýný N, geçen akýmý da I ile gösterirsek
aralarýnda þöyle bir iliþki kurulabilir:
MKS sisteminde,
F = N.I [amper-sarým ya da amper-tur]
Denklemde, F: mmk (amper-tur), N: Sarým (tur) sayýsý, I: Bobinden geçen akým (amper)dir.

CGS sisteminde,
F = 1,25.N.I [gilbert]

Örnek: 250 turluk bir bobinden geçen akým 5 amperdir. Bobinin oluþturduðu mmk'yý bulunuz.
Çözüm: F = N.I = 250.5 = 1250 amper-tur

MKS sisteminde manyetik alan þiddeti, Bu denklemde N.I yerine F'yi koyarsak,
H = F/l eþitliði bulunur.

2. Manyetik devrelerde ohm kanunu ve relüktans (manyetik direnç)

Bir manyetik malzeme içinde manyetik aký üretilmesine karþý koyan kuvvete relüktans denir.
Relüktans Rm ile gösterilir. Birimi 1/henry dir.
Baþka bir deyiþle geçirgenliðin tersine relüktans denir. Demir yüksek geçirgenlik ve alçak
relüktansa sahiptir. Hava ise düþük geçirgenlik ve yüksek relüktansa sahiptir.
Sonuç olarak ferromanyetik özellikli metaller manyetik kuvvet çizgilerinin geçiþine az bir
relüktans gösterirler. Manyetik bir devrenin uzunluðu l, kesiti S ve geçirgenliði de m olduðuna
göre, devrenin manyetik direnci,
Rm = l/mm.S [1/henry] olur.
Denklemdeki deðerler MKS sistemi cinsinden,
Rm: Relüktans (1/henry), l: Manyetik devrenin uzunluðu (metre), m: Manyetik devrenin
geçirgenliði (H/m), S: Manyetik devrenin kesiti (m2)dir.
114
 Görüldüðü gibi, relüktansýn bu þekildeki ifadesi elektrik devresinin direnç ifadesine
banzemektedir. Ancak bu benzeyiþ þekil bakýmýndandýr. Çünkü elektrik devrelerindeki öz
iletkenlik ile manyetik devredeki geçirgenlik farklý fiziksel özelliklerdir. Öz iletkenlik akýmýn
þiddetine baðlý olmadýðý hâlde, geçirgenlik manyetik aký yoðunluðuna baðlýdýr.

Ý. Mýknatýslanma ve Histerisiz Kaybý

Ferromanyetik cisimlerin manyetik geçirgenlikleri çok yüksektir. Ancak manyetik alan içine
konulduklarýnda farklý mýknatýslanma özelliði gösterirler. Bu farklýlýk metallerin atom yapýsýndan
kaynaklanmaktadýr.
Ferromanyetik cisimlerden belli süre manyetik alan geçirildikten sonra bu cisimler üzerinde
küçük þiddetli bir mýknatýslanma kalýr ve buna artýk mýknatýslanma adý verilir. Metalde oluþan
artýk mýknatýslanma zaman içinde azalarak yok olur.

1. Histerisiz kaybý
Histerisiz, gecikme anlamýna gelir. Alternatif akým sürekli olarak yön deðiþtirdiðinden dolayý
bu akým ile beslenen bir bobinin yarattýðý manyetik alan da sürekli olarak yön deðiþtirir. Manyetik
alanýn yön deðiþtirmesi bobin içinde bulunan nüvenin moleküllerinin sürekli olarak yön
deðiþtirmesine yol açar. Molekül hareketi sonucu metal içinde ortaya çýkan sürtünmeler ýsý
oluþturur. Bobine uygulanan AC gerilimin frekansý arttýkça nüvede ortaya çýkan histerisiz kaybý
da büyür. Moleküllerin, manyetik alanýn yön deðiþtirmesi sonucu yaptýklarý hareketler sonucunda
ortaya çýkan olaya histerisiz kaybý denir.

B B
B B

D G H H H
A

F
E silisyum alniko
katkýlý çelik

Þekil 10.22: Histerisiz eðrisi Þekil 10.23: Çeþitli metallerin histerisiz eðrileri

2. Histerisiz eðrisi
Baþlangýçta mýknatýslanmamýþ olan ferromanyetik cisim sýfýrdan baþlayarak artan H alan
þiddetiyle mýknatýslanacak olursa þekil 10.22'de görülen A-B eðrisi elde edilir. Bu eðriye ilk
mýknatýslanma eðrisi denir.
H alan þiddeti deðiþtirilerek B noktasýna gelindikten sonra, alan þiddeti azaltýlacak olursa B
manyetik aký yoðunluðunun da azaldýðý görülür.
Ancak B aký yoðunluðu, A-B ilk mýknatýslanma eðrisinin üst tarafýnda bulunan B-C eðrisini
çizerek azalýr. Daha sonra H alan þiddeti sýfýr yapýldýðý hâlde B manyetik aký yoðunluðunun sýfýr
olmadýðý görülür. Yani, H = 0 iken B manyetik aký yoðunluðu C noktasýndadýr. Alan þiddetinin
sýfýr deðeriyle eþleþen A-C aký yoðunluðuna artýk mýknatýslanma denir.

115
 Artýk mýknatýslanmayý yok etmek için manyetik alaný oluþturan bobinden zýt yönde bir akým
geçirmek gerekir. Bu akým sýfýrdan baþlayarak ters yönde artýrýlacak olursa þiddeti A-D parçasý
ile ölçülen deðere vardýðý zaman manyetik aký yoðunluðu sýfýr olur. Bu A-D deðerine artýk
mýknatýslanmayý yok edici alan þiddeti denir. Bundan sonra, akým artýrýlarak H alan þiddeti
artýrýlmaya devam edilirse B manyetik aký yoðunluðu yön deðiþtirerek D-E eðrisi boyunca devam
eder. E noktasý ilk mýknatýslanma esnasýnda ulaþýlan B noktasýnýn simetriði olup bu noktadaki
H ve B deðerleri B noktasýndakinin aynýdýr. E noktasýna ulaþýldýktan sonra, H azaltýlacak olursa
manyetik aký yoðunluðu B, ilk önce azaldýðý B-C eðrisine simetrik alan E-F eðrisi boyunca
azalýr.

Alan þiddeti sýfýr olduðu zaman cisim üzerindeki mýknatýslanma A-F'ye eþit olur. Bu A-F
deðeri daha önce vurgulanan A-C artýk mýknatýslanma deðerine eþit ancak ters iþaretlidir. Bundan
sonra akýmýn yönü, dolayýsýyla alan þiddetinin yönü deðiþtirilerek artýrýlacak olursa manyetik
aký yoðunluðu azalarak G noktasýnda sýfýr olur. Bu anda A-G ile ölçülen alan þiddeti deðeri A-
D ile ölçülen alan þiddeti deðerine eþit, ancak ters iþaretlidir. G'den itibaren alan þiddeti artýrýlmaya
devam edilirse, manyetik aký yoðunluðu ikinci kez yön deðiþtirerek yükselir ve B noktasýndaki
deðerini alýr.

Böylece, H alan þiddetiyle B manyetik aký yoðunluðunun deðiþimi sonunda oluþan B-C-D-
E-F-G-B kapalý eðrisine histerisiz eðrisi denir. Histerisiz eðrisinin þekli ve A-C ile A-D deðerleri
kullanýlan ferromanyetik malzemenin cinsine göre deðiþir. Þekil 10.23'te deðiþik cisimlere ait
histerisiz eðrileri verilmiþtir.

Histerisiz olayý etkisinde kalan manyetik malzemenin ýsýndýðý görülür. Malzemede bir ýsý
oluþtuðuna göre, onu ýsýtan bir enerji var demektir. Isýyý azaltmak için elektrik makinelerinin
yapýmýnda histerisiz kaybý küçük olan manyetik malzemeler kullanýlýr.

Histerisiz kaybý histerisiz eðrisinin alanýyla ilgilidir. Histerisiz eðrisinin alaný büyüdükçe
histersiz kaybý da artar. Þekil 10.23'te görülen eðrilerde silisyum katkýlý çeliðin histerisiz eðrisi
daracýk olduðu için kaybý daha azdýr. Buna karþýn alniko maddesinin eðrisinin alaný daha büyük
olduðu için bu maddenin histerisiz kaybý da büyüktür.

J. Akým Taþýyan Ýletkenin Manyetik Alan Ýçindeki Durumu (Davranýþý)

Ýçinden akým geçen iletkenin etrafýnda þekil 10.24'te görüldüðü gibi manyetik alan oluþur. Alanýn
yönü birinci sað el kuralýyla belirlenebilir. Mýknatýs kutuplarý arasýndaki manyetik alan þekil
10.25'teki gibi N'den S'ye doðrudur. Ýçinden akým geçen iletken manyetik alan içine sokulduðunda
kutup alanýyla iletken alaný þekil 10.26-a-b-c'de görüldüðü gibi etkileþir. Yani, N-S kutuplarýnýn
manyetik kuvvet çizgileri gerilmiþ lâstik gibi devrelerini en kýsa yoldan tamamlamak istediklerinden
iletkeni dýþa doðru iterler. Ýtme iþlemi iletken N-S alanýnýn dýþana çýkana kadar sürer.
Baþka bir deyiþle, kutup alanýyla iletken alanýnýn ayný yönlü olduðu bölgede kuvvet çizgilerinde
güçlenme olur. Kutup alanýyla iletken alanýnýn zýt olduðu bölgede kuvvet çizgilerinde zayýflama
olur. Kuvvetlendirme ve zayýflatma kuvvet çizgilerinin sayýsýna baðlý olarak deðiþir.

Þekil 10.26-a-b-c þekillerinde görülen olaylar elektrik motorlarýnýn çalýþma ilkesini anlamamýza
yardýmcý olur.

116
 N N N

F F

S S S
(a) (b) (c)

Þekil 10.24: Ýçinden Þekil 10.25: Mýknatýsýn Þekil 10.26: N-S kutup alanýna sokulan
akým geçen iletkenin N-S kutuplarý arasýnda iletkenden geçen akýmýn yönüne göre
etrafýnda oluþan oluþan manyetik alan iletkenin hareket yönleri
manyetik alanýn yönü

N-S alaný içine konulan akým taþýyan iletkenin hareket yönü birinci sol el kuralýyla belirlenebilir.

1. Birinci sol el kuralý (iletkenin hareket yönüyle ilgili kural)

Þekil 10.27'de görüldüðü gibi sol elin dört parmaðý birbirine birleþtirilerek baþ parmak iyice
(90°) açýlýr. N'den gelen kuvvet çizgileri avuç içinden girecek ve bitiþik dört parmak iletkenden
geçen akýmýn yönünü gösterecek þekilde tutulursa baþ parmak iletkenin hareket yönünü gösterir.

akým
yönü N
b

I
a
hareket
yönü

Þekil 10.27: Birinci sol el kuralý Þekil 10.28: Akým taþýyan bobinin N-S alaný içindeki davranýþý

N-S manyetik alaný içine, içinden akým geçen bir bobin konulacak olursa bu bobin þekil 10.28'de
görüldüðü kendi ekseni etrafýnda döner. N-S alaný içine konulan bobinden geçen akým nedeniyle
dönen bobin basit elektrikli motora örnektir.

Þekil 10.29'da verilen basit elektrikli motor DC 9-12 voltluk gerilim ile çalýþýr. Motora DC
uygulandýðý zaman bu akým kolektör dilimleri aracýlýðýyla bobine ulaþýr. Bobinden geçen akým
belli þiddette bir manyetik alan oluþturur. Bobinin oluþturduðu manyetik alan ile U mýknatýsýnýn
kutuplarýnýn oluþturduðu alan, birbirini itip-çekerek kendi ekseni etrafýnda dönebilecek þekilde
monte edilmiþ bobinin dairesel harekete baþlamasýna neden olur.

117
 U mýknatýs

çivi
eksen

DC 9-12 V tahta
-
+
ta
tah

bobinaj teliyle yapýlmýþ

sarým (0,10 - 0,20 mm
çaplý telden 100 tur)
kolektör
dilimleri

Þekil 10.29: Basit yapýlý elektrikli motor

K. Manyetik Alan Ýçinde Bulunan Ýletkenin Hareket Ettirilmesi

N-S manyetik alaný içine konulan iletken kuvvet çizgilerine dik olarak hareket ettirilirse kuvvet
çizgileri iletkenin içinde bulunan elektronlarý iter ve iletken uçlarýnda bir emk (gerilim, potansiyel
fark) oluþur.
Ýletken kuvvet çizgilerine paralel olarak yani yukarý-aþaðý hareket ettirilirse a-b uçlarý arasýnda
bir gerilim oluþmaz.

Not: Ýletken sabit tutulup mýknatýslar hareket ettirilirse iletkende yine gerilim oluþur.

N-S alaný içinde hareket eden iletkende oluþan (indüklenen) gerilimin deðeri Faraday
kanununda da vurgulandýðý gibi, manyetik akýnýn deðiþim hýzý, sarým sayýsý, iletkenin hareket
hýzý ve iletkenin hareket yönüne baðlý olarak deðiþir.
Bu açýklamalara göre iletkende indüklenen gerilimin deðeri,
a .10-8 [volt] denklemiyle bulunur.
e = B.l.v.sina

Denklemde, e: Ýletkende indüklenen gerilim (volt), B: Manyetik aký yoðunluðu (gauss),

l: Ýletkenin boyu (cm), v: Ýletkenin hýzý (cm/s), a : Ýletkenin manyetik akýyý kesme açýsýdýr.

N-S alaný içinde hareket eden iletkende 1 volt gerilim oluþabilmesi için 108 adet kuvvet
çizgisini kesmesi gerekir. Formüldeki 10-8 ifadesi sonucun 108 deðerine bölünmesi anlamýna
gelir. Yani, 1/108 ifadesi 10-8 þeklinde yazýlabilir.

Örnek: Uzunluðu 80 cm olan bir iletken manyetik aký yoðunluðu 10000 gauss olan bir alan
içinde 4 metre/saniye (m/s)lik hýzla hareket ederse oluþan emk kaç volt olur?

Çözüm: e = B.l.v.sina.10-8 = 10000.400.80.10-8 = 3,2 V

118
 N-S alaný içinde hareket ettirilen iletkende oluþan
emk'nýn yönü üçüncü sað el kuralýyla bulunabilir.

1. Üçüncü sað el kuralý (iletkende oluþan

N b
akýmýn yönüyle ilgili kural)
Þekil 10.30'da görüldüðü gibi sað elin dört parmaðý akým
I yönü
bitiþik ve baþ parmak açýk olarak tutulur. Kuvvet çizgileri
avuç içinden girip el sýrtýndan çýkacak biçimde kutuplar a
hareket
arasýnda tutulduðunda baþ parmak iletkenin hareket yönü
yönünü gösterirse, bitiþik dört parmak iletkende oluþan
akýmýn yönünü gösterir.

Uçlarýna bilezikler takýlmýþ bir bobin þekil 10.31'de

görüldüðü gibi N-S kutuplarý arasýnda dairesel olarak
S
döndürülürse bobin uçlarýnda sinüsoidale benzer bir
gerilim oluþur. Bobin uçlarýnda oluþan dalgalý akýma
alternatif akým (AC) adý verilir. Bobinin saniyedeki Þekil 10.30: Üçüncü sað el kuralý
devir sayýsý elde edilen AC enerjinin saniyedeki salýným
(frekans) sayýsýný belirler. Ülkemizdeki elektrik santrallerinde bulunan AC üreteçleri
(alternatörler) bir saniyede 50 devir yaparak döndüðünden ürettikleri enerjinin frekansý da 50
hertz (Hz) olmaktadýr. Bazý ülkelerde ise 25 ya da 60 Hz lik frekansa sahip AC üretilmektedir.

bobin

V B
fýrçalar

U,I
bilezikler

S t
90° 180° 270° 360°

Þekil 10.31: Basit AC üreteci ve üreteç uçlarýnda oluþan sinüsoidal biçimli elektrik enerjisinin þekli

2. Ýndüksiyon emk'nýn yönü ve Lenz kanunu

N-S manyetik alaný içinde döndürülen bobinde belli bir emk (gerilim) indüklenir. Eðer emk
üreten bobinin uçlarý birleþtirilirse bir kapalý devre meydana gelir ve emk'nýn etkisiyle bobinden
belli bir akým geçmeye baþlar. Ýletkenden geçen akýmýn yönü Lenz kanunuyla bulunur.
Lenz kanunu þöyle tanýmlanabilir: Ýndüksiyon elektromotor kuvvetinin oluþturduðu akým,
kendisini oluþturan akým deðiþmesine ya da harekete karþý koyar. Baþka bir deyiþle, bir iletken
N-S kutup alanýnýn içine doðru hareket ettirilirse, iletkenin N-S kutuplarý arasýndaki manyetik
119
kuvvet çizgilerini kesmesi sonucu bu elemanda bir emk oluþur. Bu emk iletkenin içinden bir akým
geçirir. Ýletkenden geçen akýma göre iletken etrafýnda bir manyetik alan ortaya çýkar. Ýþte iletken
etrafýnda oluþan alan, N-S kutup alanýný þekil 10.26'da görüldüðü gibi esnetir. N-S arasýndaki
manyetik kuvvet çizgilerinin gerilmiþ lâstik gibi devresini en kýsa yoldan tamamlama özelliði
olduðundan N-S alanýna giren iletken dýþa doðru itilir. Ýþte bu kurala Lenz kanunu denir.

3. Öz indüksiyon
Ýçinden akým geçen bir iletken etrafýnda manyetik alan oluþtuðunu biliyoruz. Eðer bu iletken
bobin hâline getirilirse etrafýndaki manyetik alan þiddetlenir.
Bobin içinden geçen akýmýn meydana getirdiði deðiþken manyetik alan bobinin kendisini
etkiler. Yani bobin, bizzat kendisi tarafýndan oluþturulan deðiþken manyetik alan içinde
olduðundan, bobinde bir indüksiyon emk'sý oluþur. Bobinin kendi oluþturduðu manyetik alan
içinde kalarak, kendisinde indüklediði bu emk'ya öz indüksiyon emk'sý denir.
Lenz kanununa göre, bobinin kendi manyetik alanýný, bobine uygulanan akýmýn artmasýna
ve azalmasýna karþý koyucu bir kuvvet oluþturur. Diðer bir ifadeyle, bobine uygulanan akým
artarken bobinin öz indüksiyonu akýmýn artýþýný frenleyici etki yapar. Bobine uygulanan akým
azalýrken ise bobin yine bir öz indüksiyon emk'sý üretir ve besleme akýmýnýn hemen sýfýra
inmesini engeller. Bobinlerin bu özelliði doðrultmaç devrelerinde DC sinyali sabit genlikli
duruma getirme (filtreleme) amacýyla kullanýlýr.

4. Elektromýknatýslar ve endüstrideki uygulama alanlarý

Bobin ve demir nüve kullanýlarak DC ile çalýþan elektromýknatýs yapýlýrken, bobin ve ince
çelik saclý nüve kullanýlarak AC ile çalýþan elektromýknatýs yapýlýr.
Elektromýknatýsýn çekim gücü, bobinin kesiti, uzunluðu, tur sayýsý, sarým þekli, nüvenin cinsi
ve uygulanan elektrik enerjisinin akým ile gerilim deðerine göre deðiþir.
DC ile çalýþan elektromýknatýslar, mini röle, metal ayýrma vinci, DC motor, teyp kayýt/okuma
kafasý, disket sürücü kafasý vb. gibi cihazlarda kullanýlýr.
AC ile çalýþan elektromýknatýslar ise, mini röle, kontaktör, zil, numaratör, kapý otomatiði,
universal motor, asenkron motor vb. gibi cihazlarda kullanýlýr.
Bu açýklamalardan sonra
elektromýknatýslarýn endüs-
trideki bazý kullaným alanla-
rýný daha ayrýntýlý olarak
inceleyelim.

a. Elektromýknatýslý me-
tal ayýrýcý taþýyýcý kayýþ üzerindeki
karýþýk maddeler
Manyetik özelliði olan
manyetik makara
metaller diðer cisimlerden
ayrýlmak istendiðinde þekil manyetik maddeler
10.32'de görülen elektro-
mýknatýslý ayrýþtýrma cihazý
kullanýlýr. Bu sistemde bant
üzerinde ilerleyen karýþýk
manyetik olmayan maddeler
cisimlerin içinde bulunan
manyetik malzemeler elektro- Þekil 10.32: Elektromýknatýslý metal ayýrýcý

120
mýknatýs tarafýndan çekilerek
diðer cisimlerden ayrýlýr. hava kayýt/okuma kafasý
aralýðý manyetik bant

b. Teyp bandý
Þekil 10.33'te görüldüðü kayýt noktasý yarým ve tam mýknatýs-
gibi teyp kayýt/okuma kafa- 1. kanal lanmýþ parçacýklar
sýna deðiþken bir akým uygu-
lanýrsa, kafa etrafýnda deðiþik
þiddetlerde manyetik alanlar
oluþur. Kafanýn altýndan sabit 2. kanal
bir hýzla geçirilen teyp bandý
üzerinde yapýþýk olan minik
demir tozlarý kafanýn oluþtur- bant yüzeyine
duðu deðiþken manyetik alan manyetik olarak
nedeniyle farklý þiddetlerde kaydedilen elektrik
mýknatýslanma kazanýr. So- akýmýnýn þekli

nuçta teyp kayýt/okuma

Þekil 10.33: Teyp bandýnýn verileri manyetik olarak kaydediþi
kafasýna gönderilen elektrik
akýmý bant üzerindeki demir
tozlarýna mýknatýs olarak aktarýlmýþ olur. Baþka bir deyiþle elektrik sinyalleri manyetik olarak
saklanýr.
Teyp kayýt/okuma kafasý uçlarýna bu kez bir anfi (yükselteç) devresi baðladýðýmýzý ve bantý
sabit bir hýzla kafanýn altýndan geçirdiðimizi varsayalým. Bu durumda bant üzerindeki demir
tozlarýnýn mýknatýs alanlarý kafanýn içindeki mini bobinde küçük bir elektrik akýmýnýn
indüklenmesini saðlar.
Teyp kayýt/okuma kafasýnda oluþan elektrik sinyali anfi tarafýndan yükseltilerek hoparlöre
gönderilir. Hoparlörün bobinine gelen deðiþken elektrik sinyalleri bu elemanýn içinde bulunan
bobin etrafýnda deðiþken manyetik alanlar oluþturur. Silindirik yapýlý olan hoparlör bobininin
alanýyla sabit mýknatýsýn N-S alaný birbirini itip çekerek titreþim baþlatýr. Titreþen bobin esnek
diyaframý (kon) hareket ettirir. Hoparlörün diyaframýnýn titreþmesi hava moleküllerini hareket
ettirir. Sonuçta kulaðýmýz bu titreþimleri ses olarak algýlar.

c. Dinamik (bobinli, manyetik) mikrofon

Þekil 10.34'te iç yapýsý
görülen dinamik mikrofonun sabit mýknatýs

diyafram (membran, kon,

esnek zar) adý verilen kýsmýna
gelen ses titreþimleri bu
mikrofon uçlarý

elemanýn salýným yapmasýna

neden olur. Titreþen diyafram
ise kendisine tutturulmuþ
esnek hareketli
bobini titreþtirir. Silindirik
diyafram bobin
yapýlý bir sabit mýknatýsýn
içine yerleþtirilmiþ olan bobin Þekil 10.34: Dinamik mikrofonun iç yapýsý
ise gelen ses dalgalarýnýn
frekansýnda (AF: Audio frequency, ses frekans, alçak frekans) elektrik sinyalleri üretir. Üretilen
elektrik sinyallerinin deðeri son derece küçük olup 1-10 mV düzeyindedir.
Mikrofonun içindeki mýknatýsýn yanýnda bulunan bobinde elektrik akýmýnýn doðuþu þu þekilde
121
olmaktadýr: Manyetik alan teorilerine
göre, N-S mýknatýs kutuplarýnýn
gövde dýþ esnek
yanýnda bulunan bir bobin saða sola
sabit taþýyýcý
hareket ettirilirse ya da döndürülürse
mýknatýs
bobinin içinde bulunan elektronlar bas sesler için
mini bobin
manyetik alan tarafýndan hareket büyük diyafram
ettirilir. Bu da elektrik akýmýný doðurur
(indükler). iç esnek
taþýyýcý

d. Dinamik (bobinli, manyetik)

hoparlör
Þekil 10.35'te görüldüðü gibi
tiz sesler için
dinamik hoparlörler, bobin, mýknatýs, iç diyafram
diyafram gibi elemanlarýn birle-
þiminden oluþmuþtur.
hava aralýðý
Bu elemanlarda, demirden yapýlmýþ
bir silindirin ortasýna sabit mýknatýs hoparlör
yerleþtirilmiþtir. Mýknatýsla yumuþak uçlarý
demir arasýndaki hava aralýðýna ise,
hoparlör diyaframýnýn uzantýsý üzerine
sarýlmýþ bobin konmuþtur.
Bobinin sarýldýðý diyaframýn alt Þekil 10.35: Dinamik hoparlörün yapýsý
kýsmý esnek taþýyýcý ile gövdeye
tutturulmuþtur. Bobin, esnek taþýyýcýlar sayesinde hava aralýðýnda rahatça hareket edebilmektedir.
Hoparlörlerde diyafram iki tanedir. Geniþ çaplý olan dýþarýda, küçük çaplý olan ortadadýr. Büyük
diyafram kalýn (bas) sesleri, küçük diyafram ise ince (tiz) sesleri oluþturur.
Dinamik yapýlý hoparlörlerin çalýþma ilkesi þöyledir: Yükselteçten gelen AC özellikli sinyaller
hoparlör içindeki bobinin etrafýnda deðiþken bir manyetik alan oluþturur. Bu alan ile sabit
mýknatýsýn alaný birbirini itip çekerek diyaframýn titreþimine sebep olur. Diyaframýn ses
sinyallerine göre titreþimi havayý titreþtirir. Kulak zarý da buna baðlý olarak titreþerek sesleri
algýlamamýzý saðlar.

e. Mekanik zil baðlantý vidalarý

Bobin, nüve, palet, tokmak, çan gibi
elemanlarýn birleþmesinden oluþmuþ bobin
ses ayar vidasý

devre elemanýdýr.
Zilin uçlarýna 12 voltluk gerilim
nüve

uygulandýðýnda bobin etrafýnda bir

manyetik alan oluþarak nüveyi mýkna-
týslar. Mýknatýslanan demir nüve paleti palet
A
çeker ve tokmak çana vurur. Palet
çekildiði anda þekil 10.36'da görülen A çan
kontaðý açýldýðýndan bobinin enerjisi tokmak
kesilir. Bu durumda demir nüve
mýknatýslýðýný kaybederek paleti býrakýr.
Palet normal konumuna döndüðünde Þekil 10.36: Mekanik zilin yapýsý
ise A kontaðý tekrar kapanarak bobine
122
yeniden akým verir. Bobine kesik kesik uygulanan akým
çanda ses oluþturur.

f. Elektromýknatýslý vinç (metal kaldýrýcý)

Resim 10.2'de görülen büyük güçlü elektromýknatýslý
vinçler endüstriyel tesislerde, metal ayrýþtýrma, taþýma vb.

elektromýknatýs
gibi amaçlar için kullanýlýr.

g. Manyetik (bobinli) röle

Küçük deðerli bir akým ile yüksek güçlü bir alýcýyý
çalýþtýrabilmek (anahtarlayabilmek) için kullanýlan
elemanlara röle denir.
demir
Þekil 10.37'de görüldüðü gibi, bobin, demir nüve, pa-
parçalarý
let, yay ve kontaklardan oluþan rölelerin mýknatýslanma
oluþturan bobinleri 5-9-12-24-36-48 volt gibi gerilimlerde
çalýþacak biçimde üretilir. Elektronik sistemlerde Resim 10.2: Elektrik akýmýnýn
manyetik etkisine göre çalýþan
çoðunlukla DC ile çalýþan röleler kullanýlýr.
metal ayrýþtýrma vinci
Röle içinde bulunan demir nüve üzerine geçirilmiþ
makaraya ince telden çok turlu olarak sarýlmýþ bobine akým
kontaklar açýk
uygulandýðýnda, N-S manyetik alaný oluþur. Bu alan ise
kontaklar
bobinin içindeki nüveyi elektromýknatýs hâline getirip,
paletin kontaklarýnýn konumunu deðiþtirmesini saðlar.
Akým kesilince elektromýknatýslýk ortadan kalkar, esnek
gergi yayý paleti geri çekerek kontaklarý ilk konumuna
getirir. yay
bobin
Not: Elektromýknatýslarýn kullaným alanýna daha pek
çok örnek (kontaktör, selenoid valf, DC motor indüktörü, kontaklar kapalý
refkontak, numaratör, kapý otomatiði, korna) verilebilir.
palet
5. Bobinli cihazlarda manyetik kaçak
Bir trafonun nüvesi yetersiz geliyorsa, saclar küflü, bir nüve
yüzeyleri yalýtkansýz, sarým iþçiliði kötü ise primerde yay
oluþan manyetik alanlarýn bir bölümü devresini hava
Þekil 10.37: Mini rölelerde
üzerinden tamamlar. Buna manyetik kaçak denir. Ýyi kalite kontaklarýn hareketi
trafolarda manyetik kaçak oraný çok az olup verim
yüksektir. Manyetik kaçaðýn çok olmasý trafonun yüksüz faydalý akýlar
hâlde (boþta) çalýþýrken aþýrý akým çekmesinden, fazla
ýsýnmasýndan anlaþýlabilir. Yüksek kaliteli devrelerin
beslenmesinde manyetik kaçaðý çok olan trafolar tercih
edilmez. Bu tip iþler için, tanýnmýþ ve TSE belgeli f
kaçak
AC

markalar kullanýlýr. Þekil 10.38'de trafolarýn primer

akýlar
sarýmlarýnda ortaya çýkan manyetik kaçak görülmektedir.

6. Bobin baðlantýlarý
Elektrik devrelerinde bobinler de dirençler gibi seri, Þekil 10.38: Trafolarda
paralel ya da karýþýk þekilde baðlanabilir. manyetik alan kaçaklarý

123
 a. Seri baðlama
Bobinlerin arka arkaya baðlanmasýyla oluþmuþ devredir.
Seri bobin devresinde toplam indüktans,
LT = L1 + L2 + L3 +... + Ln [henry, H] denklemiyle Þekil 10.39: Bobinlerin
hesaplanýr. seri baðlanmasý

b. Paralel baðlama
Bobinlerin birer uçlarýnýn birbirine baðlanmasýyla
oluþmuþ devredir. Paralel bobin devresinde toplam
indüktans,
1/LT = 1/L1 + 1/L2 + 1/L3 +...+ 1/Ln [henry, H]
denklemiyle hesaplanýr. Þekil 10.40: Bobinlerin
paralel baðlanmasý
7. Bobinde depo edilen enerji
Ýçinden akým geçen bir bobin etrafýnda bir manyetik alanýn oluþtuðunu biliyoruz. Ayrýca bu
alandan dolayý bobinde bir öz indüksiyon emk'sý meydana gelir. Bu emk Lenz kanununa göre
bobinden geçen akým artarsa onu azaltmaya, azalýrsa onu artýrmaya çalýþýr. Yani bobinden geçen
akým artarsa bu akýmýn bir bölümü manyetik alan olarak bobin tarafýndan depolanýr. Eðer akým
azalýrsa, daha önceden manyetik olarak depo edilmiþ olan bu enerji akým olarak devreye geri
verilir.
Bobinde depo edilen enerji miktarý, W = .L.I2 denklemiyle bulunabilir.
Denklemde, W: Bobinde depo edilen enerji (joule), L: Bobinin indüktansý (henry), I: Bobinden
geçen akýmdýr.
Örnek: L = 15 H, I = 20 A, W =? Çözüm: W = .L.I2 = .15.202 = 3000 joule

8. Manyetik devrelerde demir kayýplarý

Ýletkenler deðiþken manyetik alan içinde kalýnca ýsýnýr. Bunun nedeni önceki sayfalarda
açýklandýðý gibi histerisiz kaybý ve þimdi açýlanacak olan fuko kaybýdýr. Histerisiz ve fuko
kayýplarýnýn toplamýna demir kayýplarý denir. Elektrik makinelerinde ortaya çýkan demir
kayýplarýnýn büyük bir bölümü fuko kayýplarýndan ileri gelir. Deðiþken manyetik alan kullanarak
çalýþan makinelerde (trafo, motor, balast, filtre bobini vb.) fuko kayýplarýný azaltabilmek için
þekil 10.41'de görüldüðü gibi bir yüzeyi yalýtýlmýþ ince (0,35 - 0,50 m) saclar kullanýlýr.
Bunun nedeni þu þekilde açýklanabilir: Ýletken bir malzeme, deðiþken ya da alternatif bir
manyetik alan içinde kalýrsa, bu deðiþimden dolayý iletken malzeme içinde bir emk indüklenir.

Þekil 10.41: Transformatörlerlerin primer ve sekonder sarýmlarýnýn

yerleþtirildiði ince çelik saclardan yapýlmýþ nüvenin yapýsý

124
Ýletken malzemenin iç direnci küçük olduðundan meydana gelen emk'nýn etkisiyle metal içinde
bir akým dolaþmaya baþlar. Buna fuko akýmý denir. Tek parça olan manyetik malzemede dolaþan
büyük deðerli fuko akýmlarýný azaltabilmek için tek parça nüve yerine birbirinden yalýtýlmýþ
ince saclardan üretilmiþ nüve kullanýlýr. Ayrýca manyetik malzemenin iç direncinin biraz artmasý
için silisyum katkýsý yapýlýr. Örneðin katkýsýz demirin öz direnci 0,1 W mm2/m iken, silisyum
katkýlý demirin öz direnci 0,2-0,7 W mm2/m deðerine yükselir.

Deðerlendirme çalýþmalarý
1. Mýknatýs nedir? Tanýmlayýnýz.
2. Manyetik aký nedir? Açýklayýnýz.
3. Manyetik aký yoðunluðu kavramýný açýklayýnýz.
4. Manyetik kuvvet çizgilerinin özelliklerini yazýnýz.
5. Akým taþýyan iletken etrafýnda oluþan manyetik alanýn yönünün birinci sað el kuralýyla
bulunuþunu açýklayýnýz.
6. Elektromýknatýs nedir? Açýklayýnýz.
7. Mekanik zilin çalýþma ilkesini þekil çizerek açýklayýnýz.
8. N-S manyetik alaný içinde bulunan iletkene akým uygulanýrsa ne olur? Þekil çizerek
açýklayýnýz.
9. N-S manyetik alaný içinde bulunan tek turluk bobine akým uygulanýrsa ne olur? Þekil
çizerek açýklayýnýz.
10. Manyetik direnç nedir? Anlatýnýz.
11. Manyetik kaçak nedir? Açýklayýnýz.
12. Lenz kanununu tanýmlayýnýz.
13. Fuko kaybý nedir? Açýklayýnýz.

125
 Elektroteknik - I Test Sorularý deðeri ölçer?
a) Ani deðer b) Etkin deðer
1. Akýma zorluk gösteren elemana ne ad c) Ortalama deðer d) Maksimum deðer
verilir?
a) Ohm b) Direnç 9. PTC'nin tanýmý aþaðýdakilerden hangisidir?
c) Gerilim d) Özdirenç a) Sýcaklýk arttýkça direnci azalýr.
b) Iþýkta direnci azalýr.
2. Elektrikli su ýsýtýcýsýnýn gücü 6 kW'týr. Bu c) Sýcaklýk arttýkça direnci artar
aygýt 220 V gerilimde çalýþtýðýna göre, d) Iþýða baðýmlý olarak direnci deðiþir.
þebekeden çektiði akým kaç amperdir?
a) 27,3 A b) 24,2 A
10. Aþaðýdaki cisimlerden hangisi yalýtkandýr?
c) 22,3 A d) 19,4 A
a) Porselen b) Bakýr
c) Alüminyum d) Krom-nikel
3. 220 voltta çalýþan 100 W'lýk akkor flâmanlý
lâmbanýn çektiði akým kaç amperdir?
11. Bir makinede alýnan gücün verilen güce
a) 2,2 A b) 1,05 A
oranýna ne denir?
c) 0,54 A d) 0,45 A
a) Enerji b) Güç
c) Verim d) Watt
4. Gücü 1,2 kW olan ýsýtýcýnýn 2 saatte verdiði
ýsý miktarý kaç kilokaloridir?
12. Üzerinde sarý, mor, turuncu, altýn renkleri
a) 2073,6 kcal b) 2215 kcal
bulunan direnç kaç ohmdur?
c) 1984,3 kcal d) 2173,5 kcal
a) 57 000 ohm±% 5 b) 470000 ohm±% 5
c) 4700 ohm±% 5 d) 47000 ohm±% 5
5. 7,3 V + 0,03 V + 21 mV + 2,2.10-3 kV
iþleminin sonucu kaçtýr?
a) 7, 4532 V b) 7,3532 V 13. Transformatör nüvesinin ince saclarýnýn
c) 8,3567 V d) 73,532 V birer yüzeylerinin yalýtýlmasýnýn nedeni
aþaðýdakilerden hangisidir?
a) Fuko kayýplarýný azaltmak
6. 3,8 volt gerilim altýnda 20 miliamper akým
çekerek çalýþan bir lâmba 12 volt ile b) Histerisiz kayýplarýný azaltmak
beslenecektir. Lâmbaya baðlanmasý gereken ön c) Bakýr kayýplarýný azaltmak
direncin deðeri kaç ohmdur? d) Verimi düþürmek
a) 410 ohm b) 4100 ohm
c) 41000 ohm d) 41 ohm 14. Mýknatýsýn iki kutbu arasýnda aþaðýdaki
baðlantýlardan hangisi doðrudur?
7. 220 voltta çalýþan ve 10 amper akým çeken a) Kutuplar arasýnda herhangi bir kuvvet
bir alýcý 3 saatte kaç kWh enerji harcar? yoktur.
a) 66 kWh b) 6,6 kWh b) Mýknatýs kutuplarý sadece demirde etkilidir.
c) 0,66 kwh d) 8,6 kWh c) Zýt cins kutuplar birbirini çeker.
d) Ayný cins kutuplar birbirini çeker.
8. Alternatif akým devresinde kullanýlan
ampermetre, voltmetre gibi ölçü aletleri hangi
 15. Alternatif akýmýn saniyedeki deðiþim c) Ýletken direnci iletkenin cinsine baðlýdýr.
sayýsýna ne denir? d) Ýletken direnci sýcaklýkla deðiþir.
a) Alternans b) Periyot
c) Ani deðer d) Frekans 22. Hangi tip kondansatöre uygulanan
gerilimin polaritesine dikkat edilir?
16. Piller seri baðlanýnca ne olur? a) Seramik b) Polyester
a) Gerilim deðeri artar. c) Plâstik d) Elektrolitik
b) Akým deðeri artar.
c) Akým ve gerilim artar. 23. Yarý iletkenlerin en son yörüngesinde kaç
d) Akým azalýr. elektron vardýr?
a) 4 b) 1
17. Ýki kondansatör paralel baðlanmýþtýr. c) Maddeye göre deðiþir. d) 8
Aþaðýda verilen ifadelerden hangisi doðrudur?
a) Toplam kapasite azalýr. 24. Suyun kinetik enerjisini dairesel harekete
b) Toplam kapasite artar. çeviren üniteye ne denir?
c) Devreye daha yüksek gerilim uygulanabilir. a) Türbin b) Alternatör
d) Kapasite deðiþmez. c) Dinamo d) Santral

18. Metallerin elektriksel iletkenliðini kim 25. 100 W'lýk alýcýnýn 220 V'luk devrede
saðlar? çektiði akým kaç amperdir?
a) Proton b) Nötron a) 2,2 A b) 0,54 A
c) Elektron d) Atom c) 1,05 A d) 0,45 A

19. Ohm kanununun tanýmý aþaðýdakilerden 26. DC ile çalýþan bir motor 440 V gerilimde
hangisidir? 76 amper akým çekmektedir. Motorun çektiði
a) Direnç sabitken gerilim arttýkça akým azalýr. güç kaç kW'týr?
b) Direnç sabitken gerilim arttýkça akým da a) 28,14 kW b) 35,12 kW
artar. c) 33,44 kW d) 38,08 kW
c) Gerilim sabitken direnç arttýkça akým da
artar. 27. 400 W gücündeki matkap belli sürede 0,12
d) Akým deðiþtikçe direnç de deðiþir. kWh'lik enerji harcamýþtýr. Matkabýn çalýþma
süresi kaç saattir?
20. Ýletken sývýlara DC uygulandýðý zaman a) 0,12 saat b) 3 saat
oluþan kimyasal olaylara ne denir? c) 0,3 saat d) 3,3 saat
a) Elektrot b) Elektrolit
c) Ýyon d) Elektroliz 28. 22 mikrofarad ve 68 mikrofarad kapasiteye
sahip iki kondansatör paralel baðlanmýþtýr?
Devrenin toplam kapasitesi nedir?
21. Ýletken direncine etki eden faktörlerden
hangisi yanlýþtýr? a) 16,6 mikrofarad b) 60 mikrofarad
a) Ýletken direnci boyu ile ters orantýlýdýr. c) 46 mikrofarad d) 90 mikrofarad
b) Ýletken direnci kesiti ile ters orantýlýdýr.
 29. Gücü 1000 W olan ütünün direnci 200 36. Gücü 2 BG olan motorun gücü kaç
ohmdur. Ütünün çektiði akým kaç amperdir? watttýr?
a) 2,23 A b) 3,23 A a) 1472 W b) 736 W
c) 2,20 A d) 23,3 A c) 14720 W d) 2000 W

30. LDR'nin tanýmý aþaðýdakilerden 37. Verimi % 80, kayýp gücü 200 W, cihazdan
hangisidir? alýnan güç 800 W olduðuna göre cihaza verilen
a) Iþýkta direnci azalýr. güç kaç W'týr?
b) Iþýkta direnci deðiþir a) 900 W b) 1000 W
c) Iþýkta direnci artar. c) 980 W d) 800 W
d) ýþýkta az akým geçirir.
38. Volta pilindede pozitif elektrotun
31. Pil uçlarýna yük baðlý deðilken ölçülen hidrojenle kaplanarak iþ göremez hâle
gerilime ne denir? gelmesine ne denir?
a) Nominal gerilim a) Elektroliz b) Akým azalmasý
b) DC gerilim c) Polarizasyon d) Ýyonlaþma
c) Elektromotor kuvvet
d) Üreteç gerilimi 39. 560 nF kaç mikrofaraddýr?
a) 0,56 mikrofarad b) 5,6 mikrofarad
32. I = Q/t ifadesi ne denklemidir? c) 560000 mikrofarad d) 56000 mikrofarad
a) Akým þiddeti
b) Yük þiddeti 40. N-S manyetik alaný içine sokulan
bobinden akým geçirilirse ne olur?
c) Kulon kanunu denklemi
a) Dinamo elde edilir.
d) Elektrik yükü denklemi
b) Motor elde edilir.
c) Elektromýknatýs elde edilir.
33. 0,220 megaohm kaç ohmdur?
d) Alternatör elde edilir.
a) 220 ohm b) 22000 ohm
c) 220000000 ohm d) 220000 ohm

Cevaplar
34. G = 1/R ifadesi ne denklemidir?
1) 2) 3) 4)
a) Özdirenç b) Öziletkenlik
5) 6) 7) 8)
c) Ýletkenlik d) Siemens
9) 10) 11) 12)
13) 14) 15) 16)
35. Ýletken kesiti büyüdükçe aþaðýdaki
ifedelerden hangisi söylenebilir? 17) 18) 19) 20)
a) Ýletkenin özdirenci artar. 21) 22) 23) 24)
b) Ýletkenin öziletkenliði artar. 25) 26) 27) 28)
c) Ýletkenin direnci azalýr. 29) 30) 31) 32)
d) Ýletkenin iletkenliði azalýr. 33) 34) 35) 36)
37) 38) 39) 40)
Ph ile ifade eden histerisiz kaybý,

Ph = k.f.V.B1,6.10-7 [watt/cm3]þeklindeki Steinmetz (Þtaynmetz) denklemiyle bulunur.

Denklemde, Ph: Histerisiz kaybý (watt/cm3), k: Cismin manyetik özelliðine baðlý katsayý,
f: Histerisiz eðrisinin kaç kez tekrarlandýðý (saniye), V: Manyetik cismin hacmi (cm3), B: Aký

Örnek: 8000 gaussluk çeliðin hacmi 40 cm3'tür. Oluþan histerisiz kaybýný, saniyede 50 tekrar için

Çözüm: Ph = k.f.V.B1,6.10-7 = 0,004. 50.40.80001,6.10-7 = 1,4 watt/cm3